Przewodnik po programie

Przewodnik po programie „Weź oddech”

Niniejszy materiał został opublikowany dzięki

finansowaniu NFOŚiGW. Za jego treść odpowiada

wyłącznie CEO.

Wydawca: Centrum Edukacji Obywatelskiej Warszawa 2015

Koordynatorka projektu: Urszula Cyrynger Korekta: Katarzyna Sołtan

Opracowanie graficzne i skład: Alexandra SulżyńskaZdjęcie z okładki: Przemek Chudkiewicz, Karkonosze

Licencja CC BY SAUznanie autorstwa. Na tych samych warunkach 3.0 Polska.

Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak długo, jak tylko na utwory zależne

będzie udzielana taka sama licencja.

Wydrukowano na papierze ekologicznym.

Nauczycielu, Nauczycielko!

Serdecznie witamy w programie ”Weź oddech” i zapraszamy do zapoznania się z przewodnikiem. Dzięki lekturze dowiesz się, na czym polega projekt, jakie są jego etapy, dostępne narzędzia i przewidziane wsparcie dla Ciebie oraz Twoich uczniów i uczennic.

„Weź oddech” to program z zakresu edukacji ekologicznej, skierowany do nauczycieli i nauczycielek WOS-u, chemii, biologii oraz wychowawców i wy-chowawczyń klas z województw mazowieckiego, lubelskiego, świętokrzyskie-go i łódzkiego w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Szkolenia stacjo-narne i wsparcie zdalne wyposaży was w wiedzę niezbędną do podjęcia na zajęciach z młodzieżą tematu ochrony czystości powietrza, w tym kluczowego dla programu zagadnienia niskiej emisji. Uczniowie i uczennice otrzymają po-moce naukowe i będą samodzielnie realizować dwa projekty, co pozwoli im zrozumieć zjawisko niskiej emisji i aktywnie włączyć się w informowanie o nim i przeciwdziałanie mu.„Weź oddech” to program wynikający z założenia, że rozwiązanie problemu niskiej emisji nie jest możliwe jedynie poprzez decyzje władz, ani centralnych, ani lokalnych. Każdego dnia wdychamy 16 kilogramów powietrza, którego ja-kość zależy od regionu, pogody i pory roku, ale przeważnie jest bardzo niska. Badania pokazują, że zdecydowana większość Polaków i Polek pozytywnie ocenia czystość powietrza, którym oddycha na co dzień. Nie zdajemy sobie sprawy z rozmiaru problemu i jego wpływu na nasze zdrowie. Temat ten wią-że się z naszymi codziennymi wyborami – czym będę palić w piecu lub w ko-minku, jak dojadę do pracy? Naszym celem jest dostarczenie wiedzy, która pozwoli społecznościom lokal-nym oszacować znaczenie problemu niskiej emisji i na tej podstawie podejmo-wać świadome decyzje teraz i w przyszłości.

Powodzenia w realizacji programu!

Koordynatorka programu „Weź oddech” Urszula Cyrynger

4 5

Cele programu „Weź oddech”

Dzięki udziałowi w programie:

wraz z młodzieżą dowiesz się, czym jest niska emisja, jakie są jej przyczyny i konsekwencje oraz jak jej przeciwdziałać.

wraz z uczniami i uczennicami przeprowadzisz dwa projekty uczniowskie na ten temat i zachęcisz młodzież do zajęcia się tym zagadnieniem w przyszłości.

będziesz miał/-a możliwość współpracy z nauczycielami i nauczycielkami in-nych przedmiotów.

wraz z młodzieżą przekażesz informacje na temat niskiej emisji władzom sa-morządowym i społeczności lokalnej, zwracając uwagę na potrzebę wprowadzenia rozwiązań ją ograniczających.

otrzymasz wszechstronne wsparcie w programie, takie jak szkolenia, webina-ria, konferencje, materiały edukacyjne.

Celem programu „Weź oddech” jest m.in. budowanie społeczeństwa obywatel-skiego w obszarze ochrony środowiska.

NISKA EMISJA

to emisja szkodliwych pyłów i gazów na małej wysokości. Chodzi o emito-ry (kominy, samochody i inne źródła emisji) znajdujące się na wysokości nie większej niż 40 m, zwykle jednak jest to pułap do 10 metrów. Właśnie dlatego zjawisko to jest tak szkodliwe. Zanieczyszczenia, które trafiają do powietrza na tej wysokości, gromadzą się nad terenem, z którego pocho-dzą (zazwyczaj są to miejsca zwartej zabudowy mieszkalnej), wyrządzając duże szkody lokalnie. Przyczyną powstania niskiej emisji jest nieefektywne spalanie paliw (np. w domowych piecach) oraz emisja komunikacyjna (sa-mochodowa).

Na podstawie: Przeciwdziałanie niskiej emisji na terenach zwartej zabu-dowy miejskiej pod red. mgr. inż. Radosława Sadloka.

Dla kogo?

dla nauczycieli i nauczycielek WOS-u, chemii, biologii, wychowawców i wycho-wawczyń klas.

W programie przewidzieliśmy zarówno wykonywanie doświadczeń (na lekcji che-mii), prowadzenie zajęć (z WOS-u, chemii i biologii), jak i organizowanie z ucznia-mi i uczennicami kampanii informacyjnej i rzeczniczej (w ramach WOS lub godzin wychowawczych). Dlatego zapraszamy nauczycieli i nauczycielki z jednej szkoły do zgłaszania się w parach (np. nauczyciel WOS-u i chemii/biologii). Nauczyciele wspólnie prowadzą projekt w szkole i uzupełniają się w działaniach, co umożliwia najpełniejsze wykorzystanie propozycji programu.

Istnieje również możliwość zgłoszenia się jednego nauczyciela/ki, jednak zalecamy wówczas, by w swoich działaniach w programie współpracował on z gronem peda-gogicznym swojej szkoły.

Dlaczego dwóch nauczycieli/dwie nauczycielki? Uczniowie powinni zdawać sobie sprawę z tego, że problematyka ekologiczna jest wielowymiarowa i obejmuje zagadnienia społeczno-obywatelskie, prawne, przyrodnicze, gospodarcze, antropologiczne, ekonomiczne, religijne, filozoficz-ne, moralne, polityczne, bezpieczeństwa publicznego. Zajęcia powinny być pro-wadzone takimi metodami, które opierają się na emocjonalnej strategii naucza-nia, ponieważ edukacja ekologiczna to nie tylko rozmowa o faktach, ale także, a może przede wszystkim, odwoływanie się do indywidualnej wrażliwości uczniów.

Komentarz do podstawy programowej nauczania biologii w szkole ponadgimnazjalnej

dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

Uwaga! Program jest realizowany w roku kalendarzowym 2016 (obejmuje II semestr roku szkolnego 2015/2016 i I semestr 2016/2017). Zalecamy za-tem, aby nie rozpoczynać działań jedynie z uczniami i uczennicami ostatnich klas, bo nie będą mogli go ukończyć.    

dla województw mazowieckiego, świętokrzyskiego, lubelskiego i łódzkiego

6 7

Harmonogram programu „Weź oddech”

14 grudnia 2015 r. – 14 stycznia 2016 r.: REKRUTACJA29 stycznia: KONFERENCJA OTWIERAJĄCA

Szkolenia wprowadzające (6 h):22 lutego (poniedziałek) – woj. mazowieckie23 lutego (wtorek) – woj. świętokrzyskie1 marca (wtorek) – woj. lubelskie7 marca (poniedziałek) – woj. łódzkie

marzec – kwiecień 2016: przeprowadzenie co najmniej 2 lekcji na podsta-wie scenariuszy przygotowanych przez CEO

maj – czerwiec: wykorzystanie pakietu do eksperymentów do przeprowa-dzenia doświadczeń z uczniami i uczennicami

czerwiec: szkolenie 5-dniowe dla nauczycieli i nauczycielek Wakacje!

wrzesień: szkolenia pogłębiające (6 h)początek października: webinarium I

wrzesień – listopad: uczniowski projekt informacyjnykoniec listopada: webinarium II

grudzień 2016 – luty 2017: uczniowski projekt rzeczniczy luty 2017: szkolenia upowszechniające

2017IX X XI XII II

I II III IV V VI

Rola nauczyciela/nauczycielki w programie:

1. Koordynacja realizacji programu w szkole. 2. Pomoc grupie w przygotowaniu i przeprowadzeniu dwóch projektów (informa-cyjnego i rzeczniczego).3. Korzystanie z materiałów udostępnianych przez CEO (przewodnik ze scenariu-szami, karta pracy, pakiet do eksperymentów, cykliczny newsletter).

Zadania nauczyciela/nauczycielki w programie (obowiązkowe):

1. Uczestnictwo w konferencji otwierającej (styczeń 2016 r.)2. Uczestnictwo w szkoleniach – wprowadzającym (luty – marzec) i pogłębiającym (wrzesień). 3. Przeprowadzenie minimum dwóch lekcji na temat niskiej emisji na podstawie scenariuszy CEO. 4. Przeprowadzenie z uczniami i uczennicami doświadczeń z użyciem pakietu do eksperymentów otrzymanego od CEO.5. Przygotowanie i przeprowadzenie z młodzieżą dwóch projektów (informacyjnego i rzeczniczego).6. Wypełnienie sprawozdania po poszczególnych etapach programu oraz przesła-nie końcowej ankiety ewaluacyjnej.

Te kroki należy wykonać, aby otrzymać zaświadczenie o ukończeniu programu przez nauczyciela (lub nauczycieli). Obecność przynajmniej jednego z współpracu-jącej pary nauczycieli na konferencji lub szkoleniu będzie podstawą do otrzyma-nia zaświadczeń przez obu prowadzących.

Zadania dodatkowe (nieobowiązkowe):1. Uczestnictwo w szkoleniu 5-dniowym (czerwiec 2016). 2. Uczestnictwo w webinariach (wrzesień i listopad 2016).3. Uczestnictwo w spotkaniu upowszechniającym (luty 2017).

Zadania uczniów i uczennic:

1. Przygotowanie i przeprowadzenie dwóch projektów uczniowskich. 2. Uczestnictwo w lekcjach i doświadczeniach przeprowadzonych przez nauczycie-la/nauczycielkę. 3. Uczestnictwo w webinariach (nieobowiązkowe).

8 9

Wsparcie zdalne w programie

Newsletter – raz w tygodniu (we wtorek) otrzymywać będziecie drogą e-ma-ilową newsletter programowy. Znajdziecie w nim najnowsze wieści o pro-gramie oraz informacje na temat niskiej emisji.

Kontakt z koordynatorką - od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00–17:00 odpowiada na pytania związane z realizacją programu. E-mail: wezoddech@ceo.org.pl, tel. 22 825 05 50 (wew. 110).

Strona internetowa – to podstawowy sposób komunikowania się w progra-mie. Zapraszamy do regularnego odwiedzania jej pod adresem www.ceo.org.pl/wezoddech. Znajdziecie tam wszystkie materiały edukacyjne, harmo-nogram i regulamin programu, wieści ze szkół, aktualne informacje o szkole-niach i formularze zgłoszeniowe. Facebook - zapraszamy również do polubienia i obserwowania naszego Facebooka pod adresem www.facebook.com/wezoddech. Powstanie tu też grupa specjalnie dla Was – nauczycieli i nauczycielek uczestniczących w programie.

Wszystkie materiały udostępniane na naszej stronie internetowej są publikowane na licencji Creative Commons BY SA. Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu, również w celach niekomercyjnych.Jeśli zatem chcesz udostępnić któryś z materiałów na stronie szkoły, wysłać go in-nym nauczycielom i nauczycielkom czy rodzicom uczniów i uczennic – zapraszamy!

Rekrutacja do programu „Weź oddech”

Rekrutacja do programu rozpoczyna się 14 grudnia 2015 r. i trwa do 14 stycz-nia 2016 r. Szczegółowych informacji na temat naboru udziela koordynatorka pro-gramu pod adresem: wezoddech@ceo.org.pl lub numerem telefonu (22) 825 05 50 wew. 110.

Wejdź na stronę Społeczności CEO, która znajduje się pod adresem: www.spolecz-nosc.ceo.org.pl.

Jeśli brałeś już udział w innym programie CEO zapewne posiadasz konto, za-loguj się zatem i sprawdź czy dane Twojej szkoły są aktualne. Jeśli nie pamiętasz

hasła możesz zawsze kliknąć „przypomnij hasło”. Wtedy na Twojego maila przyjdzie wiadomość z linkiem do zmiany hasła.

Jeśli jesteś z nami po raz pierwszy, prosimy Cię o założenie konta. Wpisz swoje dane. Na Twojego maila przyjdzie link aktywacyjny. Sprawdź, czy doszedł, jeśli nie – prosimy o kontakt z koordynatorką. Po kliknięciu w link aktywacyjny Twoje konto zastanie aktywowane. Od tego momentu możesz logować się na Społeczność CEO. Następnie wybierz Twoją instytucję (czyli szkołę, którą zgłaszasz do programu).

Po zalogowaniu się na Społeczność CEO przejdź do zakładki „Rejestracja do programu” (w prawym górnym rogu). Z listy wybierz program „Weź oddech”.

Wypełnij formularz zgłoszeniowy. Wszytskie pola z [*] są obowiązkowe.Dziękujemy za rejestrację! Jeśli zgłoszenie zostało wypełnione poprawnie, po-

jawił się komunikat „Formularz wysłany pomyślnie”. W przeciągu 3 dni roboczych otrzymasz informację dotyczącą zakwalifikowania się do programu drogą mailową.

Etapy programu

Program „Weź oddech” dzieli się na cztery etapy, których celem jest stopniowe wprowadzanie ciebie oraz twoich uczniów i uczennic w tematykę niskiej emisji.

Etap I. Zbieranie informacji (14 stycznia 2015 r. – marzec 2016 r.)Etap II. Eksperymenty (kwiecień – czerwiec)Etap III. Uczniowskie projekty informacyjne (wrzesień – listopad)Etap IV. Uczniowskie projekty rzecznicze (grudzień 2016 r. – luty 2017 r.)

Szczegółowy opis etapów programu

Etap I. Zbieranie informacji | 14 stycznia – marzec 2016 r.

Konferencja otwierająca

Etap ten rozpoczyna konferencja połączona z częścią warsztatową, która odbędzie się 29 stycznia 2016 r. (piątek) w Warszawie. Zapraszamy na nią

wszystkich nauczycieli i wszystkie nauczycielki biorące udział w programie. Kon-ferencja będzie okazją do poznania zespołu programu „Weź oddech” oraz innych uczestników i uczestniczek. Zostaną na niej przedstawione założenia programu oraz odbędą się spotkania z ekspertami i ekspertkami na temat niskiej emisji. Otrzy-masz na niej zestaw materiałów przydatnych do realizacji programu.

Uwaga! Zapewniamy zwrot kosztów przejazdu komunikacją publiczną (po-ciągiem, autobusem) na wszystkie szkolenia w programie. Z uwagi na to, że program dotyczy zagadnienia niskiej emisji, nie zwracamy kosztów za podróż samochodem.  

1.

10 11

Szkolenia wprowadzające luty – marzec 2016 r.

To szansa na poszerzenie wiedzy zdobytej podczas konferencji, a także wzajemne lepsze poznanie i współpracę nauczycielek i nauczycieli, którzy

realizują program na terenie jednego województwa. Podczas szkolenia uczestnicy i uczestniczki poznają narzędzia dostępne w programie, wykonają eksperymenty oraz przetestują scenariusze lekcji, które w następnym kroku będą przeprowadzać ze swoimi uczniami i uczennicami. Szkolenia odbędą się w Kielcach, Lublinie, Łodzi i Warszawie, zapisy prowadzone będą za pośrednictwem strony internetowej.

Lekcje na temat niskiej emisji marzec – kwiecień 2016 r.

Po szkoleniach wprowadzających zapraszamy do wykorzystania scenariuszy lekcji z WOS-u, biologii i chemii na temat niskiej emisji. To dobry moment, aby

poinformować twoich uczniów i uczennice, że wasza szkoła dołączyła do progra-mu „Weź oddech”, jakie są jego cele i harmonogram, jakie działania zaoferujemy uczniom i uczennicom. W każdej szkole powinny odbyć się minimum 2 takie lekcje.

Etap II. Eksperymenty | kwiecień – czerwiec 2016 r.

Eksperymenty maj – czerwiec 2016 r.

Wykorzystując pakiet otrzymany od CEO, uczniowie i uczennice przeprowa-dzą doświadczenia, aby wykryć zjawisko niskiej emisji i zbadać jej wpływ na

zanieczyszczenie powietrza. Do zestawu będzie dołączona instrukcja ułatwiająca porównanie wyników doświadczeń z wiedzą na temat stanu środowiska natural-nego i czystości powietrza. Będzie to równocześnie możliwość przełożenia wiedzy zdobytej na lekcji chemii na życie codzienne uczniów i uczennic.

Szkolenie 5-dniowe 26 – 30 czerwca 2016 r.

Warsztaty dla wybranej grupy 15 nauczycieli/nauczycielek, którzy chcą po-szerzyć wiedzę z zakresu niskiej emisji i sprawdzić ją w praktyce, także dzięki

zajęciom terenowym. Szkolenie odbędzie się na terenie jednego z województw bio-rących udział w programie. Całość kosztów zakwaterowania, wyżywienia i przejaz-du zostanie pokryta przez CEO. Zapisy na szkolenie zostaną uruchomione w kwiet-niu 2016 r. na stronie internetowej programu.

2.

3.

1.

2.

Etap III. Uczniowskie projekty informacyjne | wrzesień – listopad 2016 r.)

Szkolenia pogłębiające wrzesień 2016 r.

Przed rozpoczęciem etapu działań z uczniami i uczennicami zapraszamy do udziału w szkoleniach pogłębiających, które ugruntują twoją wiedzę z zakresu

niskiej emisji i przygotują cię do pracy z grupą uczniowską metodą projektu. Będzie to również okazja do podsumowania dwóch pierwszych etapów programu. Szkole-nia odbędą się w Kielcach, Lublinie, Łodzi i Warszawie, zapisy prowadzone będą za pośrednictwem strony internetowej.

Uczniowski projekt informacyjny wrzesień – listopad 2016 r.

W pierwszym semestrze roku szkolnego 2016/2017 uczniowie i uczenni-ce zawiążą grupy projektowe i przeprowadzą projekt informacyjny. Projekt

skierowany będzie do społeczności lokalnej (sąsiadów, przechodniów, rodziny) i powinien odbywać się w przestrzeni publicznej (na rynku, placu, w okolicy często odwiedzanych miejsc, np. sklepu). Szczególnie zachęcamy was do realizacji projek-tów poza szkołą.

Rola nauczyciela/ki przy organizacji projektu powinna być wspierająca, dlatego radzimy ci wybrać koordynatora/koordynatorkę spośród młodych ludzi i z nim/nią planować pracę zespołu.  

PROJEKT UCZNIOWSKI W KILKU KROKACH Przypomnij uczniom i uczennicom cele i charakterystykę programu „Weź od-

dech”. Wprowadź twoją grupę w tematykę niskiej emisji na podstawie materiałów CEO, szkoleń i wiedzy z innych źródeł. Przypomnij informacje zdobyte na poprzed-nich etapach. Możesz odwołać się do przeprowadzonych lekcji i eksperymentów.

Zbierz grupę spośród zainteresowanych tematem uczniów i uczennic – ważne jest, aby w projekcie brały udział osoby chętne do jego realizacji. Zespół może liczyć od kilku do kilkunastu osób.

Zdecydujcie, który z poniższych projektów będziecie realizować. Stwórzcie plan działania, podzielcie się zadaniami, wybierzcie koordynatora/

koordynatorkę grupy (kogoś innego niż nauczyciel/ka). Jeśli grupa jest duża, warto podzielić się na podgrupy.

Wspieraj uczniów w trakcie realizacji projektu, bądź dostępny, konsultuj ich pomysły, sprawdzaj na bieżąco, czy praca idzie zgodnie z harmonogramem.

Nie zapomnijcie o podsumowaniu projektu!

1.

2.

12 13

Nie wiesz, na czym polega praca metodą projektu? W zapoznaniu się z tą formą uczenia się pomogą ci nasze publikacje: www.ceo.org.pl/pl/projekt www.ceo.org.pl/pl/gpe/materialy-dla-opiekunow-projektu-i-wychowawcowwww.ceo.org.pl/pl/projekt/news/jak-zrobic-projekt- -edukacyjny

Z KIM WSPÓŁPRACOWAĆ?

Z biblioteką, sklepem, lokalną instytucją, która wywiesi plakaty z informacją o waszym wydarzeniu.  

Z władzami lokalnymi (które powinny wyrazić zgodę na organizację akcji w przestrzeni publicznej, np. jeśli będziecie chcieli rozstawić namiot).

Ze społecznością lokalną, która uczestniczy w waszym wydarzeniu i je współ-tworzy.  

Ze szkołą, ale też lokalną firmą, która może dofinansować wasze działania. Z mediami lokalnymi – zanim przystąpicie do działań, poinformujcie je o wa-

szych planach, dzięki temu akcja zyska większy rozgłos.  

Cele projektu: Skuteczne poinformowanie jak największej grupy osób o przyczynach, skutkach i możliwościach zapobiegania niskiej emisji, zainte-resowanie mieszkańców/mieszkanek tematyką niskiej emisji, zaangażowa-nie mieszkań ców/mieszkanek we wspólne działania.

Narzędzia: Każda szkoła biorąca udział w programie otrzyma dwa plakaty dotyczące niskiej emisji, które możecie skserować i wykorzystać w działa-niach informacyjnych. W przygotowaniu projektu pomocna będzie karta pra-cy, którą otrzymasz e-mailem na początku września 2016 r.

OPCJA A. Niech się zadzieje, czyli happeningSłowo happening pochodzi od angielskiego happen, czyli: „dziać się”, a celem tej akcji jest, aby w waszej okolicy się zadziało! Możecie na przykład…

ustawić stanowisko na rynku, głównym placu, przy sklepie, i przeprowadzić konkursy wiedzy dla najmłodszych i nieco starszych dotyczące niskiej emisji. Za-dbajcie, aby wasze stoisko przykuwało wzrok (balony, ozdoby, transparenty, wysta-wa zdjęć).

rozdawać przechodniom nasiona lawendy, która ma właściwości oczyszczają-ce powietrze, wraz z informacją na temat niskiej emisji.

stworzyć najdłuższy możliwy „tramwaj” z ludzi ustawionych „w wężyku”, zachę-cający do przesiadania się z samochodów do komunikacji publicznej. Pamiętajcie również o warstwie merytorycznej – poza rozrywką należy dostarczyć mieszkańcom przede wszystkim niezbędną wiedzę na temat niskiej emisji (w tym celu możecie przygotować proste ulotki dotyczące tego zagadnienia, np. w formie gazety jednodniowej).

Wszystkie te działania nie tylko ugruntują wiedzę uczniów i uczennic na temat ni-skiej emisji, ale także zachęcą do bardziej intensywnych kontaktów ze społeczno-

ścią lokalną, bycia aktywnym twórcą przestrzeni publicznej.   

OPCJA B. Gra szlakiem emisjiZaproście mieszkańców i mieszkanki waszego miasta, kolegów i koleżanki ze szkoły, sąsiadów i sąsiadki do prześledzenia przyczyn niskiej emisji w waszej okolicy. Punk-tami na grze mogą być: zajezdnia autobusowa, wypożyczalnia rowerów, park czy budynki użyteczności publicznej, takie jak szkoła, urząd, okolice domów mieszkal-nych. Do przeprowadzenia takiej gry możecie użyć nowych technologii (GPS, kody QR, geocaching, aplikacja do pomiaru zanieczyszczenia powietrza). Gra będzie dla mieszkańców i mieszkanek okazją do zastanowienia się, jakie są przyczyny niskiej emisji, jak wasza gmina/miasto przeciwdziałają temu zjawisku, co władze oraz każ-dy obywatel i obywatelka mogą zrobić w tym zakresie. Układając grę, pamiętajcie o wymyśleniu ciekawej fabuły nawiązującej do tematu. Dla uczniów i uczennic organi-zacja gry w przestrzeni publicznej będzie ambitnym zadaniem, które może również zwiększyć ich wiedzę na temat okolicy.

OPCJA C. Rajd rowerowy W celu promowania alternatywnych środków transportu zorganizujcie rajd dla mieszkańców i mieszkanek waszej miejscowości. Wykorzystajcie postoje do prze-kazania uczestnikom i uczestniczkom informacji na temat niskiej emisji, np. w for-mie quizu, zadań do wykonania po drodze lub listy miejsc do odwiedzenia. Możecie powiązać taką akcję z Dniem bez Samochodu, który przypada 22 września. Mimo że rajd rowerowy zachęca do ograniczenia emisji komunikacyjnej (samochodowej), nie zapominajcie jednak, że najważniejszą i najbardziej groźną przyczyną niskiej emisji jest dym z kominów i domowych pieców. Organizując rajd, pamiętajcie o tym.

OPCJA D. Nakręćcie się na zdrowe powietrze!Nakręćcie z grupą film w ciekawy sposób prezentujący przyczyny niskiej emisji i sposoby zapobiegania jej. Przygotujcie scenariusz, fabułę, przebrania; podzielcie się rolami reżysera, scenografa, aktorów, dźwiękowców. To pomysł, w którym mo-żecie wykorzystać ogromne możliwości, które daje internet. Gotowy film umieśćcie na stronie szkoły i w mediach lokalnych. Możecie również zorganizować oficjalną premierę w szkole lub w przestrzeni publicznej waszej miejscowości. Film powinien trwać minimum 5 minut.

Podsumowanie: W ramach podsumowania spiszcie z grupą projektową wnioski z przygotowań organizacyjnych, opiszcie reakcje mieszkańców/mieszkanek i efekty waszych działań (do ilu osób udało wam się dotrzeć z informacjami). Informacje te przekażcie w sprawozdaniu, które uzupełnicie na koniec III etapu.

14 15

Webinaria październik i listopad 2016 r.

Webinaria to dodatkowa forma uzupełnienia wiedzy i umiejętności przez nauczycieli i nauczycielki. Zapraszamy na nie również uczniów i uczennice

(szczególnie koordynatorów i koordynatorki projektów informacyjnych i rzeczni-czych). W webinariach wezmą udział eksperci i ekspertki z dziedziny ochrony czy-stości powietrza, będzie im można zadawać pytania oraz poznać przykłady udanych kampanii informacyjnych i rzeczniczych.

Etap IV. Uczniowskie projekty rzecznicze | grudzień 2016 – luty 2017 r.

Uczniowski projekt rzeczniczy

Ostatni etap programu będzie okazją do wykorzystania zdobytej dotychczas wiedzy. Młodzież wystąpi w charakterze rzeczników i rzeczniczek przeciw-

działania niskiej emisji.

Narzędzie: W październiku 2016 r. otrzymasz kartę pracy, która pomoże ci przeprowadzić projekt rzeczniczy z uczniami i uczennicami w waszym śro-dowisku lokalnym.

Definicja: Rzecznictwo to wpływanie na tworzenie korzystnych rozwiązań. Projekty rzecznicze kierowane są głównie do samorządów (sołtysów, bur-mistrzów, rad miast i gminy). Rzecznictwo to występowanie w imieniu kogoś lub czegoś. Można więc być swoim własnym rzecznikiem, rzecznikiem grupy, której się jest członkiem, ale można też wypowiadać się w imieniu innych (np. słabszych, niepełnosprawnych, niepełnoletnich). Rzecznictwo nie ogranicza się do reprezentowania konkretnych osób. Często jest się rzecznikiem pew-nej sprawy lub występuje się w imię pewnych wartości czy idei (np. ograni-czania niskiej emisji).

Źródło: www.ngo.plCel: Próba wprowadzenia korzystnych zmian w zakresie ograniczania niskiej emisji, poznanie przez uczniów i uczennice zasad funkcjonowania władz lo-kalnych, zapoznanie w praktyce młodzieży z ideą rzecznictwa.

Działanie rzecznicze to np.: Napisanie petycji do właściwych władz z prośbą o podjęcie konkretnych, okre-

ślonych przez was działań (komunikat „zróbcie coś z tym” jest zdecydowanie zbyt mało precyzyjny :)). Zebranie podpisów pod petycją.

Spotkanie z władzami, aby wspólnie wypracować rozwiązanie problemu.Debata publiczna, podczas której wspólnie z mieszkańcami i mieszkankami,

przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi, szkołami, władzami możecie się zastanowić nad rozwiązaniem problemu niskiej emisji w waszej okolicy.

3.

1.

Publikowanie artykułów w mediach, przeprowadzanie wywiadów, nagrywanie audycji radiowych.  

Realizując projekt rzeczniczy, pamiętajcie aby:Zlokalizować problem. Diagnoza sytuacji pomoże przeanalizować zagadnie-

nie niskiej emisji w skali lokalnej i odkryć, jaki jest poziom i źródła niskiej emisji w waszym mieście, gminie, na wsi. Możecie skonsultować się z najbliższą Stacją Po-miaru Powietrza lub z Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska, a przede wszystkim z pracownikiem/pracowniczką urzędu miasta, gminy, powiatu, dzielnicy odpowiedzialnym/odpowiedzialną za ochronę środowiska.

Doprecyzować, czego oczekujecie. Ważne jest, aby efektem projektu rzeczni-czego było powstanie konkretnych rekomendacji, pomysłów na zmiany, oczekiwań, wskazań. Taki projekt nie ma na celu jedynie stwierdzenia, że np. w waszej gminie jest bardzo duże stężenie szkodliwych substancji w wyniku spalania śmieci w przy-domowych piecach. Jego celem jest zaproponowanie konkretnych zmian i próba przekonania władz do wprowadzenia ich w życie.

Dobrze dobrać adresata waszej prośby. Aby to zrobić, może być potrzebne sprawdzenie kompetencji poszczególnych instytucji i urzędników (kto w urzędzie mojego miasta odpowiada za ochronę środowiska?).

Działać lokalnie. Czasem większy efekt może mieć wizyta u burmistrza niż list do Komisji Europejskiej…

Działać bezpośrednio. Nie tylko wysyłać maile, ale spotykać się z władzami, in-stytucjami, mieszkańcami i mieszkankami.

Projekt rzeczniczy może być również narzędziem wzmacniania demokracji w wa-szym mieście lub gminie, pokazując władzom samorządu, że społeczność lokalna (w tym uczniowie i uczennice) jest zainteresowana danym tematem i chce włączyć się w proces współdecydowania o nim. Konstytucja RP mówi o prawnej ochronie życia, prawie do ochrony zdrowia, ochronie środowiska oraz zapobieganiu nega-tywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Oznacza to, że każdy oby-watel i obywatelka ma prawo do domagania się warunków do oddychania świeżym powietrzem.

Ważne! Jeśli grupa projektowa ma inne ciekawe pomysły na realizację projektu in-formacyjnego i rzeczniczego, nie powstrzymujmy jej inicjatywy :) Skontaktujcie się z koordynatorką i przedstawcie swoją wizję przeprowadzenia tych działań.

Rzecznictwo jest sprawdzonym sposobem na zmianę sytuacji. Dzięki niemu można przekonać decydentów do zapewnienia wsparcia osobom i instytucjom, które pragną przejść od działań prowadzonych na rzecz konkretnych osób lub grup, do działań, których efekty będą udziałem całej populacji, każdej osoby posiadającej określony problem.

Julia Wygnańska, Rzecznictwo, Fundacja Synapsis, Warszawa 2004

16 17

Spotkania upowszechniające luty 2017 r.

Celem spotkań będzie wymiana doświadczeń i wniosków oraz podzielenie się prze-myśleniami z całego programu. Nauczyciele i nauczycielki biorący udział w „Weź oddech” będą mogli również przekazać swoją wiedzę i dobre praktyki osobom nie będącym uczestnikami i uczestniczkami programu. Takie spotkania pozwolą utrwa-lać i rozpowszechniać efekty projektu. Spotkania odbędą się w Kielcach, Lublinie, Łodzi i Warszawie, zapisy prowadzone będą za pośrednictwem strony internetowej.

SPRAWOZDANIE I EWALUACJAPo każdym z czterech etapów poprosimy cię o odpowiedź e-mailem na kilka pytań dotyczących przebiegu projektu w szkole. Dodatkowo, na koniec programu, w mar-cu 2017 r., otrzymasz ankietę ewaluacyjną.

Podstawa programowa w praktyce

Założenia „Weź oddech” w wielu aspektach są zgodne z wytycznymi podstawy pro-gramowej dla gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. Projekt zatem może być dla nauczyciela i nauczycielki nie tylko dodatkowym działaniem, ale sposobem na reali-zację programu szkolnego.

ChemiaChemia w swojej naturze jest przedmiotem eksperymentalnym. Samodziel-ne wykonywanie doświadczeń przez uczniów wielokrotnie powraca zatem w treści podstawy programowej. Przeprowadzanie doświadczeń kształtuje w uczniach i uczennicach postawę badawczą – umiejętność rozwiązywania problemów i wyciągania wniosków.

Uczeń/uczennica…[gimnazjum] (...)wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.

[szkoły ponadgimnazjalnej] (...)proponuje alternatywne źródła energii – analizuje możliwości ich zastosowania (biopaliwa, wodór, energia słoneczna, wodna, jądro-wa, geotermalna itd.). Analizuje wpływ różnorodnych sposobów uzyskiwania ener-gii na stan środowiska przyrodniczego.

BiologiaTematyka ekologiczna jest szeroko poruszana w podstawie programowej. W komentarzu do podstawy z biologii dla gimnazjum napisano, że

Większą wagę należy przyłożyć do wyjaśniania zależności niż definiowania i zapamiętywania pojęć. Taką właśnie metodologię radzimy przyjąć, reali-zując program „Weź oddech”.

[gimnazjum] (…) Realizacja działu „Globalne i lokalne problemy środowiska” po-winna polegać na uwrażliwieniu uczniów na sprawy dziejące się tuż obok nich (w domu, szkole, na osiedlu, w miejscu zamieszkania) oraz w wymiarze globalnym. Uczniowie powinni mieć możliwość powiązania w całość informacji, które zdobyli w trakcie nauki innych przedmiotów (np. geografii i chemii) oraz z innych, pozasz-kolnych źródeł informacji. Aktualność problemów ekologicznych oraz dostępność informacji na ich temat powinna sprzyjać stosowaniu aktywnych metod nauczania, w szczególności metody projektu.

Uczeń/uczennica szkoły ponadgimnazjalnej: (…) analizuje wpływ czynników zewnętrznych na stan i funkcjonowanie układu od-dechowego (alergie, bierne i czynne palenie tytoniu, pyłowe zanieczyszczenia po-wietrza).(...) rozumie znaczenie ochrony przyrody i środowiska oraz zna i rozumie zasady zrównoważonego rozwoju; prezentuje postawę szacunku wobec siebie i wszystkich istot żywych, środowiska; opisuje postawę i zachowanie człowieka odpowiedzialnie korzystającego z dóbr przyrody i środowiska.

WOSZagadnienie niskiej emisji nie dotyczy jedynie nauk ścisłych. Stało się bo-wiem problemem społecznym, związanym ze świadomością ekologiczną i zaangażowaniem obywatelskim społeczności lokalnych. Wiedza o spo-łeczeństwie uczy rozpoznawania i rozwiązywania problemów w bliższym i dalszym otoczeniu, zachęca do własnej aktywności oraz do wspierania konstruktywnych działań innych ludzi. Wszystkie te działania budują po-czucie własnej wartości i sprawczości.

Uczeń/uczennica [gimnazjum](…) pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk urzędowy.(...) odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można załatwić wybra-ne sprawy.

[szkoły ponadgimnazjalnej](...) wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności obywateli. (...) uzasadnia znaczenie postaw i cnót obywatelskich (troska o dobro wspólne, od-powiedzialność, aktywność, solidarność, odwaga cywilna, roztropność, tolerancja)

18 19

Szkoła powinna uczniom umożliwić, aby: pracowali nad rozwiązywaniem wy-branych problemów swego otoczenia i szerszych społeczności; nawiązywali kontakty i współpracowali z organizacjami społecznymi i instytucjami publicz-nymi; uczestniczyli w obywatelskich kampaniach i działaniach oraz korzystali z różnych form komunikowania się w sprawach publicznych.

Komentarz do podstawy programowej nauczania WOS

Niska emisjaWprowadzenie

Często zanieczyszczenie powietrza kojarzy nam się z wysokimi kominami fabryk i elektrowni górującymi nad naszymi głowami. Są na tyle daleko, że problem wydaje się nas nie dotyczyć. Tymczasem jednak, za sprawą poświęcenia temu zagadnieniu dużej ilości czasu, energii i pieniędzy, emisja przemysłowa przestała być od jakie-goś czasu znaczącym problemem. W szczególności nowo powstające fabryki czy elektrownie muszą spełnić obecnie bardzo wyśrubowane normy i wymagania doty-czące emisji poszczególnych szkodliwych substancji. Co zatem sprawia, że polskie powietrze zajmuje niechlubną, pierwszą pozycję na liście najbardziej zanieczysz-czonych w Europie, a stężenie śmiercionośnego benzo[a]pirenu w naszym kraju ponad pięciokrotnie przekracza normy Unii Europejskiej? Odpowiedzią jest niska emisja.

Grafika powstała w ramach kampanii TworzyMY atmosferę, realizowanej przez Ministerstwo Środowiska. Jest dostępna tutaj : http://www.tworzymyatmosfere.pl/multimedia

PRZYCZYNY NISKIEJ EMISJI:

ogrzewanie domów słabej jakości paliwami (węglem i drewnem), palenie w pie-cach śmieci, brak norm dotyczących paliw wykorzystywanych w gospodarstwach domowych,

korzystanie z przestarzałych pieców, które nie spełniają norm,nieodpowiednia izolacja domów i utrata energii w procesie ogrzewania,emisja komunikacyjna, czyli ruch samochodowy, energetyka oparta na węglu, mała popularność odnawialnych źródeł energii.

CZYM ODDYCHAMY?

KONSEKWENCJE

Oblicza się, że rocznie ok. 45 000 osób w Polsce umiera przedwcześnie na choroby, których przyczyną jest zanieczyszczenie powietrza. Niska emisja powoduje liczne choroby nie tylko układu oddechowego, takie jak astma i nowotwór płuc, ale także niesie wiele innych groźnych konsekwencji dla całego organizmu. Choroby, które kiedyś były rzadkie, obecnie stały się powszechne.W konsekwencji oddychania takim powietrzem w Polsce wszyscy jesteśmy bierny-mi palaczami. Nie tylko zdrowie pojedynczych ludzi jest narażone w wyniku długiej ekspozycji na niską emisję. Powoduje ona także m.in. duże zmiany klimatyczne na całym świecie, kwaśne deszcze, dziurę ozonową, przenikanie zanieczyszczeń do wód i gleb, niszczenie zabytków i fasad budynków (w wyniku osadzania się na nich

Grafika powstała w ramach kampanii TworzyMY atmosferę, realizowanej przez Ministerstwo Środowiska. Jest dostępna tutaj : http://www.tworzymyatmosfere.pl/multimedia

20 21

dwutlenku siarki). Można zatem powiedzieć, że ten problem jest zarówno lokalny, jak i globalny. Najbardziej klasycznym objawem niskiej emisji jest smog. Pojawianie się smogu jest zależne od pory roku i pogody. Zimą, podczas sezonu grzewczego, stężenie szkodliwych substancji jest zdecydowanie wyższe. Utrzymy-waniu się wysokiego poziomu zanieczyszczeń sprzyja również brak wiatru.  

SPOSOBY LIKWIDACJI I OGRANICZANIA NISKIEJ EMISJI

1. Rezygnacja z ocieplania budynków węglem na rzecz ekologicznych źródeł ciepła, takich jak biomasa, energia słoneczna, energia Ziemi, 2. Ograniczenie emisji komunikacyjnej, czyli:

rezygnacja z ruchu samochodów osobowych,rozwój i promowanie komunikacji publicznej oraz rowerowej,tworzenie rozwiązań typu Parkuj i Jedź (park&ride),carpooling, czyli użyczanie sobie samochodów osobowych do wspólnych dojaz-

dów do pracy, promowanie ekologicznej jazdy samochodem (np. sprawdzania ciśnienia w

oponach, hamowania silnikiem, ograniczanie przewożonego bagażu),korzystanie z paliw ekologicznych, korzystanie z pojazdów elektrycznych, akcje okolicznościowe, takie jak Dzień bez Samochodu.

3. Korzystanie z wysokiej jakości węgla, niepalenie w piecach odpadów. 4. Wymiana przestarzałych pieców i pozyskiwanie przez samorządy dotacji na ten cel. 5. Wprowadzanie norm i wymogów dla kotłów i domowych pieców. 6. Sadzenie roślin w twoim otoczeniu.

Ustawa antysmogowa (ustawa Prawo ochrony środowiska) 6 października 2015 r. została podpisana przez Prezydenta RP. Umożliwia m.in. zastosowa-nie na szczeblu lokalnym prawnych rozwiązań, które przyczynią się do po-prawy jakości powietrza i ochrony przed hałasem. Władze lokalne, uwzględ-niając potrzeby zdrowotne mieszkańców oraz oddziaływanie na środowisko, będą mogły wprowadzać na konkretnym terenie normy techniczne, emisyjne i jakościowe dla instalacji spalania paliw. Takie rozwiązania powinny przy-czynić się do ograniczenia emisji szkodliwych substancji.

NISKA EMISJA A ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ Abyśmy mogli ograniczyć problem zanieczyszczonego powietrza w Polsce, ko-nieczne jest współdziałanie wszystkich – nie tylko tych sprawujących władzę, lecz także osób prywatnych. To od naszych codziennych decyzji w dużej mierze zależy, czy powietrze w okolicy jest czyste, czy nie.

Maciej Grabowski, były minister środowiska

Niska emisja jest problemem społecznym. Konsekwencje naszych codziennych, osobistych decyzji wpływają na całe społeczności lokalne. Zanieczyszczenia z do-mowego komina opadają w promieniu 10-krotności jego wysokości (jeśli twój komin znajduje się na wysokości 8 metrów, to zostanie zanieczyszczony obszar w promie-niu 80 kilometrów!). Problem niskiej emisji wiąże się w dużym stopniu z poczuciem odpowiedzialności za stan powietrza. Tymczasem pomimo zatrważających statystyk problem niskiej emisji w małym stop-niu istnieje w świadomości wielu Polaków i Polek. Nie tylko samo pojęcie jest mało popularne, ale także pogląd, że paliwo wkładane do kominka czy pieca może mieć druzgocący wpływ na nasze zdrowie i stan środowiska naturalnego.  Problem ten wymaga zdecydowanych rozwiązań, które nie mogą rozstrzygnąć się poza zwykłymi obywatelami i obywatelkami.

Ograniczanie niskiej emisji jest sposobem realizacji idei zrównoważonego rozwoju.

Zrównoważony rozwój nie doczekał się ostatecznej, niezmiennej definicji. Po-niżej prezentujemy jedną z propozycji: Zrównoważony rozwój to rozwój, który spełnia potrzeby obecnego pokolenia i nie wpływa na możliwość zaspokojenia swoich potrzeb przez przyszłe pokolenia.

Źródło: Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju (1987) Our Common Future [Nasza wspólna przyszłość], Oxford University Press, Oxford.

Życzymy powodzenia w realizacji programu!

22

Część merytoryczna przewodnika powstała na podstawie publikacji „Przeciwdziałanie niskiej emisji na terenach zwartej zabudowy

miejskiej” pod red. mgr. inż. Radosława Sadloka.Publikacja jest dostępna na stronie:

http://home.agh.edu.pl/~szk/files/docs/niska_emisja.pdf

Przydatne linki:Polski Alarm Smogowy www.polskialarmsmogowy.pl

Kampania Ministerstwa Ochrony Środowiska „TworzyMY atmosferę” www.tworzymyatmosfere.pl

www.misja-emisja.plwww.waznamisjazdrowaemisja.pl

www.zm.org.plwww.koalicjaklimatyczna.org

www.healpolska.pl

Kontakt: Urszula Cyrynger

www.ceo.org.pl/wezoddechwezoddech@ceo.org.pl

tel. (22) 825 05 50 wew. 110www.facebook.com/wezoddech

Program Weź oddech jest realizowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej, niezależną instytucję edukacyjną, działającą od 1994 roku. Upowszechniamy wiedzę, umiejętności i postawy kluczowe dla społeczeństwa obywatelskiego. Wprowadzamy do szkół programy, które nauczycielom i nauczycielkom pomagają lepiej uczyć, a młodym ludziom pomagają zrozumieć świat, rozwijają krytyczne myślenie, wiarę we własne możliwości, zachęcają do angażowania się w życie

publiczne i działania na rzecz innych.