4KLASA

PRZYRODAPODRĘCZNIK do szkoły podstawowej

Z POMYSŁEM

Przyrodaw ćwiczeniachonlineOferta:sklep.wsip.pl

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o. o.

Warszawa 2012

Wydanie II (2013)

ISBN 978-83-02-12017-6 (część 1.; dla tradycyjnej formy podręcznika)

ISBN 978-83-02-13150-9 (całość; dla tradycyjnej formy podręcznika)

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne:

Barbara Butwiłowska (redaktor koordynator)

Współpraca redakcyjna: Magdalena Gerwel-Wronka, Justyna Rudzka, Zofi a Szlaszyńska

Konsultacja: Mirosława Kwiecińska, Halina Galera

Redakcja językowa: Magdalena Pabich, Mirella Hess-Remuszko

Redakcja techniczna: Agnieszka Ziemkiewicz

Projekt okładki: Artur Matulaniec, Anna Przygodzka

Projekt grafi czny: Wojciech Chełchowski, Anna Przygodzka, Artur Matulaniec

Projekt stron działowych: Wojciech Chełchowski

Opracowanie grafi czne: Zbigniew Larwa

Opracowanie kartografi czne: Ewa Bilska, Anna Struk

Fotoedycja: Natalia Marszałek, Agata Bażyńska

Skład i łamanie: Zbigniew Larwa

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96

Tel. 22 576 25 00

Infolinia: 801 220 555

www.wsip.pl

Autorzy podręcznika: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania

i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania przyrody,

na podstawie opinii rzeczoznawców: mgr Teresy Kutajczyk, dr Ewy Nowak, dr. Andrzeja Persony,

mgr Zofi i Szmidt, dr. Wojciecha Kaliszewskiego.

Etap edukacyjny: II

Typ szkoły: szkoła podstawowa

Rok dopuszczenia: 2012

Numer dopuszczenia:

604/1/2012 (dla tradycyjnej i elektronicznej formy podręcznika)

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz

udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj

ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

I

II

SPIS TREŚCIJak korzystać z podręcznika .................................................. 4

Poznajemy swoje potrzeby 1. Na lekcjach przyrody w pracowni ................................... 8 2. Samopoczucie w szkole i w domu ................................ 12 3. Wymagania młodego organizmu ................................. 16 4. Zasady uczenia się ......................................................... 20 5. Mój plan dnia .................................................................. 24 6. Podsumowanie działu I ................................................. 28

Odkrywamy przyrodę w swoim otoczeniu 7. Sposoby poznawania przyrody ....................................... 36

8. Lekcje przyrody w terenie ............................................... 40

9. Doświadczenia przyrodnicze ....................................... 4410. Z kompasem i gnomonem w terenie .......................... 4811. Od wschodu do zachodu Słońca .................................. 5212. Różne wysokości Słońca w południe .......................... 5613. Rośliny w naszym domu ............................................... 6014. Zwierzęta wokół nas ...................................................... 6415. Podsumowanie działu II ............................................... 68

Obserwujemy zmiany pogody16. Stany skupienia wody .................................................... 7617. Powietrze i ciśnienie atmosferyczne ........................... 8018. W roli meteorologa ........................................................ 8419. Różna temperatura powietrza i wiatr .......................... 8820. Zachmurzenie i opady atmosferyczne ........................ 9221. Ciekawe i groźne zjawiska atmosferyczne ................. 9622. Zmienne warunki pogodowe w Polsce ...................... 10023. Podsumowanie działu III ............................................ 104

Badamy substancje w naszym otoczeniu24. W świecie drobin ........................................................... 11225. Budowa substancji ......................................................... 11626. Właściwości substancji i ich mieszanin ...................... 12027. Ciała stałe, ciecze i gazy ................................................ 12428. Ciała kruche, plastyczne i sprężyste ............................ 12829. Wpływ temperatury na ciała ........................................ 13230. Rozszerzalność temperaturowa ciał ............................ 13631. Przewodnictwo cieplne ciał .......................................... 14032. Podsumowanie działu IV ............................................. 144Indeks polsko-angielski ....................................................... 150Źródła ilustracji i fotografi i ................................................. 154Instrukcja do wykonania miniksiążeczki .......................... 160Wklejki – rozkładane infografi ki

IV

III

Czy wiesz, dlaczego?zawierają ciekawe informacje z życia codziennego.

Zbadaj, zaobserwuj!to interesującysposób praktycznego poznawania przyrody.p y yp

Jak korzystać z podręcznika

Numery lekcjizostały wyraźnie zaznaczone. Lekcje w podręczniku ponumerowano w sposób ciągły.

Wprowadzenie do lekcjipoprzedza każdy temat.

Podręcznik jest podzielony na cztery działy – każdy z nich zaczyna się barwną stroną działową. W działach wyodrębniono lekcje.

jąinformacje z żżycia codziennego.

Numery lekcjiery lekcjizostałły wyraźniezaznacczone. Lekcje

C i

Wprowadadzeniedo lekcjipoprzedzaakażdy temaat.

Polecenia do działuto test sprawdzający wiedzę i umiejętności.

Wklejki – rozkładane wkładki: Jakie są zasady mikroskopowania?Przyrządy ułatwiające obserwowanie przyrody i Pory roku.

Infografikiw atrakcyjny sposób łączą ilustracje z tekstem.

Podsumowanie działuzawiera najważniejsze informacje z całego działu.

Podsumwiera nformacj

Pozawinf

P

d i i

y sposób łą

wkładki:

Interesującepogłębia twoją wiedzę dotyczącą tematu lekcji.

Ważne!to podsumowanie, które pozwoli ci szybko powtórzyć najważniejsze informacje z lekcji.

5

Zasoby multimedialne znajdziesz na wsipnet.pl.

Zobacz więcejwww.wsipnet.pl

Sprawdź, czy potrafiszpomoże ci zrozumieć i uporządkować nowe wiadomości poznane podczas lekcji.

Gwiazdkaoznacza zadania trudniejsze.

Got

Poznajemyswoje potrzeby

Jak najlepiej się uczyć?

Dlaczego planowanie

ułatwia życie?

6

I

W jaki sposób warto spędzać

wolny czas?

Czego dowiesz się na lekcjach przyrody?

Od czego zależy

samopoczucie człowieka?

Jakie są potrzeby młodego

organizmu?

8

Jesteś już w klasie czwartej szkoły podstawowej. Przez kolejne lata nauki będziesz poznawać ciekawy i różnorodny świat przyrody. Mamy nadzieję, że twoja przygoda z przyrodą będzie fascynująca.

Na lekcjach przyrody w pracowni

Co to jest przyroda?W tym roku rozpoczynasz naukę przedmiotu nazywanego przyrodą. Czy wiesz,

co kryje się pod tym pojęciem? Przyroda to otaczający nas świat, między innymi

rośliny i zwierzęta, woda i powietrze, a także zjawiska zachodzące wokół nas.

Naszym środowiskiem przyrodniczym jest planeta Ziemia. Nasza planeta jest

zbudowana ze skał, w większości pokrytych wodami oceanów. Wody i lądy

otacza warstwa powietrza.

Przyrodę można podzielić na nieożywioną i żywą (ożywioną). W skład przyro-

dy nieożywionej wchodzą skały, gleby, wody, powietrze oraz Słońce i Księżyc.

Wody i lądy są zasiedlone przez różne organizmy. Do świata organizmów

należą na przykład zwierzęta, rośliny, grzyby oraz bakterie. Wspólnymi

cechami wszystkich organizmów są: zdolność oddychania, odżywiania

się, wydalania, rozmnażania się, wzrostu i rozwoju. Organizmy to

przyroda żywa (ożywiona). Do życia i rozwoju wszystkich orga-

nizmów są niezbędne woda i składniki

pokarmowe. Warunki przyrodnicze,

panujące na danym obszarze, decy-

dują o tym, jakie organizmy go za-

mieszkują. Świat przyrody składa

się z elementów wzajemnie ze

sobą powiązanych.

1

Interesujące

Skamieniałości to zachowane w skałach szczątki organizmów lub ich ślady. Pozwalają poznać historię życia na naszej planecie. Dostarczają informacji o organizmach, które dawno temu żyły na Ziemi.

skamieniały trop dinozaura

Przyrodę możesz poznawać na lekcjach w szkole.

9

Przyroda nieożywiona

SKAŁY

WODA

POWIETRZE

Przyroda

Przyroda żywa (ożywiona)

BAKTERIAGRZYBROŚLINAZWIERZĘ

borowikszarotka paciorkowiecświstak

9

10

Dlaczego cz owiek nale y do wiata przyrody?Człowiek jest częścią przyrody żywej i podlega jej prawom. Jego życie, podobnie

jak życie roślin i zwierząt, zależy od zasobów środowiska przyrodniczego, czyli

powietrza, wody, gleby i innych organizmów. W twoim najbliższym otoczeniu

znajduje się również to, co ludzie stworzyli, na przykład budynki, drogi, różne

przedmioty codziennego użytku. To wszystko nazywamy wytworami działal-

ności człowieka (ryc. 1.1); nie należą one do świata przyrody.

O czym b dziesz si uczy na lekcjach przyrody?Rozejrzyj się po pracowni przyrodniczej. Czym się różni ona od innych sal

lekcyjnych? Niepowtarzalny urok nadają jej zbiory przyrodnicze (między

innymi próbki skał, szyszki, muszle) oraz rośliny, a niekiedy też zwierzę-

ta. Znajdują się tu plansze ze zdjęciami i rysunkami organizmów, mapy,

globusy oraz różne przyrządy. Lekcje przyrody pozwolą ci zostać odkrywcą

tajemnic natury. Zdobędziesz nowe wiadomości i umiejętności. Wiele

z nich okaże się przydatnych w codziennym życiu. Przewodni-

kiem w odkrywaniu świata przyrody będzie twój na-

uczyciel przyrody oraz ten podręcznik. Naj-

pierw poznasz to, co jest ci bliskie,

czyli przyrodę w najbliższym

otoczeniu – świat bezpośred-

nio związany z twoim życiem.

W następnych latach nauki przy-

rody poznasz budowę i działanie

własnego organizmu. Później

będziesz odkrywać to, co dalsze,

czyli przyrodę Polski oraz innych

obszarów na terenie Europy,

a także pozostałych części świata.

P o z n a j e m y s w o j e p o t r z e b y

most Ryc. 1.1.

Miasto w przeważającej części składa się z wytworów działalności człowieka (na zdjęciu Singapur)

Większość eleleleleleememee entów miasastatatat

to wytwory czczcczłoł wieka.

budynek

ulica

samolot

11

Gdzie wschodzi i zachodzi Słońce?

Dlaczego ryba pływa?

Kiedy ciasto rośnie?Jakie przedmioty

przyciąga magnes?

wschodzi dzi Słońcńńńńcńńńńńńcńńńńńńńcńńńńńcńńńńńcńńńcńńńńńńńńńńńcńńńńńńńcńńcńńńń e?

Dlaczego ry

asto rośnie?Jakie prze

przyciąga

Sprawdź, czy potrafi sz 1. Co to jest przyroda i z czego się składa?

2. Jakie przykłady elementów przyrody żywej i nieożywionej występują

w twojej najbliższej okolicy?

3. Jakie wspólne cechy wykazują i czego potrzebują do życia organizmy

zamieszkujące Ziemię?

Ważne! ▶ Przyroda to świat otaczający człowieka i zjawiska, które w tym świecie

zachodzą. Przyroda składa się z elementów żywych (ożywionych)

i nieożywionych, powiązanych wzajemnymi zależnościami.

▶ Przyrodę nieożywioną tworzą między innymi powietrze, wody, skały

i gleby oraz Słońce i Księżyc.

▶ Przyrodę żywą (ożywioną) tworzą organizmy, czyli na przykład zwierzęta

(także człowiek), rośliny, grzyby i bakterie, które rozwijają się i rosną,

oddychają, wydalają oraz odżywiają się i rozmnażają.

Pojęcia● przyroda

nieożywiona

● przyroda żywa

(ożywiona)

● organizmy

Przykładowe pytania, na które odpowiedzi znajdziesz na lekcjach przyrody.

N a l e k c j a c h p r z y r o d y w   p r a c o w n i