Rekultywacja i zagospodarowanie terenów

pogórniczych siarki w rejonie Tarnobrzega konferencja n/t

Ochrona środowiska jako warunek rozwoju rejonu tarnobrzeskiego

Tarnobrzeg, 3 czerwca 2009 r.

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SIGMA BP Sp. z o.o39-400 Tarnobrzeg, ul. Sienkiewicza 23 .

dr inż. Józef Kirejczyk, mgr inż. Tomasz Burchard,inż. Zbigniew Pantula

W drugiej połowie 1991 r. korzystna koniunktura siarki na rynkach światowych uległa załamaniu. Zwiększona podaż taniej siarki z odzysku (siarka uzyskiwana w procesie oczyszczania ropy i gazu ziemnego) oraz ogólnoświatowa recesja gospodarcza spowodowały gwałtowny spadek cen siarki. Zahamowało to dalszy rozwój górnictwa siarki w Polsce doprowadzając najpierw do radykalnego obniżenia wydobycia a następnie zamknięcia kopalń.

W roku 1971 zamknięto pierwszą kopalnię odkrywkową siarki „Piaseczno”.

W roku 1992 zatrzymano wydobycie rudy w kopalni odkrywkowej „Machów”.

W roku 1993 zaprzestano wydobycia siarki w doświadczalnej kopalni otworowej „Machów II”.

W roku 2001 zatrzymano wydobycie w kopalni otworowej siarki „Jeziórko”.

Wydobycie siarki z kopalń tarnobrzeskich w latach 1961-2001

łącznie 89,371 mln ton

Kopalnie otworowe -74,875 mln ton

Kopalnie odkrywkowe -14,496 mln ton

Zakończono likwidację doświadczalnej kopalni otworowej „Machów II” i zrekultywowano jej tereny pogórnicze. Kontynuowane są prace likwidacyjne i rekultywacyjne w otworowej kopalni „Jeziórko”.

Prowadzone są prace likwidacyjne wyrobisk odkrywkowych „Machów” i „Piaseczno”. Na złożoność i wysokie koszty przedsięwzięcia składa się nie tylko skala robót ale też konieczność skutecznej likwidacji zagrożenia siarkowodorowego związanego z izolacją trzeciorzędowego piętra wód złożowych w likwidowanych wyrobiskach.

Stan robót likwidacyjnych i rekultywacyjnych

Lokalizacja wyrobisk górniczych „Machów” i „Piaseczno”

Wyrobisko górnicze Kopalni Siarki

„Machów” jest zlokalizowane przy drodze Tarnobrzeg-Mielec biegnącej wzdłuż Wisły, w odległości około 500 m od osiedla Miechocin miasta Tarnobrzega.

Po drugiej stronie Wisły, w odległości ok. 1,5 km, znajduje się wyrobisko byłej kopalni siarki „Piaseczno”.

Z uwagi na bliskie położenie i połączenia hydrogeologiczne likwidacja obu wyrobisk musi być skojarzona

Machów

PiasecznoWisła

Tereny pogórnicze odkrywkowej kopalni siarki „Piaseczno”

Po zakończeniu działalności górniczej (1982 r) pozostały:

• Wyrobisko górnicze o głębokości i powierzchni 160 ha.

• Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne nadkładu o powierzchni 120 ha.

• Zrekultywowane zwałowisko wewnętrzne o powierzchni 54 ha.

• Hałda piasków szklarskich wydobytego spod złoża siarki – 3,2 mln ton.

Na dnie wyrobiska utworzył się zbiornik wodny o pow. 60 ha i głębokości 24 m.

Odbudowa pierwotnych stosunków wodnych po zaprzestaniu odwadniania likwidowanych wyrobisk „Machów” i „Piaseczno” spowoduje, że na około 3 tys. ha terenów przyległych do wyrobiska w Piasecznie koniecznym będzie budowa systemu odwadniającego celem ochrony tych terenów przed podmakaniem. Koszt budowy tego systemu może przekroczyć kwotę 30 mln zł.

1 – obszar o głębokości do zwierciadła wody mniejszej niż 1 m,2 – obszar możliwych podtopień,3 – główne cieki i zbiorniki wód powierzchniowych,4 – rowy drenażowe sieci podstawowej,5 – łąki, mokradła i tereny bagienne zaznaczone ma mapie topograficznej z roku 1937,6 – dawna sieć rowów i cieków odwadniających (według stanu z roku 1937).

Są to typowe szkody górnicze.

Zagospodarowanie terenów wokół wyrobiska „Piaseczno”

(sady i pola uprawne)

Sposób likwidacji wyrobiska „Piaseczno”

Likwidacja wyrobiska w Piasecznie polegać będzie na: Izolacji skarp serii chemicznej w wyrobisku. Profilowaniu skarp wyrobiska. Likwidacji zbędnych instalacji i obiektów. Wykonaniu układu napełniania wyrobiska:

Napełnianiu wyrobiska wodami czwartorzędowymi. Napełnianiu wyrobiska wodami z Wisły.

Wykonaniu systemu melioracyjno-drenażowego dla ok. 3000 ha terenów przyległych do wyrobiska, zagrożonych podtapianiem.

Po napełnieniu wyrobiska wodą powstanie zbiornik o powierzchni ok. 160 ha, który zostanie zagospodarowany

dla celów rekreacyjnych.

Izolowanie skarp serii chemicznej w wyrobisku „Piaseczno”- marzec 2007 r.

Wyrobisko „Piaseczno” – maj 2009 r.

Plan zagospodarowania zbiornika „Piaseczno”

Pow. zbiornika - ok.160 haDług. linii brzeg. - 6,6 kmPojemność - 37mln m3

Maks. głębokość – 48 m

Składowisko piasków szklarskich

Wody siarczkowo-siarkowodorowe swoją nazwę zawdzięczają zawartym w niej związkom siarki: rozpuszczonemu gazowemu siarkowodorowi oraz produktom jego dysocjacji: jonowi wodorosiarczkowemu i jonowi siarczkowemu. Wody te znajdują zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń reumatycznych.

Trzeciorzędowe wody z rejonu Piaseczna są wodami siarczkowo-siarkowodorowymi o składzie zbliżonym do wód leczniczych występujących w polskich uzdrowiskach: Swoszowice, Busko-Zdrój, Solec, Horyniec.

Likwidacja wyrobiska i rekreacyjny kierunek jego zagospodarowania skłania do rozważenia wykorzystania tych wód do celów balneologicznych.

Do atrakcyjnych walorów przyszłego zbiornika wodnego należy zaliczyć jego otoczenie: zalesione tereny zwałowiska zewnętrznego i składowisko piasków szklarskich.

Możliwość wykorzystania wód siarczkowo-siarkowodorowych dla celów balneologii

Tereny pogórnicze odkrywkowej Kopalni Siarki „Machów”• Powierzchnia wyrobiska - 560 ha.

• Głębokość wyrobiska – 80 ÷ 110 m.

• Powierzchnia zwałowiska zewnętrznego (zrekultywowane) – 880 ha.

Wyrobisko kopalni „Machów”

Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne

Rekultywowany teren po składowisku kekuZrekultywowany teren po klarowniku nr 1

Schemat likwidacji wyrobiska „Machów”

złożeseria chemiczna

iłyiły

półka abrazyjnawał WiślanyWisła

kekwarstwa izolacyjna

piaski Baranowskie

145,2piaski czwartorzędowe

seria chemiczna

• uszczelnieniu dna wyrobiska 25-metrową warstwą izolacyjną, wykonaną z iłów krakowieckich, której celem jest niedopuszczenie do przebicia silnie zmineralizowanych wód trzeciorzędowych i ich mieszania się z wodami wypełniającymi przyszły zbiornik,

• uformowaniu skarp wyrobiska w sposób zapewniający im trwałą stateczność w warunkach zalania zbiornika wodą wraz z wykonaniem elementów chroniących brzegi przed niekontrolowanymi procesami abrazyjnymi, mogącymi zagrozić obiektom zlokalizowanym w sąsiedztwie zbiornika,

• budowie obiektów hydrotechnicznych umożliwiających napełnienie projektowanego zbiornika wodą z Wisły oraz służących do corocznej, częściowej wymiany wody,

• likwidacji zbędnych obiektów technologicznych oraz uporządkowaniu i rekultywacji terenów zdegradowanych, przylegających bezpośrednio do wyrobiska, zgodnie z wymogami zatwierdzonego planu przestrzennego zagospodarowania.

Likwidacja wyrobiska polega na:

Widok wyrobiska „Machów” – budowa iłowej warstwy uszczelniającej dno

wyrobiska

Kanał odprowadzający

Kanał wlotowyBudowla wlotowa

Wisła

Napełnianie zbiornika „Machów”

Zbiornik „Machów”

Budowla wlotowa zbiornika „Machów” w budowie – sierpień 2002 r.

Kanał wlotowy od strony Wisły

Napełnianie zbiornika – przepust pod drogą z kanałem wlotowym

Zbiornik „Machów” – maj 2009 r.

Rzeszów

Grębów

Rozwadów

PiotrkówTrybunalski

WarszawaSkarżyskoKamienna

Stalowa Wola

do drogi krajowejKraków - Annopol

Rzeszów

Rzeszów

Chmielów

Mielec

RadomKielce

Gmina Sandomierz

Gmina Gorzyce

Gmina Łoniów

Gmina Baranów Sandomierski

Gmina Nowa Dęba

Gmina Koprzywnica

Gmina Grębów

Gmina Samborzec

obszary wielofunkcyjne preferowane do lokalizacji intensywnej zabudowy mieszkaniowej oraz inwestycji publicznych

OZNACZENIA- zagrożenia środowiskowe

granica administracyjna miasta

pomniki przyrody istniejące i projektowane

użytki ekologiczne

granica terenu górniczego

system terenów otwartych pozostających w dotychczasowym użytkowaniuobszary lasów i projektowanych zalesień (zadrzewień)obszary zieleni urządzonej istniejącej i projektowanejtereny wód otwartych, zbiornik retencyjno - rekreacyjnygranica głównego zbiornika wód podziemnych wraz z obszarem wysokiej i najwyższej ochrony

kierunek przesyłu wody pitnej

I. Oznaczenia ogólne

II. Obszary ochrony wartości i zasobów śr. przyrodniczego

- obiekty prawnie chronione

- obszary systemu ekologicznego

rzeki pozaklasowe

strefa ochrony środowiska kulturowego

obiekty zabytkowe

obszar dużego zanieczyszczenia atmosfery związkami chemicznymi

obszary preferowane do rozwoju intensywnego rolnictwaobszary o zróżnicowanych warunkach rozwoju rolnictwa

ogrody działkowe

punkty poboru wód do oprysków

obszary wielofunkcyjne - centrum miasta z preferowaną funkcją rozwoju usług publicznych

obszary wielofunkcyjne z preferowaną funkcją do lokalizacji intensywnej zabudowy mieszkaniowej

obszary zabudowy mieszkaniowej ekstensywnejobszary preferowane do lokalizacji zabudowy letniskowej oraz usług obsługi turystyczno - rekreacyjnej

obszary przekształceń i rozwoju gospodarczego dla różnych inwestorówpotencjalne tereny atrakcyjności inwestycyjnejgranice terenów do sporządzenia miejscowych planów zagosp. przestrz.

droga ekspresowa

drogi krajowe

ulice układu podstawowego

linia kolejowa

korytarze rozwoju infrastruktury technicznej

IV. Zasady użytkowania i zagospodarowania obszarów rolniczej przestrzeni produkcyjnej

III. Ochrona środowiska kulturowego

V. Obszary intensywnego rozwoju i przekształceń

VI. Kierunki rozwoju komunikacji

istn. proj.

istn. proj.

KierunkI i zasady polityki przestrzennejZ A G O S P O D A R O WA N I A P R Z E S T R Z E N N N E G OS T U D I U M U W A R U N K O W A Ń I K I E R U N K Ó WT A R N O B R Z E G

Plan docelowego zagospodarowania zbiornika „Machów”

W zlikwidowanym wyrobisku powstanie zbiornik wodny, który wraz ze zrekultywowanymi terenami przyległymi zostanie zagospodarowany dla celów rekreacyjnych (plaże, pola namiotowe, przystań dla jachtów, kajaków, parkingi i obiekty obsługi turystów.

Parametry zbiornika :Powierzchnia - 455 haDługość linii brzegowej - ok. 10 km

Pojemność maksymalna - 112 mln m

3

Głębokość maksymalna - 42 m

Tereny pogórnicze Kopalni Siarki „Jeziórko”

• Powierzchnia obszaru górniczego - 38,2 km2,• Powierzchnia objęta eksploatacją - 21,4 km2,• Ilość otworów eksploatacyjnych - 6048 szt.

Niekorzystne oddziaływanie eksploatacji na środowisko:

• zanieczyszczenie gleby siarką i jej związkami,• zanieczyszczenie wód powierzchniowych,• zanieczyszczenie wód podziemnych,• przeobrażenia powierzchni pól górniczych (deformacje górotworu),• zanieczyszczenie powietrza pyłami siarki, dwutlenkiem siarki i siarkowodorem.

Tereny pogórnicze otworowej Kopalni Siarki „Jeziórko”

Teren pola przed rekultywacją, widoczne zalewiska i zanieczyszczenia powierzchni siarką

K.S. „Jeziórko” - zasięg niecki osiadania powierzchni terenu- max osiadanie do 6 m

Technologia rekultywacji i zagospodarowania najbardziej zdewastowanych i zdegradowanych terenów pogórniczych przewiduje 5-letni cykl realizacji w trzech podstawowych fazach:

Faza podstawowa (techniczna) obejmująca wykonywanie prac związanych z likwidacją uzbrojenia górniczego, usunięciem skupisk ziemi zanieczyszczonej siarką, kształtowaniem rzeźby terenu wraz z formowaniem w największych obniżeniach terenu lokalnych zbiorników wodnych. Faza ta obejmuje również wykonanie neutralizacji i blokady występujących skażeń gleby oraz uregulowanie stosunków wodnych.

Faza biologiczna obejmuje wykonanie prac agrotechnicznych, nawożenia gleby i wysiew mieszanki traw oraz wykonanie zabiegów poprawkowych (podsiew uzupełniający).

Faza zagospodarowania terenu obejmuje nasadzenia drzew i krzewów oraz prace pielęgnacyjne. Występuje ona przeważnie w czwartym i piątym roku od rozpoczęcia rekultywacji.

Rekultywacja terenów Kopalni Siarki „Jeziórko”

Instalacja rozprowadzania wapna poflotacyjnego na polu górniczym K.S. „Jeziórko”

Kopalnia Siarki „Jeziórko”Techniczna faza rekultywacji – rozścielanie warstwy wapna w celu blokady

zanieczyszczeń

Kopalnia Siarki „Jeziórko”Techniczna faza rekultywacji – formowanie zbiorników wodnych

Zabiegi agrotechniczneKopalnia Siarki „Jeziórko”Biologiczna faza rekultywacji – prace agrotechniczne

Kopalnia Siarki „Jeziórko”Techniczna faza rekultywacji – regulacja stosunków wodnych

Kopalnia Siarki „Jeziórko” - zagospodarowanie łąkowe

Kopalnia Siarki „Jeziórko” – rekultywacja leśna

Kopalnia Siarki „Jeziórko” – rekultywacja leśna

Kopalnia Siarki „Jeziórko”Zbiornik wodny na terenie zrekultywowanym

Zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych Kopalni Siarki „Jeziórko”

ciepłownia Olendry

0 500 m 1 km 1,5 km 2 km

Kl II

Akwen

KL VIII

1 2

3

4

5

6

7 8

9

10 11

12

13

14

F188Hs130

M245

S1046

O72

E2001Rów nr 13

Zagospodarowanie terenów pogórniczych Kopalni Siarki "Jeziórko" -stan aktualny

granica Obszaru Górniczego Jeziórko IV

granica zasięgu eksploatacji

tereny zrekultywowane

tereny KiZPS "Siarkopol" w likwidacjiKopalnia Siarki "Jeziórko" - do rekultywacji

tereny PRTG "Jeziórko" - do rekultywacji

zbiorniki wodne wykonane

zbiorniki wodne - projektowane

zabudowa przemysłowa

rowy, kanały - wykonane

rowy, kanały - planowane

rząpia

droga Tarnobrzeg - S

talowa Wola

Dziękujemy za uwagę

Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SIGMA BP Sp. z o.o39-400 Tarnobrzeg, ul. Sienkiewicza 23 .