Osnove korišćenja interneta 1

Modul 2

Zoltan Geler

zoltang@ff.uns.ac.rs

Računarske mreže

- Osnovni pojmovi -

� Računarska mreža (computer network) je sistem međusobno povezanih računara. Neki ciljevi povezivanja:

� Komunikacija

� Deljenje resursa (fajlovi, programi, uređaji – štampači, skeneri)

� Računari u uređaji u mreži mogu biti povezani kablovima ili bežičnim putem.

� Mrežni uređaji:

� Hub

� Switch

� Router

Računarske mreže

- Mreža ravnopravnih računara -

� peer-to-peer, p2p:

� Svi računari su jednaki

� Korisnici računara određuju koje će resurse na svojim računarima podeliti preko mreže

� Mali broj računara

� Jednostavno umrežavanje

Računarske mreže

- Klijent/server arhitektura -

� Server (server) –

računar koji pruža usluge drugim računarima (klijentima) preko mreže.

� Klijent (cwient) –

računar koji koristi usluge drugog računara (servera) preko mreže.

Računarske mreže

- Klijentski programi -

� Web čitači, web pregledači (Web browser) – pregled web stranica:

� Internet Expworer, Moziwwa Firefox, Googwe hhrome, Opera

� Klijenti elektronske pošte (emaiw cwient) – razmena i čitanje elektronske pošte:

� Microsoft Outwook, Windows Live Maiw, Moziwwa Thunderbird

� Klijenti za razmenu trenutnih poruka (instant messaging, chat) – komunikacija u realnom vremenu pomoću teksta, govora, video prenosa:

� Skype, Viber, Windows Live Messenger

Računarske mreže

- Osobine servera -

� Računar koji pruža usluge drugim računarima.

� Komunikacija između servera i klijenata odvija se preko računarskih mreža.

� Osobine servera:

� Specijalizovan hardver visokih performansi

� Specijalizovan operativni sistem (Linux, UNIX, Windows Server)

� Često nije potreban razvijen grafički korisnički interfejs (GUIGUI –Graphicaw User Interface)

� Mogućnost menjanja konfiguracije hardvera i softvera bez zaustavljanja sistema

� Visok nivo bezbednosti i pouzdanosti

Računarske mreže

- Vrste servera -

Web server Isporučuje Web stranice.

Server elektronske pošte

(maiw server)Upravlja isporukom elektronske pošte.

Server baze podataka

(database server)Omogućava pristup bazama podataka.

Fajl server (fiwe server) Obezbeđuje pristup deljenim datotekama

Serveri računarskih igara

(game server)Omogućavaju igranje igara namenjenih većem broju igrača (muwtipwayer)

Server imena domena

(domain name server)

Pretvara adrese zapisane u obliku koji je razumljiv za čoveka u oblik koji se koristi od strane računara.

Računarske mreže

- Mrežne topologije 1 -

� Načini povezivanja računara.

�� MagistralaMagistrala (bus)� Najjednostavniji način� Svi računari su povezani na istu magistralu

(komunikacioni kanal)� Prekid kabla dovodi do prekida komunikacije u

celoj mreži

�� ZvezdaZvezda (star)� Svaki računar je povezan sa centralnim

mrežnim uređajem� Lako je menjati (dodati, ukloniti) računare iz

mreže� Prekid kabla neće dovesti do prekida rada

cele mreže

Računarske mreže

- Mrežne topologije 2 -

�� PrstenPrsten (ring)

� Računari su kružno povezani

� Prekid kabla ili kvar nekog računara dovodi do prekida komunikacije u celoj mreži

� Dodavanje ili uklanjanje računara prekida mrežu

�� Mrežna topologijaMrežna topologija (mesh)

� Svaki uređaj je povezan sa svakim uređajem

� Prekid kabla ili kvar nekog računara neće dovesti do prekida rada cele mreže

Računarske mreže

- Podela na osnovu veličine -

� LAN (Locaw Area Network) –

lokalna računarska mreža

� Računarska mreža koja pokriva relativno mali prostor

� Kancelarija, učionica, zgrada

� WAN (Wide Area Network) –

mreža širokog područja, prostorna mreža

� Računarska mreža koja pokriva šire područje

� Grad, region, država

� Mreža LAN-ova

Internet

- Osnovni pojmovi -

� Globalna računarska mreža.

� ARPANET – prethodnik Interneta,projekat Američke vlade

� Svaki računar koji je povezan na Internetkoristi TCP/IP protokole (skup praviwa) za prenos podataka(Transmission hontrow Protocow / Internet Protocow)

� TCP protokol:

� Poruka se deli na paketepakete (osnovna jedinica mrežne komunikacije)

� Svaki paket putuje samostalno do cilja preko mreže

� Kada svi paketi stignu do cilja, sastavlja se poruka

Internet

- IP adresa -

� IP protokol:

� Definiše jednoznačno adresiranje računara na Internetu

� Svaki računar povezan na Internet ima jedinstvenu IP adresuIP adresu

� IP adresa:

� Sastoji se od četiri broja međusobno odvojenih tačkom:

216.58.209.164

� IP adresa se deli na dva dela: - adresa mrežeadresa mreže i - adresa računara unutar te mrežeadresa računara unutar te mreže

� Maska podmreže određuje koji brojevi čine adresu mreže a koji adresu računara unutar te mreže.

Internet

- Internet provajderi -

� Davalac Internet usluga (ISPISP – Internet Service Provider) -komercijalne organizacije koje su stalno povezane na Internet i nude korisnicima pristup Internet servisimaInternet servisima

� Internet servisi:

� Pristup Web stranicama

� Elektronska pošta

� Razmena trenutnih poruka (chat)

� Prenos fajlova

� Telefoniranje preko interneta – prenos glasa preko interneta (VoIPVoIP - Voice over IP) – npr. Skype

Internet

- Naziv domena -

� Naziv domena – slovna oznaka koja zamenjuje IP adresu:

www.google.com

� Server naziva domena (DNSDNS – Domain Name Server)pretvara naziv domena u IP adresu

www.google.com

216.58.209.164

Web

- Hipertekst -

� World Wide Web (www, web)

� Sistem međusobno povezanih Web stranica - hiperteksta

�� HipertekstHipertekst (hypertext) je dokument koji sadrži veze (hiperwinkove) prema drugim dokumentima

� Najpoznatiji Internet servis� Autor Web-a je Tim BernersTim Berners--LeeLee� Nastao je u hERN-u, 1990. godine

� HTML (HyperText Markup Language) –jezik za označavanje hiperteksta� Jezik koji se koristi za pravljenje Web stranica

Web

- URL -

� URL (Uniform Resource Locator) – jedinstvena adresa resursa

� Web adresa

� Primeri:

1. http://www.ff.uns.ac.rs/studije/studije_osnovne.html

2. http://www.ff.uns.ac.rs/Lines/headleft.jpg

Web

- Delovi URL-a 1 -

http://www.ff.uns.ac.rs/studije/studije_osnovne.html

� http://

�� ProtokolProtokol koji se koristi za prenos Web strane od Web servera do čitača Webačitača Weba (browser)

� HyperText Transfer Protocow

� www.ff.uns.ac.rs

�� Naziv domenaNaziv domena

�� Domeni:Domeni:

.rs Domen prvog (najvišeg) nivoa

.ac Domen drugog nivoa

.uns Domen trećeg nivoa

.ff Domen četvrtog nivoa

www Domen petog (najnižeg) nivoa

Web

- Delovi URL-a 2 -

http://www.ff.uns.ac.rs/studije/studije_osnovne.html

� /studije/studije_osnovne.html

� Put do fajla:studije – ime fajlastudije_osnovne.htmw – ime fajla

Web

- Domeni najvišeg nivoa 1 -

TLD (Top-Levew Domain)

.com Komercijalne stranicewww.googwe.com, www.facebook.com

.edu Obrazovne stranice, pre svega Američki univerzitetiwww.berkewey.edu, web.mit.edu, www.harvard.edu

.gov Stranice vladinih ustanova SADwww.nasa.gov, www.fbi.gov

.org Stranice neprofitnih organizacijawww.wibreoffice.org, www.wikipedia.org

.net Internet provajderi, opšti domenwww.speedtest.net, www.b92.net

.mil Stranice oružanih snaga SAD

Web

- Domeni najvišeg nivoa 2 -

.rs Srbija

.hu Mađarska

.ro Rumunija

.de Nemačka

.jp Japan

.br Brazil

.cn Kina

Web

- Zaštićene Web stranice -

� Pristup je najčešće moguć uz korisničko ime (user name) i šifru (password)

�� HTTPSHTTPS (HyperText Transfer Protocow Secure) – protokol koji se koristi prilikom pristupa zaštićenim Web stranicama:

https://www.gmaiw.com

� Web čitači označavaju sličicom katanca zaštićene Web stranice:

Google Chrome:

Internet Explorer:

Mozilla Firefox:

Web

- Privatnost na Internetu -

� Virtuelne (onlajn) zajednice:

� Društvene mreže

� Internet forumi

� Pričaonice (chat rooms)

� Mrežne računarske igre

� Mere bezbednosti u virtualnim zajednicama:

� Ograničavanje količine ličnih informacija

� Svest da je objavljena informacija javno dostupna

Web

- Zaštita podataka -

� Zašto je potreban zakon o zaštiti podataka:

� Lični podaci otkrivaju informacije o našoj ličnosti, sklonostima, običajima, osobinama, mišljenjima

� Obaveza je svake firme i institucije da pristup podacima dozvoli samo ovlašćenim licima.

� Prava koja su obuhvaćena zakonom o zaštiti podataka:

� Obaveštenje o prikupljanju podataka

� Obaveštenje o izvoru ličnih podataka

� Pristup ličnim podacima

� Kopija ličnih podataka

� Informacija o obradi ličnih podataka

� Podnošenje prigovora

Internet Explorer

- Radno okruženje -

NaslovNaslovAlatiAlati

Polje aPolje adresdresee

StatusStatusna linijana linija

KarticeKartice

Internet Explorer

- Osnovne korišćenja -

� Stop (EscEsc) – zaustavlja učitavanje stranice

� Refresh (F5F5) – ponovno učitavanje

� Home (Alt + HomeAlt + Home) – učitava početnu stranicu

� New Tab (Ctrl + TCtrl + T) – otvara novu karticu

� Close Tab (Ctrl + WCtrl + W) – zatvara karticu

�� AltAlt – prikazuje meni programa

�� F11F11 – prikaz na celom ekranu

�� Ctrl + NCtrl + N – otvara novi prozor

Internet Explorer

- Navigacija -

� Back (Alt + ←Alt + ←) – prethodna stranica

� Forward (Alt + →Alt + →) – sledeća stranica

� Hiperlink, link (hyperwink) –veza prema drugim Web stranicama� Ako postavimo miš na link, menja oblik u

šaku sa ispruženim kažiprstom a adresa se ispisuje unutar statusne linije.

� Link otvaramo jednim klikom levog tastera miša (Open iz priručnog menija).

� Unutar nove kartice : držeći CtrlCtrl pritisnuto(Open in new tab).

� Unutar novog prozora: držeći ShiftShiftpritisnuto (Open in new window)

Internet Explorer

- Traženje na Web stranicama -

� Edit -> Find on this page... (Ctrl + FCtrl + F)

� Pronađeni izrazi se obeležavaju na stranici ako je Highlight All Highlight All MatchesMatches ikona uključena.

� Next – sledeća pojava traženog izraza

� Previous – prethodna pojava traženog izraza

� Opcije traženja:

�� Match whole word onlyMatch whole word only – traženje samo samostalnih reči

�� Match caseMatch case – želimo praviti razliku između malih i velikih reči

Internet Explorer

- Postavljanje početne stranice -

� Tools -> Internet options

� Home page – početna stranica�� Use currentUse current –

trenutna Web stranica�� Use defaultUse default –

podrazumevana stranica�� Use new tabUse new tab –

prazna kartica

� Startup – način pokretanja programa�� Start with tabs from the last session Start with tabs from the last session – sa stranicama prethodne

sesije�� Start with home pageStart with home page – bez stranica prethodne sesije