VIIIRAČUN USPEHA

89. RAČUN (BILANS) USPEHA KAO SASTAVNI DEO GODIŠNJEG ZAKLJUČKA

• "Račun uspeha", "Bilans uspeha" ili "Račun dobitka i gubitka"

• Za razliku od bilansa stanja, koji prikazuje stanje imovine i kapitala, račun uspeha prikazuje razvoj prihoda i rashoda (a ne stanje).

• funkcija: utvrđivanje ostvarenog uspeha po vrstama, visini i izvorima

• utvrđivanje uspeha na osnovu bilansa stanja: razlika sopstvenog kapitala na kraju godine i sopstvenog kapitala na početku godine (umanjena za dodatna ulaganja sopstvenog kapitala i uvećana za isplate na teret sopstvenog kapitala u toku godine)

• Tako utvrđen uspeh predstavlja globalnu veličinu iz koje se ne mogu dokučiti njegovi izvori.

• Potrebe upravljanja preduzećem zahtevaju prikazivanje svih prihoda (prirast sopstvenog kapitala) i rashoda (potrošnja, tj. smanjenje sopstvenog kapitala), čija razlika predstavlja dobitak ili gubitak.

• Prihodi i rashodi treba da budu prikazani tako da se jasno uočavaju vrste, visina i izvori rezultata.

Račun uspeha predstavlja izdvojeni i osamostaljeni deo bilansa stanja (razvijeni

potkonto sopstvenog kapitala), čiji je zadatak da obračuna sve prihode i rashode u

posmatranom obračunskom periodu i da iskaže ostvareni periodični rezultat.

• Periodični rezultat (dobitak ili gubitak), utvrđen u bilansu uspeha, prikazuje neto promenu sopstvenog kapitala i integriše se u bilans stanja.

• Bilans stanja ima zadatak da omogući uvid u imovinski položaj i finansijsku situaciju preduzeća.

• Račun uspeha treba da omogući dublji uvid u zarađivačku sposobnost preduzeća, pružajući raščlanjene informacije o vrstama, visini i poreklu rezultata.

• Između bilansa stanja i računa uspeha postoji sistematska i organska veza i uzajamna zavisnost.

• Prihodi prouzrokuju povećanje aktive ili smanjenje obaveza.

• Rashodi nastaju potrošnjom aktive ili povećanjem obaveza.

• IFRS: koncept ukupnog rezultata – promena sopstvenog kapitala tokom perioda, koja proističe iz transakcija i događaja različitih od transakcija sa vlasnicima po osnovu ulaganja i isplata kapitala

• Ukupan rezultat je zbir:–dobitka ili gubitka perioda (kao razlike

prihoda i rashoda) i–ostatka ukupnog rezultata.

• ostatak ukupnog rezultata: sve promene sopstvenog kapitala koje ne ulaze u obračun dobitka ili gubitka (prevashodno nerealizovani dobici i gubici, koji nastaju po osnovu promena vrednosti pozicija sredstava i obaveza)

• mogućnosti za prikazivanje ukupnog rezultata prema IFRS: – jedinstveni izveštaj o ukupnom rezultatu, koji

se sastoji od dva dela (prvi deo: komponente dobitka ili gubitka; drugi deo: preostale komponente ukupnog rezultata)–dva zasebna izveštaja: (a) račun (bilans)

uspeha, koji prikazuje komponente dobitka ili gubitka, i (b) izveštaj o ukupnom rezultatu, koji polazi od dobitka ili gubitka, kome se zatim dodaju sve preostale komponente ukupnog rezultata

90. IZGRADNJA RAČUNA USPEHA – FORME PRIKAZIVANJA, NAČINI

UKLJUČIVANJA POZICIJA PRIHODA I RASHODA

• forme prikazivanja:– forma konta – forma liste (štafelna forma)

• Obe forme su dopuštene prema direktivi EU. • princip konzistentnosti (doslednosti): jednom

izabrana šema se ne sme napuštati bez postojanja naročitog povoda

• forma konta:–pogodnost sa aspekta logike zaključivanja

knjiga i tradicionalnog zahteva uspostavljanja direktne veze između knjigovodstva, sa jedne strane, i bilansa stanja i računa uspeha, sa druge strane– identičan raspored pozicija prihoda i

rashoda u računu uspeha kao u kontnom planu–nedostatak: prikazivanje samo ukupnog

rezultata

• štafelna forma:– veća iskazna moć, jer omogućava

segmentiranje rezultata– stepenasto pokriće rashoda i

razdvajanje poslovnog, finansijskog i neposlovnog rezultata

• načini uključivanja prihoda i rashoda:– kao puni, nesaldirani iznosi – bruto princip –

bruto račun uspeha – kao saldirani iznosi (delimično ili potpuno) –

neto princip – neto račun uspeha

• Princip jasnosti nalaže upotrebu bruto principa.

• Direktiva EU: bruto princip

Metode obračunavanja uspeha

• pretpostavka obračunavanja uspeha: suprotstavljanje međusobno uporedivih veličina

• Po pravilu, proizvedene i prodate količine se ne poklapaju.

• neophodnost usklađivanja proizvedenih i prodatih količina kao preduslov obračuna periodičnog rezultata

• metode obračunavanja uspeha: 1. metoda ukupnih troškova –

ujednačavanje prihoda po količinskoj osnovi sa rashodima perioda

2. metoda prodatih troškova – svođenje rashoda na količine prodatih proizvoda

91. OBRAČUN USPEHA PO METODI UKUPNIH TROŠKOVA

• "Račun proizvodnje" ili "Račun učinaka"• ostvareni učinci obračunskog perioda (a ne

prodata proizvodnja) kao kriterijum za obračun uspeha

• kriterijum za povezivanje sa prihodima: ukupni troškovi, a ne troškovi prodatih proizvoda

• suština metode: utvrđivanje poslovnog rezultata suprotstavljanjem svih rashoda obračunskog perioda i svih učinaka istog perioda, nezavisno od toga da li su ostvareni učinci prodati ili se nalaze na zalihama

• utvrđivanje poslovnog uspeha: prihodima od prodaje uvećanim za povećanje, odnosno umanjenim za smanjenje, vrednosti krajnjih zaliha poluproizvoda i gotovih proizvoda u odnosu na početne, suprotstavljaju se svi rashodi raščlanjeni po vrstama (rashodi materijala, zarade, otpisi fiksnih sredstava i ostali)

• obračun promene stanja zaliha po ceni koštanja – načelo realizacije

• varijante metode: a)metoda punih ukupnih troškova –

prikazivanje bruto kretanja materijala (iskazuju se: početno stanje, ukupne nabavke i zalihe na kraju perioda)

b)metoda nepotpunih ukupnih troškova – prikazivanje samo potrošnje materijala

• pogodnost metode za: a)analize rentabilnosti preduzeća, većih

grupacija preduzeća, kao i za upoređenje između preduzeća (analiza strukture troškova, učešća prihoda u pokriću pojedinih slojeva troškova, odnosa proizvodnje i prodaje)

b)izračunavanje statističkih agregata (bruto domaćeg proizvoda i nacionalnog dohotka)

92. OBRAČUN USPEHA PO METODI PRODATIH TROŠKOVA

• "Račun prodaje" ili "Metoda troškova prodatih učinaka"

• utvrđivanje poslovnog uspeha: suprotstavljanjem neto prihoda od prodaje, sa jedne strane, i rashoda prodatih učinaka (proizvodi, usluge i roba), tj. njihove cene koštanja, i rashoda razgraničenih po vremenskom kriterijumu, sa druge strane

• raščlanjavanje rashoda prema funkcijama (rashodi proizvodnje, administracije, upravljanja i prodaje)

• izostanak prikazivanja prihoda i rashodi koji se odnose na neprodate zalihe

• prikazivanje računa uspeha u formi liste• karakteristična za SAD

• segmentiranje rezultata:1.bruto rezultat (marža) na prodaji (razlika neto

prihoda od prodaje i cene koštanja prodatih proizvoda)

2.poslovni rezultat (razlika bruto rezultata na prodaji i zbira troškova prodaje, uprave i administracije)

3.rezultat pre oporezivanja (poslovni rezultat uvećan za finansijski, neposlovni i vanredni rezultat)

4.neto rezultat poslovne godine, tj. dobitak za raspodelu (rezultat pre oporezivanja umanjen za porez na dobitak)

• prednosti metode:– jasno izražavanje strukture rashoda po

funkcijama– stepenasto pokriće rashoda prihodima i

segmentiranje rezultata–pogodnost za eksterno izveštavanje

(posebno berzansko), koje se zasniva na karakterističnim veličinama (racio brojevima)

• nedostatak metode: nemogućnost direktnog izvlačenja rashoda iz finansijskog knjigovodstva

• pretpostavlja razvijeni pogonski obračun

93. RAŠČLANJAVANJE U RAČUNU USPEHA

• suština: segmentiranje ukupnog (bruto) rezultata (kao razlike ukupnih prihoda i ukupnih rashoda obračunskog perioda), prema unapred izabranim kriterijumima

• polazna osnova: princip potpunosti – zahtev iskazivanja ukupnog uspeha (obuhvatanje svih vrsta prihoda i rashoda) prikazivanje prihoda i rashoda po vrstama

• kriterijum izvora uspeha (područja nastanka):poslovni rezultat (potiče iz proizvodnje i

prometa): – interni

– eksterni finansijski rezultat neutralni rezultat:

neposlovni vanredni

• dublje horizontalno raščlanjavanje uspeha:• uspeh iz nabavke• uspeh iz proizvodnje • uspeh iz prodaje

• moguće raščlanjavanje rashoda po funkcijama, ali ne i prihoda

• stepenasto pokrivanje rashoda:–metoda prodatih troškova: bruto rezultat (neto

prihodi od prodaje – cena koštanja prodatih proizvoda), poslovni rezultat (posle pokrića troškova prodaje, administracije i upravljanja) –metoda ukupnih troškova: kontribuciona marža

(neto prihodi od prodaje – troškovi materijala)

• vertikalno raščlanjavanje poslovnog uspeha:–proizvodi / grupe proizvoda– tržišta– kanali prodaje