fsk

Univerzitet u Sarajevu

Fakultet za saobraaj i komunikacije SEMINARSKI RAD:Materijali i robe u transportu

Tema: Opasne materije u transportu, klase 1,2,3PROFESOR: STUDENTI:V.prof.dr. Alija Behmen Mehmedovi Vahdet

Doc.dr. Sabira Salihovi Smajlovi Almedin Dedovi Nedim

Balta Faruk

Sarajevo, 2010;SADRAJ:1.Uvod..............................................................................................................................................32. Regulisanje postupaka u toku prijevoza opasnih roba.................................................................43. Klase opasnih materija prema ADR-u.........................................................................................5 3.1. Dominantne opasnosti u prijevozu opasnih materija.............................................................54. Karakteristike vozila 4.1. Oznaavanje vozila za prijevoz opasnih materija.................................................................7 4.2. Objanjenje oznaka...............................................................................................................8 4.2.1. Tabla..................................................................................................................................8 4.2.2. Listice opasnosti................................................................................................................95. Eksplozivne materije i predmeti sa eksplozivnim materijama...................................................10 5.1. Podjela eksploziva...............................................................................................................11 5.2. Sredstva za iniciranje eksploziva........................................................................................12 5.3. Podjela vozila za prijevoz eksploziva.................................................................................126. Gasovi - plinovi..........................................................................................................................127. Zapaljive tekucine .....................................................................................................................148. Transportna dokumentacija........................................................................................................15 8.1. Certifikat za vozaa............................................................................................................15 8.2. Certifikat za vozilo.............................................................................................................169. Zakljuak....................................................................................................................................1810. Literatura..................................................................................................................................191. UVODOpasnim materijama smatraju se sve one materije koje u toku proizvodnje, transporta, skladitenja ili rukovanja mogu da izazovu posljedice tetne po zdravlje ili okolinu. Zbog navedenog negativnog uticaja ovakvih materija, njihov transport mora biti organizovan po odreenim pravilima kako bi rizik od nezgoda bio minimalan, odnosno da posljedice ve nastale nezgode budu svedene na najmanju moguu mjeru. Opasne materije se ee javljaju u drumskom transportu u odnosu na druge vidove transporta. Razliitim mjerama pokuava se smanjenje uea drumskog transporta u ukupnom transportu opasnih materija, a na raun poveanja transporta opasnih materija u rijenom, pomorskom i eljeznikom transportu.

Prema meunarodnom sporazumu ADR, kao i prema naim propisima koji reguliu prevoz ovih materija, one su na osnovu njihovih osnovnih osobina razvrstane u devet klasa. Za svaku klasu postoje pravila koja odreuju kako se obavlja njihov transport, s tim da i za svaku materiju posebno mogu da postoje dodatna uputstva. Uz to, mnoge materije imaju takve osobine da se mogu svrstati u vie grupa, pa se na njih istovremeno primenjuju pravila za sve te grupe (npr. Amonijak je gas, i prema tome spada u grupu 2, ali je i otrovan pa se na njega primenjuju pravila grupe 6.1.) Osim razvrstavanja u grupe, svaka opasna materija ima i sopstvenu oznaku, zvanu UN broj, koji se sastoji od etiri cifre. On se, izmeu ostalog, upisuje na table kojima se obiljeavaju vozila koja prevoze opasne materije i slue za jednostavnije identifikovanje materija u meunarodnom transportu. Za prevoznike koji se inae ne bave prevozom opasnih materija, vano pitanje je kako uopte da znaju da li je ono to prevoze opasna materija, pogotovo kada se ima u vidu da neke naizgled bezazlene materije predstavljaju opasnost (npr. i siretna kiselina, koja se koristi u svakom domainstvu, u transportu se tretira kao opasna materija). Spiskovi opasnih materija se mogu nai u odgovarajuim prirunicima, a oni koji ih nemaju mogu da se obrate Upravi za zatitu ivotne sredine. 2. REGULISANJE POSTUPAKA U TOKU PREVOZA OPASNIH ROBADa bi broj nezgoda sa opasnim robama bio to manji kao i njihova teina, potrebno je utvrditi odreena pravila ponaanja svih lica koja sa njima dolaze u kontakt, ili mogu na njih da utiu na bilo koji nain. Sa tim ciljem 1954. godine Ujedinjene Nacije su formirale ekspertski tim koji je dao preporuke kako stvoriti jedinstvene kriterijume koji se odnose na obiljeavanje, klasifikaciju, vozila, ureaje na vozilima i dozvole. Na osnovu ovih preporuka, 1957. godine UN je napravio sporazume koji su postali obavezujui za sve potpisnike sporazuma. Danas imamo: ADR drumski saobraaj, RID eljezniki saobraaj,IATA vazduni saobraaj, IMDG-CODE pomorski saobraaj, ADN rijeni saobraaj.

ADR RID IATA IMDG ADNSl.1. Propisi prema UNU nacionalnim propisima BiH transport opasnih roba je regulisan kroz:- Zakon o prevozu opasnih materija BiH, FBiH, RS- Pravilnik o nainu prevoza opasnih materija u cestovnom prometu FBIH, RS

- Pravilnik o prevozu opasnih materija u eljeznikom saobraaju FBiH, RS

- Zakona o prometu eksplozivnih materija i zapaljivih tenosti i gasova RS, FBiH

Pored navedenih zakona postoji jo niz drugih zakona iz ove oblasti a koji su doneseni na nivou entiteta.Transport opasnih materija u drumskom transportu regulisan je kroz ADR Meunarodni sporazum o prevozu opasnih roba u drumskom transportu (European Agreement concerning the nternational Carriage of Dangerous Goods by Road). Ovaj sporazum je 1972. godine ratifikovala tadanja SFRJ. Do sada 41 drava je ratifikovala ADR sporazum.Svi potpisnici ovog sporazuma duni su da prilagode nacionalne propise tako da oni ne budu u suprotnosti sa ADR-om. Iako su pravila propisana ADR-om ista za sve, mogua su izuzea ili posebna pravila koja e vaiti na teritoriji pojedinih zemalja. Ova izuzea su rijetka ali ako se procjeni da su opravdana onda se ona unose u sporazum.Razlike u pojedinim zahtjevima izmeu ADR-a i nae zakonske regulative postoje i treba ih sagledati da bi izbjegli mogue greke i nesporazumi pri prevozu opasnih materija. Kao najvei problem se izdvaja ne aurnost nae regulative. Ako znamo da se sam ADR mijenja svake dvije godine kako bi se prilagodio novim zahtjevima u transportu opasnih materija, onda je jasno da se i nai zakoni moraju stalno mijenjati kako se ne bi stvorila znaajne razlike izmeu nacionalnih propisa i ADR-a. Ove razlike bi predstavljale veliki problem za sve prevoznike koji se bave meunarodnim transportom opasnih materija kao i za strane prevoznike koji transportuju opasne materije kroz ili u nau zemlju.

3. KLASE OPASNIH ROBA PREMA ADR-uUtvrivanje klase kojoj pripada opasna materije ili roba omoguava nam dodjelu UN broja toj materiji ili robi. Utvrivanje UN broja je vano jer je njime opasna materija u potpunosti definisana, a to znai da su za tu materiju poznati: zvanini naziv, klasa, klasifikacioni kod, ambalana grupa, broj listice opasnosti, posebni propisi, granine koliine, uputstva za ambalau i pakovanje, uputstvo za mjeovito pakovanje, kakvo se vozilo koristi, itd. Poznavanje UN broja je vano jer ne dozvoljava slobodna tumaenja vezana za manipulaciju opasnim materijama od strane bilo kog uesnika u transportnom lancu. U zavisnosti od hemijskih osobina, agregatnog stanja i stepena opasnosti, a na osnovu kriterijuma utvrenih u ADR-u, sve opasne robe su raspodjeljene na 13 klasa koje su oznaene do broja devet, i to:Klasa 1. Eksplozivne materije i predmeti sa eksplozivnim materijamaKlasa 2. GasoviKlasa 3. Zapaljive tenostiKlasa 4.1. Zapaljive vrste materije, samoreagujue materije i vrsti desenzitivisani eksploziviKlasa 4.2. Materije sklone samozapaljenjuKlasa 4.3. Materije koje u dodiru sa vodom emituju zapaljive gasoveKlasa 5.1. Oksidirajue materijeKlasa 5.2. Organski peroksidiKlasa 6.1. Otrovne materijeKlasa 6.2. Infektivne materijeKlasa 7. Radioaktivni materijaliKlasa 8. Korozivne (nagrizajue) materijeKlasa 9. Ostale opasne materije i predmeti

3.1 Dominantne opasnosti u prijevozu opasnih materija

Dominantne opasnosti u transportu opasnih materija su ustvari osnovne opasnosti:

2. isticanje gasa zbog pritiska ili hemijske reakcije; 3. zapaljivost tenih materija (para) i gasova; 4. zapaljivost vrstih materija; 5. oksidirajue dejstvo ( koje podstie gorenje); 6. otrovnost; 7. radioaktivnost; 8. nagrizanje; 9. opasnost spontane burne reakcije;

Brojevi od 2 do 9, koji stoje ispred osnovne opasnosti slue za oznaavanje osnovne opasnosti i sastoje se od dvije do tri cifre oznaavanje opasnih materija u transportu.Pored nabrojanih osnovnih opasnosti, treba napomenuti i da svako vozilo koje uestvuje u saobraaju predstavlja odreenu opasnost. Rizik od posljedica nesree je mnogo vei ako vozilo prevozi robu koja je npr. eksplozivna ili otrovna. tovie, neke materije su same po sebi opasne npr. samozapaljive, tako da i bez saobraajne nesree mogu da izazovu tetu i povreivanje. Zbog toga postoje posebni propisi za prevoz opasnih materija koji treba da obezbjede sigurnost onih koji obavljaju prevoz i ostalih uesnika u saobraaju i okruenju. O ozbiljnosti ovog problema govori i to da se njime bave odreena tijela UN.

Klasa 1.Eksplozivi

Klasa 2. Plinovi

Klasa 3. Zapaljive tekuine Klasa 5. Oksidirajue tvari

Klasa 4. Zapaljive vrste tvari

Klasa 7.Radioaktivne tvari Klasa 8. Korozivne tvari Klasa 9. razliite opasne tvari Sl.2.Klase opasnih materija4. KARAKTERISTIKE VOZILA4.1. Oznaavanje vozila za prenos opasnih tvariOsnovna oznaka je ploa 400x300 mm, ploa je narandaste boje s crnim obrubom od 15 mm, ploa je vodoravno podijeljena na dva jednaka dijela crnom crtom od 15 mm,u gornjem dijelu se nalazi Kemlerov broj, a u donjem UN broj listice opasnosti-su naljepnice propisanih dimenzija, boja i brojeva kojima se dodatno obavjetavaju sudionici u prometu o opasnim tvarima - listice o osnovnoj opasnosti i dodatnoj opasnosti, propisane su za odreenu klasu, razlikuju se bojom i simbolom a u donjem dijelu mogu imati zvjezdicu i broj pripadajue klase opasnosti.

Dodatne opasnosti (vrste

opasnosti) (druga

i trea cifra oznaavaju dodatne opasnosti,

trea nije obavezna, a ako nema nijedne

dodatne opasnosti na drugom mjestu se

upisuje 0, a ako je opsnost jako izraena

upisane su dvije iste cifre npr.3 - znai

zapaljivo a 33-jako zapaljivo) Kemlerov broj

(identifikacijski

broj opasnosti) Osnovna opasnost (znaenje po klasama) UN broj

(identifikacijski broj opasne

materije)

Narandasta boja Dimenzije ploe 400x300 mm Crni obrub Crna crta od 15 mm koja dijeli plou na dva jednaka dijela

Slika 3. Osnovne oznake ploe-table4.2. Objanjenje oznaka

4.2.1.Tabla

U gornjem djelu table je upisana oznaka vrste opasnosti, i to koritenjem brojeva klasa opasnih materija. Oznaka ima dvije ili tri cifre. Prva oznaava osnovnu opasnost, a druga i trea dodatne opasnosti. Trea nije obavezna, a ako nema nijedne dodatne opasnosti, na drugo mesto se upisuje nula. Ako je opasnost jako izraena upisane su dvije iste cifre. Na primjer, 3 znai zapaljivo a 33 jako zapaljivo. Ako materija burno reaguje u dodiru sa vodom, uz broj se upisuje slovo X. U donjem delu table je takozvani UN broj, to jest broj koji oznaava koja se opasna materija prevozi.

Slika 4. Prikaz table i njeno tumaenje4.2.2. Listice opasnosti Slika 5. Lisnice opasnosti5. KLASA 1: EKSPLOZIVNE MATERIJE I PREDMETI SA EKSPLOZIVNIM MATERIJAMA

Eksplozivne materije su hemijska jedinjenja ili mehanike smjese hemijskih jedinjenja u vrstom ili tenom stanju, koje u sebi sadre neophodne elemente za proticanje hemijske reakcije, praene oslobaanjem toplote i gasnih produkata. Svaka eksplozivna materija nije tehniki upotrebljiva, niti se u tehnikom smislu moe nazvati eksplozivom.

Eksplozivi su proste ili sloene eksplozivne materije koje se pod uticajem spoljanjeg impulsa (udar, trenje, toplota) trenutno razloe i preu u gasovito stanje. Pri eksploziji oslobaa se velika koliina gasovitih produkata, usljed ega dolazi do naglog porasta pritiska i temperature.

Eksplozija se javlja kao zvuni efekat pri razlaganju eksploziva. Praena je pojavom gasova koji su pod veim pritiskom od pritiska sredine u kojoj nastaje eksplozija. Usljed razlike u pritiscima dolazi do nagle ekspanzije gasova eksplozije, pri emu se energija eksplozije pretvara u mehaniki rad. Eksploziju ne karakterie samo koliina osloboene energije, ve je mnogo vanija brzina kojom se ova energija oslobaa. Koliina osloboene energije u jedinici vremena predstavlja snagu eksploziva. Pri eksploziji 1kg plastinog eksploziva oslobodi se oko 4200kJ/kg energije u djeliu sekunde. Da bi nastupio proces hemijskog razlaganja eksplozivne materije molekulima treba saoptiti minamalno potrebnu energiju (energiju aktiviranja) da bi postali aktivniji, jer su samo aktivni molekuli podloni hemijskim promjenama. Zavisno od naina na koji se dovodi energija aktiviranja, razlaganje eksplozivnih materija moe se obavljati na tri naina: gorenjem, deflagracijom i detonacijom.

Deflagracija je proces razlaganja eksploziva kod koga se energija aktiviranja molekula predaje od sloja do sloja prenoenjem toplote. Brzina hemijskog razlaganja kod deflagracije je relativno niska i iznosi od nekoliko cm do nekoliko stotina metara u sekundi.Detonacija je proces razlaganja eksploziva kod koga se energija aktiviranja molekula prenosi od sloja do sloja putem udarnog talasa, koji se kroz eksplozivnu materiju kree nadzvunom brzinom. Detonaciona brzina razlaganja eksplozivnih materija dostie vrijednost od 1300-9300m/s.

Slika 6. Listice opasnosti (Eksplozivne materije)5.1. Podjela eksplozivaEksplozivi su prosta hemijska jedinjenja ili mehanike smjese hemijskih jedinjenja, koja se pod uticajem spoljanjeg impulsa trenutno razloe i preu u gasovito stanje.

Podjela eksploziva i eksplozivnih materijala vri se na sljedee naine:

po hemijskom sastavu,

po agregatnom stanju,

po relativnoj konzistenciji,

prema brzini razlaganja,

prema namjeni.

Po hemijskom sastavu eksplozive djelimo na:

ista hemijska jedinjenja (u ista hemijska jedinjenja spadaju eksplozivi koji imaju jedinstvene molekule u kojima su komponente (ugljenik, vodonik, kiseonik, azot i dr.) meusobno hemijski vezani u jedinstven sistem (trotil, nitroglicerin, pentrit, heksogen, fulminat ive i dr.)

mehanike smjese hemijskih jedinjenja (mehanike smjese vie hemijskih spojeva predstavljaju eksplozive kod kojih su ulazne komponente meusobno pomjeane u mehaniku sjmesu, koja ne predstavlja hemijsko jedinjenje. Pri homogenizaciji ovih eksploziva vri se mehaniko mjeanje ulaznih komponenti bez hemijske reakcije).

Prema agregatnom stanju i optim fizikim osobinama, eksplozive i eksplozivne materije djelimo na:

gasovite eksplozivne sjmese (metan-vazduh, acetilen-vazduh),

eksplozivne smjese vrstih i tenih materija sa gasovima (ugljena praina-vazduh, derivati nafte, vazduh i dr.),

tene eksplozivne smjese (nitro-benzo-azotna kiselina i dr.),

smjese vrstih i tenih eksplozivnih materija (nitroglicerin- amonijumnitrat, amonijumnitrat-dizel gorivo),

vrsta eksplozivna jedinjenja ili sjmese (trinitrotoluol, heksogen, amonijumnitrat, trinitrotoluol i dr.).

Prema brzini razlaganja i nainu djelovanja eksplozive djelimo na: brizantne, i

deflagrantne

Prema namjeni eksplozivi se djele na:

eksplozive za radove na povrini,

eksplozive za radove pod zemljom,

eksplozive za rad u rudnicima sa pojavom metana i eksplozivne ugljene praine (metanski sigurnosni eksplozivi),

eksplozive za specijalne svrhe.

5.2. Sredstva za iniciranje eksploziva Da bi privredne brizantne eksplozive doveli do detonacije, potrebno im je saoptiti poetni inicijalni impuls. Za to su potrebna sredstva za iniciranje koja imaju sposobnost da detoniraju ako se zapale plamenom ili iskrom.

U sredstva za iniciranje eksploziva spadaju:

detonatorska (rudarska) kapisla;

elektrini detonatori;

sporogorei tapin;

detonirajui tapin;

pomona sredstva za paljenje sporogoreeg tapina; i

pojaivai impulsa-busteri.

5.3. Podjela vozila za prevoz eksploziva

1. vozilo Ex/II je konstruirano i opremljeno tako da je eksploziv zatien od vanjskih opasnosti i vremenskih nepogoda2. vozilo Ex/III su zatvorena vozila tipa Ex/II- vanjska stirjnka metalna, a unutarnja drvena debljine 10 mm.6. KLASA 2: GASOVI - PLINOVIGasovi su tvari koje na temperaturi od 50C imaju pritisak vii od 300kPa (3 bar) kod 20C i standardnog pritiska od 101,3 kPa.Gasovi su smjese koje reaguju na okolinu, isparavaju i nalaze se u gasovitom stanju.

Prema meunarodnoj regulativi gasovi se transportuju u fizkalnim stanjima:1. Komprimirani gasovi

2. Gasovi pretvoreni u tenost

3. Duboko rashlaeni teni gasovi

4. Gasovi rastvoreni pod pritiskom

5. Aerosol rasprivai

6. Gasovi koji su predmet posebnih zahtjeva

7. Prazne posude i rezervoari

Prema hemijskim osobinama:

1. Nezapaljivi2. Nezapaljivi, otrovni3. Zapaljivi4. Zapaljivi, otrovni5. Hemijski nestabilni6. Hemijski nestabilni i otrovniNa bazi porijekla, osobina i primjene:1. Atmosferski gasovi

2. Gorivi gasovi

3. Gasovi za hlaenje

4. Gasovi za rasprivanje

5. Gasovi koji se koriste u medicini

6. Otrovni gasovi

Sl. 7. listice opasnosti (gasovi)

Osnovne opasnosti gasova su: zapaljivost, eksplozivnost i otrovnostIz poznavanja navedenih opasnosti proizilaze osnovne mjere sigurnosti: Sprijeiti stvaranje eksplozivne ili zapaljive smjese Onemoguiti kontakt eksplozivne (zapaljive) smjese sa iskrom ili plamenom Preduzeti odgovarajue mjere radi umanjenja posljedica Primjeniti odgovarajua lina zatitna sredstva7. KLASA 3: ZAPALJIVE TEKUCINE

Zapaljive tekuine su tvari ili smjese tekuina koje su na temperaturi do 20C u tekuem stanju, pri 50C tlak pare im je do 300kPa (3 bar).Imaju plamite do 61C.Na temelju stepena opasnosti zapaljive tekuine su podjeljene u tri grupe:1. vrlo opasne zapaljive tekuine s vrelitem do 35C, ili zapaljive tekuine s plamitem ispod 23C, koj su vrlo otrovne ili jako nagrizajue razni organski spojevi, neki pesticidi i dr.2. opasne tvari su zapaljive tekuine s plamitem ispod 23C, koje nisu u prvoj skupinieter, petrolej, benzin, aceton, alkoholi, ...3. manje opasne tvari su zapaljive tekuine s plamitem od 23 do 61C

Sl. 7. listice opasnosti (zapaljive tekucine)Flash point: je maksimalna temperatura na kojoj tekuina isputa pare u dovoljnoj koncentraciji da se formira smjesu sa zrakom u blizini zapaljivih tekuina povrine u odreenom kontejneru, u skladu sa procedurama ispitivanja i odgovarajue alate. Relativni rizik se poveava kao nisko plamite. Kada se zagrije na svoje vreliste zapaljiva tekuina proizvodi paru.

Auto-paljenje Temperatura: najnia temperatura na kojoj zapaljivih plinova ili mjeavina pare i zraka, svjetla zbog topline ili da se obratite vrue povrine, koji je bez iskra ili plamen.

Zapaljivost Ogranienja:je zapaljivost tekuine koja ce imati najmanju koncentraciju pare u zraku, ispod koje ne postoji irenje plamena u dodiru s izvorom plamena. To je nia granica zapaljivosti (LFL). Tu je i maksimalni udio pare ili plina u zraku, iznad koje ne postoji irenje plamena. Ovo je gornja granica zapaljiv (UFL).

Zapaljivost je sposobnost nekog materijalada pone sa sagorjevanjemi da se odrava u stanju sagorijevanja kada je izloen djelovanju izvora toplote.8. TRANSPORTNA DOKUMENTACIJA

Prilikom transporta opasne robe u vozilu se moraju nalaziti sljedei dokumenti:

1. Certifikat za vozaa

2. Certifikat za vozilo

3. Isprava o prijevozu

4. Uputstvo o posebnim mjerama bezbjednosti

5. Odobrenje za prijevoz

6. Potvrda o osiguranju robe8.1. Certifikat za vozaa

Obaveza predviena:

ADR-om

Pravilnikom o strunom osposobljavanju vozaa motornog vozila kojima se prevoze opasne materije i drugih lica koja uestvuju u prevozu tih materija Zakonom o prevozu opasnih materija

Pravilnikom o nainu prevoza opasnih materija u drumskom saobraaju

Certifikat koji dobijaju vozai je utvrenog sadraja i oblika. Izdavanje certifikata vri ovlaena ustanova. Ispisuje se na engleskom ili francuskom ili njemakom i jeziku zemlje koja ga je izdala. Prihvata se bez prevoenja u svim dravama potpisnicama ovog sporazuma do isteka njegove vanosti (pet godina). Sama obuka vozaa se izvodi kroz osnovni kurs koji moraju da prou svi vozai i koji se odnosi na transport svih opasnih materija. Pored osnovnog postoje i tri dodatna specijalistika kursa za vozae eksplozivnih materija, radioaktivnih materija i vozae cisterna.

Slika8. Certifikat o strunoj osposobljenosti vozaa za vozila koja prevoze opasne materije8. 2. Certifikat za voziloObaveza predviena:

ADR-om

Zakonom o prevozu opasnih materija

Pravilnikom o nainu prevoza opasnih materija u drumskom saobraaju

Pregled vozila i izdavanje odgovarajueg sertifikata vre ovlaene ustanove prema zahtjevima i kriterijumima koji su dati u ADR-u. Ispisuje se na engleskom ili francuskom ili njemakom i jeziku zemlje koja ga je izdala. Prihvata se bez prevoenja u svim dravama potpisnicama ovog sporazuma do isteka njegove vanosti (jedna godina). Neophodno je znati da za odreene opasne materije konstrukciono izvoenje vozila mora biti usklaeno sa zahtevima Dodatka B.2, ADRa.Posebno se istie kontrola zahtjeva koji se odnose na: elektrine instalacije (kablovi i razvodne kutije u S izvoenju)

odgovarajui baterijski prekida strujnih krugova (npr. lemer)

tahograf (VDO u S izvoenju)

limitator brzine ( VDO )

ABS koioni sistem i odgovarajui sistem za trajno koenje

Ovakvim sertifikatom (slika 7) je precizno definisana namjena vozila, odnosno tano se zna kakvim materijama se smije tovariti ovakvo vozilo.

Slika 9.Certifikat o ispravnosti vozila koja prevoze odreene opasne robe9. ZAKLJUAKKada su upitanju opasne materije (tvari) odnosno njihov prijevoz, itekako moramo biti oprezni, i prilikom transporta ovih materija moramo se pridravati svih propisanih procedura i pravila koji su propisani prema domaem- nacionalnom zakonu. Naroito je bitno pridravati se meunarodni standarda ili pravila koja su propisana od strane ADR-a. A da bi to bilo mogue naa zemlja mora redovno prilagoavati nacionalne propise meunarodnim, jer se na taj nain uspostavlja harmonizacija ili unifikacija zakona u ovoj oblasti to omoguava jednostavniji prijevoz opasnih materija ali istovremeno prua veu sigurnost kako za ljude u saobraaju tako i za ostale graane i ivotnu sredinu.Naime kako smo rekli opasnim materijama se smatraju sve one materije koje u toku proizvodnje, transporta, skladitenja ili rukovanja mogu da izazovu posljedice tetne po zdravlje ili okolinu. U zavisnosti od hemijskih osobina, agregatnog stanja i stepena opasnosti, a na osnovu kriterijuma utvrenih u ADR-u, sve opasne robe su raspodjeljene na 13 klasa koje su oznaene do broja devet, i to: Klasa 1. Eksplozivne materije i predmeti sa eksplozivnim materijama, Klasa 2. Gasovi, Klasa 3. Zapaljive tenosti, Klasa 4.1. Zapaljive vrste materije, samoreagujue materije i vrsti desenzitivisani eksplozivi, Klasa 4.2. Materije sklone samozapaljenju, Klasa 4.3. Materije koje u dodiru sa vodom emituju zapaljive gasove, Klasa 5.1.Oksidirajue materije, Klasa 5.2. Organski peroksidi, Klasa 6.1. Otrovne materije, Klasa 6.2. Infektivne materije, Klasa 7. Radioaktivni materijali, Klasa 8. Korozivne (nagrizajue) materije, Klasa 9. Ostale opasne materije i predmeti.Zbog negativnog uticaja ovakvih materija, njihov transport mora biti organizovan po odreenim pravilima kako bi rizik od nezgoda bio minimalan, odnosno da posljedice ve nastale nezgode budu svedene na najmanju moguu mjeru. Opasne materije se ee javljaju u drumskom transportu u odnosu na druge vidove transporta. Razliitim mjerama pokuava se smanjenje uea drumskog transporta u ukupnom transportu opasnih materija, a na raun poveanja transporta opasnih materija u rijenom, pomorskom i eljeznikom transportu. Imajui u vidu saznanje da je drumski saobraaj mnogo vie prometan u odnosu na ostale, i da je tamo vea koncetracija kako ljudi tako i motornih vozila navedenim mjeram se pokuava sprijeiti ili izbjei vee negativne posljedice koje su rezultat neopreznosti, i nepridravanje odgovarajue procedure ili pravila koja se propisana za vozila, vozae i za sami transport opasnih materija. Prilikom transporta opasne robe u vozilu se moraju nalaziti sljedei dokumenti: sertifikat za vozaa, sertifikat za vozilo, isprava o prijevozu, uputstvo o posebnim mjerama bezbjednosti, odobrenje za prijevoz, potvrda o osiguranju robe. Kada su upitanju vozila ona moraju biti propisno obiljeena, te moraju sadravati slijedee oznake: tablica na kojoj se nalazi broj osnovne opsanosti i UN broj, listice koje se postavljaju na stranjem djelu vozila ai s bonih strana. Pored ovih osnovnih oznaka vozila moraju imati i neku dodatnu opremu koja je predviena kako ADR-om tako i nacinalnim zakonima. To su npr. vozaki alat, aparat za gaenej poara, dva trougla itd. Isto tako vozai moraju ispunjavati propisane uvjete da bi uope mogli obavljati transport ovih materija, moraju imati ADR certifikat, i najmanje 21. godinu. Nacionalnim propisima je predviena i odgovornost firme i vozaa. Osim za saobraajne prekraje, vozai pri prevozu opasnih materija mogu da budu kanjeni i ako ne potuju propise o prevozu opasnih materija.

10. LITERATURA

1. Dr.sc. Alija Behmen,dr.sc.Sabira Salihovic Opasne materije2. Hadimuratovi Rizah, Dobri Mladen (1989), knjiga Organizacija prevoza robe i putnika

3.Internet: - www.fbihvlada.gov.ba- www. spediter.com

- www. prometna-zona.com

. Dr.sc. Alija Behmen,dr.sc.Sabira Salihovic Opasne materije

. Dr.sc. Alija Behmen,dr.sc.Sabira Salihovic Opasne materije

www.spediter.com

Hadimuratovi Rizah, Dobri Mladen (1989), knjiga Organizacija prevoza robe i

putnika

HYPERLINK "http://www.fbihvlada.gov.ba" www.fbihvlada.gov.ba

www. prometna-zona.com

www. spediter.com

PAGE 11