Rodzina w czasach

przełomówLiterackie diagnozy od XIX do XXI wieku

NR 2883

Rodzina w czasach

przełomówLiterackie diagnozy od XIX do XXI wieku

pod redakcją

Krystyny Kralkowskiej-Gątkowskieji

Beaty Nowackiej

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2011

Redaktor serii: Historia Literatury PolskiejMarek Piechota

RecenzentAnna Szóstak

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Redakcja: Barbara Malska

Projekt okładki: Zenon Dyrszka

Redakcja techniczna: Barbara Arenhövel

Korekta: Luiza Przełożny

Przekład streszczeń na język angielskiMarzena Wysocka, Jagoda Kobiela (s. 217)

Przekład streszczeń na język włoskiDaniel Słapek

Copyright © 2011 byWydawnictwo Uniwersytetu ŚląskiegoWszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑226‑2032‑8

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiegoul. Bankowa 12B, 40 ‑007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple ‑mail: wydawus@us.edu.plWydanie I. Ark. druk. 25,0. Ark. wyd. 29,0. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 36 zł (+ VAT)

Łamanie: Pracownia Składu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu ŚląskiegoDruk i oprawa: PPHU TOTEM s.c., M. Rejnowski, J. Zamiaraul. Jacewska 89, 88 ‑100 Inowrocław

Wstęp (Krystyna Kralkowska -Gątkowska, Beata Nowacka)

Marek PiechotaJeszcze o relacjach rodzinnych w Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza

Krystyna Kralkowska -Gątkowska

Męskość, dojrzałość, ojcostwo w powieści drugiej połowy XIX wieku

Magdalena BąkZłoto dla zuchwałych, nie dla żonatych. O pamiętnikach Seweryna Korze‑lińskiego

Agnieszka Janiak -StaszekObecni ‑nieobecni. Ojcowie w Duszach nieśmiertelnych Aleksandra Święto‑chowskiego i Heddzie Gabler Henryka Ibsena

Elżbieta Malinowska„Przenieść w obcy kraj ojczyznę i przechować ją…”. Stanisław Tarnowski o swoich spotkaniach z polskimi rodzinami na Pomorzu

Marceli OlmaWartość korespondencji małżeńskiej w rekonstrukcji językowo ‑kulturowego obrazu rodziny polskiej w XIX wieku

Katarzyna Drąg„Tyle setek lat istniało nasze szlacheckie społeczeństwo stosunkami rodzin‑nymi, niech istnieje i dalej”. Jak proza polska na przełomie XIX i XX wieku odzwierciedlała takie stwierdzenie

Jan JakóbczykKawaler Kazimierz Przerwa ‑Tetmajer

Spis treści

9

13

28

39

49

63

73

87

96

6 Spis treści

Mateusz SkuchaDzieciobójczyni. Trudne macierzyństwo w Wężach i różach Zofii Nałkow‑skiej

Marek KochanowskiPortret uwodziciela. Leszek Śnica z Charitas Stefana Żeromskiego

Monika Graban -PomirskaSamotność dziecka. Bezdomność i poszukiwanie wspólnoty w prozie dla dzieci dwudziestolecia międzywojennego

Magdalena HorodeckaHistoria rodziny jako teologia. Wyprawa do Ziemi Moryja Karola LudwikaKonińskiego

Beata NowackaDom, którego nie ma. Problematyka rodzinna w powieści Ziele na kraterze Melchiora Wańkowicza

Maciej TramerWładysław Broniewski — portret rodzinny

Izabela Mikrut„Ja mam żonę i dzieci”. Humorystyczne obrazy rodziny w satyrach Mariana Załuckiego

Grażyna Pietruszewska -KobielaRodzina i dom w obszarze pamięci autobiograficznej. O poezji Teresy Ferenc

Iwona Gralewicz -WolnySkrytki w sercach. O jednej powieści Zofii Romanowiczowej

Magda SzybiakFunkcje milczenia i mowy w rozrachunku z traumą rozdzielenia w powieści Malowany ptak Jerzego Kosińskiego

Beata CisowskaIdylliczny obraz rodziny w powieściach Małgorzaty Musierowicz

Anna LegeżyńskaCórki. Wspólnota rodzinna w liryce kobiecej

Grażyna Maroszczuk„Rodzina” w rozmowach z Julianem Stryjkowskim

Dorota Utracka„Wielkie niekochanie”, czyli dziedzictwo traumy. Studium rodziny na przy‑ kładzie sagi kresowej Teresy Lubkiewicz ‑Urbanowicz Boża podszewka

105

118

134

147

162

174

187

202

218

230

244

260

274

288

7Spis treści

Anna Kruszczyńska„Unde malum?”. Siostra Małgorzaty Saramonowicz

Monika Brzóstowicz -KlajnŚwiat rodziny i świat rzeczy

Elżbieta DutkaSztuka zamieszkiwania — o wierszu Drzewo to dom Julii Hartwig

Magdalena BoczkowskaNiełatwy matriarchat. Wokół Fastrygi Grażyny Jagielskiej

Renata JochymekZwiązał z sobą zielone, czerwone i czarne — rola rodziny w powstawaniu górniczej fortuny rodu Giesche pod reporterskim piórem Małgorzaty Szejnert

Joanna KisielMałżeństwo, jak pogoda, nie dopisało. O Dziewczynie z zapałkami AnnyJanko

Indeks nazw osobowych (Beata Nowacka)

324

342

354

366

379

393

307

Wstęp

Problematyka rodzinna od ponad trzydziestu lat pozostaje tematem chętnie podejmowanym przez socjologów. Historia życia prywatnego (której wyższość nad historią polityczną akcentuje się coraz częściej) opiera się w znacznym stopniu na badaniach dziejów rodzin, korzysta ze staty‑styk i materiałów autobiograficznych. Tymczasem w literaturoznawstwie stosunkowo niedawno odkryto atrakcyjność i nieprzemijającą aktualność tego tematu, choć przecież literatura w naturalny sposób, od pierwszych zachowanych zapisków i utworów, rejestruje kondycję rodziny. Bohaterowie powieści, liryki, dramatu, wyrastają wszak z familijnego tła, określają się wobec rodziców, rodzeństwa, związków krewniaczych. Akceptacja rodzin‑nego modelu, zgoda na jego odtwarzanie w dorosłym życiu, poszukiwanie wzorów odmiennych, kompromis albo bunt — oto potencjalne wybory bohaterów. Problematyka rodzinna w literaturze pozwala na rozmaitość metodologii i narzędzi badawczych, ponieważ ogniskują się w niej aspekty społeczne, psychologiczne, demograficzne, polityczne, wychowawcze, edukacyjne, ideologiczne, medyczne, kulturowe (by wymienić tylko naj‑ważniejsze).

Spektrum badawcze niniejszego tomu zakreśliliśmy szeroko — temat literackich rodzin tropimy w tekstach poetyckich, prozatorskich, drama‑turgicznych oraz niefikcjonalnych (m.in. epistolografia, wywiad rzeka, reportaż). Kanwą naszych refleksji staje się z jednej strony literatura zbe‑letryzowana, z drugiej zaś — wykorzystująca tworzywo biograficzne (np. Broniewski) i autobiograficzne (m.in. Ferenc, Stryjkowski, Wańkowicz). Także wybór rozległego, liczącego z górą dwa wieki okresu, którego doty‑czą niniejsze studia i szkice, nie jest przypadkowy: podyktowany został zapoczątkowaniem na przełomie XIX i XX wieku procesów renegocjo‑wania dotychczasowego, patriarchalnego modelu rodziny, osłabienia jej

Wstęp

10 Wstęp

spoistości na skutek zachwiania pozycji ojca, relatywnego wzmocnienia roli matki, zmian w obrębie więzi małżeńskiej oraz w relacjach rodziców i dzieci. Procesy te, w różnym nasileniu, występują we wszystkich war‑stwach i grupach społecznych. Presja przeobrażeń ekonomicznych, wpływ wynalazków technicznych, emancypacja kobiet, tasowanie się warstw spo‑łecznych i polityczne przełomy to tylko niektóre przyczyny rewolucyjnych zmian w tradycyjnej strukturze rodzinnej. Wszystkie one znajdują odzwier‑ciedlenie w rewizji idealistycznej mitologii polskiej rodziny, zakorzenionej w literaturze staropolskiej i zwłaszcza romantycznej. W tomie niniejszym podejmujemy próbę zbadania głębokości i radykalności owej rewizji, zwracając uwagę na pojawienie się w literaturze na krawędzi wieków XIX i XX, obok archetypu rodzinnego domu, rozpatrywanego w kilku mitycznych „przestrzeniach”, problemu „bezdomności”, pojmowanej jako „wygnanie”, „tułanie się bez celu”, „ukierunkowane poszukiwanie nowego domu”, „nowego sposobu zamieszkania”, „nowej definicji swojskości”, ale też jako „buntownicze akcentowanie nomadyzmu z wyboru”, gdy „dom” okazuje się synonimem piekła moralnych tortur, symbolem egzystencjalnej pułapki czy po prostu — nudy.

Obok przykładów literackich rodzin dobrze spełniających swoje rozliczne funkcje poddajemy analizie także i te dysfunkcyjne, a nawet — patologiczne. Poszukujemy przyczyn kryzysów oraz związku takich obrazów z autorską ideologią, przyglądamy się tendencjom odśrodkowym w badanych rodzinach i osobom, które ponoszą za nie odpowiedzialność: są to np. nielojalni małżonkowie, niewierne żony, obcy — uwodziciele i uwodzicielki, deprawatorzy młodych ludzi z kręgu rodzinnego — lek‑komyślne ciocie, liberalni wujkowie. Na marginesach rodzin plasują się stare panny, starzy kawalerowie — osoby samotne, stanowiące często ciężar i dyshonor dla familii. Tematowi więzi rodzinnych próbujemy zatem przyjrzeć się wieloaspektowo, rozpoznając w literackich zapisach rozmaite modele przywiązania — zarówno ufne, jak i ambiwalentne czy lękowe. Podejmujemy pytanie o stopień intymności rodzinnych więzi i jego zależność od zewnętrznych warunków bytowania rodziny, zastanawiamy się, jak zmienia się ekspresja władzy i uczuć w rodzinnych relacjach, jak przesuwa się od rytualnych, skodyfikowanych gestów ku wzrastającej spon‑taniczności, kiedy i gdzie kontrolne i kształtujące funkcje rodziny ustępują miejsca afirmacji nowych, wybieranych przez dzieci wzorów.

Osobną i bodaj najczęściej podejmowaną refleksją jest wpływ histo‑rii, zwłaszcza tej tragicznej, wojennej, na losy literackich rodzin. Bogata reprezentacja rozmaitych tekstów prozatorskich, poetyckich oraz tych z kręgu literatury niefikcjonalnej pozwala ujrzeć w szerokim spektrum genologicznym, jak zmienia się charakter polskiej rodziny pod zaborami, po uzyskaniu niepodległości i wreszcie — po pierwszej i drugiej wojnie

11Wstęp

światowej, jakie są drogi przezwyciężania wojennych traum, jak bohatero‑wie radzą/nie radzą sobie z problemem odrzucenia, wykorzenienia i żałoby. W tomie podejmujemy także kwestie nowych możliwości, ale i zagrożeń, jakie przyniosła związkom rodzinnym permisywna kultura po roku 1989, zastanawiamy się, jakie są współczesne punkty dojścia — na terenie literackich rodzin — emancypacji kobiet, triumfującego indywidualizmu oraz znaczących przesunięć w obrębie sfery prywatnej, wciąż kurczącej się w stosunku do przestrzeni publicznej.

Psycholodzy żartują, że występują dwa rodzaje rodzin: patologiczne i niezdiagnozowane. W naszym zbiorze przyglądamy się, jak literatura — towarzysząc człowiekowi przez ostatnie dwa wieki — pomaga rozpoznawać i lepiej rozumieć rozmaite rodzinne dylematy.

15 stycznia 2009 roku

Krystyna Kralkowska ‑Gątkowska Beata Nowacka

Indeks nazw osobowych

AAbgarowicz Kajetan 87, 88, 91, 94, 95Adamczyk Zdzisław Jerzy 119, 120Adams Leeming David 210Adams Leeming Margaret 210Alberti Leone Battista 29Anastasiewicz Wasyl 17Andersen Hans Christian 379—381, 388—

391Andriolli Elwiro Michał 67Angot Christine 313Anski Szimon 276Araszkiewicz Agata 205, 302, 355, 359Arystoteles 28, 206Axelsson Majgull 362

BBachelard Gaston 170, 211, 221, 292, 293,

319, 346—348Bachofen Johann Jakob 354Bachórz Józef 67Backvis Claude 118, 131Badinter Elisabeth 33, 109Baley Stefan 127Balthazar Hans Urs von 147, 156Balzac Honoré de 16, 29, 120, 325Bałucki Michał 99Banasiak Bogdan 28Baran Mirosław 97Baranowska Małgorzata 143Barańczak Stanisław 174—176, 179, 185,

337Barthes Roland 233Bate Weston 40

Bator Joanna 359, 364Bąbiak Grzegorz Paweł 121Bąk Magdalena 15Bąkowska Aleksandra 58Beauvoir Simone de 96Becker Nicolas Johann 18, 26Bellinger Gerhard J. 210Benedyktowicz Danuta 206, 293Benedyktowicz Zbigniew 206, 208, 293Bereś Witold 366Berger Peter 367Beria Ławrientij 178Bestużew Aleksander 16Bettelheim Bruno 385Beylin Stefania 380Białoszewski Miron 324, 336Biedrzycki Krzysztof 343Bielik‑Robson Agata 98, 236Bieńczycka Ewa 370Bieńczyk Marek 15Bieńkowski Zbigniew 276, 278Bizan Marian 46Blumenberg Hans 98Błoński Jan 276, 346Bobrowska Barbara 125Boduszyńska‑Borowikowa Maria 292Boguszewska Helena 145Bojenko‑Izdebska Ewa 274Borkowska Grażyna 90, 92, 203, 205, 210,

211, 290Borowy Wacław 125Boszniak Aleksander 16Brach‑Czaina Jolanta 207, 215Brandys Kazimierz 203, 211

Indeks nazw osobowych

Indeks nazw osobowych

394 Indeks nazw osobowych

Brandys Marian 179, 181Bratkowski Piotr 258Braudel Fernand 292Brenner Józef Chaim 276Broniewska Janina 178, 181—184, 186Broniewska Wanda 176, 179—181, 183,

186Broniewska‑Pijanowska Maria 177Broniewski Władysław 6, 9, 174—186Brontë Charlotte 372Brooks Peter 120, 127, 129, 130—132Brykalska Maria 51, 55Brzozowska Maja 328, 339Brzozowski Stanisław 169, 290, 292Brzóstowicz Monika 7, 64, 260, 324—326,

328, 330, 332, 334, 336, 338, 340, 341Buczkowski Leopold 290Buczyńska‑Garewicz Hanna 293, 294Budrowska Bogusława 108, 109, 112—114Bugajski Leszek 315Bujnicki Tadeusz 64, 175, 218Bultman Rudolf 148Burszta Wojciech Jerzy 305Buryła Stanisław 231Butler Judith 96, 355Byron Georg Gordon 17, 124

CCader Stanisław 94Casey Edward S. 288Casper Bernhard 147Celine Louis Ferdinand 276Chabanis Christian 211Chełstowski Bogdan 205Chisholm Caroline 41, 42Chłędowski Kazimierz 47Chłopicki Edward 19, 20Chmielewska Katarzyna 218Chmielowski Piotr 30Chodorow Nancy 364, 365Chodźko Aleksander 24Chodźko Ignacy 66Choiński Krzysztof 109Chomiuk Aleksandra 211Chowaniec Urszula 302Chudak Henryk 170, 211, 319, 346Chwin Stefan 20, 21, 324—326, 331—333,

336Ciechomska Maria 209, 354, 358Ciesielska Marta 139Cioch Agnieszka 109, 389Ciołkoszowa Lidia 178Cirlot Juan Eduardo 266

Collins Wilkie 120Comte August 30Conrad Joseph 120, 232Corneau Guy 28, 31, 35Czachowska Agnieszka, 312, 315, 318Czapliński Przemysław 281, 291, 297, 304,

324—326, 334Czechow Antoni 51Czechowicz Józef 145Czermińska Małgorzata 212, 215, 277, 278,

281, 293, 353Czernichowski Saul 276

DDancygier Józef 292Danek Wincenty 77Danek Danuta 385Danilewicz Zielińska Maria 218Dante Alighieri 388Daudet Alphonse 120Dąbrowska Maria 135, 145Dąbrowski Mieczysław 211Dąbrowski Stanisław 148Delumeau Jean 29Dench Geoff 361Dernałowicz Maria 16, 17Derrida Jacques 230, 231, 236, 240—242Detka Janusz 218Dębicki Zdzisław 131Dickens Charles 120, 132, 199Dłuska Maria 21Dłuski Wiktor 304Dobiegała Anna 363Dobijanka‑Witczakowa Olga 51Dolar Mladen 364Domańska Ewa 202, 210, 305, 326—328,

335Domański Henryk 361Donimirski Brochwicz Teodor 70, 71Dostojewski Fiodor 120, 334Douglas Gillette 33Dragun Gabriela 322Dudek Paweł, ks. 374Dürrer Albrecht 69Dybel Paweł 231Dzieduszycki Wojciech 87, 90, 91, 94, 95

EEile Stanisław 119, 125Eliade Mircea 214, 292Estés Clarissa Pinkola 108, 114, 389Estreicherówna Wanda 97Eyck Jan van 69

395Indeks nazw osobowych

FFalkowski Jacek 349Faÿtt Michał 122Faÿtt Natalia 122Fedorowicz Ewa 162Feldman Wilhelm 87, 92—94, 95Ferenc Teresa 6, 9, 202—205, 207, 208,

210, 213—217, 269, 270, 272, 273, 381Fita Stanisław Aleksander 131Fitas Adam 158Floryan Władysław 18, 25Forstner Dorothea 322Foucault Michel 28Frankiewicz Małgorzata 168, 351Franklin Beniamin 29Freud Sigmund 109, 231, 311, 312Fromm Erich 321

GGabińska Zofia 97Gajewska Agnieszka 207Gałczyńska Natalia 179Gawin Ewald 376Gawliński Stanisław 64Genette Gerard 292, 293Głowiński Michał 119, 121, 215, 325Główczewski Aleksander 277, 278, 280Goethe Johann Wolfgang 288Goffman Erving 277Golicyn Dymitr Władymirowicz, ks. gen. 16Golka Marian 327Gołąb‑Adamczyk Monika 246, 249Gołuński Mirosław 302Gomulicki Juliusz Wiktor 14Gondek Bartosz 97Gorzkowski Marian 77Gosk Hanna 203, 209, 210, 215, 288, 324, 332Goszczyński Seweryn 40Górnicka‑Kalinowska Joanna 212Górnikowska‑Zwolak Elżbieta 373Górska Halina 135—137, 145, 146Górski Artur 13Górski Konrad 18Graczyk Ewa 14, 15Graves Robert 210Gronczewski Andrzej 165, 167Groński Ryszard Marek 187, 190, 193, 195Gruszecki Artur 87, 91, 94, 95Gruszewska‑Blaim Ludmiła 237Grzybowski Konstanty 19Grzymała‑Siedlecki Adam 128Guriewicz Aron 292Gutowski Wojciech 121, 127, 130

HHandke Kwiryna 125Handke Ryszard 125Hańska Ewelina 16Hargraves Edward 39Hartwig Julia 7, 261, 262, 270, 273, 342—

344, 346, 347, 349, 351—353Hassenmüller Heidi 311Heidegger Martin 98, 216, 230, 350—352Helman Irena 182Herbert Zbigniew 324, 336Herling‑Grudziński Gustaw 148, 152, 171Hertz Benedykt 135Hertz Paweł 23, 278Hillar Małgorzata 262, 273Hocking Geoff 39, 41Hockuba Jarosław 297Hołowiński Herman 17Hornung Magdalena 106, 205Huelle Paweł 334, 335Hugo Victor 120Huizinga Johan 316, 318Hutnikiewicz Artur 119, 121, 122, 127

IIbsen Henryk 5, 49—53, 56, 58, 62Iłłakowiczówna Kazimiera 13, 145Irigaray Luce 302, 354, 355, 357, 359, 364,

365Iwasiów Inga 236, 309, 318Iwaszkiewicz Jarosław 148, 267, 348, 380

JJabłońska Krystyna 97Jagielska Grażyna 7, 354—356, 360, 361,

364, 365Jakubowska Agata 363James Henry 120Jamrozek‑Sowa Anna 225Jamrozik Adam 40Jan Paweł II 148Janion Maria 19, 175, 239, 303, 342Janko Anna 7, 358, 379—384, 390, 391Jankowski Zbigniew 265, 381Janota Wojciech 375Janowska Alina 195Janowska Dorota 233Janowska Magdalena 107, 114Jarniewicz Jerzy 231Jarosińska Izabela 216Jarzębski Jerzy 324Jaworska Elżbieta 16, 17

396 Indeks nazw osobowych

Jentys Maria 318, 322Jeż Teodor Tomasz 92Jeżowski Józef 15Jędryczak Marcin 205Jędrzejczak Marcin 106John Juliet 132Jonca Magdalena 134Jones Adrew 328, 335Jókai Mór 120Jung Carl Gustaw 292, 293, 309, 310, 359Jurewicz Aleksander 332

KKalbarczyk Adam 158Kalemba‑Kasprzak Elżbieta 119Kałwa Dobrochna 90, 210, 290Kamieńska Anna 261, 263—265, 272, 273Kamionka‑Straszakowa Janina 64Kamocka Elżbieta (Halszka) 176Kania Ireneusz 210, 214, 266Kaniewska Bogumiła 324, 340Kapuścińska Alicja 353Kapuściński Ryszard 172, 353Karwowska Bożena 209Kasperski Edward 21Kasztelowicz Stanisław 119, 125Kądziela Jerzy 120, 122, 124Kąkolewski Krzysztof 163, 164Kątny Marek 218Kempiński Andrzej Maria 354Kiejstut, książę litewski 23—26Kieniewicz Stefan 13Kierkegaard Søren 121, 147, 148Kijonka Tadeusz 16Kirchner Hanna 139, 143Kisiel Marian 172Kita Beata 315Kita Małgorzata 77, 84Klaczko Julian 19Klamecka Anna 355Kleiner Juliusz 119Klich Aleksandra 375Klim Andrzej 371Kłosiński Krzysztof 119Knot Antoni 47Kochanowska Eugenia 77Kociuba Grzegorz 351Kocjan Krzysztof 211Kolbuszewski Jacek 64, 69Komendant Tadeusz 28Konieczny Włodzimierz Fryderyk 129Koniński Ludwik Karol 6, 147—153, 156,

158—161

Konopnicka Maria 68, 134Konwicki Tadeusz 290Kopaliński Władysław 23, 58, 282, 319,

320, 322, 349Korczak Janusz 135, 138, 139, 141—146Kordys Jan 292, 293Kornecka Jolanta 212Korporowicz Leszek 367Korsak Tadeusz 106, 205Korzeliński Seweryn 5, 39—48Korzeniewski Bartosz 328Korzeniowska Wiesława 94Kosiński Jerzy 6, 230—233, 237—240, 242Kostenicz Ksenia 16Koszczyc Wacław 92Kot Wiesław 274, 275, 278, 284Kotarbiński Tadeusz 55Kott Jan 52, 53, 58Kotzebue August Fryderyk von 18Kowalczuk Urszula 119Kowalczykowa Alina 67, 180Kowalska Dorota 304Kowalska Małgorzata 349Kowalska‑Leder Joanna 231Kraft Claudia 91Krajewski Marek 327, 328, 337, 339Krajka Wiesław 232Kralkowska‑Gątkowska Krystyna 315, 322Krasicki Ignacy 67Krasiński Wincenty 68Krasiński Zygmunt 46, 68, 69Krasuska Karolina 96, 355Kraszewski Józef Ignacy 14, 67, 68, 74, 76, 77Kristeva Julia 204, 213, 298, 355, 359, 360,

365Kroh Antoni 169Kryda Barbara 138Krysowski Olaf 21Krzak Zygmunt 361Krzemień Wiktoria 221Krzywicki Ludwik 51Krzyżanowski Julian 128, 321Ksenofont 28Kubiak Zygmunt 46Kubler George 216Kuchta Barbara 211, 292Kuczok Wojciech 333Kudyba Wojciech 344Kugelmann Cilly 274Kuklo Cezary 290Kulczycka‑Saloni Janina 29, 30, 124Kulka Bronisława 55Kutyła Julian 364Kutz Kazimierz 375, 376

397Indeks nazw osobowych

Kwaśniewicz Jan 251Kwaśniewski Krzysztof 367Kwilecki Andrzej 44

LLacan Jacques 230—233, 235, 237, 364Laskowska Jadwiga 97Latawiec Bogusława 270, 272, 273Legeżyńska Anna 202, 204, 293, 342—

345, 347, 348, 351, 352Legouvè Ernest 30Legożyńska Izabella 249Lejeune Philippe 139Lenartowicz Teofil 68Leo Jan 18Lévinas Emanuel 349, 350Levi‑Strauss Claude 292, 293Lewin Aleksander 139, 143Lichodziejewska Feliksa 175, 176Ligęza Wojciech 64Litwiniuk Jerzy 208, 290Locher Marek 376Loewe Iwona 277Loyola Ignacy 171Lubas‑Bartoszyńska Regina 124, 139Lubkiewicz‑Urbanowicz Teresa 6, 288—

290, 295, 304—306Lurker Manfred 265Lussy Florence de 169Lyszczyna Jacek 15

ŁŁesyszak Mirosław 295Łoch Eugenia 236Łotman Jurij M. 292, 293Łoziński Władysław 164Łukasiewicz Piotr 165, 214Łuszczewska Jadwiga (Deotyma) 120

MMachiavelli Niccolò 18, 19Maciąg Kazimierz 279, 280Madeyska Ewa 358Makowiecka Zofia 16Malewska Hanna 211Malewski Franciszek 15, 17Malicki Jan 172Malik Jakub Aleksander 131Małachowski Aleksander 166, 167Marcjanik Małgorzata 77Markiewicz Henryk 23, 64, 127, 128Markowska Martyna 355, 360Markowski Michał Paweł 204, 298, 355

Marszałek Rafał 296Maruszewski Tomasz 212, 289Matejko Jan 67, 74, 77—81Matuszek Gabriela 51, 52Matuszewski Krzysztof 28Matuszewski Tomasz 212Mauersberger Adam 41Mauss Marcel 337May Rollo 388Mazan Bogdan 54—56, 58Mead Margaret 30Mencwel Andrzej 292Michalik Mirosław 80Michalski Krzysztof 216, 350Michalski Maciej 149Michałowska Teresa 293Michałowski Piotr 204Michta‑Orman Elżbieta 68, 69Michulski Joanna 116Mickiewicz Adam 5, 13—22, 24—27, 46,

65, 66, 68, 70, 260, 324Miczka Tadeusz 88Migasiński Jacek 288, 349Mikołai I, car Rosji 16, 17, 68Mikos Jarosław 307, 364Miller Alice 297, 298Miłosz Czesław 178, 271, 290, 336Misiak Iwona 343Mizielińska Joanna 116, 299, 303, 357Mizuro Marta 362, 363Moderska Beata 388Mokranowska Zdzisława 218Monte Herkus 25Moore Robert 33Musierowicz Małgorzata 6, 244—256, 258,

259, 329, 334, 335Myśliwski Wiesław 325, 326

NNałkowska Zofia 6, 54—56, 58, 105—107,

109—111, 115—117, 205, 221Nanke Czesław 19Napoleon Bonaparte, cesarz Francuzów 17,

49, 50, 56Nasiłowska Anna 355Nawarecki Aleksander 348Niewiarowicz Alojzy 20Nora Pierre 304Norwid Cyprian 14Nowacki Dariusz 215Nowaczyk Małgorzata 304Nowakowska Ewa Regina 218Nowosielski Kazimierz 349

398 Indeks nazw osobowych

Nowosilcow Nikołaj Nikołajewicz 16, 17Nycz Ryszard 344

OOchorowicz Julian (pseud. Mohort Julian)

31Ociepa Justyna 121Okońska Alicja 128Okoński Władysław 54Okopień‑Sławińska Aleksandra 215Olszewicz Bolesław 46Olszewska Maria Jolanta 119, 121Olszewski Tadeusz 39Opacki Ireneusz 348Orzeszkowa Eliza 29, 32, 37, 38, 119, 290Ostaszewski Robert 309Otwinowski Stefan 191Ożdżyński Jan 80

PPacławski Jan 218, 280, 285Paczoska Ewa 31Pakulska Bożena 122Panas Władysław 240, 275, 283Panczenko Aleksander 302Paszkowski Józef 19Paszkowski Lech 47Péju Pierre 380, 383, 385Perkins Gilman Charlotte 320, 322Piasecki Sergiusz 290Piechaczek Damian 364Piekarski Ireneusz 276, 278, 279, 281, 283,

286Pieńkowski Stanisław 119Pigoń Stanisław 19, 20, 118, 129Piramowiczówna Zofia 97Piwińska Marta 46Platon 28, 131, 206, 379Pliniusz 348Pluta Magdalena 380Płoszewski Leon 13Pogonowska Anna 265, 266, 273Pol Wincenty 63, 66, 186Pomian Krzysztof 337Poniatowski August Stanisław, król 69Ponińska Helena 68Popowski Wacław Jan 361Pospiszyl Kazimierz 29, 31, 33, 37, 38Prokop Jan 266Prokopiuk Jerzy 210, 311Prus Bolesław 31, 32, 37, 38, 56, 99, 199Przerwa‑Tetmajer Kazimierz 5, 96, 97, 99,

100, 101, 103

Przybora Jeremi 190Przybylski Ryszard 342Przybyła Zbigniew 55Przymuszała Beata 205

QQuispel Gilles 315, 317

RRadożycka‑Paoletti Maria 29Radożycki Jan 29Radziszewska Helena z Zeitheimów 121Rakowska Laura 97Ratuszna Hanna 127Rembowska‑Płuciennik Magdalena 109Reszke Robert 354Reychman Jan 70Rich Adrienne 116, 299, 301, 357, 360,

363, 365Ricoeur Paul 205, 288, 321, 374Ritz German 205Roche Daniel 29Rodak Paweł 231Rodkiewiczowa Oktawia 125Rodziewiczówna Maria 36, 38, 66, 120, 290Rogala Stanisław 218Romaniuk Kazimierz, bp 265Romanowiczowa Zofia 6, 218—222, 225,

228, 229Romanowski Andrzej 23Rosińska Zofia 206, 212, 288Rostworowski Emanuel 40Rowińska Izabella 349Różewicz Tadeusz 324Różycki Tomasz 325Ryba Janusz 14Rybicka Zofia 274Rybotycki Czesław 369Rylejew Konrad 16Rymkiewicz Jarosław Marek 14, 21Rytel Agata 249Ryziński Remigiusz 204, 298, 355Rzążowski Adam 122Rzewuski Henryk 16Rzymowski Wincenty 19

SSalecl Renata 364Samson Hanna 358Samulski Józef 44Sandler Samuel 54Saramonowicz Małgorzata 6, 307, 309,

311, 313, 315, 317, 319, 321—323, 359

399Indeks nazw osobowych

Sardou Victorien 120Sawicka Grażyna 74Sawiczewska‑Lorkowska Magdalena 257Schoeps H. Julius 274Schopenhauer Artur 131, 315, 383, 385Schrade Ulrich 212Schulte Klara z domu Ebert 370, 371Schwarc Mathias 69Scott Walter 17, 65Serafińska Stanisława 77Shakespeare Wiliam 19Shelley Percy Bysshe 46Siarkiewicz Ewa 357, 359Siciński Andrzej 165, 214Sienkiewicz Henryk 33, 36—38, 66, 70,

123Sierakowska z Potockich Maria 63, 68, 69Sierakowski Adam 70Sierakowski Alfons 68, 69Sierakowski Antoni 69Sikorska Liliana 205Simonides Dorota 375, 376Singer Ben 119Siwicka Dorota 14, 15, 21Skarga Barbara 98, 162, 172, 349, 350Skłodowska‑Curie Maria 144, 372Skwarczyńska Stefania 73, 74Skwarek Irena 144Słabczyński Tadeusz 70Słabczyński Wacław 39, 70Sławek Tadeusz 169, 170, 172Słobodzianek Tadeusz 303Słomczyński Maciej 19Słomiński Adam 50Smiles Samuel 30Smokowski Wincenty 17Smolarek Małgorzata 246Smoleń Barbara 106, 205Smolka Iwona 343Snochowska‑Gonzales Claudia 303Snyders Frans 69Sobańska Karolina z Rzewuskich 16Sobieraj Tomasz 124Solinas Piergiorgio 211, 292Sołtan Adam Lew 68, 69Sójka‑Zielińska Katarzyna 50Stasikowska Agnieszka 58Stempka Anna 302Stempowski Jerzy 171Stettbacher Konrad J. 297, 299Stępniewska‑Gębik Hanna 232—234, 237Stępnik Krzysztof 125Stieblin‑Kamieński Michaił 208Stiller Robert 290

Strindberg August 51Stryjkowski Julian (Pesach Stark, Mang Jó‑

zef, Monastyrski Łukasz) 6, 9, 274—287Stryjkowski Maciej 18Strzelecki Paweł Edmund 39Sudolski Zbigniew 20, 68Sypuła‑Gliwa Joanna 162Szacka Barbara 328Szargot Maciej 20, 21Szczepański Tadeusz 315Szczuka Kazimiera 303Szczygieł Mariusz 338, 340, 341Szejnert Małgorzata 7, 366, 368—378Szewc Piotr 275—280, 283Szewczuk Włodzimierz 311Szołtysek Marek 369Szpakowska Małgorzata 218, 328, 339Szpociński Andrzej 304, 328Szulcówna Jadwiga 97Szwarc Andrzej 80, 81Szydłowska‑Ceglowa Barbara 44Szymanowski Adam 211Szymańska Adriana 267, 272Szymańska‑Kumaniecka Janina 210Szymański Adam 292Szymborska Wisława 209, 218, 336Szymczak Mieczysław 282Szymik Jerzy, ks. 148Szyszkow Aleksander 16

ŚŚliwiński Piotr 278, 281, 291, 343Śmietana Urszula 215Śniatkowski Sławomir 80Śpiewak Paweł 149, 150Środa Magdalena 364Świderkówna Anna 152Świerczewski Karol (Walter) 178Święch Jerzy 144, 344, 345Świętochowski Aleksander 5, 31, 49—51,

53—56, 58—62Świrszczyńska Anna 261, 262, 264, 266,

268, 271, 272, 273

TTatarkiewicz Anna 170, 211, 315, 319, 346Tauszyńska Anna Danuta 211Tetmajer Kazimierz Stanisław 5, 96, 97,

99—104Thomas Donald Michael 311Thoreau Henry David 170Thylwe Halina 362Tintoretto 69

400 Indeks nazw osobowych

Tischner Józef, ks. 169Titkow Anna 209Tokarczuk Olga 31, 302, 325, 336Tołstoj Lew 13, 15Tomas Luis Vincent 211Tomasz z Akwinu 131Tong Putnam Rosemarie 364Topolski Jerzy 327Toporow Władimir 215Tourain Alain 332Traba Robert 328Tretter Tomasz 18Tubylewicz Katarzyna 362Turgieniew Iwan 32Tuwim Julian 199Tuwimowa Stefania 179Twardowski Jan 265, 336

UUlicka Danuta 236Umińska Bożena 107, 109, 364Urbankowski Bohdan 178Uthemann Anton 368, 369

VVallat Xavier 169Vincenz Stanisław 348Voigt Johann 18

WWaksmund Ryszard 144Walaszek Adam 90, 210, 290Walczewska Sławomira 209Walendowski Dawid 172, 173Wallis Mieczysław 319Walter Benjamin 370Walter von Stadion 21, 25Wańkowicz Krystyna 163, 167—171Wańkowicz Marta (Tili) 163, 168Wańkowicz Melchior 6, 9, 162—173, 290,

374, 375Wańkowicz Zofia 163, 165—167, 170Wasilewska Wanda 183Wasowski Jerzy 190Wat Aleksander 178, 180Weil Simone 168, 169, 171, 351, 352Węgrzyniakowa Anna 348White Richard 40Wieczorek Milena 381Wiegandt Ewa 274, 275, 281, 282, 286Wielogłowski Walery 19, 20Wierzbicka Anna 84Winniczuk Lidia 302

Wiśniewska Lidia 302Wiśniowski Sygurd 45, 46Withnell James 39Witkowska Alina 14, 21Witt Jan, hr. gen. 16, 39Wittlin Jerzy 193Wojtatowicz Monika 131Wojtyszko Maciej 289Wolanowski Lucjan 39Wolny‑Zmorzyński Kazimierz 377Wołoszyn Stefan 139, 143Woźniak Monika 212Wójcik Tomasz 211Wróbel Łukasz 236Wróblewski Bogusław 353Wrzosek Wojciech 327Wyka Marta 218, 290Wyrzykowska Lidia 203Wyskiel Wojciech 218Wysłouch Seweryna 324

ZZachariaszewicz Jan 66Zadrożyńska Anna 214Zakrzewicz Anna 354Zaleski Marek 139, 204, 212, 276, 288Zapolska Gabriela 34, 37, 38, 59, 101Zarębianka Zofia 261, 265Zarębińska Maria 178—180, 183Zbieniewska Łucja 121Zgorzelski Czesław 18Ziątek Zygmunt 171Zielińska Marta 14, 16, 17, 21Zielińska Monika 359, 363Zieniewicz Andrzej 203, 209, 288Zillmann Emil 367—369Zillmann Georg 367—369Zimand Roman 122, 124, 277Ziółkowska‑Boehm Aleksandra 163, 167Žižek Slavoj 103, 364Zubrzycki Jerzy 47Zysk Tadeusz 388

ŻŻakowski Jacek 304Żarnowska Anna 80, 81, 90, 210, 290Żeromski Stefan 6, 118—133Żurakowska Zofia 135, 145Żyłko Bogusław 215, 302

Opracowała Beata Nowacka