Przewodnik Metodyczny Chemia Gimnazjum 1-3

Halina i Arkadiusz Piankowscy

G d ań s k 2 0 01

Przewodnik metodycznyGimnazjum, klasy 1�3

© Copyr ight by Young Dig i ta l Po land S .A . , 2001

1

SPIS

TR

EŚC

I

I. Budowa przewodnika .......................................................... 5

Część I ................................................................................................5

Część II...............................................................................................5

Część III .............................................................................................5

II. Podstawa programowa kształcenia ogólnego. Chemia...... 7

Cele edukacyjne...................................................................................7

Zadania nauczyciela i szkoły..................................................................7

Treści..................................................................................................7

Osiągnięcia ..........................................................................................8

III. Standardy wymagań egzaminacyjnych po ukończeniu gimnazjum z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych ......................................................................... 9

Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu ..........................................................................................9

Wyszukiwanie i stosowanie informacji ..................................................10

Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności � w szczególności przyczynowo�skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych..10

Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów ........................................................................................11

IV. Projekty lekcji...................................................................13

KLASA I.............................................................................................13

KLASA II ...........................................................................................34

KLASA III ..........................................................................................55

V. Ścieżki edukacyjne............................................................. 70

KLASA I.............................................................................................70

KLASA II ...........................................................................................72

KLASA III ..........................................................................................74

2

SPIS

TR

EŚC

I

VI. Funkcja podręcznika multimedialnego w procesie dydaktycznym........................................................................ 78

VII. Przykładowe scenariusze lekcji...................................... 79

KLASA I .............................................................................................79

KLASA II............................................................................................91

KLASA III.........................................................................................105

VIII. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów............................................................................................. 118

Taksonomia celów poznawczych ........................................................119

Propozycje norm wymagań na poszczególne oceny szkolne:.................120

Substancje i ich przemiany ................................................................120

Atomy i cząsteczki ............................................................................122

Roztwory wodne...............................................................................124

Kwasy i wodorotlenki ........................................................................126

Sole ................................................................................................128

Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego....................................130

Węgiel i jego związki z wodorem........................................................132

Pochodne węglowodorów..................................................................134

Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym ...........................136

KLASA I ...........................................................................................140

Rozdział I: Substancje i ich przemiany................................................140

Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:............................146

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena: ..........................................147

Rozdział II: Atom i cząsteczka ..........................................................148

Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:............................154

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ...........................................155

Rozdział III: Roztwory wodne............................................................156

Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych.............................164

3

SPIS

TR

EŚC

I

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:.......................................... 165

Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego.................................... 166

KLASA II ......................................................................................... 167

Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki ....................................................... 167

Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 173

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 174

Rozdział II: Sole...............................................................................175



Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego................. 183



Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego.................................... 191

KLASA III ........................................................................................ 192

Rozdział I: Węgiel i jego związki ........................................................ 192



Rozdział II: Pochodne węglowodorów................................................ 200


Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:.......................................... 206

Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu codziennym........... 207



Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego................................... 214

IX. Układ okresowy pierwiastków ....................................... 216

X. eduLAN............................................................................. 218

4

SPIS

TR

EŚC

I

Co to jest eduLAN?...........................................................................218

Wymagania techniczne .....................................................................219

Wymagania techniczne dla wersji jednostanowiskowej.........................219

Wymagania techniczne dla wersji sieciowej.........................................219

Instalacja.........................................................................................220

Instalacja jednostanowiskowa ...........................................................220

Instalacja sieciowa ...........................................................................220

Moduł nauczycielski ..........................................................................222

Opis funkcjonalności wersji sieciowej .................................................222

Wybór materiału ..............................................................................223

Sterowanie pracą uczniów.................................................................224

Opis ikon .........................................................................................225

Głosowanie ......................................................................................226

Praca grupowa uczniów ....................................................................226

Praca grupowa .................................................................................227

Dokonywanie oceny pracy uczniów ....................................................227

Raporty wyników..............................................................................228

Przekazywanie uczniom uwag i wskazówek drogą elektroniczną ..........228

Wysyłanie wiadomości tekstowych do wszystkich lub do wybranego ucznia.......................................................................................................229

Aplikacja ucznia................................................................................229

5

I

BU

DO

WA

PR

ZEW

OD

NIK

A

I. BUDOWA PRZEWODNIKA Treści zawarte w multimedialnym podręczniku eduROM Chemia zostały opracowa-ne zgodnie z Podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie chemii w gimnazjum, z uwzględnieniem ścieżek edukacyjnych. Podręcznik składa się z trzech części, które mogą odpowiadać poszczególnym klasom gimnazjum, i obejmuje dziewięć tematycznych rozdziałów: Część I 1. Substancje i ich przemiany 2. Atomy i cząsteczki 3. Roztwory wodne Część II 4. Kwasy i wodorotlenki 5. Sole 6. Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego Część III 7. Węgiel i jego związki z wodorem 8. Pochodne węglowodorów 9. Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym

Każda z zaproponowanych lekcji zawiera: ! tekst zasadniczy, uwzględniający treści nauczania zgodne z Podstawą progra-

mową w zakresie nauczania chemii w gimnazjum; ! opis eksperymentów chemicznych oraz filmy przedstawiające ich wykonanie; ! animacje modelowe, wyjaśniające przebieg zachodzących procesów chemicz-

nych w ujęciu atomowo-cząsteczkowym; ! ćwiczenia interaktywne, sprawdzające bieżące opanowanie poznanych treści

nauczania, łączące w sobie elementy poznawcze i utrwalające; ! zebranie najważniejszych treści nauczania w formie Zapamiętaj; ! wykaz nowych terminów i pojęć wraz z objaśnieniami;

6

BU

DO

WA

PR

ZEW

OD

NIK

A

I

! ćwiczenia sprawdzające zakres opanowanych wiadomości i umiejętności

w formie zadań rachunkowych, problemowych (zadania �z luką�, �na dobieranie�, �prawda/ fałsz� oraz zadania zamknięte wielokrotnego wyboru i krzyżówki);

! sprawdziany osiągnięć wraz z normami wymagań na poszczególne oceny szkolne.

Ponadto podręcznik zawiera treści dodatkowe, rozszerzające wiedzę ucznia. Treści te, w zależności od rodzaju lekcji, podzielone zostały na sześć powtarzających się grup tematycznych w ciągu całego cyklu nauczania chemii w gimnazjum: 1. Przypomnij sobie � przypomnienie treści nauczania poznanych na lekcjach

chemii, fizyki, biologii czy matematyki, które są skorelowane z zasadniczymi treściami lekcji;

2. Wiadomości o substancjach � przedstawienie najważniejszych właściwości fizycznych i chemicznych niektórych substancji;

3. Zasłużeni dla chemii � informacje o życiu i osiągnięciach naukowych wybit-nych uczonych, którzy wnieśli duży wkład w rozwój wiedzy chemicznej;

4. Dla zainteresowanych � ciekawe informacje dotyczące odkryć, rozwoju chemii, właściwości substancji i przebiegu przemian chemicznych;

5. Obliczenia chemiczne � przykładowe rozwiązania zadań rachunkowych i problemowych;

6. Grafy pojęciowe � graficzne zestawienie wiedzy o substancjach.

7

II

PO

DST

AW

A P

RO

GR

AM

OW

A K

SZTAŁC

ENIA

OG

ÓLN

EGO

. CH

EMIA

II. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO. CHEMIA

Cele edukacyjne

1. Nabycie umiejętności obserwacji i opisu zjawisk chemicznych zachodzących w otaczającym świecie.

2. Poznanie znaczenia wiedzy chemicznej w procesach przetwarzania materii przez człowieka.

3. Nabycie umiejętności i nawyku postępowania zgodnego z zasadami dbałości o własne zdrowie i ochronę środowiska.

Zadania nauczyciela i szkoły

1. Ukształtowanie myślenia prowadzącego do zrozumienia poznanej wiedzy chemicznej i posługiwania się nią w różnych sytuacjach życiowych.

2. Zapoznanie uczniów z właściwościami substancji chemicznych i metodami bezpiecznego obchodzenia się z nimi.

3. Umożliwienie uczniom zdobycia wiadomości i umiejętności zarówno praktycz-nych, jak i stanowiących podstawę do kształcenia w następnych etapach.

Treści 1. Substancje i przemiany chemiczne w otoczeniu człowieka: metale i niemetale,

mieszaniny, powietrze jako mieszanina gazów, tlen i azot � właściwości, tlenki, zanieczyszczenie powietrza.

2. Budowa atomu: jądro i elektrony, składniki jądra, izotopy, promieniotwórczość i jej różnorodne konsekwencje, atomy, jony i cząsteczki, pierwiastki i związki chemiczne, symbole chemiczne, wartościowość pierwiastków, wiązania che-miczne � jonowe i atomowe.

3. Teoria atomistyczno-cząsteczkowa � nieciągłość budowy materii; układ okre-sowy pierwiastków chemicznych � sposób usystematyzowania pierwiastków.

4. Wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych i reakcjach chemicznych: masa atomowa i cząsteczkowa, prawo stałości składu, prawo zachowania masy.

5. Reakcje chemiczne i równania reakcji chemicznych.

8

II

PO

DST

AW

A P

RO

GR

AM

OW

A K

SZTAŁC

ENIA

OG

ÓLN

EGO

. CH

EMIA

6. Woda i roztwory wodne � zagrożenia cywilizacyjne wynikające z jej zanieczy-szczeń.

7. Roztwory: rozpuszczalność, stężenia procentowe roztworów � podstawowe obliczenia.

8. Typy związków nieorganicznych: kwasy, zasady, wodorotlenki, dysocjacja jonowa, odczyn roztworu, pH � w ujęciu jakościowym, sole: reakcje substan-cji o właściwościach kwasowych z substancjami o właściwościach zasado-wych, podstawowe właściwości i zastosowania wybranych soli.

9. Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego: węgiel kamienny, ropa nafto-wa, gaz ziemny, wapień, gips i szkło.

10. Węgiel i jego związki: proste węglowodory nasycone i nienasycone, alkohole, kwasy karboksylowe, mydła, estry, tłuszcze, cukry, białka jako podstawowe składniki organizmów żywych, tworzywa sztuczne.

11. Działanie niektórych substancji na organizm człowieka: leki, trucizny, alkoho-le, narkotyki, nawozy, środki ochrony roślin.

Osiągnięcia 1. Określanie właściwości różnorodnych substancji oraz ich powiązanie z zasto-

sowaniem i wpływem na środowisko naturalne. 2. Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicznych i zapisywanie pozna-

nych reakcji chemicznych w postaci równań. 3. Projektowanie i przeprowadzanie prostych doświadczeń chemicznych. 4. Bezpieczne posługiwanie się prostym sprzętem laboratoryjnym, substancjami

wyrobami o poznanym składzie chemicznym. 5. Dostrzeganie przemian chemicznych w otoczeniu oraz czynników wpływają-

cych na ich przebieg;. 6. Wykonywanie prostych obliczeń stechiometrycznych.

9

III

STA

ND

AR

DY

WY

MA

GAŃ

EG

ZAM

INA

CY

JNY

CH

PO

UK

OŃ

CZE

NIU

GIM

NA

ZJU

M

Z ZA

KR

ESU

PR

ZED

MIO

TÓW

MA

TEM

ATY

CZN

O-P

RZY

RO

DN

ICZY

CH

III. STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATE-MATYCZNO-PRZYRODNICZYCH

UMIEJĘTNE STOSOWANIE TERMINÓW, POJĘĆ I PROCEDUR Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH NIEZBĘDNYCH W PRAKTYCE ŻYCIOWEJ I DALSZYM KSZTAŁCENIU Uczeń: 1. Stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:

a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze, np. w podręcznikach, w prasie,

b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, za-chowań obiektów i organizmów,

c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska.

2. Wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:

a) stosuje w praktyce własności działań, b) operuje procentami, c) posługuje się przybliżeniami, d) posługuje się jednostkami miar.

3. Posługuje się własnościami figur:

a) dostrzega kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości, b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych, c) wykorzystuje własności miar.

10

III

STA

ND

AR

DY

WY

MA

GAŃ

EG

ZAM

INA

CY

JNY

CH

PO

UK

OŃ

CZE

NIU

GIM

NA

ZJU

M

Z ZA

KR

ESU

PR

ZED

MIO

TÓW

MA

TEM

ATY

CZN

O-P

RZY

RO

DN

ICZY

CH

WYSZUKIWANIE I STOSOWANIE INFORMACJI Uczeń:

4. Odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu, b) mapy, c) tabeli, d) wykresu, e) rysunku, f) schematu, g) fotografii.

5. Operuje informacją:

a) selekcjonuje informacje, b) porównuje informacje, c) analizuje informacje, d) przetwarza informacje, e) interpretuje informacje, f) czytelnie prezentuje informacje, g) wykorzystuje informacje w praktyce.

WSKAZYWANIE I OPISYWANIE FAKTÓW, ZWIĄZKÓW I ZALEŻNOŚCI � W SZCZEGÓLNOŚCI PRZYCZYNOWO�SKUTKOWYCH, FUNKCJONALNYCH, PRZESTRZENNYCH I CZASOWYCH Uczeń:

6. Wskazuje prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów i systemów:

11

III

STA

ND

AR

DY

WY

MA

GAŃ

EG

ZAM

INA

CY

JNY

CH

PO

UK

OŃ

CZE

NIU

GIM

NA

ZJU

M

Z ZA

KR

ESU

PR

ZED

MIO

TÓW

MA

TEM

ATY

CZN

O-P

RZY

RO

DN

ICZY

CH

a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko, b) określa warunki jego występowania, c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni, d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk.

7. Posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:

a) zapisuje wielkości za pomocą symboli, b) zapisuje wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych, c) przekształca wyrażenia algebraiczne, d) zapisuje związki i procesy za pomocą równań i nierówności, 8. posługuje się funkcjami: a) wskazuje zależności funkcyjne, b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel, c) analizuje funkcje przedstawione w różnej postaci i wyciąga wnioski.

9. Stosuje zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:

a) łączy zdarzenia w ciągi przemian, b) wskazuje współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska

przyrodniczego, c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania

współczesnym zagrożeniom cywilizacyjnym, d) potrafi umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego

w szerszym kontekście społecznym.

STOSOWANIE ZINTEGROWANEJ WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI DO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW

Uczeń:

10. Stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:

a) formułuje i sprawdza hipotezy, b) kojarzy różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga

wnioski.

12

III

STA

ND

AR

DY

WY

MA

GAŃ

EG

ZAM

INA

CY

JNY

CH

PO

UK

OŃ

CZE

NIU

GIM

NA

ZJU

M

Z ZA

KR

ESU

PR

ZED

MIO

TÓW

MA

TEM

ATY

CZN

O-P

RZY

RO

DN

ICZY

CH

11. Analizuje sytuację problemową:

a) dostrzega i formułuje problem, b) określa wartości dane i szukane (określa cel).

12. Tworzy modele sytuacji problemowej:

a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej, b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych.

13. Tworzy i realizuje plan rozwiązania:

a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu, b) układa i wykonuje procedury osiągania celu.

14. Opracowuje wyniki:

a) ocenia wyniki, b) interpretuje wyniki, c) przedstawia wyniki.

13

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

IV. PROJEKTY LEKCJI

KLASA I

Projekty lekcji

Lp. Temat Treści zasadnicze Przykładowe środki medialne

Treści do-datkowe,

rozszerza-jące wiedzę i umiejęt-

ności ucznia

1. O czym będziemy się uczyć na lek-cjach chemii?

Informacja wstępna, dotycząca chemii jako przedmiotu nauczania.

Znaczenie chemii w życiu i gospodarce człowieka. Uświado-mienie uczniom, że znajomość chemii po-zwala na zrozumienie procesów zachodzą-cych w przyrodzie. Wykorzystanie chemii dla ochrony środowiska i zastosowania w pro-cesach technologicz-nych. Zasady bez-piecznej pracy w labo-ratorium. Regulamin: �Pamiętaj, chemiku młody�. Oznaczenia substancji żrących, trujących, łatwopal-nych i wybuchowych. Podstawowy sprzęt i szkło laboratoryjne. Podstawowe czynności laboratoryjne: ogrze-wanie, odparowywanie, sączenie.

Praca w laboratorium chemicznym film

Szkolna pracownia chemiczna film

Ogrzewanie substancji film-doświadczenie

Badanie zapachu film-doświadczenie

Sączenie (filtrowanie) film-doświadczenie

Odparowywanie cieczy film-doświadczenie

14

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

2. Substancje chemiczne wokół nas

Właściwości fizyczne sub-stancji: stan skupienia, barwa, połysk, rozpusz-czalność w wodzie, tem-peratura wrzenia i topnienia, zachowanie się wobec magnesu, gę-stość. Substancje che-miczne proste i złożone. Podział substancji pro-stych na metale i niemetale.

Badanie stanu skupienia i barwy substancji film-doświadczenie

Rozpuszczalność w wodzie film-doświadczenie

Badanie właściwości ma-gnetycznych substancji film-doświadczenie

Badanie temperatury wrzenia alkoholu i wody film-doświadczenie

Graf pojęcio-wy: Podział substancji chemicznych Przypomnij sobie: Stany sku-pienia ciał

Dla zaintere-sowanych: Gęstość

Obliczenia chemiczne: Obliczanie masy, obję-tości i gęstości substancji

Doświadcze-nie domowe

3. Metale Właściwości metali. Wspólne i różne cechy metali. Metale szlachetne i metale nieszlachetne. Położenie metali w ukła-dzie okresowym. Symbole chemiczne poznanych metali. Zastosowanie me-tali.

Badanie właściwości me-tali film-doświadczenie

Badanie twardości metali film-doświadczenie

Badanie kowalności me-tali film

Badanie temperatury topnienia metali anima-cja 3D

Badanie przewodnictwa cieplnego metali film-doświadczenie

Badanie przewodnictwa elektrycznego metali sy-mulacja 3D � ćwiczenie interaktywne


15

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

4. Stopy me-tali

Właściwości i zastosowa-nie stopów. Brąz, mo-siądz, duraluminium, sto-py złota.

Badanie właściwości brą-zu, miedzi i cyny film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Właściwości i zastosowa-nie stopów

Stop New-tona

Stop Wooda

Stop Moneta

Obliczenia chemiczne: Obliczanie zawartości procentowej składników stopów

5. Poznajemy niemetale

Właściwości fizyczne nie-których niemetali � np. siarki, fosforu, węgla, chloru i bromu. Informa-cja o innych niemetalach. Określenie położenia nie-metali w układzie okreso-wym. Symbole poznanych niemetali. Podział sub-stancji na metale i nieme-tale

Badanie przewodnictwa elektrycznego symulacja 3D � ćwiczenie interak-tywne

Stan skupienia i barwa niemetali film-doświadczenie

Rozpuszczanie niemetali w wodzie film-doświadczenie

Wiadomości o substan-cjach: Fosfor

Zestawienie właściwości metali i nie-metali

Dla zaintere-sowanych: Odkrycie fos-foru

16

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

6. Mieszaniny substancji

Mieszaniny substancji o różnych stanach skupie-nia. Mieszaniny jednorod-ne i niejednorodne. Różni-ce właściwości fizycznych składników jako podstawa do rozdzielania mieszanin. Sposoby rozdzielania mie-szanin na składniki: są-czenie, odparowywanie, rozdzielanie mechaniczne. Oddzielanie składników mieszaniny magnesem. Sposoby zmieniania skła-du mieszanin. Skład pro-centowy mieszanin. Wpływ składu ilościowego mieszaniny na jej właści-wości.

Badanie mieszaniny siar-ki i żelaza film-doświadczenie

Rozdzielanie mieszaniny siarki i żelaza film-doświadczenie

Badanie mieszaniny cu-kru i siarki film-doświadczenie

Rozdzielanie mieszaniny cukru i siarki film-doświadczenie

Sporządzanie i rozdziela-nie mieszaniny soli i wody film-doświadczenie

Rozdzielanie składników tuszu film-doświadczenie

Graf pojęcio-wy: Podział materii

Dla zaintere-sowanych: Chromato-grafia


7. Zjawisko fizyczne a przemiana chemiczna

Zjawisko fizyczne i prze-miana chemiczna � reak-cja chemiczna. Związek chemiczny � substancja złożona z pierwiastków; substraty i produkty reak-cji chemicznej � reagenty. Różnica między mieszani-ną a związkiem chemicz-nym.

Rozdrabnianie i spalanie papieru film-doświadczenie

Topnienie i spalanie pa-rafiny film-doświadczenie

Właściwości magnezu film-doświadczenie

Ogrzewanie mieszaniny siarki i żelaza film-doświadczenie

Mieszanina siarki i żelaza oraz siarczek żelaza ani-macja 3D � ćwiczenie interaktywne

Wiadomości o substan-cjach: Siarka

17

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

8. Czym jest powietrze?

Powietrze jako mieszanina gazów. Podstawowe składniki powietrza. Wy-krywanie składników po-wietrza. Właściwości fi-zyczne i chemiczne skład-ników powietrza. Powie-trze jako surowiec do otrzymywania tlenu, azotu i helowców (gazów szla-chetnych). Zastosowanie składników powietrza.

Badanie składu powietrza film-doświadczenie

Obieg azotu w przyrodzie animacja 2D

Zastosowanie azotu ani-macja 3D

Zastosowanie tlenu ani-macja 3D

Zastosowanie gazów szlachetnych animacja 3D

Cząsteczka azotu model 3D

Cząsteczka tlenu model 3D

Wiadomości o substan-cjach: Azot

Argon

Dla zaintere-sowanych: Znaczenie azotu dla rozwoju ro-ślin

Skroplenie powietrza w 1883 r.

Zasłużeni dla chemii: Karol Ol-szewski

9. Odkrycie tlenu

Historia odkrycia tlenu. Otrzymywanie tlenu z tlenku rtęci(II). Reakcja analizy. Właści-wości fizyczne tlenu. Ozon �alotropowa odmiana tlenu. Słowny zapis reakcji rozkładu. Pierwiastek chemiczny. Związek chemiczny.

Ogrzewanie tlenku rtę-ci(II) film-doświadczenie

Identyfikacja tlenu film-doświadczenie

Powstawanie dziury ozo-nowej animacja 3D


Cząsteczka ozonu model 3D

Identyfikacja tlenu film-doświadczenie

Wiadomości o substan-cjach: Rtęć

Dla zaintere-sowanych: Ozon � od-miana alo-tropowa tle-nu

Zasłużeni dla chemii: Joseph Prie-stley

18

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

10. Jak po-wstają tlenki

Otrzymywanie tlenu w laboratorium z KMnO4.

Właściwości chemiczne tlenu. Reakcja utleniania a reakcja spalania. Za-chowanie się metali w powietrzu. Korozja metali jako zjawisko niekorzyst-ne. Zapis reakcji łączenia się pierwiastków z tlenem. Reakcja syntezy. Wpływ tlenku siarki(IV) i tlenku węgla(IV) na śro-dowisko. Tlenki metali i tlenki niemetali. Słowna interpretacja zapisu przemian chemicznych.

Otrzymywanie tlenu film-doświadczenie



Obieg tlenu w przyrodzie animacja 2D

Reakcja siarki z tlenem animacja 3D

Reakcja węgla z tlenem animacja 3D

Reakcja magnezu z tle-nem animacja 3D

Spalanie siarki, węgla i magnezu w tlenie film-doświadczenie

Wiadomości o substan-cjach: Tlen

Dla zaintere-sowanych: Rola tlenu


11. Dwutlenek węgla � składnik powietrza

Dwutlenek węgla jako zmienny składnik powie-trza. Właściwości fizyczne i chemiczne tlenku wę-gla(IV). Reakcja pojedyn-czej wymiany. Źródła po-wstawania dwutlenku wę-gla. Wykrywanie dwutlen-ku węgla. Efekt cieplar-niany, jego przyczyny i skutki. Obieg dwutlenku węgla w przyrodzie.

Tlenek węgla(IV) bitma-pa: model 3D

Wykrywanie dwutlenku węgla film-doświadczenie

Obieg dwutlenku węgla w przyrodzie animacja 2D

Fotosynteza animacja 2D

Otrzymywanie dwutlenku węgla film-doświadczenie

Badanie właściwości dwutlenku węgla film-doświadczenie

Reakcja tlenku węgla(IV) z magnezem animacja 3D

Efekt cieplarniany animacja 3D

Zastosowanie dwutlenku węgla film 3D

Wiadomości o substan-cjach: Tlenek wę-gla(IV)

Dla zaintere-sowanych: Fotosynteza

Efekt cieplar-niany

19

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

12. Wodór � najlżejszy gaz

Położenie wodoru w układzie okresowym. Występowanie wodoru we wszechświecie. Właściwo-ści fizyczne i chemiczne. Mieszanina wybuchowa � piorunująca (2 obj. wodo-ru i 1 obj. tlenu). Spalanie wodoru. Redukcyjne wła-ściwości wodoru. Reduk-cja jako proces odwrotny do utleniania. Zastosowa-nie wodoru.

Cząsteczka wodoru model 3D

Otrzymywanie wodoru film-doświadczenie

Spalanie wodoru w bań-kach film-doświadczenie

Spalanie wodoru w po-wietrzu animacja 3D

Redukcja tlenku mie-dzi(II) wodorem film-doświadczenie

Zastosowanie wodoru animacja 3D

Tlenek rtęci(II) � analiza animacja 3D

Tlenek węgla(IV) � syn-teza animacja 3D

Tlenek węgla(IV) � reak-cja wymiany animacja 3D

Wiadomości o substan-cjach: Wodór

Dla zaintere-sowanych: Występowa-nie wodoru we wszech-świecie

Zasłużeni dla chemii: Henry Cavendish

Graf pojęcio-wy: Typy reakcji chemicznych

13. Para wodna � składnik powietrza

Występowanie wody w przyrodzie. Obecność pary wodnej w atmosfe-rze. Zjawisko higroskopij-ności. Skład chemiczny wody. Rozkład wody na pierwiastki � elektroliza wody.

Wykrywanie pary wodnej w powietrzu film-doświadczenie

Pochłanianie pary wodnej przez wodorotlenek sodu film-doświadczenie

Reakcja magnezu z parą wodną film-doświad-czenie

Rozkład wody prądem elektrycznym animacja 3D

Wiadomości o substan-cjach: Woda

Dla zaintere-sowanych: Historia wody

20

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

14. Zanie-czyszczenia powietrza

Źródła zanieczyszczeń powietrza: naturalne (wy-buchy wulkanów, wybuchy gazu ziemnego, pożary lasów, pyły kosmiczne);przemy-słowe (motoryzacja, elektrow-nie, elektro-ciepłownie, przemysł chemiczny i farma-ceutyczny, cementownie, pyły kopalniane, huty). Kwaśne opady. Zagroże-nia dla przyrody wynika-jące z zanieczyszczeń po-wietrza.

Zapobieganie skażeniom: bezpieczne technologie, wysokie kominy, filtry, katalizatory dopalające benzynę, odsiarczanie węgla. Porosty � natural-ne wskaźniki czystości atmosfery.

Główne źródła zanie-czyszczeń powietrza animacja 3D

Badanie zanieczyszczeń powietrza film-doświadczenie

Badanie spalin samocho-dowych film-doświadczenie

Wpływ dwutlenku siarki na rośliny film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Katalizator samocho-dowy

Znaki infor-mujące o zanieczy-szczeniu powietrza

15. Sprawdź swoja wie-dzę z roz-działu �Substan-cje i ich przemiany�

Test sprawdzający wiedzę i umiejętności uczniów � wielostop-niowy.

21

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

16. Jak zbudo-wana jest materia?

Budowa materii. Nieciągły charakter materii. Dowo-dy ziarnistości materii (dyfuzja, kontrakcja cie-czy, rozpuszczanie, mie-szanie, zmiany stanu sku-pienia, rozchodzenie się zapachów). Rodzaje dro-bin: atomy i cząsteczki. Drobinowe modele stanów skupienia materii.

Mieszanie się gazów � powietrza i par bromu film-doświadczenie

Ciało stałe animacja 3D

Ciecz animacja 3D

Gaz animacja 3D

Dyfuzja amoniaku i chlo-rowodoru film-doświadczenie

Mieszanie się cieczy film-doświadczenie

Mieszanie gliceryny z wodą film-doświad-czenie

Model mieszających się cieczy film-doświadczenie

Rozpuszczanie kryształu manganianu(VII) potasu film-doświadczenie

Rozchodzenie się atramentu w kredzie film-doświadczenie

Przypomnij sobie: Stany sku-pienia materii � modele drobinowe

Dla zaintere-sowanych: Odczuwanie zapachów


22

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

17. Atom � najmniej-sza część pierwiastka

Historyczny rozwój teorii atomistyczno-cząstecz-kowej budowy materii: Demokryt, Arystoteles, Dalton. Model atomu za-proponowany przez Ru-therforda i Nielsa Bohra. Atom � najmniejsza część pierwiastka. Masy i roz-miary atomów. Atomowa jednostka masy. Masa atomowa. Odczytywanie z układu okresowego mas atomowych różnych pier-wiastków.

Modelowe przedstawienie reakcji syntezy, wymiany i analizy animacja 3D

Modelowe przedstawienie konkretnej reakcji chemicznej � synteza siarczku żelaza animacja 3D

Układ planetarny animacja 3D

Zasłużeni dla chemii: John Dalton

18. Jak zbudo-wany jest atom?

Budowa atomu � jądro i powłoki elektronowe. Cząstki elementarne: pro-ton, neutron i elektron; ich symbole i ładunki. Wzajemne stosunki mas. Skład jądra atomowego. Powłoka walencyjna, elek-trony walencyjne. Liczba atomowa Z jako liczba protonów w jądrze. Liczba masowa A � suma proto-nów i neutronów w jądrze. Określanie liczby proto-nów, neutronów i elektro-nów w atomach pierwiast-ków na podstawie znajo-mości liczby atomowej i liczby masowej. Elek-tryczna obojętność atomu na skutek równoważenia się ładunków jądra i elek-tronów.

Model atomu animacja 3D

Jądro atomu węgla model 3D

Jądro atomu magnezu model 3D

Atomy wodoru, azotu i tlenu z krążącymi elek-tronami modele 3D

Model atomu bromu ani-macja 3D

Model atomu tlenu z krążącymi elektronami animacja 3D

Konfiguracja elektronowa atomu bromu; elektrony w atomie bromu ilustra-cja (model powłokowy)

Model atomu sodu ilu-stracja (model powłoko-wy)

Dla zaintere-sowanych: Odkrycie elektronu

Odkrycie neutronu

Wprowadze-nie pojęcia liczby ato-mowej

23

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

19. Co to są izotopy?

Pojęcie izotopu jako pier-wiastka o takiej samej liczbie protonów, ale o różnej liczbie neu-tronów. Występowanie izotopów w przyrodzie. Izotopy wodoru, tlenu i węgla. Rodzaje izoto-pów: trwałe i nietrwałe � promieniotwórcze. Izotopy promieniotwórcze i ich bezpieczne wykorzystanie oraz przechowywanie.

Izotopy chloru animacja 3D

Modele izotopów wodoru z ruchomymi elektronami model 3D

Jądra izotopów tlenu i węgla modele 3D

Dla zaintere-sowanych: Ciężka woda

Izotopy wy-stępujące w przyrodzie

Oznaczanie masy ato-mowej

20. Zjawisko promienio-twórczości

Promieniotwórczość natu-ralna i sztuczna. Rodzaje promieniowania natural-nego (α,β,χ) i jego wła-ściwości. Wkład Marii Skłodowskiej-Curie w rozwój wiedzy o pro-mieniotwórczości. Zagro-żenia związane ze zjawi-skiem promieniotwórczo-ści.

Wpływ promieniowania na organizmy żywe. Zasto-sowanie pierwiastków promieniotwórczych.

Promieniowanie α anima-cja 3D

Promieniowanie β anima-cja 3D

Przenikanie promienio-wania α, β i γ animacja 3D

Szereg promieniotwórczy uranu � 238 animacja 3D

Zastosowanie pierwiast-ków promieniotwórczych animacja 3D

Zegar archeologiczny animacja 2D

Laboratorium fizyki ją-drowej foto

Dla zaintere-sowanych: Naturalne szeregi pro-mieniotwór-cze.

Okres poło-wicznego rozpadu

Zegar arche-ologiczny

Wkład uczo-nych w roz-wój promie-niotwórczości

Graf pojęcio-wy: Rodzaje promienio-wania

Zasłużeni dla chemii: Wilhelm Con-rad Roentgen

Antoine Henri Becquerel

Maria Skło-dowska-Curie

24

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Pierre Curie

Irena Joliot-Curie

Friderick Joliot

Enrico Ferni

21. Układ okresowy pierwiast-ków

Budowa współczesnego układu okresowego: gru-pa, okres. Informacje wynikające z numeru grupy, numeru okresu i liczby atomowej. Zmiana właściwości pier-wiastków na tle układu okresowego. Prawo okre-sowości.

Atomy: wodór, lit, sód, potas, rubid, cez, frans, magnez, glin, krzem, fosfor, siarka, chlor, ar-gon modele 3D

Układ okresowy Mendele-jewa z 1869 r. ilustracja

Dla zaintere-sowanych: Historia po-wstawania układu okre-sowego.

Próby klasy-fikacji pier-wiastków chemicznych przez Johna Alexandra Newlandsa (prawo oktaw) i Jo-hanna Wol-fganga Doebereinera (triady)

25

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

22. Symbole pierwiast-ków i wzory chemiczne

Znaczenie symbolu i wzoru chemicznego. In-terpretacja indeksu ste-chiometrycznego. Okre-ślenie symbolu pierwiast-ka na podstawie układu okresowego. Jöns Jacob Berzelius � twórca symbo-liki chemicznej. Wzory cząsteczek pierwiastków i związków chemicznych. Jak tworzono nazwy pier-wiastków? Wzory suma-ryczne określające rodzaj i liczbę atomów wchodzą-cych w skład cząsteczki. Modele cząsteczek pier-wiastków i związków chemicznych. Obliczanie mas cząsteczkowych. Cząsteczki dwuatomowe (O2, N2, H2, Cl2) oraz

wieloatomowe (O3, S8,

P4). Cząsteczki związków

chemicznych.

Atomy wodoru, tlenu, azotu, węgla, magnezu, siarki, żelaza, sodu, rtęci modele 3D

Cząsteczki: wodoru, tle-nu, azotu, chloru modele 3D


Modele cząsteczek fosfo-ru P4 i siarki S8 modele

3D

Powstawanie tlenku wę-gla(IV) i powstawanie wody animacja 3D

Tlenek węgla(IV) model 3D

Cząsteczka wody model 3D

Tlenek magnezu model 3D

Reakcja syntezy HCl animacja 3D

Reakcja syntezy CO2

animacja 3D

Reakcja syntezy N2 ani-

macja 3D

Woda model 3D

Tlenek glinu model 3D

Modele cząsteczek: NH3,

SO2, N2, FeS, H2S mo-

dele 3D

Dla zaintere-sowanych: Odkrycie 114. pier-wiastka

Zasłużeni dla chemii: Jöns Jacob Berze-lius

Obliczenia chemiczne: Obliczanie masy czą-steczkowej

Ćwiczenie interaktywne

26

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

23. Jak atomy łączą się w cząsteczki?

Mechanizm tworzenia się wiązań atomowych � ko-walencyjnych. Rola elek-tronów walencyjnych w tworzeniu się wiązań chemicznych. Oktet elek-tronowy � trwały stan atomu. Tworzenie się wspólnych par elektrono-wych. Wiązania w cząsteczkach H2, Cl2,

O2 i N2 jako przykłady

wiązania atomowego. Wiązanie atomowe spola-ryzowane w tlenku wę-gla(IV). Wiązanie jonowe w chlorku sodu. Wzór elektronowy i wzór kre-skowy.

Powstawanie cząsteczki wodoru animacja 3D

Powstanie cząsteczki chloru animacja 3D

Atom chloru model 3D

Powstawanie cząsteczki tlenu animacja 3D

Powstawanie cząsteczki azotu animacja 3D

Powstawanie tlenku wę-gla(IV) animacja 3D

Reakcja sodu z chlorem film-doświadczenie

Wiązanie metaliczne animacja 3D

Powstawanie chlorku so-du animacja 3D

Atom sodu model 3D

Atom chloru model 3D

Dla zaintere-sowanych: Wiązanie metaliczne

24. Wzory czą-steczek: sumarycz-ne i struk-turalne

Pojęcie wartościowości pierwiastka jako liczby wiązań chemicznych, jakie tworzy atom danego pierwiastka w cząsteczce związku chemicznego. Różne wartościowości te-go samego pierwiastka w związkach chemicznych. Nazwy związków che-micznych z podaną warto-ściowością. Wzory suma-ryczne i srukturalne. Od-czytywanie wartościowo-ści pierwiastków z układu okresowego. Obliczanie wartościowości jednego składnika na podstawie wzoru sumarycznego i znanej wartościowości drugiego składnika

związku chemicznego.

Ustalanie wzorów związ-ków chemicznych � reguła krzyżowa.


Atom wodoru model 3D


Cząsteczka tlenku wę-gla(IV) model 3D

Cząsteczka tlenku wę-gla(II) model 3D

Ustalanie wzoru suma-rycznego 3 animacje 2D


Tlenek miedzi(I) model 3D

Tlenek miedzi(II) model 3D

Tlenek siarki(IV) model 3D

Tlenek siarki(VI) model 3D

Wiadomości o substan-cjach: Tlenek wę-gla(II)

Dla zaintere-sowanych: Jak odczytać wartościo-wość pier-wiastków z układu okresowego

Zasłużeni dla chemii: Ję-drzej Śnia-decki � twór-ca polskiego słownictwa chemicznego

27

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

25. Równania chemiczne

Równania chemiczne jako skrócony zapis przebiegu reakcji chemicznej przy użyciu symboli i wzorów.

Składniki równania che-micznego, bilans atomów, odczytywanie równania chemicznego, dobieranie współczynników stechio-metrycznych.

Reakcja siarki z tlenem animacja 3D

Reakcja miedzi z siarką film-doświadczenie

Reakcja miedzi z siarką animacja 3D

Mieszanina i związek chemiczny siarki z mie-dzią animacja 3D

Rozkład tlenku rtęci(II) film-doświadczenie

Rozkład tlenku rtęci(II) animacja 3D

Reakcja rozkładu tlenku rtęci(II) animacja 3D

Elektroliza wody anima-cja 3D



Cząsteczka wodoru mo-del 3D

Reakcja magnezu z parą wodną film-doświadczenie

Reakcja magnezu z parą wodną animacja 3D

Reakcja magnezu z parą wodną animacja 3D

Reakcja tlenku miedzi(II) z węglem film-doświadczenie

Reakcja tlenku miedzi(II) z węglem animacja 3D

Reakcja powstawania dwutlenku węgla anima-cja 3D

Ćwiczenie interaktywne

28

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

26. Prawo za-chowania masy

Prawo zachowania masy � zależność między masą substratów i masą pro-duktów reakcji. Obliczenia z wykorzystaniem prawa zachowania masy.

M. Łomonosow i A. Lavo-isier � odkrywcy prawa zachowania masy.

Ogrzewanie miedzi w zamkniętej kolbie film-doświadczenie

Reakcja miedzi z tlenem animacja 3D

Prawo zachowania masy animacja 3D

Reakcja syntezy tlenku węgla(IV) animacja 3D

Zasłużeni dla chemii: Antoine Lau-rent Lavoisier

27. Prawo sta-łości składu

Prawo stałości składu. Drobinowe uzasadnienie prawa stałości składu. Skład związku chemiczne-go w postaci stosunku atomowego. Stosunek masowy i procentowy pierwiastków w związku chemicznym. Obliczenia chemiczne związane z prawem stałości składu. J. L. Proust � odkrywca pra-wa stałości składu.

Otrzymywanie siarczku miedzi(I) film-doświadczenie

Wyznaczanie stosunku masy miedzi do masy siarki w siarczku mie-dzi(I) film-doświadczenie


Tlenek żelaza(III) model 3D

Dla zaintere-sowanych: Wyrażanie składu ilo-ściowego związku chemicznego

Obliczenia chemiczne: Ustalanie wzorów su-marycznych związków chemicznych

Zasłużeni dla chemii: Joseph Luis Proust

28. Obliczenia stechiome-tryczne na podstawie reakcji chemicz-nych

Masowy stosunek ste-chiometryczny reagentów. Zasada stechiometrii (ma-sa jednego reagenta określa masę pozostałych reagentów). Obliczenia chemiczne oparte na rów-naniu chemicznym. Algo-rytm obliczeń do stechio-metrii równań.

Synteza tlenku magnezu 3D animacja

Reakcja tlenku miedzi(II) z węglem animacja 3D

Dla zaintere-sowanych: Stechiome-tria.

29

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

29. Sprawdź swoją wie-dzę z roz-działu �Atomy i cząsteczki�

Sprawdzian wiedzy i umiejętności uczniów. Test sprawdzający wielo-stopniowy.

30. Woda i jej rola w przyro-dzie

Występowanie i krążenie wody w przyrodzie. Stany skupienia wody (powtó-rzenie z lekcji przyrody). Obieg wody w przyrodzie. Rodzaje wód w przyro-dzie. Woda naturalna jako roztwór � pojęcie roztwo-ru. Woda jako rozpusz-czalnik. Znaczenie wody dla organizmów żywych (przypomnienie z lekcji przyrody). Wody mineralne i ich znaczenie dla człowieka.

Kula ziemska animacja 3D

Prażenie gipsu film-doświadczenie

Pochłanianie pary wodnej przez wodorotlenek sodu film-doświadczenie

Czy jest woda w ryżu? film-doświadczenie

Krążenie wody w przyro-dzie animacja 3D

Ułożenie cząsteczek wody w stanie gazowym ani-macja 3D

Ułożenie cząsteczek wody w stanie ciekłym anima-cja 3D

Ułożenie cząsteczek wody w lodzie animacja 3D

Zmiany stanu skupienia wody film-doświadczenie

Odparowanie wody wo-dociągowej ze zbiornika wodnego i destylowanej film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Co dzieje się z drobinami wody w cza-sie zmiany stanu sku-pienia?

Dla zaintere-sowanych: Kiedy woda pojawiła się na Ziemi?

Zasłużeni dla chemii: Wojciech Oczko

30

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

31. Zanie-czyszczenia wód natu-ralnych

Przyczyny i źródła zanie-czyszczeń wody natural-nej. Wpływ zanieczysz-czeń wody na organizmy żywe. Sposoby uzdatnia-nia wody metodami me-chanicznymi (sedymenta-cja, dekantacja, sączenie) oraz fizykochemicznymi (destylacja, chlorowanie, ogrzewanie, ozonowanie). Ścieki i oczyszczalnie ścieków. Rola bakterii w oczysz-czaniu wód.

Źródła zanieczyszczenia wody animacja 3D

Ptasie pióra w ropie naf-towej film-doświadczenie

Usuwanie zanieczyszczeń z ropy naftowej film-doświadczenie

Praca oczyszczalni ście-ków film

Dla zaintere-sowanych: Zapach wody

32. Budowa cząsteczki wody

Budowa cząsteczki wody: wzór sumaryczny i strukturalny � elektro-nowy i kreskowy. Typ wiązania w cząsteczce wody. Polarna budowa cząsteczki i wynikające z tego konsekwencje.


Atom tlenu � wyróżnienie elektronów walencyjnych model 3D

Atom wodoru model 3D

Powstawanie cząsteczki wody animacja 3D

Asocjacja cząsteczek wo-dy animacja 3D

Połączenie sześciu dipoli wody ilustracja

Ułożenie cząsteczek wody w lodzie ilustracja

Zmiana objętości wody ze wzrostem temperatury animacja 3D

Rozpuszczanie w wodzie denaturatu i nafty film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Struktura lodu

31

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

33. Badanie zjawiska rozpusz-czania się substancji w wodzie

Rozpuszczanie się sub-

stancji w wodzie. Podział

substancji na łatwo

i trudno rozpuszczalne

w wodzie. Roztwory

i zawiesiny. Roztwór kolo-

idalny i roztwór właściwy.

Mieszaniny jednorodne i

niejednorodne. Znaczenie wody jako rozpuszczalnika w życiu codziennym i w przyrodzie. Rozdzielanie składników roztworu � np. destylacja i odparowanie rozpuszczalnika � oraz zawiesiny � np. sedymen-tacja, dekantacja, filtro-wanie.

Badanie rozpuszczania się substancji w wodzie film-doświadczenie

Rozpuszczanie kryształu w wodzie animacja 3D

Badanie rozpuszczania oleju w benzynie film-doświadczenie

Rozdzielanie oleju i wody film-doświadczenie

Sączenie zawiesiny pia-sku z wodą film-doświadczenie

Odzyskiwanie cukru i siarczanu(VI) mie-dzi(II) przez odparowanie wody film-doświadczenie

Rozdzielanie roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) przez destylację film-doświadczenie

Wiadomości o substan-cjach: Siarczan(VI) miedzi(II)

Dla zaintere-sowanych: Modelowe przedstawie-nie procesu rozpuszcza-nia się sub-stancji w wodzie


34. Roztwory koloidowe

Właściwości roztworów koloidowych. Efekt Tyn-dalla. Zol i żel. Piana i emulsja.

Rozproszenie w powie-trzu dezodorantu film-doświadczenie

Przygotowanie roztworu białka jaja kurzego film-doświadczenie

Badanie efektu Tyndalla film-doświadczenie

Przygotowanie właściwe-go i koloidowego roztwo-ru mydła film-doświadczenie

Przygotowanie właściwe-go i koloidowego roztwo-ru soli kamiennej film-doświadczenie

Struktura żelu model 3D

Ogrzewanie galaretki film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Piany i emul-sje

Graf pojęcio-wy: Podział mie-szanin ze względu na wielkość czą-stek substan-cji rozpusz-czonej


32

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

35. Jakie czyn-niki wpły-wają na szybkość rozpusz-czania sub-stancji?

Czynniki wpływające na szybkość rozpuszcza-nia substancji: tempera-tura, rodzaj substancji, rodzaj rozpuszczalnika, mieszanie i rozdrabnianie substancji. Rozpuszczanie jako proces fizyczny. Róż-ne rodzaje roztworów � w zależności od substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika.

Wpływ rozdrabniania substancji na szybkość rozpuszczania film-doświadczenie

Wpływ rozdrabniania substancji na szybkość rozpuszczania animacja 3D

Wpływ mieszania na szybkość rozpuszcza-nia film-doświadczenie

Wpływ mieszania na szybkość rozpuszcza-nia animacja 3D

Wpływ temperatury na szybkość rozpuszcza-nia film-doświadczenie

Wpływ temperatury na szybkość rozpuszcza-nia animacja 3D

Badanie rozpuszczania siarczanu(VI) miedzi(II) w benzynie film-doświadczenie

Rozpuszczanie oleju w benzynie film-doświadczenie

Przypomnij sobie: Rozpuszcza-nie oleju w benzynie

Wiadomości o substan-cjach: Woda

Dla zaintere-sowanych:

Podział roz-tworów w zależności od stanu skupienia rozpuszczal-nika i sub-stancji roz-puszczonej

36. Rozpusz-czalność substancji

Podział roztworów � ze względu na ilość substan-cji rozpuszczonej � na roztwory nasycone i roz-twory nienasycone. Wpływ temperatury na nasycenie roztworu. Roz-puszczalność jako cecha danej substancji. Krzywa rozpuszczalności. Wyko-rzystanie krzywych roz-puszczalności w praktyce i do rozwiązywania zadań rachunkowych. Rozpusz-czalność gazów. Oblicze-nia chemiczne.

Badanie rozpuszczalności cukru, soli kamiennej, siarczanu(VI) miedzi(II) i kwasu borowego film-doświadczenie

Ogrzewanie nasyconych roztworów cukru, soli kamiennej, siarczanu(VI) miedzi(II) i kwasu borowego film-doświadczenie

Odczytywanie rozpusz-czalności substancji z krzywych rozpuszczalno-ści 3 animacje 2D (w tym dwa ćwiczenia interaktywne)

Otwieranie butelki z napojem gazowanym film-doświadczenie

Obliczenia chemiczne: Obliczanie rozpuszczal-ności sub-stancji i ilości składników roztworu na-syconego

Wiadomości o substan-cjach: Kwas borowy H3BO3

33

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

37. Otrzymy-

wanie kryształów � krystali-zacja

Krystalizacja jako proces odwrotny do rozpuszcza-nia. Występowanie sub-stancji krystalicznych w przyrodzie � kryształy uwodnione. Wpływ tem-peratury na proces krystalizacji. Wydajność krystalizacji. Zastosowanie krystalizacji.

Krystalizacja saletry po-tasowej, czyli azotanu(V) potasu film-doświadczenie

Hodowanie kryształów siarczanu(VI) miedzi(II) film-doświadczenie

Stan równowagi w roz-tworze animacja 3D

Prażenie uwodnionego kryształu siarczanu(VI) miedzi(II) film-doświadczenie

Odczytywanie rozpusz-czalności azotanu(V) po-tasu w temperaturze 20°C i 100°C animacja 2D

Dla zaintere-sowanych: Stan równo-wagi w roz-tworze

Obliczenia chemiczne: Obliczanie wydajności krystalizacji.


38. Stężenie procentowe roztworu

Podział roztworów ze względu na ilość roz-puszczonej substancji: roztwór rozcieńczony i roztwór stężony. Stęże-nie roztworu. Stężenie procentowe roztworu. Roztwory o określonym stężeniu procentowym znane z życia codzienne-go. Przygotowanie roz-tworu o określonym stę-żeniu. Obliczenia rachun-kowe dotyczące stężenia procentowego. Zmiana stężenia przez rozcień-czanie i zagęszczanie roztworu.

Sporządzanie roztworów cukru o różnym stężeniu film-doświadczenie

Modele roztworów o różnych stężeniach animacja 3D

Przygotowanie 100 g 15-procentowego roztworu cukru film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Różne sposo-by wyrażania stężeń

Obliczanie masy sub-stancji roz-puszczonej

Obliczanie masy sub-stancji roz-tworu

Obliczanie masy sub-stancji roz-puszczalnika

Obliczanie stężenia pro-centowego roztworu

39. Sprawdź swoja wie-dze z roz-działu �Roztwory wodne�

Test sprawdzający wielo-stopniowy

34

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

KLASA II Projekty lekcji.

Lp.

Temat Treści zasadnicze Przykładowe środki me-dialne

Treści dodatkowe, rozszerzające wiedzę i umiejętności ucznia

1. Czy tlenki niemetali reagują z wodą?

Reakcja tlenku siarki(IV) SO

2 z wodą. Kwas siar-

kowy(IV). Zmiana barwy wskaźników w roztworze kwasu siarkowego(IV). Odczyn kwasowy. Bada-nie zmiany barwy wywa-ru z czerwonej kapusty, papierka lakmusowego, uniwersalnego papierka wskaźnikowego i oranżu metylowego pod wpływem kwasu siarko-wego(IV). Kwas siarko-wy(IV) jako kwas nie-trwały.

Otrzymywanie kwasu siarko-wego(IV) film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Wskaźniki film-doświadczenie

Właściwości kwasu siarko-wego(IV) film-doświadczenie

Rozkład kwasu siarkowego(IV) film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Cząsteczka kwasu siarko-wego(IV) mo-del 3D

Przypomnij sobie: Tlenki

Graf pojęciowy: Podział tlenków

2. Kwas węglo-wy

Reakcja tlenku węgla(IV) z wodą. Badanie zmiany barwy wskaźników w roztworze kwasu wę-glowego. Kwas węglowy jako kwas nietrwały. Ga-zowane wody i napoje. Inne kwasy znane uczniom z życia codziennego.

Otrzymywanie kwasu węglo-wego film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Cząsteczka kwasu węglo-wego model 3D

Ćwiczenie interaktyw-ne: Właściwości kwasu octowego

Dla zainteresowanych: Kwasy z domowej ap-teczki

35

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Rozkład kwasu węglowego filmy doświad-czenia, reakcja modelowa 3D

3. Kwas siar-kowy(VI)

Kwas siarkowy(VI) � bu-dowa cząsteczki, otrzy-mywanie, właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowanie. Badanie zmiany barwy wskaźni-ków w roztworze kwasu siarkowego(VI). Wydzie-lanie się energii w czasie rozcieńczania kwasu siarkowego(VI). Kataliza-tor � substancja, która przyspiesza przebieg re-akcji. Proces egzoter-miczny i endotermiczny.

Cząsteczka kwasu siarko-wego(VI) mo-del 3D

Otrzymywanie tlenku siar-ki(VI) i kwasu siarkowego(VI) filmy doświad-czenia, reakcje modelowe 3D

Właściwości kwasu siarko-wego(VI) filmy doświadczenia

Niszczące dzia-łanie kwasu siarkowego(VI) film-doświadczenie

Rozcieńczanie kwasu siarko-wego(VI) film-doświadczenie

Barwa wskaź-ników w roztworze kwasu siarko-wego(VI) film-doświadczenie

Zastosowanie kwasu siarko-wego(VI) ani-macja 3D

Kombinat siar-kowy film

Ćwiczenie interaktyw-ne: Właściwości kwasu siarkowego(VI)

Wiadomości o substancjach: Kwas siarkowy(VI)

Dla zainteresowanych: Kombinat siarkowy

36

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

4. Kwas fosfo-rowy(V)

Kwas fosforowy(V) � H

3PO

4. Budowa czą-

steczki � model. Właści-wości fizyczne i chemicz-ne. Otrzymywanie i za-stosowanie H

3PO

4. Kwas

fosforowy jako kwas trwały. Zmiana barwy wskaźników w roztworze kwasu fosforowego(V).

Otrzymywanie kwasu fosfo-rowego(V) i tlenku fosfo-ru(V) filmy doświadczenia, reakcja mode-lowa 3D

Budowa kwasu fosforowe-go(V) model 3D

Barwa wskaź-ników w roztworze kwasu fosfo-rowego(V) film-doświadczenie

Rozkład kwasu fosforowe-go(V) film-doświadczenie

Zastosowanie kwasu fosfo-rowego(V) animacja 3D

Dla zainteresowanych: Kwasy fosforowe

Wiadomości o substancjach: Kwas fosforowy(V)

5. Kwas azoto-wy(V)

Kwas azotowy(V) � HNO3

� budowa cząsteczki, właściwości fizyczne i chemiczne, zastosowa-nie. Zmiana barwy wskaźników w roztworze kwasu azotowego(V). Reakcja charakterystycz-na.

Cząsteczka kwasu azoto-wego(V) model 3D

Otrzymywanie tlenku azo-tu(V) i kwasu azotowego(V) reakcja mode-lowa 3D

Właściwości kwasu azoto-wego(V) filmy doświadczenia

Reakcje kwasu azotowego(V) filmy doświad-czenia

Dla zainteresowanych: Otrzymywanie kwasu azotowego(V) z powie-trza i wody

Ćwiczenie interaktyw-ne: Otrzymywanie kwa-su azotowego(V) z po-wietrza i wody

Zasłużeni dla chemii: Ignacy Mościcki

Dla zainteresowanych: Historia kwasu azoto-wego(V)

Wiadomości o substancjach: Kwas azotowy(V)

37

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Barwa wskaź-ników

w roztworze kwasu azoto-wego(V) film-doświadczenie

Zastosowanie kwasu azoto-wego(V) ilu-stracje

6. Czy wszyst-kie kwasy zawierają tlen?

Kwas chlorowodorowy (solny) i siarkowodorowy � budowa cząsteczek i ich modele. Właściwości fizyczne i chemiczne kwasu solnego oraz jego zastosowanie. Kwas sol-ny jako odczynnik laboratoryjny.

Cząsteczka chlorowodoru model 3D

Otrzymywanie chlorowodoru film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Otrzymywanie kwasu chloro-wodorowego animacja 3D

Właściwości kwasu solnego filmy doświad-czenia

Zabarwienie wskaźników w kwasie solnym film-doświadczenie

Reakcja kwasu solnego z metalami film-doświadczenie

Otrzymywanie chlorku ma-gnezu reakcja modelowa 3D

Zastosowanie kwasu solnego ilustracje

Wiadomości o substancjach: Chlorowodór

Kwas chlorowodorowy

Siarkowodór

Kwas siarkowodorowy

38

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Cząsteczka siarkowodoru model 3D

Otrzymywanie siarkowodoru film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

7. Budowa i podział kwa-sów

Wzory i modele pozna-nych kwasów. Podział kwasów na tlenowe i beztlenowe. Wzór ogól-ny kwasów. Nazwy reszt kwasowych i ich warto-ściowość. Porównanie budowy i właściwości kwasów. Kwasy trwałe i nietrwałe.

Ćwiczenie interaktyw-ne: Modele i wzory sumaryczne kwasów

Zasłużeni dla chemii: Leon Marchlewski

Ćwiczenie interaktyw-ne: Kwasy tlenowe

i beztlenowe

Dla zainteresowanych: Wodorki

Ćwiczenie interaktyw-ne: Wartościowość reszt kwasowych

8. Dlaczego wodne roz-twory kwa-sów przewo-dzą prąd elektryczny?

Podział wodnych roztwo-rów na elektrolity i nieelektrolity. Przewod-nictwo elektryczne kwa-sów. Pojęcia jonu, katio-nu i anionu. Proces dyso-cjacji elektrolitycznej chlorowodoru.

Przewodnictwo elektryczne kwasów film-doświadczenie

Cząsteczka chlorowodoru model 3D

Rozpad czą-steczek chlo-rowodoru ani-macje 3D

Dysocjacja chlorowodoru reakcja mode-lowa 3D

Elektrolity mocne i słabe film-doświadczenie

Ćwiczenie interaktyw-ne: Przewodnictwo elektryczne kwasów

Przypomnij sobie: Budowa cząsteczki wo-dy

Graf pojęciowy: Podział jonów

39

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

9. Dysocjacja elektrolitycz-na kwasów

Definicja kwasów według Arrheniusa. Nazwy anio-nów reszt kwasowych. Zależność między liczbą ładunków a wartościowo-ścią jonu. Słowna inter-pretacja równań reakcji dysocjacji elektrolitycz-nej.

Dysocjacja chlorowodoru animacja 3D

Dysocjacja chlorowodoru reakcja mode-lowa 3D

Dysocjacja kwasu azoto-wego(V) reak-cja modelowa 3D

Dysocjacja kwasu siarko-wego(VI) re-akcja modelo-wa 3D

Dysocjacja kwasu siarko-wego(IV) re-akcja modelo-wa 3D

Dysocjacja kwasu węglo-wego reakcja modelowa 3D

Dysocjacja kwasu fosfo-rowego(V) reakcja modelowa 3D

Zasłużeni dla chemii: Svante August Arrhe-nius

Ćwiczenia interaktyw-ne: Reakcje dysocjacji kwasu siarkowego(IV), kwasu węglowego i kwasu fosforowego(V)

Dla zainteresowanych: Etapy dysocjacji kwasu siarkowego(VI)

Etapy dysocjacji kwasu fosforowego(V)

Tabela: Aniony niektórych kwa-sów

40

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

10. Kwaśne deszcze i ich wpływ na środowisko

Zestawienie wzorów, nazw kwasów i jonów, na które kwasy rozpadają się w procesie dysocjacji elektrolitycznej. Zanie-czyszczenie powietrza tlenkami niemetali. Kwa-śne opady: powstawanie i wpływ na środowisko (rośliny, zwierzęta i lu-dzi).

Powstawanie tlenku siar-ki(IV) reakcja modelowa 3D

Działanie tlen-ku siarki(IV) na rośliny film-doświadczenie

Powstawanie tlenku azo-tu(II) reakcja modelowa 3D

Powstawanie tlenku azo-tu(IV) reakcja modelowa 3D

Powstawanie tlenku azo-tu(III) reakcja modelowa 3D

Wpływ tlenku azotu(IV) na rośliny film-doświadczenie

Kwaśne opady animacja 3D, film-doświadczenie

Ćwiczenie interaktyw-ne: Wpływ tlenku azotu(IV) na rośliny

Dla zainteresowanych: Kwaśne deszcze

Ćwiczenia interaktyw-ne: Działanie kwasów na metale

41

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

11. Czy tlenki metali reagu-ją z wodą?

Otrzymanie wodorotlen-ków w reakcji tlenków metali z wodą. Barwy wskaźników w roztworze wodorotlenku magnezu i wapnia. Wodorotlenek magnezu i wapnia: wła-ściwości i zastosowanie. Woda wapienna. Odczyn zasadowy roztworu.

Działanie wody na tlenki me-tali film-doświadczenie

Powstawanie wodorotlenku magnezu reak-cja modelowa 3D

Fenoloftaleina � badanie za-barwienia film-doświadczenie

Budowa wodo-rotlenku wap-nia model 3D

Budowa wodo-rotlenku ma-gnezu model 3D

Rozkład wodo-rotlenków wapnia i ma-gnezu film-doświadczenie

Rozkład wodo-rotlenku wap-nia reakcja modelowa 3D

Rozkład wodo-rotlenku ma-gnezu reakcja modelowa 3D

Zastosowanie wodorotlenku wapnia anima-cja 3D

Zastosowanie wodorotlenku magnezu ilu-stracje

Ćwiczenie interaktyw-ne: Powstawanie wodoro-tlenku wapnia

Wiadomości o substancjach: Wodorotlenek wapnia Wodorotlenek magnezu

.

42

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

12. Właściwości wodorotlen-ków

Wodorotlenek sodu i po-tasu. Badanie właściwości NaOH i KOH; higrosko-pijność. Zmiana barwy wskaźników w roztworze zasady sodowej i pota-sowej. Wzór ogólny wo-dorotlenków. Bezpieczne posługiwanie się sub-stancjami żrącymi.

Cząsteczka wodorotlenku sodowego i wodorotlenku potasu modele 3D

Właściwości wodorotlenków sodu i potasu filmy doświad-czenia

Barwy wskaź-ników

w roztworach wodorotlenków filmy doświad-czenia

Wykrywanie zasady sodo-wej film-doświadczenie

Barwienie płomienia pal-nika gazowego film-doświadczenie

Zastosowanie wodorotlenku sodu i potasu ilustracje

Ćwiczenie interaktyw-ne: Barwy wskaźników w roztworach wodorotlen-ków

Właściwości o substancjach: Wodorotlenek sodu i potasu

Dla zainteresowanych: Barwienie płomienia palnika gazowego

Ćwiczenie interaktyw-ne: Barwienie płomienia palnika gazowego

43

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

13. Sposoby otrzymywa-nia wodoro-tlenków

Otrzymywanie wodoro-tlenków w reakcji metalu aktywnego z wodą oraz tlenku metalu z wodą. Zapis równań reakcji chemicznych. Zasada amonowa. Zmiana barwy wskaźników w roztwo-rach zasad. Nazwy wodo-rotlenków.

Otrzymywanie wodorotlenków sodu i potasu film-doświadczenie

Powstawanie wodorotlenku sodu reakcja modelowa 3D

Powstawanie wodorotlenku potasu reakcja modelowa 3D

Otrzymywanie wodorotlenku wapnia film-doświadczenie

Powstawanie wodorotlenku wapnia reakcja modelowa 3D

Otrzymywanie wodorotlenku miedzi(II) i wodorotlenku żelaza(III) filmy doświad-czenia

Ćwiczenie interaktyw-ne: Otrzymywanie wo-dorotlenku potasu

Wiadomości o substancjach: Sód, potas i wapń

Dla zainteresowanych: Wodorotlenek mie-dzi(II) i wodorotlenek żelaza(III)

Tabela: Nazwy wodorotlenków

Graf pojęciowy: Od pierwiastka do związku chemicznego

14. Dysocjacja elektrolitycz-na zasad

Przewodnictwo elektrycz-ne wodnych roztworów wodorotlenków. Definicja zasad według Arrheniusa. Grupa wodorotlenowa i jon wodorotlenkowy. Reakcje dysocjacji elek-trolitycznej zasad. Słow-na interpretacja równań reakcji dysocjacji.

Przewodnictwo elektryczne zasad film-doświadczenie

Dysocjacja wodorotlenku sodu animacja 3D, reakcja modelowa 3D

Dysocjacja wodorotlenku potasu reakcja modelowa 3D

Ćwiczenia interaktyw-ne: Równanie reakcji dysocjacji wodorotlenku potasu

Reakcja dysocjacji wo-dorotlenku wapnia

Dla zainteresowanych: Etapowa dysocjacja zasad

Wiadomości o substancjach: Amoniak

44

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Dysocjacja wodorotlenku wapnia reakcja modelowa 3D

Badanie zasa-dowych wła-ściwości amo-niaku film-doświadczenie

Dla zainteresowanych: Amoniak

15. Barwy wskaźników w roztworach wodorotlen-ków i kwa-sów

Barwy wskaźników w roztworach zasad i kwasów. Odczyn roz-tworów zasadowy, obo-jętny i kwasowy. Skala pH. Zobojętnianie kwasu zasadą. P. Sörensen � twórca skali pH.

Barwy wskaź-ników w roz-tworach kwa-sów i zasad film-doświadczenie

Odczyn roz-tworów anima-cja 2D

Określanie odczynu roz-tworu film-doświadczenie

Zobojętnianie kwasu zasadą film-doświadczenie

Zobojętnianie kwasu solnego zasadą pota-sową reakcja modelowa 3D

Ćwiczenie interaktyw-ne: Barwy wskaźników w roztworach kwasów i zasad

Zasłużeni dla chemii: Peter Sörensen

Ćwiczenie interaktyw-ne: Określenie odczynu roztworu

Dla zainteresowanych: Zmiana wartości pH w jamie ustnej i żołądku

16. Sprawdź swoją wiedzę o kwasach i wodorotlen-kach

Sprawdzian wiedzy i umiejętności uczniów na temat kwasów i wodo-rotlenków. Test spraw-dzający � wielostopnio-wy.

17. Jak można otrzymać sól?

Sole � nowa grupa związków chemicznych. Reakcja niektórych meta-li z kwasami jako jeden ze sposobów otrzymyania soli. Sól i wodór jako pro-ukty reakcji kwasów z

Sól kamienna film

Otrzymywanie soli film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Ćwiczenia interaktyw-ne: Otrzymywanie soli

Przypomnij sobie: Reakcja miedzi ze stę-żonym kwasem azoto-wym(V)

45

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

niektórymi metalami. Zapis przebiegających reakcji. Szereg aktywno-ści metali.

Reakcje miedzi ze stężonym kwasem azo-towym(V) film-doświadczenie, moduł reakcji

Reakcja kwasu siarkowego(VI) z metalami film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Reakcja miedzi ze stę-żonym kwasem siarko-wym(VI)

Ćwiczenie interaktyw-ne: Reakcje metalu z kwa-sem siarkowym(VI).

Dla zainteresowanych: Obliczenia chemiczne � objętość molowa gazów

Obliczenia chemiczne: Objętość molowa gazów

Ćwiczenia interaktyw-ne: Objętość molowa gazów Reaktywność metali

Graf pojęciowy: Podział substancji che-micznych

18. W jaki spo-sób tworzy się nazwy soli?

Budowa jonowa soli. Wzory i nazwy soli: chlorki, siarczki, siarcza-ny(VI), siarczany(IV), azotany(V), fosforany(V), węglany. Wzór ogólny soli.

Wzory soli animacja 2D

Powstawanie chlorku wapnia reakcja mode-lowa 3D

Powstawanie siarczanu(VI) wapnia reakcja modelowa 3D

Powstawanie węglanu żela-za(III) reakcja modelowa 3D

Rozkład ter-miczny wodo-rowęglanu so-du film-doświadczenie

Przypomnij sobie: Nazwy kwasów i ich anionów

Tabele: Jony metali i ich ładunki

Reszty kwasowe i ich ładunki

Dla zainteresowanych: Wodorosole, sole amo-nowe

Ćwiczenie interaktyw-ne: Równanie reakcji roz-kładu termicznego wo-dorowęglanu sodu

46

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

19. Dysocjacja elektrolitycz-na soli

Dysocjacja elektrolitycz-na soli. Jony: kationy metalu i aniony reszty kwasowej. Badanie prze-wodnictwa elektrycznego soli. Korzystanie z tablicy rozpuszczalności soli. Zapis równań dysocjacji soli. Definicja soli według Arrheniusa.

Przewodnictwo elektryczne wodnych roz-tworów soli film-doświadczenie

Wiązanie jo-nowe animacja 3D

Dysocjacja chlorku sodu reakcja mode-lowa 3D

Dysocjacja siarczanu(VI) magnezu reak-cja modelowa 3D

Przypomnij sobie: Wiązania jonowe

Dysocjacja elektroli-tyczna

Ćwiczenia interaktyw-ne: Dysocjacja elektroli-tyczna

Dla zainteresowanych: Elektroliza chlorku sodu

20. Reakcje zo-bojętniania jako jeden ze sposobów otrzymywa-nia soli

Reakcja zobojętniania. Odczyn obojętny. Wyko-rzystanie reakcji zobojęt-niania w życiu codzien-nym. Zapis reakcji zobo-jętniania w formie czą-steczkowej i jonowej

Otrzymywanie chlorku sodu w reakcji zobo-jętniania film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Dysocjacja wodorotlenku sodu, kwasu solnego i chlorku sodu reakcje mode-lowe 3D

Reakcje zobo-jętniania reak-cja modelowa 3D, animacja 3D

Miareczkowa-nie film-doświadczenie

Miareczkowa-nie wodoro-tlenku potasu z kwasem siarkowym(VI)

Dla zainteresowanych: Miareczkowanie

Ćwiczenie interaktyw-ne: Zapis równania reakcji zobojętniania w formie jonowej

47

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Dobieranie współczynni-ków stechio-metrycznych, animacja 2D

21. Otrzymywa-nie soli w reakcjach tlenków me-tali z kwasami

Reakcje tlenków metali z kwasami jako jeden ze sposobów otrzymywania soli. Zestawienie pozna-nych sposobów otrzymy-wania soli (metal + kwas; tlenek metalu + kwas; zasada + kwas). Ćwiczenia w pisaniu rów-nań reakcji otrzymywania soli.

Reakcje tlen-ków metali z kwasem sol-nym filmy do-świadczenia, reakcje mode-lowe 3D

Tlenki amfote-ryczne film-doświadczenie

Reakcje tlen-ków metali z kwasem siarkowym(VI) film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Przypomnij sobie: Reakcje tlenków metali z wodą

Ćwiczenie interaktyw-ne: Reakcje tlenków metali z kwasem solnym

Dla zainteresowanych: Tlenki amfoteryczne � tlenek glinu

Ćwiczenie interaktyw-ne: Reakcje tlenków metali z kwasem siarko-wym(VI)

48

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

22. Różne spo-soby otrzy-mywania soli

Sposoby otrzymywania soli: reakcje metali z niemetalami; reakcja tlenków metali z tlenkami niemetali; reakcja zasad z tlenkami niemetali.

Działanie chlo-ru na metale film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Reakcje sodu z chlorem film-doświadczenie

Reakcje metali z siarką filmy doświadczenia, reakcje mode-lowe 3D

Reakcje tlen-ków metali z tlenkami niemetali mo-duły reakcji, film-doświadczenie

Wytrącanie węglanu wap-nia film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Ćwiczenie interaktyw-ne: Działanie chloru na me-tale

Przypomnij sobie: Reakcja sodu z chlorem

Wiadomości o substancjach: Chlor

Zasłużeni dla chemii: Karol Scheele

Wiadomości o substancjach: Siarka

Ćwiczenie interaktyw-ne: Równanie reakcji metali z siarką

23. Sole łatwo i trudno roz-puszczalne w wodzie

Sole łatwo i trudno roz-puszczalne w wodzie. Powstawanie soli trudno rozpuszczalnych jako łączenie się odpowiednich jonów. Cząsteczkowy, jonowy i skrócony zapis równań reakcji powsta-wania soli trudno roz-puszczalnych. Analiza tabeli rozpuszczalności.

Badanie roz-puszczalności soli film-doświadczenie

Rozpuszczal-ność substan-cji animacje 3D

Otrzymywanie soli nieroz-puszczalnych film- doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Powstawanie siarczanu(VI)

Ćwiczenia interaktyw-ne: Rozpuszczalność soli w wodzie

Przypomnij sobie: Rozpuszczalność substancji

Tabela: Tabela rozpuszczalności

Ćwiczenia interaktyw-ne: Reakcje wytrącanie osadów soli

49

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

baru animacja

3D, reakcja modelowa 3D

Sączenie siar-czanu(VI) baru film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Wytrącanie osadów soli film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

24. Reakcje soli Reakcje soli z kwasami, zasadami i metalami. Zestawienie poznanych sposobów otrzymywania soli: kwas + metal, sól + kwas, kwas + tlenek me-talu, sól + zasada, kwas + wodorotlenek, metal + sól, metal + niemetal, tlenek metalu + tlenek niemetalu, wodorotlenek + tlenek niemetalu.

Reakcje soli z kwasami film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Reakcje soli z zasadami film-doświadczenie

Reakcje metali z solami filmy doświadczenia, reakcje mode-lowe 3D

Ćwiczenia interaktyw-ne: Równania reakcji soli z kwasami

Równania reakcji soli z zasadami

Równania reakcji metali z solami

Dla zainteresowanych: Szereg aktywności me-tali

25. Sole wokół nas

Zastosowanie niektórych soli w gospodarstwie do-mowym, przemyśle, rol-nictwie i lecznictwie. Chlorek sodu � sól ka-mienna: właściwości, zastosowanie i występo-wanie. Inne sole stoso-wane w kuchni i ich wpływ na organizm czło-wieka. Nawozy sztuczne � ich wpływ

na środowisko. Sole wy-stępujące w wodach mi-neralnych i ich znaczenie dla człowieka.

Rozpuszczal-ność chlorków film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Azotany film-doświadczenie

Nawozy sztuczne film-doświadczenie,

reakcja mode-lowa 3D

Eutrofizacja animacja 2D

Dla zainteresowanych: Chlorek potasu

Eutrofizacja

Sól gorzka

Graf pojęciowy: Substancje chemiczne

50

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

26. Sprawdź swoją wiedzę o solach

Test sprawdzający wie-dzę i umiejętności uczniów � wielostopnio-wy.

27. Skały wa-pienne jako surowiec mineralny

Skały wapienne i ich ro-dzaje: wapień, kreda i marmur. Porównanie właściwości fizycznych skał wapiennych. Węglan wapnia jako główny składnik skał wapien-nych. Identyfikacja wa-pieni � reakcja charakte-rystyczna. Występowanie wapieni w Polsce. Inne surowce mineralne (sól kamienna, siarka, rudy metali, ropa naftowa i gaz ziemny). Niszczenie budowli spowodowane obecnością zanieczysz-czeń w powietrzu.

Stalaktyty i stalagmity animacja 3D, reakcje mode-lowe 3D

Zamki z wa-pienia film

Zastosowanie wapieni ani-macja 3D

Właściwości skał wapien-nych film-doświadczenie

Identyfikacja skał wapien-nych film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Dla zainteresowanych: Stalaktyty i stalagmity Zamki z wapienia

Ćwiczenie interaktyw-ne: Właściwości skał wapiennych

28. Otrzymywa-nie i zasto-sowanie wapna palonego

Wapno palone, wapno gaszone � właściwości i zastosowanie. Warunki bezpieczeństwa w czasie gaszenia wapna palone-go.

Termiczny roz-kład wapieni film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Otrzymywanie wapna palone-go animacja 2D

Badanie twar-dości wody film-doświadczenie, reakcje mode-lowe 3D

Gaszenie wap-na palonego film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Ćwiczenie interaktyw-ne: Termiczny rozkład wapieni

Dla zainteresowanych: Twardość wody

Ćwiczenia interaktyw-ne: Twardość wody

Równanie reakcji tlenku wapnia z tlenkiem wę-gla(IV)Przypomnij so-bie: Reakcje

endoenergetyczne i egzoenergetyczne

Zastosowanie wodoro-tlenku wapnia

51

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

29. Dlaczego zaprawa mu-rarska twardnieje?

Zaprawa murarska � otrzymywanie i tward-nienie. Czynniki wpływa-jące na szybkość tward-nienia zaprawy murar-skiej. Znaczenie wapieni w budownictwie. Cement jako materiał wiążący. Beton i żelbeton.

Zaprawa mu-rarska film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Czynniki wpływające na szybkość twardnienia zaprawy mu-rarskiej film-doświadczenie, animacja 3D

Wykrywanie węglanu wap-nia w tynku film-doświadczenie

Cement film-doświadczenie

Produkcja ce-mentu w ce-mentowni animacja 3D

Beton film

Ćwiczenie interaktyw-ne: Zaprawa murarska

Dla zainteresowanych: Piramida Chefrena

Dla zainteresowanych: Produkcja cementu

Ćwiczenie interaktyw-ne: Działanie kwasu solne-go na tynk

30. Skały gipso-we

Skały gipsowe � anhy-dryt, gips i alabaster. Siarczan(VI) wapnia � główny składnik skał gip-sowych. Hydraty � sole uwodnione. Gips krysta-liczny i gips palony oraz jego zastosowanie.

Właściwości gipsu filmy doświadczenia, reakcja mode-lowa 3D

Gips palony film-doświadczenie

Twardnienie gipsu reakcja modelowa 3D

Zastosowanie gipsu palonego animacja 3D

Dla zainteresowanych: Sole uwodnione

Ćwiczenie interaktyw-ne: Cechy zewnętrzne gipsu

Zasłużeni dla chemii: Antoine Lavoisier

52

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

31. Tlenek krze-mu(IV) i jego odmiany

Tlenek krzemu(IV) jako składnik minerałów. Kwarc, piasek, krzemień. Właściwości fizyczne mi-nerałów zawierających tlenek krzemu(IV). Za-stosowanie tlenku krze-mu(IV) jako półprzewod-nika. Szkło wodne � wodny roztwór krzemia-nu sodu. Reakcja tlenku krzemu(IV) z magnezem.

Krzemień ani-macja 2D

Właściwości krzemionki � tlenku krze-mu(IV) filmy doświadczenia, reakcja mode-lowa 3D

Szkło wodne film-doświadczenie

Właściwości tlenku krze-mu(IV) film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Ćwiczenie interaktyw-ne: Równanie reakcji zasa-dy sodowej z tlenkiem węgla(IV)

Dla zainteresowanych: Tlenek krzemu(IV) Krzemiany.

Przypomnij sobie: Reakcja magnezu z tlenkiem węgla(IV)

Ćwiczenie interaktyw-ne: Krzem � położenie w układzie okresowym

32. Co to jest szkło?

Struktura i właściwości szkła. Otrzymywanie szkła i formowanie przedmiotów szklanych. Rodzaje szkła ze względu na zawarte w nim skład-niki oraz jego zastosowa-nie. Szkło jako jedno z najlepszych opakowań do produktów spożywczych. Szkło � nowoczesny ma-teriał budowlany.

Otrzymywanie szkła film

Formowanie przedmiotów szklanych film

Właściwości szkła film-doświadczenie

Światłowody film

Dla zainteresowanych: Światłowody

33. Gleba i jej właściwości

Skład chemiczny skorupy ziemskiej. Sfery Ziemi: skorupa, płaszcz i jądro. Gleba jako cienka, ze-wnętrzna warstwa po-krywająca powierzchnię lądów skorupy ziemskiej. Produkty wietrzenia skał oraz rozkładających się substancji organicznych. Właściwości sorpcyjne

Wietrzenie gleby animacja 2D

Skład gleby film-doświadczenie

Właściwości gleby � chłon-ność film-doświadczenie

Wykres kołowy: Skład chemiczny skoru-py ziemskiej

Ćwiczenia interaktyw-ne: Właściwości gleby � chłonność

Odczyn gleby

53

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

gleby oraz jej chłonność. Odczyn gleby.

Właściwości gleby � sorpcja film-doświadczenie

Odczyn gleby film-doświadczenie

34. Występowa-nie i otrzy-mywanie metali

Występowanie metali w stanie wolnym i w sta-nie związanym. Rudy metali jako naturalne źródła metali. Sposoby otrzymywania metali z rud. Elektroliza jako metoda oczyszczania metali. Huty metali uciążliwe dla środowiska. Odzyskiwanie metali ze złomu.

Otrzymywanie metali z rud film-doświadczenie, reakcja mode-lowa 3D

Aluminotermia animacja 3D

Wielki piec animacja 3D, reakcje mode-lowe 3D

Elektroliza animacja 3D, reakcja mode-lowa 3D

Przypomnij sobie: Właściwości metali

Reakcja tlenku mie-dzi(II) z wodorem

Dla zainteresowanych: Aluminotermia

35. Węgle kopal-ne

Węgiel kamienny � waż-ny surowiec energetycz-ny. Złoża węgla kamien-nego w Polsce. Podział węgli kopalnych: węgiel kamienny, węgiel bru-natny i torf. Powstanie i zastosowanie węgli ko-palnych. Sucha destyla-cja węgla kamiennego i zastosowanie jej pro-duktów. Wydobycie wę-gla kamiennego, jego eksploatacja a środowi-sko.

Powstawanie węgli kopal-nych animacja 3D

Zastosowanie torfu film

Sucha destyla-cja węgla ka-miennego film-doświadczenie

Woda pogazo-wa film-doświadczenie

Amoniak model 3D

Zastosowanie produktów

suchej desty-lacji węgla kamiennego ilustracje

Ćwiczenie interaktyw-ne: Pokłady węgli kopal-nych

54

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

36. Ropa nafto-wa i jej wła-ściwości

Ropa naftowa i towarzy-szący jej gaz jako surow-ce energetyczne. Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce i na świecie. Powstanie i za-stosowanie tych surow-ców energetycznych. Produkty frakcjonowanej destylacji ropy naftowej.

Właściwości ropy naftowej film-doświadczenie

Destylacja ro-py naftowej film-doświadczenie, animacja 2D

Zastosowanie ropy naftowej ilustracje

Rafineria Gdańska film

Ćwiczenie interaktyw-ne: Występowanie ropy naftowej

Zasłużeni dla chemii: Ignacy Łukasiewicz

Dla zainteresowanych: Rafineria Gdańska

Lampa naftowa

37. Poszukiwanie źródeł ener-gii

Tradycyjne źródła energii (węgiel kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny). Wyczerpywanie się su-rowców energetycznych. Ochrona naturalnego środowiska jako przyczy-na poszukiwania i stoso-wania innych źródeł energii. Pozawęglowe źródła energii, wykorzy-stujące energię wiatru, Słońca, wody, reakcji jądrowych i biochemicz-nych. Biogaz jako cenne źródło energii.

Ochrona śro-dowiska natu-ralnego ani-macja 3D

Energia ato-mowa anima-cja 3D

Energia sło-neczna anima-cja 3D, film

Biogaz film

Energia siły wiatru film

Elektrownie i młyny wodne film

Dla zainteresowanych: Czy energia słoneczna może zastąpić zapałkę?

38. Sprawdź swoją wiedzę o surowcach i tworzywach mineralnych

Sprawdzian wiedzy i umiejętności uczniów na temat surowców i tworzyw pochodzenia mineralnego. Test sprawdzający � wielo-stopniowy.

55

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

KLASA III

Projekty lekcji

Temat Treści zasadnicze Przykładowe środki medialne

Treści do-datkowe,

rozszerzają-ce wiedzę

ucznia

1. Występowa-nie węgla w przyrodzie

Charakterystyka węgla na podstawie jego poło-żenia w układzie okreso-wym. Nieorganiczne związki węgla � przypo-mnienie właściwości i

zastosowania tlenku węgla(IV) i węglanów. Węgle kopalne: węgiel kamienny, węgiel bru-natny i torf. Ropa nafto-wa i gaz ziemny. Węgiel � składnik biosfery.

Fotosynteza animacja 2D

Obieg węgla animacja 2D

Wpływ temperatury na związki organiczne filmy doświadczenia

Wykrywanie węgla film-doświadczenie

Ćwiczenia interaktywne: Określenie położenia wę-gla w układzie okresowym na podstawie liczby atomo-wej.

Równanie reakcji tlenku miedzi(II) z węglem

Dla zaintere-sowanych: Związki orga-niczne

2. Węgiel jako pierwiastek

Odmiany alotropowe węgla: diament, grafit i fullereny. Właściwości diamentu i grafitu wyni-kające z budowy ich sieci krystalicznych. Zastoso-wanie diamentu i grafitu. Sadza i jej zastosowanie.

Sieć krystaliczna diamentu animacja 3D

Sieć krystaliczna grafitu animacja 3D

Spalanie drewna i ropy naftowej film-doświadczenie

Fullereny modele 3D

Zastosowanie diamentu i grafitu ilustracje

Ćwiczenia interaktywne: Właściwości diamentu i grafitu

Badanie prze-wodnictwa elektrycznego diamentu i grafitu.

Tabela: Właściwości diamentu i grafitu

Dla zaintere-sowanych: Odkrycie ful-lerenów

Sztuczne dia-menty

Barwy dia-mentów

Lp.

56

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

3. Związki wę-gla z wodo-rem

Metan � główny składnik gazu ziemnego. Właści-wości fizyczne i chemicz-ne metanu oraz jego zastosowanie. Mieszani-na wybuchowa metanu z powietrzem. Czad � tlenek węgla(II) jako produkt niecałkowitego spalania gazu.

Cząsteczka metanu mo-del 3D

Otrzymywanie metanu film-doświadczenie

Mieszanina wybuchowa film-doświadczenie

Aktywność chemiczna metanu film-doświadczenie, reakcje modelowe 3D

Gaz błotny animacja 2D

Zastosowanie metanu ilustracje

Dla zaintere-sowanych: Lampa Davy�ego

Zasłużenie dla chemii: Humphry Davy

Ćwiczenia interaktywne: Równanie reakcji spala-nia metanu

Wiadomości o substan-cjach: Metan

4. Alkany � węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone: etan, propan i butan � właściwości fizyczne; wzory sumaryczne, strukturalne i półstruktu-ralne oraz modele czą-steczek; właściwości chemiczne: palność, nasycony charakter wią-zań. Zastosowanie alka-nów.

Cząsteczka etanu model 3D

Cząsteczki propanu i butanu modele 3D

Mieszanina propanu i butanu film-doświadczenie

Węglowodory nasycone film-doświadczenie

Reakcja podstawiania film-doświadczenie

Ćwiczenia interaktywne: Równanie reakcji spala-nia etanu oraz butanu

Tabela: Węglowodory nasycone

Ćwiczenia interaktywne: Wzory pół-strukturalne

Dla zaintere-sowanych: Reakcja pod-stawiania � substytucji

5. Szereg ho-mologiczny węglowodo-rów

Zmiany właściwości fi-zycznych w szeregu ho-mologicznym. Wzór ogólny i nazewnictwo alkanów.

Szereg homologiczny węglowodorów nasyco-nych animacje 2D

Badanie palności produk-tów destylacji

Ćwiczenie interaktywne: Ustalanie wzo-rów węglowo-dór nasyco-nych

57

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

ropy naftowej film-doświadczenie

Spalanie węglowodorów przy małym dostępie tlenu animacja 2D

Rozpuszczalność węglo-wodorów w wodzie film-doświadczenie

Gaszenie pożarów wywo-łanych substancjami organicznymi animacja 2D

Tabela: Właściwości fizyczne wę-glowodorów nasyconych

Ćwiczenia interaktywne: Równania reakcji spala-nia węglowo-dorów

Dla zaintere-sowanych: Liczba oktano-wa

Gaszenie po-żarów wywo-łanych sub-stancjami organicznymi

6. Eten � wę-glowodór nienasycony

Eten (etylen) � budowa cząsteczki; wzór suma-ryczny, strukturalny oraz model cząsteczki. Otrzymywanie etenu. Właściwości fizyczne i chemiczne etenu: pal-ność, przyłączanie. Za-chowanie się etenu wo-bec KMnO4 i wody bro-mowej. Zastosowanie etenu. Szereg homolo-giczny alkenów: wiązanie podwójne, wzór ogólny oraz nazewnictwo alke-nów.

Model etenu animacja 3D

Cząsteczka etenu model 3D

Otrzymywanie etenu film-doświadczenie

Spalanie etenu film-doświadczenie, reakcja modelowa 3D

Badanie zachowania etenu wobec wody bro-mowej i roztworu man-ganianu(VII) potasu film-doświadczenie

Reakcja addycji reakcja modelowa 3D

Dojrzewanie owoców animacja 3D

Szereg homologiczny alkenów modele 3D

Zastosowanie etenu animacja 3D

Dla zaintere-sowanych: Otrzymywanie etenu

Ćwiczenia interaktywne: Równania reakcji przyłą-czania chloru i wodoru do etenu

Wiadomości o substan-cjach: Eten

Dla zaintere-sowanych: Dojrzewanie owoców

Karoten

58

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

7. Polietylen i inne two-rzywa synte-tyczne

Polimeryzacja etenu. Monomer i polimer. Wła-ściwości fizyczne i che-miczne polietylenu. Inne tworzywa syntetyczne: polipropylen, polichlorek winylu � PCV, kauczuk syntetyczny.

Polimeryzacja etenu animacja 3D

Badanie termoplastycz-ności polietylenu film-doświadczenie

Badanie palności poliety-lenu film-doświadczenie

Zastosowanie PVC ani-macja 3D

Badanie odporności chemicznej polietylenu film-doświadczenie

Ćwiczenia interaktywne: Przedmioty wykonane z polietylenu

Wiadomości o substan-cjach: Polietylen

Dla zaintere-sowanych: Inne polimery

Kauczuk syn-tetyczny

8. Etyn i jego właściwości

Etyn � acetylen: wzór sumaryczny i struktural-ny oraz model cząstecz-ki. Otrzymywanie acety-lenu z karbidu. Właści-wości fizyczne. Właści-wości chemiczne: pal-ność oraz zachowanie się wobec wodnego roztworu KMnO4 i wody bromowej. Zastosowanie acetylenu. Szereg homologiczny alkinów: wiązanie po-trójne, wzór ogólny i nomenklatura.

Budowa cząsteczki etynu animacja 3D, model 3D

Otrzymywanie etynu film-doświadczenie, re-akcja modelowa 3D

Palność etynu film-doświadczenie

Reakcje z wodą bromową i manganianem(VII) potasu film-doświadczenie, reakcja modelowa 3D

Reakcja uwodornienia reakcja modelowa 3D

Szereg homologiczny alkinów modele 3D

Zastosowanie acetylenu film

Dla zaintere-sowanych: Chlorek winylu

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji spala-nia etynu

Przypomnij sobie: Spalanie wę-glowodorów

Wiadomości o substan-cjach: Etyn

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji przyłą-czania chloru do etynu

Dla zaintere-sowanych: Chlorek winylu

Graf pojęcio-wy: Podział wę-glowodorów

59

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

9. Naturalne źródła wę-glowodorów

Ropa naftowa i gaz ziemny jako naturalne źródła węglowodorów. Powstanie ropy naftowej i gazu ziemnego. Desty-lacja frakcjonowana ropy naftowej. Kraking pro-duktów destylacji ropy naftowej jako jedna z metod otrzymywania benzyny.

Heptan, cykloheksan, izoheksan, butan, izobu-tan modele 3D

Destylacja frakcjonowa-na ropy naftowej anima-cja 2D

Ogrzewanie parafiny w obecności katalizatora film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Izomeria łań-cuchowa

Tabela: Ilość izomerów w zależności od długości łańcucha wę-glowego

10. Sprawdź swoją wie-dzę o węglu i jego związ-kach

Sprawdzian wiedzy i umiejętności uczniów. Test sprawdzający � wielostopniowy.

11. Alkohole jako po-chodne wę-glowodorów

Przypomnienie wzorów i nazw alkanów C1-C4. Wzór ogólny oraz szereg homologiczny alkanów. Wzór sumaryczny i strukturalny oraz mode-le metanolu, etanolu, propanolu i butanolu. Grupa funkcyjna alkoho-li. Wzór ogólny alkoholi i nazewnictwo.

Metanol, etanol modele 3D

Otrzymywanie metanolu reakcja modelowa 3D

Otrzymywanie etanolu animacja 3D, reakcja modelowa 3D

Badanie rozpuszczalności jodu w etanolu i w wo-dzie film-doświadczenie

Zastosowanie etanolu ilustracje

Dla zaintere-sowanych: Otrzymywanie alkoholu z etenu

Jodyna

Denaturat

Tabela: Budowa alko-holi

60

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

12. Metanol i etanol � przedstawi-ciele alkoholi

Metanol i etanol � wła-ściwości fizyczne i otrzymywanie. Właści-wości chemiczne: pal-ność, odczyn. Otrzymy-wanie i zastosowanie metanolu i etanolu. Wpływ etanolu na orga-nizm człowieka. Metanol � silna trucizna.

Właściwości alkoholi film-doświadczenie

Kontrakcja objętości film-doświadczenie

Odczyn alkoholi film-doświadczenie

Reakcja etanolu z sodem film-doświadczenie, re-akcja modelowa 3D

Reakcja etanolu z kwa-sem solnym reakcja mo-delowa 3D

Spalanie alkoholi film oświadczenie

Działanie etanolu na białko film-doświadczenie

Wykrywanie etanolu film-doświadczenie

Badanie trzeźwości u kierowcy film

Alkohol a zdrowie anima-cja 2D

Dla zaintere-sowanych: Największa kontrakcja

Reakcja etanolu z sodem Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji spala-nia metanolu

Wiadomości o substan-cjach: Metanol

Etanol

Dla zaintere-sowanych: Probierz trzeźwości

61

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

13. Inne alkoho-le

Alkohole jednowodoro-tlenowe i wielowodoro-tlenowe. Glicerol � mo-del cząsteczki, wzór su-maryczny, strukturalny i półstrukturalny. Wła-ściwości fizyczne i che-miczne: odczyn, palność. Zastosowanie glicerolu. Dynamit � materiał wy-buchowy. Glikol i jego zastosowanie.

Alkohole jednowodoro-tlenowe modele 3D

Glicerol model 3D

Właściwości glicerolu filmy doświadczenia

Odróżnianie glicerolu od innych alkoholi film-doświadczenie

Glikol etylenowy model 3D

Zastosowanie glicerolu animacja 3D

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji spala-nia glicerolu

Dla zaintere-sowanych: Jak zapalić glicerol bez zapałki?

Glikol etyle-nowy � etano-diol

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji spala-nia glikolu etylenowego

Dla zaintere-sowanych: Nitrogliceryna

Zasłużeni dla chemii: Alfred Bernard Nobel

Graf pojęcio-wy: Podział alkoholi

62

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

14. Występowa-nie i budowa niektórych kwasów karboksylo-wych

Kwasy karboksylowe jako pochodne węglo- wodorów. Nazwy zwy-czajowe i systematyczne niektórych kwasów karboksylowych. Wzory sumaryczne i struktural-ne; grupa węglowodoro-wa i karboksylowa. Wzór ogólny. Otrzymywanie i zastosowanie kwasu mrówkowego i octowego. Kwas masłowy.

Fermentacja octowa � reakcja modelowa 3D

Budowa kwasu octowego model 3D

Zastosowanie kwasu octowego ilustracje

Budowa kwasu mrówko-wego model 3D

Zastosowanie kwasu mrówkowego ilustracje

Powstawanie kwasu mle-kowego w mięśniach animacja 2D

Dla zaintere-sowanych: Lodowaty kwas octowy

Otrzymywanie kwasu mrów-kowego

Kwas masłowy

Ćwiczenie interaktywne:

Wzory propa-nu, propanolu i kwasu pro-panowego

Tabela: Wzory kwasów karboksylo-wych

Ćwiczenia interaktywne: Porównanie wzorów kwa-sów karboksy-lowych

Dla zaintere-sowanych: Kwas mlekowy

15. Dysocjacja elektroli-tyczna kwa-sów karbok-sylowych

Przypomnienie dysocjacji elektrolitycznej kwasów nieorganicznych oraz barwy wskaźników w zależności od odczynu roztworu. Odczyn roz-tworów kwasów karbok-sylowych. Dysocjacja elektrolityczna kwasów karboksylowych. Nazwy jonów powstałych w wyniku dysocjacji.

Dysocjacja elektrolitycz-na kwasów animacja 3D, reakcja modelowa 3D

Odczyn kwasów karbok-sylowych film-doświadczenie

Dysocjacja kwasów kar-boksylowych film-doświadczenie, reakcje modelowe 3D

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji dyso-cjacji elektroli-tycznej kwa-sów

Przypomnij sobie: Barwy wskaź-ników


63

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Odczyn kwa-sów karboksy-lowych

Dla zaintere-sowanych: Kwas szcza-wiowy

Ćwiczenie interaktywne: Równania reakcji dyso-cjacji kwasów karboksylo-wych

Dla zaintere-sowanych: Dysocjacja kwasów kar-boksylowych

16. Poznajemy właściwości kwasu mrówkowego i octowego

Właściwości fizyczne i chemiczne kwasu mrówkowego i octowego, reakcje z metalami i wodorotlenkami oraz reakcje spalania. Nazwy soli kwasów karboksylo-wych.

Właściwości kwasu mrówkowego i octowego film-doświadczenie

Reakcje kwasu mrówko-wego i octowego filmy doświadczenia, reakcje modelowe 3D

Reakcja kwasów karbok-sylowych z metalami film-doświadczenie

Reakcja kwasów karbok-sylowych z mangania-nem(VII) potasu film-doświadczenie

Palność kwasów karbok-sylowych film-doświadczenie

Ćwiczenia interaktywne: Reakcje kwasu mrówkowego i octowego

Nazwy soli kwasów kar-boksylowych

Dla zaintere-sowanych: Jak odróżnić kwas mrów-kowy od kwa-su octowego?

Wiadomości o substan-cjach: Kwas octowy i mrówkowy

Ćwiczenie interaktywne: Równania spalania kwa-sów karboksy-lowych

64

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

17. Kwasy kar-boksylowe o długich łańcuchach węglowych

Wyższe kwasy karboksy-lowe: kwas palmitynowy, stearynowy i oleinowy. Modele cząsteczek, wzo-ry strukturalne i pół-strukturalne oraz suma-ryczne. Właściwości fi-zyczne i chemiczne. Re-akcja zobojętniania; mydła. Odczyn wyższych kwasów karboksylowych. Zestawienie właściwości kwasów karboksylowych.

Kwas palmitynowy, kwas stearynowy, kwas ole-inowy modele 3D

Właściwości wyższych kwasów karboksylowych film-doświadczenie

Palność wyższych kwa-sów tłuszczowych film-doświadczenie

Stearyna animacja 3D

Reakcje wyższych kwa-sów karboksylowych

filmy doświadczenia, reakcje modelowe 3D

Dla zaintere-sowanych: Wzory pół-strukturalne

Ćwiczenie interaktywne: Właściwości wyższych kwasów kar-boksylowych

Dla zaintere-sowanych: Stearyna Właściwości

kwasów kar-boksylowych

Ćwiczenie interaktywne: Równania reakcji wyż-szych kwasów karboksylo-wych

18. Mydła i de-tergenty

Podział mydeł. Budowa cząsteczki mydła: część hydrofilowa i część hy-drofobowa. Mechanizm prania. Woda twarda i woda miękka. Deter-genty. Wpływ mydeł i detergentów na środo-wisko naturalne człowie-ka.

Budowa cząsteczek my-dła model 3D, animacja 3D

Usuwanie brudu anima-cja 3D, film-doświadczenie

Mydło dobrze i słabo rozpuszczalne film-doświadczenie, reakcja modelowa 3D

Detergenty film-doświadczenie, animacja 3D

Zagrożenie środowiska animacja 2D

Ćwiczenie interaktywne: Mydło dobrze i słabo roz-puszczalne � równania re-akcji

Dla zaintere-sowanych: Wybielacze optyczne

Detergenty

65

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

19. Jaki jest produkt reakcji kwa-sów z alko-holami?

Estry - produkty reakcji kwasów z alkoholami. Mechanizm reakcji estry-fikacji. Budowa cząste-czek estrów. Wzór ogól-ny. Właściwości i zasto-sowanie estrów. Nazew-nictwo, zastosowanie i występowanie. Hydroliza estrów.

Reakcja kwasu octowego z alkoholem etylowym film-doświadczenie, re-akcja modelowa 3D

Właściwości octanu etylu filmy doświadczenia

Otrzymywanie estrów model 3D

Zastosowanie estrów animacja 3D

Dla zaintere-sowanych: Hydroliza es-trów

Ćwiczenia interaktywne: Równanie spalania octa-nu etylu

Równanie otrzymywania estrów

Dla zaintere-sowanych: Alkoholiza estrów

Zapachy es-trów

Estry kwasów nieorganicz-nych

20. Sprawdź swoją wie-dzę o po-chodnych węglowodo-rów

Sprawdzian wiedzy i umiejętności uczniów. Test sprawdzający � wielostopniowy.

21. Chemiczne składniki żywności

Podstawowe składniki żywności i ich rola dla organizmu człowieka: budulcowe (białka i sole mineralne), energetycz-ne (tłuszcze, węglowo-dany), regulujące (wita-miny i sole mineralne). Znaczenie mikro- i ma-kro elementów. Skład chemiczny podstawo-wych produktów żywno-ściowych. Zasady prawi-dłowego żywienia. Zna-czenie wody dla organi-zmu.

Podstawowe substancje odżywcze animacja 2D

Białka animacja 3D

Woda animacja 2D, film-doświadczenie

Kwas askorbinowy model 3D

Witaminy ilustracje

Dla zaintere-sowanych: Skład ciała ludzkiego

Witaminy

Herbata a glin

66

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

22. Tłuszcze i ich właściwości

Podział tłuszczów ze względu na stan sku-pienia (ciekłe i stałe) i pochodzenie (roślinne i zwierzęce). Właściwości fizyczne tłuszczów. Che-miczne właściwości: reakcja z bromem, zmy-dlanie i hydroliza tłusz-czów. Otrzymywanie, zasady przechowywania i zastosowanie tłuszczów. Substancje tłuste.

Właściwości tłuszczów filmy doświadczenia

Substancje tłuste filmy doświadczenia

Odróżnianie tłuszczów roślinnych od zwierzę-cych film-doświadczenie

Reakcje kwasów tłusz-czowych z bromem film-doświadczenie

Zmydlanie tłuszczów film-doświadczenie

Ćwiczenie interaktywne: Podział tłusz-czów

Dla zaintere-sowanych: Hydroliza tłuszczów

Dla zaintere-sowanych: Emulsje, mle-ko, masło

Przypomnij sobie: Reakcja kwasu oleinowego z bromem

Dla zaintere-sowanych: Utwardzanie tłuszczów

23. Jak zbudo-wane są białka?

Występowanie białek w przyrodzie. Rola i zna-czenie białek. Skład pierwiastkowy białek. Budowa � aminokwasy jako składniki białek. Wiązanie peptydowe. Białka proste i złożone.

Z jakich pierwiastków zbudowane są białka? filmy doświadczenia, reakcja modelowa 3D

Cząsteczki kwasów: octowego, aminooctowe-go, propionowego, ami-nopropionowego modele 3D

Powstawanie wiązania peptydowego reakcja modelowa 3D

Różne struktury białek modele 3D

Dla zaintere-sowanych: Cząsteczki białek

Zawartość procentowa pierwiastków w białkach

Zasłużeni dla chemii: Linus Carl Pauling

Dla zaintere-sowanych: Podział i zna-czenie białek

Białka proste i złożone.

67

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

24. Badanie właściwości białek

Badanie właściwości białek. Roztwory kolo-idalne białek. Efekt Tyn-dalla. Wysolenie i dena-turacja białka. Reakcje charakterystyczne bia-łek: biuretowa i ksanto-proteinowa.

Efekt Tyndalla film-doświadczenie

Właściwości białek film-doświadczenie

Wysolenie białka film-doświadczenie

Denaturacja białka film-doświadczenie

Reakcje charakterystycz-ne białek filmy doświad-czenia

Przypomnij sobie: Efekt Tyndalla

Dla zaintere-sowanych: Enzymy

Pęcznienie ziaren grochu i fasoli

25. Włókna na-turalne i syntetyczne

Włókna białkowe: wełna i jedwab naturalny. Wła-ściwości włókien białko-wych. Działanie kwasów i zasad na włókna biał-kowe. Włókna syntetycz-ne (nylon, stylon, anila-na).

Właściwości wełny i je-dwabiu naturalnego film-doświadczenie

Wykrywanie białka we włóknach wełny i jedwa-biu naturalnego film-doświadczenie

Działanie zasad i kwasów na włókna wełny i je-dwabiu naturalnego filmy doświadczenia

Produkcja włókien synte-tycznych film

Dla zaintere-sowanych: Hodowla je-dwabników

Wełna

Włókna synte-tyczne

26. Poznajemy cukry

Glukoza i fruktoza jako przedstawiciele cukrów prostych; ich występo-wanie w przyrodzie. Skład pierwiastkowy cukrów. Wzór sumarycz-ny glukozy i fruktozy. Właściwości fizyczne i chemiczne glukozy: re-dukujące właściwości; próba Trommera i Tol-lensa, fermentacja glu-kozy oraz jej powstawa-nie w procesie fotosynte-zy. Rola cukru dla orga-nizmu człowieka; zasto-sowanie glukozy. Gluko-za i fruktoza jako izome-ry.

Budowa glukozy film-doświadczenie, model 3D

Właściwości fizyczne glukozy film-doświadczenie

Fermentacja glukozy animacja 3D

Wykrywanie glukozy filmy doświadczenia

Cykl przemian cukrów w przyrodzie animacja 3D

Zastosowanie glukozy film

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji rozkła-du glukozy

Dla zaintere-sowanych: Glukoza i fruktoza

Ćwiczenie interaktywne: Fermentacja glukozy

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji glukozy z wodorotlen-kiem mie-dzi(II)

68

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

27. Sacharoza � przedstawi-ciel dwucu-krów

Występowanie sacharozy w przyrodzie. Skład pierwiastkowy i wzór sumaryczny. Właściwości fizyczne i chemiczne sacharozy (hydroliza). Zastosowanie sacharozy.

Właściwości fizyczne sacharozy film-doświadczenie

Właściwości chemiczne sacharozy film-doświadczenie

Cząsteczka sacharozy model 3D

Trawienie sacharozy animacja 3D

Dla zaintere-sowanych: Odkrycie sa-charozy

Ćwiczenie interaktywne: Równanie reakcji rozkła-du sacharozy

Dla zaintere-sowanych: Hydroliza sa-charozy

Dwucukry � laktoza, mal-toza

28. Skrobia � cukier zapa-sowy roślin

Skrobia jako materiał zapasowy roślin. Zna-czenie skrobi w proce-sach życiowych roślin i zwierząt. Występowanie i właściwości fizyczne skrobi. Reakcja charak-terystyczna skrobi. Za-chowanie się skrobi w zimnej i gorącej wodzie. Hydroliza skrobi. Prze-miana skrobi zachodząca w organizmie. Dekstryny � pośrednie produkty rozkładu skrobi.

Glikogen animacja 2D

Właściwości skrobi filmy doświadczenia

Wykrywanie skrobi filmy doświadczenia

Hydroliza skrobi film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Glikogen

Dla zaintere-sowanych: Dekstryny

Ćwiczenie interaktywne: Wykrywanie skrobi

Dla zaintere-sowanych: Hydroliza skrobi w prze-wodzie po-karmowym

29. Celuloza Występowanie i znacze-nie celulozy. Właściwości fizyczne i chemiczne; hydroliza celulozy. Prze-róbka i zastosowanie celulozy. Zestawienie wiedzy o cukrach, po-dział cukrów oraz wzór ogólny.

Właściwości celulozy filmy doświadczenia

Wyodrębnianie celulozy z drewna film

Spalanie celulozy film-doświadczenie

Hydroliza celulozy film-doświadczenie

Dla zaintere-sowanych: Wyodrębnianie celulozy z drewna

Człowiek nie trawi celulozy

Jedwab sztuczny

69

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

Zastosowanie celulozy ilustracje

Otrzymywanie jedwabiu sztucznego film-doświadczenie

Graf pojęcio-wy: Podział cukrów

30. Chemia, która leczy

Związki chemiczne w walce z chorobami � chemoterapia. Prawidło-we stosowanie leków. Znane leki: aspiryna, insulina, antybiotyki, witamina C. Leki natu-ralne.

Przemiany chemiczne w organizmie człowieka film

Chemoterapia film

Przenikanie lekarstw z naczyń włosowatych do komórek animacja 3D

Właściwości aspiryny film-doświadczenie

Antybiotyki film

Testowanie leków film

Dla zaintere-sowanych: Zespół Reye'a

31. Nikotyna jest trucizną

Występowanie i otrzy-mywanie nikotyny. Wła-ściwości fizyczne. Niko-tyna jako jedna z naj-gwałtowniejszych tru-cizn. Szkodliwe substan-cje zawarte w dymie papierosowym. Wpływ palenia papierosów na zdrowie.

Właściwości nikotyny animacja 2D

Nikotyna w organizmie animacja 3D

Badanie papierosów film-doświadczenie

Palenie a zdrowie anima-cja 2D

Bierni palacze film

Dla zaintere-sowanych: Bierni palacze

32. Alkoholizm Alkoholizm � niebez-pieczne uzależnienie. Wpływ alkoholu na orga-nizm człowieka; reakcja organizmu na alkohol. Przemiany alkoholu w organizmie.

Utlenianie etanolu film-doświadczenie, reakcja modelowa 3D

Wpływ alkoholu na orga-nizm człowieka animacja 2D

Reakcja organizmu na alkohol animacje 2D

Przenikanie alkoholu do krwiobiegu animacja 2D

Dla zaintere-sowanych: Przenikanie alkoholu do krwiobiegu

70

IV

PR

OJE

KTY

LEK

CJI

33. Narkomania niebezpiecz-ne uzależ-nienie

Narkomania � jedno z najbardziej niebez-piecznych uzależnień. Niebezpieczne narkotyki: morfina, haszysz i mari-huana, kokaina, LSD. Uzależnienie psychiczne od narkotyków.

Narkotyki � obrzędy Indian film

Uzależnienie psychiczne i fizyczne od narkotyków animacja 2D

34. Sprawdź swoją wie-dzę o związ-kach che-micznych w żywieniu i w życiu codziennym

Sprawdzian wiedzy i umiejętności uczniów. Test sprawdzający � wielostopniowy

V. ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

KLASA I

Lp. Treści nauczania Nazwa ścieżki Numer jednostki tematycznej

1. Bezpieczne posługiwanie się sub-stancjami chemicznymi. Regula-min pracowni chemicznej.

Edukacja prozdrowotna 1., 2.

2. Media jako środki poznawania historii i rozwoju chemii. Wykopaliska prehistoryczne do-wodem na stosowanie metali w przeszłości.

Edukacja czytelnicza i medialna

3.

3. Działanie czynników atmosferycz-nych na metale. Korozja metali.

Edukacja ekologiczna 3., 10.

4. Elementy historii i geografii świata starożytnego. Stosowanie stopów metali w czasach prehistorycz-nych.

Edukacja europejska 4., 5.

71

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

5. Wpływ substancji na zdrowie człowieka. Szkodliwe działanie bromu, chloru, fosforu i rtęci na organizm ludzki.


6. Przyczyny i skutki niepożądanych zmian w atmosferze. Zmiany składu powietrza: dziura ozono-wa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze.

Edukacja ekologiczna 8., 9., 11., 14.

7. Rozpoznawanie substancji szko-dliwych i trujących. Rtęć i jej związki, tlenek węgla(II), tlenek siarki(IV).

Edukacja ekologiczna i prozdrowotna

9., 14., 24.

8. Zagrożenia dla zdrowia i środowi-ska, wynikające z nieprawidłowe-go obchodzenia się z substancjami chemicznymi. Mieszanina piorunu-jąca.

Edukacja prozdrowotna i ekologiczna

13.

9. Zanieczyszczenia powietrza jako niepożądana zmiana składu at-mosfery: zanieczyszczenia pyło-we, spaliny samochodowe. Wpływ tlenku siarki(IV) na rośliny i zdro-wie człowieka.


14.

10. Poglądy Demokryta i Arystotelesa na budowę materii.

Edukacja filozoficzna 17.

11. Wpływ izotopów promieniotwór-czych na zdrowie człowieka.

Edukacja prozdrowotna 20.

12. Zagrożenie dla środowiska, wyni-kające ze składowania odpadów promieniotwórczych. Energetyka jądrowa.

Edukacja ekologiczna 20.

13. Zastosowanie izotopów promie-niotwórczych w medycynie.


14. Korzystanie z różnych źródeł in-formacji. Wykopaliska � datowa-nie węglem C14. Korzystanie

z układu okresowego.


3., 5., 9.,12., 20., 21., 22.

72

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

15. Media jako środki poznawania odkryć chemicznych. Odkrycia nowych pierwiastków: 114., 116., 118.


22.

16. Trujące właściwości substancji zagrożeniem dla zdrowia i życia. Tlenek węgla(II).


17. Zanieczyszczenie wód zagroże-niem dla zdrowia i środowiska.


31.

18. Bezpieczne stosowanie roztworów substancji chemicznych. Roztwór CuSO4 � zwalczanie chwastów

i owadów. Roztwór H3BO3 � wła-

ściwości bakteriobójcze.


33., 36.

19. Woda i jej rola w przyrodzie. Zna-czenie czystości wody naturalnej i wodociągowej dla zdrowia i go-spodarki człowieka.


1., 2.

20. Zachowanie ostrożności w obcho-dzeniu się z nieznanymi substan-cjami chemicznymi.


1., 5., 9.

KLASA II Lp. Treści nauczania Nazwa ścieżki Numer jednostki

tematycznej

1. Bezpieczne posługiwanie się sub-stancjami chemicznymi. Przypo-mnienie regulaminu pracowni chemicznej.


2. Niekorzystny wpływ substancji chemicznych na zdrowie człowieka i na stan przyrody. Szkodliwe działanie tlenku siarki(IV) na or-ganizm ludzki, rośliny i zwierzęta.


1.

3. Troska o własne zdrowie. Kwasy z apteczki domowej.


73

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

4. Zagrożenia wynikające z niepra-widłowego obchodzenia się z sub-stancjami chemicznymi. Żrące właściwości kwasu siarkowe-go(VI), solnego i azotowego(V).


3., 5., 6.

5. Bezpieczne posługiwanie się sub-stancjami chemicznymi. Rozcień-czanie kwasu siarkowego(VI).


6. Zachowanie ostrożności w czasie pracy ze szkodliwymi substancja-mi. Drażniące działanie kwasu fosforowego(V) na skórę i błony śluzowe.


7. Trujące substancje zagrożeniem dla zdrowia i życia. Trujące wła-ściwości kwasu siarkowodorowe-go. Chlor � silna trucizna.


6., 22.

8. Korzystanie z różnych źródeł in-formacji. Prace badawcze Leona Marchlewskiego, dotyczące gęsto-ści kwasów.

Edukacja czytelnicza i medialna.

7.

9. Zanieczyszczenie powietrza tlen-kami niemetali przyczyną po-wstawania kwaśnych opadów. Kwaśne deszcze i ich wpływ na środowisko.


10. Działanie kwasów na metale. Edukacja ekologiczna 17.

11. Substancje o właściwościach żrą-cych, niebezpieczne dla środowi-ska. Wodorotlenek sodu i potasu oraz wodorotlenek wapnia.


11., 12.

12. Zachowanie szczególnej ostrożno-ści przy obchodzeniu się z meta-lami � sodem i potasem.


13. Eutrofizacja zbiorników wodnych. Nadmierne stosowanie nawozów sztucznych.


14. Lecznicze właściwości niektórych soli.


74

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

15. Elementy historii i geografii świata starożytnego. Stosowanie szkła przez Egipcjan.

Kultura polska na tle tradycji śródziemno-morskiej

32.

16. Skażenie atmosfery przyczyną skażenia gleby. Kwasowy odczyn gleby zagrożeniem dla plonów.


17. Właściwa eksploatacja bogactw naturalnych. Odzyskiwanie metali ze złomu jako sposób na oszczę-dzanie bogactw naturalnych i zmniejszanie odpadów.


18. Stosowanie metali od tysięcy lat. Pogłębianie zrozumienia świata przyrodniczego.


19. Wyczerpywanie się zasobów bo-gactw naturalnych. Oszczędzanie surowców energetycznych: węgla kamiennego, ropy naftowej i ga-zu.

Edukacja ekologiczna 35., 36.

20. Zachowanie ostrożności w czasie pracy z substancjami łatwopalny-mi.


36.

21. Zanieczyszczenie środowiska po-wstałe w wyniku eksploatacji su-rowców mineralnych.

Edukacja ekologiczna 34., 35., 36.

22. Zagrożenia dla środowiska i zdro-wia człowieka, wynikające ze składowania odpadów promie-niotwórczych.


37.

KLASA III

Lp. Treści nauczania Nazwa ścieżki Numer jednostki tematycznej

1. Zanieczyszczenie atmosfery ga-zami cieplarnianymi. Tlenek wę-gla(IV) � produkt spalania paliw (węgli kopalnych, ropy naftowej i gazu ziemnego).


75

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

2. Korzystanie z różnych źródeł in-formacji. Układ okresowy. Odkry-cie Friedricha Wöhlera o możliwo-ści syntezy związków organicz-nych.


3. Przestrzeganie zasad bezpieczeń-stwa w czasie pracy z substan-cjami łatwopalnymi. Metan jako gaz palny.


4. Trujące właściwości substancji zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. Tlenek węgla(II), po-wstający w czasie spalania meta-nu, etanu, propanu i butanu oraz innych węglowodorów przy małym dostępie powietrza.


1., 2., 3., 4.

5. Zagrożenia dla zdrowia i środowi-ska, wynikające z nieprawidłowe-go obchodzenia się z substancjami chemicznymi. Spalanie wybucho-we mieszaniny metanu z powie-trzem. Metan przyczyną niebez-piecznych wybuchów w kopal-niach.


3.

6. Zanieczyszczenie środowiska na-turalnego spowodowane złym sta-nem pojazdów oraz emisją związ-ków chemicznych powstałych podczas spalania zanieczyszczo-nych paliw.


7. Przestrzeganie zasad bezpieczeń-stwa w czasie stosowania łatwo-palnych tworzyw sztucznych. Poli-etylen � substancja łatwopalna.

Edukacja ekologiczna. Ochrona cywilna

7.

8. Właściwe opakowania dla sub-stancji organicznych zawierają-cych tłuszcze. Działanie tłuszczów zwierzęcych na polietylen.


7.

9. Bezpieczne posługiwanie się sub-stancjami palnymi. Spawanie i cięcie metali palnikiem acetyle-nowo-tlenowym.


76

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

10. Zanieczyszczenie naturalnego środowiska powstałe w wyniku eksploatacji surowców energe-tycznych.

Edukacje ekologiczna 9.

11. Trujące właściwości substancji chemicznych. Metanol i glikol ety-lenowy (płyn Borygo) jako sub-stancje silnie trujące.


12. Szkodliwe działanie substancji chemicznych na organizm. Alkohol etylowy � spożywanie grozi utratą zdrowia.


13. Korzystanie z osiągnięć nauko-wych i technicznych. Alfred Nobel � wynalazca dynamitu.


13.

14. Silnie trujące i żrące właściwości substancji chemicznych. Kwas mrówkowy � substancja silnie trująca. Żrące właściwości kwasu octowego.


14.

15. Przestrzeganie zasad bezpieczeń-stwa w czasie ogrzewania sub-stancji organicznych. Palność kwasów karboksylowych.

Edukacja ekologiczna. Ochrona cywilna

16., 17.

16. Zanieczyszczenie środowiska spowodowane stosowaniem nad-miernych ilości środków piorą-cych.


17. Przestrzeganie zasad prawidłowe-go żywienia. Podstawowe składni-ki żywności: białka, tłuszcze, cu-kry, sole mineralne, woda i wita-miny.


18. Osiągnięcia naukowe wybitnych chemików. Linus Pauling � na-ukowiec, który jako pierwszy przeprowadził syntezę białka.


23.

77

V

ŚCIEŻK

I ED

UK

AC

YJN

E

19. Przestrzeganie zasad postępowa-nia z włóknami białkowymi i syn-tetycznymi. Wełna i jedwab natu-ralny jako włókna białkowe. Włókna sztuczne: nylon, anilana itp.


20. Troska o własne zdrowie. Właści-we stosowanie leków.


21. Poznawanie zagrożeń cywilizacyj-nych: alkoholizm, narkomania i palenie papierosów.


31., 32., 33.

22. Trujące właściwości substancji zagrożeniem dla zdrowia. Nikoty-na jako jedna z najgwałtowniej-szych trucizn.


78

VI

FUN

KC

JA P

OD

RĘC

ZNIK

A M

ULT

IMED

IALN

EGO

W P

RO

CES

IE D

YD

AK

TYC

ZNY

M

VI. FUNKCJA PODRĘCZNIKA MULTIMEDIALNEGO W PROCESIE DYDAKTYCZNYM Multimedialny podręcznik do chemii w gimnazjum jest nowatorską pozycją na rynku wydawniczym. Zastosowanie go w procesie dydaktycznym umożliwi re-alizację treści nauczania w sposób ciekawy, pobudzający do aktywności i zaanga-żowania uczniów w proces kształcenia. Znaczna część wiedzy chemicznej ma podstawy empiryczne, a jej źródłami w pro-cesie nauczania są właściwie wykonane doświadczenia. Stanowią one bowiem podstawę do wprowadzenia nowych dla ucznia pojęć z zakresu tej dyscypliny. Zaproponowane w naszym podręczniku eksperymenty pozwolą mu śledzić na ekranie monitora przebieg przemian chemicznych, zaobserwować użyte sub-straty i powstałe produkty oraz efekty towarzyszące tym przemianom � takie jak wybuch, zmiana barwy reagentów czy też błysk. Przygotowane animacje modelo-we natomiast wyjaśnią przebieg zachodzących przemian w ujęciu atomowo-cząsteczkowym. Możliwość zatrzymania programu w wybranym miejscu daje nauczycielowi okazję włączenia własnego komentarza, stosownego do sytuacji na lekcji. Umożliwi mu to wpływanie na proces kształcenia pojęć chemicznych, kierowanie uwagi na naj-istotniejsze aspekty procesu dydaktycznego oraz kontrolowanie rozumienia przy-swajanych treści nauczania. Podręcznik multimedialny może również odegrać dużą rolę w kształceniu w zakre-sie rozwiązywania sytuacji problemowych. Wysuwane przez uczniów hipotezy zo-stają zweryfikowane po wprowadzeniu odpowiedniego fragmentu filmu, animacji czy też tekstu zasadniczego. Zaproponowane na wielu lekcjach ćwiczenia interak-tywne wdrażają ucznia do systematycznego rozwiązywania, często prostych, sy-tuacji problemowych. W ten sposób praca z przygotowanym podręcznikiem powo-duje włączenie się ucznia w proces przyswajania nowych treści nauczania. Natomiast zaangażowanie emocjonalne, które towarzyszy pracy z komputerem, zachęca uczniów do nauki, sprzyja ich rozwojowi i stwarza okazje do uzupełniania wiedzy i nabywania coraz to nowych umiejętności i nawyków. Konstrukcja poszczególnych jednostek lekcyjnych jest zbliżona do sytuacji panu-jącej w klasie, co zwiększa walory kształcące tego podręcznika. Korzystający z niego uczniowie mogą odnieść wrażenie, że uczą się pod kierunkiem nauczycie-la. Przygotowany podręcznik jest szczególnie przydatny uczniom zainteresowanym chemią. Znajdą w nim wiele ciekawych informacji, filmów ilustrujących przemiany chemiczne, animacji wyjaśniających ich przebieg oraz propozycje bezpiecznych doświadczeń, które uczeń może wykonać samodzielnie.

79

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

VII. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

KLASA I

Część I

Rozdział I Substancje i ich przemiany

Moduł A Substancje chemiczne

Lekcja 3. Metale

Oczekiwane osią-gnięcia

Uczeń: zna nazwy kilku metali; umie zbadać właściwości metali; rozumie wspólne i różne cechy metali; potrafi określić położenie metali w układzie okresowym.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji

Strona Propozycja pracy z programem

I 2. • Obserwacja przedmiotów codziennego użytku wykonanych z różnych metali.

• Próby określania właściwości metali, wynikających z ich zastoso-wania w życiu codziennym.

• Wysuwanie hipotez dotyczących właściwości wybranych metali.

II 3. • Weryfikacja hipotez.

• Obserwacja próbek metali: żelaza, cynku, cyny, ołowiu, magne-zu, wolframu, rtęci, miedzi, sodu, srebra i złota.

• Określenie stanu skupienia, barwy i połysku metali.

III 4.

5.

6.

• Badanie właściwości metali.

• Badanie twardości metali. Porównanie wyników badań z wykre-sem twardości.

• Badanie kowalności.

• Badanie temperatury topnienia.

• Badanie przewodnictwa cieplnego.

80

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

7.

8.

Ćwiczenia interaktywne:

• Badanie przewodnictwa elektrycznego.

• Porównanie wyników badań i obserwacji metali w życiu codzien-nym z danymi w tabeli Wybrane właściwości metali.

IV 9. • Określanie położenia metali w układzie okresowym.

V 10. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Zestawienie właściwości metali; wspólne i różne cechy metali.

VI 11. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie poznanych treści nauczania.

• Rozwiązywanie wybranych lub całości zaproponowanych zadań.

Doświadczenie: Badanie właściwości metali

81

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część I

Substancje i ich przemiany

Moduł C Udział składników powietrza w reakcjach chemicznych

Lekcja 13. Para wodna � składnik powietrza


Uczeń: wie, że para wodna jest składnikiem powietrza; umie wyjaśnić obecność pary wodnej w powietrzu na podstawie zjawisk zacho-dzących w przyrodzie: deszczu, gradu, śniegu, szronu; potrafi wykryć obecność pary wodnej w powietrzu; umie wyciągnąć wnioski na temat składu wody na podstawie przeprowadzonych doświadczeń; wie, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Nawiązanie do spostrzeżeń i obserwacji uczniów, dotyczących zjawisk, jakim może ulegać woda.

• Prezentacja zdjęć: drzewa, krzewy.

• Hipoteza: para wodna powinna znajdować się w powietrzu.

II 3.

4.

• Weryfikacja hipotezy.

• Doświadczenie: wykrywanie pary wodnej w powietrzu.

• Doświadczenie: pochłanianie pary wodnej przez wodorotlenek sodu.

• Analiza wyników doświadczeń i wyciągnięcie wniosku: para wod-na jest składnikiem powietrza.

III 5.

6.

• Przedstawienie problemu: czym jest woda � pierwiastkiem czy związkiem chemicznym? Prezentacja doświadczeń. Badanie składu chemicznego wody.

• Reakcja magnezu z parą wodną. Na podstawie powstałych pro-duktów uczniowie wnioskują, że woda jest związkiem chemicz-nym wodoru i tlenu.

• Rozkład wody prądem elektrycznym w aparacie Hoffmana. Pre-zentowany film utwierdza ucznia w przekonaniu, że woda jest związkiem chemicznym: tlenkiem wodoru.

82

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

3. • Zestawienie właściwości wody.

• Analiza tabeli: woda � tlenek wodoru H2O.

• Porównanie zawartych w tabeli informacji z wynikami przeprowa-dzonych badań.


• Przypomnienie dowodów występowania wody w przyrodzie oraz składu pierwiastkowego wody.


• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści nauczania.

• Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.

Para wodna � składnik powietrza

83

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część I

Rozdział II Atomy i cząsteczki

Moduł A Poznajemy budowę atomu

Lekcja 18. Jak zbudowany jest atom?


Uczeń: zna budowę atomu; rozumie elektryczną obojętność atomów; ro-zumie pojęcie liczby atomowej i liczby masowej; umie podać licz-bę atomową danego pierwiastka na podstawie układu okresowe-go; potrafi wyjaśnić pojęcie nuklidu; wie, jak rozmieszczone są elektrony na powłokach elektronowych; umie wyjaśnić pojęcie �elektrony walencyjne�.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2.

3.

• Informacja o budowie atomów. Cząstki elementarne: proton, neutron i elektron.

• Zapoznanie się z tekstem oraz obserwacja modelu atomu.

• Cechy cząstek elementarnych. Symbol cząstki, elementarny ła-dunek oraz przybliżona masa.

• Wnioskowanie o ładunku jądra i ładunku atomu.

• Wodór jako pierwiastek posiadający najprostsze jądro zawierają-ce jeden proton.

II 4. • Wprowadzenie pojęcia liczby atomowej Z.


• Określanie liczby atomowej na podstawie położenia pierwiastka w układzie okresowym.

• Wspólne określanie liczby protonów i elektronów w atomie węgla na podstawie liczby atomowej Z=6.

• Samodzielne określanie liczby atomowej pierwiastków na pod-stawie układu okresowego.

84

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

III 5.

6.

7.

• Wykorzystanie tekstu zasadniczego do wprowadzenia pojęcia liczby masowej A jako liczby protonów i neutronów wchodzących w skład jądra atomowego.

• Jak zapisać liczbę atomową i liczbę masową w symbolu pier-wiastka?

Dla zainteresowanych:

• James Chadwick � odkrywca neutronu.

• Na podstawie modeli atomu wodoru, azotu i tlenu uczniowie wskazują zależność między liczbą protonów w jądrze i elektronów poruszających się na powłokach elektronowych.

• Uczniowie wnioskują, ze atomy to cząstki elektrycznie obojętne.

• Na podstawie modeli atomu wodoru, azotu i tlenu uczeń podaje ilość powłok elektronowych oraz ilość elektronów na powłoce ze-wnętrznej.


• Joseph John Thomson � odkrywca elektronu.

IV 8. • Określenie ilości elektronów na powłokach elektronowych atomu bromu.

• Wprowadzenie pojęć �konfiguracja elektronowa� i �elektrony wa-lencyjne�.

• Analiza tabeli Konfiguracja elektronowa wybranych pierwiastków.


• Przypomnienie podstawowych pojęć: protony, neutrony, elektro-ny, jądro atomowe, konfiguracja elektronowa, elektrony walen-cyjne.


• Utrwalenie i sprawdzenie treści związanych z budową atomu.

• Samodzielne rozwiązanie proponowanych zadań.

85

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Budowa atomu – Liczba masowa

Część I

Rozdział II Atomy i cząsteczki

Moduł B Co możemy odczytać z układu okresowego

Lekcja 24. Wzory cząsteczek sumaryczne i strukturalne


Uczeń: rozumie pojęcie wzoru sumarycznego i strukturalnego; umie układać wzory sumaryczne i strukturalne na podstawie znanych wartościowości.

86

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Wprowadzenie pojęcia wartościowości � wykorzystanie tekstu zasadniczego.

• Uczniowie określają wartościowość wodoru i tlenu na podstawie zaprezentowanych modeli atomu wodoru i cząsteczki wody.

II 3., 4., 5.

• Przedstawienie problemu: czym różnią się wzory sumaryczne i strukturalne?

• Uczniowie analizują wzory sumaryczne i strukturalne wody, tlen-ku węgla(II) i tlenku węgla(IV) i porównują je z modelami czą-steczek tych substancji.

• Porównanie interpretacji wzorów sumarycznych i strukturalnych, dokonanej przez uczniów, z tekstem podręcznika.

• Wnioskowanie o różnej wartościowości węgla w tlenku węgla(II) i tlenku węgla(IV).

• Analiza wartościowości pierwiastków na podstawie tabeli Warto-ściowość niektórych pierwiastków � metali i niemetali oraz ukła-du okresowego.

III 6.

7., 8.

9., 10.

• Animacje: Ustalanie wzoru sumarycznego chlorku sodu i tlenku magnezu.

• Animacja Ustalanie wzoru sumarycznego tlenku glinu.

• Wprowadzenie pojęcia najmniejszej wspólnej wielokrotności NWW.

• Ustalanie wzorów sumarycznych i strukturalnych tlenku miedzi(I) i tlenku miedzi(II).

• Wykorzystanie zaproponowanych w programie animacji.

IV 11., 12. • Na podstawie podanej wartościowości siarki uczniowie układają wzory sumaryczne i strukturalne tlenków siarki: tlenku siarki(IV) i tlenku siarki(VI), a następnie porównują je z wzorami przed-stawionymi w programie.


• informacja, jak można odczytać wartościowość z układu okreso-wego.

87

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI


• Przypomnienie pojęć: �wzór sumaryczny�, �wzór strukturalny�.

• Ustalanie wzorów sumarycznych i strukturalnych.


• Utrwalenie i sprawdzenie umiejętności układania wzorów suma-rycznych i strukturalnych.

Wzory tlenku siarki(IV) Część I

Rozdział III Roztwory wodne

Moduł A Woda � związek chemiczny wodoru i tlenu

Lekcja 30. Woda i jej rola w przyrodzie

88

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI


Uczeń: wie, w jakich sferach Ziemi występuje woda; umie zbadać, w jakich substancjach się ona znajduje; rozumie, jak woda krąży w przyrodzie; potrafi zbadać, czy w wodzie naturalnej znajdują się rozpuszczone substancje.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2.

3., 4.

• Informacja na temat występowania wody w przyrodzie � ze szczególnym uwzględnieniem hydrosfery.

• Postawienie problemu: czy woda występuje w litosferze?

• Doświadczenie: Prażenie gipsu upewnia ucznia, że litosfera za-wiera rzeczywiście wodę.

• O występowaniu wody w atmosferze przypomina doświadczenie Pochłanianie wody przez wodorotlenek sodu.

• Na podstawie tekstu i przeprowadzonego doświadczenia Prażenie ryżu uczeń dowiaduje się, że woda występuje również w biosferze.

• Uczniowie wnioskują, że woda zawarta jest w hydrosferze, lito-sferze, atmosferze i biosferze.

II 5. • Analiza interaktywnego modelu Jak woda krąży w przyrodzie?

III 6.

7.

8.

• Przedstawienie problemu: czy temperatura może wpłynąć na zmianę stanu skupienia wody?

• Stany skupienia wody: ciekły i gazowy.

• Zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie.

• Badanie zmiany stanu skupienia wody. Określenie temperatury topnienia lodu i wrzenia wody.

IV 9. • Badanie wody naturalnej.

• Doświadczenie: Odparowywanie wody z jeziora, wodociągowej i destylowanej.

Zasłużeni dla chemii:

• Wojciech Oczko, autor traktatu o leczeniu balneologicznym.

V 10. Praca z opcją Zapamiętaj pozwala na przypomnienie poznanych treści nauczania o znaczeniu wody w przyrodzie.


• Utrwalenie i sprawdzenie treści o występowaniu wody w przyro-dzie.

89

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Zmiany stanu skupienia wody

Część I

Rozdział III Roztwory wodne

Moduł A Woda � związek chemiczny wodoru i tlenu

Lekcja 32. Budowa cząsteczki wody

Oczekiwane osią-gnięcia:

Uczeń: wie, z jakich pierwiastków zbudowana jest woda; rozumie me-chanizm tworzenia się wiązań w cząsteczce wody; rozumie, dla-czego lód nie tonie; umie wyjaśnić zjawisko asocjacji cząsteczek wody.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


90

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

I 2. • Przypomnienie składu pierwiastkowego wody. Propozycja napisa-nia wzoru sumarycznego, strukturalnego i zbudowania cząsteczki wody oraz weryfikacja wyników z programem narzędziowym.

II 3.

4.

• Przypomnienie budowy atomu tlenu i atomu wodoru � prezenta-cja modeli.

• Przedstawienie mechanizmu tworzenia się wiązań w cząsteczce wody.

• Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane � jako wiązanie utworzo-ne przez wspólną parę elektronową przesuniętą w kierunku jed-nego z atomów.

• Wprowadzenie pojęcia �dipol� na podstawie modelu cząsteczki wody.

III 5. • Asocjacja cząsteczek wody w większe ugrupowanie przyczyną tworzenia się lodu i powstawania płatków śniegu

IV 6. • Nawiązanie do obserwacji i spostrzeżeń uczniów. Postawienie problemu: dlaczego lód nie tonie?

• Hipotezy uczniów.

• Weryfikacja hipotez. Przedstawienie struktury lodu, zwrócenie uwagi na wolne przestrzenie między poszczególnymi cząstecz-kami wody.

V 7. • Dlaczego jeziora i rzeki pokrywają się lodem tylko na powierzch-ni? � postawienie problemu.


• Weryfikacja hipotez uczniów na podstawie tekstu zasadniczego.


• Wpływ temperatury na zmiany objętości wody.

VI 8. • Postawienie problemu: czy wszystkie substancje rozpuszczają się w wodzie jednakowo?


• Weryfikacja hipotez na podstawie przeprowadzonych doświad-czeń.

• Badanie rozpuszczalności denaturatu i nafty w wodzie.

VII 9. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Zestawienie właściwości wody wynikających z polarnej budowy cząsteczek.

91

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

VIII 10. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie treści na temat właściwości wody wyni-kających z polarnej budowy cząsteczek.

Struktura lodu

KLASA II

Część II

Rozdział I Kwasy i wodorotlenki

Moduł A Kwasy tlenowe

Lekcja 2. Kwas węglowy

92

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI


Uczeń: wie, że napoje gazowane zawierają tlenek węgla(IV); umie napi-sać równanie reakcji tlenku węgla(IV) z wodą; rozumie, że kwas węglowy jest kwasem nietrwałym; zna wzór kwasu węglowego.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Nawiązanie do obserwacji i spostrzeżeń uczniów dotyczących soków i wód gazowanych.

• Prezentacja zdjęć: napoje gazowane.

• Hipoteza: w roztworze wody sodowej oraz innych napojów gazo-wanych powinien znajdować się kwas.

II 3. Weryfikacja hipotez:

• Doświadczenie: Otrzymywanie kwasu węglowego.

⇒ Spalanie węgla w tlenie.

⇒ Reakcja tlenku węgla(IV) z wodą.

⇒ Badanie odczynu roztworu poreakcyjnego.

⇒ Analiza wyników przeprowadzonych doświadczeń.

⇒ Wniosek: w reakcji tlenku węgla(IV) powstaje kwas węglowy.

4. Model i wzór sumaryczny kwasu węglowego.

III 5.,6. • Przedstawienie problemu: co dzieje się z napojami gazowanymi po podgrzaniu; jaki smak ma roztwór wody sodowej przechowy-wany w ciepłym miejscu?

• Doświadczenie: Ogrzewanie kwasu węglowego i badanie odczynu powstałego produktu. Uczniowie wnioskują, że kwas węglowy jest kwasem nietrwałym.

• Wniosek. kwas węglowy jest kwasem nietrwałym � podczas ogrzewania ulega rozkładowi.

IV 7. • Kwasy w najbliższym otoczeniu: ocet � rozcieńczony roztwór kwasu octowego, kwas cytrynowy � zawarty w cytrynach, kwas mlekowy � powstający w mięśniach podczas wysiłku, kwas szczawiowy � zawarty np. w szczawiu i rabarbarze � i inne.

93

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

V 7. Dla zainteresowanych:

• Kwasy z domowej apteczki

VI 8. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie poznanych treści.

VII 9. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanej wiedzy.


Rozkład kwasu węglowego

94

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część II


Moduł B Kwasy beztlenowe

Lekcja 6. Czy wszystkie kwasy zawierają tlen?


Uczeń: wie, że kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy to kwasy beztle-nowe; umie przedstawić równania reakcji otrzymywania chloro-wodoru i siarkowodoru; potrafi zbadać właściwości kwasu solne-go � chlorowodorowego; umie określić odczyn roztworu na pod-stawie zmiany barwy wskaźników.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Przypomnienie budowy oraz właściwości poznanych kwasów.

• Informacja o chlorowodorze: model cząsteczki oraz wzór suma-ryczny.

• Wnioskowanie o możliwości otrzymania chlorowodoru w wyniku syntezy chloru i wodoru.

• Kwas chlorowodorowy jako kwas beztlenowy.

II 3. • Doświadczenie: Otrzymywanie chlorowodoru.

• Weryfikacja zaobserwowanych właściwości chlorowodoru z da-nymi w tabeli Wiadomości o substancjach.

4. • Przedstawienie problemu: jaka substancja powstanie w wyniku rozpuszczenia chlorowodoru w wodzie i jakie będzie miała wła-ściwości?

• Prezentacja filmu � formułowanie spostrzeżeń i wniosków.

5., 6.

• Badanie właściwości kwasu chlorowodorowego � solnego: żrące właściwości, zachowanie się wskaźników w roztworze kwasu sol-nego, reakcja z metalami

7., 8. • Analiza tabeli Wiadomości o substancjach: kwas chlorowodorowy.

• Porównanie zawartych w tabeli informacji z wynikami przeprowa-dzonych doświadczeń.

95

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

9. • Wnioskowanie o zastosowaniu kwasu solnego na podstawie za-mieszczonych ilustracji.

• Kwas solny � składnik soku żołądkowego oraz jako ważny od-czynnik w laboratorium.

10.,11. • Kwas siarkowodorowy jako kwas beztlenowy.

12. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy jako przedstawiciele kwasów beztlenowych.

• Żrące właściwości kwasu solnego. Kwas siarkowodorowy � silna trucizna.

13. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści nauczania o kwasach beztlenowych.


Znaczenie kwasu solnego

96

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część II


Moduł C Wodorotlenki

Lekcja 14. Dysocjacja elektrolityczna zasad


Uczeń: wie, że roztwory kwasów i zasad przewodzą prąd elektryczny; rozumie przebieg procesu dysocjacji elektrolitycznej zasad; umie zapisać równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej zasad

Scenariusz lekcji

Etap lekcji

Strona Propozycja pracy z komputerem

I 1. • Przypomnienie poznanych właściwości kwasów i wodorotlenków ze zwróceniem uwagi na zmianę barwy wskaźników w roztwo-rach, przewodnictwo elektryczne i dysocjację elektrolityczną kwasów.

II 2. • Przedstawienie problemu: czy roztwory wodorotlenków przewo-dzą prąd elektryczny?

• Hipotezy uczniów i ich weryfikacja.

• Doświadczenie: Badanie przewodnictwa elektrycznego roztworów wodorotlenków.

• Analiza wyników doświadczenia i upewnienie się uczniów, że roztwory wodorotlenków � zasady � podobnie jak kwasy przewodzą prąd elektryczny.

III 3. • Wnioskowanie przez uczniów, że zasady, podobnie jak kwasy, ulegają dysocjacji elektrolitycznej.

• Potwierdzenie wniosku uczniów. Animacja Rozpad wodorotlenku sodu na jony.

• Zapis reakcji dysocjacji wodorotlenku sodu.

97

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

III 4., 5. Ćwiczenie interaktywne:

• Na podstawie modelu przebiegu reakcji dysocjacji elektrolitycznej zasady potasowej i zasady wapniowej � przedstawienie przebiegu tych procesów za pomocą równań chemicznych.

IV 7. • Zapis ogólny reakcji dysocjacji za pomocą oznaczeń literowych


• Etapowa dysocjacja zasad zawierających więcej niż jedną grupę wodorotlenową.

VI 6. • Przypomnienie poznanych rodzajów wiązań.

• Postawienie problemu: jaki rodzaj wiązań występuje w wodoro-tlenkach?

VI 7. • Wprowadzenie pojęcia �odczyn zasadowy roztworu�

VII 7. Dla zainteresowanych:

• Zasadowy odczyn roztworu amoniaku.

• Poszerzenie wiedzy o amoniaku � interpretacja danych zawartych w tabeli Wiadomości o substancjach: amoniak.

VIII 8. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie przewodnictwa elektrycznego i dysocjacji elektro-litycznej zasad.

IX 9. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści dotyczących przewod-nictwa elektrycznego i procesu dysocjacji elektrolitycznej zasad.

• Samodzielne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.

98

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Dysocjacja elektrolityczna wodorotlenku sodu

Część II

Rozdział II Sole

Moduł A Otrzymywanie soli

Lekcja 20. Reakcje zobojętniania jako jeden ze sposobów otrzymy-wania soli


Uczeń: wie, że reakcje zobojętniania zachodzą między kwasami i zasa-dami; rozumie przebieg reakcji zobojętniania; umie zapisać reak-cję zobojętniania między kwasami i zasadami w formie cząstecz-kowej i jonowej

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


99

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

I 2. • Przypomnienie poznanych sposobów otrzymywania soli w reakcji metali, tlenków metali oraz wodorotlenków z kwasami.

• Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji potwierdzających możliwość otrzymania soli poznanymi sposobami.

II 2.

• Przedstawienie problemu: czy sole można również otrzymać w wyniku innych reakcji chemicznych?

• Doświadczenie: Reakcja kwasu solnego z zasadą sodową w obecności fenoloftaleiny.

• Propozycja zapisu równania reakcji zobojętniania między kwasem solnym a wodorotlenkiem sodu.

• Sprawdzenie poprawności zapisu równania z tekstem.

3.

4.

• Wprowadzenie pojęcia reakcji zobojętniania.

• Animacja 3D: Modelowe przedstawienie procesu zobojętniania.


• Miareczkowanie.

• Wprowadzenie pojęcia �miareczkowanie� na podstawie tekstu zasadniczego.

• Doświadczenie: Miareczkowanie zasady sodowej kwasem solnym.

III 5. • Utrwalenie pojęcia reakcji zobojętniania.

• Doświadczenie: Reakcja wodorotlenku potasu z kwasem siarko-wym(VI).

• Zapis reakcji chemicznej przebiegającej między użytymi substan-cjami oraz słowna interpretacja równania reakcji.


• Zapisanie reakcji wodorotlenku potasu z kwasem solnym w for-mie jonowej.

IV 6. • Otrzymywanie różnych soli w reakcji kwasu z zasadą.

• Propozycja nauczyciela otrzymywania różnych soli.

• Obserwacja zdjęć: kwasy i wodorotlenki stosowane w życiu co-dziennym w reakcjach zobojętniania.

100

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

V 7. Ćwiczenia interaktywne:

• Właściwe dobieranie współczynników stechiometrycznych w rów-naniach reakcji.


• W reakcji kwasów z wodorotlenkami powstają sole i woda.


• Utrwalenie treści dotyczących reakcji zobojętniania.

• Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji zobojętniania w formie czą-steczkowej i jonowej.

Reakcja zobojętniania

101

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część II

Rozdział III Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego

Moduł A Skały wapienne

Lekcja 27. Skały wapienne jako surowiec mineralny


Uczeń: wie, że głównym składnikiem skał wapiennych jest minerał kal-cyt; rozumie pojęcia minerału i skały; umie rozpoznać wapień, kredę i marmur; potrafi zidentyfikować skały wapienne oraz zapi-sać równanie reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2.

3.

• Wprowadzenie pojęcia surowce mineralne na podstawie tekstu zasadniczego.

• Skały i minerały.

• Prezentacja zdjęć: bogactwa naturalne Ziemi.

II 3. i 4.

5.

6.

7.

• Skały wapienne � występowanie i zastosowanie � zapoznanie z tekstem oraz prezentacja zdjęć i filmów.

• Obserwacja skał wapiennych.

• Wapień.

• Kreda.

• Marmur.

III 8. • Postawienie problemu: jak odróżnić poszczególne skały wapienne � marmur, wapień i kredę.

• Doświadczenie: Porównanie właściwości fizycznych skał wapien-nych.


• Określenie barwy, twardości i odporności na uderzenie wapienia, marmuru i kredy.

102

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

IV 9. • Identyfikacja skał wapiennych.

• Doświadczenie: Reakcja wapieni z kwasem solnym. Wydzielanie się tlenku węgla(IV) w czasie reakcji pozwala na wykrycie skał wapiennych.

• Zapis równania reakcji chemicznej między węglanem wapnia i kwasem solnym oraz między tlenkiem węgla(IV) i wodorotlen-kiem wapnia zawartym w wodzie wapiennej oraz porównanie ich z przedstawionym modułem.


• Stalaktyty i stalagmity występujące w podziemnych jaskiniach.


• Węglan wapnia jako podstawowy składnik skał wapiennych.

• Kwas solny umożliwiający identyfikację skał wapiennych: wapie-ni, kredy i marmuru.


• Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy i umiejętności dotyczących skał wapiennych.

Właściwości skał wapiennych

103

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część II

Rozdział III Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego.

Moduł B Bogactwa skorupy ziemskiej

Lekcja 34. Występowanie i otrzymywanie metali


Uczeń: wie, że metale występują w przyrodzie w stanie wolnym i w sta-nie związanym; umie wyjaśnić reakcje zachodzące w wielkim pie-cu; potrafi zapisać reakcje redukcji tlenków metali węglem; ro-zumie procesy zachodzące na elektrodach podczas elektrolizy wodnego roztworu chlorku miedzi(II).

Scenariusz lekcji

Etap lekcji

Strona Propozycja pracy z programem.

I 2. • Informacja o występowaniu metali w stanie wolnym i w stanie rodzimym � zapoznanie z tekstem.

• Prezentacja zdjęć: wyroby ze złota, srebra i żelaza.

II 2. • Przypomnienie właściwości metali.

• Zestawienie wiedzy o metalach z tekstem Właściwości metali.

III 3. • Występowanie w skorupie ziemskiej metali: żelaza, miedzi, glinu, cynku i ołowiu � korelacja z geografią.

• Prezentacja zdjęć minerałów zawierających metale.

IV 4. • Przedstawienie problemu: jak można otrzymać metale z rud?

• Nawiązanie do znanych już uczniom sposobów otrzymywania metali; redukcja tlenków metali wodorem.

• Doświadczenie: Otrzymywanie ołowiu. Wykonane doświadczenie wskazuje, że węgiel � podobnie jak wodór � posiada właściwości redukcyjne.


• Aluminotermia jako jeden ze sposobów otrzymywania niektórych metali � np. chromu czy wanadu.

V 5., 6. • Postawienie problemu: jak otrzymuje się metale na wielką skalę?

• Animacja: Wytapianie żelaza z rud w wielkim piecu.

• Reakcje chemiczne zachodzące w wielkim piecu.

• Węgiel i tlenek węgla(II) jako substancje o właściwościach redu-kujących.

• Zapis równań reakcji zachodzących w wielkim piecu.

104

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

V 7. • Postawienie problemu: jak można otrzymać metale aktywne

z ich związków chemicznych?

• Zapoznanie z tekstem zasadniczym.

• Animacja: Elektroliza chlorku miedzi(II). Zwrócenie uwagi na procesy zachodzące na elektrodach.

VI 8. • Przedstawienie problemu: jakie znaczenie ma odzyskiwanie me-tali ze złomu?

• Prezentacja zdjęć: złom glinowy i żelazny.

• Wypowiedzi uczniów.


• Przypomnienie sposobów otrzymywania metali z rud.

• Występowanie metali w stanie wolnym i związanym.


• Utrwalenie i sprawdzenie treści nauczania o występowaniu, za-stosowaniu i otrzymywaniu metali.

Stal

105

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

KLASA III

Część III

Rozdział I Węgiel i jego związki

Lekcja 3. Związki węgla z wodorem

Oczekiwane osiągnięcia

Uczeń: wie, że węgiel w związkach organicznych jest czterowartościo-wy; zna wzór sumaryczny metanu; rozumie konieczność zacho-wania ostrożności w czasie obchodzenia się z gazem; umie zapi-sać równanie reakcji spalania metanu w zależności od dostępu powietrza; wie, że metan nie odbarwia wody bromowej.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Informacja o węglowodorach, najprostszych związkach węgla z wodorem � zapoznanie z tekstem.

• Metan � główny składnik gazu ziemnego: budowa cząsteczki, wiązania chemiczne, wzór sumaryczny, strukturalny oraz model cząsteczki metanu.

• Próby określenia właściwości metanu.

II 3.

4.

5.

6.

• Doświadczenie: Otrzymywanie metanu.

• Doświadczenie: Badanie palności metanu. Spalanie metanu zmieszanego z powietrzem � mieszanina wybuchowa.


• Zapis równań reakcji spalania metanu.

• Doświadczenie: Badanie zachowania się metanu wobec wody bromowej i manganianu(VII) potasu.

III 6. • Porównanie wyników badań właściwości metanu z danymi w tabeli Wiadomości o substancjach: Metan.

106

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

IV 4. Dla zainteresowanych:

• Pierwsza lampa górnicza.

Zasłużeni dla chemii:

• Humphry Davy.

V 7. • Animacja Metan � główny składnik gazu błotnego.

VI 8. • Prezentacja zdjęć � zastosowanie metanu.


• Zestawienie właściwości metanu.


• Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy o metanie.


Metan

107

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część III

Rozdział I Węgiel i jego związki

Lekcja 6. Eten � węglowodór nienasycony


Uczeń: zna wzór sumaryczny etenu; rozumie nienasycony charakter wiązań w etenie; umie zapisać reakcją spalania etenu; potrafi zapisać reakcję etenu z bromem, chlorem i wodorem oraz obli-czyć zawartość procentową pierwiastka w etenie; umie dokonać obliczeń stechiometrycznych.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Przypomnienie właściwości fizycznych i chemicznych poznanych węglowodorów nasyconych � praca z tekstem.

• Informacja o etenie: budowa cząsteczki, charakter wiązań mię-dzy atomami węgla.

• Animacja 3D: Budowanie modelu etenu.

II 3.

3.

• Przedstawienie problemu: czy właściwości fizyczne i chemiczne etenu są podobne do właściwości poznanych węglowodorów na-syconych?

• Doświadczenie: Otrzymywanie etenu.


• Możliwość otrzymania etenu z alkoholu etylowego.

• Wysuwanie przez uczniów hipotez odnośnie przewidywanych właściwości etenu.

III

3.

4.

4. i 5.

• Weryfikacja hipotez.

• Doświadczenie: Spalania etenu.

• Doświadczenie: Badanie zachowania się etenu wobec wody bro-mowej i roztworu manganianu(VII) potasu.

• Reakcja etenu z bromem jako reakcja przyłączania.

IV 5. i 6. Ćwiczenia interaktywne:

• Zapis przebiegu reakcji etenu z chlorem i wodorem.

108

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

V 6. • Porównanie wyników badań z danymi zebranymi w tabeli Wia-domości o substancjach: Eten.

VI 7. i 8. • Szereg homologiczny alkenów.

• Ćwiczenia w pisaniu wzorów sumarycznych węglowodorów.

VII

6. i 9.

8.


• Wpływ etenu na dojrzewanie owoców i warzyw.

• Karoteny � węglowodory o kilku wiązaniach podwójnych.

VIII 10. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Zestawienie właściwości etenu.

IX 11. Sprawdź swoją wiedzę:

• Wzory sumaryczne i strukturalne poznanych alkenów.

• Równania reakcji spalania etenu.

• Obliczenia stechiometryczne.

Zastosowanie etenu

109

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część III

Rozdział II Pochodne węglowodorów

Lekcja 12. Metanol i etanol � przedstawiciele alkoholi


Uczeń: wie, że alkohole to pochodne węglowodorów; wie, że metanol jest silną trucizną; umie zbadać właściwości metanolu i etanolu; potrafi wyjaśnić, dlaczego alkohole mają odczyn obojętny, a tak-że zapisać reakcję spalania metanolu i etanolu.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Przypomnienie budowy cząstek poznanych alkoholi � metylowe-go i etylowego.

II 2.

3.

• Doświadczenie: Badanie właściwości fizycznych metanolu i eta-nolu.

• Analiza wyników doświadczenia. Określenie właściwości metano-lu i etanolu.

• Obserwacja zjawiska kontrakcji podczas mieszania etanolu z wodą.


• Największa kontrakcja w czasie mieszania etanolu z wodą.

III 4. • Próby określenia odczynu metanolu i etanolu na podstawie bu-dowy ich cząsteczek.

• Weryfikacja przewidywań uczniów.

• Doświadczenie: Badanie odczynu metanolu i etanolu.

• Wnioskowanie, że alkohole mają odczyn obojętny, ponieważ nie ulegają reakcji dysocjacji elektrolitycznej.

IV 5.

6.

• Nawiązanie do spostrzeżeń uczniów dotyczących palności etano-lu.

• Doświadczenie: Badanie palności metanolu i etanolu. Uczniowie wnioskują, że metanol i etanol są substancjami łatwopalnymi i należy obchodzić się z nimi ostrożnie.


• Zapis reakcji spalania metanolu.

• Doświadczenie: Działanie alkoholu na białko. Uczniowie wniosku-

110

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

4.

5.

ją o niszczącym działaniu etanolu na białko.


• Reakcja etanolu z sodem.

• Zestawienie właściwości metanolu i etanolu, porównanie z da-nymi w tabeli Wiadomości o substancjach: Metanol i etanol.

V 7. • Niszczące działanie alkoholu.

• Animacja 2D: Alkohol � twój wróg.


• Przypomnienie właściwości metanolu i etanolu.

• Metanol silną trucizną. Niszczące działanie metanolu.


• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści o metanolu i etanolu.

Właściwości alkoholi

111

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Część III

Rozdział II Pochodne węglowodorów

Lekcja 15. Dysocjacja elektrolityczna kwasów karboksylowych


Uczeń: wie, że proces dysocjacji elektrolitycznej zachodzi pod wpływem cząsteczek wody, umie wyjaśnić proces rozpadu cząsteczek kwasów karboksylowych, umie zapisać przebieg reakcji dysocja-cji wybranego kwasu karboksylowego.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Przypomnienie reakcji dysocjacji elektrolitycznej kwasów. Praca z tekstem.

• Animacja 3D: Rozpad cząsteczki chlorowodoru.


• Ćwiczenie w pisaniu równań dysocjacji elektrolitycznej kwasów nieorganicznych.

• Jony wodorowe H+ charakterystyczne dla kwasów.

II 2. i 3. • Przypomnij sobie: Barwy wskaźników w roztworach o odczynie kwasowym, zasadowym i obojętnym.

• Przedstawienie problemu: czy kwasy karboksylowe ulegają dy-socjacji elektrolitycznej w roztworach wodnych?

• Prezentacja doświadczenia: Badanie odczynu kwasu mrówkowe-go i octowego.

• Interpretacja reakcji dysocjacji kwasu mrówkowego i octowego; nazwy jonów na które rozpadają się cząsteczki kwasów mrów-kowego i octowego w roztworze wodnym.

III 3. i 4. Ćwiczenie interaktywne:

• Zapis przebiegu równań dysocjacji elektrolitycznej kwasów kar-boksylowych � np. propanowego i butanowego � na podstawie modelowego przebiegu reakcji.


• Stopień dysocjacji.

112

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

IV 3. Dla zainteresowanych:

• Kwas szczawiowy, którego cząsteczka zawiera dwie grupy kar-boksylowe.

V 5. Praca z opcją Zapamiętaj.


• Utrwalenie i sprawdzian poznanych treści dotyczących dysocjacji elektrolitycznej kwasów karboksylowych.

Odczyn kwasów karboksylowych

Część III

Rozdział III Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym

Lekcja 26. Poznajemy cukry

113

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI


Uczeń: wie, że glukoza i fruktoza to cukry proste, zna skład pierwiast-kowy glukozy i fruktozy, umie wykryć glukozę, rozumie właści-wości redukcyjne glukozy.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Nawiązanie do spostrzeżeń i obserwacji uczniów, dotyczących cukrów.

• Praca z tekstem Występowanie cukrów; prezentacja zdjęć: owo-ce, warzywa, kwiaty, ludzie i zwierzęta.

II 3.

4.

6.

• Doświadczenie: Badanie składu pierwiastkowego glukozy.

• Analiza wyniku doświadczenia i wyciągnięcie wniosku dotyczące-go składu pierwiastkowego glukozy.


• Równanie reakcji rozkładu glukozy pod wpływem ogrzewania.

• Przedstawienie modeli wzoru sumarycznego oraz wzorów struk-turalnych (łańcuchowego i pierścieniowego) glukozy.

• Praca z tekstem Fruktoza. Informacja o występowaniu w przy-rodzie cukru o takim samym składzie chemicznym jak glukoza.

III 6. Dla zainteresowanych:

• Glukoza i fruktoza jako izomery.

IV 5. • Propozycja zbadania właściwości glukozy.

• Doświadczenie: Badanie właściwości fizycznych glukozy.

• Analiza wyniku doświadczenia.

• Formułowanie wniosków dotyczących właściwości fizycznych glukozy i porównanie ich z tekstem narracji.

114

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

V 8.

9.

• Przedstawienie problemu: jak można wykryć glukozę?

• Prezentacja doświadczeń: Reakcja glukozy z wodorotlenkiem miedzi(II). Próba Trommera.


• Zapis reakcji otrzymywania wodorotlenku miedzi(II).

• Reakcja glukozy z tlenkiem srebra(I).

• Wnioski uczniów, dotyczące przeprowadzonych reakcji chemicz-nych glukozy: z wodorotlenkiem miedzi(II) i tlenkiem srebra(I), i porównanie ich z tekstem zasadniczym. Analiza równań reakcji.

VI 10. • Nawiązanie do treści nauczania biologii, dotyczących fotosyntezy.

• Analiza procesu fotosyntezy � praca z tekstem.

• Animacja: Cykl przemian cukrów w przyrodzie.

VII 6. • Wprowadzenie pojęcia �fermentacja alkoholowa glukozy� � praca z tekstem.

• Animacja: Proces fermentacji.


• Zapis równania reakcji fermentacji alkoholowej glukozy.

VIII 11. • Zastosowanie glukozy � nawiązanie do spostrzeżeń uczniów � praca z tekstem.

• Film: Zastosowanie glukozy.

IX 12. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o występowaniu i właściwo-ściach glukozy.

X 13. Sprawdź swoją wiedzę.

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści o glukozie.

115

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

Fotosynteza

Część III

Rozdział III Związki chemiczne w żywieniu i w życiu człowieka

Lekcja 30. Chemia, która leczy.


Uczeń: wie, że leki mogą być pochodzenia naturalnego lub wytworzone sztucznie; rozumie, że nadużywanie leków prowadzi do uzależ-nienia zwanego lekomanią; wie, że lek niewłaściwie zastosowany może być trucizną; umie zbadać niektóre właściwości leków, np. odczyn.

Scenariusz lekcji

Etap lekcji


I 2. • Procesy zachodzące w organizmie człowieka (nawiązanie do wie-dzy w zakresie biologii).

• Prezentacja filmu: Organizm człowieka jak laboratorium che-miczne.

116

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

II 3.

3.,4.,12

3.

4.

• Przedstawienie problemów:

⇒ Jaka jest rola leków w zwalczaniu chorób?

⇒ Dlaczego leki należy testować przed ich wprowadzeniem na rynek?


• Weryfikacja hipotez na podstawie:

⇒ tekstu zasadniczego.

⇒ filmu: W aptece.

⇒ animacji 3D: Przenikanie leków w organizmie.

III 5. • Wypowiedzi uczniów na temat, jakie leki są najczęściej stosowa-ne w ich domu.

• Aspiryna jako lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy. Zapozna-nie z tekstem.

IV 6. • Przedstawienie problemu: czy stosowanie aspiryny jest korzyst-ne dla człowieka?

• Hipotezy uczniów (na podstawie ich doświadczeń).

• Weryfikacja hipotez.

• Doświadczenie: Badania odczynu aspiryny.

• Przedstawienie problemu. jaki może mieć wpływ na ściany żo-łądka nadmierne stosowanie aspiryny?

• Hipotezy uczniów i ich weryfikacja na podstawie tekstu.


• Zespół Reye�a.

VI 7. • Znaczenie witaminy C dla organizmu.

• Praca z tekstem. Nawiązanie do spostrzeżeń uczniów.

VII 8.

9.

• Aleksander Fleming � odkrywca penicyliny.

• Jaka jest rola antybiotyków w zwalczaniu chorób?

• Film: Leczenie antybiotykami.

VIII 10. • Insulina jako lek stosowany w cukrzycy.

117

VII

PR

ZYKŁA

DO

WE

SCEN

AR

IUSZ

E LE

KC

JI

IX 11.

13.

• Znaczenie leków naturalnych w zwalczaniu chorób.

• Prezentacja zdjęć ziół leczniczych.

• Lekomania � uzależnienie spowodowane nadmiernym spożywa-niem leków..

X 14 Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie zasad stosowania leków.

XI 15 Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści.

Aspiryna

118

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

VIII. SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Kontrola osiągnięć szkolnych uczniów jest integralną składową procesu nauczania i uczenia się. Warunkuje ona skuteczność działalności dydaktycznej nauczyciela w ogóle oraz stanowi spełnienie prawa efektu. Wyniki uczenia się nie są celem ostatecznym w procesie nauczania; są one jednak wykorzystywane przez po-szczególne jednostki w ciągu całego życia i umożliwiają pełniejsze poznanie okre-ślonych dziedzin nauki oraz dalszy wszechstronny rozwój osobowości. Nauczanie chemii odgrywa ważną rolę w rozwoju osobowości ucznia, w tworzeniu jego stosunku do otaczającego świata, wdrażaniu do rozumienia obiektywnego charakteru praw przyrody oraz w kształtowaniu podstaw naukowego poglądu na świat. Prawidłowo ukierunkowany proces edukacji chemicznej stwarza warunki do zdobywania oczekiwanych osiągnięć uczniów, zgodnych z Podstawą programo-wą kształcenia ogólnego: 1. Określanie właściwości różnorodnych substancji oraz ich powiązanie z zasto-

sowaniem i wpływem na środowisko naturalne. 2. Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicznych i zapisywanie pozna-

nych reakcji chemicznych w postaci równań. 3. Projektowanie i przeprowadzanie prostych doświadczeń chemicznych. 4. Bezpieczne posługiwanie się prostym sprzętem laboratoryjnym, substancjami

i wyrobami o poznanym składzie chemicznym. 5. Dostrzeganie przemian chemicznych w otoczeniu oraz czynników wpływają-

cych na ich przebieg. 6. Wykonywanie prostych obliczeń stechiometrycznych.

Oczekiwane osiągnięcia, które ocenić i wymierzyć jest trudno, posłużyły nam do opracowania opisów etapowych osiągnięć uczniów, zdobywanych w procesie kształcenia chemicznego. Język opisu ma ujęcie czynnościowe � zoperacjonalizo-wane, by stwarzać jak najmniej wątpliwości, jakie działania ucznia należy projek-tować, by ich osiągnięcie było możliwe (brak jasnego określenia wymagań na po-szczególne oceny szkolne prowadzi do tego, że wszystko, z czym uczeń spotka się na lekcji, jesteśmy skłonni traktować jako równie ważne). Sześciostopniowa skala ocen szkolnych oraz zasada indywidualizacji procesu kształcenia, która nakłada na nauczyciela obowiązek różnicowania wymagań wo-bec uczniów, dysponujących nie tylko odmiennymi doświadczeniami i zasobem wiedzy, lecz także różnymi możliwościami intelektualnymi, powodują konieczność zhierarchizowania wymagań stawianych uczniom.

119

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Odbywa się to poprzez przyjęcie określonych kryteriów, wśród których czołowymi są: ! łatwość nauczanych treści, rozumiana jako przystępność; ! niezawodność � pewność naukowa; ! niezbędność w dalszym kształceniu; ! wartość kształcąca; ! użyteczność w działalności pozaszkolnej; ! zakres w odniesieniu do Podstawy programowej kształcenia ogólnego. Zaproponowane czynności uczniów powinny być hierarchicznie uporządkowane wedle tak zwanej taksonomii celów poznawczych. Hierarchiczność tej klasyfi-kacji polega na tym, że wyższe kategorie celów mieszczą w sobie niższe. Osią-gnięcie celu wyższego oznacza jednocześnie, że cel niższy został osiągnięty. Naj-popularniejszą w Polsce ramową taksonomią celów kształcenia jest �Taksonomia ABC�, opracowana przez Bolesława Niemierkę. Taksonomia celów poznawczych

Poziom Kategoria Czynności ucznia

I. Wiadomości A. Zapamiętanie wiadomości

B. Zrozumienie wiadomości

Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych. Wiąże się to z elemen-tarnym poziomem rozumienia tych wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą ani znie-kształcać.

Przedstawianie wiadomości w innej formie niż były zapamiętane, porządkowanie i streszczanie, czynienie ich podstawą prostego wnioskowania.

II. Umiejętności C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

Praktyczne posługiwanie się wiadomościami we-dług podanych uprzednio wzorów. Cel, do które-go wiadomości mają być stosowane, nie powi-nien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych.

Formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów według pewnych kryteriów.

Uszczegółowionymi celami nauczania, odnoszącymi się do określonego materiału dydaktycznego, są wymagania na poszczególne oceny szkolne.

120

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Poziomy wymagań:

k � konieczne: obejmują umiejętności potrzebne do świadomego udziału w zaję-ciach szkolnych i wykonywania prostych zadań � ustalone tak, aby umożliwiały uczniom korzystanie z nauczania na danym poziomie kształcenia oraz kontynu-owanie nauki danego przedmiotu na poziomie wyższym;

p � podstawowe: obejmują treści najbardziej przystępne, najprostsze i najbar-dziej uniwersalne, najpewniejsze naukowo, niezbędne do dalszej nauki, bezpo-średnio użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia � wyznaczone przez central-ne elementy materiału nauczania;

r � rozszerzone: obejmują treści umiarkowanie przystępne, bardziej złożone i mniej typowe, przydatne, ale nie niezbędne w dalszej nauce � mogą, ale nie muszą być użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia;

d � dopełniające: obejmują treści trudne do opanowania, najbardziej złożone, twórcze i oryginalne, odległe od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym ucznia � jednak nie wykraczające poza realizowany program nauczania, zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego.

PROPOZYCJE NORM WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE: Substancje i ich przemiany


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• znać kilka metali i niemetali;

• umieć rozróżnić pierwiastki i związki chemiczne;

• znać główne składniki powietrza;

• wiedzieć, że tlen podtrzymuje palenie;

• rozumieć znaczenie i zastosowanie tlenu;

• umieć rozróżnić zjawisko fizyczne i reakcję che-miczną;

• rozumieć pojęcie reakcji, syntezy, analizy i wymiany;

• umieć wskazać substraty i produkty w równaniu re-akcji chemicznej.

A

C

A

A

B

C

B

C

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

121

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• rozpoznawać podstawowe szkło i sprzęt laboratoryj-ny;

• znać właściwości powietrza;

• umieć wskazać charakterystyczne właściwości tlenu i wodoru;

• rozumieć rolę tlenku węgla(IV) w przyrodzie;

• rozumieć, czym różni się utlenianie od spalania;

• umieć zbierać gazy słabo rozpuszczalne w wodzie;

• rozumieć pojęcie mieszaniny jednorodnej i niejedno-rodnej;

• rozumieć pojęcie pierwiastka jako substancji prostej i związku chemicznego jako substancji złożonej;

• rozumieć budowę tlenków metali i niemetali;

• umieć słownie zapisać reakcje syntezy, analizy i wy-miany;

• wiedzieć, skąd się biorą zanieczyszczenia powietrza oraz jak należy chronić naturalne środowisko.

B

A

C

B

B

C

B

B

B

C

A

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• znać właściwości chemiczne tlenu i wodoru;

• umieć rozdzielić mieszaniny jednorodne i niejedno-rodne;

• umieć zakwalifikować procesy chemiczne do określo-nego typu reakcji chemicznej;

• umieć wyciągać wnioski z przeprowadzonych do-świadczeń dotyczących właściwości substancji, np. tlenu i wodoru;

• umieć dokonać obliczeń na podstawie składu procen-towego powietrza;

• umieć wskazać przyczyny efektu cieplarnianego;

• rozumieć reakcje utleniania i redukcji.

A

C

C

C

C

C

B

rozs

zerz

ając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

122

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć przewidzieć efekt przebiegu określonej reakcji chemicznej;

• umieć zidentyfikować tlen, wodór i tlenek węgla(IV);

• umieć przewidzieć produkty określonej reakcji che-micznej, np. reakcji redukcji;

D

C

D

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

• umieć zaplanować eksperyment chemiczny dotyczący określonego typu reakcji;

• umieć zapisać reakcje utleniania i redukcji;

• umieć wskazać utleniacz i reduktor;

• umieć rozróżnić reakcje egzoenergetyczne i endo-energetyczne.

D

C

C

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Atomy i cząsteczki


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• wiedzieć, jaka jest budowa materii;

• rozumieć pojęcie atomu jako najmniejszej części pierwiastka zachowującej jego właściwości;

• rozumieć różnice właściwości atomów pierwiastków;

• znać symbole kilku pierwiastków;

• umieć podać liczbę atomów wchodzących w skład określonego związku chemicznego;

• umieć zapisać wzór sumaryczny na podstawie ilości atomów pierwiastków tworzących dany związek che-miczny;

• wiedzieć, że w przyrodzie występują pierwiastki pro-mieniotwórcze.

A

B

B

A

C

C

A

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

123

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć wskazać położenie poznanych pierwiastków

w układzie okresowym;

• rozumieć związek między liczbą protonów i elektro-nów w atomie danego pierwiastka;

• znać cząstki elementarne wchodzące w skład ato-mów;

• rozumieć pojęcie atomu i cząsteczki;

• umieć określić wartościowość pierwiastków w związ-kach chemicznych;

• umieć określić liczbę pierwiastków wchodzących w skład danego związku chemicznego.

C

B

A

B

C

C

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• umieć zapisać wzór sumaryczny cząsteczki na pod-stawie znajomości wzoru strukturalnego;

• umieć zapisać za pomocą symboli i wzorów równania reakcji chemicznych przeprowadzonych na lekcjach;

• rozumieć pojęcie izotopu;

• rozumieć treść prawa zachowania masy i stałości składu;

• umieć określić pozytywne i negatywne skutki pro-mieniotwórczości.

C

C

B

B

C

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• wiedzieć, jakich informacji o pierwiastkach dostarcza układ okresowy;

• znać budowę atomu;

• rozumieć pojęcie liczby atomowej i liczby masowej;

• rozumieć rolę elektronów walencyjnych;

• znać właściwości cząstek elementarnych;

• umieć modelowo przedstawić atomy i cząsteczki pierwiastków i związków chemicznych;

• rozumieć mechanizm tworzenia cząsteczek pierwiast-ków i związków chemicznych � wiązania chemiczne;

• umieć zapisać określone liczby cząsteczek pierwiast-ków gazowych;

• umieć zapisać wzory sumaryczne i strukturalne na podstawie informacji o wartościowości pierwiast-ków;

• umieć obliczyć masę cząsteczkową prostych związ-ków chemicznych;

• znać rodzaje promieniowania naturalnego (α, β, γ);

• umieć wyjaśnić różnice w budowie jądra atomowego izotopów;

• umieć obliczać wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych.

A

A

B

B

A

C

B

C

C

C

A

C

C

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

124

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć określić typ wiązania w podanej cząsteczce, np. H2, O2, N2, CO2;

• umieć podać informacje o pierwiastkach na podsta-wie ich położenia w układzie okresowym.

• znać toksyczne właściwości niektórych pierwiastków, np. Hg, Cl2, Br2;

• umieć modelowo przedstawić przebieg określonego typu reakcji;

• umieć przewidzieć produkty wybranych reakcji che-micznych;

• umieć prawidłowo dobierać współczynniki stechiome-tryczne i indeksy w równaniach reakcji chemicznych;

• umieć prawidłowo pisać równania różnych typów reakcji chemicznych;

• umieć przewidywać produkty rozpadu promienio-twórczego jądra atomu;

• umieć obliczać wagowe stosunki stechiometryczne w reakcjach chemicznych.

C

C

A

C

D

C

D

D

D

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Roztwory wodne


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• wiedzieć, gdzie i w jakiej postaci występuje woda w przyrodzie;

• wiedzieć, że w wodach naturalnych występują roz-puszczone substancje;

• umieć zakwalifikować mieszaniny do roztworów, za-wiesin i koloidów;

• wiedzieć, że woda jest dobrym rozpuszczalnikiem dla wielu substancji.

A

A

C

A

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

125

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• rozumieć pojęcia �roztwór� i �zawiesina�;

• umieć usunąć z wody niektóre zanieczyszczenia, np. mechaniczne;

• wiedzieć, w jaki sposób działalność człowieka wpływa na zanieczyszczanie wody.

B

C

A

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

• wiedzieć, jak zbudowana jest cząsteczka wody;

• rozumieć pojęcia �roztwór�, �rozpuszczalnik� i �sub-stancja rozpuszczona�;

• rozumieć pojęcia roztworu nasyconego i nienasyco-nego, stężonego i rozcieńczonego;

• znać czynniki wpływające na rozpuszczanie się sub-stancji;

• rozumieć, jak temperatura i ciśnienie wpływają na rozpuszczalność gazów w wodzie;

• wiedzieć, co to jest stężenie procentowe roztworu;

• umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu;

• umieć odczytać z wykresu ilość substancji rozpusz-czalnej w danej temperaturze;

• rozumieć zjawisko krystalizacji;

• wiedzieć, czym jest rozpuszczalność;

• rozumieć procesy biologicznego i mechanicznego oczyszczania ścieków.

A

B

B

A

B

A

C

C

B

A

B

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• rozumieć procesy zachodzące w czasie rozpuszczania substancji w wodzie;

• rozumieć procesy, jakim ulega woda;

• umieć przygotować roztwór o określonym stężeniu;

• umieć obliczyć ilość substancji w danym roztworze;

• umieć posługiwać się wykresem i tabelami rozpusz-czalności;

• umieć przeprowadzić proces krystalizacji.

B

B

C

C

C

C

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

126

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć określić typ wiązania w cząsteczce H2O;

• umieć obliczyć stężenie procentowe z uwzględnie-niem gęstości;

• umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu powsta-łego przez zmieszanie roztworów o różnych znanych stężeniach;

• umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu powsta-łego przez zagęszczenie i rozcieńczanie;

• sprawnie posługiwać się wykresem rozpuszczalności substancji.

D

C

C

D

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Kwasy i wodorotlenki


Uczeń powinien:

Kategoria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• znać kwasy, z którymi spotyka się w życiu codziennym;

• rozumieć konieczność zachowania ostrożności w czasie posługiwania się substancjami żrącymi;

• umieć wskazać wzory kwasów i wodorotlenków spośród wzorów sumarycznych innych związków chemicznych;

• kojarzyć kwasy i wodorotlenki z charaktery-stycznymi dla nich jonami;

• wiedzieć, że kwasy i zasady przewodzą prąd elektryczny;

• umieć wykryć roztwory kwasów i zasad za po-mocą wskaźnika uniwersalnego;

A

B

C

C

A

C

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

• rozumieć właściwości fizyczne i chemiczne kwa-sów;

• wiedzieć, jak zbudowane są kwasy i wodoro-tlenki;

• znać wzory sumaryczne poznanych kwasów i wodorotlenków.

B

A

A

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

127

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć określić skład pierwiastkowy kwasu i wo-dorotlenku;

• wiedzieć, jak otrzymuje się kwasy tlenowe i beztlenowe;

• wiedzieć, jak otrzymuje się wodorotlenki;

• umieć napisać równanie reakcji otrzymywania kwasu węglowego, siarkowego(IV) i siarkowe-go(VI) z odpowiednich tlenków;

• umieć napisać reakcję otrzymywania np. wodo-rotlenku sodu i wodorotlenku wapnia;

• umieć określić ładunek reszty kwasowej wska-zanego kwasu;

• umieć określić ładunek jonu metalu w pozna-nych wodorotlenkach;

• rozumieć pojęcie dysocjacji elektrolitycznej;

• rozumieć pojęcie kwasu i zasady zgodnie z teo-rią Arrheniusa;

• znać wskaźniki, które służą do stwierdzania obecności kwasu i zasady;

• rozumieć zastosowanie niektórych kwasów i wodorotlenków w życiu codziennym;

• rozumieć proces powstania kwaśnych deszczów.

C

A

A

C

C

C

C

B

B

A

B

B

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• umieć zapisać wzory kreskowe kwasów i wodo-rotlenków;

• umieć modelowo przedstawić wzory kwasów i wodorotlenków;

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji otrzymywania kwasów tlenowych;

• rozumieć sposób otrzymywania kwasów beztle-nowych;

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji otrzymywania wodorotlenków;

• rozumieć pojęcia wodorotlenku i zasady.

C

C

C

B

C

B

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

128

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• rozumieć pojęcia kwasu trwałego i nietrwałego

• rozumieć pojęcia kationu i anionu

• umieć zapisać i odczytać reakcje dysocjacji elektrolitycznej kwasów i wodorotlenków

B

B

C

Rozs

zerz

ając

e (r

) dobry

k

+ p

+ r

• umieć wykryć kwasy i zasady różnymi wskaźni-kami

• umieć modelowo przedstawić proces dysocjacji elektrolitycznej kwasów i wodorotlenków.

• rozumieć zależność między odczynem roztworu

a ilością jonów H+

i OH�

w roztworze

• umieć wskazać jony znajdujące się w roztworze w wyniku mieszania roztworów kwasów i zasad

D

D

B

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Sole


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• umieć podać przykłady soli

• znać nazwy i wzory kilku wybranych soli

• wiedzieć, że reakcje zobojętniania przebiegają mie-dzy kwasami i zasadami

• rozumieć, co to są sole łatwo i trudno rozpuszczalne w wodzie

• wiedzieć, że sole należą do elektrolitów

• znać właściwości soli stosowanych w gospodarstwie domowym, np. NaCl i Na

2CO

3

C

A

A

B

A

A

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

• rozumieć budowę jonową soli

• umieć zapisać wzór soli na podstawie nazwy

• umieć nazwać sól na podstawie podanego wzoru

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli trzema sposobami

B

C

C

C

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

129

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć wskazać resztę kwasową we wzorze soli

• umieć odczytać równanie reakcji otrzymywania soli

• rozumieć pojęcie reakcji strąceniowej

• umieć posługiwać się tabelą rozpuszczalności

• rozumieć mechanizm reakcji zobojętniania

• rozumieć znaczenie soli stosowanych w życiu co-dziennym człowieka

C

C

B

C

B

B

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli pięcioma sposobami

• umieć zapisać w formie jonowej i cząsteczkowej rów-nania reakcji otrzymywania wybranych soli

• umieć określić ładunki jonów wchodzących w skład soli

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej

• umieć zapisać w formie jonowej i cząsteczkowej rów-nania reakcji zobojętniania

• umieć przewidzieć, czy wytrąci się osad w wyniku mieszania roztworów soli

• rozumieć właściwości i zastosowanie soli stosowa-nych w życiu codziennym i gospodarce człowieka po-przez wyjaśnienie zachodzących reakcji

C

C

C

C

C

D

B

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji otrzymy-wania soli poznanymi sposobami

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli w formie jonowej i cząsteczkowej

• określić na podstawie tablicy rozpuszczalności, czy zajdzie reakcja przy użyciu określonych substancji

• umieć zaproponować i wykonać doświadczenie po-zwalające otrzymać określoną sól

• określić sól na podstawie zidentyfikowanych jonów znajdujących się w jej roztworze

C

C

B

D

D

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

130

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• rozumieć pojęcie: �tworzywa pochodzenia mineralne-go�

• znać rodzaje skał wapiennych

• wiedzieć, co jest głównym składnikiem skał wapien-nych

• znać produkty rozkładu termicznego wapieni

• rozumieć, na czym polega gaszenie wapna palonego

• znać składniki zaprawy murarskiej

• rozumieć, na czym polega twardnienie zaprawy mu-rarskiej i gipsowej

• rozumieć zastosowanie gipsu

• umieć podać przykłady metali i stopów

• rozumieć, jak należy postępować przy pracy z wap-nem palonym i wapnem gaszonym

• znać właściwości i zastosowanie szkła

• wiedzieć, jakie pierwiastki chemiczne są podstawo-wymi składnikami skorupy ziemskiej

• znać odmiany węgli kopalnych

• rozumieć znaczenie alternatywnych źródeł energii: siły wiatru, wody i energii słonecznej

B

A

A

A

B

A

B

B

C

B

A

A

A

B

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

• wiedzieć, jak można zidentyfikować skały wapienne

• znać wzory wapna palonego, wapna gaszonego i wa-pienia

• umieć napisać równanie reakcji prażenia wapieni

• rozumieć pojęcia �gips krystaliczny� i �gips prażony�

• umieć wskazać zastosowanie metali w zależności od ich właściwości

B

A

C

B

C

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

131

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• rozumieć, na czym polega proces korozji metali;

• znać sposoby ochrony metali przed korozją;

• znać podstawowe składniki najbardziej znanych sto-pów: stali, brązu i mosiądzu;

• wiedzieć jakie są podstawowe substraty do produkcji szkła;

• rozumieć mechanizm działania kwaśnych opadów na budowle zawierające węglany;

• rozumieć wpływ czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych na wietrzenie skał;

• umieć wyjaśnić jak powstały węgle kopalne, gaz ziemny i ropa naftowa;

• wiedzieć, jakie są produkty suchej destylacji węgla kamiennego i destylacji frakcjonowanej ropy nafto-wej.

B

A

A

A

B

B

C

A

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• umieć wskazać pierwiastki występujące w stanie wol-nym i w związanym;

• umieć napisać równanie reakcji kwasu solnego z wa-pieniem;

• umieć zapisać za pomocą równań reakcji działanie kwaśnych opadów na budowle;

• rozumieć zastosowanie tlenku wapnia do odkwasza-nia gleby;

• znać wzór gipsu krystalicznego;

• rozumieć, dlaczego gips twardnieje po dodaniu wody;

• wiedzieć, co wspólnego mają gips i anhydryt;

• wiedzieć, jak otrzymuje się żelazo na skalę przemy-słową;

• umieć zapisać równanie redukcji tlenków ołowiu i miedzi węglem;

• rozumieć proces elektrolizy chlorku miedzi(II);

• rozumieć pojęcia �krzemionka�, �piasek� i �krze-mień�;

• rozumieć zastosowanie różnych rodzajów szkła.

C

C

C

B

A

B

A

A

C

B

B

B

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

132

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• rozumieć znaczenie chłonności wody przez glebę oraz sorpcji dla żyzności gleb;

• umieć zbadać odczyn gleby;

• umieć wyjaśnić, na czym polega proces suchej desty-lacji węgla kamiennego i destylacji ropy naftowej;

• umieć wyjaśnić wpływ spalania paliw kopalnych na zanieczyszczenie naturalnego środowiska.

B

C

C

C

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

• umieć zapisać równanie reakcji prażenia gipsu krystalicznego;

• umieć zapisać równanie reakcji twardnienia zaprawy gipsowej;

• umieć zapisać procesy zachodzące na katodzie i ano-dzie w czasie elektrolizy chlorku miedzi(II);

• umieć zapisać równanie reakcji redukcji tlenku żela-za(III) węglem i tlenkiem węgla(II);

• rozumieć półprzewodnikowe właściwości krzemu;

• umieć wyjaśnić, w jaki sposób można utrzymać wła-ściwy odczyn gleb;

• rozumieć, w jaki sposób pozyskuje się energię jądro-wą (atomową).

C

C

D

C

B

C

D

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Węgiel i jego związki z wodorem


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wymagania

Sto-pień

• wiedzieć, w jakiej postaci występuje węgiel w przyro-dzie;

• znać odmiany węgla pierwiastkowego;

• rozumieć zastosowanie grafitu i diamentu;

• wiedzieć, gdzie w przyrodzie występują węglowodo-ry;

• umieć zapisać wzór sumaryczny na podstawie wzoru strukturalnego lub modelu cząsteczki.

A

A

B

A

C

Konie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

133

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• znać zastosowanie etenu i etynu;

• wiedzieć, że polietylen ma małą odporność termiczną i że jest palny;

• rozumieć zachowanie ostrożności przy pracy z wę-glowodorami łatwopalnymi.

A

A

B

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

• umieć wykryć węgiel w substancjach organicznych;

• rozumieć różnice w budowie i we właściwościach gra-fitu i diamentu;

• rozumieć pojęcie węglowodorów nasyconych i niena-syconych;

• znać wzory i nazwy najprostszych węglowodorów (metan, etan, propan, butan, eten, etyn);

• umieć wykonać model cząsteczki węglowodoru na podstawie wzoru sumarycznego;

• wiedzieć, co to jest szereg homologiczny związków organicznych;

• wiedzieć, jakie są produkty całkowitego i niecałkowi-tego spalania węglowodorów i od czego zależą;

• umieć zidentyfikować produkty spalania węglowodo-rów;

• umieć zapisać równania reakcji spalania najprost-szych węglowodorów;

• rozumieć, na czym polega reakcja polimeryzacji.

C

B

B

A

C

A

A

C

C

B

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• rozumieć zależność między wielkością cząsteczki wę-glowodoru a jego właściwościami fizycznymi i palno-ścią;

• umieć zaszeregować węglowodory do szeregu homo-logicznego na podstawie wzorów sumarycznych i strukturalnych;

• umieć wykryć węglowodory nienasycone;

• wiedzieć, jak doświadczalnie można otrzymać etylen i acetylen.

B

C

C

A

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

134

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• umieć zapisać równanie reakcji otrzymywania acety-lenu i karbidu;

• umieć zapisać równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego określonych węglowodorów;

• umieć napisać reakcję polimeryzacji etenu.

C

C

C

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

• umieć napisać wzory strukturalne węglowodorów nasyconych i nienasyconych na podstawie wzoru su-marycznego;

• umieć wyprowadzić wzór ogólny węglowodorów na podstawie wzoru sumarycznego i strukturalnego;

• wiedzieć, jak otrzymać węglowodór nasycony z nie-nasyconego;

• umieć napisać równania reakcji węglowodorów nie-nasyconych z chlorowcami;

• umieć ustalić wzór węglowodoru na podstawie masy cząsteczkowej i składu procentowego;

• rozumieć zjawisko izomerii;

• umieć wyjaśnić proces krakingu i jego znaczenie.

C

C

A

C

C

B

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Pochodne węglowodorów


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• umieć podać przykłady alkoholi i kwasów karboksy-lowych;

• umieć wybrać wzory alkoholi i kwasów karboksylo-wych spośród innych wzorów;

• umieć opisać wzór sumaryczny alkoholu i kwasu kar-boksylowego na podstawie wzoru strukturalnego lub modelu;

• umieć opisać właściwości fizyczne etanolu i kwasu etanowego;

• znać toksyczne właściwości alkoholi.

C

C

C

C

A

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

135

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• znać wory etanolu i kwasu etanowego;

• umieć wyprowadzić wzór alkoholu i kwasu karboksy-lowego ze wzoru węglowodoru;

• umieć zakwalifikować dany związek organiczny ze względu na grupę funkcyjną;

• wiedzieć, że gliceryna jest alkoholem wielowodoro-tlenowym;

• wiedzieć, co to są mydła;

• umieć zapisać reakcje spalania alkoholi;

• umieć określić produkty reakcji kwasów karboksylo-wych z alkoholami;

• wiedzieć, gdzie występują estry i jakie jest ich zasto-sowanie;

• rozumieć przebieg reakcji dysocjacji kwasów karbok-sylowych;

• umieć określić odczyn alkoholi i kwasów karboksylo-wych;

• umieć nazwać jony powstające w czasie dysocjacji kwasów karboksylowych;

• znać zasady zachowania bezpieczeństwa w czasie pracy ze stężonymi kwasami karboksylowymi;

• umieć wyjaśnić, czym spowodowana jest twardość wody.

A

C

C

A

A

C

C

A

B

C

C

A

C

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

• umieć wskazać wzory alkoholi, kwasów karboksylo-wych, mydeł i estrów spośród wzorów związków chemicznych;

• rozumieć zależność, jaka istnieje między właściwo-ściami fizycznymi kwasów karboksylowych a długo-ścią łańcucha węglowego;

• rozumieć, że w wyniku utleniania alkoholu etylowego powstaje kwas octowy;

• znać ogólną budowę estrów;

• umieć zapisać równania reakcji kwasów karboksylo-wych z metalami, zasadami i alkoholami.

C

B

B

A

C

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

136

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• wiedzieć co to są detergenty;

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania mydła;

• umieć zapisać i przeczytać równania reakcji dysocja-cji kwasów karboksylowych.

A

C

C

ro

zsze

rzając

e (r

) dobry

k

+ p

+ r

• umieć zapisać wzory sumaryczne i strukturalne okre-ślonych alkoholi, kwasów karboksylowych i estrów;

• znać różnicę w budowie kwasów karboksylowych nasyconych i nienasyconych;

• umieć napisać równanie reakcji mydła z solami roz-puszczonymi w wodzie;

• rozumieć proces zmydlania tłuszczów;

• umieć wyjaśnić, na czym polega mechanizm prania;

• umieć nazwać estry na podstawie wzorów sumarycz-nych;

• umieć zapisać równanie reakcji mydła z solami za-wartymi w twardej wodzie;

• umieć zapisać równanie reakcji kwasów karboksylo-wych z alkoholami.

C

A

D

B

D

C

C

C

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym


Uczeń powinien:

Katego-ria celu

Wy-maga-nia

Stopień

• rozumieć znaczenie podstawowych składników żyw-ności dla organizmu człowieka;

• umieć podać przykłady tłuszczów roślinnych i zwie-rzęcych;

• umieć określić właściwy rozpuszczalnik dla tłuszczów;

• wiedzieć, jakie produkty spożywcze zawierają białko;

• znać podział węglowodanów.

B

C

C

A

A

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

137

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• znać skład pierwiastkowy tłuszczów;

• umieć wskazać substancje, w skład których wchodzą białka;

• wiedzieć, że narkomania jest niebezpiecznym uzależ-nieniem;

• wiedzieć, że jedwab naturalny i wełna to włókna biał-kowe;

• umieć wskazać substancje należące do węglowoda-nów, tłuszczów i białek.

A

C

A

A

C

ko

nie

czne

(k)

dopusz

czając

y k

• umieć wykryć węgiel i wodę w związkach organicz-nych;

• znać podział tłuszczów i ich właściwości;

• znać skład pierwiastkowy białek;

• umieć wskazać substancje, które powodują ścinanie białka;

• rozumieć fakt, że białka mają różnorodną i skompli-kowaną budowę;

• umieć określić właściwości fizyczne glukozy, sacharo-zy i skrobi;

• znać wzory sumaryczne glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy;

• umieć dobrać odczynnik służący do wykrycia glukozy;

• umieć napisać równania reakcji spalania i rozkładu cukrów;

• umieć wykryć skrobię w produktach spożywczych;

• wiedzieć, że nikotyna jest jedną z najgwałtowniej działających trucizn.

C

A

A

C

B

C

A

C

C

C

A

podst

awow

e (p

)

dost

atec

zny

k +

p

138

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• wiedzieć, że tłuszcze są estrami;

• umieć odróżnić olej mineralny i roślinny;

• rozumieć przebieg hydrolizy tłuszczów;

• umieć wykryć pierwiastki budujące białko;

• umieć wykryć białko w produktach spożywczych.

A

C

B

D

C

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

• znać czynniki powodujące koagulację i denaturacie białek;

• umieć napisać równanie reakcji fermentacji glukozy;

• rozumieć właściwości redukujące glukozy;

• umieć wyjaśnić przebieg reakcji wodorotlenku mie-dzi(I) z glukozą;

• znać czynniki katalizujące reakcje hydrolizy, sacharo-zy, skrobi i celulozy;

• umieć wykryć włókna białkowe;

• rozumieć, że nadużywanie lekarstw prowadzi do uzależnienia.

A

C

B

D

C

C

B

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

• rozumieć zależność stanu skupienia tłuszczów od ich budowy;

• umieć napisać równanie reakcji hydrolizy tłuszczów;

• umieć podać podstawowe informacje o budowie bia-łek;

• rozumieć pojęcia koagulacji, denaturacji i peptyzacji;

• umieć doświadczalnie odróżnić roztwory glukozy i sacharozy;

• umieć napisać równania reakcji hydrolizy, sacharozy, skrobi i celulozy;

• umieć doświadczalnie odróżnić glukozę, sacharozę, skrobię i białko;

• umieć wyjaśnić negatywny wpływ leków, tytoniu i narkotyków na organizm.

B

D

C

B

D

C

D

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

139

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

• znać czynniki powodujące koagulację i denaturacie białek;

• umieć napisać równanie reakcji fermentacji glukozy;

• rozumieć właściwości redukujące glukozy;

• umieć wyjaśnić przebieg reakcji wodorotlenku mie-dzi(I) z glukozą;

• znać czynniki katalizujące reakcje hydrolizy, sacharo-zy, skrobi i celulozy;

• umieć wykryć włókna białkowe;

• rozumieć, że nadużywanie lekarstw prowadzi do uzależnienia.

A

C

B

D

C

C

B

ro

zsze

rzając

e (r

)

dobry

k

+ p

+ r

• rozumieć zależność stanu skupienia tłuszczów od ich budowy;

• umieć napisać równanie reakcji hydrolizy tłuszczów;

• umieć podać podstawowe informacje o budowie bia-łek;

• rozumieć pojęcia koagulacji, denaturacji i peptyzacji;

• umieć doświadczalnie odróżnić roztwory glukozy i sacharozy;

• umieć napisać równania reakcji hydrolizy, sacharozy, skrobi i celulozy;

• umieć doświadczalnie odróżnić glukozę, sacharozę, skrobię i białko;

• umieć wyjaśnić negatywny wpływ leków, tytoniu i narkotyków na organizm.

B

D

C

B

D

C

D

C

dopeł

nia

jące

(d)

bar

dzo

dobry

k

+ p

+ r

+ d

Dla każdego z rozdziałów opracowano wielostopniowe testy sprawdzające. Klasyfi-kację zadań na poszczególne poziomy wymagań oraz kategorie celów nauczania podano w tabelach. Zestawiono również prawidłowe odpowiedzi i normy wymagań na poszczególne oceny szkolne. Umożliwi to samodzielne powtórzenie przez uczniów wcześniej poznanych treści i bieżące prowadzenie samokontroli, a w szczególności właściwe przygotowanie się do egzaminu po skończeniu gimna-zjum.

140

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

KLASA I Rozdział I: Substancje i ich przemiany

Sprawdź swoją wiedzę z rozdziału �Substancje i ich przemiany� 1. W laboratorium badano właściwości fosforu, siarki, miedzi, cynku, węgla, stali

i cukru. Doświadczenie wykonano prawidłowo, jeżeli do niemetali zaliczono:

A. cukier, węgiel, cynk. B. miedź, cynk, stal. C. fosfor, siarkę, węgiel. D. fosfor, siarkę, stal.

2. W którym punkcie wymieniono tylko nazwy stopów?

A. Złoto, mosiądz, miedź; B. Stal, brąz, duraluminium; C. Cyna, ołów, rtęć; D. Żelazo, mosiądz, magnez.

3. Pierwiastek chemiczny to:

A. substancja prosta (nie można jej rozdzielić na substancje prostsze). B. substancja złożona, która pod wpływem ciepła ulega rozkładowi. C. substancja, która ma ciekły stan skupienia. D. każda otaczająca nas substancja.

4. Która z podanych substancji jest związkiem chemicznym?

A. Brąz; B. Tlen; C. Powietrze; D. Tlenek rtęci(II).

5. Którą z podanych przemian można zaliczyć do reakcji analizy?

A. tlenek rtęci(II) → rtęć + tlen B. żelazo + siarka → siarczek żelaza(II) C. magnez + woda → tlenek magnezu + wodór D. tlenek miedzi(II) + wodór → miedź + woda

141

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

6. W reakcji:

magnez + dwutlenek węgla → tlenek magnezu + węgiel substratami są:

A. tlenek magnezu i węgiel. B. magnez i dwutlenek węgla. C. magnez i węgiel. D. dwutlenek węgla i tlenek magnezu.

7. W czterech cylindrach znajdują się różne gazy: argon, dwutlenek węgla, tlen

i azot. Do każdego z nich wprowadzono tlące się łuczywko. Łuczywko zaczęło się palić w cylindrze zawierającym:

A. dwutlenek węgla. B. azot. C. tlen. D. argon.

8. Tlen wchodzi w skład wielu mieszanin i związków chemicznych. W którym przy-

padku jest składnikiem mieszaniny?

A. W tlenku magnezu. B. W dwutlenku węgla. C. W powietrzu. D. W wodzie.

9. Wskaż zestaw, w którym podano tylko zjawiska fizyczne.

Zjawiska fizyczne i przemiany chemiczne;

A. topnienie parafiny; B. spalanie papieru; C. rdzewienie gwoździa; D. spalanie magnezu; E. rozpuszczanie soli; F. rozdrabnianie siarki; G. spalanie węgla; H. parowanie wody.

142

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

10. Na którym rysunku pokazano prawidłowy sposób zbierania tlenu?

11. Z czego składa się każdy tlenek niemetalu?

A. Z niemetalu i tlenu. B. Z niemetalu i powietrza. C. Z niemetalu i wody. D. Z niemetalu i metalu.

12. Która z podanych cech tlenu określa jego właściwości chemiczne?

A. Jest gazem. B. Nie ma barwy ani zapachu. C. Nie rozpuszcza się w wodzie. D. Łączy się z niektórymi pierwiastkami, tworząc tlenki.

143

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

13. Która z podanych właściwości pozwala odróżnić metale od innych substancji?

A. Dobre przewodnictwo ciepła i elektryczności. B. Dobra rozpuszczalność w wodzie. C. Charakterystyczny zapach. D. Wysoka temperatura topnienia.

14. Poprawny zapis reakcji syntezy tlenku rtęci (II) to:

A. tlenek rtęci(II) → rtęć + tlen B. rtęć + tlen → tlenek rtęci(II) C. tlenek rtęci(II) + wodór → rtęć + woda D. tlenek rtęci(II) + węgiel → rtęć + dwutlenek węgla

15. Jaka szkodliwa substancja może się dostać do powietrza w wyniku spalania

zasiarczonego węgla?

A. Siarka. B. Węgiel. C. Dwutlenek azotu. D. Dwutlenek siarki.

16. Którą z podanych przemian można zaliczyć do reakcji wymiany?

A. Rozkład tlenku rtęci(II). B. Spalanie siarki w powietrzu. C. Spalanie magnezu w parze wodnej. D. Rozkład wody prądem elektrycznym.

17. Które z podanych zdań dotyczących reakcji chemicznej jest prawdziwe?

A. Substancje użyte w reakcji chemicznej zawsze zmieniają stan skupienia. B. Jeden z substratów powinien być gazem. C. Powstałe produkty reakcji mają inne właściwości niż użyte substraty. D. Aby zapoczątkować reakcję chemiczną należy zawsze zapalić substraty.

144

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

18. Pewną mieszaninę rozdzielono metodą chromatografii. Mieszaniną tą może

być:

A. mosiądz. B. woda z solą. C. siarka z żelazem. D. kolorowy tusz.

19. Jaki wniosek należy wyciągnąć z doświadczenia przestawionego na rysunku?

A. Wodór jest gazem lżejszym od powietrza. B. Wodór pali się. C. Wodór nie rozpuszcza się w wodzie.

20. Co jest powodem zwiększania się zawartości dwutlenku węgla w powietrzu?

A. Rozwój przemysłu i motoryzacji. B. Spalanie paliw kopalnych. C. Zmniejszanie się powierzchni lasów.

145

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

21. Jaka jest objętość tlenu znajdującego się w pomieszczeniu o wymiarach

5 m x 4 m x 2,5 m, jeżeli założymy, że tlen stanowi około 20% powietrza?

A. 5 m3

B. 10 m3

C. 20 m3

D. 50 m3 22. Na lekcjach chemii przeprowadzono następujące doświadczenia:

A. ogrzewanie tlenku ołowiu(II) z węglem, B. ogrzewanie tlenku miedzi(II) z węglem, C. spalanie magnezu w dwutlenku węgla.

W którym z nich węgiel pełnił rolę reduktora?

23. Do kolby stożkowej napełnionej tlenem wprowadzono na łyżeczce do spalań

zapaloną siarkę. Co zaobserwowano?

A. Siarka natychmiast zgasła. B. Siarka zgasła, a zapalił się tlen. C. Siarka paliła się gwałtownie i wydzielał się gaz o duszącym, ostrym zapa-

chu. D. Nie zaobserwowano żadnych zmian.

24. Po przeprowadzeniu pewnej reakcji chemicznej zauważono, że zawartość pro-

bówki przybrała barwę charakterystyczną dla miedzi, a na ściankach pojawiły się kropelki wody. Jakie były substraty tej reakcji?

A. Tlenek miedzi i wodór. B. Tlenek miedzi i tlen. C. Tlenek miedzi i węgiel. D. Miedź i tlen.

146

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

25. Do cylindra, w którym znajduje się dwutlenek węgla, wprowadzono na łyżecz-

ce do spalań płonący magnez. W wyniku reakcji chemicznej otrzymano:

A. węgiel. B. tlenek magnezu. C. tlenek magnezu i węgiel. D. tlenek magnezu i wodę.

Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:

Numer zadania

Zadanie sprawdza: Cele Wy-ma-gania

1. zdolność wyróżniania metali i niemetali wśród pierwiastków; B k

2. umiejętność rozróżniania stopów i metali; C k

3. rozumienie pojęć �pierwiastek� i �związek chemiczny�; B k

4. umiejętność rozróżniania związków chemicznych wśród in-nych substancji;

C k

5. umiejętność rozróżniania reakcji analizy wśród innych reak-cji;

C k

6. umiejętność wskazania substratów reakcji; C k

7. znajomość składnika powietrza podtrzymującego palenie; A k

8. umiejętność wskazania mieszaniny wśród innych substancji; C p

9. umiejętność rozróżniania zjawisk fizycznych i przemian chemicznych;

C p

10. umiejętność zbierania gazów słabo rozpuszczających się w wodzie;

C p

11. znajomość budowy związków chemicznych � tlenków; A p

12. zdolność określania chemicznych właściwości tlenu; B p

13. rozumienie właściwości metali; B p

14. umiejętność słownego zapisu reakcji syntezy; C p

15. umiejętność wskazania szkodliwych substancji zawartych w powietrzu;

C p

16. umiejętność zakwalifikowania procesów chemicznych do określonego typu reakcji chemicznej;

C r

17 rozumienie pojęcia �reakcja chemiczna�; B r

18 umiejętność rozdzielania mieszanin; C r

19 Umiejętność wyciągania wniosków z przeprowadzonych do-świadczeń;

C r

147

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

20 umiejętność wskazania przyczyn wzrostu zawartości dwu-

tlenku węgla w powietrzu; C r

21 umiejętność dokonywania obliczeń na podstawie znajomości składu procentowego powietrza;

C r

22 rozumienie pojęcia �reduktor�; B d

23 umiejętność przewidywania końcowego efektu reakcji; D d

24 umiejętność określania substratów reakcji; D d

25 umiejętność przewidywania produktów reakcji chemicznych. D d

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena: Zadanie Prawidłowa

odpowiedź Liczba prawidłowych odpowiedzi potrzebna do zaliczenia danego zakresu

Uzyskana ocena

1 C

2 B

do-pusz-czają-cy

3. A

4 D

5 A

6 B

7. C

( k ) 5 z 7

( k )

dosta-teczny

dobry bardzo dobry

8 C

9 A E F H

10 B

11 C

12 D

13 A

14 B

15. D

( p ) 6 z 8

dobry

16 C

17 C

18 D

19 A B C

( r ) 5 z 7

20 A B C

21. B

22 A B

23 C

24 A

25. C

( d ) 3 z 4

( k + p )

( k + p + r)

( k + p + r + d)

148

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Rozdział II: Atom i cząsteczka

Atomy i cząsteczki � sprawdzian wiedzy i umiejętności

1. Które zdanie na temat budowy materii jest prawdziwe?

A. Materia ma budowę ciągłą, jednolitą. B. Materia zbudowana jest z dużych, nieruchomych cząstek. C. Materia składa się z małych cząstek, które są w ciągłym ruchu. D. Wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.

2. Która z poniższych informacji dotyczących atomu jest prawdziwa?

A. W skład jądra atomowego wchodzą protony i neutrony. B. Wokół jądra krążą elektrony. C. Atom jest najmniejszą cząstką pierwiastka chemicznego, która zachowuje

jego właściwości. D. Wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.

3. Liczba atomowa określa:

A. liczbę protonów. B. liczbę protonów i neutronów. C. liczbę elektronów i neutronów. D. liczbę neutronów.

4. Jakie pierwiastki (kolejno) zapisano za pomocą symboli chemicznych: O, Hg, Cu, Fe?

A. tlen, rtęć, magnez, żelazo; B. tlen, rtęć, miedź, żelazo; C. żelazo, miedź, rtęć, srebro; D. węgiel, tlen, potas, żelazo.

5. Ile atomów wchodzi w skład cząsteczki wody o wzorze H2O?

A. dwa; B. jeden; C. trzy; D. pięć.

149

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

6. Atomy wodoru i tlenu różnią się:

A. tylko barwą. B. tylko objętością. C. tylko masą. D. masą, objętością i innymi właściwościami.

7. W którym punkcie podano tylko wzory cząsteczek pierwiastków?

A. H2O, H

2, O

2, CO

2

B. SO2, S

8, P

4, Cl

2

C. O2, H

2, SO

3, Cu

2S

D. O2, Cl

2, P

4, S

8

8. Jaka jest wartościowość glinu w tlenku glinu, Al

2O

3?

A. III; B. II; C. V; D. VI.

9. Ile i jakie atomy wchodzą w skład 4 cząsteczek dwutlenku węgla, 4CO2?

A. 4 atomy węgla i 4 atomy tlenu; B. 4 atomy węgla i 8 atomów tlenu; C. 1 atom węgla i 1 atom tlenu; D. 1 atom węgla i 2 atomy tlenu.

10. W wyniku rozkładu tlenku rtęci (II) powstały 4 g rtęci i 0,32 g tlenu. Ile tlenku rtęci uległo rozkładowi?

A. 4 g B. 3,2 g C. 4,32 g D. 3,68 g

150

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

11. Spośród podanych wzorów wybierz wzór sumaryczny tlenku siarki (IV), które-

go wzór strukturalny jest następujący: O O S

A. S2O

B. 2SO C. SO D. SO

2

12. Równanie reakcji: 2H2 + O

2 → 2H

2O należy odczytać:

A. Dwa atomy wodoru łączą się z jednym atomem tlenu i powstają dwie czą-

steczki wody. B. Dwie cząsteczki wodoru łączą się z jedną cząsteczką tlenu i powstają dwie

cząsteczki wody. C. Cztery atomy wodoru łączą się z jedną cząsteczką tlenu i powstają dwie

cząsteczki wody. D. Dwie cząsteczki wodoru łączą się z dwoma atomami tlenu i powstają dwie

cząsteczki wody.

13. Masa cząsteczkowa wody wynosi:

A. 17 u. B. 18 u. C. 2 u. D. 16 u.

14. Które z poniższych równań ilustruje reakcję syntezy tlenku magnezu?

A. Mg + Cl2

→ MgCl2

B. 2Mg + O2 → 2MgO

C. Mg + S → MgS D. 2Mg + CO

2 → 2MgO + C

151

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

15. Trzy cząsteczki tlenu należy zapisać:

A. 2 O3

B. 3O2

C. 3O D. O

3

16. Najmniej przenikliwe jest promieniowanie:

A. α. B. β. C. γ. D. x � promieniowanie Roentgena.

17. Które z poniższych stwierdzeń dotyczy protonu?

A. Jego ładunek elektryczny wynosi +1. B. Jest elektrycznie obojętny. C. Porusza się w przestrzeni wokół jądra. D. Jego ładunek elektryczny wynosi �1.

18. Stosunek masowy magnezu do tlenu w tlenku magnezu wynosi 3 : 2. Ile ma-gnezu należy użyć w reakcji z tlenem, aby powstało 8 g tlenku magnezu?

A. 8 g B. 3,2 g C. 3 g D. 4,8 g

19. Korzystając z układu okresowego, wskaż grupę pierwiastków, które mają ta-ką samą ilość elektronów walencyjnych.

A. Sód, magnez, glin. B. Wodór, hel, neon. C. Złoto, srebro, platyna. D. Fluor, chlor, brom.

152

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

20. Trzy cząsteczki tlenu należy zapisać:

A. 2O3

B. 3O2

C. 3O D. O

3

21. Jądro atomu glinu zawiera 13 protonów i 14 neutronów. Wskaż prawidłowo

zapisaną liczbę atomową Z i liczbę masową A.

A. A � 27, Z � 14; B. A � 14, Z � 27; C. A � 27, Z � 13; D. A � 14, Z � 13.

22. Wskaż prawidłowo zapisaną reakcję syntezy tlenku żelaza(III).

A. 4Fe + 3O2 → 2Fe

2O

3

B. Fe + O2 →FeO

C. 2Fe + O2 → 2FeO

D. 2Fe + 3O → Fe2O

3

23. Produktami redukcji tlenku miedzi(II) węglem są:

A. Cu2O i H

2.

B. Cu i CO2.

C. Cu i H2O.

D. CuO i C.

24. Budowę elektronową jakiego helowca (gazu szlachetnego) powinny uzyskać przy tworzeniu wiązań chemicznych następujące pierwiastki: K, Ca, Br?

A. He; B. Ne; C. Kr; D. Xe.

153

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

25. Jądro uranu 238

92 uległo promieniotwórczemu rozpadowi α.

Jądro jakiego pierwiastka było produktem tej przemiany?

A.

1. 234

90

B.

2.230 90

C.

3.234 92

D.

4.226 88

26. Ile gramów dwutlenku węgla powstanie ze spalenia 6 g węgla?

A. 44 g B. 32 g C. 11 g D. 22 g

U

Th

Th

U

Ra

154

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:

Numer zadania

Zadanie sprawdza: Ce-le

Wymagania

1. znajomość budowy materii; A k

2. rozumienie pojęcia atomu jako najmniejszej części pierwiastka, która zachowuje jego właściwości;

B k

3. rozumienie pojęcia �liczba atomowa�; B k

4. poznanie symboli pierwiastków; A k

5. umiejętność określania liczby atomów wchodzących w skład cząsteczki;

C k

6. rozumienie różnic we właściwościach atomów rozma-itych pierwiastków;

B k

7. umiejętność zapisywania wzorów cząsteczek pierwiast-ków i związków chemicznych;

C k

8. umiejętność określania wartościowości pierwiastków w związkach chemicznych � na przykładzie tlenków;

C p

9. umiejętność obliczania liczby atomów wchodzących w skład kilku cząsteczek związku chemicznego;

C p

10, umiejętność obliczania ilości substratów na podstawie znanych ilości produktów;

C p

11. umiejętność zapisywania wzoru sumarycznego czą-steczki związku chemicznego na podstawie jego wzoru strukturalnego;

C p

12. umiejętność zapisywania równań reakcji chemicznych za pomocą symboli i wzorów;

C p

13. umiejętność odczytywania równań reakcji chemicz-nych;

C p

14. umiejętność obliczania masy cząsteczkowej związków chemicznych;

C p

15. znajomość właściwości promieniowania; A p

16. znajomość właściwości cząstek elementarnych; A r

17. umiejętność obliczania ilości reagentów na podstawie stosunku masowego pierwiastków w związku chemicz-nym;

C r

18. umiejętność określania liczby elektronów walencyjnych na podstawie układu okresowego;

C r

155

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

19. umiejętność zapisywania określonej liczby cząsteczek

pierwiastków gazowych; C r

20. rozumienie pojęć �liczba atomowa� i �liczba masowa�; B r

21. umiejętność prawidłowego zapisu równania reakcji chemicznej;

C r

22. umiejętność przewidywania produktów określonej re-akcji chemicznej;

D d

23. rozumienie mechanizmu tworzenia się wiązań chemicz-nych;

B d

24. umiejętność przewidywania produktów rozpadu pro-mieniotwórczego jądra atomowego;

D d

25. umiejętność obliczania reagentów na podstawie rów-nania reakcji chemicznej.

D d

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zadanie Prawidłowa

odpowiedź Liczba zadań potrzeb-na do zaliczenia dane-go zakresu

Uzyskana ocena

1 C

2 C

dopusz-czający

3. A

4 B

5 C

6 D

7. D

( k ) 5 z 7

( k )

8. A

9 B

10 C

11 D

dosta-teczny

12 B

13 B ( k + p )

dobry bardzo dobry

14. B

156

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

15. A

16 A

17 D

18 D ( k + p + r )

19 B

20 C

21. A

( r ) 4 z 6

22 B

23 C ( k + p + r + d )

24 A

25. D

( d ) 3 z 4

Rozdział III: Roztwory wodne

Roztwory wodne � sprawdzian wiedzy i umiejętności 1. Która z informacji o występowaniu wody w przyrodzie jest prawdziwa?

A. W skład wszystkich żywych organizmów wchodzą duże ilości wody. B. Najwięcej wody znajduje się w hydrosferze, to znaczy w oceanach, mo-

rzach i rzekach. C. W atmosferze występują niewielkie ilości wody.

2. Woda do picia powinna być:

A. pozbawiona bakterii chorobotwórczych i substancji trujących. B. tylko destylowana. C. pobierana wyłącznie z ujęć wodociągowych. D. pozbawiona rozpuszczonych gazów.

3. Co należy zrobić, aby z wody morskiej otrzymać czystą chemicznie wodę?

A. Przesączyć. B. Oziębić. C. Przedestylować. D. Żaden ze sposobów nie jest właściwy.

157

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

4. Małymi porcjami rozpuszczano siarczan(VI) miedzi(II) w wodzie tak długo, aż niebieskie kryształki opadły na dno naczynia. Jaki roztwór otrzymano?

A. Nienasycony. B. Nasycony. C. Rozcieńczony. D. Koloidowy.

5. Do czterech zlewek z wodą wprowadzono niewielkie ilości mąki, gliny, kredy

i cukru, a następnie dokładnie wymieszano. W której zlewce powstał roztwór?

A. Z mąką. B. Z gliną. C. Z kredą. D. Z cukrem.

6. Jak nazywamy wydzielanie się substancji stałej z roztworu?

A. Parowaniem. B. Krystalizacją. C. Topnieniem. D. Rozpuszczaniem.

7. W jaki sposób można rozdzielić mieszaninę kredy i wody?

A. Przez oziębianie. B. Przez krystalizację. C. Przez sączenie.

8. Na jakiej podstawie twierdzimy, że roztwory to mieszaniny jednorodne?

A. Ponieważ ich składniki są widoczne gołym okiem. B. Ponieważ nie można rozdzielić składników. C. Dlatego, że nie można rozróżnić składników.

9. Co należy zrobić, aby zwiększyć rozpuszczalność tlenu w wodzie?

A. Obniżyć temperaturę i zwiększyć ciśnienie. B. Podnieść, a następnie obniżyć temperaturę. C. Zwiększyć, a następnie zmniejszyć ciśnienie. D. Podnieść temperaturę i zmniejszyć ciśnienie.

158

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

10. Mechaniczne oczyszczanie ścieków polega na:

A. mieszaniu ich z wodnym roztworem chloru. B. wprowadzeniu ścieków do odstojników, gdzie wszystkie zanieczyszczenia

opadają na dno. C. przepuszczaniu ścieków przez warstwę żwiru i piasku, na której zatrzymu-

ją się zawiesiny. D. przepuszczaniu ścieków przez warstwę osadu zawierającą mikroorgani-

zmy, dla których ścieki są pożywką. 11. Jakie jest stężenie procentowe roztworu otrzymanego przez rozpuszczenie

15 g cukru w 60 g wody?

A. 15% B. 20% C. 75% D. 6%

12. Do kiszenia ogórków stosuje się 8-procentowy roztwór soli kamiennej. Ile soli

i ile wody trzeba użyć do przyrządzenia 1000 g tego roztworu?

A. 80 g soli i 80 g wody; B. 1000 g soli i 1000 g wody; C. 80 g soli i 920 g wody; D. 80 g soli i 1000 g wody.

13. Co należy zrobić, aby z roztworu nasyconego otrzymać roztwór nienasycony?

A. Dolać rozpuszczalnika. B. Oziębić roztwór. C. Odparować część rozpuszczalnika. D. Dosypać substancji rozpuszczonej.

159

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

14. Korzystając z wykresu rozpuszczalności, określ, ile gramów siarczanu(VI)

miedzi(II) można rozpuścić w 100 g wody w temperaturze 80°C.

A. 80 g B. 55 g C. 40 g D. 100 g

160

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

15. Odczytaj z wykresu, która z wymienionych substancji ma najmniejszą roz-

puszczalność w temperaturze 20°C:

A. azotan(V) potasu; B. cukier; C. sól kamienna, czyli chlorek sodu; D. siarczan(VI) miedzi(II).

16. Odparowano 50 g roztworu cukru o stężeniu 15%. Jaka jest masa wydzielo-

nego cukru?

A. 5 g B. 7,5 g C. 15 g D. 50 g

161

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

17. Do 150 g 40-procentowego roztworu soli kamiennej dodano 150 g wody. Jakie

jest stężenie procentowe nowego roztworu?

A. 66,6% B. 60% C. 15% D. 20%

18. Jakie procesy fizyczne zachodzą kolejno w czasie destylacji cieczy?

A. Skraplanie i krzepnięcie. B. Skraplanie i topnienie. C. Parowanie i skraplanie. D. Topnienie i parowanie.

19. W naczyniu znajdują się kryształy soli kamiennej (chlorku sodu) i jej wodny

roztwór. W ciągu minuty 2 g tej substancji wykrystalizowywuje się z roztworu i jednocześnie 2 g kryształów ulega rozpuszczeniu. Jaki roztwór znajduje się w naczyniu?

A. Nienasycony. B. Nasycony. C. Stężony. D. Rozcieńczony.

20. Jakie zmiany zajdą w nasyconym roztworze siarczanu(VI) miedzi(II), gdy

oziębimy go od temperatury 60°C do temperatury 20°C? Udzielając odpowie-dzi, skorzystaj z wykresu rozpuszczalności.

A. Nie zaobserwuje się żadnych zmian. B. Oziębiony roztwór będzie roztworem nienasyconym. C. Zwiększy się stężenie roztworu. D. Zaczną się wytrącać kryształki substancji rozpuszczonej

162

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

21. Cząsteczki wody mogą się łączyć w większe ugrupowania. Właściwość taka

nazywa się:

A. asocjacją. B. sublimacją. C. krystalizacją. D. skraplaniem.

22. Do 150 g 20-procentowego roztworu cukru dodano 10 g cukru. Jakie jest stę-żenie procentowe otrzymanego roztworu?

A. 20% B. 30% C. 25% D. 18,75%

23. Rozpuszczalność soli kamiennej w temperaturze 20°C wynosi 36 g. Jakie jest stężenie procentowe tego roztworu?

A. 36% B. 26,5% C. 20% D. 56%

163

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

24. Do 250 cm3 30-procentowego roztworu o gęstości 1,2 g/cm3 dodano 100 g wody. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego roztworu?

A. 30% B. 22,5% C. 12,6% D. 35,5%

25. Do czterech zlewek, zawierających po 50 g wody o temperaturze 40°C, wpro-

wadzono: 100 g cukru, 20 g soli kamiennej, 10 g kwasu borowego i 20 g siar-czanu(VI) miedzi(II). Korzystając z wykresu rozpuszczalności, określ, które substancje rozpuściły się w tej ilości wody.

A. wszystkie B. tylko cukier C. tylko siarczan(VI) miedzi(II) D. chlorek sodu i cukier

164

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych

Numer zadania

Zadanie sprawdza: Ce-le

Wymagania

1. wiadomości o występowaniu wody w przyrodzie; A k

2. rozumienie znaczenia czystości wody; B k

3. znajomość sposobów oczyszczania wody; A k

4. rozumienie pojęć: �roztwór nasycony� i �nienasycony�; B k

5. umiejętność zakwalifikowania mieszanin do roztworów i zawiesin;

C k

6. rozumienie zjawiska krystalizacji; B k

7. umiejętność rozdzielania mieszanin niejednorodnych; C k

8. rozumienie pojęcia roztworu jako mieszaniny jedno-rodnej;

B p

9. rozumienie zależności rozpuszczalności gazów od temperatury i ciśnienia;

B p

10. rozumienie procesów mechanicznego i biologicznego oczyszczania ścieków;

B p

11. umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo-rów;

C p

12. rozumienie pojęcia stężenia procentowego roztworów; B p

13. umiejętność otrzymywania roztworu nienasyconego z nasyconego ;

C p

14. umiejętność odczytywania z wykresu rozpuszczalności substancji w danej temperaturze;

C p

15. umiejętność określania ilości substancji rozpuszczają-cej się w określonej temperaturze;

C p

16. umiejętność obliczania ilości substancji w danym roz-tworze;

C r

17. umiejętność obliczania stężenia procentowego w czasie rozcieńczania roztworu;

C r

165

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

18. rozumienie procesu destylacji; B r

19. rozumienie procesów zachodzących w roztworze nasy-conym;

B r

20. umiejętność korzystania z wykresów rozpuszczalności; C r

21. znajomość procesów, jakim ulega woda; A r

22. umiejętność obliczania stężeń roztworów w czasie ich zatężania;

C d

23. umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo-ru na podstawie rozpuszczalności;

C d

24. umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo-ru z uwzględnieniem gęstości;

D d

25. umiejętność sprawnego posługiwania się wykresem rozpuszczalności.

D d

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:

Zadanie Prawidłowa odpowiedź

Liczba zadań potrzeb-na do zaliczenia dane-go zakresu

Uzyskana ocena

1. A, B, C dobrydopusz-czający 2. A

3. C

4. B

5. D

6. B

7. C

( k ) 5 z 7

( k )

8. B ( p ) 6 z 8

9. A

10. B, C

11. B

dosta-teczny

12. C

13. A ( k + p )

14. B

bardzo dobry

166

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

15. D

16. B

17. D

18. C ( k + p + r )

19. B

20. B

21. A

( r ) 4 z 6

22. C

23. B ( k + p + r + d )

24. B

25. D

( d ) 3 z 4

Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia ogólnego

Oczekiwane osiągnięcia Zesta-wy te-stów z działu

Określanie właściwości różnorod-nych sub-stancji, powiązanie ich z zasto-sowaniem i wpływem na środo-wisko natu-ralne.

Wyjaśnia-nie prze-biegu pro-stych pro-cesów chemicz-nych, zapi-sywanie poznanych reakcji chemicz-nych w postaci równań.

Projekto-wanie i przeprowa-dzanie pro-stych doś-wiadczeń chemicz-nych.

Bezpieczne po-sługiwanie się sprzę-tem labo-ratoryj-nym, sub-stancjami i wyrobami o znanym składzie chemicz-nym.

Dostrzega-nie prze-mian w najbliższym otoczeniu oraz czyn-ników, któ-re wpływa-ją na ich przebieg.

Wykony-wanie prostych obliczeń stechio-metrycz-nych.

1. Sub-stancje che-miczne i ich prze-miany

1., 2., 3., 8., 10., 11., 12., 13., 15., 17., 19., 21.

1., 5., 6., 7., 9., 14., 16., 22., 23., 24.

1., 4., 5., 10., 18., 21., 22., 23., 24., 25.

5., 10., 15., 21., 23., 25.

9., 13., 15., 19., 25.

20.

2. Atom i czą-steczka

1., 2., 3., 4., 5., 6., 8., 9., 11., 16., 17., 18., 20., 23., 24.

7., 8., 9., 11., 12., 13., 15., 19., 21., 22., 24.

10. 10., 11., 12., 13., 25.

25. 10., 14., 17., 25.

167

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

3. Roz-twory wodne

2., 3., 6., 8., 9., 10., 14., 20.

2., 4., 5., 6., 8., 9., 10., 13., 14., 15., 18., 19., 20., 21.

2., 4., 5., 7., 9., 10., 12., 15., 18., 19., 21.

3., 18. 1., 4., 9., 10., 12., 20.

11., 12., 13., 14., 16., 17., 22., 23., 24., 25.

KLASA II Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki

Sprawdź swoją wiedzę o kwasach i wodorotlenkach 1. Badano przewodnictwo elektryczne różnych roztworów: kwasu siarkowego(VI)

� 1, octu � 2, wodorotlenku potasu � 3, cukru � 4 i wody destylowanej � 5. Użyto zestawu składającego się z elektrod grafitowych połączonych ze źródłem prądu i żaróweczką. Które roztwory spowodowały zaświecenie się żaróweczki?

A. 2 i 4 B. 2 i 3 C. 4 i 5 D. 3, 4 i 5

2. W którym punkcie podano tylko wzory kwasów?

A. H2SO4, HNO3, H2S

B. H2SO4, NaOH, H2O

C. MgO, CO2, SO2

D. NaOH, KOH, Ca(OH)2 3. W którym punkcie podano wyłącznie wzory wodorotlenków?

A. KOH, HCl, HNO3

B. H2SO4, NaCl, Mg(OH)2

C. Mg(OH)2, Ca(OH)2, NaOH

D. KOH, H2O, HCl

168

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

4. Jony wodorotlenkowe OH� powstają podczas dysocjacji wodnych roztworów:

A. kwasów. B. zasad. C. kwasów i zasad. D. Żadna odpowiedź nie jest właściwa.

5. W którym punkcie podano tylko wzory jonów?

A. OH�, H2O, Hcl

B. K+, HNO3, NaOH

C. HCl, KOH, NaOH

D. H+, OH�, Ca2+

6. W czterech zlewkach znajdują się roztwory następujących substancji: wodoro-tlenku sodu, kwasu solnego, cukru i soku z cytryny. Do każdej ze zlewek do-dano alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. W której zlewce fenoloftaleina przybrała malinową barwę?

A. W zlewce z roztworem wodorotlenku sodu. B. W zlewce z roztworem kwasu solnego. C. W zlewce z roztworem cukru. D. W zlewce z roztworem soku z cytryny.

7. Aby rozcieńczyć stężony kwas solny, należy: A. dodawać małymi porcjami na przemian raz wodę, raz kwas. B. nalewać wodę do kwasu. C. nalewać kwas po ściance naczynia, w którym znajduje się woda. D. nalewać jednocześnie wodę i kwas.

8. Otworzono pojemnik ze stężonym kwasem i zaobserwowano wydzielanie się

brunatnego dymu. Jaki gaz znajdował się w tym pojemniku? A. kwas solny B. kwas siarkowy(VI) C. kwas azotowy(V) D. kwas siarkowodorowy

169

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

9. Kwas solny to substancja, która:

I. wchodzi w skład soku żołądkowego. II. powstaje przez rozpuszczenie chlorowodoru w wodzie. III. barwi uniwersalny papierek wskaźnikowy na kolor niebieski. IV. jest silnie higroskopijna.

Właściwe odpowiedzi to:

A. I, II i III; B. I i II; C. I, III i IV; D. Wszystkie odpowiedzi są właściwe.

10. Gazowy wodór jest jednym z produktów reakcji:

A. dysocjacji kwasów tlenowych. B. dysocjacji kwasów beztlenowych. C. sodu i potasu z wodą. D. tlenków niemetali z wodą.

11. Do czterech probówek zawierających cztery różne tlenki � SO2, MgO, P4O10,

FeO � dodano wody i dokładnie wymieszano. W których probówkach powstały kwasy?

A. W probówce 1. i 3. B. W probówce 1. i 2. C. We wszystkich probówkach. D. Tylko w probówce 4.

12. W wyniku dysocjacji jonowej zasad powstają: A. jony metalu i jony wodorotlenkowe. B. jony metalu i jony reszty kwasowej. C. jony wodorowe i jony wodorotlenkowe. D. jony wodorowe i jony reszty kwasowej.

170

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

13. Jaki ładunek ma kation magnezu w wodorotlenku magnezu Mg(OH)2?

A. 3+

B. 3�

C. 2+

D. 2� 14. Które z zanieczyszczeń powietrza powodują powstanie kwaśnych opadów?

A. sadza B. pyły C. tlenek siarki(IV) D. tlenek wapnia

15. W 45 g wody rozpuszczono 5 g wodorotlenku potasu. Stężenie procentowe

otrzymanego roztworu wynosi:

A. 11% B. 10% C. 9% D. 5%

16. Które z równań opisuje proces otrzymywania kwasu siarkowego(VI)?

A. CO2 + H2O # H2CO3 B. SO3 + H2O # H2SO4 C. SO2 + H2O # H2SO3 D. H2SO4 # 2H+ + SO4

2–

17. Zasady to:

A. wodne roztwory kwasów beztlenowych. B. wodne roztwory kwasów tlenowych. C. wodne roztwory wodorotlenków. D. wszystkie substancje o właściwościach żrących.

171

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

18. Kwas siarkowy(IV) jest nietrwały, ponieważ:

A. powstaje w wyniku reakcji tlenku siarki(IV) z wodą. B. jest kwasem tlenowym. C. pod wpływem wody dysocjuje na kationy wodoru i aniony siarczanowe(IV). D. łatwo rozpada się na wodę i tlenek węgla(IV).

19. Jaki jest odczyn roztworu, w którym liczba jonów H+ jest większa od jonów

OH�? A. Kwasowy. B. Zasadowy. C. Obojętny. D. Żadna z odpowiedzi nie jest właściwa.

20. Zmieszano rozcieńczone roztwory wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu.

Jakie jony znajdują się w tym roztworze?

A. tylko jony OH�

B. Na+, K+, OH�

C. K+, OH�

D. Na+, OH�

21. Ile powstanie kwasu siarkowego(VI) w reakcji 8 g trójtlenku siarki z wodą? A. 8,2 g B. 6,2 g C. 4,9 g D. 9,8 g

22. Wskaż prawidłowo napisane równanie dysocjacji kwasu azotowego(V).

A. HNO3 → H+ + NO3�

B. HNO2 → H+ + NO2�

C. HCl → H+ + Cl� D. H2CO3 → 2H+ + CO3

2

172

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

23. Które z podanych substancji są produktami reakcji K + H2O?

A. wodór i tlen; B. tlenek sodu; C. wodorotlenek potasu i wodór; D. tlenek potasu i wodór.

24. Która para tlenków w reakcji z wodą tworzy substancję zmieniającą barwę

oranżu metylowego z pomarańczowej na czerwoną? A. P4O10 i SO3

B. SO2 i CaO

C. MgO i CaO D. Na2O i K2O

173

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Cele i wymagania poszczególnych testów

Numer testu

Test sprawdza: Cele Wyma-gania

1. znajomość faktu, że kwasy i zasady przewodzą prąd elek-tryczny;

A k

2. umiejętność wybrania wzorów kwasów spośród innych wzo-rów sumarycznych;

C k

3. umiejętność wybrania wzorów wodorotlenków spośród in-nych wzorów sumarycznych;

C k

4. umiejętność kojarzenia zasad z charakterystycznymi jona-mi;

C k

5. umiejętność wskazania jonów wśród innych wzorów; C k

6. umiejętność wskazania kwasu lub zasady na podstawie zmiany barwy wskaźnika;

C k

7. rozumienie zachowania środków ostrożności w czasie roz-cieńczania kwasów;

C k

8. rozumienie charakterystycznych właściwości kwasów; B p

9. rozumienie właściwości fizycznych i chemicznych kwasów; B p

10. umiejętność określenia reakcji, w wyniku której powstaje wodór;

C p

11. umiejętność wskazania tlenków kwasowych wśród innych tlenków;

C p

12. rozumienie definicji zasad według teorii Arrheniusa; B p

13. umiejętność określania ładunku jonów metali w odpowiednich wodorotlenkach;

C p

14. rozumienie mechanizmu powstawania kwaśnych deszczów; B p

15. umiejętność obliczania stężenia procentowego na podstawie ilości substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika;

C p

16. umiejętność zapisu równania reakcji otrzymywania kwasów; C r

17. umiejętność odczytania równania dysocjacji zasady; C r

174

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

18. rozumienie pojęć �wodorotlenek� i �zasada�; B r

19. rozumienie pojęcia �nietrwały�; B r

20. rozumienie zależności między odczynem roztworu a ilością

jonów H+ i OH� w roztworze;

B r

21. umiejętność wskazania jonów powstałych w procesie dyso-cjacji zasad;

C r

22. umiejętność dokonywania obliczeń stechiometrycznych na podstawie przebiegu reakcji chemicznych;

D d

23. umiejętność zapisu równania dysocjacji elektrolitycznej; C d

24. umiejętność wskazania substancji, która jest produktem wybranej reakcji;

C d

25. rozumienie zmiany barwy wskaźników w zależności od odczynu roztworu.

B d

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena Zadanie Prawidłowa

odpowiedź Liczba zadań potrzeb-na do zaliczenia dane-go zakresu

Uzyskana ocena

1. B d d b

2. A o o a

3. C s b r

4. B t r d

5. D a y z

6. A

dopusz-czający

t o

7. C

( k ) 5 z 7

( k ) e

8. C c d

9. B z o

10. C n b

11. A y r

12. A y

13. C

( p ) 6 z 8 ( k + p )

175

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

14. C

15. B

16. B

17. B

18. C ( k + p + r )

19. D

20. A

21. B

( r ) 4 z 6

22. D

23. A ( k + p + r + d )

24. C

25. A

( d ) 3 z 4

Rozdział II: Sole

Sprawdź swoją wiedzę o solach

1. Która informacja dotycząca występowania soli w przyrodzie jest prawidłowa?

A. Wiele soli wchodzi w skład skorupy ziemskiej. B. W wodach mórz i oceanów znajdują się rozpuszczone sole. C. Niektóre sole budują tkankę kostną. D. Wszystkie informacje są prawidłowe.

2. W którym punkcie wypisano tylko sole?

A. chlorek sodu, kwas solny, wodorotlenek sodu; B. azotan(V) potasu, węglan wapnia, siarczan(VI) miedzi(II); C. fosforan(V) potasu, chlorek wapnia, kwas fosforowy(V); D. wodorotlenek wapnia, wodorotlenek sodu, chlor.

3. Reakcja zobojętniania to reakcja: A. kwasu z zasadą. B. kwasu z metalem. C. tlenku metalu z tlenkiem niemetalu. D. metalu z niemetalem.

176

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

4. Chlorki to sole kwasu:

A. siarkowodorowego. B. siarkowego(IV). C. solnego. D. siarkowego(VI).

5. Na pięciu pojemnikach z substancjami chemicznymi były umieszczone następu-jące wzory: 1) NaOH 2) NaCl 3) MgSO4

4) MgO 5) H2SO4

Które z tych substancji są solami?

A. 1, 2 i 3; B. 2, 3 i 4; C. 2 i 3; D. 3, 4 i 5;

6. Do trzech zlewek wlano do połowy ich objętości wody destylowanej. Następnie

do jednej wsypano niewielką ilość siarczanu(VI) miedzi(II), a do drugiej � wę-glanu sodu i dokładnie wymieszano. Do każdej ze zlewek wprowadzono dwie elektrody grafitowe połączone ze źródłem prądu stałego i żaróweczką. W której zlewce żaróweczka się zaświeciła?

A. We wszystkich zlewkach. B. Tylko w 3. zlewce. C. W 1. i 2. zlewce. D. Tylko w 1. zlewce.

7. W probówce umieszczono wiórki magnezu. Jakiego kwasu należy dodać, aby otrzymać sól o wzorze Mg(NO3)2?

A. HNO2

B. HNO3

C. HCl D. H3PO4

177

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

8. Sole zbudowane są z: A. kationów metali i anionów wodorotlenkowych. B. kationów metali i anionów reszt kwasowych. C. kationów wodorowych i anionów wodorotlenkowych. D. kationów wodorowych i anionów reszt kwasowych.

9. Jakie jony powstają w wyniku dysocjacji siarczanu(VI) sodu przebiegające zgodnie z równaniem:

Na2SO4 →2Na+ + SO42� ?

A. Dwa kationy i jeden anion. B. Dwa kationy i dwa aniony. C. Jeden kation i jeden anion. D. Jeden kation i dwa aniony.

10. Która z podanych soli baru dobrze rozpuszcza się w wodzie?

A. BaSO4

B. Ba3(PO4)2

C. BaCl2

D. BaCO3

11. Na zajęciach koła chemicznego uczniowie przeprowadzili doświadczenie pole-gające na działaniu kwasem solnym na magnez. Wydzielający się w wyniku reakcji gaz zidentyfikowali łuczywkiem (usłyszeli charakterystyczny trzask). Produktami tej reakcji były:

A. MgCl2 i Cl2.

B. MgCl2 i H2.

C. Cl2 i H2.

D. Mg i HCl.

12. Który zestaw zawiera tylko jony powstające w wyniku dysocjacji soli?

A. Na+, H+, OH�

B. Cl�, OH�, SO42�

C. Na+, K+, OH�

D. Mg2+, Cl�, NO3�

H2O

178

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

13. Reakcja zobojętniania polega na łączeniu się:

A. kationów wodorowych z anionami reszt kwasowych. B. kationów wodorowych z anionami wodorotlenkowymi. C. kationów metali z anionami wodorotlenkowymi. D. kationów metali z anionami reszt kwasowych.

14. Ile gramów siarczanu(VI) miedzi(II) należy rozpuścić w 45 g wody,

aby otrzymać 10-procentowy roztwór tej soli?

A. 10 g B. 5 g C. 4,5 g D. 5,5 g

15. Zmieszano roztwory dwóch soli i zaobserwowano wytrącanie się osadu trudno rozpuszczalnego w wodzie. Jaka zaszła reakcja?

A. zobojętniania B. syntezy C. strąceniowa D. analizy

16. Jaki jest ładunek anionu reszty kwasowej związku o wzorze K2SO3.

A. 2+ B. 3� C. 2� D. 3

17. Które z podanych równań przedstawia otrzymywanie siarczanu(VI) baru w reakcji zobojętniania.

A. Ba(OH)2 + H2SO4 → BaSO4 + 2H2O

B. Ba(OH)2 + SO3 → BaSO4 + H2O

C. BaO + SO3 → BaSO4

D. Ba + H2SO4 → BaSO4 + H2

179

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

18. Do probówki zawierającej roztwór wodorotlenku wapnia wdmuchiwano powie-

trze z płuc i zaobserwowano mętnienie roztworu, a następnie wytrącanie się białego osadu. Osadem tym jest:

A. Ca(OH)2.

B. CaCO3.

C. CaO. D. Ca3(PO4)2.

19. Do zlewki z roztworem zasady sodowej dodano kilka kropel fenoloftaleiny.

Następnie za pomocą biurety wkraplano kropla po kropli roztwór kwasu azo-towego(V), aż do momentu zaniku barwy. W którym punkcie zapisano pro-dukty tej reakcji?

A. Na+, NO3�, H+, OH�

B. NaOH, H+, NO3�

C. H+, OH�, HNO3

D. Na+, NO3�, H2O

180

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

20. Ile jonów powstanie w wyniku dysocjacji soli o wzorze K3PO4?

A. 4 B. 6 C. 2 D. 3

21. Zmieszano 30 g 10-procentowego roztworu siarczanu(VI) sodu z 20 g 5-procentowego roztworu tej soli. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego roztworu?

A. 15% B. 8% C. 5% D. 10%

22. Do zlewki zawierającej wodę morską dodano roztwór azotanu(V) srebra i zaobserwowano wytrącanie się osadu chlorku srebra AgCl. Jakie jony wykry-to w wodzie morskiej?

A. NO3�

B. Ag+

C. Cl�

D. Na+

23. Ile gramów chlorku magnezu powstanie w wyniku reakcji 2,4 g magnezu z chlorem przebiegającej zgodnie z równaniem Mg + Cl2 → MgCl2?

A. 33,4 g B. 95 g C. 12 g D. 9,5 g

24. W którym z roztworów pH będzie równe 7?

A. NaOH i HNO3 w takim stosunku, że na jeden jon sodu przypada jeden jon

azotanowy(V). B. Mg(OH)2 i HNO3 w takim stosunku, że na jeden jon magnezu przypada

jeden jon azotanowy(V). C. KOH i HCl w takim stosunku, że na dwa kationy potasu przypadają trzy

jony chlorkowe. D. Ca(OH)2 i HCl, w takim stosunku, że na dwa jony wapnia przypada jeden

jon chlorkowy.

181

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

25. Do czterech probówek z roztworem węglanu sodu dodano roztwory czterech

soli. W której probówce nie wytrącił się osad? Skorzystaj z tablicy rozpuszczalności.

A. W probówce 1., 2. i 3. B. W probówce 4. C. W probówce 2., 3. i 4. D. W probówce 3. i 4.


Numer testu


1. znajomość występowania soli w przyrodzie; A k

2. umiejętność wyróżniania soli spośród innych substancji; C k

3. umiejętność wybrania substratów reakcji zobojętniania; C k

4. znajomość nazw soli pochodzących od wskazanych kwa-sów;

A k

5. umiejętność wskazania wzorów soli; C k

6. rozumienie faktu, że sole przewodzą prąd elektryczny; B k

7. umiejętność wskazania produktów reakcji metalu z kwa-sem;

C k

8. rozumienie jonowej budowy soli; B p

9. umiejętność przewidywania ilości jonów powstałych w wyniku dysocjacji;

C p

10. umiejętność posługiwania się tabelą rozpuszczalności; C p

11. umiejętność wskazania jonów powstałych w wyniku dyso-cjacji soli;

A p

12. znajomość faktu, że w reakcjach kwasu z metalami powsta-je sól i wodór;

C p

182

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

13. rozumienie reakcji zobojętniania; B p

14. umiejętność sporządzania roztworów soli o określonym stę-żeniu;

C p

15. rozumienie reakcji strącania osadów; B p

16. umiejętność określania ładunku anionu reszty kwasowej; C r

17. umiejętność pisania równań reakcji otrzymywania soli w reakcjach zobojętniania;

C r

18. umiejętność wskazania produktów reakcji wodorotlenków z tlenkami niemetali;

C r

19. umiejętność wskazania produktów reakcji zobojętniania; C r

20. umiejętność określania ilości jonów powstałych w wyniku dysocjacji;

C r

21. rozumienie zależności między odczynem roztworu a ilością

jonów H+ i OH� w roztworze;

B r

22. umiejętność określania składu osadu soli; C d

23. umiejętność dokonywania obliczeń stechiometrycznych; D d

24. umiejętność określania pH roztworu; C d

25. umiejętność przewidywania produktów reakcji dwóch soli dobrze rozpuszczalnych w wodzie.

D d




Uzyskana ocena

1. D d d b

2. B o o a

3. A s b r

4. C t r d

5. C a y z

6. C

( k ) 5 z 7

Dopusz-czający

t o

183

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

7. B ( k ) e

8. B c d

9. A z o

10. C n b

11. B y r

12. D y

13. B ( k + p )

14. B

15. C

( p ) 6 z 8

16. C

17. A

18. B ( k + p + r )

19. D

20. A

21. B

( r ) 4 z 6

22. C

23. D ( k + p + r + d )

24. A

25. B

( d ) 3 z 4

Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego

Sprawdź swoją wiedzę o surowcach i tworzywach mineralnych

1. W którym punkcie wymieniono tylko surowce mineralne?

A. węgiel brunatny, cement, beton; B. sól kamienna, siarka, węgiel kamienny; C. wapień, gips, szkło; D. ropa naftowa, gaz ziemny, zaprawa murarska;

2. Składnikiem skał bywa minerał kalcyt � węglan wapnia o wzorze:

A. CaO. B. Ca(OH)2.

C. CaCO3.

D. MgCO3.

184

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

3. Podstawowym składnikiem zaprawy murarskiej jest: A. glina. B. piasek. C. wapno gaszone. D. cement.

4. Skały wapienne można rozpoznać działając na nie: A. kwasem solnym. B. wodą. C. wodorotlenkiem wapnia. D. roztworem cukru.

5. Które z podanych substancji należą do węgli kopalnych? 1 � węgiel kamienny 2 � węgiel brunatny 3 � sadza 4 � torf

A. 1, 2 i 3 B. 1, 3 i 4 C. 2, 3 i 4 D. 1, 2 i 4

6. Aby unieruchomić złamaną kość należy użyć: A. gipsu. B. cementu. C. kredy. D. piasku.

7. Najbardziej rozpowszechnionymi pierwiastkami w skorupie ziemskiej są: A. azot i węgiel. B. glin i żelazo. C. tlen i krzem. D. sód i magnez.

8. W wyniku prażenia węglanu wapnia CaCO3 powstaje:

A. Ca i CO2.

B. CaO i CO2.

C. Ca(OH)2 i H2O.

D. CaCl2 i H2O.

185

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

9. Pod wpływem której grupy związków chemicznych zachodzi chemiczne wietrze-nie skał? A. MgO, H2O, NaCl

B. H2SO4, ZnO, P2O5

C. H2O, H2SO3, CO2

D. NH3, NaCl, PbO

10. Do produkcji szkła stosuje się: A. piasek kwarcowy, wodę, cement. B. piasek kwarcowy, wapień, sodę. C. gips, wapień, glinę. D. żwir, cement, wodę.

11. W procesie suchej destylacji węgla kamiennego można otrzymać: A. asfalt, olej napędowy, benzynę. B. gaz świetlny, wodę pogazową, koks. C. mazut, koks, asfalt. D. koks, benzynę, naftę.

12. Aktywne chemicznie metale można otrzymać: A. metodą hutniczą z rud. B. działając na nie wodą. C. przez elektrolizę stopionych soli tych metali. D. Wszystkie odpowiedzi są właściwe.

13. Które z poniższych równań reakcji przedstawia gaszenie wapna palonego? A. CaCO3 → CaO + CO2

B. Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2

C. CaO + CO2 → CaCO3

D. CaO + H2O → Ca(OH)2

186

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

14. Jakiej substancji należy użyć do zobojętnienia zakwaszonej gleby? A. CaO B. NaCl C. HCl D. CO2

15. W stanie wolnym występują tylko pierwiastki: A. platyna, rtęć, sód. B. miedź, ołów, jod. C. platyna, złoto hel. D. złoto, srebro, potas.

16. Wskaż wzór gipsu krystalicznego. A. CaSO4 * 2H2O

B. (CaSO4) * H2O

C. Na2SiO4

D. SiO2

17. Na stary tynk podziałano kwasem solnym i zaobserwowano wydzielanie się gazu. Które z równań przedstawia zachodzący proces?

A. CaCO3 + H2O + CO2 → Ca(HCO3)2

B. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + H2O + CO2

C. CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O

D. Ca(OH)2 + 2HCl → CaCl2 + 2H2O

18. Z którą substancją na gorąco reaguje tlenek krzemu(IV) � SiO2?

A. HCl B. H2O

C. NaOH D. H2S

187

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

19. Proces redukcji hematytu � tlenku żelaza(III) � zachodzący w wielkim piecu

można przedstawić równaniem:

A. 2FeO + C → 2Fe + CO2.

B. Fe2O3 + 3H2 → 2Fe + 3H2O.

C. FeO + H2 → Fe + H2O.

D. Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2.

20. Podczas elektrolizy wodnego roztworu chlorku miedzi(II) CuCl2 na anodzie

wydziela się: A. miedź. B. wodór. C. tlen. D. chlor.

188

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

21. Ile gramów tlenku wapnia można otrzymać w wyniku prażenia 1 kg węglanu wapnia?

A. 400 g B. 560 g C. 56 g D. 100 g

22. Które równanie ilustruje proces twardnienia zaprawy gipsowej? A. CaCO3 → CaO + CO2

B. Ca(OH)2 → CaO + H2O

C. 2(CaSO4 · 2H2O) → (CaCO3)2 · H2O + 3H2O

D. CaSO4 · H2O + 3H2O → 2(CaSO4 · 2H2O)

23. Na węglu drzewnym ogrzewano w płomieniu palnika tlenek ołowiu(II). Jakie produkty otrzymano?

A. PbCO3 i CO2

B. PbO i C C. Pb i CO2

D. Pb i H2O

24. Która z wymienionych substancji jest jednym z produktów reakcji: NaOH + SiO2 → produkty

A. krzem B. krzemian sodu C. kwarc D. wodorotlenek sodu

25. Podczas redukcji 1 kg hematytu zawierającego tlenek żelaza(III) otrzymano 224 g żelaza. Jaka jest zawartość procentowa tlenku żelaza(III) w tej próbce hematytu?

A. 22,4% B. 11,2% C. 32% D. 28%

189

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW


Numer testu

Test sprawdza Cele Wyma-gania

1. rozumienie pojęcia �surowce mineralne�; B k

2. umiejętność wybrania wzoru chemicznego węglanu wapnia spośród innych;

C k

3. znajomość składników zaprawy murarskiej; A k

4. umiejętność rozpoznawania skał wapiennych; C k

5. rozumienie pojęcia �węgiel kopalny�; B k

6. rozumienie zastosowania gipsu; B k

7. znajomość rozpowszechniania pierwiastków w skorupie ziemskiej;

A k

8. umiejętność wybrania produktów prażenia węglanów; C p

9. rozumienie procesów wietrzenia skał; B p

10. znajomość podstawowych surowców do produkcji szkła; A p

11. rozumienie procesu suchej destylacji węgla kamiennego; B p

12. umiejętność wskazania sposobu otrzymywania metali ak-tywnych;

C p

13. umiejętność napisania reakcji gaszenia wapna palonego; C p

14. rozumienie potrzeby stosowania tlenku wapnia do odkwa-szania gleby;

B p

15. umiejętność wskazania pierwiastków występujących w sta-nie wolnym;

C p

16. rozumienie pojęcia �gips krystaliczny�; B r

17. umiejętność napisania reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym;

C r

18. umiejętność wskazania substancji, która reaguje na gorąco z krzemionką;

C r

190

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

19. umiejętność zapisywania reakcji redukcji hematytu tlenkiem węgla;

C r

20. umiejętność wybrania substancji wydzielających się na elektrodach podczas elektrolizy chlorku miedzi(II);

C r

21. umiejętność dokonywania obliczeń na podstawie przebiegu reakcji chemicznej;

C r

22. umiejętność zapisywanie równania reakcji ilustrującej twardnienie zaprawy gipsowej;

C d

23. umiejętność przewidywania produktów reakcji tlenku oło-wiu(II) z węglem;

D d

24. umiejętność przewidywania jednego z produktów reakcji kwarcu z zasadą sodową;

D d

25. umiejętność dokonywania obliczeń zawartości procentowej tlenku żelaza(III) w hematycie.

C d




Uzyskana ocena

1. B d d b

2. C o o a

3. C s b r

4. A t r d

5. D a y z

6. A

dopusz-czalny

t o

7. C

( k ) 5 z 7

( k ) e

8. B c d

9. C z o

10. B n b

11. B y r

12. C y

13. D ( k + p )

14. A

15. C

( p ) 6 z 8

191

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

16. A

17. B

18. C ( k + p + r )

19. D

20. D

21. B

( r ) 4 z 6

22. D

23. C ( k + p + r + d )

24. B

25. C

( d ) 3 z 4


Oczekiwane osiągnięcia Zestawy testów z działu

Określanie właściwości różnorod-nych sub-stancji, powiązanie ich z zasto-sowaniem i wpływem na środowi-sko natu-ralne.

Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicz-nych, zapi-sywanie poznanych reakcji chemicz-nych w postaci równań.

Projekto-wanie i przeprowa-dzanie pro-stych do-świadczeń chemicz-nych.

Bezpieczne posługiwa-nie się sprzętem laborato-ryjnym, substan-cjami i wy-robami o znanym składzie chemicz-nym.

Dostrzega-nie prze-mian w najbliższym otoczeniu oraz czyn-ników, któ-re wpływają na ich przebieg.

Wykony-wanie prostych obliczeń stechio-metrycz-nych.

Kwasy i wodo-rotlenki

1., 2., 3., 5., 6., 9., 10., 11., 13., 18., 19., 20., 25.

4., 5., 8., 11., 12., 16., 17., 19., 20., 21., 23., 24., 25.

1., 4., 7., 8., 21.

7. 14. 15., 22.

Sole 1., 2., 3., 5., 8., 10., 11., 15., 16., 19., 25.

4., 9., 11., 13., 15., 17., 19., 25.

6., 7., 12., 18., 21., 22., 23.

12. 1. 14., 20., 24.

192

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Surowce i two-rzywa pocho-dzenia mine-ralnego

1., 2., 4., 5., 7., 10., 12., 15., 16., 18., 19.

4., 6., 8., 9., 10., 11., 12., 13., 14., 17., 18., 19., 20., 22., 24.

8., 17., 23. 4., 8., 12., 17.

3., 6., 9., 14., 22.

21., 25.

KLASA III Rozdział I: Węgiel i jego związki

Sprawdź swoją wiedzę o węglu i jego związkach

1. Które z podanych substancji należą do organicznych związków węgla? A. tlenek węgla(IV), metan, węglan wapnia; B. etan, polietylen, etyn; C. tlenek węgla(II), tlenek węgla(IV), kwas węglowy; D. kwas węglowy, grafit, diament.

2. Które z wymienionych właściwości fizycznych są właściwościami diamentu? A. Jest bezbarwny i bardzo miękki. B. Jest najtwardszym minerałem i nie przewodzi prądu elektrycznego. C. Przewodzi ciepło i prąd elektryczny. D. Jest bardzo twardy i rozpuszcza się w wodzie.

3. Grafit stosuje się do wyrobu: A. noży do cięcia szkła. B. grafitów do ołówków. C. końcówek wierteł. D. do produkcji oleju napędowego.

4. Wybierz substancje, które są odmianami węgla pierwiastkowego.

A. diament, grafit, tlenek węgla(IV); B. sadza, diament, cement; C. diament, grafit, fulereny; D. metan, sadza, tlenek węgla(II).

193

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

5. Głównym źródłem węglowodorów są:

A. węgiel kamienny i węgiel brunatny. B. torf i węgiel brunatny. C. wszystkie żywe organizmy. D. gaz ziemny i ropa naftowa.

6. Wiedząc, że cząsteczka butanu składa się z 4 atomów węgla i 10 atomów wo-doru, wybierz prawidłowo napisany wzór sumaryczny tego związku.

A. C3H8

B. C2H6

C. C4H10

D. C4H8

7. Która z podanych substancji nie należy do węgli kopalnych?

A. Węgiel drzewny. B. Węgiel kamienny. C. Węgiel brunatny. D. Torf.

8. W którym szeregu podano tylko nazwy węglowodorów nasyconych?

A. etan, etyn, propen; B. propen, butan, metan; C. metan, etan, propan; D. eten, propan, pentan.

9. W probówce ogrzewano niewielką ilość białego sera i zaobserwowano, że uległ on zwęgleniu. Na tej podstawie można sądzić, że:

A. ser jest substancją organiczną. B. w skład sera wchodzi pierwiastek węgiel. C. pod wpływem ogrzewania ser uległ rozkładowi. D. wszystkie odpowiedzi są właściwe.

194

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

10. W którym punkcie najlepiej opisano właściwości metanu? A. Jest niepalnym gazem. B. Ma stały stan skupienia i dobrze rozpuszcza się w wodzie. C. Jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym zapachu. D. Jest gazem palnym, z powietrzem tworzy mieszaninę wybuchową.

11. Wiedząc, że wzór ogólny węglowodorów nasyconych ma postać: CnH2n+2,

wybierz wzór sumaryczny węglowodoru nasyconego, w cząsteczce którego znajduje się 16 atomów wodoru.

A. C7H16

B. C8H16

C. C9H16

D. C8H14

12. Podczas spalania gazu ziemnego przy małym dostępie powietrza może po-

wstać toksyczny gaz. Jest to:

A. tlenek węgla(IV). B. tlenek węgla(II). C. para wodna. D. azot.

13. Który z podanych wzorów jest wzorem strukturalnym węglowodoru nienasy-conego?

H H H H H H C C C H C C H C ≡ C H H H H H H

1. 2. 3.

A. 1 i 2 B. 2 i 3 C. 1 i 3 D. Tylko 1

195

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

14. Jaka jest zawartość procentowa węgla w etanie?

A. 6% B. 20% C. 24% D. 80%

15. Jaki jest stosunek masowy węgla do wodoru w metanie? A. 1 : 2 B. 1 : 3 C. 1 : 6 D. 3 : 2

16. W którym punkcie podano tylko wzory węglowodorów szeregu homologiczne-go etenu?

A. C2H4, C2H6, C2H2

B. CH4, C2H6, C3H8

C. C2H4, C3H6, C4H8

D. C2H6, C3H8, C4H10

17. Podczas spalania propanu może powstać:

A. CO. B. CO2.

C. H2O.

D. Wszystkie wymienione substancje.

18. Które z równań opisuje proces całkowitego spalania metanu?

A. CH4 + O2 → C + 2H2O

B. 2CH4 + 3O2 → 2CO + 4H2O

C. CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O

D. 2C2H6 + 7O2 → 4CO2 + 6H2O

196

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

19. Polietylen otrzymuje się w reakcji polimeryzacji etenu. W tej reakcji:

A. eten jest monomerem, a polietylen polimerem. B. eten jest polimerem, a polietylen monomerem. C. eten i polietylen są polimerami. D. eten i polietylen są monomerami.

20. Do trzech probówek z rozcieńczonym roztworem manganianu(VII) potasu � KMnO4 � dodano kolejno: metan, eten i etyn. Probówki domknięto korkiem

i lekko wstrząśnięto. W której probówce nastąpiło odbarwienie mangania-nu(VII) potasu?

A. W 1. i 2. B. W 2. i 3. C. We wszystkich. D. Tylko w 1.

21. Ile gramów tlenku węgla(IV) powstanie ze spalenia 2,8 g etenu?

A. 2,8 g B. 3,6 g C. 9,6 g D. 8,8 g

22. W wyniku reakcji pewnego alkenu z wodorem powstał etan. Jaki to alken?

A. eten; B. etan; C. propen; D. buten.

23. Związki należące do tego samego szeregu homologicznego mają:

A. taki sam stan skupienia. B. zbliżone właściwości chemiczne. C. jednakową liczbę atomów węgla w cząsteczkach. D. jednakową liczbę grup CH2 .

197

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

24. W wyniku spalenia 4,4 g pewnego alkanu powstało 13,2 g tlenku węgla(IV) i 7,2 g wody. Jaki węglowodór spalono?

A. metan B. butan C. etan D. propan

25. Jakie wiązania pomiędzy atomami węgla mogą występować w węglowodorze o wzorze C4H6?

A. Tylko wiązania pojedyncze. B. Tylko wiązania podwójne. C. Jedno wiązanie potrójne lub dwa wiązania podwójne. D. Dwa wiązania potrójne.


Nu-mer testu


1. rozumienie faktu, że węgiel jest składnikiem związków orga-nicznych;

B k

2. znajomość niektórych właściwości fizycznych diamentu; A k

3. rozumienie zależności między właściwościami grafitu a jego za-stosowaniem;

B k

4. umiejętność wskazania alotropowych odmian węgla pierwiast-kowego wśród innych substancji;

C k

5. umiejętność wskazania surowców mineralnych, w których wy-stępują węglowodory;

C k

6. umiejętność zapisania wzoru sumarycznego węglowodoru w zależności od składu jego cząsteczki;

C k

7. znajomość odmian węgli kopalnych; A k

8. rozumienie nazwy węglowodoru w zależności od rodzaju wiązań występujących między atomami węgla;

B p

9. umiejętność wykrywania węgla w substancjach organicznych; C p

198

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

10. znajomość właściwości metanu; A p

11. umiejętność pisania wzorów sumarycznych węglowodorów na podstawie wzoru ogólnego;

C p

12. znajomość faktu, że tlenek węgla(II) jest gazem trującym; A p

13. rozumienie różnic w budowie cząsteczek węglowodorów nasy-conych i nienasyconych;

B p

14. umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków w związku chemicznym;

C p

15. umiejętność obliczania stosunku masowego poszczególnych pierwiastków związku chemicznego;

C p

16. umiejętność wskazania węglowodorów należących do tego sa-mego szeregu homologicznego;

C r

17. umiejętność wskazania produktów spalania węglowodorów; C r

18. umiejętność napisania równania reakcji spalania określonych węglowodorów;

C r

19. rozumienie pojęć �monomer� i �polimer�; B r

20. umiejętność wykrywania węglowodorów nienasyconych; C r

21. umiejętność obliczania ilości produktów na podstawie równania reakcji chemicznej;

D r

22. rozumienie mechanizmu reakcji węglowodorów nienasyconych z wodorem;

C d

23. umiejętność zakwalifikowania węglowodoru do określonego sze-regu homologicznego na podstawie podobieństwa we właściwo-ściach chemicznych;

D d

24. umiejętność ustalania wzoru sumarycznego węglowodoru na podstawie informacji o przebiegu reakcji chemicznej;

D d

25. umiejętność pisania wzorów strukturalnych węglowodorów o podobnych wzorach sumarycznych.

C d

199

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW


Zada-nie

Prawi-dłowa od-powiedź

Liczba zadań potrzebna do zaliczenia danego za-kresu

Uzyskana ocena

1. B d d b

2. B o o a

3. B s b r

4. C t r d

5. D a y z

6. C

dopusz-czający

t o

7. A

( k ) 5 z 7

( k ) e

8. C c d

9. D z o

10. D n b

11. A y r

12. B y

13. B ( k + p )

14. D

15. B

( p ) 6 z 8

16. C

17. D

18. C ( k + p + r )

19. A

20. B

21. D

( r ) 4 z 6

22. A

23. B ( k + p + r + d )

24. D

25. C

( d ) 3 z 4

200

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Rozdział II: Pochodne węglowodorów Sprawdź swoją wiedzę o pochodnych węglowodorów

1. Który szereg związków zawiera tylko alkohole?

A. HCOOH, CH3OH, C3H5(OH)3

B. CH3OH, C2H5OH, C3H5(OH)3

C. CH3OH, CH3COOCH3, CH3COOH

D. C15H31COONa, C2H5OH, NaOH

2. Który z podanych alkoholi jest najbardziej toksyczny?

A. Metanol. B. Etanol. C. Glicerol. D. Żaden z podanych alkoholi nie jest toksyczny.

3. Z ilu atomów składa się cząsteczka etanolu � C2H5OH?

A. 7 B. 8 C. 9 D. 3

4. Do jakiej grupy związków organicznych można zaliczyć ocet?

A. Do alkoholi. B. Do węglowodorów. C. Do estrów. D. Do kwasów karboksylowych.

5. Która odpowiedź zawiera tylko wzory kwasów karboksylowych?

A. HCOOH, HCI, CH3COOH

B. HCOOH, CH3COOH, C2H5COOH

C. CH3OH, C2H5OH, C3H7OH

D. H2SO4, H2CO3, HCI

201

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

6. Octan etylu � CH3COOC2H5 � jest:

A. estrem. B. mydłem. C. kwasem karboksylowym. D. alkoholem.

7. W czasie pracy ze stężonym kwasem mrówkowym należy zachować ostrożność, ponieważ:

A. jest on bezbarwną cieczą. B. łatwo rozpuszcza się w wodzie. C. ma charakterystyczny zapach. D. jest toksyczny i ma właściwości żrące.

8. Jaki odczyn wykazuje roztwór alkoholu metylowego?

A. kwasowy; B. zasadowy; C. obojętny; D. roztwór rozcieńczony � obojętny, a stężony � zasadowy.

9. W wyniku reakcji kwasów karboksylowych z alkoholami powstają:

A. mydła. B. estry. C. alkohole. D. węglowodory.

10. Który z podanych związków chemicznych jest mydłem?

A. octan etylu; B. etanol; C. palmitynian metylu; D. stearynian sodu.

11. Produktami całkowitego spalania etanolu są:

A. tlenek węgla(IV) i woda. B. tlenek węgla(IV) i wodór. C. tlenek węgla(II) i wodór. D. węgiel i woda.

202

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

12. Wzór ogólny kwasów karboksylowych to:

A. ROH. B. RCOOH. C. R1COOR2.

D. RCOOM. 13. Jony wodorowe powstają w wyniku dysocjacji elektrolitycznej:

A. alkoholi. B. estrów. C. kwasów karboksylowych. D. mydeł.

14. Jaka jest zawartość procentowa węgla w metanolu CH3OH ?

A. 12,5% B. 10% C. 50% D. 37,5%

15. Ile gramów kwasu octowego zawarte jest w 500 g 6-procentowego octu?

A. 30 g B. 50 g C. 10 g D. 6 g

16. Kwas octowy można otrzymać z alkoholu etylowego w procesie:

A. estryfikacji. B. fermentacji octowej. C. spalania. D. redukcji węglem.

17. Które równanie przedstawia proces całkowitego spalania etanolu?

A. C2H5OH + O2 → 2C + 3H2O

B. C2H5OH + 2O2 → 2CO + 3H2O

C. C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O

D. 2CH3OH + 3O2 → 2CO2 + 4H2O

203

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

18. Produktami reakcji kwasu etanowego z etanolem w obecności kwasu siarko-

wego(VI) są:

A. octan etylu i woda. B. octan metylu i woda. C. siarczan(VI) etylu i woda. D. siarczan(VI) metylu i wodór.

19. Ile gramów wodoru powstanie w reakcji 6 g kwasu octowego z magnezem?

A. 6 g B. 2,4 g C. 2 g D. 0,2 g

20. Jaki proces przedstawia poniższe równanie reakcji zapisane w formie jonowej?

CH3COO� + H+ + K+ + OH� → CH3COO� + K+ + H2O

A. estryfikacji; B. zobojętnienia; C. redukcji; D. spalania.

21. Którym równaniem reakcji można opisać otrzymywanie mydła?

A. CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O

B. C17H35COOH + KOH → C17H35COOK+H2O

C. CH3COOH + C2H5OH → CH3COOC2H5 + H2O

D. HCOOH + NaOH → HCOONa + H2O

22. Do czterech probówek z wodą bromową wprowadzono niewielkie ilości kwasu

oleinowego, kwasu octowego, alkoholu etylowego i roztworu mydła. Probówki domknięto korkiem i lekko wstrząśnięto. W której probówce woda bromowa odbarwiła się?

A. Tylko w 1. B. Tylko w 4. C. W 2., 3. i 4. D. We wszystkich probówkach.

204

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

23. Która z podanych substancji pod wpływem wody dysocjuje na jony Fe3+

i CH3COO� ?

A. CH3COOFe

B. CH3COOFe3

C. (CH3COO)2Fe

D. (CH3COO)3Fe

24. Wzrost długości łańcucha węglowego w cząsteczkach kwasów karboksylowych

powoduje wzrost:

A. gęstości i temperatury topnienia. B. rozpuszczalności kwasów w wodzie. C. aktywności chemicznej. D. łatwości dysocjacji elektrolitycznej.

25. Które z poniższych równań reakcji jest reakcją estryfikacji?

A. 2C17H35COONa + CaCl2 → (C17H35COO)2Ca + 2NaCI

B. HCOOC2H5 + H2O → HCOOH + C2H5OH

C. CH3COOH + CH3OH → CH3COOCH3 + H2O

D. CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O


Numer testu


1. umiejętność wybrania wzorów sumarycznych alkoholi spośród wzorów innych związków chemicznych;

C k

2. znajomość toksycznych właściwości metanolu; A k

3. rozumienie budowy alkoholi; B k

4. umiejętność przyporządkowania określonego związku che-micznego do odpowiedniej grupy związków;

C k

5. umiejętność wybrania wzorów sumarycznych kwasów karbok-sylowych wśród innych związków chemicznych;

C k

205

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

6. znajomość budowy cząsteczek estrów; A k

7. rozumienie zasad bezpieczeństwa w czasie pracy z niektórymi kwasami karboksylowymi, np. z kwasem mrówkowym;

B k

8. znajomość odczynu wodnych roztworów alkoholi; A p

9. umiejętność wskazania produktów całkowitego spalania alko-holi;

C p

10. umiejętność wybrania spośród innych związku, który jest my-dłem;

C p

11. znajomość produktów całkowitego spalania alkoholi; A p

12. znajomość ogólnych wzorów związków organicznych; A p

13. rozumienie procesu dysocjacji elektrolitycznej; B p


C p

15. umiejętność obliczania ilości substancji zawartej w roztworze o określonym stężeniu;

C p

16. znajomość faktu, że w procesie utleniania alkoholu etylowego powstaje kwas octowy;

A r

17. umiejętność pisania równań reakcji spalania alkoholi; C r

18. umiejętność przewidywania produktu reakcji określonego kwasu karboksylowego ze wskazanym alkoholem;

C r

19. umiejętność obliczania ilości reagentów w reakcji kwasów karboksylowych z metalami;

C r

20. umiejętność jonowego zapisu reakcji zobojętniania; C r

21. umiejętność zapisania reakcji otrzymywania mydła; C r

22. umiejętność odróżniania nienasyconych kwasów karboksylo-wych;

C d

23. umiejętność pisania wzorów na podstawie znajomości jonów; D d

24. rozumienie zależności właściwości substancji organicznej od długości łańcucha węglowego;

B d

25. umiejętność pisania reakcji estryfikacji. C d

206

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:

Zada-nie

Prawi-dłowa od-powiedź

Liczba zadań potrzebna do zaliczenia danego za-kresu

Uzyskana ocena

1. B d d b

2. A o o a

3. C s b r

4. D t r d

5. B a y z

6. A

dopusz-czający

t o

7. D

( k ) 5 z 7

( k ) e

8. C c d

9. B z o

10. D n b

11. A y r

12. B y

13. C ( k + p )

14. D

15. A

( p ) 6 z 8

16. B

17. C

18. A ( k + p + r )

19. D

20. B

21. B

( r ) 4 z 6

22. A

23. D ( k + p + r + d )

24. A

25. C

( d ) 3 z 4

207

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu codziennym

Sprawdź swoją wiedzę o związkach chemicznych w żywieniu i w życiu codziennym 1. Które ze składników żywności są źródłem energii dla żywych organizmów?

A. Białka roślinne i zwierzęce. B. Witaminy i woda. C. Cukry i tłuszcze. D. Sole mineralne.

2. Do ciekłych tłuszczów zwierzęcych należy:

A. tran. B. masło kakaowe. C. olej palmowy. D. łój barani.

3. Białko ścina się pod wpływem:

A. podwyższonej temperatury. B. etanolu. C. soli metali ciężkich. D. wszystkich wymienionych czynników.

4. Węglowodany nazywane są również:

A. cukrami. B. węglowodorami. C. alkoholami. D. tłuszczami.

5. Spośród wymienionych substancji, będących składnikami pożywienia, najbar-

dziej skomplikowaną budowę mają:

A. sole mineralne. B. białka. C. tłuszcze. D. cukry.

208

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

6. W produktach spożywczych skrobię można wykryć za pomocą:

A. wody bromowej. B. kwasu azotowego(V). C. wodorotlenku miedzi(II). D. jodyny.

7. Od której z wymienionych substancji może uzależnić się organizm człowieka?

A. Od alkoholu. B. Od nikotyny. C. Od kofeiny. D. Od wszystkich wymienionych.

8. Podstawowymi składnikami wszystkich białek są:

A. aminokwasy. B. alkohole. C. kwasy karboksylowe. D. węglowodany.

9. Głównymi pierwiastkami budującymi białka są:

A. C, O, Pb, Cu. B. C, O, H, N. C. C, H, S, Fe. D. C, K, Mg, Ca.

10. Celuloza występuje:

A. w owocach i miodzie. B. w ziarnach zbóż i nasionach grochu. C. w łodygach lnu, bawełny i konopi. D. w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej.

11. Włóknami białkowymi są:

A. wełna i jedwab naturalny. B. jedwab naturalny i jedwab sztuczny. C. stylon i nylon. D. len i bawełna.

209

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

12. Tłuszcze wchodzące w skład naszego pożywienia można zaliczyć do grupy:

A. alkoholi. B. estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych. C. węglowodanów. D. węglowodorów.

13. Do cukrów prostych zaliczamy:

A. glukozę i fruktozę. B. glukozę i sacharozę. C. sacharozę i skrobię. D. fruktozę i celulozę.

14. Wskaż wzór sumaryczny sacharozy.

A. C12H22O11

B. (C6H10O5)n

C. CH3COOH

D. C6H12O6

15. Do dwóch nieoznaczonych probówek wprowadzono roztwory glukozy i sacha-

rozy. W celu sprawdzenia, w której probówce znajduje się roztwór glukozy, należy użyć:

A. stężonego kwasu solnego. B. jodyny. C. wodorotlenku miedzi(II) w podwyższonej temperaturze. D. fenoloftaleiny.

16. W probówkach ogrzewano olej roślinny i mineralny. Po pewnym czasie zaczął

się wydzielać ostry, gryzący zapach. Z której probówki pochodził?

A. Z olejem roślinnym. B. Z olejem mineralnym. C. Z obu probówek. D. Zapach nie pochodził z ogrzewanych substancji.

210

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

17. Jakie są substraty poniższej reakcji? enzymy

? + ? → kwasy tłuszczowe + glicerol

A. skrobia i woda B. tłuszcz i woda C. kwasy tłuszczowe i glicerol D. etanol i tlenek węgla(IV)

18. Podczas ogrzewania cukry rozkładają się na:

A. węgiel i wodór. B. węgiel i wodę. C. wodór i amoniak. D. węgiel i azot.

19. Jaka jest zawartość procentowa węgla w glukozie?

A. 6,7% B. 10% C. 40% D. 53,3%

20. Białko jaja kurzego ogrzewano z wodorotlenkiem sodu i zaobserwowano wy-

dzielanie się zapachu charakterystycznego dla amoniaku. Celem tego ekspe-rymentu było wykrycie wchodzącego w skład białka:

A. azotu. B. węgla. C. siarki. D. tlenu.

211

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

21. Który z przedstawionych związków chemicznych wchodzi głównie w skład

tłuszczów roślinnych?

A. 1. i 2. B. 2. C. 2. i 3. D. 3.

22. Które równanie opisuje proces prażenia sacharozy bez dostępu powietrza?

A. C12H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6

B. C12H22O11 → 12C + 11H2O

C. C12H22O11 + 12O2 → 12CO2 + 11H2O

D. C6H12O6 → 6C + 6H2O

23. Który z przedstawionych poniżej procesów zachodzi w organizmie człowieka i

jest źródłem energii?

A. C6H12O6 → 6C + 6H2O

enzymy B. C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2

C. 6CO2 + 6H2O → C6H12O6

D. C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O

H+

212

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

24.Wskaż wzór związku chemicznego, w którym występuje wiązanie peptydowe. 25. Ile gramów etanolu można otrzymać z 90 g glukozy w wyniku fermentacji

alkoholowej?

A. 46 g B. 180 g C. 88 g D. 100 g


Numer testu


1. rozumienie znaczenia składników żywności dla organizmu człowieka;

B k

2. umiejętność zakwalifikowania tłuszczu w zależności od stanu skupienia;

C k

3. znajomość substancji, pod wpływem których białko ścina się; A k

4. kojarzenie nazwy cukrów z węglowodanami; B k

5. rozumienie faktu, że cząsteczki białek mają różnorodną i skomplikowaną budowę;

B k

6. umiejętność wykrycia skrobi w produktach spożywczych; C k

7. znajomość substancji od których może się uzależnić organizm człowieka;

A k

8. znajomość podstawowych składników cząsteczek białek; A p

9. znajomość podstawowych pierwiastków budujących białka; A p

10. umiejętność wskazania substancji, w których występuje celu-loza;

C p

11. umiejętność rozróżniania włókien białkowych; C p

12. umiejętność zakwalifikowania wybranych substancji do tłusz-czów;

C p

13. umiejętność rozróżniania cukrów prostych i złożonych; C p

213

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

14. znajomość wzorów cukrów; A p

15. umiejętność wskazania odczynnika pozwalającego wykryć glukozę;

C p

16. umiejętność odróżnienia oleju roślinnego od mineralnego; C r

17. umiejętność wskazania substratów w reakcji hydrolizy tłusz-czów;

C r

18. umiejętność wskazania produktów termicznego rozkładu tłuszczów;

C r


C r

20. umiejętność wykrycia azotu w białkach; C r

21. umiejętność wskazania głównego składnika tłuszczów roślin-nych;

C r

22. umiejętność zapisania równania termicznego rozkładu sacha-rozy;

C d

23 umiejętność zapisania równania reakcji rozkładu glukozy w organizmie człowieka;

C d

24 umiejętność wskazania substancji, w których występuje wią-

zanie peptydowe;D d

25 umiejętność obliczeń stechiometrycznych. D d



Liczba zadań potrzebna do zaliczenia danego zakresu

Uzyskana ocena

1 C d d b

2 A o o a

3 D s b r

4 A t r d

5 B a y z

6 D

dopusz-czający

t o

7. D

( k ) 5 z 7

( k ) e

214

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

8. A c d

9. B z o

10. C n b

11. A y r

12. B y

13. A ( k + p )

14. A

15. C

( p ) 6 z 8

16. A

17. C

18. B ( k + p + r )

19. C

20. A

21. B

( r ) 4 z 6

22. B

23. D ( k + p + r + d )

24. C

25. A

( d ) 3 z 4


Oczekiwane osiągnięcia Zesta-wy te-stów z działu

Określanie właściwości różnorod-nych sub-stancji, powiązanie ich z zasto-sowaniem i wpływem na środo-wisko natu-ralne.

Wyjaśnia-nie prze-biegu pro-stych pro-cesów chemicz-nych, zapi-sywanie poznanych reakcji chemicz-nych w postaci równań.

Projekto-wanie i przeprowa-dzanie pro-stych do-świadczeń chemicz-nych.

Bezpieczne posługiwa-nie się sprzętem laborato-ryjnym, substan-cjami i wy-robami o znanym składzie chemicz-nym.

Dostrzega-nie prze-mian w najbliższym otoczeniu oraz czyn-ników, któ-re wpływa-ją na ich przebieg.

Wykony-wanie prostych obliczeń stechio-metrycz�nych.

215

VIII

SPR

AW

DZA

NIE

I O

CEN

IAN

IE O

SIĄ

GN

IĘĆ

SZK

OLN

YC

H U

CZN

IÓW

Węgiel i jego związki

1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 10., 13., 16., 19., 23., 25.

9., 12., 17., 18., 19., 22.

9., 20. 12., 17., 20.

12., 17. 14., 15., 21., 24.

Pochod-ne wę-glowo-dorów

1., 3., 4., 5., 6., 9., 10., 12., 24.

8., 9., 11., 13., 16., 17., 18., 20., 21., 23., 25.

7., 18., 22. 2., 7., 11. 16. 14., 15., 19.

Związki che-miczne w ży-wieniu i w życiu codzien-nym

1., 2., 3., 4., 5., 8., 9., 10., 11., 12., 13., 14., 18., 20., 21., 24.

3., 15., 16., 17., 18., 20., 22., 23.

6., 15., 16. 18. 1., 7., 16., 23.

19., 25.

216

IX

UKŁA

D O

KR

ESO

WY

PIE

RW

IAST

KÓ

W

IX. UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW Umiejętność korzystania z układu okresowego pierwiastków chemicznych stanowi integralną część procesu kształcenia chemicznego. Dlatego tablica układu okreso-wego dostępna jest dla użytkownika na każdym etapie korzystania z multimedial-nego podręcznika. W zestawieniu podano najważniejsze informacje o pierwiastkach, takie jak: ! liczba atomowa i masa atomowa; ! promień atomowy; ! wartościowość; ! gęstość; ! izotopy; ! temperatury wrzenia i topnienia; ! stan skupienia: ciecz, ciało stałe, gaz; ! metale i niemetale: metal, niemetal i półmetal. Użytkownik może również dokonać wyboru rodzaju charakterystyki pierwiastków � na przykład: podziału pierwiastków w zależności od stanu skupienia, przynależno-ści do metali i niemetali. Pozwala to na łatwe wyszukanie potrzebnych danych o pierwiastkach. Poza tym, o każdym z aktualnie znanych pierwiastków umieszczono tu dodatko-we, ciekawe informacje w postaci zakładki, uwzględniające: A. charakterystyczne właściwości fizyczne i chemiczne, rok odkrycia, odkrywcę

oraz pochodzenie nazwy pierwiastka; B. występowanie we wszechświecie i na Ziemi; C. otrzymywanie; D. zastosowanie.

217

IX

UKŁA

D O

KR

ESO

WY

PIE

RW

IAST

KÓ

W

IX

UKŁA

D O

KR

ESO

WY

PIE

RW

IAST

KÓ

W

Przygotowany przez autorów układ okresowy pierwiastków chemicznych dostosowany jest do możliwości percepcyjnych uczniów na tym etapie kształcenia chemicznego.

218

X

EDULA

N

X. eduLAN

CO TO JEST eduLAN? EduLAN to program eduROM w wersji sieciowej, przeznaczonej dla szkolnych pra-cowni komputerowych i dostosowanej do ich wymagań. eduLAN w dużym stopniu uwzględnia rolę dydaktyczną nauczyciela i umożliwia mu znaczny wpływ na pracę ucznia. Oto możliwości stwarzane przez eduLAN: A. Sterowanie pracą uczniów ze stanowiska nauczyciela w pracowni szkolnej �

oprogramowanie pozwala nauczycielowi m.in. na synchroniczne sterowanie pracą uczniowskich stacji roboczych, podgląd stanu wybranej stacji roboczej i przeniesienie sterowania do wybranej stacji roboczej.

Niektóre z dostępnych funkcji: ! przejęcie sterowania (mysz i klawiatura) programem na wszystkich sta-

cjach roboczych (np. w celu ustawienia odpowiedniej strony w materiale lub w celu zademonstrowania czegoś na ekranie);

! zablokowanie dostępu do przycisku sprawdzenia ćwiczenia (i do Raportu wyników);

! podgląd wybranej stacji roboczej (ekranu); ! przydzielenie sterowania do jednej wybranej stacji roboczej (wywołanie

ucznia do tablicy); rezultat pracy ucznia widoczny jest na ekranach pozo-stałych stacji roboczych, a także na komputerze nauczyciela;

! głosowanie � gdy �wywołana do tablicy� osoba wykona zadanie, pozostali uczniowie głosują, czy zadanie jest rozwiązane poprawnie czy nie; na wszystkich komputerach widoczne jest odpowiednie okno pokazujące statystykę odpowiedzi.

B. Organizowanie pracy grupowej uczniów � przeprowadzania różnego rodzaju

gier między zespołami w klasie na podstawie materiału ćwiczeniowego programu eduROM, np.: ! nauczyciel dzieli klasę na zespoły (co najmniej dwa, maksymalna liczba

to liczba komputerów w pracowni), wszyscy na czas rozwiązują ćwiczenia; wygrywa ten zespół, który pierwszy uzyska 100% z danego zakresu mate-riału (np. ćwiczenia z jednej lekcji); odpowiednie okno ze statystyką wyni-ków poszczególnych zespołów jest na bieżąco widoczne na każdej stacji roboczej.

C. Dokonywanie oceny pracy uczniów � monitorowanie postępów osiąganych

przez uczniów w toku nauki, syntetyczne zarządzanie wynikami prac uczniów związanych z ich działalnością z programem eduROM. System zapewnia nauczycielom nie tylko wgląd w uzyskiwane przez uczniów wyniki,

219

X

EDULA

N

ale także daje możliwość zwrotnej komunikacji z uczniami i korygowania prze-syłanych prac. W ten sposób eduLAN tworzy praktyczną implementację idei wirtualnej szkoły:

! wyniki uczniów i stany poszczególnych stron trzymane są na serwerze; aplikacja nauczyciela potrafi wyświetlić te wyniki dla poszczególnych uczniów indywidualnie dla różnych zakresów materiałów � lekcja, ćwicze-nie;

! raporty z wynikami zawierają procentowe wyniki dla każdego ćwiczenia czy lekcji i określają stopień opanowania danej partii materiału przez uczniów. Raporty pozwalają szybko zorientować się w poziomie całej grupy oraz wskazać te obszary, które wymagają jeszcze powtórzenia i utrwalenia.

D. Przekazywanie uczniom swoich uwag i wskazówek drogą elektroniczną � wy-

słanie wiadomości tekstowej do jednego lub wszystkich komputerów (na ekranie komputera ucznia pojawia się wówczas okno z wiadomością od nauczyciela).

WYMAGANIA TECHNICZNE Wymagania techniczne dla wersji jednostanowiskowej

Aby praca z programem w wersji jednostanowiskowej przebiegała prawidłowo, komputer powinien spełniać następujące wymagania techniczne:

! komputer PC z procesorem Pentium® 166 MHz, ! system operacyjny Microsoft® Windows 95/98/2000, ! 32 MB pamięci operacyjnej, ! 30 MB wolnego miejsca na dysku, ! karta graficzna pracująca w rozdzielczości 800x600 i tysiącami kolorów, ! napęd CD-ROM, ! mikrofon, ! modem (w wypadku korzystania z portalu eduNET). Wymagania techniczne dla wersji sieciowej

Prawidłowy przebieg pracy z programem eduLAN w wersji wielostanowiskowej wymaga spełnienia następujących warunków:

! karta graficzna pracująca w jednakowej rozdzielczości (800x600 lub więcej) na wszystkich komputerach;

! połączenie komputerów siecią TCP/IP;

220

X

EDULA

N

! wydzielony komputer, na którym zostanie zainstalowany materiał z płyt CD-ROM � serwer plików (20 GB wolnego miejsca na jednym dysku);

! wydzielony komputer, na którym zostanie zainstalowany program eduROM i który będzie przeznaczony dla nauczyciela;

! stanowiska uczniów oraz stanowisko nauczyciela powinny pracować w syste-mie operacyjnym Microsoft® Windows 95/98/2000 lub Millennium.

INSTALACJA Płyta instalacyjna umożliwia zainstalowanie eduROM-u w wersji jednostano-wiskowej lub sieciowej. Instalacja jednostanowiskowa

Jeśli w komputerze włączona jest opcja �Autoodtwarzanie�, to po włożeniu dysku instalacyjnego do stacji CD-ROM instalacja rozpocznie się automatycz-nie. W przeciwnym razie należy postąpić tak jak poniżej:

! z katalogu głównego uruchomić program SETUP.EXE;, ! kliknąć przycisk OK., aby rozpocząć instalację; ! postępować zgodnie z instrukcjami wyświetlanymi na ekranie. Instalacja sieciowa

Instalacja sieciowa odbywa się w dwóch etapach:

I etap A. Instalację wersji sieciowej rozpoczynamy na komputerze, który będzie

serwerem plików. Aby zainstalować program eduROM na komputerze, należy:

! umieścić dysk instalacyjny w napędzie CD-ROM; ! uruchomić program SETUP.EXE z dysku instalacyjnego z katalogu NETWORK; ! program SETUP.EXE ma za zadanie skopiowanie instalatora wersji sieciowej

eduROM i instalatora materiału do katalogu wybranego przez użytkownika; ! katalog ten musi znajdować się na dysku o dużej pojemności, gdyż do niego

zostanie skopiowany materiał kursu; ! użytkownicy sieci powinni mieć pełne prawa dostępu do tego katalogu,

w szczególności do prawa zapisu; ! instalator utworzy w menu �Start� grupę �eduROM�, w której będzie znajdo-

wał się skrót �Instalator materiału�.

221

X

EDULA

N

B. Następnym krokiem będzie przekopiowanie materiału z płyt CD-ROM

do katalogu utworzonego w punkcie A. Do tego celu służy program �Insta-lator materiału� (podczas jego uruchamiania płyta instalacyjna nie musi się znajdować w napędzie CD-ROM). Po uruchomieniu �Instalato-ra materiału� zostanie wyświetlone okienko z komunikatem: �Proszę wło-żyć dysk z materiałem kursu eduROM do napędu: D:". W tym wypadku dysk D: jest napędem CD-ROM. Napęd CD-ROM jest wykrywany automa-tycznie.

II etap

Kolejny etap to instalacja programu eduROM na wszystkich komputerach w klasie. Istnieją dwie możliwości instalacji programu: 1. instalacja wersji sieciowej do pracy w klasie z udziałem nauczyciela; 2. instalacja wersji sieciowej jednostanowiskowej do pracy bez udziału

nauczyciela poprzez wykorzystanie zasobów sieciowych. EduROM instalujemy, uruchamiając program setup.exe z zasobu sieciowego udostępnionego w pkt A.. Jeżeli komputer, na którym są zainstalowane pliki z materiałem, ma być również stacją roboczą (pracować w sieci eduLAN), to instalacji programu należy dokonać przez zasób sieciowy. UWAGA: W razie zawieszania się programu podczas próby wejścia do materiału kursu z tego komputera (może się to zdarzyć na niektórych komputerach) � prosimy o telefoniczny kontakt z naszym serwisem celem otrzymania specjalnego kodu usuwającego ten efekt. Należy pamiętać, aby wszystkie instalacje dokonywać na komputerach z systemami Microsoft® Windows 95/98/2000 lub Millennium.

222

X

EDULA

N

MODUŁ NAUCZYCIELSKI Opis funkcjonalności wersji sieciowej Wersja sieciowa eduROM to oprogramowanie przeznaczone dla szkolnych pracow-ni komputerowych i dostosowane do ich wymagań. EduROM w wersji sieciowej w dużym stopniu uwzględnia rolę dydaktyczną nauczyciela i umożliwia mu znacz-ny wpływ na pracę ucznia. Oto oferowane mozliwości: Sterowanie pracą uczniów ze stanowiska nauczyciela w pracowni szkolnej Specjalne okno sterowania pracą uczniów pozwala nauczycielowi m.in.na synchro-niczne sterowanie pracą uczniowskich stacji roboczych, podgląd stanu wybranej stacji roboczej i przeniesienie sterowania do wybranej stacji roboczej. Rozpoczy-nając pracę z programem eduROM w wersji sieciowej, należy pamiętać o zacho-waniu kolejności uruchamiania programu. W pierwszej kolejności program zawsze uruchamia nauczyciel, a dopiero potem uczniowie. Niektóre z dostępnych funkcji: wyboru materiału (klasy, przedmiotu), z którego będzie prowadzona lekcja, zaw-sze dokonuje nauczyciel; nauczyciel może przejąć sterowanie programem na wszystkich stacjach (ikona T na dolnym pasku narzędziowym), np. w celu ustawienia odpowiedniej strony w materiale lub zademonstrowania czegoś na ekranie; nauczyciel może zablokować uczniom dostęp do przycisku sprawdzenia ćwiczenia i do Raportu wyników � (ikona √ na pasku narzędziowym danego komputera blo-kuje dostęp do sprawdzania ćwiczeń pojedynczemu uczniowi, a √ w dolnym pasku narzędziowym blokuje dostęp do wyników wszystkim uczniom); nauczyciel może obserwować wybraną stację roboczą (ekran) � (ikona dziurki od klucza w pasku narzędziowym konkretnego ucznia); nauczyciel może przydzielić sterowanie do wybranej stacji roboczej (�wywołanie� ucznia do tablicy) � (ikona U w pasku narzędziowym konkretnego komputera); rezultat pracy ucznia widoczny jest na ekranach pozostałych stacji roboczych i na komputerze nauczyciela; nauczyciel może zorganizować głosowanie (ikona dwóch słupków w dolnym pasku narzędziowym); gdy �wywołana do tablicy� osoba wykona zadanie, pozostali uczniowie głosują, czy zadanie jest rozwiązane poprawnie czy nie; odpowiednie

223

X

EDULA

N

okno pokazujące statystykę odpowiedzi może widzieć tylko nauczyciel lub nauczyciel i wszyscy uczniowie; nauczyciel może przydzielić uprawnienia nauczycielskie innym osobom. Wybór materiału

Okno wyboru materiału � tylko nauczyciel ma możliwość wyboru strefy, z której będzie prowadził zajęcia.

224

X

EDULA

N

Sterowanie pracą uczniów

Okno sterowania klasą, które umożliwia nauczycielowi:

! obserwowanie pracy konkretnego ucznia;

! blokowanie dostępu do przycisku sprawdzenia wyników wszystkim uczniom lub jednemu z nich;

! przydzielenie sterowania do wybranej stacji roboczej; uczeń � przejmując sterowanie � powinien rozpocząć pracę od strony głównej programu;

! zablokowanie jednego lub wszystkich komputerów.

Za pomocą tego okna nauczyciel może również:

! przejąć sterowanie wszystkimi komputerami, np. w celu prezentacji i wytłumaczenia jakiegoś zjawiska;

! przesyłać wiadomości tekstowe;

organizować głosowanie i pracę grupową.

225

X

EDULA

N

Opis ikon pasek narzędziowy konkretnego komputera (np. Krzysztofa Małeckiego) 1 � numer komputera; A � nazwa grupy, do której został przydzielony dany uczeń; !� zmienianie grupy; √ � blokowanie sprawdzania wyników konkretnemu uczniowi; " � blokowanie komputera konkretnego ucznia; U � przekazanie sterowania do konkretnego komputera; [ikona dziurki od klucza] � możliwość podejrzenia konkretnego komputera. dolny pasek narzędziowy: T � przejęcie przez nauczyciela sterowania wszystkimi komputerami; G � praca grupowa; # � wysyłanie wiadomości tekstowych; �� głosowanie; √ � blokowanie sprawdzania wyników we wszystkich stacjach; """" � blokowanie wszystkich komputerów.

226

X

EDULA

N

Głosowanie

Okno głosowania, na którym widoczne są procentowe wyniki głosowania przepro-wadzonego wśród uczniów. Okno to może być widoczne tylko na ekranie kompu-tera nauczyciela lub � po wciśnięciu ikony pokaż wszystkim � na ekranach kompu-terów wszystkich uczniów. Ikona pokaż wszystkim ukaże się dopiero po zakończe-niu głosowania i wskazaniu poprawnej odpowiedzi przez nauczyciela.

PRACA GRUPOWA UCZNIÓW Możliwość organizowania pracy grupowej uczniów � przeprowadzania różnego rodzaju gier między zespołami w klasie na podstawie materiału ćwiczeniowego programu eduROM, np.: nauczyciel dzieli klasę na zespoły (co najmniej dwa, maksymalna liczba uczestni-ków to liczba komputerów w pracowni), wszyscy na czas rozwiązują ćwiczenia; wygrywa ten zespół, który pierwszy uzyska 100% z danego zakresu materiału (np. ćwiczenia z jednej lekcji); odpowiednie okno ze statystyką wyników poszcze-gólnych zespołów jest na bieżąco widoczne na każdej stacji roboczej.

227

X

EDULA

N

Praca grupowa

Okno pracy grupowej wyświetlające procentowe wyniki poszczególnych grup. Okno to może być widoczne tylko na ekranie komputera nauczyciela lub � po wciśnięciu ikony pokaż wszystkim � na ekranach komputerów wszystkich uczniów. Dokonywanie oceny pracy uczniów Monitorowanie postępów osiąganych przez uczniów w toku nauki, syntetyczne zarządzanie wynikami prac uczniów, związanych z ich działalnością z programem eduROM. System zapewnia nauczycielom nie tylko wgląd w uzyskiwane przez uczniów wyniki, ale także daje możliwość zwrotnej komunikacji z uczniami i kory-gowania przesyłanych prac. W ten sposób wersja sieciowa programu eduROM tworzy praktyczną implementację idei wirtualnej szkoły: wyniki uczniów i stany poszczególnych stron przechowywane są na serwerze; aplikacja nauczyciela potrafi wyświetlić i wydrukować te wyniki dla poszczególnych uczniów indywidualnie z uwzględnieniem różnych zakresów materiału � lekcja, ćwiczenie; raporty z wynikami zawierają procentowe wyniki dla każdego ćwiczenia czy lekcji i określają stopień opanowania danej partii materiału przez uczniów. Raporty po-zwalają szybko zorientować się w poziomie całej grupy oraz wskazać te obszary, które wymagają jeszcze powtórzenia i utrwalenia.

228

X

EDULA

N

Raporty wyników

Okno raportu wyników, prezentujące procentowe wyniki poszczególnych rozdziałów, tematów i ćwiczeń. Wszystkie wyniki są odrębne dla każdego ucznia.

� ikona zmiany użytkownika, występuje tylko w aplikacji nauczyciela i umożliwia: przeglądanie wyników poszczególnych uczniów; usuwanie wyników uczniów z wybranego przedmiotu; przydzielanie oraz usuwanie uprawnień nauczycielskich.

Przekazywanie uczniom uwag i wskazówek drogą elektroniczną Wysłanie wiadomości tekstowej do jednego lub wszystkich komputerów (na ekranie komputera ucznia pojawia się wówczas okno z wiadomością od nauczyciela); w ten sposób nauczyciel ma możliwość kierowania pracą konkretnego ucznia (personalizacja i indywidualizacja procesu nauczania) lub wszystkich uczniów jednocześnie.

229

X

EDULA

N

Wysyłanie wiadomości tekstowych do wszystkich lub do wybranego ucznia

Okno elektronicznej wymiany wiadomości tekstowych, które nauczyciel może wysyłać do uczniów, uczniowie do nauczyciela i uczniowie między sobą.

APLIKACJA UCZNIA

W aplikacji każdego ucznia znajduje się pasek narzędziowy, który informuje o działaniach nauczyciela. Pasek narzędziowy zawiera ikony, które świecąc na czerwono, sygnalizują:

S � przydzielenie użytkownikowi sterowania wszystkimi komputerami;

T � przejęcie przez innego użytkownika sieci sterowania wszystkimi komputerami;

G � pracę grupową;

" � zablokowanie komputera;

√ � zablokowanie na komputerze użytkownika sprawdzania wyników;

#### � wysyłanie wiadomości tekstowych � jest to jedyna opcja w pasku narzędzio-wym, którą uczeń może sam wywołać.

Documents

Przewodnik Metodyczny Chemia Gimnazjum 1-3