RYSUNEK

TECHNICZNY

Robert AranowskiKatedra Technologii Chemicznej

Wydział Chemiczny

Politechnika Gdańska

Większość ilustracji zaczerpnięte z książki T.

Dobrzańskiego „ Rysunek Techniczny i

Maszynowy”

Rodzaje grotów

Wielkość grotu powinna być proporcjonalna do wielkości rysunku.

Grot otwarty ostry (zwykle stosowany)

Grot otwarty rozwarty (rzadko stosowany)

Grot zamknięty

Grot zamknięty i zaczerniony

Ostrza grotów powinny dotykać od wewnątrz linii wymiarowych.

Jeśli brakuje miejsca groty można umieszczać na zewnątrz

linii.

Początek linii wymiarowych oznacza się okręgiem pustym w

środku o średnicy około 3 mm.

Pomocnicze linie wymiarowe

Są to linie cienkie ciągłe, które są przedłużeniem linii rysunku

lub są styczne do krawędzi.

Linie pomocnicze wymiarowe przeciąga się o 2-3 mm poza

punkt zetknięci się z linią wymiarową.

Mogą się przecinać oraz można je przerywać kiedy

przecinają napisy.

Liczby wymiarowe

Wymiary podaje się w milimetrach pomijając oznaczenie

„mm”. Jeśli wymiar jest poddany w innych jednostkach należy

podać oznaczanie miar np. 5”, 35 cm, 3 m.

Wymiary kątów

stopnie minuty sekundy

10° 30’ 24,5”

Odstęp między

krawędzią

przedmiotu a linią

wymiarową jest

nie mniszy niż 10

mm, a odstępy

między liniami

wymiarowymi nie

mniej niż 7 mm

Liczby wymiarowe

Na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu w tej

samej podziałce wymiary powinny mieć jednakową wysokość.

Liczbę wymiarową pisze się nad linią wymiarową w odległości 0,5

-1,5 mm.

W przypadku koniczności umieszczenia wymiarów w wewnątrz

zarysu przedmiotu linie osi bądź kreskowania należy przerwać.

Przy wymiarowaniu długości skróconej linie wymiarowe nie

przerywają się.

Liczby wymiarowe

Liczbę wymiarową należy podkreślić w przypadku konieczności

wprowadzenia wymiarów nie odpowiadających podziałce rysunku.

Liczbę wymiarową należy przedstawić w nawiasie w przypadku

konieczności wprowadzenia wymiaru zamykającego łańcuch

wymiarowy.

Wymiary umieszcza się raczej na przekroju, nie na widoku

Kierunek umieszczania liczby wymiarowej

1 METODA - Liczby wymiarowe powinny być łatwe w odczytaniu patrząc na

rysunke od dołu lub z prawej strony rysunku.

2 METODA - Liczby wymiarowe powinny być łatwe w odczytaniu patrząc na

rysunek od dołu. Linie wymiarowe różne od poziomych przerywa się w celu

wstawienia liczby wymiarowej.

Rozmieszczenie wymiarów na rysunku

Wymiary przedmiotów o kształcie cylindrycznym umieszcza się

na rzucie równoległym do osi a nie na płaszczyźnie do niej

prostopadłej.

Przecinanie się linii wymiarowych średnic w środku jest

jedynym dozwolonym wyjątkiem od ogólnego zakazu

przecinania się linii wymiarowych.

Wymiarowanie grubości przedmiotu

Niewidoczne linie krawędzie przedmiotu wymiaruje się na

dodatkowym rzucie, na którym są one przedstawione linią ciągłą.

Jeśli przedmiot narysowany na jednym rzucie nie posiada innych

wymiarów na rzutach prostopadłych poza grubością przedmiotu,

to podaje się ją za znakiem mnożenie wewnątrz zarysu

przedmiotu bądź na linii odniesienia.

Wymiarowanie średnic

Jeśli przedmiot jest narysowany w postaci półwidoku na

płaszczyźnie równoległej do osi przedmiotu, to linie

wymiarowe prowadzi się po jednej stronie osi,

przeciągając je o 8-10 mm za oś.

Umieszcza się wymiary średnic po jednej stornie osi,

jeśli jedna z powierzchni tworzących wymiar jest nie

widoczna.

Wymiarowanie średnic

Uproszczone wymiarowanie otworów polega na

wpisywaniu wymiarów nad poziomej linii odniesienia.

W przypadku dodatkowych informacji (wymiarowanie

stożków i walców pogłębienia, tolerancji średnicy oraz

chropowatości) umieszcza się na linii odniesienia w

odpowiedniej kolejności.

Stosuje się wymiarowanie uproszczone otworów, jeśli

otwory posiadaj małe średnice i umieszczenie wymiarów

zaciemniłoby rysunek.

Kąt złamania linii

wymiarowej 90°

Grot prostopadły do łuku

Promień zaokrąglenia

umieszcza się po jednej

stronie przedmiotu

Wymiarowanie promieni zaokrągleń

Kilka krawędzi zaokrągleń o tym samym promieniu zaokrąglenia

można wymiarować podając jedną liczbę wymiarową.

Jeśli kilka promieni ma wspólny środek to doprowadza się do

niego skrajane promienie.

Linie wymiarowe dwóch różnych promi nie powinny leżeć na

jednej prostej.

Wymiarowanie kątów

Przy wymiarowaniu kąta, linia wymiarowa jest łukiem

zatoczony z wierzchołka kąta.

Pomocnicze linie wymiarowe są przedłużeniem ramion

kąta.

Liczbę wymiarową pisze się prostopadle do dwusiecznej

kąta.

Metoda 1 Metoda 2 Podając

wymiary

liniowe

WYMIAROWANIE ŁUKÓW

Jeśli liczba wymiarowa może dotyczyć kilku łuków (rys. 6.21c)

należy wskazać łuk, którego długość określa liczba wymiarowa.

Jeśli zarys przedmiotu składa się z odcinków linii prostej

połączonych łukami, to pomocnicze linie wymiarowe prowadzi się od

punktów przecięcia przedłużeń prostych odcinków.

Długość cięciwy wymiaruje się linią prostą:

WYMIAROWANIE PRZEKROJÓW

PROSTOKĄTNYCH

Wymiary przekrojów prostokątnych można podawać nad

poziomą linią odniesienia w postaci iloczynu długości

boków.

W pierwszej kolejności podaje się długość boku, do

którego doprowadzona jest linia odniesienia.

ZBIEŻNOŚĆ I POCHYLENIE

Znak zbieżności umieszcza się nad linią odniesienia

doprowadzoną do powierzchni zbieżnej.

Wartość x w stosunku 1:x oblicza się z równania:

X=𝐿

𝐷−𝑑

Podaje się zbieżność w postaci stosunku (D – d) : L

dla zbieżności

X=𝐿

𝐻−ℎ

Znormalizowane

wartości zbieżności

(PN-78/M-02042):

120°, 90°, 60°, 45°,

30°

1:3, 1:5, 1:10, 1:20,

1:50, 1:100, 1:200,

1:500

Znormalizowane

wartości pochylenia

(PN-78/M-02042):

1:10, 1:20, 1:50,

1:100, 1:200, 1:500

dla pochylenia

PRZYKLADY WYMIAROWANIA

STOŻKÓW KLINÓW

Znak

zbieżności

umieszcza się

przy osi

Znak

pochylenia

powinien być

umieszczony

ostrzem w

kierunku

pochylenia

Znak

zbieżności

powinien być

umieszczony

ostrzem w

kierunku

zbieżności

WYMIAROWANIE NAKIEŁKÓW WEWNĘTRZNYCH

Nakiełki służą do oznaczania bazy obróbkowej w

toczonych elementach (najczęściej wałach).

Nakiełki wewnętrzne niegwintowane

Nakiełki wewnętrzne gwintowane

WYMIAROWANIE POWTARZAJACYCH SIĘ

ELEMENTÓW

Podaje się pierwszy z powtarzających się wymiarów liniowych lub

kątowych. Na sumarycznym wymiarze wszystkich powtórzeń

pisze się równanie:

Ilość powtórz. x wymiar powtarz. = (sumaryczny wymiar)

WYMIAROWANIE POWIERZCHNI

POWLEKANYCH

Zwykle podaje się

wymiary przed

nałożeniem powłoki

Jeśli to jest konieczne

podaje się wymiary po

nałożeniu powłoki

ZAKOŃCZENIA WPROWADZJĄCE WAŁKÓW

CZĘSTO WKŁADNAYCH W OTWÓR

WYMIAROWANIE PODCIEĆ

OBRÓBKOWYCH

Podcięcia obróbkowe stosuje się w przypadku, kiedy

dokonujemy dokładnej obróbki powierzchni (np.

szlifowanie). Podcięcie ma zapewnić prawidłowe

wykonanie powierzchni do samego końca.

A – dla jednej pracującej powierzchni walcowej

B – dla dwóch pracujących powierzchni; walcowej i

płaskiej, wzajemnie prostopadłych,

C – dla jednej pracującej powierzchni walcowej lub

płaskiej,

D – dla dwóch pracujących powierzchni: walcowej i

płaskiej lub dwóch płaskich, wzajemnie

prostopadłych,

PN - 58/M-02043

Otworek

wiercony

przed

wykonaniem

płaszczyzny

Podcięcia w walcach

Podcięcia w płaszczyznach

Rowki wykonane

frezem piłkowym

lub nożem

strugarskim

WYMIAROWANIE PODCIEĆ

OBRÓBKOWYCH

PN - 58/M-02043

Zewnętrzne Wewnętrzne

WYMIAROWANIE PODCIEĆ

OBRÓBKOWYCH

PN - 58/M-02043

Poniższe podcięcia stosowane są dla elementów o

wymaganej większej wytrzymałości zmęczeniowej części

maszyn

zewnętrzne wewnętrzne

Gdy w części maszynowej należy wykonać kilka podcięć

dla różnych zakresów średnicy, to dopuszcza się

jednakowe wymiarowanie wszystkich podcięć, w celu

zastosowania tylko jednego narzędzia.

WYMIAROWANIE PODCIEĆ

OBRÓBKOWYCH

Wymiarowanie podcięć w sposób uproszczony

• Oznacza się rodzaj podcięcia (A, B, C, D),

• Wielkość podcięcia (dla A i B szerokość b, dla C i

D promień r)

• Norma bazowa

WYMIAROWANIE DOWOLYCH ZARYSÓW

Początek układu współrzędnych oznacza

się kropką

Liczby wymiarowe współrzędnych

pisze się za przedłużeniami

pomocniczych linii wymiarowych

Liczby wymiarowe

współrzędnych pisze się

za przedłużeniami linii

wymiarowych średnic

Uproszczone wymiarowanie dowolnych zarysów

Pomocnicze linie

wymiarowe prowadzi się

ukośnie w stosunku do

wymiaru

WYMIAROWANIE KONSTRUKCJI STALOWYCH

1. Na rysunku (pod linią pręta) można umieścić oznaczenie

kształtownika oraz liczby określające wymiary poprzeczne

kształtownika.

2. Jeśli pod linią pręta brakuje miejsca oznaczenie kształtownika

można umieścić nad tą linią, za liczbą określającą długość

elementu konstrukcyjnego, oddzielając je pochyłą kreska.

3. Znak kształtownika należy rysować w takim położeniu, jakie

wynika z prawidłowego kładu przesuniętego przekroju

poprzecznego pręta.

OZNACZENIE KSZTAŁTOWNIKÓW, PRĘTÓW, RUR

WYMIARY KONIECZNE

1. Na rysunków surowych odlewów i odkuwek podaje

się wymiary potrzebne do wykonywania modeli i

rdzeni matryc kuźniczych.

2. Podaje się wymiary odlewów i matryc kuźniczych w

celu przedstawienia obrabianych powierzchni, oraz

przedstawienia ich położenia względem surowych

powierzchni nie obrabianych.

3. Na rysunkach operacji (instrukcja), podaje się wymiary

odnoszące się do danej operacji lub zabiegu.

WYMIARY KONIECZNE

4. Na rysunkach złożeniowych podaje się wymiary

obrabiania złożonego zespołu. (np. wymiar otworów

wykonywanych wspólnie w dwóch częściach).

5. Na rysunkach złożeniowych podaje się wymiary

obrabianej powierzchni elementu, który mógł ulec

odkształceniu w wyniku łączenia. (np. szlifowanie po

spawaniu).

6. Na rysunkach zespołu podaje się wymiary obrysu oraz

instalacyjne.

Do wymiarów oczywistych zalicza się zwykle:

a) Kąt 0°

b) Kąt 90°

c) Kąt 180°

Każdy wymiar powinien być umieszczony na tym rzucie i

w tym miejscy, w którym jest on najbardziej potrzebny ze

względu na przewidywaną kolejność wykonywania prac.

Nie powtarza się wymiaru nie tylko na

tych samym arkuszu, ale także i na

innych oraz tych samych wymiarów

elementu pojedynczego oraz

występującego w zespole

Można zamykać wymiary tylko w wyjątkowych

przypadkach:

1) Wymiarowanie gwintów w normach

2) Wymiarowanie wieńców kuł zębatych

ZASADA NIE ZAMYKANIA WYMIARÓW

UKŁADY WYMIAROWANIA

Wymiarowanie w układzie równoległym polega na podawaniu

wymiarów równoległych od bazy:

- w przypadku płaskiego prostokątnego układu

współrzędnych - od jednej linii prostopadłej do osi x oraz y

- W przypadku układu współrzędnych kartezjańskim - od

jednej linii prostopadłej do osi x, y, oraz z.

- W przypadku płaskiego biegunowego układu współrzędnych

- od osi x oraz początku układu współrzędnych.

Dokładność jednego wymiaru zależy tylko od dokładności

obróbki przedmiotu.

Dowolny wymiar przedmiotu można obliczyć jako wypadkowy

dwóch podanych wymiarów. Wymiary wypadkowe mają

ograniczoną tolerancję.

UKŁADY WYMIAROWANIA

Wymiarowanie w układzie szeregowym polega na wpisywaniu

wymiarów równoległych jeden za drugim. Ten sposób

wymiarowania stosuje się, gdy zależy na dokładności

wzajemnego położenia sąsiednich elementów przedmiotu, a

nie na dokładnym ich położeniu względem bazy.

Wymiarowanie elementów wykonywanych zespołem narzędzi

(np. wiercenie przy wykorzystaniu głowic

wielowrzecionowych).

Najczęściej stosuje się

wymiarowanie w układzie

mieszanym będący

połączeniem obu układów

wymiarowania.

WYMIAROWANIE OD BAZY

KONSTRUKCYJNEJ

Wymiarowanie od baz konstrukcyjnych stosuje się, gdy

zależy na podaniu na rysunku tych wymiarów, które mają

bezpośredni wpływ na działanie wymiarowanej części

maszynowej w zespole, do którego należy i na montaż. Są

to wymiary mające wpływ na położenie części w zespole,

na wymagane luzy i wciski itd.

Wymiarowanie od baz obróbkowych stosuje się, gdy

zależy przede wszystkim na uproszczeniu procesu

technologicznego. Dzięki wymiarowaniu od baz

obróbkowych osiąga się łatwiejsze uzyskanie dokładnych

wymiarów części obrabianej, możliwość zaplanowania

przez technologa przebiegu obróbki bez potrzeby

przeliczania wymiarów i zacieśniania tolerancji oraz

możliwość takiego ustawienia części do obróbki, że

budowa uchwytów obróbkowych staje się prostsza i

tańsza.

WYMIAROWANIE OD BAZ OBRÓBKOWYCH

WYMIAROWANIE OD BAZY WYOBRAŻALNEJ

Tego rodzaju wymiarowanie należy ograniczać do przypadków,

gdzie rzeczywiście jest to konieczne, gdyż utrudnia ono proces

technologiczny i sprawdzanie wymiarów.

Wymiarowanie takie należy zastępować wymiarowaniem od

baz powierzchni przedmiotu, czyli od baz rzeczywistych,

zwłaszcza, gdy przedmiotem ma być wytwarzany seryjnie lub

masowo.

Przy czym jeżeli zależy na pokrywaniu zewnętrznych zarysów

dwóch w ten sposób zwymiarowanych powierzchni, to

wystarczy odpowiednio tolerować niektóre wymiary.

Wymiarowanie od baz rzeczywistych

Wymiarowanie od baz wyobrażalnych

ŁĄCZENIE BAZ POWIERZCHNI

NIEOBRABIANYCH I OBRABIANYCH

Tworzy się na rysunkach powierzchnię bazową

poddawaną obrócę, od niej wymiaruje się

odległości kolejnych powierzani poddawanej

obróbce, oraz określa się odległość między

powierzchnią baza a powierzchnią nie obrabianą.

WYMIAROWANIE POŁOŻEŃ POKRYWAJĄCYCH

SIĘ OSI

Jeśli pokrywające się osie dla różnych elementów

mają mieć różną tolerancję, to można powtórzyć

wymiar nominalny dla każdego elementu przedmiotu

wraz z odchyłami oraz uwagami.

Powierzchnia

dobrowolnie obrabiana

Powierzchnia obrabiana przez

skrawanie

Powierzchnia obrabiane bez zdjęcia

warstwy materiału (np. doginanie i

rolkowanie)

Równoczesne podanie największej i

najmniejszej dopuszczalnej

chropowatości

Długość elementarnego

odcinka pomiarowego

chropowatości

Zawsze umieszczone na linii

odniesienia

Znak chropowatości może być

przedstawiony do góry nogami

Znak chropowatości

przedmiotu umieszcza się w

prawym górnym rogu w

odległości 5-10 mm od

obramowania

Na liniach

podziałowych

Na zarysie zew.

gwintu śrubyNa zarysie wew. gwintu otworu

docieranie

wylewanie

docieranie