Saobraćajna kultura i tehnika (Rezime)

Saobraćajna kultura

PREGLED MOGUĆIH UZROČNIKA SAOBRAĆAJNIH NESREĆA

I. Čovjek kao uzročnik

- psihofizički nedostaci:a) čula vidab) čula sluhac) slabi refleksid) slabe kretnje organizma

- psihofizička stanja:a) pretjerana uzbuđenost b) alkoholiziranostc) psihička neuravnoteženostd) preosjetljivoste) razne bolesti

- neadekvatna ponašanja:a) neprilagođena brzinab) nepoštivanje saobraćajnih pravila i propisac) nekulturan odnos prema drugima učesnicimad) nestrpljivost u vožnjie) pretjerana samouvjerenost

- slaba obučenost: a) nepoznavanje tehnike vožnjeb) nepoznavanje uslova vožnjec) nepoznavanje vozilad) slabo snalaženje na putue) nepoznavanje uticaja vremenskih prilikaf) nepoznavanje saobraćajne signalizacije i dr.

- Ostali nedovoljno ispitani uzročnici u domenu ljudskog faktora, kao naprimjer :

a) nagle promjene raspoloženjab) iznenadni nastupi odsutnosti i drugi nepoznati uzročnici

1


ASPEKTI SA KOJIH SE MOŽE PROUČAVATI SAOBRAĆAJ

STANOVIŠTA SA KOJIH SE SAOBRAĆAJ MOŽE PROUČAVATI I TRETIRATI

PRAVNIEKOLOŠKI

PSIHOLOŠKII

PEDAGOŠKI DIDAKTIČKOMETODIČKI

STK- vozača- putnika- pješaka

SV u OŠ

Naučna zasnovanost:

- pravna- psihološka- edukativna- medicinska- socijalna- fizička- hemijska- energetska- ekološka- tehnička- ekonomska

Definicija:Saobraćaj je takva društ.djelatnost kojom se prenose vijesti, prevoze ljudi i roba, prenose saopštenja i drugo sa jednog mjesta na drugo.

Transport karakterišu:- brzina - pouzdanost- redovnost- bezbjednost

MEDICINSKI

SOCIJALNI

TURISTIČKI

SPORTSKI

GEOGRAFSKIODBRAMBENI

INDUSTRIJSKI

PRIVREDNI

TRGOVINSKI

FUTUROLOŠKITEHNIČKI

2


SAOBRAĆAJ se mora tretirati kao važna društvena i integrativna djelatnost.

3

VIDOVI SAOBRAĆAJA I NJEGOVA RAZVIJENOST

JavniNamjenskiZa lične potrebe

Eko

nom

ska

funk

cija

LinijskiSlobodniPo

orga

niza

ciji

MješovitiPutničkiTeretniPTTVojniP

o vr

sti d

jela

tnos

ti

LokalniGradskiMeđugradskiMeđunarodni

Po

podr

učji

ma

Međunarodni

KopneniVodeniVazdušniSvemirski

Po

vrst

i

DrumskiŽeljeznički

MorskiKanalskiRiječniJezers

ki

MeđunarodniČarter

Tranzitni

Uvozni

Izvozni

Pješački

Motorni

Zaprežni

Unutrašnji

Saobraćajna kultura 4

Razvijenost saobraćaja:

Evropa: Najgušća mreža saobraćaja, posebno željezničkog.Najvažnija raskrsnica evropskih transkontinentalnih željezničkih magistrala je PARIZ /Lisabon, Moskva,Valdivostok, Sjeverna Amerika od obala Atlanskog do obala Tihog okeana/.

Najrazvijeniju mrežu puteva imaju SAD-e./600.000 km./Najgušću drumsku mrežu imaju Holandija, Francuska i Švajcarska.

Unutrašnji avionski saobraćaj najrazvijeniji je u : SAD, Rusija, Kina , Kanada, Japan, Australija.U SAD, Kanadi, Australiji više se putnika prevozi avionom nego željeznicom.U pomorskom saobraćaju najvažnije je: Sjeverni atlanski put, zatim Evropa –Panamski kanal, Evropa-Latinska Amerika, Evropa – Afrika i put preko Sredozemlja i Sueski kanal za Bliski Istok.

Tihi okean dobija sve više na značaju. Putevi za Istočnu Aziju, Australiju i Novi Zeland.Indijski okean je zadržao tranzitni značaj.Važni su i Suecki kanal /161 km, širina -132m/, Panamski kanal /82 km, širina 91m dubina 12,5 m/.

Za riječni saobraćaj u Evropi važni su: Rajna /1326 km plovna/, Dunav /2850km plovan/, Volga /3694km plovna /. Ukupna dužina plovnih puteva u svijetu je oko 350.000 km.

Drumski saobraćaj u Evropi veže:

Štokholm – Beograd – Solun Hamburg – Bukurešt – Odesa

Pariz – Milano – LjubljanaBordo – Venecija – TrstLenjingrad – Beč

Moskva – Varšava – Beč – SolunNajveće aerodrome ima:Pariz , London, Minhen, Frankfurt, Moskva, Cirih i Rim

NEKI ELEMENTI SAOBRAĆAJNE GEOGRAFIJE

Geografska karta - elementi:1. razmjer2. sadržina karte3. geografski nazivi

Opšte i specijalne karte:Saobraćajna, hidrografska, turistička, privredna i dr.

Čitanje karata: Snalaženje u prirodi i na osnovu planova snalaženja u gradovima.


ŠTA SVE UGROŽAVA SAVREMENISAOBRAĆAJ

LJUDSKI FAKTOR

Loša obuka Neodgovorno ponašanje

Psihofizički nedostatci Alkoholizira-nost i dr.

DRUŠTVENA NEDISCIPLINA

Loša tehnička kontrola vozila

Neodržavanje putne mreže

Neusklađeni redovi vožnje

Neorganizovanost javnog prevoza

Neuskla-đenost sa

evrop. konvenc.

LOŠI PUTEVI

Zastarjelostputeva

Slaba infrastrukturana putevima

OpterećenostNeodržavanje

puteva

STANJE VOZILA

Heterogenost Tehnička neispravnost Visoka frekvencija

ZAKONSKA REGULATIVA

Zaostajanje NepoštivanjeSlaba kaznena

politikaPomanjkanje saobraćajno tehničke kulture

Veliki priliv vozila i vozačaNedovoljan rad na izgrađivanju

saobraćajno tehničke kulturesa mladima u školama.

5


NAČELA PONAŠANJA U SAOBRAĆAJU

NAČELOPOVJERENJA

NAČELO

NEPOVJERENJA

NAČELOOGRANIČENOG POVJERENJA

NAČELO DEFANZIVNE VOŽNJE

Voziti u skladu sa sopstvenimpsihofizičkim mogućnostima i sposobnostima

Voziti u skladu sa uslovima na putu i vremenskim uslovima

Voziti u skladu sa mogućnostima vozila

Pridržavati se pravila i propisa o vožnji

Načela su pokušaj da se izgradi nužno potreban kodeks vozača i ponašanja u toku vožnje.

6


NEKE ISTORIJSKE NAZNAKE RAZVOJA VOZILA

7

Godina Razvojne naznake

1619

1770

1830

1860

1876

1885

1886

1893

1899

1921

1935

1939

1950

1954

Kolica bez kočijaša i konja-Engleska,

Prvo samovučno vozilo,Kinjo, Francuska,

vladavina parnih vozila

Leonar-motor sa unutrašnjim sagorijevanjem

Oto i LangenPrvi benznski motor,

Karl Benc, Njemačka,na dva i tri točka

Prva kola na mototrni pogon , Dajmler,

Dizel motor na lož ulje

Ford, preduzeće za proizvodnju automobila

Prva sportska kola

Postiže se brzina od 65 km/h

Proizvodnja džipa SAD

Nagli razvoj automobilske industrije

Turbomlazni motor


Zakon iz 1988. g. sadrži:

- Osnovne odredbe,- Pregled osnovnih

pojmova, sa objašnjenjima,- Putevi,- Saobraćajna pravila,- Dužnosti u slučaju SN,- Vozači,- Vozila,- Posebne mjere

bezbjednosti,- Vozačka dozvola,- Kaznene odredbe,

Napomene:Usklađenost zakona saevropskim konvencijama

Potrebno je poznavati:- Osnovne pojmove iz

zakona,- Određena pravila

saobraćaja koja se odnose na pješaka, biciklistu, vozača,

- Saobraćajne znakove,- Dužnosti u slučaju

saobraćajne nesreće,- Dozvoljene brzine,- Promili alkohola koji se

tolerišu,- Načini pružanja prve

pomoći,- Način sticanja vozačke

dozvole

OSNOVNE POSTAVKE ZAKONA O BEZBJEDNOSTI SAOBRAĆAJA NA

PUTEVIMA


SAOBRAĆAJNA PRAVILA

- Radnje vozilom u saobraćaju,

- Skretanje,- Prvenstvo prolaza,

- Saobraćaj na raskrsnici,

- Zaustavljanje i parkiranje,

- Saobraćaj na prelazu puta preko željeznižke

pruge,- Saobraćaj na

autoputu,

EDUKACIJA- Zvučni i svjetlosni

znaci upozorenja,- Vučenje vozila,

- Upotreba svjetla,- Odstojanje između

vozila,- Saobraćaj tramvaja,- Saobraćaj zaprežnih

vozila,- Saobraćaj u tunelu

- Vozila pod pratnjom,- Vozila sa pravom

prvenstva,- Teretna vozila

- Kretanje vozilom po putu,

- Brzina,- Mimoilaženje,- Preticanje i obilaženje,- Presjecanje kolone

pješaka,- Saobraćaj bicikla, bicikla

sa motorom i motocikla,- Kretanje pješaka,- Obaveze vozača prema

pješacima,

Zastupljenost ovih pravila u nastavnom programu OŠ

INFORMATIVNO POZNAVANJE:

- Uslovi za sticanje saobraćajne dozvole,- Postavljanje i održavanje saobraćajnih znakova,- Registracija motornih vozila i tegnički pregled,- Posebne mjere bezbjednosti,- Prava i dužnosti ovlaštenih lica,- Vozačke zabrane,- Izricanje kazni i dr.

9


OSNOVNI POJMOVI

I z v o r i:

- Zakon o bezbjednosti saobraćaja na putevima

- Udžbenici za OŠ

- Priručnici iz saobraćajne tehnike

- Testovi za polaganje vozačkih ispita

10

Ujednačavanje saobraćajne terminologije u Evropi

Putevi Učesnici u saobraćaju

Vozači

PješaciVozačiPutniciOstali

PutJavni putAutoputDijelovi putaOstali pojmoviInfrastruktura

VrsteKarakteristikeThenički Pregled

Analiza vožnjeDefanzivna vožnjaNoćna vožnjaSmanjena vidljivostKolona

VožnjaKategorijeObukaVozačka dozvolaSaobraćajna dozvola

Vozila

Ostali pojmovi

Saboraćajna nesrećaPrevencijaSaobraćajna pravilaSaobraćajna kontrola


VRSTE SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA

11

Znakovi izričitih naredbi:

znakovi zabrane,znakovi ograničenja,znakovi obaveze,

Dopunske table (svrha i izgled)Znakovi obavještenjaOznake na kolovozu i pločnikuSvjetlosni saobraćajni znaci i svjetlosne oznake

Z n a c i

o p š t e

o p a s n o s t i

Značaj signalizacije na putevima

Osnovna funkcija saobraćajnih znakova i način postavljanja


PSIHOFIZIČKE KARAKTERISTIKE UČESNIKA U SAOBRAĆAJU

UČESNICI U SAOBRAĆAJU

PJEŠACI

- najmasovniji učesnici - prava i obavezeKarakteristična ponašanjaObaveze vozača prema pješacima

PUTNICI

Kultura ponašanjau saobraćaju

Odnos prema preventivnim sredstvima i saobraćajnoj

infrastrukturiDjeca kao putnici

VOZAČI

Tko se smatra vozačemPsihofizičke karakteristike

Vrste vozačaDjeca kao vozačiKultura ponašanja

Obuka vozača Trening vozača

Vozačke sposobnosti, problemi sticanja, održanja i

starenja

ZAJEDNIČKI PROBLEMI:

- Karakteristična ponašanja;- Kultura ponašanja;- Uzročnici stradanja;- Saobraćajno – tehnička kultura;- Zakonske obaveze i odgovornosti

12


UVOD U PSIHOLOGIJU SAOBRAĆAJA (Elementi saobraćajne psihologije)

ORGANSKI OSNOVI PSIHIČKOG ŽIVOTA

Organizam u cijelini- organska osnova psihičkog života

Za psihički život posebno važni su:

- Čulni organi (receptori) Dijele se : prema vrsti draži na koje reaguju, položaju u tijelu

- Mišići (efektori)- Žlijezde sa unutrašnjim lučenjem: hipofiza, štitna žlijezda,epifiza, nadbubrežna i dr.

- NERVNI SISTEM

Periferni Centralni

Kičmena moždina mozak

zadnji prednji

prod. možd. mali mozak talamus moždana hipotalamus kora

Uloga neurona Zone u mozgu po funkciji:

senzorna - motorna - asocijaciona

Na razvitak jedinke djeluju: Naslijeđe i sazrijevanje Uloga sredine Sazrijevanje počiva na naslijeđu (prirodna, društvena)Razdoblja:Djetinjstvo. Mladaločko doba. Zrelo doba. Doba starosti.Karakteristike mladalačkog doba: puno snage i plamena.

Doba velikih promjena i mogućnosti. Silovitostii. Nepoštivanja autoriteta.

Karakteristika zrelog doba: produkcija, maksimalni razvoj.

SAZNAJNI PROCESI:Osnova svih saznajnih procesa je OPAŽANJE.Proces opažanja se zasniva na OSJETIMA . U nastanku osjeta učestvuju: draži, čulni organ, nervni putevi i mozak Draži i čula: - spoljašnje (fizičke) - unutrašnje (fiziološke)Razlikovanje spoljašnjih : svjetlosni zraci, zvučni talasi, toplotna strujanja mirisi itd.

13


VRSTE OSJETA: vida, sluha, mirisa, ukusa, dodira – kože, pokreta organa, utrobe i unutrašnjih organa, pasivnog kretanja i ravnoteže.

POZNAVANJE ELEMENATA KLINIČKE PSIHOLOGIJE U SAOBRAĆAJU:

Vrste psihičkih poremećaja:

1. Neuroze

Blaži poremećaji.Smanjena sposobnost snalaženja.Teškoće u odnosu sa ljudima.

Karakteristike:- osjećanje straha – (neodređenog) - manja frustraciona tolerancija (češće korištenje odbrambenih mehanizama)

2. Psihoze

Teži duhovni poremećaji .Kontakt sa stvarnošću ograničen.Dijele se na: organske i funkcionalne.Organske: poremećaji na mozgu i CNSFunkcionalne: organski uzroci nisu jedini. Šizofrenija i manijačno – depresivna stanja.

3. Psihopatije

Karakterni poremećaji.Poremećeno ponašanje u odnosu na moral i društvene norme.

Raznovrsne opasnosti za vozače i sve učesnike u saobraćaju ako imaju psihičke poremećaje.

MENTALNA HIGIJENA kao aktivnost da se očuva duševno stanje, zdravlje i uspostavljanje ponovne ravnoteže.

Principi mentalne higijene:

- voditi računa o svojim emocionalnim reakcijama,- razvijanje frustracione tolerancije (sposobnost da se podnese vlastiti neuspjeh ili greška),- realistička slika o sebi. Nivo aspiracija podesiti prema vlastitim sposobnostima i

mogućnostima.- pronalaziti aktivnosti koje nam pričinjavaju zadovoljstvo,- uključivanje u društveni život i stvaranje osjećaja ravnoteže u smislu pihvatanja

stvarnosti.

Značaj psiholoških savjetovališta i mogućnost liječenja.Uticaj psihometrijske terapije. Uticaj terapeuta.

14


ELEMENTI SOCIJALNE PSIHOLOGIJEVAŽNI ZA PONAŠANJE U SAOBRAĆAJU:

Oponašanje drugih osoba je SOCIJALNO OPAŽANJE.Ono se razlikuje od opažanja predmeta, jer druge osobe opažamo kao aktivna bića, koja osjećaju, misle, govore, zapažaju itd.

U opažanju drugih osoba poseban značaj ima prvi utisak ili IMPRESIJA.Jednom formirana impresija čvrsto ostaje u nama i utiče na naše dalje opažanje.Važnu ulogu igra i takozvano stereotipno gledanje na druge ljude.(neosnovane naše predstave o drugim ljudima, na primjer drugačije opažamo Engleze, Cigane, Amerikance)

Pored navedenog na opažanje drugih utiče kultura ,naša motivacija, znanje iskustvo, sredina, ali i to da li je osoba koju zapažamo otvorena, zatvorena, da li je ta osoba pripadnik naše generacije, zatim da li smo podlegli “halo efektu” i sl.

Na formiranje sopstvenih STAVOVA o nečemu utiče:

- grupa kojoj pojedinac pripada,- lično iskustvo I informacije o pojavama,- osobine lišnosti pojedinca.

Stavovi su važni za pravilno ponašanje u svim okolnostima.

Stavovi djeluju na naše sjećanje, mišljenje, na naše postupke na primjer u saobraćaju.Stavovi utiču na naše akcije koje preduzimamo.

Stavovi su sastavni dio JAVNOG MNIJENJA.U formiranju javnog mnijenja utiču masovna sredstva informisanja i komuniciranja.Kao ljudi i učesnici u saobraćaju pripadaju određenim grupama.Svaka grupa ima neke zajedničke karakteristike i ciljeve.Tako se grupa homogenizira, ili raspada, ili u njoj svako ima posebne zadatke i određene uloge.

U grupi postoji i hijerarhija statusa i uloga.

15


PREGLED OSNOVNIH PSIHOFIZIČKIH KARAKTERISTIKA VOZAČA

Osjeti vida Osjeti sluha Osjeti ravnoteže

SVOJSTVA I KARAKTERISTIKE PAŽNJE - vizuelna, PERCEPCIJE- namjerna i nenamjerna- ometači pažnje kod vozača-

REFLEKSI InstinktiIluzije Halucinacije

REAKCIONO VRIJEME Agresivno ponašanje,uzroci

ULOGA EMOCIJA U VOŽNJI

Temperament Motivacija Euforična stanja

MIŠLJENJE: uočavanje rezonovanje predviđanje

SPOSOBNOSTI

Psihomotorne Intelektualne SenzorneKarakter Etička strana

ličnostiIdentifikacija

NAVIKE I VJEŠTINE, formiranje i odlike

16


ULOGA VIDA U VOŽNJI

Kvaliteti oka Očne mane

- Širina vidnog polja, Opasnosti u vožnji od: - Dalekovidost i kratkovidost,

- Oštrina vida, - Zasljepljivanja, - Daltonizam,- Stepen fiksacija, - Sporost adaptacije, - Nesposobnost adaptacije,

- Razlikovanje boja, - Sužavanja vidnog polja - Bolest rožnjače i drugih kod povećanja brzine, dijelova oka,

- Sposobnost adaptacije, - Oštećenje oka,(uloga čunjića i štapića) - Djelovanje umora, - Bolest suznih kanala, (sinestezija)

- Pokretljivost očiju, -Štetno djelovanje na vožnju ostalih

oboljenja očiju

DOBAR VID I PODJEDNAKA SPOSOBNOST OBA OKA SU PRESUDNI

ZA BEZBJEDNU VOŽNJU I PONAŠANJE U SAOBRAĆAJU

17


ULOGA VIDA U VOŽNJI

Kvaliteti oka

OSJETI VIDASposobnosti organa vida su:- sposobnost zahvatanja okoline u vidnom polju,- sposobnost adaptacije na tamu i svjetlo,- sposobnost razlikovanja boja,- oštrina vida,- sposobnost steroskopskog zamjećivanja

VIDNO POLJE je prostor koji zahvaćamo pogledom. To je ustvari granica do koje zamjećujemo predmete i pojave izvan tačke fiksacije.Širina vidnog polja je karakteristična za svakog čovjeka i kreće se od 140 d0 200 stupnjeva u stanju relativnog mirovanja.

Širina vidnog polja vozača ovisi od relativne brzine kretanja.Usmjerenost vizuelne pažnje i naše psihičko usredočenje na neki predmet sužava sposobnost opažanja predmeta vidnog polja koje smo imali u stanju mirovanja. (Primjer obrnute proporcije kod povećanja brzine)

Brzina prilagodbe na tamu ili svjetlost zavisi od intenziteta svjetla kojem je oko bilo prije izloženo.Za prilagođavanje na bljesak zjenici je potrebno 5 – 6 sekundi da se stisne, a 30 –35 sekundi da se ponovo vrati u prvobitni položaj. To je razlika vremena u kojem se vozilo kreće i u toj razlici vremena vozači nisu u mogućnosti da budu gospodari situacija na putu.

Sposobnost razlikovanja boja je osjetljivost organa vida na kromatske kvalitete podražaja.Noću se najbolje vide zelenoplava boja (petrolej), a danju rezedo boja (žutozelena).Dabi se u saobraćaju dobro vidjelo treba davati kontrast boje i to: plava-bijela, zelena-bijela, plava-žuta, žuta-crna, žuta-crvena.

Oštrina vida zavisi o širenju i skupljanju zjenica, akomodacije leće, fotohemijskih procesa u mrežnici.

18


OPAŽANJE DUBINE

Opažanje dubine za vozača je veoma bitno, jer je to za uočavanje rastojanja najvažnije.

Dubinu opažamo zahvaljujući:- položaju očiju (razmak oko 5cm između dva oka)- kada se dvije slike u mrežnjači spoje u jedno imamo osjećaj dubine.

O dubini zaključujemo preko indikatora:

- veličina (veći objekat obično ocjenjujemo kao prostorno bliži),- vazdušna perspektiva(detalji bližih objekata vide se mnogo jasnije)- svjetlo i sjenka (bliži objekti izgledaju svjetliji, a udaljeni kao da su u sjenci),- kretanje (kada smo u pokretu izgleda nam da daleki objekti idu s nama, a bliži u

suprotnom smjeru kretanja)- fiksiranje (objekti koje fiksiramo i čije slike padaju u zonu centralnog viđenja izgledaju

bliži od objekata koji padaju u perifernu zonu vida)

Vozači bez jednog oka utisak dubine formira se na osnovu iskustva.Kratkovidi vozači i vozači sa skotomima u vidnom polju otežavaju opažanje i procjenjivanje daljine.

19


OPAŽAJI

(Odraz predmeta u cjelini, neposredno saznavanje predmeta putem čula)

Cjelovitost i predmetnost opažanja

Grupisanje draži u cjeline:

- Princip blizine- Princip sličnosti- Princip simetričnosti- Princip kontinuiteta

Stalnost opažanja (opažanje “fiće” i kamiona na drumu)

Uloga iskustva u opažanju

Motivacija i opažanje

Pogreške u opažanju: Iluzije Halucinacije(čulne obmane) (Čovjek opaža a da na njegova

čula ništa ne djeluje)

ILUZIJE ili “pogrešne percepcije” nastaju pod uticajem iskustva.

Vrste:- geometrijske ili optičke

Slika:

- Iluzije brzine,- Iluzija pokretanja (dva voza, lift)

Važno je obratiti pažnju na iluziju brzine do koje dolazi zbog blizine bočnih smetnji uz put .Uzrok je inercija psihičkog sistema (male brzine koje se čine većim ili kod prelaza sa veće na manju čini seda je naglo smanjena brzina –a nije.)Ovaj prirodni fenomen se efikasno otklanja postavljanjem znaka “radarska kontrola” uz obavezan znak “smanjena brzina”.

HALUCINACIJE su percepcije bez objektivnog podražaja iz okoline.

Najčešće se javljaju kao vidne i slušne.Halucinacijama najviše pogoduje umor vozača, prisutnost straha, vožnja noću vožnja pod lošim vremenskim prilikama i sl.

20


Posljedice halucinacija su uvijek teške i kobne.San makar koliko bio kratak i manji prekid vožnje eliminira pojavu halucinacija.

PAŽNJA KOD VOZAČA

Pažnja je upravljenost naše svijesti na neki predmet ili pojavu.Veoma složen psihološki proces.Vizuelna pažnja."Slijepa" vožnjaMogućnost upravljenosti svijesti na 4-6 nez. činilaca.

FAKTORI VOŽNJE: UNUTRAŠNJI FAKTORI: VRSTE PAŽNJE:

1. Intenzitet podražaja, 1. Motivi, -Pasivna2. Veličina draži, 2.Interesi nehotična3. Trajanje i učestalost 3.Unutrašnje psihičko stanje -Aktivna

djelovanja draži, 4. Bolest u porodici hotimična,4. Vrste podražaja koje 5.Ostali faktori vezani Habitualna djeluju na organizam za ličnost vozača, pažnja pove-5. Mijenjanje podražaja, zana sa interes6. Kretanje

ŠTETNI FAKTORI

-UMOR, ALKOHOL- Loša raspoloženja

Čist vazduh

Korisne navike-umjesto pogrešnih

Pažnja je povezana sa najdubljim porivima čovjeka, pa i sa autodestruktivnim i agresivnim koji štetno djeluju u vožnji.

Nepažnja se može okvalifikovati kao "slijepa mrlja na duši"koju može da ima svaki čovjek.

21


KONCENTRISANA PAŽNJA KAO USLOV ZA PRAVILNO VRŠENJE OPERACIJA U SAOBRAĆAJU:

1. Budnost, čiju fiziološku osnovu čini pokretljivost nervnih procesa što mu omogućava da pažnju prenosi sa jednog objekta na drugi,

2. Izborna ili selektivna pažnja kao sposobnost da se iz skupine pojava odabiraju samo one koje su bitne,

3. Postojanost i trajanje pažnje što sprečava nastajanje tzv. "slijepe mrlje budnosti" što može odvesti u besvjesno stanje,

4. Sprečavanje tzv. "paraproseksije" kada se neke ojave (na primjer zeleno svjetlo na semaforu percipira prije vremena ili se ne primjeti, pa dolazi do pogrešnih reakcija.

5. Pažnja je vezana i za dnevni ritam (jutarnji sati najslabija, 10 do 11 sati najjača itd.)

6. Na pažnju djeluju i takozvani objektivni ili vanjski faktori i subjektivni ili unutarnji faktori.

Objektivni su:

boje, veličina , pokretljivost predmeta, kontrasti, ponavljanje, intenzitet, položaj elemenata u okolini i sl.

Subjektivni:

psihičke karakteristike pojedinca, iskustvo, navike, emocije, očekivanja i dr. stanje organizma, umor, bolest, alkoholiziranost,

22


SPOSOBNOSTI

To su osobine po kojima se ljudi međusobno razlikuju kako u životu i radu rješavaju određene probleme.

Dijele se na: mentalne, psihomotorne, senzorne, specijalne

Za vozače su važne psihomotorne posebno.Dijele se na:

psihomotornu koordinaciju, psihomotornu brzinu, spretnost prstiju.

Psihomotorna brzina i psihomotorna koordinacija su od bitnog značaja za učestvovanje u vožnji.Mentalne sposobnosti

INTELIGENCIJA ima sljedeće faktore:G faktor - opšta sposobnost,W fakor (lakoća izražavanja)V faktor - sposobnost razumjevanja verbalnih sadržaja,N faktor - numerički,S fakor - specijalni, opažanje prostora,M faktor -sposobnost pamćenja,P faktor - sposobnost percipiranja,R faktor - rezonovanje

Stepen inteligencije zavisi od naslijeđa i uslova u kojima živi, tj . od sredine.Testovi inteligencije moraju biti:

1. valjani,2. pouzdani,3. osjetljivi,4. objektivni

Količnik inteligencije predstavlja odnos između mentalnog i kalendarskog uzrasta(IQ)

Mentalni uzrast - sposobnost prosječnog djeteta određenog kalendarskog uzrasta.Pojam umne zaostalosti i obdarenosti.Normalna raspoređenost među stanovništvom(82% prosječna, 12% iznad prosječna i oko 9% ispod prosječna)U svakoj zemlji ima oko 2-3 % sa IQ ispod 2%, a oko 2% stanovništva ima vrlo visoku inteligenciju.

23


Za svaki posao i rad uz inteligenciju važnu ulogu igra i stalan rad na vlastitom usavršavanju, treniranje i održavanje dostignutog nivoa sposobnosti.Sposobnosti koje se ne razvijaju vremenom zakržljaju.

MENTALNE SPOSOBNOSTI I VOŽNJA

Mentalnim sposobnostima dublje upoznajemo svoju okolinu i tako stičemo mogućnost većeg saznavanja i prodiranja u tajne prirode i svijeta.

Mentalne sposobnosti (pamćenje, mišljenje, učenje i dr.) imaju uticaja i na sigurnost vožnje i ponašanje u vožnji.

INTELIGENCIJA se najčešće uzima kao reprezent mentalnih sposobnosti. Ona se najčešće označava kao snalaženje u datoj situaciji, tj. brzina snalaženja u novim i problemskim situacijama.

Dinamički saobraćaj uvijek predstavlja izmjenu novih situacija i pojavu problemskih u kojima se čovjek mora snaći na odgovarajući način.

Kao najvažnija mentalna sposobnost dolazi do izražaja u mnoštvu situacija.Ne smije se izjednačavati sa znanjem, jer "inteligentan čovjek" nije i onaj koji puno zna.

Čovjek sa većim stupnjem inteligencije u saobraćaju će:

a) brže će shvatati novine, brže će usvajati ono što se uči i lakše će usvajati gradivo,

b) oni sa većom inteligencijom ukoliko to povezuju i sa povećanom marljivošću i trudom postižu i velike rezultate na planu učenja, prezentovanja onoga što znajui sl.

c) inteligencija se dijelom nasljeđuje, ali i ljudi sa skromnom inteligencijom pojačanim radom i vježbom mogu postizati iste rezultate kao i oni sa povećanom inteligencijom,

d) u svim životnim razdobljima čovjeka inteligencija nije jednako razvijena. Intezivno raste i razvija se do 16 - te godine, svoju vrijednost zadržaće do oko 30 - te godine, a onda počinje lagani pad.

Neki autori smatraju da se maksimum obično postiže oko 19/20 godine.Znanja se pak gomilaju i neprekidno rastu od rodjenja pa do smrti.

24


OBLICI UČENJA I PONAŠANJA U SAOBRAĆAJU

Učenje je progresivno i relativno trajno mijenjanje individue nastale pod uticajem sredine i izazvane potrebama individue koja se mijenja.Sve ono u PONAŠANJU što nije dato biološkim naslijeđem dato je UČENJEM.

Vrste učenja:

Kako se ostvaruje: Jednostavno (učenje uslovljavanjem i učenje na osnovu asocijacija)Složeno (učenje putem pokušaja i pogrešaka i učenje putem uviđanja)S obzirom na materijal: motorno učenje (sticanje novih pokreta i verbalno sticanje novih pojmova riječima).Učenje uviđanjem počiva na velikoj ulozi mišljenja, a način koji je doveo do uspjeha (do uspjeha se obično dolazi naglo ili dugotrajnim vježbanjem) primjenjuje se i u drugim sličnim situacijama.

Uloga transfera: To je prenošenje dejstva ranijeg učenja na kasnije učenje.Veliki je značaj sticanja navika i vještina kod učenja.Karakterističan put formiranja navika.Važnost poznavanja kod obuke vozača.Plato ili zastoj je usporeno napredovanje ili prestanak napredovanja.

Metode i tehnike uspješnog učenja: učenje u cjelini, učenje po djelovima, kombinovani metod.U saobraćajnoj obuci najbolji je kombinovani metod učenja.Razlikuju se psihološki uslovi uspješnog učenja i objektivni uslovi koje valja zadovoljiti.Važna je i povratna informacija i stalna obavještenost o brzini napredovanja.

O PAMĆENJU

Osnovne funkcije: zadržavanje (retencija), prepoznavanje (rekognicija) i obnavljanje (reprodukcija)

ZABORAVLJANJE je negativan proces pamćenja.

Uzroci zaboravljanja: Aktivnost poslije učenja ometa obnavljanje onoga što se učilo prije.Uloga retroaktivne i proaktivne inhibicije u zaboravljanju.

25


PROCES UČENJA I ZABORAVLJANJA

UČENJE se najčešće označava kao proces promjena u doživljajima i ponašanju pojedinaca koje nastaju na temelju izbora i zadržavanja onih oblika doživljavanja i ponašanja koji u toku individualnog iskustva imaju prilagodbenu vrijednost.

Za učenje su bitna dva uslova:- potreba da se nešto nauči, motivacija - mogućnost ponavljanja onih sadržaja koje treba naučiti i kasnije reproducirati.

Razlikuju se četiri oblika učenja:

- učenje uslovljavanjem (povezivanju dvaju reakcija koje ponavljanjem počinju djelovati jedna na drugu. Primjer sa smanjenjem brzine čime se čim se opaze policijska kola)

- instrumentalno učenje (zadržavanjem u svijesti onih reakcija koje u nizu pokušaja i pogreški dovode do cilja)

- učenje imitacijom (usvajanje znanja na osnovu oponašanja drugih)- učenje uvidom u situaciju (misaono razgrađivanje i reorganizovanje datih struktura)

Osnovu svakog učenja čini P AMĆENJE.

Za naša razmatranja važno je mentalno i motorno pamćenje.Zakonitosti učenja i pamćenja su :- plato vježbi i učenja (važno saznanje kod uvježbavanja vještina u saobraćajnoj tehnici)- novo znanje obično potire staro,- prenaučeni materijali duže se pamte,- bolje se pamti ono za čim postoji interes (učenje vožnje, na primjer)- pojava transfera, može biti pozitivno iskorištena,- pojava zaboravljanja

ZABORAVLJANJE je suprotan proces od učenja, a ogleda se u gubitku mogućnosti obnavljanja stečenih znanja i iskustava.

26


Zaboravljanje je najjače odmah nakon učenja. (Prvog dana se obično zaboravi i do 40% naučenog, nakon 5 dana i do 75% gradiva, a sljedećih dana zaboravlja se samo 2% gradiva.Zaključci iz ovog su logični i jasni: treba učiti i ponavljati naučeno odmah nakon prijema novih informacija.

ULOGA MIŠLJENJA

Mišljenje je mentalna aktivnost kojom nastojimo da savladamo aktuelnu poteškoću ili neki problem pred kojim smo se našli.

Složenost mišljenja kao psihičkog procesa ogleda se u uviđanju veza i odnosa među pojmovima.

Za mišljenje je karakteristično:

- operisanje opažajima, predstavama, pojmovima, riječima, sredstvima i znacima,- usmjerenost na ono što rješavamo,- uviđanje veza i odnosa, uzročno posljedičnih veza,- predviđanje i- rezonovanje.

Stvaralačko mišljenje karakeriše:

- priprema,- sazrijevanje,- nadahnuće,- provjeravanje

Proces rješavanja nekih PROBLEMA ima svoj tok:

- uviđanje veza i odnosa,- vršenje uopštenih pokušaja,- funkcionalni pokušaj,- sasvim konkretni pokušaji.

POVEZANOST MIŠLJENJA I GOVORA razlikuje čovjeka od drugih živih bića.

MAŠTA je imaginativno mišljenje.

Maštanje je slobodno kombinovanje predstava, a predstavama se reprodukuje ono što smo opažali.

27


Uloga SNOVA kao čuvara spavanja, a spavanje kao najbolji lijek u borbi protiv UMORA.

EMOCIJE kao psihički procesi, odnosno doživljaji koji pokazuju stanje pojedinca nastaju kao rezultat odnosa pojedinca prema stvarima i događajima u njegovoj okolini.

Karakteristike emocionalnih doživljaja su:

- hedonistički ton, tj izazivanje u čovjeku osjećajaugode ili neugode,- osjećaj napetosti i popuštanja

Postoji više podjela:

Prema složenosti:- jednostavne: strah, - srdžba,- radost, - ljubav,- tuga

Prema jačini i trajanju:

- afekti (veliki intenzitet a kratko trajanje)- raspoloženje (slab intenzitet ali dugo trajanje)- strasti (nešto slabiji intenzitet ali veoma dugo trajanje, naprimjer strast za automobilima)- Kod SN veoma je bitno oprezno procjenjivati emocionalnu podobnost vozača za nastavak

vožnje.

Ispitivanja vozača u Njemačkoj su pokazala da do pojave agresivnosti kod većine vozača dolazi usljed:

- promjena u režimu ritma vožnje- promjena koje nastaju kao posljedica umora,- promjena u maršruti i vožnja zaobilaznim putevima

28


ULOGA EMOCIJA KOD VOZAČA

29

Uticaj emocija na ostale psihičkeprocese

Promjenljivost emocija

Pojava agresivnosti kodvozača i ostalih

učesnika

Pojavastraha

Pojava i štetnost euforičnih

stanja

Štetan uticaj zebnje

Promjenljivost ponašanja u vožnji

Emotivna stanja se morajudržati pod kontrolom

Pojavaafekta

Djelovanjefrustracija

Štetnostnegativnih emotivnih

stanja i vrste


“Čovjek ponekad misli, ali osjeća uvijek” – (Gete)

OSNOVNE KOMPONENTE EMOCIJA

To su doživljaji našeg subjektivnog odnosa prema ljudima, događajima i stvarima.

Razlikuju se: jednostavna i složena osjećanja.

Od intelektualnih procesa razlikujemo ih po tome:

- što ih prate i fiziološke promjene u organizmu- što dolazi do promjena u pokretima (ociju, lica, glasa),- što imamo osjećaj prijatnosti ili neprijatnosti .

U razvoju emocija važnu ulogu igraju nasljeđe i učenje.

Vrste:

- prema važnosti i učestalosti javljanja,- prema čulnim utiscima,- prema sadržajima intelektualnih procesa,- prema trajanju.

Primarne su:

1. strah (anksioznost i fobije),2. gnjev (agresivnosti dr.)3. radost i žalost.

Prema trajanju razlikujemo AFEKTE I RASPOLOŽENJA.

Pojam psihosomatskih oboljenja vezan je za trajno prisustvo u nama nekih neprijatnih emocija.

30


Za vožnju imaju presudan značaj sve vrste emotivnih stanja.

ZNAČAJ MOTIVACIJE ZA PONAŠANJE U SAOBRAĆAJU

Pokretačke snage koje izazivaju aktivnost, koje je usmjeravaju i njome upravljaju nazivaju se MOTIVIMA, a čitava ta aktivnost:MOTIVACIJOM.

Kvalifikacija motiva: biološki, socijalni, gregarni – društveni,afirmacija, borbenost sigurnosti

FRUSTRACIJA je sprečavanje zadovoljenja nekog od motiva.

Zadovoljenje motiva – frustraciona situacija, a otpornost prema neuspjehu – frustraciona tolerancija.

Konflikt je sukob motiva, a situacija nastala usljed sukoba motiva naziva se konfliktna situacija.

Vrste konflikta: dvostrukog privlačenja, dvostrukog odbijanja, konflikt privlačenja – odbijanja.

Odbrambeni mehanizmi: projekcija, kompenzacija, sublimacija, racionalizacija, identifikacija, represija, regresija.

U saobraćajnom ponašanju dolazi do različitih frustracionih situacija, konflikata i primjena odbrambenih mehanizama, a čovjek ih upotrebljava i ne znajući za to. Kada ih pak svjesno upotrebljava onda je to svjesna obmana.Učestvovati u vožnji, a biti opterećen frustracionim ili konfliktnim situacijama znači biti nesiguran u sebe i praviti greške u saobraćaju.

Karakteristike voljnih radnji:

1. Znanje o ciljevima koje se voljnom radnjom žele ostvariti. Voljna radnja je uvijek svjesne prirode, a refleksne radnje nisu i voljne radnje.

2. Znanje o mogućnostima ostvarenja želja i sredstava pomoću kojih će radnja biti ostvarena.

3. Prihvatanje određenog cilja kao cilja akcije.Ako postoji prinuda i mi nešto radimo zbog prinude to nije voljna radnja.

4. Pristupanje realizaciji voljne radnje, a bez toga nema ni voljne radnje.

31


MOTIVACIJA I MOTIVACIONI CIKLUS

Da bi nastala neka aktivnost čovjeka potrebna je pobuda ili neki podsticaj.Do podsticaja dolazi kada je u čovjeku narušena takozvana biosocijalna ravnoteža na temelju koje nastaje neka od mnogobrojnih potreba.Kako je bisocijalna ravnoteža narušena to je onda i ponašanje čovjeka usmjereno da se ona djelomično ili potpuno uspostavi.Taj stalni proces zove se: motivacioni ciklus.

Potrebe se prema nekim autorima dijele na:

primarne biološke, primarne socijalne i sekundarne potrebe.

Kao uzroci ljudskog ponašanja poremećene biološke ravnoteže organizma spadaju i nagoni i instinkti.

Nagoni su stanja poremećene boiološke ravnoteže organizma koji predstavljaju podsticaj za nekakvom aktivnošću, a ta aktivnosti dovodi do ponovnog uspostavljanja ravnoteže.(potreba za vodom, traženje vode uz određeno ponašanje).

Instikti su nenaučeni ali određeni oblici ponašanja koji su rezultat naslijeđenih organskih karakteristika i sazrijevanja organizma.

Za psihologiju saobraćaja važno je razlikovati instiktivne reakcije ili refleksne i instiktivno ponašanje.

Refleksi su urođene reakcije naših mišića ili žlijezda izazvane određenim podražajem. Taj postupak reagiranja vozača nije praćen posebnim psihičkim doživljajem. Zato treba razlikovati refleksne reakcije vozača i psihomotorne reakcije vozača.

Primjer: reakcije vozača na dijete koje je naglo istrčalo na put. Reakcije u tom slučaju ne moraju biti samo refleksne (naglo kočenje) jer su se mogle preduzeti o druge reakcije da bi se izbjegla opasnost (skretanje, dodavanje gasa i sl.)

Na ponašanje pojedinca u saobraćaju ne djeluju samo biosocijalne potrebe nego i podsticaji izazvani nagradom, kaznom, takmičenjem, saradnjom i sl.

32


UTICAJ KARAKTERA I OSOBINA LIČNOSTINA PONAŠANJE U SAOBRAĆAJU

Ličnost je jedinstvena organizacija, osobina, koja se formira uzajamnim djelovanjem pojedinca i socijalne sredine i određuje način ponašanja koji je karakterističan za svakog pojedinca.

Psihologija ličnosti proučava: jedinstvo, dosljednost, osobenost ličnosti.

Osobine ličnosti razlikujemo kao:- navike, tj. spremnost da se na iste situacije jednako reaguje,- opšte osobine ili crte ličnosti (to je dispozicija da se reaguje na sličan način samo na iste

situacije, ali i na sve ostale situacije koje se ocjenjuju kao slične).

Velike grupe osobina ličnosti su:

1. Temperament,2. Karakter,3. Sposobnosti

TEMPERAMENT:To je karakterističan način reagovanja svakog čovjeka na različite situacije.

Obično se razlikuju:

a) Kolerik (nagle i jake reakcije),b) Sangvinik (brze ali slabe reakcije, osjećanja nisu jaka i ne traju dugo),c) Flegmatik (slabe i spore reakcije)d) Melanholik (rijetke reakcije, spore ali jake)

Pored Hipokrita i Pavlov razlikuje četiri načina funkcionisanja nervnog sistema, kao:

- Živahan tip,- Neobuzdan tip,- Miran tip,- Slabi tip.

33


Na sigurnost vožnje i učestvovanje u saobraćaju ove osobine ličnosti igraju važnu ulogu.

- Tretiranje pješaka u Zakonu - Kretanje duž puta,o bezbjednosti saobraćaja - Kretanje pločnikom,

- Dužnosti, prava i obaveze pješaka i vozača - Kretanje po putu, - Prelazak preko kolovoza,

34

PJEŠAK U SAOBRAĆAJU

Šta se mora poznavati o pješaku kao učesniku u saobraćaju.

Definicija:Pješak je lice koje učestvuje u saobraćaju a ne upravlja motornim vozilom niti se prevozi u vozilu, lice koje vlastitom snagom gura ili vuče prevozna sredstva, lica u pokretnoj stolici, lica na skijama i klizaljkama, sankama i sl.

Vozač za razliku od pješaka je lice koje na putu upravlja vozilom.

Pravno regulisanje Osnovna pravila


- Prelazak preko obilježenih prelazaka

- Kretanje kolone pješaka, - Djeca kao pješaci

35

POJAM KULTURNOG PONAŠANJA U SAOBRAĆAJU

SAOBRAĆAJNO TEHNIČKA KULTURA ZNAČI: - Poštivanje pravila i propisa, - Poznavanje psihofizičkih karakteristika učesnika, posebno vozača, - Elementarna tehnička kultura i poznavanje vozila, - Pažljiv odnos prema svim učesnicima u saobraćaju, - Kulturno ponašanje u svim saobraćajnim situacijama

Posjedovanje opšte kulture

življenja i ponašanja

SAOBRAĆAJNO TEHNIČKA KULTURA DJECE ZNAČI:Aktivna primjena stečenih znanja iz STK u svakodnevnom životu,Kulturan odnos prema svim učesnicima u saobraćaju,Kulturan odnos prema saobraćajnim sredstvima i saob. objektima,Kulturno ponašanje na saobraćajnicama, prevoznim sredstvima i dr.

Glavni cilj edukativnog rada u školama je razvijanje određene kulture ponašanja u saobraćaju.

- Vožnja u skladu sa pravilima i propisima Proširivanje sopstvenog znanja o saobraćaju i saob. tehničkoj kulturi


RELATIVNO SIGURAN VOZAČ,REZULTATI STRANIH ISTRAŽIVANJA

36

Drži vozilo u ispravnom stanju, - Poznaje i poštuje saobraćajnu signalizaciju,

Ne vozi u alkoholiziranom stanju - Ne vozi umoran

Drži budnost u vožnji, - Prilagođava vožnju uslovima puta i sopstvenim mogućnost.,

Pazi na rastojanje, - Vozi brže samo kada to uslovi dozvoljavaju,

Pažljivo signalizira svoje namjere - Ne vozi kada je ljut ili u vožnji, psihički uzbuđen,

Rešpektuje druge učesnike u saobraćaju, RELATIVNO SIGURAN JE

Izbjegava da vozi isuviše sporo u I ONAJ VOZAČ:uslovima kada je saobraćaj dinamičan - koji je prešao preko

100. 000 km bez udesa -Vozač bez ličnih i finansijskih problema.

TKO SE MOŽE SMATRATI

DA LI POSTOJI RELATIVNO

SIGURAN VOZAČ

BEZBJEDNIM VOZAČEM?


VOŽNJA KAO SLOŽENA PSIHOFIZIČKA RADNJA

VVVVVVVVV

Sposobnosti:a) psihomotorneb) senzornec) mentalne

Tehnička znanja:a) o vozilub) o putuc) o vožnji

Navike o kulturnom ponašanju u saobraćaju.

Vožnja je jedinstvena sposobnost gdje talenat za vožnju ne igra skoro nikakvu ulogu!

37

ANALIZA VOŽNJE

Tehničke vještine u užem i širem smislu

Saobraćajni znaci

Poznavanje uzročnikaSaobraćajna pravila i propisi


ZNANJE KAO JEDAN OD ODLUČUJUĆIH FAKTORA ZA UČESTVOVANJE U SAOBRAĆAJU

Za sigurnost u saobraćaju bitne su tri grupe znanja:

1. Poznavanje zakona koji reguliše kretanje i odvijanje saobraćaja,

2. Poznavanje zakona o dinamici kretanja vozila u saobraćaju (put kočenja, putzaustavljanja, načini prevrtanja, preticanje otpori pri kretanju i dr.)

3. poznavanje vlastitih sposobnosti(Invalidi vozači - odlično poznaju svoje sposobnosti pa su i zbog toga relativno dobri vozači)

Na vježbama prodiskutovati: Kakva je uloga znanja u smislu jačanja dbrambenih mehanizama kod čovjeka,

posebno vozača i pješaka Koja bi sve znanja iz saobraćaja trebala da imaju djeca nakon završene

osnovne škole?

SUŠTINA VREMENA REAGIRANJA

Analizom vremenske strukture ili vremena zaustavljanja vozila dolazi se do tačnog proračuna vremenske reakcije u odnosu na brzinu vožnje.Pojedini dijelovi vremena reakcije zavise od:- vremena opažanja (boja, preglednost, veličina i dr.)- vremena prepoznavanja (znaje iskustvo)- vremena motorne reakcije (opuštanje, stezanje)- vremena odlučivanja (iskustvo, broj mogućih riješenja i sl.)- vremena prenošenja odluke (rukom, nogom i sl.)- vremena reagiranja kočionog uređaja,- vremena porasta sile kočenja (snaga vozača, servo uređaj)- vremena kočenja (koeficijent trenja, brzina)Svi se ovi elementi moraju dobro poznavati kod procjene uzročnika SN

38


ŠEMA RASPODJELE VREMENA ZAUSTAVLJANJA VOZILA-uraditi na vježbama-

ZAUSTAVLJANJE

Zaustavljanje vozila Zaustaviti vozilo znači smanjiti njegovu brzinu kretanja do potpunog zaustavljanja.Smanjenje brzine mora biti postupno, apodrazumjeva sinhronizovanu upotrebu kočnica, mjenjača, kvačila, a po potrebi i upravljača. Zaustavljanje može biti slobodno i prinudno.Slobodno je kada na horizontalnom ili na putu sa usponom, nakon postignute brzine, samo prebacivanjem u niži stepen prenosa postižemo željeno usporenje, bez upotrebe kočnica.Kočenje pa i vožnja uopšte, sa ručicom mjenjača u neutralnom položaju se ne preporučuje zbog toga što se u tom slučaju lišavamo kočenja motora, pa se vozilom mnogo teže vlada.Prinudno zaustavljanje ide ovim redosljedom:

- pregled situacije na putu ne samo sprijeda nego pozadi posredstvom retrovizora.- uklučivanje odgovarajućeg žmigavca- oduzimanje gasa tj. potpuno skidanje desne noge sa papučice nožnog gasa i njezino

prenošenje na papučicu kočnice- postupno pritiskivanje papučice kočnice- pritisak na papučicu kvačila neposredno prije konačnog zaustavljanja vozila, da ne bi

došlo do “gašenja” motora, što je veoma nepoželjno kako za bezbjednost, tako i za sam motor.

- dok traje prethodna operacija desnom nogom i dalje pritiskati papučicu kočnice do potpunog zaustavljanja vozila pa i nakon toga

- prebacivanje ručice za promjenu stepena prenosa preko neutralnog položaja u položaj prvog stepena prenosa

- povuče se pomoćna kočnica, ne trzajem, već lagano ali energično do kraja- ključ u kontakt-bravi vrati se u nulti položaj - osloboditi nožne komande kvačila i kočnice.

Ukoliko je vozilo zaustavljeno na usponu, prednji točkovi moraju se okrenuti ka kolovozu, a ručica mjenjača ubaciti u prvi stepen prenosa (sl.21. vozilo B)Naravno da pri ovome ne smijemo zaboraviti da upotrijebimo parkirnu kočnicu.

39

%

A


Slika 21 A. Vozilo zaustavljeno na uzbrdici: B. Vozilo zaustavljeno na nizbrdici prednji točkovi okrenuti sredini prednji točkovi okrenuti ivičnjaku kolovoza, mjenjač u I stepenu prenosa. mjenjač u položaju hoda unazad (R). Upotrijebljena parkirna kočnica Upotrijebljena parkirna kočnica

ZAUSTAVNI PUT

Pod zaustavnim putem vozila podrazumjeva se ono odstojanje koje vozilo pređe od momenta kada vozač uoči prepreku ili opasnost na kolovozu do trenutka kada se vozilo potpuno ne zaustavi. Ovo odstojanje sastoji se od dvije dionice:- puta reakcije- puta kočenjašto je prikazano na slici 22.

a) Put reagovanja

Put reagovanja vozilo prelazi dok vozač uočava razaznaje i ocjenjuje stepen opasnosti,nakon čega slijedi reagovanje na odgovarajuće komande, ali samo do početka njihovog djelovanja.Ova dionoca naziva se putem reagovanja zatošto je to put kojeg vozilo pređe za vrijeme tzv. >> psihičke sekunde << vozača.Trajanje >> psihičke sekunde << zavisno je isključivo od refleksa vozača tj. njegovih psihičkih sposobnosti u kritičnom trenutku.Treba znati da ovo trajanje ni kod istog vozača nije uvjek iste dužine, već zavisi od stepena zamorenosti, psihičkog opterećenja, uticaja alkohola, droga i medikamenata, težine obroka pa čak i doba dana, odnosno noći. Smatra se da aktivni učesnici u saobraćaju, prvenstveno vozači, treba da imaju vrijeme reagovanja

40

B


između o,8 i 1,6 sekundi, pod uslovom da nisu pod izrazitim djelovanjem jednog od pomenutih stanja ili sredstava. Za praktične potrebe može se uzeti da >> psihička sekunda << za prosječnog vozača traje 1,0 sek. Dužina puta reagovanja zavisi osim od >> psihičke sekunde << još i od brzine od kojom se vozilo kreće u momentu uočavanja opasnosti. Ovaj put se dobije ako se trajanje >> psihičke sekunde << pomnoži sa trenutnom brzinom. Pošto smo rekli da je >> psihička sekunda << jednaka 1 sekunda, onda put reakcije iznosi približno onoliko metara koliko je trenutna brzina u m/s. put reakcije u [m] brzina u [m/s].Pošto brzinu očitavamo u km/h moramo je preračunati u m/s.Brzinu u m/s preračunavamo tako što brzinu datu u km/h podjelimo sa 3,6.

Primjeri za brzine kretanja 36,72,108 km/h:

1.

2.

3.

Drugim riječima, put reakcije (Pr) je :1. Pri brzini od 36 km/h Pr 36 = 10 m2. Pri brzini od 72 km/h Pr 72 = 20 m3. Pri brzini od 108 km/h Pr 108 = 30 mNa ovom primjeru vidimo da svake sekunde prije nego bilo šta možemo poduzeti vozilom, pređemo onoliko metara koliko nam je trenutna brzina na kilometar - satu podjeljenja sa 3,6.

b) Put kočenja

Drugu dionicu zaustavnog puta nazivamo putem kočenja .Koliki će biti put kočenja zavisi od trenutne brzine , a zatim i od toga koliko je uredno održavan i pravilno regulisan sistem za kočenje vozila, stanja,vrste,pritiska i pohabanosti pneumatika, ravnomjernosti i veličine opterećenja na vozilu sa jedne strane, i od ostvarenog trenja klizanja između pneumatika i površine puta, odnosno habajućeg sloja kolovoza. Kako ovaj sloj, zavisno od gustine i opterećenja saobraćaja na putu, može biti od različitog materijala to se i veličina ovog trenja mjenja prema vrsti pa i stanju kolovoznog zastora, već prema tome da li je kolovoz suh ili mokar.Približno se može put kočenja na asfaltnoj podlozi za neku trenutnu brzinu u km/h izračunati na sledeći način:

put kočenja u

Primjer za brzine kretanja 36, 72 i 108 km/h:

1. Put kočenja za brzinu od 36 km/h


41



( Za mokar kolovoz ove vrijednosti treba udvostručiti, a za zaleđen, treba ih čak udevetorostručiti ).

Ako sada usporedimo dužine puta kočenja za pojedine brzine, vidjećemo da putevi kočenja rastu mnogo brže od brzine za koju ih izračunavamo.Ovo je zbog toga što put kočenja raste skoro sa kvadratom brzine kretanja.

Kad znamo put reakcije i put kočenja, za neku trenutnu brzinu će se dužina zaustavnog puta dobiti samo njihovim sabiranjem:

zaustavni put = put reagovanja + put kočenja Pz = Pr + Pk .

1.2.3.

U interesu bezbjednosti vozač mora u svakom trenutku tokom vožnje da ima u vidu dužinu zaustavnog puta, odabirajući onu brzinu kretanja pri kojoj u slučaju potrebe može vozilo zaustaviti na dovoljno bezbjednom rastojanju od prepreke.

42


RELATIVNO SIGURNA VOŽNJA

Ljudi se mijenjaju s godinama, pa tako i sposobnosti za dobru i sigurnu vožnju!

43

P O D R A Z U M J E V A

STALNO VJEŽBANJE – NAJSIGURNIJA VOŽNJA!

OSIGURANJE POTREBNIH PREDUSLOVA ZA VOŽNJU:vozilo, put, kontrola saobraćaja, osvjetljenje, vremenski uslovi idr.

POZNAVANJE UZROČNIKASAOBRAĆAJNIH NESREĆA dejstvo čovjeka, uticaj puta, stanje vozila

OTKLANJANJEZAMORA

Odmor, pravilna ishrana, osvježavanjeKontrola psih. stanja

Uklanjanjeorg. i dr. psih. smetnji

Odgovornosti saob. discip.

STALNO RAZVIJANJE I UVJEŽBAVANJE SPOSOBNOSTI ZA

VOŽNJU

KRETNJE ORGANIZMAVID I SLUHOrgani za ravnotežu

-Nervni sistem-Psihička uravnoteženost

Usklađenost ponašanja


VOŽNJA KAO SLOŽENA PSIHOFIZIČKA RADNJA

ZAVISI OD:1. Stanja organizma2. Načina vožnje (Defanzivna vožnja)3. Apstinencije štetnih sastojaka (alkohol, medikamenti)4. Stalna uvježbanost organizma5. Uvažavanje vremenskih uslova6. Pravilna ishrana

UKLJUČUJE:a) Obučenost vozačab) Dobru pripremu za vožnjuc) Psihofizičke sposobnostid) Sigurnosne uređajee) Opremu vozilaf) Izbjegavanje noćne vožnjeg) Držanje rastojanja i efikasno kočenje

Brzina u vožnji predstavlja veliko zadovoljstvo , ali je istovremeno i veliki rizik!

Svjetla na automobilima su oči za noć, a ne sredstvo da se pokaže - moć!

Brže zamaranje

Smanjena vidljivost

Opasnost od zasljepljivanja.

Dodatne smetnje: magla, vlažnost puta padavine

44

BEZBJEDNA VOŽNJA

NOĆNA VOŽNJA(Hendikep vožnja)


Pogrešni utisci o brzini kretanja SAVJETIPoslije ponoći-? Kod mimoilaženja ne voziti brže od 60km/hNeadaptiranost Kada god se može izbjegavati noćnu vožnjuPojava “mrtve tačke” U toku vožnje praviti češće odmore,Najkritičnije vrijeme 1.00 – 4.00 Paziti na znake umora,Pojava straha od usamljenosti Pravilno osvijetliti vozilo i dovesti u ispravno

stanje ostale uređaje.

45

KVALITETNA OBUKA TREBA DA SADRŽI

Sticanje pravilnih navika, vještina i sposobnosti za vožnju i učestvovanje u saobraćaju

Poznavanje saobraćajne signalizacije

Poznavanje pravila i propisa o vožnji

Poznavanje tehničkihosobina vozila

Načini pružanja prve pomoći

Opšta informiranost o saobraćaju i učesnicima u saobraćaju

Obuka na poligonu, trenažerima i stvarnim uslovima

Uloga elektronskih sredstava

Problematično:trajanje ,instruktaža,uslovi vožnje,nastavna sredstva.

Poznavanje uzročnika saobraćajnih nesreća

Sticanje neophodne saobraćajno teh. kulture i etičnosti


POGREŠNO STEČENE NAVIKE ZA VOŽNJU TEŠKO SE RAZGRAĐUJU, JER JE NAVIKA

JEDNA MUKA, A ODVIKA STO MUKA!

UZROČNICI SAOBRAĆAJNIH NESREĆA- opšti pregled -

46

.

ČOVJEK

Vozila

Putevi

Ljudske pogreške, propusti, nedostaci i prekršaji

Neodgov.ponašanje

Pogrešne odluke i procjene

Psihofiz.stanja

Nedovoljnoznanje i loša obučenost

Psihofizičkinedostatci


ČOVJEK KAO GLAVNIUZROČNIK

(80%) Psihički nedostatci, Psihička stanja, Obučenost, Neodgovornost, Niska saobraćajno teh. kultura

PREGLED DOSADA SPOZNATIH UZROČNIKA

VOZILO KAO UZROČNIK teh. ispravnost. zamor i zastarjelost uređaji za

kočenje,upravljanje.i signalizaciju način eksploatacije

PUT KAO UZROČNIK neizgrađenost, slabo održavanje, slaba infrastruktura, neinformiranost

Nedovoljno spoznati uzročniciNužnost daljeg istraživanja


KADA NASTANE SAOBRAĆAJNA NESREĆA PRVO ŠTO STRADA JE ISTINA!

NAJČEŠĆI UZROČNICI, PREMA NEKIM STRANIM ISTRAŽIVANJIMA

Struktura uzročnika u %

PREBRZA VOŽNJA - 20%

NEPOŠTIVANJE PREDNOSTI - 20%

GREŠKE PJEŠAKA - 12%

LOŠE PRETICANJE - 11%

LOŠE PRESTROJAVANJE - 10%

ALKOHOLIZIRANOST - 9%

OSTALI UZROČNICI - 25%

48


Kada se desi saobraćajna nesreća prvo što strada je - istina !

Čovjek za volanom je velika zagonetka, jerse nikada tačno nezna:

stanje njegovih sposobnosti, nivo obučenosti,

ima li ili nema zdravstvenih smetnji, da li je umoran, šta je jeo ili pio,

da li uzima medikamente i koje, da li je psihički uravnotežen itd.

PSIHIČKA STANJA: uzbuđenost,alkoholiziranost,psihička neuravnoteženost idr.

PSIHIČKI NEDOSTATCI: slabost čula vida i sluha, slabi refleksi, organske smetnje i dr.

LOŠA OBUČENOST: nekvalitetna obuka, obuka u neodgovarajućim uslovima idr.

NEODGOVORNOST: slaba društvena disciplina, nevaspitanost i dr.

NISKA TEHNIČKA I SAOBRAĆAJNA KULTURA:potcjenjivanje saobraćajnog vaspitanja,

49

ČOVJEK - kao glavni uzročnik

Rezultati dosadašnjih istraživanja


OSTALI UZROČNICI: slaba vozačka kondicija, nepoznavanje problematike saobraćajne ugroženosti i dr.

I strana iskustva pokazuju:Griješe i iskusni vozači!Loše navike stečene u početku i užurbana priprema za vožnju daju slabe i nedisciplinovane vozače.UZRASNA DOB I SPOL VOZAČA

Većina sposobnosti kod čovjeka najviče se razvija do tridesetih godina života, a nakon toga počinje lagani pad da bi poslije 65 godina taj pad bio očitiji.Individualna odstupanja su uvijek moguća.Ali, sposobnosti koje se ne razvijaju vremenom zakržljavaju, naučene vještine obično se dugo zadržavaju ali slabe na kvalitetu.

Mlađi ljudi nisu imuni od grešaka u saobraćaju, pa se kao uzročnici SN navode:

nedovoljno iskustvo, preziranje opasnosti, vožnja noću osjećaj neodgovornosti je prisutniji, procjenjivanje vlastitih sposobnosti, vožnja preko takozvane kritične brzine,

Stariji vozači mnoge nedostatke kompenziraju iskustvom i sporijom vožnjom.

Razlikovanje žena i muškaraca kao učesnika u saobraćaju

Žene se razlikuju od muškaraca u sljedećim glavnim osobinama:

visina žena dostiže oko 90% visine muškaraca, težinu žene dostižu na nivou 80% težine muškaraca, mišićna snaga tek oko 60% mišićne snage muškaraca, fizički se brže umaraju, naročito u periodu mjesečnice, čula žene su senzibilnija, bolje razlikuju boje (nemaju pojavu daltonizma) osjetljivije su na napitke, narkotike i otrove, itd.

Međutim, psihološka istraživanja su pokazala da su u svemu ostalom, tj. na psihičkom planu u potpunosti ravnopravne s muškarcima.Žene kao vozači ne razlikuju se bitno od muškaraca.Nešto su preciznije i smirenije u procjeni opasnosti, odgovornije odgovornije prema saobraćajnim pravilima i propisima i marljivije u procesu obuke.Žena kao vozač sve je prisutnija u savremenom saobraćaju.

50


VOZILO KAO UZROČNIK SN

Aktivni parametri su:

karoserija, vrsta vozila, vjetrobranska stakla, smještaj motora, položaj rezervoara, postojanje branika i odbojnika, stanje pneumatika, kočioni mehanizam, konstrukcija osovine, sigurnosni pojasevi, nasloni za glavu idr.

Pasivni parametri:

konstrukcija sjedišta, vidljivost iz vozila, brisači i signalni uređaji

(prijem informacija) klimatizacija unutrašnjosti vozila, oscilacije i vibracije,

jačina buke (faktori koji utiču na čovjeka u vozilu) konstrukcija komandnih uređaja (upravljačka spojka, papučica za gas, mjenjač, kočnica i

druge specifične komande u vozilu)

51


VOZILO KAO UZROČNIK

Definicije:Vozilo je svako prevozno sredstvo namijenjeno za kretanje po putu, osim pokretnih stolicaVozila na motorni pogon je vozilo koje se pokreće snagom sopstvenog motoraRazlikovanje automobila od autobusa i teretnog vozila .Kod vozila treba poznavati: Nosivost, masu vozila, ukupnu masu, osovinsko opterećenje, najveću dozvoljenu masu,

Pojam: kombinovano

vozilo, traktor, skup vozila, zaprežno vozilo, vrste prikolica, kolona vozila

52

UDIO VOZILA KAO UZROČNIKA

Tehnička ispravnost,Kočioni sistem, Upravljački mehanizam,Stanje pneumatika,Signalizacija na vozilu,Dotrajalost vozila,

stanje motora,vidljivost, uočljivost,oprema za posebne

uslove,oprema za vuču,tovar u vozilukonstrukcija

vozilazamor

materijala i dijelova


PUT KAO UZROČNIK SAOBRAĆAJNE NESREĆE

Stanje puta

Način izgrađenosti

Održavanje

Kvalitet habajućeg sloja

Vidljivost i osvijetljenost

Način kako su izvedene krivine

Način regulisanja saobraćaja na putu

Definicije:Put je svaki javni put na kojem se vrši saobraćaj.Javni put je površina od opšteg značaja za saobraćaj koju svako može da koristi pod uslovima propisanim zakonom.

Auto put: posebno izgrađen samo za motorni saobraćaj, dvije ili više fizički odvojenih traka,bez ukrštanja sa infrastrukturom,

Postojanje infrastrukture na putuFrekvencija i heterogenost vozila koja se kreću putem.Kontrola saobraćaja na pojedinim dionicamaPutna signalizacija,Stanje informiranosti

53


UTICAJ VREMENA NA VOŽNJU

.cc

SsSSvako pSSsjjjjjjjjjjj

54

Naoblaka Kišovito

Nagle promjene temperature

Atmosferski pritisak

PROMJENLJIVOST VREMENA

Snijeg MaglaMrazPoledicaKlizavostLedOluja

Promjenljivo oblačno

Vedro i sunčano

Suho i sparno

Treperenje vazduha

Promjena raspoloženja kod većine vozača

U T I C A J I

P o s lj e d i c e

Zdravstvene smetnjeOtupljivanje refleksa

PrenapregnutostSlaba koncentracija

Varljivi utisciUmor

Povezanost učestalosti SN sa naglim promjenama vremena


Svako pogoršanje vremena ili nagla promjena mora se u vožnji respektovati.

55


Objektivni i subjektivni umor.

Faktori koji uslovljavaju nastajanje:1. Faktori vezani za ličnost,2. Faktori vezani za prirodu posla,3. Faktori vezani za okolnosti pod kojima se neka aktivnost odvija

1. Ličnost: nedovoljna obučenost, zddravstveno stanje, kondicija, režim ishrane, psihičke smetnje, emocionalne tenzije i dr.

2. Priroda posla: dužina vožnje, iskustvo, vrijeme vožnje

3. Okolnosti: kvalitet i vrsta puta, vremenski uticaji

Ispoljavanje umora kod vozača:Umor - signal izmjenjenog psihofizičkog stanja.Promjene u mentalnoj sferi vozača (pažnja, shvaćanja, opažanja, uviđanja, pamćenje)Simptomi naročito u emocionalnoj sferi.Promjene u krvnom pritisku.Uticaj monotonije na pojavu umora.Monotonija izuzetno djeluje na motivaciju.Mjere za sprečavanje umora: pravilno odmaranje, lični stav i odnos vozača prema umoru i vožnji,

56

DEJSTVO UMORA


Problematičnost uzimanja farmakoloških sredstava.Štetan uticaj alkohola.

57




DJELOVANJE ALKOHOLA NA ORGANSKU I PSIHIČKU SFERU

Alkohol prvenstveno djeluje na :

-mozak (90 % slučajeva) -ostecuje pluća,zubne desni i crijeva -izaziva slabljenje rada ruku i nogu -utiče na jetru i izaziva bolove u stomaku (50-60% slučajeva) -ometa rad spolnih žlijezda (85% slučajeva) -loše djeluje na rad bubrega, slezane i srca -izaziva smetnje u želucu (45% slucajeva)

Alkohol istovremeno loše djeluje na:

-pokretljivost očiju -sužava vidno polje -oštećuje nervni sistem

Na psihičkom planu:

-utiče na promjene u ponašanju -slabi stečene i naučene vještine -umanjuje sposobnosti

U saobraćajnoj prevenciji pokušavaju se razriješiti sledeći problemi sa alkoholom:

-kako ga najefikasnije izlučivati iz organizma -kako ga mjeriti u organizmu -kako liječiti osobe koje su sklone alkoholu prije i za vrijeme vožnje -kako odrediti količine pojedinih alkoholnih pića koje izazivaju promjene kod vozača i ostalih učesnika u saobraćaju.

60


KONCETRACIJA ALKOHOLA U KRVI

Prema postojećim propisima, vozači motornih vozila koji vrše javni prevoz ne smiju nikako uzimati alkoholna pića za vrijeme dok upravljaju motornim vozilom. Ostali

vozači mogu uzimati alkoholna pića u količinama od kojih koncetracija alkohola u krvi na može biti veća od 0,5 promila.

Koncetracija alkohola u krvi ovisi od vrste i količine alkoholnog pića kao i od tjelesne težine lica koje uživa alkohol, što se vidi iz navedenog crteža.

61


Sljedeći crtež pokazuje koliko određena koncetracija alkohola u krvi utiče na vrijeme reagovanja vozača, a time i na dužinu zaustavnog puta vozila.

Zaustavni put vozila kod trijeznog i kod pijanog vozača za suh asfaltni put

Udaljenost koju pređe vozilo za vrijeme reagovanja kod trijeznog vozača. Ovo vrijeme traje prosječno 0,75 sek.

Udaljenost koju pređe vozilo za vrijeme reagovanja kod vozača koji ima koncetraciju 0,8 alkohola u krvi. Vrijeme reagovanja u tom slučaju traje 1,25 sek.

Udaljenost koju pređe vozilo od trenutka aktiviranja kočnica dok se zaustavi. Ova udaljenost je kod iste brzine vozila jednaka i za trijeznog i za pijanog vozača, različito je samo vrijeme reakcije.

62


DUŽNOSTI U SLUČAJU SAOBRAĆAJNE NESREĆE

KADA SE DESI SAOBRAĆAJNA NESREĆA

Definicija:

63

Ostati na

licu mjesta

Obavijestitisaobraćajnu

policiju

Dužnosti lica koje je izazvalo SN

Pozvati prvu pomoć

Pružiti prvu pomoć

povrijeđenom

Osigurati svjedoke

Ukloniti vozilo zbog odvijanja saobraćaja

Dati potrebnepodatke o sebi i drugima u SN,

Obilježiti mjesto,

Pripremiti izjavu,

Ne uzimati alkohol

Uviđaj str.organa:1) Skica mjesta,2) Opis,3) Izjave,4) Fotografije,5) Prijava,6) Uzrok saobraćajne

nesreće,7) Stanje povrijeđenih,8) Broj poginulih,9) Stanje vozila,10) Vrijeme,11) Eventualni

alkoholizam


SAOBRAĆAJNA NESREĆA je nezgoda na putu u kojoj je učestvovalo najmanje jedno vozilo u pokretu i u kojoj je jedno ili više lica povrijeđeno ili poginulo ili je izazvana

materijalna šteta.

64

VRSTE POVREDAKrvarenja

ŠokoviPovrede kostijuNesvjest

OpekotinePovrede ocijuPovrede

glavePovreda ekstremitetaPovreda

grudnog koša

POSTUPCI U SPASAVANJUZaštita mjesta udesa

od većih žrtavaSprečavanje gušenjaSprečavanje krvarenjaPoziv

za hitnu pomoć

NEPOSREDNA POMOĆPrevijanje

BlokadaOstali postupci

Transport povrijeđenihPostupc

i sa poginulim

ORGANIZACIJA PRUŽANJA PRVE POMOĆI


SAOBRAĆAJNA PREVENCIJA

Efikasna kontrola saobraćaja

SAOBRAĆAJNA PREVENCIJAZAVISI OD SLEDEĆIH FAKTORA

Razvijanje STK

Porodično vaspitanje škole i stručne organizacije

Kvalitetna obuka

Tehnička ispravnost vozila

Saobraćajna disciplina

Uloga AMD

Značaj sredstava informisanja

Preventivne mjere saobraćajne policije

Propagandni i stručni rad sa vozačima

Zakonska regulativa

Pročavanje problematike saobraćaja

Poznavanje uzročnika saobraćajnih nesreća

Sadejstvo svih faktora bezbjednosti

Održavanje i razvijanje saobraćajne infrastrukture i putne mreže

65


66

Razvijanje saobraćajno tehničke kulture kod mladih Kvalitetna obuka budućih vozača Poznavanje osnovnih psihofizičkih karakteristika

učesnika u saobraćaju Razvijanje sposobnosti predviđanja i opažanja

EFIKASNA KONTROLA I KAZNENA POLITIKA

Češća zdravstvena kontrola vozača Poznavanje uslova vožnje kao složene psihofizičke radnje Propagandni rad Tehnička ispravnost vozila Održavanje puteva Poznavanje uzročnika

saob. nesreća Kultura ponašanja

svih učesnikau saobraćaju

MJERE I POSTUPCI ZA SPREČAVANJE SAOBRAĆAJNIH NESREĆA


KARAKTERISTIČNA PONAŠANJA

IdentifikacijaEuforičnost

HendikepiranostMonoideizam

NeobavještenostNeiskustvo

Probe hrabrostiPojava straha

Nepredvidivost reakcijaVaspitna zapuštenost

Porodična zapostavljenostPrezauzetost školskim obavezamaOstali oblici negativnog ponašanja

DJECA SU JEDINI UČESNICI U SAOBRAĆAJU KOJI IMAJU PRAVO NA

67

DJECA KAO RAVNOPRAVNI UČESNICI SAOBRAĆAJU

Djeca kao putnici

U automobilu,U vozu,U autobusu,Na traktoru,U brodu,U avionu

Djeca kao pješaci

Na ulici,Na otvorenom

drumu

Djeca kao vozači

Bicikla,Mopeda,Traktora


GREŠKU!

Tamo gdje su djeca tu su i opasnosti!

Problemske situacije u saobraćaju

Hendikepiranost djece i pravo na grešku

68

STRADANJU DJECE

SAOBRAĆAJU

Šta je potrebno znati o

u

Šta treba proučavati?

DJECA IVOŽNJA DJECA I STICANJE

SAOBRAĆAJNO TEHNIČKE KULTURE

UZROČNICI STRADANJA DJECE U

SAOBRAĆAJU


Psihofizički nedostatci

Porodične prilike

Neadekvatno ponašanje u školi

Vaspitna zapuštenost

Intelektualna nedozrelost

Spolne razlike

Niska saobraćajno tehnička kultura

Greška vozača

Hendikepiranost djeteta

Euforična stanja i dokazivanja

Teritorijalni status

Neopreznost i monoideizam

TAMO GDJE SU DJECA TAMO SU I OPASNOSTII NEPREDVIDLJIVE DJEČIJE REAKCIJE

Mladi veoma rano prihvataju alternativne mogucnosti saobracajaa tada i počinju nevolje sa djecom u dinamičnom saobraćaju

PROBLEMATIČNA SITUACIJA U ODNOSU NA DJECU U SAOBRAĆAJU:

- dijete kao pješak- dijete kao vozač- dijete kao putnik- djeca i brzina- djeca i vozila

69

ZAŠTO STRADAJUDJECA U SAOBRACAJU

(rezultati novijih istraživanja)

Najugroženiji je uzrast od 4 do 9 godina i uzrast od 10 do 12

godina starosti


- djeca i saobračajni znaci- neprilagođenost saobračajne infrastrukture dječijem uzrastu

STRADANJE DJECE U SAOBRAĆAJU

KOJA DJECA NAJVIŠE STRADAJU U SAOBRAĆAJU(Rezultati dosadašnjih istraživanja koja je neophodno i dalje vršiti)

Uzrast od 4 do 9 godina Uzrast od 9 do 11 godina

Muška djeca Ženska djeca

Djeca iz gradskih sredina Djeca sa sela

Djeca bez oba roditelja Djeca iz razvedenih brakova Djeca bez jednog roditelja

Djeca sa slabim uspjehom u školi Vaspitno zapuštena djeca

Djeca sa smetnjama u psihofizičkom razvoju Normalna djeca

Djeca sa nižim obrazovnim i socijalnim statusom

Djeca ostalih statusa

Djeca bez odgovarajuće poduke iz saobraćaja Djeca koja su imala poduku

Djeca koja se nalaze na saobraćajnicama u kritično vrijeme (10-17 č.)

Stradali su noću

Djeca kao pješaci Djeca kao vozači bicikla

70


ZAŠTITA DJECE U SAOBRAĆAJU

šš

Š

RODITELJI MORAJU DOBITI

ŠŠŠŠ

71

Nepoznavanje pravila i propisa

Izmjena ponašanja

Nemogućnost procjene brzine

Jednostranost u ponašanju

Želja i sklonost za dokazivanjem

Pravo na grešku

Neodgovorno ponašanje

Nerazvijena saob tehnička kultura

Igre na putu

Pomanjkanje iskustva

Nepoz. reakcija i ponašanja vozača

Oponašanje starijih

Neprilagođenost djeteta savrem. saobraćaju

ŠTARODITELJI TREBA DA ZNAJU O STRADANJU DJECE U SAOBRAĆAJU?

PREGLED OSNOVNIH UZROČNIKA


ODGOVARAJUĆU POMOĆ DRUŠTVA U EDUKACIJI IZ DOMENA SAOBRAĆAJNO

TEHNIČKE KULTURE

ZA SVE NEDAĆE DJECE U SAOBRAĆAJU NAJVIŠE SU KRIVI ODRASLI !

ZAŠTITA DJECE U SAOBRAĆAJU

Poznavanje svih uzročnika

Udio čovjeka u SN

ŠTA NASTAVNICI MORAJU POZNAVATI KADA SU U

PITANJU DJECA U SAOBRAĆAJU

Zašto stradaju djeca?

Koji su osnovni uzročnici SN?

Osnovno je:Poznavanje psihologije djeteta i

načina razvijanja saob. teh. kulture kod djece!

Udio puta

Neodgovorno ponašanje vozača

Udio vozila

Neefikasna zaštita djece Dejstvo vremena

Opšta ugroženost saobraćaja Hendikepiranost djeteta

Uticaj alkohola Nagla promjena ponašanja kod djece

Neefikasna kontrola Nepredvidivost reakcija

Slaba regulacija Jednostranost u ponašanju

72


Stvaranje odbrambenih mehanizama pod uticajem znanja

o saobraćajuNedovoljna obučenost

vozačaVisoka frekvencija i heterogenost vozila

Saobraćajni poligon treba da obezbijedi:

predstavljanje saobraćajne infrastrukture, saobraćajnu signalizaciju, uslove za uvježbavanje vožnje, dočaravanje ulice, puta, raskrsnice,zebre i drugih putnih dionica, dovoljno prostora za demonstraciju vožnje takmičenje i smotre

Skica saobraćajnog poligona treba da ima:

1. startnu i ciljnu poziciju,2. oznake pojedinih prepreka,3. raznovrsnost saobraćajnih situacija,4. dovoljna rastojanja za sporu vožnju,5. usklađenost sa propozicijama za takmičenja i smotre

OSTALA NASTAVNA SREDSTVA:

bicikl, moped, modeli vozila, semafor, grafofolije, slike, šeme, crteži, trenažer – simulator, dijafilmovi i filmovi, aplikacije, responder za provjeru, oprema za ŠSP,

73

SAOBRAĆAJNI POLIGONI U ŠKOLI


pištaljka idr.

Tema: Strana iskustva u razvijanju STK

74

ISKUSTVA U POJEDINIM ZEMLJAMA

NORVEŠKA-zadatak svih

predmeta,-obuka u školi,

-saradnja sa policijom

JAPAN- saobraćajni propisi

u školskom gradivu,- angažovanje

roditelja,-spec. uređaji na

saobraćajnici-obuka na biciklu

RUSIJA-pionirske patrole,-uticaj porodice,

propagandna sredstva,

aktivna uloga škole

ŠVAJCARSKA-Posebna služba u kantonima,- trening klubovi,- sl. aktivnosti,- okvalifikovani nastavnici

AUSTRIJA- STK kao princip u nastavi,- angažovanje roditelja,mnoštvo publikacija,edukacija nastavnika

NJEMAČKASP u školama,pokretna oprema za škole,edukativna uloga policije,saradnja sa roditeljima i starateljima

FRANCUSKAbesplatni udžbenici,uloga predškolskih institucija,školske patrole,propagandna sredstva


Tema:Strana iskustva

75

ITALIJA

Posebna ovlaštenja saobraćajne policije u odnosu na škole i djecu.

Saradnja, Pomoć predškolskim i školskim ustanovamaPropagandni rad auto klubova.Javnost je dosta kritična u vezi potcjenjivanja saobraćajno tehničke kulture kod obrazovanja mladih.

Dosta se pažnje i sredstava daje na naučna istraživanja saobraćajne prevencije.Usavršavaju se testovi i drugi mjerni instrumenti za analiziranje vozača i ostalih učesnika u saobraćaju.U školama Automobil je vozački kursevi. postao velika

preokupacijamladih.

U svim vrstama obrazovnih ustanova nastoji se poboljšati saobraćajno tehnička kultura.Poznato je istraživanje o relativno sigurnim vozačima.Sprovode se obimna istraživanja o uzročnicima saobraćajnih nesreća.Rezultati svih istraživanja obimno se koriste u edukaciji mladih.

Forme, oblici i sadržaji rada su veoma raznovrsni, zavisno od razvijenosti saobraćaja u pojedinim

državama.

ITALIJA

SAD


DEFINICIJE I OSNOVNI POJMOVI IZ PSIHOLOGIJE ZNAČAJNI ZA PSIHOLOGIJU SAOBRAĆAJA:

Psihologija kao nauka koja sistematski izučava psihički život ljudi, a osnova proučavanja je objektivno i subjektivno ponašanje i neposredno iskustvo.

Osjeti su najjednostavniji psihički procesi, a opažaji se odnose na saznavanje cjeline predmeta.Iluzije su opažanja spoljašnjosti objekata na pogrešan način, a halucinacije opažanje nekog objekta koga u stvarnosti nema.Pažnja se može označiti kao povećana budnost organizma i stanje usredsređenosti naše svijesti na neki predmet ili pojavu.Emocije su cjelokupni tok unutrašnjih i spoljašnjih tjelesnih promjena i svjesnih doživljaja i predstavljaju skup suptilnih i mnogostrukih reakcija ličnosti na fizičku i socijalnu sredinu.Motivacija kao pokretač organizma.Motivacioni pojmovi su:potrebe, nagoni,želje, težnje, namjera. U osnovi su motivi različitih vrsta i porijekla.Frustracije nastaju kada se javi neka prepreka ili nesposobnost da zadovoljimo naša htijenja.U frustracijama razlikujemo konflikte, odbrambene mehanizme i pojedina stanja.Mišljenje se označava kao složen psihički proces uviđanja bitnih odnosa i veza među pojavama u stvarnosti.

ZA PONAŠANJE U SAOBRAĆAJU TREBA UPOZNATI:

1. Reakciono vrijeme,2. Sinesteziju,3. Dejstvo alkohola na veliki mozak,4. Uzročnike umora kod vozača,5. Pojave agresivnosti kod vozača,6. Stanje refleksa,7. Vrste opažanja,8. Defanzivnu vožnju,9. Emocionalna stanja,10. Ulogu oka u vožnji,11. Analizu vožnje,12. Čovjek kao uzročnik SN,13. Vizuelna pažnja,14. Greške u prosuđivanju,15. Ponašanje i stradanje djece u saobraćaju.

76


Documents

Saobraćajna kultura i tehnika (Rezime)