๑

ชดการเรยนรศลปวฒนธรรม

การแกะลายตวหนงตะลง

ชดท ๔

ตวนาง

โดย ผ�ชวยศาสตราจารย� ดร.มนตร วงษ�สะพาน

คณะศกษาศาสตร� มหาวทยาลยมหาสารคาม

๒

คานา

ชดการเรยนร�ศลปวฒนธรรมการแกะลายตวหนงตะลง จดทาขนตามโครงการหนงคณะหนง

ศลปวฒนธรรม ประจาป(งบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๘ ของมหาวทยาลยมหาสารคาม โดยมเป�าหมายเพอให#

นกเรยน นกศกษา คร อาจารย* หรอผ#สนใจนาไปใช#ในการฝ0กฝ1มอในการแกะตวหนงตะลง นอกจากนน

ยงมประโยชน*ในการฝ0กสมาธ สามารถนาความร�และทกษะทได�ไปต-อยอดเพอผลตผลงานศลปะหตกรรมเพอ

เพมมลค-าและจาหน-าย หรอเป2นแนวทางในการนาวสดเหลอใช�ในท�องถนมาดดแปลงใช�ประโยชน4 ซงจะส8งผล

ให#ผ#ทเรยนร#ได#เหนคณค-าของศลปวฒนธรรมไทยและร-วมกนส-งเสรมความเป2นไทยให�เข�มแขงยงขน

ชดการเรยนร�ทพฒนาขนน แบ-งออกเป2น ๕ ชด ดงน

ชดท ๑ ตวฤๅษ

ชดท ๒ ตวลง

ชดท ๓ ตวพระ

ชดท ๔ ตวนาง

ชดท ๕ ตวยกษ4

การแกะตวหนงตะลงแต-ละชด สามารถเรมจากชดใดก-อนกได� ไม-จาเป2นต�องเรมต�นจากชดท ๑

แนวทางการเรมต�นทดสาหรบนกเรยนคอ เรมต�นจากตวหนงตะลงทนกเรยนสนใจก-อน หรอเรมจากตวหนง

ตะลงทมลาดลายอย-างง-ายไม-ซบซ�อนมาก จะทาให�มความม-งมนใจการทางานมากขน ผ�จดทาหวงเป2นอย-างยง

ว-าชดการเรยนร�ทพฒนาขนจะเป2นประโยชน4ต-อนกเรยน นกศกษา คร อาจารย* หรอผ#สนใจทวไป และมส8วน

ส8งเสรมให#คนไทยเหนคณค8าของศลปวฒนธรรมไทยมากขน

ผ�ชวยศาสตราจารย� ดร.มนตร วงษ�สะพาน

ผ�จดทา

๑

ความร�เบองต�นเกยวกบตวนาง

ตวนาง หมายถง ตวละครฝ>ายหญงทเป2นตวเอกของเรอง การแสดงละครโนรา ละครนอก ละครใน

ละครพนทาง ละครดกดาบรรพ4 ลเก หมอลา รวมทงหนงตะลง จะใช�คาเรยกตวนางในความหมายเดยวกน

เพราะในเรองทแสดงมกชอว-านางต-างๆ เช-น นางสดา นางบษบา นางทพย4เกสร ยงไม-มการแบ-งเป2นนางสาว

และนางทมสามแล�ว วรรณคดทใช�ในการแสดงหนงตะลงส-วนใหญ-จะเป2นเรอง รามเกยรต ดงนน ตวนางท

สาคญของตวเรอง มดงน

นางสดา คอ พระลกษม มเหสของพระนารายณ4 อวตาร

ลงมาเกดเพอเป2นค-ครองของพระราม ตามบญชาของพระอศวร

นางสดาเป2นพระธดาของทศกณฐ4กบนางมณโฑ แต-เมอประสต

แล�ว พเภกได�ทานายว-า นางเป2นกาลกณแก-พระบดาและบ�านเมอง

ทศกณฐ4จงสงให�นานางใส-ผอบลอยนาไป พระฤาษชนกพบเข�า จง

เกบไปเลยงเป2นลก โดยฝEงดนฝากพระแม-ธรณFไว� เวลาผ-านไปถง

16 ป( พระฤาษชนกเบอหน-ายการบาเพญพรตคดกลบไปครองกรง

มถลาเช-นเดม จงลาเพศพรหมจรรย4ไปขดนางขนมาและตงชอให�

ว-า สดา(แปลว-ารอยไถ) จากนนพานามเข�าเมองมถลา จดพธยกศร

ค-บ�านค-เมองเพอเสยงทายหาค-ครองให�นางสดา พระรามยกศรได�

จงได�อภเษกสมรสกบนางสดา

นางมณโฑเทว เป2นนางฟLาผ�รบใช�ใกล�ชดของพระอมาเทว อดตชาต

เป2นนางกบ ทได�อาศยอย-กบพระฤๅษ ๔ องค4ทบาเพญตบะมาหลาย

หมนป( ทกเช�าจะมนางโคห�าร�อยตวมาหยดนานมลงในอ-างให�ฤๅษดม

กน ฤๅษกจะแบ-งนานมให�แก-นางกบกนด�วยทกวน อย-มาวนหนงมนาง

นาคขนมาจากเมองบาดาลด�วยความกาหนดใคร-หาชายมาสมส-ด�วย

หาเท-าไรกไม-เจอผ�ชายซกคนจนไปพบงดนเพศผ�ตวหนงจงกลายร-าง

เป2นพญานาคและร-วมสมส-กบงดน ฤๅษทง๔เดนมาพบกแปลกใจเหตใด

ภาพจาก SiamNT.net

ภาพจาก SiamNT.net

๒

พญานาคลดตวตามาร-วมรกกบงดนได� พระฤๅษจงเอาไม�เท�าเคาะทกลางหลง นางนาคตกใจและอบอายหนหาย

เข�าเมองบาดาล นางนาคคดได�จงคดฆ-าพระฤๅษเพราะกลวว-าจะนาเรองของตนไปเผยแพร- จงได�คายพษใส-ใน

อ-างนานมนางกบมาเหนจงกนนมในอ-างจนหมดจนตนเองตาย พระฤๅษมาเหนจงเพ-งตบะเหนเหตการณ4ทงหมด

จงทาการชบชวตและเสกนางเป2นสาวงามและตงชอว-า นางมนโฑ ซงหมายถง นางกบ และนานางไปถวายแก-

พระอศวร พระอศวรรบนาง และให�นางไปเป2นนางพระกานล ของพระอมาเทว พระมเหสของตน ภายหลงได�

ประทานให�แก-ทศกณฐ4ทสามารถชลอเขาไกรลาศให�ตงตรงได�

นางเบญกาย เป2นธดาของพเภกกบนางตรชฎา ทศกณฐ4 ได�ใช�ให� นางเบญกาย

แปลงเป2นสดา ลอยนามาเพอลวงให� พระรามเลกทพกลบไป พระรามลงสรงนา

เหนศพลอย มาตดท-านาคดว-า นางสดาตายจรง ๆ กเสยพระทย แต-หนมาน

สงสย ทลขออนญาตนาศพขนมาเผาไฟ นางเบญกาย ทนความร�อนไม-ไหว จง

เหาะหนไป หนมานตามไปจบตวมาถวายพระรามได� พระราม เหนแก-พเภก

จงให�หนมาน พานางไปส-งทกรงลงกา ระหว-างทาง หนมานพดจาเกยวพาราส จนได �นางเบญกาย เป2นภรรยา

เวลาต-อมาหลงจากเสรจศกแล�วนางมบตรชายกบหนมานชออสรผด

นางสพรรณมจฉา เป2นลกของทศกณฐ4กบนางปลา รปร-างท-อนบน

ของนางจงเป2นมนษย4 ส-วนท-อนล-างเป2นปลา เมอพระรามสงหนมาน

ให�พาบรวารลงขนหนมาถมสมทร เพอทาถนนข�ามไปกรงลงกา

ทศกณฐ4กสงให�นางสพรรณมจฉากบพวกปลาทงหลาย ช-วยกนขนหน

ไปทง หนมานมความสงสยดานาลงไปดจงพบนางสพรรณมจฉา ทง

สองมความรกต-อกน นางจงยอมเป2นภรรยาของหนมาน ต-อมา นาง

สพรรณมจฉา ตงครรภ4และคลอดบตรชายชอมจฉาน

ภาพจาก SiamNT.net

ภาพจาก SiamNT.net

๓

อปกรณ�ทสาคญในการแกะตวหนง

๑. การเตรยมหนง

หนงทใช�ในการแกะตวหนงส-วนใหญ-ใช�หนงววมากกว-าหนงอน ๆ เพราะนม แกะง-าย และหาซอได�ไม-

ยากนก ซงมอย-ด�วยกน ๒ ประเภท คอ หนงขน และหนงแก�ว (ไม-มขน)

๒. การเตรยมวสดอปกรณ�

วสดอปกรณ4ทใช�ในการแกะตวหนงมด�วยกนหลายอย-าง สงทนกเรยนจาเป2นต�องร�จก มดงต-อไปน

๒..๑ หนง เป2นสงทมความสาคญมาก เนองจากอดตตวหนงทาจากหนงสตว4เท-านน

๒.๒ เหลกขด หรอเหลกจาร

เป2นเหลกปลายแหลม (เหลกกล�า) ทมด�ามจบ

ใช�สาหรบ ขด ร-างภาพลงบนแผ-นหนง

๒.๓ มดแกะ (เหลกขด) ใช�ฉลแกะลวดลาย

กนก และเส�นรอบนอก ช-างแกะหนงส-วนมาก

ดดแปลงมาจากใบเลอยตดเหลกทมคณภาพด

หรอเป2นเหลกกล�า หรออาจใช�มดปลายแหลม

แทนกได�แต-อาจจะแกะหนงได�ยากกว-า ทาให�

ลวดลายไม-วจตรงดงามเท-าทควร

๔

๒.๔ มกหรอตFดต- คอ อปกรณ4ทใช�สาหรบ ตอกลวดลายต-าง ๆ ทาจากเหลกเจาะรกลม ๆ

๒.๕ สบ- เทยน หรอขผง ใช�สาหรบจมปลายหรอตFดต- เพอให�เกดความลนเวลาตอก

๒.๖ ค�อน เป2นใช�ตอกตFดต- (มก) เป2นค�อนเหลก

๒.๗ เขยงขด ทาจากไม�เนออ-อนเนอนม ใช�สาหรบขดหรอตดรป

๕

๒.๘ เขยงตอก ทาจากไม�เนอแขง

ใช�สาหรบรองตอกลวดลายโดยมก

๒.๑๐ ส สทใช�ระบายตวหนง

๒.๑๑ พ-กน ใช�สาหรบระบายส

๒.๑๓ ไม�ไผ-และเชอก ใช�สาหรบ

ประกอบตวหนง ประกอบไม�ตบ และไม�มอ

๒.๑๔ กรรไกร ใช�สาหรบการตด

เส�นหนง หรอบางกรณสามารถใช�แทนมด

แกะได�

๖

กจกรรมการเรยนร�ท ๑

เรอง ฝ4กทกษะการใช�เครองมอแกะตวหนง

๑. นกเรยนใช�ต5ดตหรอมกตอกลายแนวตรง ทกาหนดให�ตอไปน

๗

๒. นกเรยนใช�ต5ดตหรอมกตอกลายแนวโค�ง ทกาหนดให�ตอไปน

๘

๓. นกเรยนใช�เหลกขดหรอมดแกะในการแกะลวดลายทกาหนดให� ตอไปน

๙

กจกรรมการเรยนร�ท ๒

เรอง ฝ4กทกษะการใช�เครองมอแกะลายบนตวหนง

ตวอยาง รปท�ใหนกเรยนฝกใชมกหรอตดตตอกเจาะตามเสนท�กาหนด

๑๐

กจกรรมการเรยนร�ท ๓

เรอง ฝ4กทกษะการใช�เครองมอแกะลายซบซ�อน

ตวอยาง รปท�ใหนกเรยนฝกใชมกหรอตดตตอกเจาะตามเสนท�กาหนด

๑๑

กจกรรมการเรยนร�ท ๔

เรอง ฝ4กทกษะการสร�างลวดลายอยางงาย

ให�นกเรยนใช�มกตอกลายตามเส�นทกาหนด โดยให�เว�นระยะการตอก ดงตวอยาง

ลายกระหนก คอลวดลายทประดษฐ4ขนจากธรรมชาต เนองจากกระหนกมาจากต�นไม�

หรอเปลวไฟ บางครงกระหนกจงหมายถงพรรณไม� และยงแปลว-าทองอกด�วย ลายกระหนกม

หลายสกล เช-น วดเชงหวาย วดระฆง และอนๆ อกมากมายแล�วแต-ครโบราณท-านจะคดประดษฐ4

กนไป แต-สงหนงทเหมอนกนคอโครงและแกนของกระหนก

๑. ตอกมกแบบจดไขปลา ๒. ตอกมกแบบเส�นประ ๓. ตอกมกแบบเส�นประ

ผสมจดไขปลา

๑๒

กจกรรมการเรยนร�ท ๕

เรอง ฝ4กทกษะการสร�างลวดลายทซบซ�อน

ให�นกเรยนใช�เครองมอสร�างลายตามเส�นทกาหนด ดงน

๑๓

กจกรรมการเรยนร�ท ๖

ให�คดลอกลายลงบนแผนหนง

โดยใช�กระดาษลอกลาย

ตามเส�นภาพตอไปน

๑๔

กจกรรมการเรยนร�ท ๗

ให�แกะลายบนแผนหนงตามส

สแดง คอ ใช�เครองมอเจาะ

แตอยาให�ขาดจากกน

สเขยว คอ ตดให�ขาดออก

๑๕

กจกรรมการเรยนร�ท ๘

ให�ระบายสตวหนง

ดงตวอยาง