1

PrzepPrzepłławki awki dla rybdla ryb

WykWykłład XIIad XII

WstWstęępp�� Jazy, zapory, stopnie, progi, bystrotoki zamykajJazy, zapory, stopnie, progi, bystrotoki zamykająąc c ciek wodny ograniczajciek wodny ograniczająą lub uniemolub uniemoŜŜliwiajliwiająą przepprzepłływ yw ryb, a tym samym zakryb, a tym samym zakłłóócajcająą wwęędrdróówki niezbwki niezbęędne dla dne dla ich cyklu ich cyklu ŜŜyciowego. Ograniczone zostaje ryciowego. Ograniczone zostaje róówniewnieŜŜporuszanie siporuszanie sięę innych organizminnych organizmóów wodnych, w wodnych, stanowistanowiąących warunek przecych warunek przeŜŜycia wielu ryb. ycia wielu ryb. NastNastęępstwem jest zmniejszenie liczby i rpstwem jest zmniejszenie liczby i róóŜŜnorodnonorodnośści ci ryb.ryb.

�� W celu uchronienia od zagW celu uchronienia od zagłłady reofilnych ady reofilnych (pr(prąądolubnych)dolubnych) gatunkgatunkóów ryb, a szczegw ryb, a szczegóólnie lnie najcenniejszych z nich najcenniejszych z nich —— wwęędrownych, przy budowie drownych, przy budowie nowych budowli na rzekach musznowych budowli na rzekach musząą bybyććzaprojektowane skutecznie dziazaprojektowane skutecznie działłajająące urzce urząądzenia dzenia umoumoŜŜliwiajliwiająące rybom pokonanie tych przegrce rybom pokonanie tych przegróód d rzecznych.rzecznych.

Wędrówki ryb

Wędrówki koncentrujące

Wędrówkirozrodcze

Wędrówki ryb na

zimowiska

Wędrówkikompensacyjne

Wędrówkidyspersyjne

Wzrostowe lub odŜywcze

Wędrówkilarwalne

Wędrówkipotarłowe.

Losowe

�� WWęędrdróówki rozrodczewki rozrodcze..SSąą to wto węędrdróówki, podczas ktwki, podczas któórych osobniki dojrzarych osobniki dojrzałłe dla wydania potomstwa z e dla wydania potomstwa z

ŜŜerowisk udajerowisk udająą sisięę na tarliska. Nalena tarliska. NaleŜąŜą do nich gatunki migracyjne, dorastajdo nich gatunki migracyjne, dorastająące w morzu. ce w morzu. WstWstęępujpująą one do rzek, done do rzek, dąŜąąŜąc do gc do góórnych partii i doprnych partii i dopłływywóów, stanowiw, stanowiąących dogodne miejsca cych dogodne miejsca dla zdla złłooŜŜenia ikry i dla rozwoju wylenia ikry i dla rozwoju wylęęggłłych form mych form młłodocianych.odocianych.

�� WWęędrdróówki ryb na zimowiskawki ryb na zimowiska..SSąą to wto węędrdróówki, przed okresem zimowym, w poszukiwaniu gwki, przed okresem zimowym, w poszukiwaniu głęłębszych, spokojnych bszych, spokojnych

miejsc, o odpowiednich warunkach fizykomiejsc, o odpowiednich warunkach fizyko--chemicznych. Przykchemicznych. Przykłładem jest leszcz, ktadem jest leszcz, któóry w ry w duduŜŜych stadach gromadzi siych stadach gromadzi sięę na lena leŜŜach zimowych.ach zimowych.

�� WWęędrdróówki kompensacyjnewki kompensacyjne..PolegajPolegająą na tym, na tym, ŜŜe ryby, porywane przez pre ryby, porywane przez prąąd, przy kad, przy kaŜŜdym widym więększym wezbraniu kszym wezbraniu

wody w dwody w dóółł rzeki drzeki dąŜąąŜą z powrotem na swe pierwotne stanowiska. Rodzaj tej migracji z powrotem na swe pierwotne stanowiska. Rodzaj tej migracji powtarza sipowtarza sięę kilka razy do roku i obejmuje wiele gatunkkilka razy do roku i obejmuje wiele gatunkóów ryb. O duw ryb. O duŜŜym natym natęŜęŜeniu eniu wwęędrdróówek kompensacyjnych wek kompensacyjnych śświadczwiadcząą ryby zniesione przez wezbrania i znajdowane po ryby zniesione przez wezbrania i znajdowane po opadniopadnięęciu wody w odciciu wody w odcięętych zagtych zagłęłębieniach na brzegach rzek, a nawet na polach.bieniach na brzegach rzek, a nawet na polach.

�� WWęędrdróówki wzrostowe lub odwki wzrostowe lub odŜŜywczeywcze..SSąą to wto węędrdróówki, podczas ktwki, podczas któórych ryby rozpraszajrych ryby rozpraszająą sisięę w obrw obręębie naturalnego zasibie naturalnego zasięęgu gu

bytowania gatunku. Ryby w poszukiwaniu pokarmu odbywajbytowania gatunku. Ryby w poszukiwaniu pokarmu odbywająą je indywidualnie lub maje indywidualnie lub małłymi ymi stadami. stadami.

�� WWęędrdróówki larwalnewki larwalne..Podczas tych wPodczas tych węędrdróówek stadia mwek stadia młłodociane, jeszcze drobne i sodociane, jeszcze drobne i słłabe sabe sąą biernie biernie

unoszone przez ruch wody. Przykunoszone przez ruch wody. Przykłładem mogadem mogąą bybyćć wwęędrdróówki larw wwki larw węęgorza, ktgorza, któóre przez re przez okookołło dwa lata niesione so dwa lata niesione sąą przez prprzez prąąd zatokowy ku brzegom Europy.d zatokowy ku brzegom Europy.

�� WWęędrdróówki wki potarpotarłłoweowe..OdbywajOdbywająą je osobniki, ktje osobniki, któóre po zre po złłooŜŜeniu ikry powracajeniu ikry powracająą na na ŜŜerowiska. Serowiska. Sąą one, one,

podobnie jak i wpodobnie jak i węędrdróówki rozrodcze, czwki rozrodcze, częęsto bardzo dalekie, szczegsto bardzo dalekie, szczegóólnie u gatunklnie u gatunkóów w migracyjnych. migracyjnych.

�� WWęędrdróówki losowewki losowe..Do tej grupy zaliczajDo tej grupy zaliczająą sisięę wszystkie przemieszczenia ryb z innych przyczyn. Mogwszystkie przemieszczenia ryb z innych przyczyn. Mogąą to to

bybyćć masowe wmasowe węędrdróówki ryb zagrowki ryb zagroŜŜonych brakiem tlenu w zimie. onych brakiem tlenu w zimie.

WpWpłływ przegrody na rzece na yw przegrody na rzece na wyginiwyginięęcie ryb rzecznych cie ryb rzecznych

�� JeJeŜŜeli przegroda wybudowana jest powyeli przegroda wybudowana jest powyŜŜej gej głłóównych wnych tarlisk danego gatunku tarlisk danego gatunku –– dziadziałłanie jej jest maanie jej jest małło o szkodliwe;szkodliwe;

�� JeJeŜŜeli przegroda przedziela rzekeli przegroda przedziela rzekęę w rejonie tarlisk w rejonie tarlisk ––ujemny jej wpujemny jej wpłływ jest w tym przypadku znacznie yw jest w tym przypadku znacznie wiwięększy i zalekszy i zaleŜŜny od rozlegny od rozległłoośści obszarci obszaróów pozostaw pozostałłych ych poniponiŜŜej przegrody i przydatnych do tarej przegrody i przydatnych do tarłła; a;

�� JeJeŜŜeli nasteli nastęępuje odcipuje odcięęcie przegrodcie przegrodąą ggłłóównych tarlisk wnych tarlisk ––powoduje to najgropowoduje to najgroźźniejsze nastniejsze nastęępstwa. W tym pstwa. W tym przypadku zaniedbanie lokalizacji przepprzypadku zaniedbanie lokalizacji przepłławki przy awki przy budowli pibudowli pięętrztrząącej spowoduje szybkie wymarcie gatunku.cej spowoduje szybkie wymarcie gatunku.

Przepisy regulujPrzepisy regulująące obowice obowiąązek zek budowy przepbudowy przepłławek wodnychawek wodnych

USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne(Dz. U. 2001.115.1229 z dnia 11 października 2001 r.)

• Art. 63.2. Budowle piętrzące powinny umoŜliwiać migracjęryb, o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami środowiska.

Dz. U. 1997 r. Nr 21, poz. 111 Dz. U. 1997 r. Nr 21, poz. 111

W sprawie warunkW sprawie warunkóów w technicznych, jakim powinny technicznych, jakim powinny odpowiadaodpowiadaćć obiekty obiekty budowlane gospodarki budowlane gospodarki

wodnej i ich usytuowaniewodnej i ich usytuowanie..§§ 21 21 „„Budowle hydrotechniczne Budowle hydrotechniczne

przegradzajprzegradzająące rzekce rzekęę powinny powinny bybyćć wyposawyposaŜŜone w one w urzurząądzenia dzenia zapewniajzapewniająące swobodne ce swobodne przedostawanie siprzedostawanie sięę ryb przez ryb przez przeszkodprzeszkodęę, a zbiorniki wodne , a zbiorniki wodne powinny bypowinny byćć tak uksztatak ukształłtowane, towane, aby byaby byłły pozostawione ostoje i y pozostawione ostoje i tarliska dla rybtarliska dla ryb””. .

2

Typy stosowanych rozwiTypy stosowanych rozwiąązazańńkonstrukcyjnych.konstrukcyjnych.

UrzUrząądzenia, pozwalajdzenia, pozwalająące rybom pokonanie ce rybom pokonanie rróóŜŜnic poziomnic poziomóów wody w rzece, mow wody w rzece, moŜŜna podzielina podzieliććnastnastęępujpująąco:co:

�� przepprzepłławkiawki -- ssąą to urzto urząądzenia umodzenia umoŜŜliwiajliwiająące ce samodzielne przechodzenie ryb z dolnego do samodzielne przechodzenie ryb z dolnego do ggóórnego stanowiska, rnego stanowiska,

�� wyciwyciąągigi -- ssąą to urzto urząądzenia przenoszdzenia przenosząące ryby z ce ryby z dolnego poziomu wody do gdolnego poziomu wody do góórnego,rnego,

�� śśluzyluzy -- urzurząądzenia pozwalajdzenia pozwalająące rybom pokonanie ce rybom pokonanie stopnia wodnego, skstopnia wodnego, skłładajadająące sice sięę z komory i z komory i zamknizamknięćęć..

PrzepPrzepłławki awki �� PrzepPrzepłławka awka -- to kanato kanałł otwarty, ktotwarty, któóry w zalery w zaleŜŜnonośści od uksztaci od ukształłtowania towania

terenu, jest w planie kanaterenu, jest w planie kanałłem prostym lub em prostym lub łłamanym, o spadku amanym, o spadku 1:31:3÷÷1:30. 1:30.

�� PoszczegPoszczegóólne rodzaje przeplne rodzaje przepłławek rawek róóŜŜniniąą sisięę mimięędzy sobdzy sobąąurzurząądzeniami wewndzeniami wewnęętrznymi, kttrznymi, któóre sre słłuuŜąŜą do zmniejszenia prdo zmniejszenia pręędkodkośści ci przepprzepłływu wody, po to aby ryby mogywu wody, po to aby ryby mogłły pokonay pokonaćć spispięętrzenie w trzenie w dowolnym czasie. dowolnym czasie.

�� Ze wzglZe wzglęędu na konstrukcje przepdu na konstrukcje przepłławki moawki moŜŜna podzielina podzielićć na na nastnastęępujpująące typy:ce typy:

1.1. bez urzbez urząądzedzeńń wewnwewnęętrznych, trznych, 2.2. z urzz urząądzeniami wewndzeniami wewnęętrznymi,trznymi,3.3. komorowe,komorowe,4.4. o pro prąądzie wstecznym, dzie wstecznym, 5.5. kaskadowe,kaskadowe,6.6. wwęęgorzowe,gorzowe,7.7. kanakanałłowe,owe,8.8. pochylnie kamienne.pochylnie kamienne.

PrzepPrzepłławki bez urzawki bez urząądzedzeńńwewnwewnęętrznych. trznych.

�� SSąą to przepto przepłławki najprostszego typu, ktawki najprostszego typu, któóre ure uŜŜywane sywane sąą przy przy spispięętrzeniach matrzeniach małłych, nie przekraczajych, nie przekraczająących 1 cych 1 -- 2 m. R2 m. RóóŜŜniniąą sisięęmimięędzy sobdzy sobąą ksztakształłtem dna, kttem dna, któóre more moŜŜe bye byćć proste, wklproste, wklęęssłłe lub e lub łłamane w postaci schodamane w postaci schodóóww

PrzepPrzepłławki z urzawki z urząądzeniami dzeniami wewnwewnęętrznymi trznymi

�� PrzepPrzepłławki tego typu posiadajawki tego typu posiadająą urzurząądzenia wewndzenia wewnęętrzne trzne zmniejszajzmniejszająące prce pręędkodkośćść wody. Swody. Sąą to gto głłazy, bloki kamienne lub azy, bloki kamienne lub betonowe, umieszczone na dnie kanabetonowe, umieszczone na dnie kanałłu (rys. 4.4). Wystawau (rys. 4.4). Wystawaćć one one mogmogąą rróówniewnieŜŜ w postaci wystw postaci wystęęppóów ze w ze śścian bocznych kanacian bocznych kanałłu (rys. u (rys. 4.5), lub przedstawiaj4.5), lub przedstawiająą one przegrody niepeone przegrody niepełłne (rys. 4.6).ne (rys. 4.6).

PrzepPrzepłławki z pionowymi szczelinamiawki z pionowymi szczelinami�� PrzepPrzepłławki z pionowymi szczelinami mogawki z pionowymi szczelinami mogąą posiadaposiadaćć śścianki dziacianki działłowe, owe,

umieszczone w stosunku do umieszczone w stosunku do śścian bocznych kanacian bocznych kanałłu, pod ku, pod kąątem prostym tem prostym (rys. 4.7) lub r(rys. 4.7) lub róóŜŜnymi knymi kąątami (rys. 4.8); czasami otwory w tami (rys. 4.8); czasami otwory w śścianach cianach dziadziałłowych zaopatrzone sowych zaopatrzone sąą w skrzydw skrzydłła boczne (rys. 4.7b, 4.7c, 4.8c).a boczne (rys. 4.7b, 4.7c, 4.8c).

PrzepPrzepłławka dla ryb z pionowymi awka dla ryb z pionowymi szczelinami szczelinami –– [[RittaRitta, , KamulaKamula]]

�� SkSkłłada siada sięę z kanaz kanałłu o przekroju prostoku o przekroju prostokąątnym z pochytnym z pochyłąłą albo albo stopniowanstopniowanąą podstawpodstawąą. Kana. Kanałł jest podzielony przegrodami na jest podzielony przegrodami na pewnpewnąą liczbliczbąą komkomóór o regularnych dr o regularnych dłługougośściach. Przegroda ciach. Przegroda momoŜŜe posiadae posiadaćć jednjednąą lub dwie pionowe szczeliny przez ktlub dwie pionowe szczeliny przez któóre re przepprzepłływa woda. Wywa woda. Wąąskie szczeliny na caskie szczeliny na całłej wysokoej wysokośści ci śścian cian kanakanałłu pozwalaju pozwalająą na przepna przepłływ ryb zaryw ryb zaróówno przy niskich jak i wno przy niskich jak i wysokich poziomach wody. Gaszenie energii przepwysokich poziomach wody. Gaszenie energii przepłływu ywu nastnastęępuje przez ruch obrotowy strumienia przeppuje przez ruch obrotowy strumienia przepłływu w osi ywu w osi prostopadprostopadłłej do podstawy kanaej do podstawy kanałłu. W zaleu. W zaleŜŜnonośści od gatunku ci od gatunku ryb, ich przepryb, ich przepłływ przez pionowe szczeliny, odbywa siyw przez pionowe szczeliny, odbywa sięę na na rróóŜŜnych gnych głęłębokobokośściach. Nachylenie dna kanaciach. Nachylenie dna kanałły moy moŜŜe wynosie wynosićć1:5 do 1:10. Typowe rozmiary kom1:5 do 1:10. Typowe rozmiary komóór wynoszr wynosząą : d: dłługougośćść 3 m, 3 m, szerokoszerokośćść 2 m. Pr2 m. Pręędkodkośćść wody w przepwody w przepłławce reguluje awce reguluje nachylenie dna kananachylenie dna kanałłu i wielkou i wielkośćść szczelin.szczelin.

�� PrzepPrzepłławki dla ryb z pionowymi szczelinami sawki dla ryb z pionowymi szczelinami sąą stosowane stosowane raczej przy duraczej przy duŜŜych rych róóŜŜnicach poziomu wody gnicach poziomu wody góórnej i dolnej rnej i dolnej oraz przy niskim poziomie wahania zwierciadoraz przy niskim poziomie wahania zwierciadłła wody.a wody.

3

Schemat usytuowania przepSchemat usytuowania przepłławki z pionowymi szczelinamiawki z pionowymi szczelinamiPrzepPrzepłławki komorowe awki komorowe

�� PrzepPrzepłławka komorowa skawka komorowa skłłada siada sięę z kanaz kanałłu z regularnie u z regularnie rozstawianymi przegrodami, ustawionymi schodkowo rozstawianymi przegrodami, ustawionymi schodkowo –– jedna wyjedna wyŜŜej ej od poprzedniej przy czym schodkowy ukod poprzedniej przy czym schodkowy ukłład przegrad przegróód jest utworzony d jest utworzony dzidzięęki pochyleniu koryta przepki pochyleniu koryta przepłławki ze spadkiem w kierunku awki ze spadkiem w kierunku przepprzepłływu wody (rys. 4.10 ywu wody (rys. 4.10 –– 4.12) lub przez stopnie w podstawie 4.12) lub przez stopnie w podstawie kanakanałłu (rys. 4.13). Najwiu (rys. 4.13). Najwięększe przyjmowane pochylenie wynosi ksze przyjmowane pochylenie wynosi 10%.10%.

Typy wyciTypy wycięćęć w przegrodachw przegrodach PrzepPrzepłławki o prawki o prąądzie wstecznym dzie wstecznym

PrzepPrzepłławki te posiadajawki te posiadająą duduŜŜy spadek (1:10 y spadek (1:10 -- 1:16). W 1:16). W zalezaleŜŜnonośści od sposobu i rodzaju progci od sposobu i rodzaju progóów umieszczonych w w umieszczonych w kanale mokanale moŜŜna wyrna wyróóŜŜninićć nastnastęępujpująące typy:ce typy:

�� progi wbudowane przy dnie w ksztaprogi wbudowane przy dnie w kształłcie zcie zęębbóów nachylonych w nachylonych przeciwnie do kierunku przepprzeciwnie do kierunku przepłływu wody ywu wody -- typ Mc. Donalda,typ Mc. Donalda,

�� progi wbudowane w progi wbudowane w śścianach bocznych cianach bocznych -- typ typ DenilDenil,,�� zzęęby o krawby o krawęędzi zygzakowatej dzi zygzakowatej –– typ Lachadenede.typ Lachadenede.

Woda spWoda spłływajywająąca stromym korytem odrzucana jest przez ca stromym korytem odrzucana jest przez progi, dziprogi, dzięęki czemu redukuje siki czemu redukuje sięę prpręędkodkośćść wody nieraz 2,5wody nieraz 2,5--krotnie. Redukcjkrotnie. Redukcjęę prpręędkodkośści wody otrzymuje sici wody otrzymuje sięę rróówniewnieŜŜ przez przez skierowanie do kanaskierowanie do kanałłu, przez otwory poprzeczne w dnie, u, przez otwory poprzeczne w dnie, strugi wody o kierunku przeciwnym do przepstrugi wody o kierunku przeciwnym do przepłływu wody w ywu wody w kanale. Stosuje sikanale. Stosuje sięę je przy niskich zaporach. Nie sje przy niskich zaporach. Nie sąą one zbyt one zbyt odpowiednie dla maodpowiednie dla małłych i sych i słłabych gatunkabych gatunkóów ryb. Ogw ryb. Ogóólnie slnie sąąuuŜŜywane dla silnych ryb, tj. pstrywane dla silnych ryb, tj. pstrąąggóów i ryb w i ryb łłososiowatych. ososiowatych.

PrzepPrzepłławka dla ryb typu awka dla ryb typu DenilDenilSkSkłłada siada sięę z kanaz kanałłu zawieraju zawierająącego symetryczne, progi o cego symetryczne, progi o

ksztakształłcie zcie zęębbóów mocowane w w mocowane w śścianie bocznej. Przegrody scianie bocznej. Przegrody sąąustawione pod kustawione pod kąątem 45tem 45°° do dna kanado dna kanałłu (nachylenie dna od 1:3 do u (nachylenie dna od 1:3 do 1:5), przeciwnie do kierunku przep1:5), przeciwnie do kierunku przepłływu i stawiajywu i stawiająą opopóór gr głłóównemu wnemu strumieniowi w centralnej czstrumieniowi w centralnej częśęści kanaci kanałłu, kieruju, kierująąc czc częśćęść energii energii przepprzepłływu na ywu na śściany i podstawciany i podstawęę kanakanałłu. Uzyskuje siu. Uzyskuje sięę znaczne znaczne rozproszenie energii przeprozproszenie energii przepłływu oraz stabilizuje prywu oraz stabilizuje pręędkodkośści przepci przepłływu ywu w centralnej strefie przepw centralnej strefie przepłławki. awki.

PrzepPrzepłławka typu awka typu DenilDenil

Schemat usytuowania przepławki typu Denil: 1-wejście, 2-wyjście, 3-pole spocznikowe, 4-pokrywa ochronna, 5-przelew wabiący ryby, 6-krata, 7-przelew przy wysokim poziomie wody.

4

PrzepPrzepłławki kaskadowe awki kaskadowe Ten typ przepTen typ przepłławki jest wzorowany na naturalnych awki jest wzorowany na naturalnych

wodospadach. Skwodospadach. Skłłada siada sięę ona z duona z duŜŜych zbiornikych zbiornikóów w wypoczynkowych, wykutych w skale (lub wybudowanych wypoczynkowych, wykutych w skale (lub wybudowanych sztucznie) posztucznie) połąłączonych krczonych króótkimi kanatkimi kanałłami o znacznych ami o znacznych spadkach. W zalespadkach. W zaleŜŜnonośści od nachylenia kanaci od nachylenia kanałłu dobierane su dobierane sąąw nich urzw nich urząądzenia wewndzenia wewnęętrzne.trzne.

1-zapora,

2-akweny,

3–połączenia (przepławki komorowe).

PrzepPrzepłławki dla wawki dla węęgorzy gorzy PrzepPrzepłławka dla wawka dla węęgorzy skgorzy skłłada siada sięę z wz wąąskiego drewnianego kanaskiego drewnianego kanałłu u

(koryta), (koryta), łąłączcząącego dolny poziom wody z gcego dolny poziom wody z góórnym. Kanarnym. Kanałł przy wodzie przy wodzie dolnej modolnej moŜŜe bye byćć szerszy, w celu uszerszy, w celu ułłatwienia rybom do niego wejatwienia rybom do niego wejśścia. cia. Spadek dna kanaSpadek dna kanałłu mou moŜŜe bye byćć bardzo dubardzo duŜŜy, nie wiy, nie więększy jednak nikszy jednak niŜŜ 1:8. 1:8. KanaKanałł momoŜŜe bye byćć przedzielony przegrodami, siprzedzielony przegrodami, sięęgajgająącymi do 2/3 wysokocymi do 2/3 wysokośści ci śścianek bocznych, wypecianek bocznych, wypełłnionych grubym nionych grubym ŜŜwirem lub drobnymi wirem lub drobnymi otoczakami. W dnie mogotoczakami. W dnie mogąą bybyśś zainstalowane pionowe kolce, mizainstalowane pionowe kolce, mięędzy dzy ktktóórymi poruszajrymi poruszająą sisięę wwęęgorze. Dla tego typu przepgorze. Dla tego typu przepłławki jest uawki jest uŜŜywana ywana minimalna ilominimalna ilośćść wody. wody.

PrzepPrzepłławki kanaawki kanałłowe owe

SkSkłładajadająą sisięę z koryta uksztaz koryta ukształłtowanego na podobietowanego na podobieńństwo naturalnych ciekstwo naturalnych ciekóów, w, zzłłooŜŜonych z odcinkonych z odcinkóów o zmniejszonym przepw o zmniejszonym przepłływie i duywie i duŜŜej liczbie maej liczbie małłych stopni lub ych stopni lub ostrostróóg kamiennych. Koryto przepg kamiennych. Koryto przepłławki jest poprowadzone w ten sposawki jest poprowadzone w ten sposóób, aby b, aby roboty ziemne byroboty ziemne byłły jak najmniejsze, dlatego jej ksztay jak najmniejsze, dlatego jej kształłt jest dosyt jest dosyćć nieregularny. nieregularny. Maksymalne rMaksymalne róóŜŜnice wysokonice wysokośści poci połłooŜŜenia zwierciadeenia zwierciadełł wwóód w basenach nie powinny d w basenach nie powinny przekraczaprzekraczaćć w strefach gw strefach góórskich 25 cm, w obszarach nizinnych 10rskich 25 cm, w obszarach nizinnych 10--20 cm. 20 cm. PrzepPrzepłławka przedstawiona na rysunku [awka przedstawiona na rysunku [śśbikowski, bikowski, śśelazko] skelazko] skłłada siada sięę z z pipięęciometrowych odcinkciometrowych odcinkóów o wiw o więększym spadzie i nastkszym spadzie i nastęępujpująących po nich odcinkcych po nich odcinkóów w bez spadu, niekiedy z progiem dennym. Jej dno jest umocnione bez spadu, niekiedy z progiem dennym. Jej dno jest umocnione ŜŜwirem i wirem i drewnianymi palikami. Zostadrewnianymi palikami. Zostałły tam tey tam teŜŜ wbudowane duwbudowane duŜŜe kamienie, kte kamienie, któóre re wytwarzajwytwarzająą miejsca o niejednakowym przepmiejsca o niejednakowym przepłływie. Skarpy umocnione faszynywie. Skarpy umocnione faszynąą i i brzegosbrzegosłłonemonem wiklinowym. wiklinowym.

Przepławka - kanał obiegowy:

1-rzeka, 2-jaz, 3–pochylnia kamienna, 4-przepławka - kanałobiegowy, 5–wlot, 6–ujście - wejście dla ryb, 7-kierownica palowa, 8-przepust, 9-kanał na stawy rybne.

PrzepPrzepłławki ze swobodnieawki ze swobodnieuksztaukształłtowanymi basenamitowanymi basenami

Schemat usytuowania Schemat usytuowania przepprzepłławki ze awki ze swobodnie swobodnie uksztaukształłtowanymi towanymi basenami:basenami:

11--wejwejśście, 2cie, 2--wyjwyjśście, cie, 33--zwzwęŜęŜenie kanaenie kanałłu w celu u w celu kontroli i monitorowania kontroli i monitorowania przepprzepłływu ryb, 4ywu ryb, 4--zakola zakola kanakanałłu formowane z ziemi, u formowane z ziemi, kamieni i rokamieni i rośślinnolinnośści, ci, tworzone przez naturalne tworzone przez naturalne uksztaukształłtowanie terenu, 5towanie terenu, 5--zwzwęŜęŜenie wylotu w celu enie wylotu w celu kontroli i monitowania kontroli i monitowania przepprzepłływu ryb, 6ywu ryb, 6-- przelew przelew wabiwabiąący ryby.cy ryby.

Pochylnie kamienne.Pochylnie kamienne.

Schemat usytuowania pochylni kamiennej: 1-wejście, 2-wyjście, 3-obszar wypoczynku ryb, 4-poprzeczny układ kamieni formujący seriębasenów 5-pełna szerokość kanału z pochyleniem 1:20 w kierunku przepływu, 6-grzbiet zapory, 7-zanurzony grzbiet progu, 8-grzbiet z kamieni.

Schemat usytuowania pochylni kamiennej:

1-wejście, 2-wyjście, 3-obszar wypoczynku ryb, 4-poprzeczny układ kamieni formujący seriębasenów, 5-zanurzony grzbiet progu, 6-grzbiet z kamieni, 7-przelew wabiący ryby

Nachylenie w pochylniach przyjmowane jest w granicach 1:15 ÷ 1:27. SłuŜąone do pokonywania niskich stopni, poniewaŜ w większych budowlach długośćpochylni byłaby zbyt duŜa. Przepływ wody odbywa się między kamieniami. Są to konstrukcje tanie.

WyciWyciąągi dla ryb gi dla ryb

Schemat usytuowania wyciągu: 1-wejście, 2-wyjście, 3-przepławka, 4-klatka, 5-klatka w pozycji podniesienia, 6-przewód doprowadzający wodę, 7-machanizm podnoszący, 8-pochylnia.

5

ŚŚluzyluzySSłłuuŜąŜą do pokonywania rdo pokonywania róóŜŜnic nic

poziompoziomóów wodnych budowane sw wodnych budowane sąą na na zaporach, majzaporach, mająących ponad 12 cych ponad 12 metrmetróów spadu. Dziaw spadu. Działłajająą one na tej one na tej samej zasadzie co przepsamej zasadzie co przepłławki. Tak awki. Tak jak w przepjak w przepłławkach tworzony jest awkach tworzony jest prprąąd wabid wabiąący ryby, ktcy ryby, któóry powoduje ry powoduje ŜŜe ryby wpe ryby wpłływajywająą do komory do komory śśluzy, luzy, gdy zamknigdy zamknięęcie dolne jest cie dolne jest podniesione. Po okrepodniesione. Po okreśślonym czasie lonym czasie zamknizamknięęcie dolne jest opuszczane i cie dolne jest opuszczane i nastnastęępuje napepuje napełłnienie komory nienie komory śśluzy luzy wodwodąą, a, aŜŜ poziom wody w poziom wody w śśluzie luzie osiosiąągnie taki sam, jak w ggnie taki sam, jak w góórnym rnym stanowisku. Naststanowisku. Nastęępnie zamknipnie zamknięęcie cie ggóórne zostaje otworzone i ryby rne zostaje otworzone i ryby wypwypłływajywająą z komory. Czas z komory. Czas poszczegposzczegóólnych faz cyklu lnych faz cyklu śśluzowania luzowania jest okrejest okreśślany indywidualnie dla lany indywidualnie dla kakaŜŜdej budowli.dej budowli.

ŚŚluza typu luza typu DeelderDeelder

Schemat usytuowania śluzy dla ryb typu Deelder: a) wpłynięcie ryb do śluzy, b) napełnienie c) wypuszczenie ryb; 1-wejście, 2-wyjście, 3-zamknięcie dolne, 4-zamknięcie górne, 5- przelew wabiący ryby.

PrzepPrzepłławki dla rybawki dla ryb

WybWybóór lokalizacji.r lokalizacji.

Lokalizacja przepLokalizacja przepłławki w terenie awki w terenie Lokalizacja przepLokalizacja przepłławki w terenie jest bardzo istotnym elementem w awki w terenie jest bardzo istotnym elementem w

projektowaniu przepprojektowaniu przepłławek i decyduje o jej dziaawek i decyduje o jej działłaniu. Nawet najlepsza aniu. Nawet najlepsza konstrukcja nie bkonstrukcja nie bęędzie spedzie spełłnianiałła swych funkcji, jea swych funkcji, jeśśli ryby nie bli ryby nie bęęddąą mogmogłły z y z niej korzystaniej korzystaćć w skutek zw skutek złłego umieszczenia do niej wejego umieszczenia do niej wejśścia. cia.

Zalecenia ogZalecenia ogóólne wyboru lokalizacji przeplne wyboru lokalizacji przepłławki w terenie awki w terenie wgwg. . Sakowicza i Sakowicza i śśarneckiegoarneckiego

�� Przy projektowaniu budowli piPrzy projektowaniu budowli pięętrztrząących nalecych naleŜŜy jednoczey jednocześśnie projektowanie projektowaććprzepprzepłławki, poniewaawki, poniewaŜŜ nawet w najtrudniejszych sytuacjach terenowych nawet w najtrudniejszych sytuacjach terenowych przepprzepłławkawkęę momoŜŜna tak zaprojektowana tak zaprojektowaćć, aby zapewni, aby zapewnićć niezawodne niezawodne wchodzenie do niej ryb. wchodzenie do niej ryb.

�� DecydujDecydująącym czynnikiem o wyborze miejsca lokalizacji przepcym czynnikiem o wyborze miejsca lokalizacji przepłławki jest awki jest rozmieszczenie poszczegrozmieszczenie poszczegóólnych elementlnych elementóów kaw kaŜŜdego stopnia.dego stopnia.

�� Przy wiPrzy więększych szerokokszych szerokośściach rzek naleciach rzek naleŜŜy wybudoway wybudowaćć wiwięęcej, nicej, niŜŜ jednjednąąprzepprzepłławkawkęę. Jedn. Jednąą umieumieśścicićć przy odprowadzeniu wody z turbin, a nastprzy odprowadzeniu wody z turbin, a nastęępne pne na obu brzegach koryta rzeki (kanana obu brzegach koryta rzeki (kanałłu). W zaleu). W zaleŜŜnonośści od stanci od stanóów wody ryby w wody ryby bbęęddąą mogmogłły zamiennie z nich korzystay zamiennie z nich korzystaćć. Przy niskich stanach, kiedy nie ma . Przy niskich stanach, kiedy nie ma przelewu wody przez jaz, ryby bprzelewu wody przez jaz, ryby bęęddąą korzystakorzystaćć z przepz przepłławki umieszczonej awki umieszczonej przy elektrowni, a przy wysokim stanie wody ryby bprzy elektrowni, a przy wysokim stanie wody ryby bęęddąą ddąŜąŜyyćć do do przepprzepłławki poawki połłooŜŜonej przy brzegach. onej przy brzegach.

�� JeJeśśli stopieli stopieńń wodny z elektrowniwodny z elektrowniąą projektuje siprojektuje sięę w jednej linii w gw jednej linii w głłóównym wnym korycie rzeki oraz w przypadku stakorycie rzeki oraz w przypadku stałłego przepego przepłływu wody przez stopieywu wody przez stopieńń to to ryby bryby bęęddąą ddąŜąŜyyłły do budowli na cay do budowli na całłej jej szerokoej jej szerokośści. Naleci. NaleŜŜy wtedy y wtedy wybudowawybudowaćć przepprzepłławki przy obu brzegach.awki przy obu brzegach.

Sposoby umieszczenia przepSposoby umieszczenia przepłławki awki

w stosunku do budowliw stosunku do budowli

przybrzeŜne śródrzeczne.

w postaci łuku, w linii łamanej na brzegu, równolegle do rzeki.

Sposoby umieszczenia przepSposoby umieszczenia przepłławki awki w stosunku do budowliw stosunku do budowli

a) przy elektrowni, b) na brzegu przeciwległym do elektrowni, c) środkowe - pomiędzy elektrownią a jazem

a) połączenie dolnego stanowiska rzeki z kanałem górnym, b) połączenie kanałów dolnego z górnym.

6

Przedpole przepPrzedpole przepłławki awki �� DolnDolnąą granicgranicęę przedpola stanowi przedpola stanowi

odlegodległłoośćść od przeszkody, do ktod przeszkody, do któórej rej ryby prryby próóbujbująące sforsowace sforsowaććprzeszkodprzeszkodęę ssąą znoszone przez zbyt znoszone przez zbyt silny prsilny prąąd. Dolna granica zaled. Dolna granica zaleŜŜy od y od rozmaitych czynnikrozmaitych czynnikóów takich jak: w takich jak: prpręędkodkośćść wody, biologiczne wody, biologiczne wwłłaaśściwociwośści danego gatunku ryb. ci danego gatunku ryb. Zatem wylot przepławki powinien znajdować sięmoŜliwie najbliŜej górnej granicy poszukiwań.

�� GGóórna granica przedpola morna granica przedpola moŜŜe e znajdowaznajdowaćć sisięę u podnu podnóóŜŜa a przegrody, albo w pewnej przegrody, albo w pewnej odlegodległłoośści od niej. Odlegci od niej. Odległłoośćść ta jest ta jest zmienna i zalezmienna i zaleŜŜy od pry od pręędkodkośści ci wody spwody spłływajywająącej w dcej w dóółł w danym w danym momencie. momencie. Granica górna zaleŜna jest od prędkości prądu i zdolności pływackich poszczególnych gatunków ryb. .

Przesuwanie się ryb na przedpolu przepławki: a - górna granica przedpola, b - dolna granica przedpola.

Wylot przepWylot przepłławki awki –– wejwejśście cie

Umieszczenie wylotu przepUmieszczenie wylotu przepłławki uzaleawki uzaleŜŜnione nione jest od:jest od:

�� charakteru koryta rzeki, charakteru koryta rzeki, �� topografii brzegtopografii brzegóów, w, �� szczegszczegóółłóów konstrukcyjnych przegrody piw konstrukcyjnych przegrody pięętrztrząącej,cej,�� sytuacji w nurtowej czsytuacji w nurtowej częśęści rzeki ponici rzeki poniŜŜej przegrody ej przegrody w okresie ciw okresie ciąągu ryb,gu ryb,

�� zdolnozdolnośści do pokonywania prci do pokonywania pręędkodkośści wody przez ci wody przez gatunek, ktgatunek, któóremu gremu głłóównie ma swnie ma słłuuŜŜyyćć przepprzepłławkaawka..

Lokalizacja wejLokalizacja wejśściacia�� WejWejśście jest elementem przycicie jest elementem przyciąągajgająącym ryby. Czynnikiem cym ryby. Czynnikiem

kierujkierująącym ryby do przepcym ryby do przepłławki jest strumieawki jest strumieńń wody wody opuszczajopuszczająącej wejcej wejśście. Strumiecie. Strumieńń wejwejśścia przenika wodcia przenika wodęę dolndolnąąwytyczajwytyczająąc w pewnym sensie c w pewnym sensie śściecieŜŜkkęę. Przenikanie jest funkcj. Przenikanie jest funkcjąątrzech czynniktrzech czynnikóów: pw: pęędu, formy i kdu, formy i kąąta ustawienia strumienia. ta ustawienia strumienia. Ryby dRyby dąŜąąŜą zawsze w kierunku najwizawsze w kierunku najwięększej masy wody, dlatego kszej masy wody, dlatego prprąąd wypd wypłływajywająącej wody musi bycej wody musi byćć bardziej wyczuwalny, nibardziej wyczuwalny, niŜŜprzepprzepłływ w rzece. yw w rzece.

�� WejWejśście dla ryb powinno bycie dla ryb powinno byćć popołłooŜŜone moone moŜŜliwie blisko liwie blisko przeszkody (jazu, zapory, elektrowni itd.), lecz poniprzeszkody (jazu, zapory, elektrowni itd.), lecz poniŜŜej strefy o ej strefy o duduŜŜej turbulencji powstajej turbulencji powstająącej ponicej poniŜŜej wylotej wylotóów z turbin oraz w z turbin oraz urzurząądzedzeńń do rozpraszania energii. Zaleca sido rozpraszania energii. Zaleca sięę aby wejaby wejśście nie cie nie znalazznalazłło sio sięę blibliŜŜej przegrody niej przegrody niŜŜ 6 g6 głęłębokobokośści wody.ci wody.

�� Istotnym warunkiem jest umieszczenie wylotu przepIstotnym warunkiem jest umieszczenie wylotu przepłławki w awki w ggóórnej granicy przedpola. rnej granicy przedpola.

�� WejWejśście do przepcie do przepłławki powinno awki powinno łłagodnie agodnie łąłączyczyćć sisięę z dnem oraz z dnem oraz bybyćć umieszczone w miejscu odpowiednio gumieszczone w miejscu odpowiednio głęłębokim Wylot nalebokim Wylot naleŜŜy y tak umietak umieśścicićć, aby by, aby byłł zalany nawet przy najnizalany nawet przy najniŜŜszych stanach szych stanach wody i aby ryby mogwody i aby ryby mogłły dostaway dostawaćć sisięę do niego swobodnie, bez do niego swobodnie, bez potrzeby wykonywania potrzeby wykonywania „„skokskokóóww””. .

Usytuowanie wylotu przepławki

a) równoległe z prądem, b) pod kątem ostrym do prądu, c) pod kątem prostym do prądu, d) przeciw prądowi w rzece.

Wlot przepWlot przepłławki (wyjawki (wyjśście dla ryb).cie dla ryb).Ryby opuszczajRyby opuszczająąc przepc przepłławkawkęę majmająą trudnotrudnośści w aklimatyzacji do ci w aklimatyzacji do

warunkwarunkóów wody gw wody góórnej. Na etapie projektowym nalernej. Na etapie projektowym naleŜŜy uwzgly uwzglęędniadniaććponiponiŜŜsze uwagi:sze uwagi:

�� Po wyjPo wyjśściu z przepciu z przepłławki ryby muszawki ryby musząą dostadostaćć sisięę w strumiew strumieńń wody wody przybrzeprzybrzeŜŜnej, dlatego wyjnej, dlatego wyjśście musi bycie musi byćć lokalizowane w linii brzegowej lokalizowane w linii brzegowej zorientowanej w kierunku wzorientowanej w kierunku węędrdróówki ryb (aby skierowawki ryb (aby skierowaćć ryby w gryby w góórręęrzeki po tej stronie brzegu rzeki, ktrzeki po tej stronie brzegu rzeki, któórrąą dany gatunek ryb wybiera w dany gatunek ryb wybiera w swoich wswoich węędrdróówkach).wkach).

�� WyjWyjśście powinno bycie powinno byćć lokalizowane na glokalizowane na głęłębokobokośści porci poróównywalnej do wnywalnej do ggłęłębokobokośści wody w kanale przepci wody w kanale przepłławki. Nurt komory wyjawki. Nurt komory wyjśściowej ciowej powinien bypowinien byćć przyjmowany w projekcie jako gprzyjmowany w projekcie jako głłóówny strumiewny strumieńń wody wody zasilajzasilająący przepcy przepłławkawkęę. Strumie. Strumieńń wody pwody płłynynąący w kierunku wlotu cy w kierunku wlotu elektrowni, lub prelektrowni, lub prąąd wody pd wody płłynynąącej na przelewy jazowe mocej na przelewy jazowe moŜŜe e powodowapowodowaćć zawirowania w granicach komory wyjzawirowania w granicach komory wyjśściowej i ciowej i dezorientowadezorientowaćć ryby wypryby wypłływajywająące w gce w góórze strumienia. Nalerze strumienia. NaleŜŜy unikay unikaććlokalizacji wyjlokalizacji wyjśścia przepcia przepłławki w pobliawki w pobliŜŜu tych obszaru tych obszaróów.w.

�� Ryby po wyjRyby po wyjśściu z przepciu z przepłławki powinny byawki powinny byćć kierowane ku brzegom kierowane ku brzegom koryta rzeki. W innym przypadku mogkoryta rzeki. W innym przypadku mogłłoby zostaoby zostaćć porwane przez porwane przez nurt rzeki i skierowane na przelewy.nurt rzeki i skierowane na przelewy.

DobDobóór gr głłóównych parametrwnych parametróów przepw przepłławekawek

Przy projektowaniu przejPrzy projektowaniu przejśćść nalenaleŜŜy y rozwarozwaŜŜyyćć nastnastęępujpująące zmienne biologiczne: ce zmienne biologiczne:

�� gatunek, gatunek, �� zachowanie, zachowanie, �� wybwybóór czasu, r czasu, �� wiek, wiek, �� rozmiar, rozmiar, �� pokonywane odlegpokonywane odległłoośści, ci, �� hydraulika. hydraulika.

7

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa –– zazałłooŜŜenia do projektuenia do projektu

Komory przepKomory przepłławek powinny byawek powinny byćć momoŜŜliwie duliwie duŜŜe, e, niezaleniezaleŜŜnie od ich typu i przeznaczenia, jak rnie od ich typu i przeznaczenia, jak róówniewnieŜŜ od od rodzaju rodzaju śścianek dziacianek działłowych. Dla ryb wielkoowych. Dla ryb wielkośćść przestrzeni przestrzeni w przepw przepłławce, do ktawce, do któórej majrej mająą wpwpłłynynąćąć odgrywa istotnodgrywa istotnąąrolrolęę. Przyjmuje si. Przyjmuje sięę nastnastęępujpująące zalecenia: ce zalecenia:

�� dla dla łłososi i troci nie mniejsze niososi i troci nie mniejsze niŜŜ 6,0 m d6,0 m dłługougośści i 3,0 m ci i 3,0 m szerokoszerokośści,ci,

�� dla innych gatunkdla innych gatunkóów nie mniejsze niw nie mniejsze niŜŜ 3,0 m d3,0 m dłługougośści i ci i 2,0 m szeroko2,0 m szerokośści. ci.

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa –– zazałłooŜŜenia do projektuenia do projektu

GGłęłębokobokośćść komory.komory.

�� w przepw przepłławkach dla awkach dla łłososi i troci od 1,5 do 1,8 m,ososi i troci od 1,5 do 1,8 m,�� dla gatunkdla gatunkóów drobniejszych do 1,0 w drobniejszych do 1,0 -- 1,2 m.1,2 m.�� W Polsce dobre wyniki w przepW Polsce dobre wyniki w przepłławkach awkach łłososiowych ososiowych

otrzymano w Rootrzymano w RoŜŜnowie i Czchowie przy gnowie i Czchowie przy głęłębokobokośści komci komóór r 1,8 m oraz we W1,8 m oraz we Włłococłławku przy gawku przy głęłębokobokośści 1,6 m.ci 1,6 m.

�� W krajach Europy Zachodniej gW krajach Europy Zachodniej głęłębokobokośćść komkomóór przekracza r przekracza zwykle 1,5 m, a w duzwykle 1,5 m, a w duŜŜych przepych przepłławkach nawet dochodzi do awkach nawet dochodzi do 2 m. 2 m.

�� W krajach byW krajach byłłego Zwiego Zwiąązku Radzieckiego [zku Radzieckiego [CharczewCharczew] ] przyjmuje siprzyjmuje sięę dla dla łłososi i troci do 1,0 m, dla ryb ososi i troci do 1,0 m, dla ryb drobniejszych do 0,8 m i dla ryb madrobniejszych do 0,8 m i dla ryb małłych do 0,6 m. Jedynie ych do 0,6 m. Jedynie dla jesiotrowatych projektuje sidla jesiotrowatych projektuje sięę komory o gkomory o głęłębokobokośści do ci do 2,0 m. 2,0 m.

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa –– zazałłooŜŜenia do projektuenia do projektu

WielkoWielkośćść otworotworóów.w.�� Zalecana minimalna wielkoZalecana minimalna wielkośćść otworotworóów w przesmykowych w przepprzesmykowych w przepłławkach awkach łłososiowych wynosi 50 ososiowych wynosi 50 ×× 5050 cm. Dla cm. Dla drobniejszych gatunkdrobniejszych gatunkóów ryb wymiary w ryb wymiary otworotworóów w przepw w przepłławkach mogawkach mogąą wynosiwynosićć40 40 ×× 4040 cm, ale nie powinny bycm, ale nie powinny byćć mniejsze, mniejsze, poniewaponiewaŜŜ zbyt mazbyt małłe otwory moge otwory mogąą dziadziałłaaććna ryby odstraszajna ryby odstraszająąco. Wycico. Wycięęcia gcia góórne rne projektuje siprojektuje sięę zwykle mniejsze od otworzwykle mniejsze od otworóów w przesmykowych.przesmykowych.

PrzepPrzepłławka komorowaawka komorowa–– zazałłooŜŜenia do projektuenia do projektu

Wymiary otworów w przegrodach między komorami zalecane przez Charczewa

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa –– zazałłooŜŜenia do projektuenia do projektuW celu zmniejszenia wirW celu zmniejszenia wiróów w komorach i ich siw w komorach i ich siłły, stosuje y, stosuje

sisięę nastnastęępujpująące zalecenia:ce zalecenia:�� wykonanie naprzemianlegwykonanie naprzemianległłych otworych otworóów pow połłooŜŜonych po obu stronach osi onych po obu stronach osi

przepprzepłławki,awki,�� stosowanie ostrstosowanie ostróóg kierunkowych o zrg kierunkowych o zróóŜŜnicowanej wielkonicowanej wielkośści i o rci i o róóŜŜnym nym

ustawieniu, ustawieniu, �� umieszczenie otworumieszczenie otworóów wzdw wzdłłuuŜŜ łłagodnej krzywej: lewa strona agodnej krzywej: lewa strona -- śśrodek rodek --

prawa strona prawa strona -- itd. Takie usytuowanie szczegitd. Takie usytuowanie szczegóólnie zalecane jest przy lnie zalecane jest przy niewysokich stopniach [niewysokich stopniach [CharczewCharczew],],

�� umieszczaumieszczaćć ggóórne i dolne otwory w rne i dolne otwory w śściankach dziaciankach działłowych komowych komóór w ten r w ten spossposóób, aby prb, aby prąąd wody przepd wody przepłływajywająący przez nie tworzycy przez nie tworzyłł dwie dwie krzykrzyŜŜujująące sice sięę linie faliste linie faliste -- sinusoidy. sinusoidy.

Schemat rozmieszczenia górnych wycięć i otworów przesmykowych w ścianach działowych komór.

PrzepPrzepłławka komorowaawka komorowa–– prpręędkodkośści wodyci wody

ZdolnoZdolnośćść ryb rzecznych do pokonywania ryb rzecznych do pokonywania prprąądu wody: du wody:

�� gatunki nalegatunki naleŜąŜące do tzw. ce do tzw. „„dobrych dobrych ppłływakywakóóww””: 1,5: 1,5——1,8 m/s,1,8 m/s,

�� duduŜŜe gatunki we gatunki węędrowne, takie jak drowne, takie jak łłosoosośś i i trotroćć: 2,0: 2,0——2,5 m/s. 2,5 m/s.

8

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa -- wysokowysokośćść stopnistopniPrędkośćprądu pokonywana przez niektóre gatunki ryb

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa -- wysokowysokośćść stopnistopni

WysokoWysokośści stopnia w przepci stopnia w przepłławkach zalecane dla awkach zalecane dla warunkwarunkóów polskich:w polskich:

�� przepprzepłławki dla awki dla łłososi i troci na gososi i troci na góórnych doprnych dopłływach Wisywach Wisłły y wynosi 40 cm, natomiast w dolnym biegu rzeki oraz na wynosi 40 cm, natomiast w dolnym biegu rzeki oraz na krkróótkich rzekach pomorskich wysokotkich rzekach pomorskich wysokośćść stopnia mostopnia moŜŜe bye byććpodwypodwyŜŜszona do 50, a nawet 60 cm.szona do 50, a nawet 60 cm.

�� przepprzepłławki na tych rzekach, w ktawki na tych rzekach, w któórych rych łłososie i trocie nie ososie i trocie nie wystwystęępujpująą, nale, naleŜŜy stosoway stosowaćć wysokowysokośćść stopnia 15 cm, stopnia 15 cm, wysokowysokośćść ttęę momoŜŜna podwyna podwyŜŜszyszyćć w poszczegw poszczegóólnych lnych przypadkach do 25, a nawet do 30 cm.przypadkach do 25, a nawet do 30 cm.

W RoW RoŜŜnowie, Czchowie i Wnowie, Czchowie i Włłococłławku wykonano awku wykonano komory o wysokokomory o wysokośści stopnia 40 cm.ci stopnia 40 cm.

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa -- wydatek wodywydatek wody

�� Minimalny wydatek wody potrzebnej dla obsMinimalny wydatek wody potrzebnej dla obsłługi ugi przepprzepłławki dla awki dla łłososi, nie powinien byososi, nie powinien byćć mniejszy od 0,8 mniejszy od 0,8 m3/s. Wskazane jest projektowanie na wim3/s. Wskazane jest projektowanie na więęcej nicej niŜŜ 1,0 1,0 m3/s. W przedziale tym mieszczm3/s. W przedziale tym mieszcząą sisięę przepprzepłławki na awki na Dunajcu w RoDunajcu w RoŜŜnowie i Czchowie oraz na Winowie i Czchowie oraz na Wiśśle we le we WWłłococłławku, ktawku, któórych wydatek wynosi ok. 1,0 m3/s. W rych wydatek wynosi ok. 1,0 m3/s. W przepprzepłławkach przeznaczonych dla awkach przeznaczonych dla łłososi i troci nie wolno ososi i troci nie wolno schodzischodzićć niniŜŜej podanego minimum (0,8 m3/s). ej podanego minimum (0,8 m3/s).

�� W przepW przepłławkach przeznaczonych dla ryb innych niawkach przeznaczonych dla ryb innych niŜŜłłososie i trocie wydatek waha siososie i trocie wydatek waha sięę w granicach od 0,25 w granicach od 0,25 m3/s do 0,5 m3/s. Przykm3/s do 0,5 m3/s. Przykłładem takiej przepadem takiej przepłławki w awki w Polsce jest przepPolsce jest przepłławka na rzece awka na rzece WelWel w Kurojadach, w Kurojadach, ktktóórej wydatek wynosi 0,25 m3/s. rej wydatek wynosi 0,25 m3/s.

�� Dla ryb wDla ryb węędrownych i reofilnych, mniejszych od drownych i reofilnych, mniejszych od łłososi ososi minimalny zalecany wydatek 0,5 m3/s.minimalny zalecany wydatek 0,5 m3/s.

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa -- wydatek wodywydatek wody

IloIlośćść przepprzepłływu wody przez przepywu wody przez przepłławkawkęę typu typu komorowego, jest funkcjkomorowego, jest funkcjąą trzech wartotrzech wartośści:ci:

�� wielkowielkośści otworci otworóów w przegrodach poprzecznych,w w przegrodach poprzecznych,�� rróóŜŜnicy poziomnicy poziomóów sw sąąsiadujsiadująących komcych komóór (wysokor (wysokośćść stopnia),stopnia),�� prpręędkodkośści przepci przepłływu wody w ywu wody w śświetle otworu. wietle otworu. �� iloilośści wody, przepci wody, przepłływajywająącej przez przesmykowy otwcej przez przesmykowy otwóór r

zatopiony, obliczamy wg wzoru: zatopiony, obliczamy wg wzoru:

PrzepPrzepłławka komorowa awka komorowa -- wydatek wodywydatek wody

�� Wydatek wody dla gWydatek wody dla góórnego wycirnego wycięęcia w cia w śściance ciance dziadziałłowej oblicza siowej oblicza sięę na podstawie wzoru:na podstawie wzoru:

gdzie:gdzie:�� CC -- wspwspóółłczynnik wydatku wody przy nie zatopionym przelewie,czynnik wydatku wody przy nie zatopionym przelewie,�� bb -- faktyczna szerokofaktyczna szerokośćść przelewu przy uwzglprzelewu przy uwzglęędnieniu bocznego ddnieniu bocznego dłławienia awienia

�� hh -- ggłęłębokobokośćść ssłłupa wody nad progiem otworuupa wody nad progiem otworu,,

9

10