Publikacja dofi nansowana przez Uniwersytet Gdański i Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Recenzja: prof. dr hab. Aleksandra Tokarz

Opracowanie językowe: Beata Żukowska, Magdalena Kirska-Okuniewska, Marzena Rębała

Redakcja techniczna: Grzegorz JanikProjekt i wykonanie okładki: Weronika Rafa

Copyright © by Harmonia Universalis, 2014

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała książka, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden sposób reprodukowana – mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody wydawnictwa Harmonia Universalis.

Redakcja i Biuro Handlowe: 80–283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: universalis@universalis.com.pl

Harmonia Universalis należy do Grupy Wydawniczej HARMONIA, którą tworzą trzy wy-dawnictwa: Wydawnictwo Harmonia, Harmonia Universalis i Wydawnictwo Józef Częścik.

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.universalis.com.pl

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

ISBN 978-83-7744-051-3Gdańsk 2014 – Wydanie I

5

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Część ISpołeczne konteksty zastosowań psychologii muzyki

1. Rafał Lawendowski Homo musicus. Muzyka w relacjach społecznych . . 15

2. Rafał Lawendowski Amuzja jako poznawcze zaburzenie relacji nadawca – odbiorca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3. Krzysztof Basiński, Adam Sadowski Preferencje muzyczne a przynależność do grup rówieśniczych wśród młodzieży licealnej . . . . . 65

Część IIEdukacyjne konteksty zastosowań psychologii muzyki

4. Michał Kierzkowski Wybrane zagadnienia społecznej interpretacji rozwoju i struktury zdolności muzycznych. . . . . . . . . . . 81

5. Małgorzata Chmurzyńska Style nauczania i kompetencje psychopedagogiczne nauczycieli instrumentu ze szkół muzycznych I stopnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

6. Julia Kaleńska -Rodzaj Skala Oceny Występu Muzycznego – w poszukiwaniu kryteriów oceny estetycznej wykonań muzycznych . . . . 111

7. Julia Kaleńska -Rodzaj Motywacyjne podstawy aktywności scenicznej . . 137

Spis treści

Część IIITerapeutyczne konteksty zastosowań psychologii muzyki

8. Ewa Klimas -Kuchtowa Muzyka w prewencji i promocji zdrowia . . . . . 159

9. Stella Kaczmarek Zastosowanie muzykoterapii aktywnej z wykorzystaniem techniki improwizacji muzycznej u pacjentów psychosomatycznych . . . . 185

10. Ilona Poćwierz -Marciniak Rola muzykoterapii w rehabilitacji osób po udarze mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

7

Wstęp

Muzyka jest nieodłącznym elementem kultury. „Nie każ mi żyć bez muzyki” – śpiewa chór starców w sztuce Eurypidesa. Życie bez muzyki kojarzone było ze śmier-cią i pustką, natomiast obraz szczęścia zawsze łączył się z rozbrzmiewająca muzyką, tańcem, śpiewem. Słuchanie muzyki i jej uprawianie były silnie ze sobą związane. Muzykalność człowieka jest nieodłączną częścią jego natury. Prawie każdy na swój sposób lubi muzykę; dla jednych jest ona zjawiskiem towarzyszącym, dla innych ce-lem życia. Aby lepiej zrozumieć zachowania i przeżycia, procesy i właściwości zwią-zane z muzyką, należy umiejscowić zakres zainteresowań poznawczych na skrzyżo-waniu obszarów naukowych i artystycznych. Tym miejscem na mapie naukowej jest psychologia muzyki.

Psychologia muzyki ma ponadstuletnią tradycję naukową. Ojcowie psychologii naukowej Carl Stumpf oraz Carl Seashore to także pionierzy i twórcy psychometrii muzycznej oraz eksperymentalnych badań w zakresie psychologii muzyki. Od same-go początku aż po czasy współczesne psychologowie muzyki w ramach poszukiwań naukowych rozważali złożoną, dwustronną relację, jaka zachodzi między człowie-kiem (odbiorcą, wykonawcą, twórcą) a muzyką. Psychologia muzyki jest dziedziną z założenia interdyscyplinarną – uwzględniając perspektywy: psychologiczną, an-tropologiczną, muzykologiczną, pedagogiczną, socjologiczną, kliniczną, muzyko-terapeutyczną, pozostawia wiele przestrzeni dla integracji poglądów przedstawicieli różnorodnych środowisk. Cechą szczególną jest praktyczny wymiar towarzyszących jej poszukiwań naukowych, dla których inspiracją stają się realne problemy związane z funkcjonowaniem człowieka w przestrzeni muzycznej.

W Polsce pierwsze prace z zakresu psychologii muzyki powstały w okresie mię-dzywojennym na Uniwersytecie Lwowskim oraz Uniwersytecie Jagiellońskim.

8

Wstęp

Od tamtej pory prezentowana dyscyplina rozwijana jest w trzech głównych nur-tach badawczych: pedagogiczno -muzycznym, klinicznym oraz eksperymentalnym. Zdajemy sobie sprawę z tego, że badania nad zastosowaniem wiedzy o muzycznym wymiarze życia psychicznego człowieka w ostatnich latach były w polskiej psycho-logii muzyki zaniedbane i powinny być zintensyfikowane. Dynamika rozwoju ba-dań pozostawia jeszcze wiele do życzenia – psychologia muzyki zasługuje na kolejne szczegółowe opracowania i dogłębną analizę. Celem niniejszej książki jest zwrócenie uwagi na literaturę z zakresu psychologii muzyki, a także zainspirowanie psycho-logów, pedagogów, socjologów i terapeutów do naukowej eksploracji tego terenu poprzez odniesienie do jak największej liczby pozycji źródłowych, wyników badań, podejść teoretycznych oraz terminów.

Tytuł Psychologia muzyki. Współczesne konteksty zastosowań odzwierciedla nasze założenie o służebnej roli psychologii. Parafrazując słowa Lwa Wygotskiego – psycho-logia muzyki powinna odrzucić obojętność i aktywnie uczestniczyć w życiu człowie-ka, pomagając w ulepszaniu jego egzystencji. Tym samym, kolejnym celem niniejszej publikacji jest ukazanie możliwości wykorzystania zdobyczy tej dziedziny w prak-tycznych działaniach społecznych, edukacyjnych, terapeutycznych. Teoretyczna psy-chologia muzyki, opierająca się na empirycznym opisie zjawiska, powinna być dopeł-niona wskazaniem zastosowań praktycznych, bez których traci swój pragmatyczny wymiar.

W publikacji zebrano artykuły naukowe polskich psychologów muzyki i muzyko-terapeutów. Autorzy nie poprzestają na prezentacji i opisie odkryć z zakresu psycho-logii muzyki, ale podejmują także własne próby wyjaśnienia interesujących zagadnień (w myśl zasady „poznać znaczy zrozumieć”), tym samym pomagając w zrozumieniu mechanizmów oddziaływania muzyki na organizm i funkcjonowanie psychologicz-ne człowieka. Zaproszeni do współtworzenia publikacji autorzy prezentują nie tyl-ko dokonania empiryczne w danym zakresie, ale także ich konsekwencje dla teorii i praktyki społecznej.

Kompozycja książki odzwierciedla trzy podstawowe konteksty rozważań nad re-lacją człowiek – muzyka: społeczny, edukacyjny oraz terapeutyczny.

W pierwszej części, w której podkreślono, iż muzyka jest fenomenem społecz-nym, znalazły się teksty ukazujące sens oraz przebieg różnorodnych zachowań i prze-żyć związanych z muzyką w kontekście społecznym i kulturowym. Dwa pierwsze rozdziały zostały napisane przez Rafała Lawendowskiego. Pierwszy z nich, Homo musicus. Społeczna psychologia muzyki, jest poświęcony przeglądowi historii, obsza-rów badawczych i najważniejszych wyników badań prowadzonych w ramach spo-łecznej psychologii muzyki. Badacze wielokrotnie traktują muzykę, jakby istniała w społecznej próżni, nie biorąc pod uwagę kontekstu jej odbioru lub wykonywania. Społeczna psychologia muzyki w przedmiot swojej analizy, pomiędzy fenomeny

9

Wstęp

typowo społeczne, włącza na przykład kwestie osobowościowe, różnic indywidu-alnych, rozwojowe, poznawcze oraz kliniczne. Autor rozdziału nie koncentruje się jedynie na aktualnym stanie wiedzy, ale przedstawia także wcześniejsze dokonania badaczy i teoretyków psychologii społecznej oraz socjologii muzyki. Poprzez odwo-łanie się do licznych publikacji wskazuje na znaczącą rolę muzyki w funkcjonowaniu społecznym człowieka. Tym samym prezentowany artykuł wyjaśnia charakter i rodo-wód społeczny homo musicus.

W drugim tekście, Amuzja jako poznawcze zaburzenie relacji nadawca – odbiorca, Rafał Lawendowski porusza problem amuzji, czyli deficytu w percepcji, przetwarza-niu i wyrażaniu się poprzez muzykę. Rosnące zainteresowanie amuzją przyczyniło się do zwrócenia uwagi na osoby, które mimo braku uszkodzeń zmysłu słuchu czy deficytów intelektualnych, doświadczają trudności w przetwarzaniu informacji słu-chowej przez mózg. Artykuł obrazuje amuzję jako zjawisko przybierające rozmaite formy: począwszy od nabytej, a kończąc na wrodzonej, omawia także skomplikowa-ne konsekwencje psychologiczne związane z zaburzeniami w odbiorze i interpretacji utworu muzycznego. Opisywane zaburzenie ukazane jest przede wszystkim w spe-cyficznej relacji, jaka zachodzi między nadawcą komunikatu muzycznego a jego odbiorcą, charakteryzującym się swoistym deficytem neurobiopsychologicznym. Naukowa analiza problematyki amuzji jest ciekawym kierunkiem badań rzucających nowe światło na zagadnienia związane z talentem muzycznym oraz funkcjonowa-niem osób, które dumnie, ale bardzo często błędnie nazywają siebie „głuchymi mu-zycznie”.

Artykuł Krzysztofa Basińskiego i Adama Sadowskiego Preferencje muzyczne a przynależność do grup rówieśniczych wśród młodzieży licealnej jest próbą uchwy-cenia roli muzyki w budowaniu relacji społecznych wśród nastolatków. Przemiany technologiczne początku XXI wieku wywarły istotny wpływ na sposoby słuchania muzyki. Format MP3, przenośne odtwarzacze muzyczne czy tak zwane serwisy stre-amingowe sprawiły, że muzyka jest jeszcze mocniej obecna w codziennym życiu, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Z tego powodu można traktować preferencję okre-ślonych gatunków jako „spoiwo społeczne”, przyczynia się ona bowiem do zacieśnia-nia więzi międzyludzkich, tworzenia nowych przyjaźni i całych grup rówieśniczych opartych na gustach muzycznych. Wyniki badań nad preferencjami muzycznymi analizowanymi w związku z relacjami sympatii wśród młodzieży licealnej potwier-dzają założenia autorów: pary złożone z osób, między którymi występuje relacja sym-patii, mają bardziej zbliżone preferencje muzyczne. Autorzy interpretują uzyskane wyniki w kontekście Teorii Identyfikacji Społecznej oraz badań nad atrakcyjnością interpersonalną.

Druga część książki akcentuje edukacyjny wymiar psychologii. Zastanawiając się nad możliwościami usprawniania procesu edukacji muzycznej, autorzy tekstów

10

Wstęp

rozpatrują problemy dotyczące trafnej diagnozy zdolności muzycznych, budowania relacji nauczyciel – uczeń, kryteriów oceny występów muzycznych uczniów oraz mo-tywowania ucznia do występu muzycznego.

Tę część rozpoczyna artykuł Michała Kierzkowskiego Wybrane zagadnienia spo-łecznej interpretacji rozwoju i struktury zdolności muzycznych. W poszukiwaniu od-powiedzi na pytanie dotyczące natury i struktury zdolności muzycznych autor od-wołuje się do badań nad społecznym postrzeganiem rozwoju muzycznego. Analizuje koncepcje zdolności muzycznych w kontekście różnic między rozwojem naturalnym (normatywnym) i eksperckim, który wywodzi się wprost ze sformalizowanej eduka-cji muzycznej. Wskazuje na potrzebę zrewidowania struktury zdolności muzycznych w perspektywie wymagań, jakie stawia wykonywanie muzyki gatunku innego niż muzyka poważna.

Z kolei Małgorzata Chmurzyńska w rozdziale Style nauczania i kompetencje psy-chopedagogiczne nauczycieli instrumentu ze szkół muzycznych I stopnia przygląda się nauczycielom instrumentu oraz ich szczególnej (w porównaniu z nauczycielami przedmiotów ogólnokształcących) roli, jaką pełnią w procesie indywidualnego na-uczania gry na instrumencie. Autorka przedstawia wyniki badań własnych przepro-wadzonych na ponadtysiącosobowej grupie nauczycieli instrumentu uczących w pol-skich szkołach muzycznych I stopnia. Wyniki badań stanowią odpowiedź na ważne pytania nurtujące pedagogów i psychologów muzyki: czy i w jaki sposób stosowane przez nauczycieli strategie i style nauczania są adekwatne do celów założonych szkol-nictwa muzycznego I stopnia, a także czy spełniają oczekiwania zgłaszane wobec edukacji w ogóle, dotyczące rozwoju samodzielności poznawczej uczniów i wspiera-nia ich twórczych poszukiwań przez nauczycieli.

Autorką kolejnych dwóch rozdziałów jest Julia Kaleńska -Rodzaj. W pierwszym tekście, Skala Oceny Występu Muzycznego – próba określenia kryteriów oceny estetycz-nej, podejmuje na nowo problem oceny estetycznej wykonań muzycznych, zwracając uwagę na negatywne konsekwencje oceniania bez przyjęcia konkretnych, wspólnie ustalonych kryteriów. Proponując rozwiązanie opisanego problemu, prezentuje ba-dania nad nowym, autorskim narzędziem pomiarowym – Skalą Oceny Występów Muzycznych. Narzędzie umożliwia nie tylko ocenę ilościową, lecz także jakościową występu muzycznego ucznia, uwzględniając aspekty: techniczno -warsztatowy, inter-pretacyjny, psychologiczny i estradowy. Skala Oceny Występów Muzycznych daje na-uczycielowi możliwość bardziej trafnej diagnozy problemów wykonawczych ucznia w celu usprawnienia jego funkcjonowania na scenie.

Drugi rozdział autorki, Motywacyjne podstawy działalności scenicznej, dotyczy motywacyjnych aspektów działalności scenicznej muzyka wykonawcy. Wyniki analiz jakościowych wypowiedzi muzyków na różnych poziomach kształcenia muzycznego (uczniów PSM I, PSM II oraz studentów AM) wskazują na istnienie sześciu typów

11

Wstęp

orientacji wykonawczych – motywów występowania: na słuchacza (komunikacyjno- -estetycznej), na niezwykłe doznania, na mistrzostwo, na autoprezentację, na warto-ści ponadczasowe, na właściwości formalne systemu edukacji. W artykule opisano także zmiany w hierarchii celów działalności scenicznej następujące wraz z przej-ściem na kolejne etapy edukacji muzycznej. Autorka proponuje nauczycielom zestaw praktycznych wskazówek dotyczących motywowania ucznia do występu.

W trzeciej części podjęto zagadnienia psychologii muzyki analizowane w nurcie muzykoterapii. Autorki tekstów opisują teoretyczne i praktyczne podstawy oddziały-wań muzykoterapeutycznych w celu prewencji i promocji zdrowia, a także postwen-cji, czyli umożliwiania pacjentom szybszego powrotu do zdrowia.

Tę cześć rozpoczyna artykuł Ewy Klimas -Kuchtowej Muzyka w prewencji i pro-mocji zdrowia, ukazujący możliwości wykorzystania muzyki w celach zdrowotnych. Autorka uzasadnia koncentrowanie się na działaniach związanych z zapobieganiem czynnikom ryzyka wystąpienia różnych zaburzeń i wzmacnianiem oraz potęgowa-niem wszelkich zasobów człowieka. Dla uporządkowania przedstawionych rozwa-żań pomocne jest tak zwane równanie Albeego, które klasyfikuje zarówno czynniki ryzyka, jak i zasoby. Jednakże najważniejszą ideą prezentowanej pracy jest wypunk-towanie miejsca muzyki w każdej wymienionej w równaniu klasie, a tym samym zasugerowanie korzystania z muzyki nie tylko w terapii, lecz także w zapobieganiu zaburzeniom i poprawianiu zdrowia rozumianego rozwojowo i wiązanego z samore-alizacją, a nawet z transcendencją, oraz ze szczęściem i radzeniem sobie w sytuacjach trudnych.

Stella Kaczmarek wzbogaca to zagadnienie, przybliżając w rozdziale Zastosowanie muzykoterapii aktywnej z wykorzystaniem techniki improwizacji muzycznej u pa-cjentów psychosomatycznych konkretne techniki wykorzystywane w muzykoterapii. Autorka przedstawia przykłady improwizacji indywidualnych i grupowych, mogą-cych służyć pacjentom psychosomatycznym w celu ogólnego rozwoju zdrowia psy-chicznego. Improwizacje te mogą być stosowane między innymi w celu poprawy komunikacji, nauki umiejętności mówienia „nie”, nauki asertywności, wspierania rozwoju pozytywnego egoizmu, umiejętności stawiania granic oraz pracy z własny-mi emocjami. Wspomniane umiejętności należą według autorki do podstawowych zdolności wpływających na ogólny stan samopoczucia, psychikę i ciało każdego czło-wieka.

Tę część rozważań kończy rozdział Ilony Poćwierz -Marciniak Rola muzykoterapii w rehabilitacji osób po udarze mózgu, w którym autorka przedstawia analizę psycho-logiczną sytuacji pacjentów po nagłym uszkodzeniu układu nerwowego. Zaburzenia funkcji ruchowych, a czasami także intelektualnych, wiążące się z ograniczeniem lub całkowitym brakiem samodzielności i niezależności, w dużym stopniu oddziałują na funkcjonowanie psychiczne, nierzadko prowadząc do trudności w emocjonalnym

Wstęp

przystosowaniu się do nowej, niechcianej sytuacji. Konsekwencją znacznie obniżo-nego nastroju lub buntu wobec choroby może być brak motywacji do podjęcia ko-niecznej rehabilitacji. Autorka prezentuje także własny program oddziaływań mu-zykoterapeutycznych, uwzględniający problemy i potrzeby pacjentów po nagłym uszkodzeniu układu nerwowego. Wyniki badań nad efektywnością programu wska-zują na pozytywne zmiany w emocjonalnym stanie chorych oraz zwiększenie się ich zaangażowania w aktywny proces powracania do zdrowia.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że niniejsza książka stanowi jedynie akord w melo-dii rozwoju psychologii muzyki. Jako autorzy spodziewamy się, że każdy Czytelnik rozpozna w tym współbrzmieniu dźwięk poszukiwany przez siebie: znajdzie w pro-ponowanej pozycji odpowiedzi na nurtujące go pytania, pozna wielorakie perspek-tywy spojrzenia na opisywane problemy, zaczerpnie inspiracji do refleksji nad rolą muzyki w świecie prywatnym oraz społecznym, a także zechce odnieść do samego siebie przedstawione w tekstach rozwiązania.

Rafał Lawendowski, GdańskJulia Kaleńska -Rodzaj, Kraków

15

Rozdział 1

Rafał LawendowskiInstytut PsychologiiUniwersytet Gdański

Homo musicus. Muzyka w relacjach społecznych

Wprowadzenie

O ile człowiek jest istotą społeczną (Aronson, 1995), o tyle muzyka stanowi zjawi-sko społeczne (North, Hargreaves, 2008). Dotyczy to zarówno warunków jej odbioru, jak i wszelakich form aktywności muzycznej podejmowanych przez jednostkę w kon-tekście innych. Już spojrzenie w odległą przeszłość pozwala stwierdzić, że w kultu-rach pierwotnych muzyka nie istniała jako zjawisko samoistne, natury wyłącznie estetycznej (Cutler, 1999). Zajmowała ważną, a wielokrotnie nawet wiodącą pozycję w strukturze aktywności i wartości społecznych (Sachs, 1988). Regulowała stosunki w grupach społecznych, kształtowała formę różnorodnych ról pełnionych w społe-czeństwie (Gregory, 1997). Towarzyszyła rytuałom, integrowała lokalną wspólnotę, organizowała życie i pracę jej członków. Tworzenie muzyki oraz jej wykonywanie nierozłącznie są ze sobą związane. Obie funkcje przypisywano wspólnocie jako cało-ści, względnie kierowanej przez szczególnie utalentowane jednostki.

16

Psychologia muzyki

O ile w przeszłości rola muzyki polegała głównie na kształtowaniu wartości arty-stycznych, o tyle we współczesnym świecie niesie ona ze sobą inne znaczenia i walo-ry. Muzyka działa „pod dyktando” specjalistów od marketingu, pełni funkcje usługo-we, często czysto instrumentalne, stając się chociażby elementem reklam (zob. North, Hargreaves, 2008). Pomaga w utrzymaniu odpowiedniego tempa pracy (zob. Haake, 2011; Jensen, 1931), reguluje stany emocjonalne (zob. Juslin, Sloboda, 2001). Stanowi swoisty symbol, za pomocą którego definiujemy przynależność do jakiejś grupy, na przykład subkultury, lub też wyrażamy kontestacje określonych wartości czy stylu życia (Gans, 1974).

Obserwuje się międzypokoleniową progresję zastosowań muzyki w życiu codzien-nym, którą można wiązać z rozwojem techniki, upowszechnieniem mediów, a tym samym dostępnością samej muzyki. Muzyka towarzyszy człowiekowi w czasie po-dróży samochodem, w przestrzeni handlowej, wybrzmiewa w kinie, telewizji, radiu, lokalu gastronomicznym, miejscu pracy, poczekalni u fryzjera, stadionie piłkarskim. Staje się nieuświadomionym elementem większości obszarów życia, ale także przed-miotem świadomej refleksji, źródłem intelektualnej i emocjonalnej przyjemności, formą aktywności zawodowej, środkiem służącym do osiągnięcia profesjonalizmu i wirtuozerii czy też po prostu hobby. Intensywność, z jaką ludzie korzystają z mu-zyki, ich silne zaangażowanie na poziomie emocjonalnym (Gabrielsson, 2001), ale także finansowym (North, Hargreaves, 1997a; North, Hargreaves, 2008) oraz umie-jętność trafnego wnioskowania o czyjejś naturze w oparciu o muzyczne upodobania drugiej osoby (Rentfrow, Gosling, 2003) zmusza do bardziej uważnego przyjrzenia się problematyce relacji człowiek – muzyka. Taką możliwość daje społeczna psycho-logia muzyki.

Społeczna psychologia muzyki jako dyscyplina naukowa

Społeczna psychologia muzyki zajmuje się zagadnieniami społecznymi, które pozostają w ścisłej relacji z dźwiękowym otoczeniem człowieka. Stanowi obszar ba-dań wszelakich zależności między człowiekiem i muzyką, ujmowanych oraz anali-zowanych w szerszym kontekście społecznym. Można założyć, że analizy prowadzo-ne w ramach społecznej psychologii muzyki koncentrują się na dwóch wymiarach. Pierwszy z nich podkreśla i śledzi wpływ na psychikę człowieka fizycznych elemen-tów środowiska, takich jak na przykład dźwięk, hałas, muzyka. Niniejszy wątek ba-dawczy opiera się na założeniu, iż aby zrozumieć zachowanie, emocje i procesy po-znawcze jednostki, należy poznać kontekst jej życia i pracy. Drugi z nurtów analizuje wpływ czynników społeczno -fizycznych (tutaj następuje zintegrowanie środowiska

17

Homo musicus. Muzyka w relacjach społecznych

fizycznego ze społecznym) na zmiany uwidaczniające się w takich wymiarach, jak samoocena, dobrostan, rozwój osobniczy, poczucie tożsamości, a więc w szeroko ro-zumianych problemach codzienności, w jakości życia oraz w praktyce społecznej, a także w zastosowaniu tej wiedzy w kontekście ochrony zdrowia, ulepszania prze-strzeni pracy człowieka czy też problematyce edukacji.

Za początek społecznej psychologii muzyki uważa się opublikowanie przez Paula R. Farnswortha książki The social psychology of music (1954), skoncentrowanej w swojej treści na socjokulturowych czynnikach kształtujących zachowania muzycz-ne. Głównym celem autora było zwrócenie uwagi na położone przez niego funda-menty pod naukową eksplorację kulturowych uwarunkowań działań muzycznych w odróżnieniu od ich biologicznych podstaw, które – zdaniem Farnswortha – jak do tej pory nadmiernie akcentowano. Należy w tym miejscu dodać, że wiele proble-mów z zakresu społecznej psychologii muzyki było podejmowanych już przed wyda-niem pierwszej edycji tej przełomowej książki. Studia te obejmowały szeroki zakres tematów, takich jak badania nad cyklicznością mód muzycznych (Mueller, Hevner, 1942), smakiem muzycznym (Farnsworth, 1952), efektami stosowania muzyki w od-niesieniu do wydajności i morale pracowników (Soibelman, 1948) czy relacją mię-dzy typami osobowości a preferowaną muzyką (Burt, 1939). Należy w tym miejscu wspomnieć o rozwoju psychometrycznego nurtu psychologii muzyki dokonującego się w kontekście edukacji muzycznej (Mursell, Madison, 1938).

Na przestrzeni kolejnych lat akademickie podręczniki psychologii muzycznej (zob. Bruhn, Oerter, Rösing, 1985, 1993, 1997) coraz więcej miejsca poświęcały prob-lemom kontekstu społeczno -kulturowego zjawisk i procesów psychicznych związa-nych z muzyką. Muzykę w tych podręcznikach rozumie się nie tylko jako sztukę, ale również jako formę aktywności i wymiar rozwoju ogólnego człowieka, produkt mass mediów, element reklamy, a tym samym ważny składnik życia społecznego oraz wskaźnik przemian społecznych w skali całego świata. Coraz częściej zwraca się uwagę na kontekst środowiskowy, efekt generacyjny, a także wpływ czynników spo-łecznych na przebieg działań o charakterze muzycznym (por. Hallam, Cross, Thaut, 2009). Interakcja jednostki z innymi (artysty z odbiorcą, nauczyciela z uczniem, dzie-cka z rodzicami i rówieśnikami) zaczyna tworzyć integralną część opisu i wyjaśnienia aktywności muzycznej człowieka.

Chociaż zainteresowania badaczy znaczeniem środowiska społecznego w kształ-towaniu relacji człowiek – muzyka sięgają połowy XX wieku (wspomniany wcześ-niej podręcznik Farnswortha), to próbę zintegrowania wiedzy w ramach omawianej płaszczyzny naukowej przyniosła dopiero praca Davida J. Hargreavesa i Adriana C. Northa The social psychology of music (1997a), a także ich późniejszy podręcznik The social and applied psychology of music (2008). Autorzy ci przyczynili się do rozwoju i ożywienia całego wątku badawczego zajmującego się zastosowaniem psychologii

TREMAMOTYWACJA

KONCENTRACJA

SATYSFAKCJA

spotkania indywidualnewarsztaty grupowe

www.koda.krakow.pl