Prostorna Osnova PP BPK

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d. BANJA LUKA Save Mrkalja 16, 78000 Banja Luka, tel: +387 51 21 66 14, faks: +387 51 21 65 57, e-mail: [email protected], www.iu-rs.com JIB 4401013220009 .R. 5710100000026157 Komercijalna banka a.d. Banja Luka

Banja Luka, decembar 2009. god.

PROSTORNI PLAN ZA PODRUJE

BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA GORADE

ZA PERIOD 2008 2028. GODINA

-PROSTORNA OSNOVA-

- Nacrt -

Urbanistiki zavod Republike Srpske, a.d., 78000 Banja Luka, Save Mrkalja 16

Tel: 387 51 21 66 14; Faks: 387 51 21 65 57; E-mail: [email protected]

2

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d. BANJA LUKA

PREDMET: PROSTORNI PLAN ZA PODRUJE BOSANSKO - PODRINJSKOG KANTONA GORADE ZA PERIOD 2008 2028. GODINA

INVESTITOR: VLADA BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA GORADE NOSILAC PRIPREME: MINISTARSTVO ZA URBANIZAM, PROSTORNO UREENJE I

ZATITU OKOLINE U VLADI KANTONA VERIFIKACIJA: SKUPTINA BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA

GORADE NOSILAC IZRADE: URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d. BANJA

LUKA RADNI TIM ZA IZRADU PLANA: mr BRANISLAV BIJELI, dipl. prost. planer

DRAGICA HRNI, dipl. prost.planer, GORDAN MILINKOVI, dipl.in.geod. MILE VUJAI, dipl. in. geolog. BRANKO TOMI, dipl. in. saob. MARKO VUJI, dipl. in. gra. mr MILAN PRULJ, dipl. in. elektr. NIKOLA STUPAR, dipl. in. elektr. PETAR VUJANI, dipl. in. gra. GORAN PAI, dipl. in. ma. DARKO JOVANI, dipl. in. um. DOBRILA TASOVAC, dipl.in.polj. ORE MILIEVI, dipl. ekonom.

JASNA TALOVI, prof. biologije SVJETLANA KODO, prof. geografije SLAVICA PATAR, dipl.in.el. DRAGAN TODOROVI, dipl.in.ma.

OLUI BOGOLJUB, dipl. pravnik SANJA BAJI, in. informatike TANJA TALI, arh.gra. teh.

KLJAJI IGOR, elektro. teh. DENIS MITROVI, teh. za ra. tehniku

PAVLE ALVIR, el. teh. IGOR ZEC, gra.teh. VUKOSAVA VUKOVI, daktilograf, URO KUKOLJ, kopirant TEHNIKI RUKOVODILAC: SNJEANA MRA - BADA, dipl. in. arh. D I R E K T O R __________________ mr BORISLAV BIJELI



3


SADRAJ

I TEKSTUALNI DIO

A. UVODNI DIO

I. PODACI O PLANIRANJU

1. Vaei prostorni plan 2. Odluka o izradi Prostornog plana 3. Planski period 4. Nosilac pripreme i nosilac izrade Plana 5. Radni tim za izradu plana 6. Savjet plana 7. Primijenjena metodologija 8. Pregled informaciono-dokumentacione osnove Plana

B. STANJE ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA PROSTORA

I. PRIRODNI USLOVI I RESURSI

1. Geografski poloaj, reljef, klima i druge prirodne karakteristike prostora 2. Poljoprivredno zemljite 3. ume i umska zemljita 4. Vode 5. Rude i drugi mineralni resursi

II. TERITORIJA, STANOVNITVO I NASELJA

1. Teritorija 2. Stanovnitvo 3. Naselja i prostorne cjeline 4. Stanovanje i stanovi

III. INFRASTRUKTURA

1. Energetska infrastruktura 2. Saobraajna infrastruktura 3. Telekomunikaciona infrastruktura 4. Hidrotehnika infrastruktura 5. Komunalna infrastruktura

IV. DRUTVENE DJELATNOSTI V. KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA

1. Razvoj privrede i opti faktori razvoja 2. Prostorna organizacija privrede 3. Ocjena privrednih aktivnosti sa stanovita uticaja na okoli

VI. KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO -

ISTORIJSKE BATINE



4


VII. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI

1. Stanje ivotne sredine 2. Strateka procjena uticaja na okoli

VIII. UGROENOST OD PRIRODNIH I LJUDSKIM DJELOVANJEM IZAZVANIH

NEPOGODA I KATASTROFA I RATNIH DJELOVANJA

IX. PRIRODNO I KULTURNO - ISTORIJSKO NASLJEE

1. Prirodno nasljee 2. Kulturno istorijsko nasljee

X. BILANS KORITENJA POVRINA

XI. OCJENA STANJA ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA PROSTORA I

MOGUI PRAVCI RAZVOJA C. OPI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA D. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA E. OSNOVNA KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA

I. KLIMA II. POLJOPRIVREDNA ZEMLJITA I POLJOPRIVREDA

III. UME I UMSKA ZEMLJITA

IV. VODE I VODNE POVRINE

V. MINERALNA NALAZITA

VI. STANOVNITVO VII. SISTEM NASELJA

VIII. STANOVANJE I STANOVI

IX. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA (PROIZVODNJA I PRIJENOS ENERGIJE) X. SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA (SAOBRAAJ) XI. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA (VODNA INFRASTRUKTURA)

XII. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

XIII. DRUTVENE DJELATNOSTI

XIV. PRIVREDA XV. POSEBNO ZATIENI PROSTORI



5


XVI. ZATITA I UNAPREENJE OKOLIA XVII. ZATITA I REVITALIZACIJA KULTURNO - ISTORIJSKOG I PRIRODNOG

NASLJEA I NJIHOVA EKONOMSKA VALORIZACIJA XVIII. MINSKA POLJA

XIX. UGROENOST PODRUJA XX. KONCEPT ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA PROSTORA

(OSNOVNA NAMJENA PROSTORA I POJEDINIH PODRUJA)

II GRAFIKI DIO

1. IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA BOSNE I HERCEGOVINE ZA PERIOD OD 1981. DO 2000. GODINE

2a. KORITENJE ZEMLJITA 2b. KORITENJE ZEMLJITA CORINE 3. TERITORIJA I ADMINISTRATIVNO TERITORIJALNA PODJELA 4a. ININJERSKOGEOLOKA KARTA STABILNOST TERENA 4b. HIDROGEOLOKA KARTA 5. VISINSKI POJASEVI 6. KLIMATSKE KARAKTERISTIKE 7a. PEDOLOKE KARAKTERISTIKE 7b. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE 7c. BONITET POLJOPRIVREDNOG ZEMLJITA 7d. AGROZONE 8a. UME I UMSKA ZEMLJITA 8b. REALNA UMSKA VEGETACIJA 9. VODE 10. MINERALNE SIROVINE 11a. GUSTINA NASELJENOSTI 1991. GODINE 11b. GUSTINA NASELJENOSTI 2008. GODINE 12. MREA NASELJA STANJE 13. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA 14. SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA 15. TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA 16. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA 17. KOMUNALNI OTPAD 18. PROSTORNA ORGANIZACIJA PRIVREDE 19. TURIZAM 20. DRUTVENE DJELATNOSTI 21. IZVORI ZAGAENJA (PRITISAKA) 22. KULTURNO NASLJEE 23. ZATIENA PRIRODNA PODRUJA 24. KONCEPT PLANIRANE MREE NASELJA 25. OSNOVNI KONCEPT UREENJA PROSTORA

Sve karte su u razmjeri 1:50000. Karte iz Prostornog plana Bosne i Hercegovine, koje ine izvod iz ovog Plana, su u razmjeri 1: 1 250 000.



6




7


I TEKSTUALNI DIO

A. UVODNI DIO



8


I PODACI O PLANIRANJU 1. VAEI PROSTORNI PLAN Teritorija Bosansko - podrinjskog kantona (BPK) u prethodnom periodu nije imala jedinstveni prostorno planski dokument stratekog karaktera, to je rezultat injenice da sadanja teritorija kantona nije pripadala jedinstvenoj administrativnoj regionalnoj cjelini u prethodnom periodu (prije 1992. godine) to bi uslovilo izradu cjelovitog prostornog plana. Krajem 1970 ih i poetkom 1980 ih godina za vei dio teritorije dananjeg kantona je bio u izradi Regionalni prostorni plan Gornja Drina koji je obuhvatao podruje tadanjih optina Gornjedrinskog regiona ajnie, Foa, Gorade, Rudo i Viegrad. Meutim, ovaj planski dokument je ostao u fazi nacrta i nikada nije usvojen. Za dananje optine u sastavu kantona su tokom 80 tih godina prolog vijeka (period planskog optimizma u BiH) izraivani prostorni planovi, od kojih su neki i usvojeni, dok su drugi ostali nedovreni u fazi nacrta. Rije je o prostornim planovima tadanjih cjelovitih optina. Usvojeni prostorni planovi u periodu prije 1992. godine su:

Prostorni plan optine Foa, Prostorni plan Grada Sarajevo za period od 1986 do 2000. odnosno 2015. godine (za

vei dio teritorije dananje optine Pale Praa)1. Prostorni planovi ostali u fazi nacrta su:

Prostorni plan optine Gorade, Prostorni plan optine Rogatica (za manji dio teritorije optine Pale Praa: naselja

Bulozi i Vraalice).

Zbog isteka planskog horizonta i zastarjelosti optinske administracije praktino vie ne primjenjuju prostorne planove optina usvojene prije 1992. godine. Poslije 1995. godine za teritoriju kantona i njegovih optina nije donesen nijedan novi prostorni plan. injenica je da je proteklih dvadesetak godina dolo do znaajnih promjena kako na prostorima BiH, tako i regionu u cjelosti; ratna deavanja, formiranje novih teritorijalno politikih granica, promjene u geopolitikom okruenju itd. Pratei procesi ovih znaajnih geopolitikih promjena bili su snani migracioni procesi koji su doveli do potpune izmjene dotadanje demografske slike. Uticaj globalnih geopolitikih deavanja u okruenju i na nivou BiH, odrazio se i na podruje Bosansko - podrinjskog kantona, izmjenivi u znaajnoj mjeri demografske karakteristike, uslovljavajui nove obrasce djelovanja u prostoru bazirane na principima odrivog razvoja, a to sve zajedno povlai i reviziju koncepcije sistema naselja i organizacije, ureenja i koritenja prostora uopte. Planiranje je kontinualan proces koji koriguje svoje strateke smjernice u skladu sa potrebama i savremenim naelima vremena (fleksibilnost planskih rjeenja), te je stoga neophodno revidovati planska rjeenja prethodnih prostornih planova u skladu sa novoformiranom geopolitikom situacijom i savremenim naelima i metodologijom prostorno - planerske prakse.

1 Rije je ustvari o regionalnom prostornom planu.



9


IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA BOSNE I HERCEGOVINE ZA PERIOD OD 1981. DO 2000. GODINE Regionalizacija i mrea naselja U ovom dokumentu su definisana tri pravca razvoja mree naselja u Bosni i Hercegovini. Po prvom pravcu razvoja mree naselja u BiH gradsko naselje Gorade je definisano kao mezoregionalni centar. Po drugom pravcu razvoja mree naselja u BiH gradsko naselje Gorade je zajedno sa gradskim naseljem Foa definisano kao dvojni regionalni centar. Po treem pravcu razvoja mree naselja u BiH kao centri drugog ranga u Republici su definisani centri meuoptinskih zajednica - gradsko naselje Gorade. Industrija i proizvodnja mineralnih sirovina

Ovim dokumentom su na podruju dananjeg Bosansko podrinjskog kantona registrovane sljedee mineralne sirovine:

Leita i pojave manganske rude u reonu Kacelja, kao i olovo cinkane rude u reonu Raia i foanske Jabuke (juna podgorina Jahorine),

Leita i pojave bakarne rude u reonu Mirkovice i Previla, Leita i pojave antimonita u reonu Potkozare i Hranjena, Leita i pojave barita u blizini naselja Praa i jahorinskom podruju na granici sa

optinom Pale, kao u reonu juno od foanske Jabuke, Leite i pojava gipsa u reonu Rodijelja, Leite i pojava kaolina u reonu Cvilina.

Pojava radioaktivne vode je registrovana u irem reonu Bavia. Turizam U Prostornom planu BiH je planiran razvoj zimskog turizma na planini Jahorini u reonu Borovca, turizma na vodama i ribolovnog turizma u dolini Drine.

Poljoprivredno zemljite i poljoprivreda Ovim dokumentom je zemljite u dolini Drine uzvodno od Gorada definisano kao zemljite namjenjeno iskljuivo poljoprivredi. Isti status ima zemljite u dolini Prae na potezu ajinovii Renovica. ume i umska zemljita i umarstvo U Prostornom planu BiH je planirano podizanje uma na zemljitima koja se ne mogu koristiti u poljoprivredne svrhe oko obala Drine. Pored toga je istaknuta potreba izrade posebnih programa poumljavanja za slivove vie rijeka, meu kojima je i Drina. Saobraajna infrastruktura U oblasti drumskog saobraaja ovaj dokument je planirao rekonstrukciju magistralnog puta M-5 na relaciji Praa Ustipraa (evropski put E-761). Istaknuta je potreba izgradnje ovog puta na relaciji Renovica Mesii. Na ovoj istoj relaciji, dolinom Prae, planirana je eljeznika pruga Sarajevo Priboj sa varijantom do Jablanice (spoj sa barskom prugom).



10


Energetska infrastruktura U oblasti energetike ovaj dokument je planirao izgradnju hidroelektrane (HE) Gorade, a planirana je i 110 kV trafostanica Gorade. HE Ustikolina se pominje u analitiko dokumentacionoj osnovi plana. Telekomunikaciona infrastruktura U oblasti telekomunikacione infrastrukture ovaj dokument je planirao izgradnju RTV informativno tehnikog centra u Goradu, TT kabla dolinom Drine. Prema Rogatici, Rudom, Sokocu i Viegradu (TV repetitori i LRC predajnici) iz emisionog objekta osnovne mree Gorade su planirane 400 Mhz veze. Vodoprivredna infrastruktura U Prostornom planu SR BiH nije planirana izgradnja vienamjenskih akumulacija na predmetnom prostoru. Planirana akumulacija Gorade sa povrinom od 638 ha je predviena prevashodno za potrebe energetike. U ovom dokumentu se istie zahtjev da rijeka Drina kroz dananji kanton ima drugu klasu vode zbog predvienog korienja za snabdijevanje naselja pitkom vodom. Prirodna batina U oblasti prirodnog naslijea ovaj dokument je planirao svega dva zatiena prirodna podruja:

Regionalni park Praa (prostor doline Prae i Jahorine istono do Rude glave, Zorovia, Butkovia i emernice),

Dendroloki rezervat prirode u reonu Crnog vrha i Cerice na Jahorini. Kulturno istorijsko naslijee U oblasti kulturno - istorijskog naslijea ovaj dokument je prostor dananjeg Bosansko podrinjskog kantona ukljuio u foansko podruje. Na ovom prostoru, u smislu znaaja, Prostorni plan SR BiH nije izdvojio nijedan spomenik.



11


2. ODLUKA O IZRADI PROSTORNOG PLANA BOSANSKO - PODRINJSKOG KANTONA Vlada Bosansko - podrinjskog kantona Gorade je pokrenula postupak izrade Prostornog plana kantona (u daljem tekstu Plan), u skladu sa Zakonom o prostornom ureenju Bosansko - podrinjskog kantona Gorade (Slubene novine Bosansko - podrinjskog kantona, br. 8/04).

Odluka o pristupanju izradi prostornog plana za podruje Bosansko - podrinjskog kantona donesena je na sjednici kantonalne skuptine od 29.02.2009. godine i objavljena u Slubenim novinama Bosansko - podrinjskog kantona br. 3/08 . Nosilac pripreme plana je Ministarstvo za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline u Vladi Bosansko - podrinjskog kantona Gorade, a nosilac izrade je Urbanistiki zavod Republike Srpske, a.d., Banja Luka. Ugovor izmeu Vlade Bosansko - podrinjskog kantona (naruioca plana) i Urbanistikog zavoda Republike Srpske, a.d. Banja Luka (nosilac izrade) zakljuen je 17.11.2008. godine.

3. PLANSKI PERIOD

Vremenski period za koji se Plan donosi je 2008 - 2028. godina.

4. NOSILAC PRIPREME I NOSILAC IZRADE PLANA

Nosilac pripreme Plana je Ministarstvo za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline u Vladi Bosansko - podrinjskog kantona Gorade, a nosilac izrade je Urbanistiki zavod Republike Srpske, a.d., Banja Luka.

5. RADNI TIM ZA IZRADU PLANA

mr Branislav Bijeli, dipl. prostorni planer, Hrni Dragica, dipl. prostorni planer, Jovani Darko, dipl. in. umarstva, Tasovac Dobrila, dipl. in. poljoprivrede, Talovi Jasna, profesor biologije, Kodo Svjetlana, diplomirani geograf, Milievi ore, dipl. ekonomist, Vujai Mile, dipl. in. geologije, Tomi Branko, dipl. in. saobraaja, Vuji Marko, dipl. in. graevinarstva, mr Milan Prulj, dipl. in. elektrotehnike, Stupar Nikola, dipl. in. elektrotehnike, Vujani Petar, dipl. in. graevinarstva, Pai Goran, dipl. in. mainstva, Milinkovi Gordan, dipl. in. geodezije, Patar Slavica, dipl. in. elektrotehnike, Todorovi Dragan, dipl. in. mainstva, Olui Bogoljub, dipl. pravnik.



12


6. SAVJET PLANA

Odlukom Ministra za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline Bosansko - podrinjskog kantona Gorade od 08.01.2009. godine imenovan je Savjet za izradu Prostornog plana podruja Bosansko - podrinjskog kantona za period 2008 2028. godinu koji broji 18 lanova. U Savjet za izradu Plana imenovani su:

BOSANSKO PODRINJSKI KANTON GORADE

unja Ahmed, dipl. ekonomist - predsjednik Uanovi Mubera, dipl. in. hemije - zamjenik predsjednika

SPOLJNI SARADNIK

Domba Enver, dipl. in. arh. - lan i struni konsultant OPINA GORADE

Rami Nezim, dipl. in. geod. - lan Ajanovi Muris, dipl. in. geod. - lan Dambegovi Asima, dipl. in. ma. - lan Adem Enver, dipl. pravnik - lan

OPINA PALE -PRAA

Mutapi efko, prof. odbrane - lan amdi Mujo, dipl. pravnik - lan

OPINA FOA - USTIKOLINA

Bai Redo, in. gra. - lan Golubovi Anelko, geod. teh. - lan

MINISTARSTVO ZA PRIVREDU BPK-a

Omeragi Ismet, dipl. in. ma. - lan Hadiomerovi Melida, dipl. in. tehn. - lan Kazagi Beriz, in. gra. - lan

BH-TELEKOM DIREKCIJA GORADE

Musabai Ramiz, in. telekom. - lan ELEKTRODISTRIBUCIJA PJ. GORADE

Mirvi Enisa, in. el. In. - lan NEVLADIN SEKTOR

Kadri Edin, dipl. in. arh. - lan



13


SEKRETAR SAVJETA Daferovi Sead, ek. teh. - lan

7. PRIMIJENJENA METODOLOGIJA

Metodologija izrade Prostornog plana Bosansko - podrinjskog kantona proizilazi iz Zakona o prostornom ureenju i koritenju zemljita FBiH (Sl. novine FBiH 2/06 i 72/07), Zakona o prostornom ureenju Bosansko - podrinjskog kantona Gorade (Slubene novine BPK 8/04), Uredbe o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja (Sl. novine FBiH 63/04 i 50/07) i Odluke o pristupanju izradi Prostornog plana za podruje Bosansko - podrinjskog kantona (Slubene novine BPK 3/08). Prema lanku 14. Zakona o prostornom ureenju i koritenju zemljita FBiH prostorni planovi obuhvataju: zatitu, unapreenje, ureenje,organizaciju i koritenje prostora i dobara u prostoru; namjenu prostora; izgradnju mree i objekata infrastrukture, osnove za razmjetaj privredne i drutvene infrastrukture, privrednih djelatnosti i naselja; ureenje podruja sa posebnom namjenom; zatitu i koritenje kulturno-povijesnog i prirodnog nasljea; zatitu i unapreenje ovjekove sredine. Prostorni plan kantona radi se na osnovu Prostornog plana Federacije i Programa mjera za odnosni prostor. Uz uvaavanje prirodnih, kulturno-historijskih i pejzanih vrijednosti, prostorni plan kantona utvruje osnovna naela planskog ureenja prostora, ciljeve prostornog razvoja, zatitu, koritenje i namjenu zemljita, a naroito: 1) osnovnu namjenu zemljita (poljoprivredno, umsko, graevinsko zemljite, vodne i druge povrine); 2) sistem naselja i urbana podruja; 3) graevine i koridore magistralne i druge infrastrukture od znaaja za Federaciju i kanton sa zatitnim infrastrukturnim pojasevima (vodoprivredna, saobraajna, energetska, telekomunikaciona i druga infrastruktura); 4) drugu infrastrukturu od znaaja za Federaciju i kanton (zdravstvo, obrazovanje, nauka, kultura, sport, uprava, turizam, bankarstvo, usluge, snabdijevanje i sl.); 5) mjere zatite okolia sa razmjetajem graevina i postrojenja koja mogu znaajnije ugroziti okoli; 6) zatitu graditeljskog i prirodnog naslijea; 7) mjere zatite od prirodnih i ljudskim djelovanjem izazvanih nepogoda i katastrofa i ratnih djelovanja; 8) nain i obim iskoritavanja mineralnih sirovina; 9) obaveze u pogledu detaljnijeg planiranja ureenja manjih prostornih cjelina unutar kantona (prostorni plan opine, podruja posebnih obiljeja, urbanistiki plan i dr.). Program mjera i aktivnosti za provedbu plana i Odluka o provoenju prostornog plana kantona sastavni su dijelovi plana. Prostorni plan kantona moe sadravati i druge elemente od vanosti za kanton na osnovu kantonalnog zakona o prostornom ureenju. Smjernice za izradu Prostornog plana Bosansko - podrinjskog kantona date su u posebnom dokumentu u skladu sa Programom i planom aktivnosti za pripremu i izradu Prostornog plana Bosansko - podrinjskog kantona. Dvije osnovne faze u izradi ovog prostornog plana su:

1. Priprema i izrada Prostorne osnove, 2. Izrada prednacrta, nacrta i prijedloga Prostornog plana (Uredba o jedinstvenoj

metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja, lan 11).



14


Posebni dokument koji ini sastavni dio Prostorne osnove jeste Studija ranjivosti prostora. Sam Prostorni plan predstavlja zavrnu formu stratekog prostorno planskog dokumenta i sastoji se od sljedeih dijelova u tekstualnom dijelu:

Opti i posebni ciljevi prostornog razvoja, Projekcija prostornog razvoja, Projekcija razvoja prostornih sistema, Odluka o provoenju prostornog plana (Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu

dokumenata prostornog ureenja, lan 19). Grafiki dio plana ine sljedee karte.

1. Izvod iz prostornog plana ireg podruja R 1 : 1 250 000, 2. Sintezni prikaz postojeeg stanja prostornog ureenja R 1 : 50 000, 3. Sistem naseljenih mjesta (urbana podruja) sa drutvenom infrastrukturom R 1 : 50

000, 4. Poljoprivredna i umska zemljita R 1 : 50 000, 5. Vode i vodne povrine R 1 : 50 000, 6. Utvrena leita i povrine namijenjene podzemnom i nadzemnom iskoritavanju

mineralnih sirovina R 1 : 50 000, 7. Privredne zone sa razmjetajem i znaajem R 1 : 50 000, 8. Povrine za proizvodnju i prenos energije i ostala infrastruktura sa zatitnim

pojasevima R 1 : 50 000, 9. Saobraajne povrine i koridori R 1 : 50 000, 10. Zaticene povrine i objekti kulturno-istorijskog i prirodnog nasljea R 1 : 50 000, 11. Povrine namijenjene za sport, rekreaciju i turizam R 1 : 50 000, 12. Sistem evakuacije otpada R 1 : 50 000, 13. Povrine posebne namjene R 1 : 50 000, 14. Neplodna i druga zemljita R 1 : 50 000, 15. Sintezni prikaz koritenja prostora i razvoj prostornih sistema u planskom periodu R 1 :

50 000.

Tenja u izradi plana je da se obezbijedi dovoljna fleksibilnost prema planovima nieg reda, tako da se njihovom izradom prilikom koje se ostvaruje detaljniji uvid u pogodnosti odreene lokacije i adekvatnije odgovara na zahtjeve koje drutvena situacija postavlja, ne narue osnovni principi i koncept plana.

Metodologija izrade ovog planskog dokumenta koncipirana je na metodama analize i sinteze, principima odrivog razvoja i principima komunikacionog planiranja. Metodologija izrade plana usaglaena je sa Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja FBiH. Analitike studije (analiza 1) tematskih oblasti polaznu osnovu imaju u postojeem stanju, a kao rezultat daju pretpostavke za planiranje. Sinteza 1 podrazumijeva usaglaavanje formiranih tematskih pretpostavki i evaluaciju planskih rjeenja. Rezultat evaluacije upuuje na analizu 2 i sintezu 2. Cikliki proces evaluiranja obavlja se dok se ne doe do zadovoljavajueg planskog reenja evaluacija planskih reenja. Primijenjeni komunikacioni model planiranja podrazumijeva i graansku evaluaciju planskih rjeenja koja najvie dolazi do izraaja u fazi nacrta Plana, odnosno u periodu javnog uvida.



15


8. PREGLED INFORMACIONO DOKUMENTACIONE OSNOVE PLANA Pregled dokumentacije:

Osnovni principi odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, Evropska konferencija ministara odgovornih za prostorno planiranje (CEMAT), Hanover, septembar 2000.,

Perspektiva prostornog razvoja Evropske unije, Vlada Republike Srbije, Kancelarija za pridruivanje Evropskoj uniji, Francusko srpski forum za prostorno planiranje i regionalne politike, Beograd; 2005,

Ljubljanska deklaracija o teritorijalnoj dimenziji odrivog razvoja, CEMAT Ljubljana, 2003, Ininjerska komora Srbije, Matina sekcija prostornih planera, Beograd, 2005,

Teritorijalna agenda Evropske unije i Stanje i perspektive Evropske unije (Prevodi knjiga 4); Inenjerska komora Srbije Matina sekcija planera; Beograd; 2008,

etrnaesta Evropska konferencija ministara odgovornih za prostorno/regionalno planiranje (CEMAT) Mostovi irom Evrope, Lisabon, Portugal, 26 27. oktobar 2006.; Asocijacija prostornih planera Srbije; Beograd; 2009,

Strategije integralnog prostornog razvoja podruja Centralne Evrope, Podunavlja i Jadrana, Visionplanet, www.uniserver.sz/visionplanet/default_en/htm,

European Space and Territorial Integration Alternatives / ESTIA, Spatial development strategies and policy integration for the South- eastern Europen space, http://estia.arch.auth.gr/estia/,

CORINE LAND COVER, European Environment Agency, http://www.eea.europa.eu/ , Inventar stanja zemljinih resursa Bosne i Hercegovine u poslijeratnom periodu; Zavod

za Agropedologiju Sarajevo, Poljoprivredni Institut Banja Luka, Agronomski Institut Sveuilita u Mostaru, Food and Agriculture Organization of the United Nations Sarajevo,

Prostorni plan Bosne i Hercegovine za period 1981 2000, preieni tekst; Skuptina SR BiH, Sarajevo, 1989,

Prostorni plan Bosne i Hercegovine za period od 1981. do 2000. godine, Analitiko-dokumentaciona osnova, sintezni materijal, Republiki komitet za, graevinarstvo, stambene i komunalne poslove, Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje arhitektonskog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, septembar 1981.,

Strategija prostornog ureenja Federacije BiH prva etapa, studija; Federalno Ministarstvo prostornog ureenja i okolia; Sarajevo, 1997,

Informaciono dokumentaciona osnova Prostornog plana Republike Srpske do 2015. godine, Urbanistiki zavod Republike Srpske a.d. Banja Luka, Banja Luka, 2007,

Prostorni plan Republike Srpske do 2015. godine, Urbanistiki zavod Republike Srpske a.d. Banja Luka, Banja Luka, april 2008.,

Prostorni plan Republike Srbije, Slubeni glasnik Republike Srbije, Republika Srbija, Beograd, 1996,

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - nacrt, Ministarstvo zatite ivotne sredine i ureenja prostora, Podgorica, 2006,

Regionalni prostorni plan Gornja Drina (analitiko - sintezni materijal), Urbanistiki zavod SR BiH Poslovna jedinica Gorade, Gorade, 1980,

Regionalni prostorni plan Gornja Drina (izvod iz analitiko - sinteznog materijala), Urbanistiki zavod SR BiH Poslovna jedinica Gorade, Gorade, 1980,

Prostorni plan grada Sarajevo za period od 1986 do 2000. odnosno 2015. godine, Slubene novine grada Sarajeva, Sarajevo, 7/86,

Prostorni plan grada Istono Sarajevo do 2015. godine, Urbanistiki zavod RS, a.d.,



16


Banja Luka, 2008, Prostorni plan optine Gorade planski period 1985 2010. (analitiko

dokumentaciona osnova), Urbanistiki zavod BiH, Sarajevo, 1986, Prostorni plan optine Foa (2. faza, analitiko dokumentaciona osnova), Urbanistiki

zavod BiH, Sarajevo, 1986, Prostorni plan optine Foa, Urbanistiki zavod BiH, Foa, 1989, Nacrt Prostornog plana optine Rogatica do 2010. godine, Institut za arhitekturu,

urbanizam i prostorno planiranje arhitektonskog fakulteta, Rogatica, januara 1988., Urbanistiki plan Gorade 2000 dokumentacija, Urbanistiki zavod BiH, Sarajevo, juni

1977., Odluka o usvajanju i sprovodjenju Urbanistikog plana grada Gorada do 2000. godine,

Meuoptinski slubeni glasnik Sarajevo, 15/81, Odluka o zonama graevinskog zemljita Opine Foa Ustikolina, Slubene novine

Bosansko - podrinjskog kantona 11/02, Srednjorona razvojna strategija Bosne i Hercegovine PRSP (2004-2007), konana

verzija, Savjet ministara BiH, Sarajevo, 2004, Studija ranjivosti prostora Federacije BiH (nacrt); Institut za hidrotehniku Graevinskog

fakulteta u Sarajevu, IPSA institut; Sarajevo, 2008, Strategija zatite okolia FBiH 2008 2018. (nacrt); Bosna-S Oil Services Company,

Institut za hidrotehniku Graevinskog fakulteta u Sarajevu, IPSA institut; Sarajevo, 2008, Strategija upravljanja vrstim otpadom BiH Final report, AEA TECHNOLOGY

ENVIRONMENT, 2000, Studija za transport master plan u Bosni i Hercegovini finalni izvjetaj, izvrni saetak;

Japan International Cooperation Agency (JICA), Ministarstvo civilnih poslova i komunikacija Bosna i Hercegovina, Ministarstvo prometa i komunikacija Federacije BiH, Ministarstvo saobraaja i veza Republika Srpska, Pacific Consultants International; mart, 2001.,

Studija energetskog sektora u BiH nacrt konanog izvjetaja; Energetski institut Hrvoje Poar Hrvatska, Soluziona panjolska, Ekonomski institut Banjaluka, Rudarski institut Tuzla; 2008,

Strateki plan i program razvoja energetskog sektora Federacije Bosne i Hercegovine nacrt, finalna verzija; Federalno ministarstvo energije, rudarstva i energije; Sarajevo; februar/veljaa 2008.,

Strategija upravljanja vodama Federacije BiH 1. dio (Nacrt); Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo, Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar; Sarajevo; mart 2009.,

Regionalna strategija ekonomskog razvoja za Sarajevsku ekonomsku makroregiju, Sarajevska regionalna razvojna agencija, Bosna i Hercegovina, novembar 2004.,

Studija elektroenergetskog i termoenergetskog sistema Bosansko podrinjskog kantona Gorade za period 2008 2028. godina (nacrt), IPSA institut, Institut za hidrotehniku Graevinskog fakulteta u Sarajevu, CETEOR Sarajevo, 2008,

Studija kvaliteta zemljita Bosansko podrinjskog kantona, Zavod za agropedologiju FBiH, Sarajevo, 2006,

Strateki plan opine Foa Ustikolina za period 2008 2013., Ustikolina, 2008. godine, Opina Gorade - Strategija razvoja zasnovana na potivanju ljudskih prava 2008

2014., Gorade, 2007. godine, Strategija razvoja opine Pale Praa, Statistiki godinjaci SR BiH i SFRJ, Statistiki godinjak Republike Bosne i Hercegovine 1992, Dravni zavod za statistiku,

1994, Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine 2005, Federalni statistiki



17


zavod, Sarajevo, 2005, Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine 2008, Federalni statistiki

zavod, Sarajevo, 2008, Federacija Bosne i Hercegovine u brojkama, Federalni statistiki zavod, Sarajevo, 2008, Bosansko podrinjski kanton u brojkama 2008. godine, Federalni statistiki zavod,

Sarajevo, 2005, Stanovnitvo BiH Narodnosni sastav po naseljima, Dravni zavod za statistiku

Republike Hrvatske, Zagreb, 1995. godine, Popis stanovnitva, domainstava i stanova u 1981. godini [CD-ROM], Savezni zavod za

statistiku, Beograd, Popis stanovnitva 1953, stanovnitvo i domainstva, knjiga 12, podaci za naselja i

dijelove naselja prema upravnoj podjeli u 1953. godini - Beograd, 1959, Makroekonomski pokazatelji po kantonima i opinama za 2007. i 2008. (analiza),

Federalni zavod za programiranje razvoja, 2008, Godinjak - Potronja vode i stepena zagaenja otpadnih voda u SR Bosni i Hercegovini

za 1990. godinu, Republiki vodoprivredni drutveni fond, Sarajevo, 1991, Prilagoavanje realnog i finansijskog sektora prikljuenju Evropskoj uniji, Savez

ekonomista Jugoslavije, 2002, Dugoroni program snabdijevanja pitkom vodom stanovnitva i privrede u SRBiH,

Sarajevo, 1988, Dugoroni program razvoja vodoprivrede Bosne i Hercegovine u periodu od 1986. do

2000. godine, Osnovne karakteristike vodoprivrede SR BiH, R.O. Vodoprivreda BiH, OOUR Zavod za

vodoprivredu Sarajevo, 1980, Jovan . Markovi: Regionalna geografija SFR Jugoslavije, Graevinska knjiga,

Beograd, 1980, Karte vodnih objekata, izdanje Zavod za vodoprivredu Bosne i Hercegovine i

Vojnogeografski institut Beograd, umsko privredne osnove, Ekoloko vegetacijska rejonizacija Bosne i Hercegovine, Planina 2002: raubovanje resursa, odsustvo razvoja, odlazak stanovnitva, zbornik

radova, Savez ininjera i tehniara Srbije i IAUS, Beograd, 2002, Analiza stanja lokalne uprave i samouprave u Bosni i Hercegovini (nacrt), EDA -

Agencija za razvoj preduzea, Fond otvoreno drutvo Bosna i Hercegovina, SDC / Intercooperation, 2005,

Studija ranjivosti prostora Tuzlanskog kantona; Bosna-S Oil Services Company, Rudarski fakultet Univerziteta u Tuzli; Tuzla, 2008,

Zakon o prostornom ureenju i koritenju zemljita na nivou FBiH, Slubene novine FBiH 2/06 i 72/07,

Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja, Slubene novine FBiH 63/04, 50/07,

Zakon o prostornom ureenju Bosansko podrinjskog kantona Gorade, Slubene novine Bosansko podrinjskog kantona br. 07/04.

Osim prikupljene dokumentacione osnove, koritene su detaljne informacije iz strunih organizacija iz oblasti infrastrukture, geodezije, privrede, umarstva, statistike, kao i podaci iz optinskih odjeljenja dobijenih putem ankete.



18




19


B. STANJE ORGANIZACIJE , UREENJA I KORITENJA PROSTORA



20


II PRIRODNI USLOVI I RESURSI 1. GEOGRAFSKI POLOAJ, RELJEF, KLIMA I DRUGE PRIRODNE KARAKTERISTIKE PROSTORA GEOGRAFSKI POLOAJ Bosansko - podrinjski kanton se nalazi izmeu 43 34' 6.2" i 43 46' 24.8" S.G.. i 18 31' 30.5" i 19 01' 01.4" I.G.D. Najjunija taka obuhvata nalazi se u dolini Drine u optini Foa - Ustikolina (atar naselja Filipovii), dok je najsjevernija locirana u kanjonu Prae u optini Pale - Praa (atar naselja Vraalice). Najzapadnija taka je u ataru naselja Dragomilii u optini Foa - Ustikolina, a najistonija taka se nalazi u ataru naselja Milanovii u optini Gorade. Ovaj kanton se nalazi u jugoistonom dijelu Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i Hercegovine. Obuhvat plana u pravcu zapad istok ima duinu od 25 km (prosjek), dok prosjena duina u pravcu sjever jug iznosi oko 20 km. Ovaj prostor veina regionalnih geografa sa aspekta fiziko - geografske regionalizacije svrstava u Dinarsku Bosnu i Hercegovinu (Istona Bosna ili Pobre i sredogorje srednje Bosne). Bosansko - podrinjski kanton granii samo sa jednim kantonom u Federaciji BiH - Kantonom Sarajevo (optina Trnovo FBiH) i sa 5 optina u Republici Srpskoj (Foa, Kalinovik, Novo Gorade, Pale i Rogatica). Na jugoistoku Bosansko - podrinjski kanton je vazdunom linijom oko 6.4 km udaljen od dravne granice sa Crnom Gorom (predio Bukovica u crnogorskoj optini Pljevlja). Najblii granini prelaz kantonu je granini prelaz Metaljka u optini ajnie. Od dravne granice prema Srbiji kanton je udaljen 57.8 km (granini prelaz Vardite). Najblii regionalni centar u Crnoj Gori su Pljevlja, a u Srbiji grad Uice. Preko teritorije Bosansko - podrinjskog kantona prelaze dvije znaajne saobraajnice: Trebinje Gacko Foa Gorade Ustipaa i Sarajevo Pale Praa Gorade. Slika 1: Poloaj Bosansko podrinjskog kantona u FBiH i BiH



21


GEOLOKE KARAKTERISTIKE Geomorfoloke karakteristike Osnovne geomorfoloke konture stvorene su endrogenim (orogenim) procesima. Tektonskim pokretima nakon geosinklinalne etape formirani su planinski masivi. Tako stvoreni oblici terena kasnijim egzogenim agensima su preoblikovani. Orografija Niz visokih planina ovog podruja daje mu planinski karakter. Planinski vei dio masiva Jahorine na zapadu razdvaja rijeka Drina od manjeg dijela planinskog masiva Ljubinje na istoku. Na podruju Bosansko-podrinjskog kantona zastupljen je, dio masiva Jahorine, te dio morfoloke jedinice kompleksne depresije izmeu masiva Jahorine i Romanije. Uslovljenou litolokim sastavom, formiran je dijelom blago izraeni reljef, a dijelom izrazitih visokih istaknutih oblika. itavim podrujem dominiraju mnogobrojne potone doline i jaruge usijeene u klasine stijene paleozoika i donjeg trijasa. Planine Istaknuta planinska uzvienja su Borovac (1749 mnv), Crni vrh (1408 mnv), Hadi planina (1298 mnv), Sjenokos (980 mnv), Kacelj (1674 mnv), Turjak (1327 mnv), Stolac (1520 mnv), Grabi (1021 mnv), Baba (964 mnv) i dr. Na desnoj strani Drine nalaze se padinski dijelovi masiva Ljubinje i Biserna (616 mnv), Vranjaa (531 mnv), Majdan (819 mnv), Uhotia br. (803 mnv), Bukova ravan (634 mnv), Careva ravan, Koba i dr. Egzogeni genetski tipovi reljefa Eroziona ili dinamika geomorfologija prouava oblike u reljefu Zemljine povrine, koji su postali radom razliitih geomorfolokih agenasa, djelovanjem spoljanjih, egzogenih sila. Pod uticajem spoljanjih sila, javljaju se razliiti geomorfoloki agenasi. Svaki od njih izaziva odgovarajui erozioni proces, u okviru kojeg se formiraju odreeni erozioni oblici reljefa. Pod erozijom se podrazumijeva odnoenje materijala razliitog litolokog sastava, sa topografske povrine reljefa. Svaka od razliitih vrsta erozija stvara vlastite karakteristine oblike u reljefu. Na podruju Bosansko-podrinjskog kantona u izgraivanju oblika reljefa i stvaranju razliitih genetskih tipova reljefa uestvuju razliiti oblici erozionog djelovanja. Najizraeniji su: fluvijalni oblik erozije (mehaniki rad velikog broja rijeka i potoka), karstni oblik erozije (hemijsko rastvaranje krenjakih stijena) i erozioni procesi na padinama (fiziko-mehaniko rastvaranje pod uticajem gravitacije). Samim tim, nastali su odgovarajui tipovi reljefa: fluvijalni tip reljefa, padinski tip reljefa i karstni tip reljefa. Svaki od ovih tipova reljefa se karakterie po svojim oblicima reljefa. Fluvijalni tip reljefa Fluvijalna ili rijena erozija predstavlja geomorfoloki proces izgraivanja oblika u reljefu radom rijenih tokova. Izgraivanje oblika vri se u okviru fluvijalnog procesa. Na podruju ovog kantona fluvijalni tip reljefa je veoma izraen zahvaljujui mehanikom radu velikog broja rijenih tokova. Tu se prije svega misli na tokove rijeka: Drine, Prae i dr.



22


Oblici fluvijalnog reljefa Na podruju istraivanog terena u okviru fluvijalnog reljefa javljaju se dvije vrste oblika:

a) Erozioni oblici, postali neposrednim djelovanjem fluvijalne erozije, a manifestuje se usijecanjem rijenih tokova

b) Akumulacioni fluvijalni olici postali su magomilavanjem i oblikovanjem nanosnog rijenog materijala (ljunka, pijeska i gline)

Od akumulacionih fluvijalnih oblika postoje aluvijalne ravni, inundacione ravni, rijene terase uz korita rijeke Drine i Prae. Na otkrivenim profilima terasa uoava se djelomina slojevitost, ali je najvei dio heterogen kako po sastavu, tako i granulaciji. Terase su gotovo idealno uravnjene to ukazuje na veliku energiju toka u zavrnim fazama stvaranja. Terasni otsjeci su esto preko 2 m visine. Terase su naroito izraene u dolini Drine kod Ustikoline. U Cvilinskom polju kod Ustikoline otro se razlikuju dvije terase (t1 i t2) iji su terasni odsjeci visoki i do 15 m. Valukice su diogenetskim procesima vezane i prelaze u konglomerate. irina aluvijalnih i terasnih zaravni je promenljiva i iznosi od nekoliko desetina metara do stotinu i vie metara. Padinski tip reljefa Na formiranje padinskog tipa reljefa ovog podruja uticao je niz egzogenih geolokih faktora koji su se manifestovali u oblikovanju formi reljefa eroziono-denudacionim, fluvio- denudacionim i denudacio-akumulacionim procesima. Ovi procesi su uticali na formiranje razliitih formi reljefa. Tereni svrstani u ovaj tip reljefa uglavnom su izgraeni od finih i grubih klastita, karbonatnih i silikatnih klastinih sedimenata, kao i paleozojskih klastita. Plastika reljefa usljed eroziono-denudacionih procesa predstavlja zaobljena bila s blagim padinama. Samo su pojedini tokovi duboko usjeeni i imaju tipinu V-obraznu formu. Eroziono-denudacioni procesi uslovili su razuenost terena. Izraene su brojne jaruge i vododerine. Bujini tokovi koji dolaze s hipsometrijski veih visina nanose velike koliine plavinskog materijala koji se deponuje u podnojima padina. Karstni tip reljefa Hemijskim rastvaranjem krenjakih stijena javlja se kraki proces u okviru kojeg se stvaraju razliiti oblici reljefa. Na ovom prostoru koji izgrauju karbonatne stijene su izraeni procesi intenzivne karstifikacije, tako da su este pojave vrtaa, uvala i drugih oblika intenzivne karstifikacije (Drecun, Prosjeka, Melac, Mazlina). Terene sa razvijenim karstom izgrauju preteno srednjetrijaski krenjaci.



23


Ininjerskogeoloke karakteristike stijena i terena Podruje Bosansko-podrinjskog kantona karakteriu vrlo sloene ininjerskogeoloke karakteristike terena. To proistie iz vrlo sloene litofacijalne i strukturno tektonske grae terena geomorfolokih, hidrogeolokih, hidrolokih i klimatskih karakteristika terena. Litoloka graa terena je vrlo heterogenog sastava kojeg karakteriu este litoloke promjene u vertikalnom i horizontalnom pravcu izrazita anizotropija fiziko-mehanikih svojstava i otpornosti na procese povrinskog raspadanja pa su formirani pokrivai razliite debljinegeomehanikih svojstava i stepena stabilnosti. Strukturno-tektonski odnosi u terenu su takoe vrlo sloeni. U grai terena uestvuje vie strukturno-facijalnih jedinica sa izraenim oblicima rupturne i naborne tektonike. Reljef karakterie sloena geomorfoloka graa stvorena uticajem endogenih i egzogenih faktora na litoloku grau. Osnovne karakteristike reljefa su sloeni morfoloki oblici, razuenost, diseciranost i nagibi padina. Ininjerskogeoloki sastav Prema karakteru strukturne veze izmeu mineralnih sastojaka i pojedinih fragmenata stijenske mase su podijeljene na vezane i nevezane. A. VEZANE STIJENE Ininjerskogeoloki kompleksi U ininjerskogeoloko komplekse svrstano je vie litogenetskih lanova, koji se esto i nepravilno izmjenjuju u horizontalnom i vertikalnom pravcu, po povrini su raspadnuti u vidu aluvijalno-deluvijalnog pokrivaa razliite debljine i materijalnog sastava, esto pokriveni vegetacijom. To su sredine litoloki keterogene i anizotropne u pogledu fiziko-mehanikih svojstava, sloenih ininjerskogeolokih i hidrogeolokih karakteristika. Kao ocjene ovih stijena, kao radne sredine njihova kvalitativna i kvantitativna svojstva se razvrstavaju u rasponu od najloijih do fiziko-mehaniki najpostojanijih lanova . kriljci, subgrauvakni pjeari, ronaci, mermerisani i kriljani krenjaci i sl. Veliki dio prostora Bosansko-podrinjskog kantona izgrauju paleozijski kriljci, subgrauvakni pjeari, ronaci, mermerisani i kriljani krenjaci i sl. stijene (C12). Zastupljene su u strukturno facijalnoj jedinici PRAA-FOA, odnosno ROMANIJA-PRAA-JAHORINA i to u tektonskim jedinicama: Gorade, Ustikolina, Jabuka. Predstavljene su klasinim i karbonatnim razvojem (pjeari tipa "grauvake" s interkalacijama crnih ugljevitih kriljaca, meta-pjeara, kvarcno-serisitski kriljci, glinasto-kvarcno-karbonatni kriljci, glinoviti kriljci, kvarc, liditi. Karbonatni su podreeniji (mermerizirani krenjaci, mermerizirani pjeskoviti krenjaci, limonitizirani krenjaci, laporoviti krenjaci i sitnokristalasti dolomiti). Najvie pojava krenjaka je u dolini Odskog potoka i njegovih pritoka, te dolinom Drine i Osanice. Mjestimino ove naslage prate manja tijela vulkanita: dijabazi () kod ahbaia, spiliti (ab), Crni vrh, granitoid (r) kod Boguia, te gips (ahbaii, Radeljevii, Jabuka i dr.). Zbog ovako raznovrsnog litolokog sastava ove tvorevine karakteriu dosta sloena ininjerskogeoloka svojstva. Fiziko-mehanika svojstva pokazuju izrazitu anizotropiju. vrste stijene, dosta otporne na procese povrinskog troenja u geomorfolokom smislu izgrauju terene strmijih padina i neujednaene debljine pokrivaa. kriljci su planparalelnog rasporeda minerala, raspadaju se u listastu i iverastu drobinu, dosta su krti i troni. Pjeari daju preteno pjeskovito-ilovaast rezidijum, sklon eroziji. Ove stijene su vodopropusne. Karbonati su tektonski ispucali i oteeni, preteno dobro vodopropusni, a po povrini se raspadaju u pokrivae ilovaastog tipa debljine 2-3 m.



24


Kompleks paleozojskih sedimenata izgrauje stabilne terene. Prema Protoakonovu spadaju u V iVa grupu, f = 4-3, kao srednje vrste stijene. Pjeari, dolomitini krenjaci, konglomerati, liditi, gips Takoe, veliki dio prostora Bosansko-podrinjskog kantona izgrauju permotrijaske stijene (P,T) i gornjopermiske (P3): krenjaci, konglomerati, bree, pjeari, liditi, dolomitini krenjaci, gips. Ovaj ininjerskogeoloki kompleks takoe je litoloki dosta raznovrstan. Preovlauju vrste stijene dosta otporne na procese povrinskog troenja, a u geomorfolokom smislu izgrauju terene strmijih padina i neujednaene debljine pokrivaa. Ove stijene su razliito vodopropusne, tektonski ispucali i oteeni. Izgrauju preteno stabilne terene. Klasini sedimenti donjeg trijasa Klasini sedimenti donjeg trijasa (T1) zastupljeni su u grai terena juno od Bogovia kod Orahovice i kod emernice. To su najee trone kriljanepjearsko-liskunovite stijene crvene, ljubiaste, smee. Mjestimino se javljaju proslojci i uloci ploastih petitskih sedimenata razliite boje. To su ploaste slojevite naslage sa preteno metanskim, rjee veim dijabaznim tijelima u vidu silova i dajkova. Na terenima veeg nagiba, ove naslage su esto nestabilne. Ininjerskogeoloka klasa litoloki heterogena Krenjaci masivni, ploasti, limonitizirani i sl. Prostorna zastupljenost stijena ovog ininjerskogeolokog kompleksa je znatno manja od ostalih na ovom podruju. Gornjosilurski krenjaci nalaze se kod Ustikoline. To su bankoviti limonitizirani krenjaci. Srednjedevonski svijetlosivi do bjeliasti tankoplaviasti mermerizirani krenjaci nalaze se u gornjem toku Osanikog potoka (atovii). Kod sela Ilovae nalazi se manja masa bijelih, dolomitinih mermeriziranih krenjaka gornjeg perma (P3) uz donjokarbonske alevrolite. Na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona nalazi se samo manji dio jugoistonog planinskog masiva Jahorine planine koji izgrauju srednje trijaski krenjaci T2 koji su veoma korstifikovani. Fiziko-mehanika svojstva ovih stijena su preteno postojana. Grade stabilne i vodopropusne terene. Poroznost je pukotinska i pukotinsko-kavernozna, te predstavlja kolektore podzemnih voda sa razbijenim tipom izdani. To su vrste stijene, po Protoakonovu u III a grupi, f = 8. B. NEVEZANE STIJENE Ininjerskogeoloki kompleksi U ininjerskogeoloke komplekse nevezanih stijena su ukljueni proluvijalni i rijeni sedimenti. Osnova ininjerskogeoloka karakteristika ovih naslaga je izraena litoloka heterogenost u bonom i vertikalnom pravcu, neujednaen granulometrijski sastav, sortiranost i sloenost zrna, intergranularna poroznost i vodoprpusnost. Grade zaravnjene i stabilne terene pogodne za urbanizaciju. Proluvijalni sedimenti (pr) Proluvijalni sedimenti javljaju se na prostorima male povrine u vidu proluvijalnih konusa ili zastora preko aluvijalnih sedimenata uz korita Drine, Prae, u donjem toku ili uz ua potoka,



25


kao i uz korita potoka. Ove naslage su nastale radom potono-bujinih tokova koji se povremeno javljaju na ovom prostoru. Izgraeni su od drobine, pijeska, blokova i alevrita, a mjestimino sadre i organsko tlo, organske gline i muljeve. Pomenuti litoloki lanovi se bono i vertikalno, esto haotino izmjenjuju, to je posljedica reima taloenja ovih naslaga.Ininjerskogeoloka svojstva su povoljnija kod onih dijelova naslaga gdje preovladavaju krupnije frakcije drobina, pijesak, blokovi. Ovi dijelovi terena su vodopropusni, stabilni, dobro nosivi, povoljni za gradnju. Dijelovi terena izgraeni od alevrita, glina, muljeva, izgrauju uslovno stabilne terene, slabo vodopropusne, slabo nosive, stiljive i nepogodne za gradnju. Da bi se ovo utvrdilo u ovim terenima treba prije gradnje izvriti deteljna geomehanika svojstva. Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIII-X, f = 0,6 0,3, kao zemljasto, sipko i muljevito tlo. Sipari (s) Siparini materijali naleze se na svim strmim planinskim padinama. To su manja ili vea toila izgraena od fragmenata i blokova matinih stijena. U najniim dijelovima toila ili spojenih toila dominiraju blokovi i krupni komadi stijena. Ove naslage su sipke, nepogodne z agradnju, nestabilne. Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIII-IX, f =0,6 0,5. Deluvijalni nanosi (d) Zaglinjene stijenske drobine na mjestu ili transportovane, nalaze se na velikom dijelu terena. Nastala kao produkt raspadanja stijena koje izgrauju u osnovi teren. Razliite su debljine, najee do 10 m, a nalaze se na terenu razliitog nagiba. Neujednaene poroznosti i vodopropusnosti, uglavnom loe konsolidovan materijal. Izgrauje preteno labilne i nestabilne padine. Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIIa, f =0,8. Deluvijalno-proluvijalni nanosi (dpr) Najvea masa svih naslaga registrovana je izmeu Osjeana i Deeva na padinama Pothranjena. To su zaglinjeni valutci i fragmenti stijena. Uglavnom loe sloen i loe konsolidovan materijal, neravnomjerne vodopropusnosti. Rijeni sedimenti (t1, t2, al,a) Du Drine i Prae njihovih pritoka formirane su aluvijalne zaravni malog teritorijalnog rasprostranjenja. Javljaju se u vidu uskih i dugakih traka. Zastupljeni su ljunkovima, pijeskovima i glinama. Ove stijene se bono i vertikalno izmjenjuju, razliitog su granulometrijskog sastava, sortiranosti i sloenosti zrna, dobro su vodopropusne. ljunci i pijesci imaju povoljna fiziko-mehanika svojstva, dobro su nosivi i vrlo pogodni za fundiranja objekata. Ove naslage grade zaravnjene, stabilne i vrlo pogodne terene za urbanizaciju. Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIa, VII i VIIa, f =1,5 - 0,8. Ove stijene u suvom stanju su sipke. Rijene terase t1 i t2 naroito su izraene u dolini Drine kod Ustikoline, Vrania, Vitkovia i Gorada. U cvilinskom polju kod ustikoline otro se razlikuju dvije terase iji su terasni odsjeci i do 15 m. Obe su izgraene od valutica preteno krenjakih, rjee pjearskih runjakih i magmatskih. Valutice su dijagenetski vezane i prelaze u konglomerate. Aluvijalni nanosi (al) nalaze se u svim veim potonim dolinama.



26


Koritni sedimenti (a) u koritu Drine i Prae su preteno ljunkoviti. Kao posebni dijelovi postoje ade i plae. Egzogeni geoloki i inenjerskogeoloki procesi i pojave Kao to se vidi iz opisa inenjerskogeoloke grae terena teren je vrlo heterogenog litolokog sastava, veoma neujednaenih fiziko-mehanikih svojstava i otpornosti na procese egzogenih fiziko-geolokih procesa. Pored toga, hidrogeoloke, hidroloke, klimatske karakteristike i pokrivenost terena su neujednaeno izraeni. Geomorfoloka graa, razuenost i diseciranost reljefnih oblika su rezultat uzajamnog djelovanja pomenutih faktora. Erozivnost Erozija i denudacija su najraireniji oblik djelovanja egzogenih geolokih procesa. Posebno su razvijeni u dijagenetski slabo vezanim stijenama. Selektivni tip ove erozije je razvijen u inenjerskogeolokim kompleksima karbonskih sedimenata, zatim gornjeg perma i permatrijasa. Karstna erozija je razvijena u karbonatnim-krenjakim terenima (Prosjeka-Vraali-Melac). Ove terene karakteriu brojne vrtae u povrinskom dijelu terena, a dublje brojni oblici karstnih upljina, kaverni i kanala. Klizita, odroni i sl. Klizita nestabilni tereni, najee su u permskim kriljcima (P), verfenskim (T1) i deluvijalnim (d) sedimentima na padinama veeg nagiba (>5). Odroni su posebno izraeni na strmim stijenovitim terenima, kanjonima i sl. (kanjon Prae, emernice i dr.). Kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti Kategorizacija prema stepenu stabilnosti na teritoriji Bosansko-podrinjskog kantona je izvrena na bazi postojeih podataka, posebno po analizi inenjersko-geoloke grae terena, sklonosti pojedinih litolokih sredina prema inenjerskogeolokim procesima i pojavama, geo-mehanikim karakteristikama elvuvijalno-deluvijalnog pokrivaa, geomorfolokoj grai, hidrogeolokim i drugim karakteristikama terena. Izvrena je prognoza ponaanja stijenskih masa kao radne sredine u uslovima inenjerske djelatnosti ovjeka (dublja zasijecanja, optereenje i raskvaavanje pdaina i sl.) Prema svemu navedenom cijelo podruje Bosansko-podrinjskog kantona je reonizirano po stepenu stabilnosti na:

- preteno stabilno - labilno - preteno nestabilno

Cilj ove kategorizacije je ukazivanje na odreene probleme vezane za stabilnost terena, da se usmjere budua detaljnija istraivanja u terene potencijalno pogodna za urbanizaciju i dr., i da se planira njihov obim i vrsta. Stabilni tereni su stabilni u prirodnim uslovima i preteno stabilni u uslovima dubljih zasijecanja padina. Izgrauju ih stijene dosta postojanih fiziko-mehanikih svojstava i relativno dobre otpornosti na procese povrinskog raspadanja. To su u prvom redu naslage krenjaka, dolomita, brea, magmatskih stijena. Zavisno od nepovoljne orjentacije slojeva prema iskopima mogue je da doe do smicanja pojedinih blokova du meuslojnih pukotina ili mehanikih diskontinuiteta i da se u ovim terenima izazove destabilizacija kosina. Ove pojave mogu imati uglavnom lokalni karakter.



27


Uslovno stabilni tereni su najveim dijelom stabilni u prirodnim uslovima, dok u uslovima obimnijih zemljanih radova, promjene, odnosno poveanja nagiba terena, poveanja vlanosti, povrinskih naslaga, pa poveanja optereenja, seizmikih uticaja i sl. postaju preteno nestabilni. To su naroito verfenski sedimenti (T1), zatim glinovite naslage (dl, dpr) na padinama nagiba 5 15 . Nestabilni tereni su najveim dijelom nestabilni u prirodnim uslovima. Nalaze se na dijelovima terena koje izgrauju preteno glinovite naslage, te sipari i sl. To su padine nagiba veeg od 5, odnosno ee nagiba veeg od 10, a ije su fiziko-geomehanike osobine uslovile nestabilnost. Ove terene prije bilo koje namjene korienja, a posebno gradnje, treba detaljno geomehaniki ispitati, te po odreenom projektu sanirati. Lokaliteti sa izraenim pojavama nestabilnosti - klizitima su:

- Ljaljaki p., Kolakovii - Gunjevii

Seizminost terena Prema podacima karata iz Pravilnika o tehnikim normativima za izgradnjom objekata niskogradnje u seizmikim podrujima podruje Bosansko-podrinjskog kantona nalazi se u zoni maksimalno oekivanog intenziteta potresa: Tabela 1.

Povratni period godina Maksimalno oekivani intenzitet potresa MSK 64 50 V 100 200 500

VII

1000 10 000 VIII

Osnovni stepen seizminosti je sraunat za srednje uslove tla (glinovito-pjeskovito tlo), to znai da je zavisno od lokalnih geolokih uslova mogua diferencijacija terena u okviru datih kontura izoseisti do 1 iste skale. Naime, u vrstovezanim (kamenitim) terenima seizmodinamiki povoljnijim sredinama, mogue je opadanje date vrijednosti osnovnog stepena do 1, a u terenima izgraenim od kvartarnih sedimenata vee debljine, ljunkoviot-pjeskovitog sastava (seizmodinamiki loijim sredinama od srednjih uslova tla) treba raunati sa prirastom + 1 MSK 64 skale. Za potrebe usvajanja kriterijuma aseizmike gradnje objekata kapitalnog znaaja, preporuuje se izrada karte seizmike mikrorejonizacije. Prema Pravilniku o tehnikim normativima gradnje takvih objekata u seizmiki aktivnim podrujima (Slubeni list, SFRJ 31/81 od 05.08.1981. godine) granina vrijednost seizmike opasnosti je VII MSK 64. Seizmogeoloki povoljni tereni su do VII, seizmogeoloki nepovoljni su VII i preko VII iste skale.



28


Hidrogeoloke karakteristike Podruje Bosansko-podrinjskog kartona nalazi se na strukturno facijalnim geotektonskim jedinicama: "ROMANIJA-PRAA-JAHORINA" i "DERVENTA-PODROMANIJA". Prema hidrogeolokim karakteristikama to je teren koji izgrauju vodopropusne, slabo vodopropusne i vodonepropustne stijene. Hidrogeoloka kategorizacija terena Stijene koje izgrauju ovo podruje su: Prema tipu poroznosti: - Stijenske mase intergranularne, intergranularne i/ili pukotinske, pukotinsko-kavernozne, pukotinske i beznaajno pukotinske poroznosti Prema filtoacionim karakteristikama: -Propusne i nepropusne stijene Prema hidrogeolokoj funkciji: -Sprovodnici (kolektori), izolatori i barijere Prema hidraulikom mehanizmu: -Slobodne, subarteke, arteke Propusne stijene su stijenske mase intergranularne, intergranularne i/ili pukotinske, pukotinsko-kavernozne i pukotinske poroznosti. To su silurski bankoviti krenjaci devonski bankoviti do ploasti krenjaci, gornjopermski krenjaci, srednjetrijaski krenjaci, srednje i gornjotrijaski krenjaci, aluvijalni sedimenti i sipari. U sjelini su dobre vodopropusnosti, a ograniene transmisivnosti. Stijene pukotinsko-kavernozne i pukotinske poroznosti su takoe dobre vodopropusnosti, ali su na ovom podruju manje zastupljene. Znaajne akumulacije podzemnih voda su unutar intenzivno tektoniziranih karbonatnih stijena. Nepropusne stijene su najzastupljenije, a to su karbonski glinci, pjeari, filitini kriljci, kvarene ice, mermerizirani krenjaci, permotrijaski konglomerati, lioliti, pjeari, venfenski kriljci i pjeari, jurijski ronaci glinci, alevroliti, kvartalni glinoviti sedimenti. Vodopropusnost i transmisivost su vrlo slabe. Najee su to neznatne akumulacije podzemnih voda, koje se dreniraju iz raspadnutih, pripovrinskih stijenskih masa. Propusne stijenske mase intergranularne poroznosti (a, al, t1, t2, s) Stijenske mase intergranularne poroznosti zastupljene su u aluvijalnim i siporinim ljunkoviot-pjeskovitim naslagama. Najzastupljenije su uz rijene tokove Drine i Prae, te uz strme padine. U cjelini su dobre vodopropusnosti i transmisivosti. U hidrogeolokom smislu znaajniji su fluvijalni sedimenti, naroiot neposredno uz rijene tokove. U ovim sedimentima se podzemne vode prihranjuju infiltracijom rijenih tokova i atmosferskih voda.



29


Izvori i akumulacije podzemnih voda Zavisno od prostornih elemenata (debljina i povrina) naslaga intergranularne poroznosti (ljunka, pijeska, drobine), te uslova prihranjvanja i pranjenja je akumulacija podzemnih voda. Pokrivenost naslaga intergranularne poroznosti glinastim tlom, utie na akumuliranje podzemnih voda sprjeavanjem infiltracije atmosferskih voda, ali i zatitom od zagaenja to je dosta promjenjljivo. Zaglinjenost naslaga intergranularne poroznosti utie na izdanost. Stijenske mase intergranularne i/ili pukotinske poroznosti (P,T) Ove stijenske mase predstavljene konglomeratima, pjearima, ronacima odlikuju se ogranienim vodonosnicima, a manje akumulacije podzemnih voda formirane su u tektonski poremeenim konglomeratima i pjearima. Izvori i akumulacija podzemnih voda Akumulacije podzemnih voda su lokalnog hidrogeolokog znaaja, a dreniraju se u povrinskim dijelovima terena izvorima izdanosti najee 0,1 0,5 l/sek. Propusne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti (T2) U ovu kategoriju stijenskih masa spadaju srednjetrijaski krenjaci, a i neki drugi koji su manjeg znaaja zbog njihove manje zastupljenosti u grai terena. Dobrih su hidrogeolokih karakteristika: dobre vodopropusnosti i transmisivnosti, naroito u intenzivno karstifikovanim dijelovima. Izvori i akumulacija podzemnih voda Prihranjivanje podzemnih voda vri se infiltracijom atmosferskih voda u prslinama, pukotnama, kavernama. Znaajnije akumulacije dreniraju se preko izvora izdanosti > 1 l/sek. Propusne stijene pukotinske poroznosti (S3, D2, P3) Ove stijenske mase malo su zastupljene u povrinskom dijelu terena, pa su jo nepoznatog hidrogeolokog znaaja. To su bankovite, slojevite i slabouslojene stijene. U devonskim krenjacima postoje termalne vode na ta ukazuje izvor (razbijeno izvorite). U eljadniima kod Prae preko devonskih krenjaka lee karbonski klastiti i kriljci. Izvorite izbija putem rasjeda na junom kontakata karbonatnog masiva ireg podruja Romanije i masiva paleozojskih kriljaca jugoistone Bosne (N.Mioi 1977, 1982, 1986). Ostale pojave su manje istraivane, smatraju se manje vodoobilnim i manjeg prostranstva u plitkim zonama ispod povrine terena. Raznoliki litoloki sastav uslovljava brojne izdanke i akumulacije mineralnih voda obogaenih sa Co2. Preteno nepropusne stijene intergranularne poroznosti (pr,dpr,dl) To su preteno zaglinjeni sedimenti koje izgrauju mnoge povrinske dijelove terena. Vodopropusnosti i transmisivosti su vrlo slabe. Preteno nepropusne stijene pukotinske puznosti (s, ab, r) U ovu kategoriju stijenskih masa spadaju dijabai, spiliti, granitridi.



30


Preteno nepropusni kompleksi (C1, J) Izgrauju u osnovi znaajne dijelove ovog kantona. To su kriljci, subgrauvakni pjeari, ronaci, mermerisani i kriljavi krenjaci, glinci, alevroliti i sl. Predstavljaju preteno vodonepropusne stijenske mase sa ogranienim lokalnim akumulacijama podzemnih voda. Tako rijetke akumulacije podzemnih voda dreniraju se iz raspadnutih dijelova stijena izvorima neznatne izdanosti. Pravci kretanja povrinskih i podzemnih voda Povrinska hidrografska mrea je dobro razvijena na ovom podruju i vode uglavnom otiu povrinskim brojnim tokovima rijeka i potoka. Rijeka Drina je glavni recipijent povrinskih i podzemnih tokova vode. Njene najznaajnije pritoke su na ovom prostoru: Kolunska r., Kosovska r., Osanica, Odska r., Podhranjanski potok. To su preteno brzi, bujini potoci sa razliitim morfolokim profilima. Izvori podzemnih voda Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona postoji znaajan broj izvora vode za pie, te mineralnih, a i termomineralnih voda. Prema raspoloivim podacima, izvori mineralne, termomineralne i termalne vode su prikazani tabelarno.



31


Tabela 2: Izvori mineralne, termomineralne i termalne vode

Koordinate lokacije Naziv izvora i lokacija Oznaka, broj

Izda-nost

l/s

Temp-eratura

C

Hidrohemijske karakteristike X Y Z

S/P

Toplik-Praa eljadinii (iz

devonskih krenjaka na kojima su karbonski klastiti

i kriljci)

TM 157 Varira do 50 15-19 Hidrokarbonatno-natrijsko-kalcijsko-

magnezijski 4845270 6563950 770 1/12

CO2=1,4 M=139 HCO3 = 91, SO4 6,

Cl 3 Praa-grad Kiseljak M138 14,5 Na 53, Ca 41,

Mg 4

4847000 6561980 720 1/3

Op

tina

Pale

- Pr

aa

Praa van grada M139 4846050 6562375 710 1/3

Hidrokarbonatno-hloridno-kalcijsko-

natrijski CO2=1,46 M=1,7 HCO3 67, Cl 11,

SO4 14

Kiseljak-Bogui kaptiran M141 15,2

Ca 52, Na 28, Mg 20

4833428 6574242 390 1/3

Bokovii Ilovaa 147 4830450 6565850 740 1/3

Op

tina

Gor

add

e

Kiseljak Mravinjac M144 4832100 6575920 380 1/3 Kiseljak

Dugo Selo M142 4831100 6555950 680 1/3

Izvor Kolakovii M143 4833250 6558500 1000 1/3

Sulfatno-hidro-karbonatno-kalcijski

CO2=1,36 M=2,7 SO4 73, HCO3 26,

Cl 0,24

Kiseljak Jabuka

(Koluna r.) M148 9,0

Ca 87, Na 1, Mg 12

4831200 6554900 670 1/3

Izvor Biljezi Jabuka 136 4827350 6556700 730 1/3

Izvor ahbaii 137 4829200 6558900 850 1/3

Op

tina

Foa

- U

stik

olin

a

Izvor Boinovii 140 4832800 6557650 900 1/3 * N.Mioi (Geoloki glasnik Sarajevo 1981) navodi da je na lokalitetima Jabuke mogua ekstrakcija CO2 uz prethodne istrane radove TM = termomineralna voda M =mineralna voda S (sadanje korienje) P (perspektivno korienje) 1 - pojava bez korienja 3 - rekreacija 12 - banja, termoenergetika



32


Po S. iiu i N.Mioiu (1986) svi ovi izvori mineralnih i termalnih voda porijeklom su iz akumulacija u devonskim krenjacima-hidrogeolokih masiva paleozoika jugoisone Bosne, atmosferskog su porijekla. Josipovi J. (1974), na osnovu razlika hidrohemijskih tipova i meu jonskih odnosa zakljuuje da CO2 u ovim izvorima nije istog porijekla. Izvor u Boguiu je izrazito poveanog sadraja hlora (biohemijskog porijekla, a ne iskljuuje se ni prisustvo voda sedimentacionog porijekla), jedan je od istraivanih s poveanim sadrajem radona od 13,5 MJ (Miholi 1907). Izrazito visok sadraj sulfata izvora u Jabuci moe se tumaiti prisustvom gipsa, a nastanak CO2 hemijsko. Kiseljak u Jabuci je vee obilnosti i snanom eskalacijom CO2. Mineralne, termalne i termomineralne vode predstavljaju znaajne pojave za niz oblasti: hidrogeologiju, optu geologiju, leita nemetala, metala, nafte, energetiku, balneologiju i dr. Dubina primarnih, sekundarnih i tranzitnih akvifera od povrine terena nije detaljni istraivana. One sigurno variraju unutar pojedinih regiona, a prognoza za ovaj region (trijaski i paleozojski karbonatni kolektori u hidrogeolokim masivima) su 1000 do 3500 m. Znaajni objekti geonasljea

- visovi, - kanjon Prae, - mineralni i termalni izvori, - devonski fosiliferni krenjaci sa koralima, brahiopodima, krinoidima i dr.



33


RELJEF Podruje Bosansko - podrinjskog kantona u geomorfolokom smislu pripada Unutranjim Dinaridima. Regionalni geografi su u fizionomskoj regionalizaciji ovaj prostor shodno geomorfolokim odlikama svrstali u Srednjevisoku dinarsku regiju Bosne. Naziv srednjevisoka najbolje opisuje reljef Bosansko - podrinjskog kantona koji u znaajnom dijelu ine planinski masivi srednje visine (nadmorske visine 1000 1500 m) koji okruuju prostranu dolinu Drine. Najnia taka obuhvata plana je u dolini Drine 339 m nadmorske visine (istono od naselja Gorade). Najvia taka se nalazi na planini Jahorini (1750 m). Rije je o vrhu Borovac na granici optina Gorade i Pale Praa. Prosjena nadmorska visina u obuhvatu plana iznosi oko 863.6 m. Hipsometrija

Tabela 3: Visinski pojasevi na podruju Bosansko - podrinjskog kantona

Visinski pojasevi (m) Povrina (ha) %

339 - 400 1936.5 3.86%400 - 500 3421.75 6.81%500 - 600 4492 8.94%600 - 700 5541 11.03%700 - 800 6335.5 12.61%800 - 900 6389.25 12.72%

900 - 1000 5796.75 11.54%1000 - 1100 5704 11.36%1100 - 1200 5050.25 10.06%1200 - 1300 3286.5 6.54%1300 - 1500 1840.5 3.66%1500 - 1600 307.5 0.61%1600 - 1724 124.25 0.25%

UKUPNO 50225.75 100.00%

Najnii tereni u Bosansko - podrinjskom kantonu - sa nadmorskom visinom do 400 m - obuhvataju 1936.5 ha i ine 3.86 % povrine kantona (dolina Drine). Tereni sa nadmorskom visinom do 600 m ine 19.61 % teritorije Bosansko - podrinjskog kantona. Ovi tereni obuhvataju cjelokupnu dolinu Drine i vei dio dolina njenih pritoka (Praa, Kolina, Osanica, Odska rijeka, Podhranjenski potok). Teritorija kantona je veinom planinskog karaktera, poto planinski teren (preko 600 m) ini preko 80 % teritorije kantona. Ovaj teren prvenstveno obuhvata planinski masiv Jahorine. Visinski pojas 800 900 m ima najvee uee na teritoriji kantona sa 12.72 %. Tereni sa nadmorskom visinom preko 1200 m ine 11.07 % teritorije Bosansko - podrinjskog kantona i obuhvataju najvie dijelove planinskog masiva Jahorine. Tereni sa nagibom iznad 7 (umjereno strmi do vrletni tereni) uestvuju sa preko 75 % u ukupnoj povrini kantona, dok ravni tereni (0 - 2) ine svega 12.54 % teritorije Bosansko - podrinjskog kantona.



34


KLIMA Opte klimatske karakteristike Centralni dio Bosansko - podrinjskog kantona predstavlja dolina Drine koja je okruena planinskim masivima Jahorine i Vuevice. Kotlinsko proirenje na Drini na oko 350 m nadmorske visine, u kome je smjeteno Gorade, izuzev otvorenosti du laktastog korita Drine i Prae, okrueno je sa svih strana visokim planinama. Iz navedenih razloga se, uprkos blizine Jadranskog mora, podruje Gorada odlikuje umjerenokontinentalnom klimom, dok se vii planinski dijelovi analiziranog podruja iznad 1000 m nadmorske visine, odlikuju subalpskom i alpskom klimom. Prosjena godinja temperatura vazduha u Goradu kree se oko 10o C, dok u planinskoj oblasti na oko 1000 m nadmorske visine iznosi oko 6.0o C. Zime su na razmatranom podruju hladne sa prosjenim temperaturama koje se kreu oko 0.6 oC. Srednje letnje temperature u Goradu kreu se oko 18o C, pa su ovdje ljeta prijatna, ak i prohladna. Prostorni raspored godinjih koliina padavina u Bosansko - podrinjskom kantonu ukazuje da ovo podruje u toku godine prima znatnu i prilino ujednaenu koliinu vodenog taloga, i to u prosjeku od 786 mm (Gorade) do preko 1375 mm (june padine Jahorine u optini Foa - Ustikolina). Prema rezultatima viegodinjih meteorolokih osmatranja, jasno se uoava da se Gorade nalazi na granici uticaja Sredozemlja na pluviometrijski reim, odakle se prema unutranjosti pojaavaju kontinentalne karakteristike raspodjele padavina. Temperatura vazduha Podruje Bosansko - podrinjskog kantona, koje pripada istonom dijelu teritorije Bosne i Hercegovine, zbog specifinog poloaja dinarskih visokoplaninskih vijenaca i otvorenosti u pravcu toka Drine, izloeno je sjevernim prodorima polarnog vazduha koji dospijeva iz sjevernih irina Atlantskog okeana, srednje i sjeveroistone Evrope i Sibira. Otuda lokalni uslovi reljefa i neto via nadmorska visina, uslovljavaju umjerenokontinentalnu klimu ija se obiljeja granie sa subplaninskom klimom. Naime, u Goradu, samo est mjeseci (maj-oktobar) imaju prosjenu temperaturu vazduha iznad 10o C, dok su ostali mjeseci hladni, sa temperaturom ispod 10o C. Prosjena godinja temperatura vazduha u Goradu kree se oko 9.8o C, dok u planinskoj oblasti na 1000 m nadmorske visine, iznosi oko 5.9 o C. Izraeno godinje kolebanje temperature vazduha (19.9o C), kao i visoka amplituda apsolutnih ekstremnih temperatura vazduha (63.3o C), odraava dominantan uticaj fizikogeografskih i lokalnih uslova reljefa na formiranje umjerenokontinentalnog reima klime na analiziranom podruju. Analiza srednjih mjesenih temperatura vazduha pokazuje da je najnia temperatura u januaru i iznosi -0.90 C, dok su najtopliji mjeseci jul (19.00 C) i avgust (18.80 C). Apsolutni maksimum temperature vazduha se javlja u avgustu i u Goradu iznosi 39.80 C, dok se apsolutni minimum temperature vazduha javlja u januaru i iznosi minus 23.50 C. Tabela 4: Srednje mjesene temperature vazduha na meteorolokoj stanici Gorade ( C)

Stanica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God.Gorade -0.9 1.5 5.6 9.9 14.3 17.5 19.0 18.8 15.3 10.3 5.3 1.1 9.8

Zime su na razmatranom podruju prilino hladne sa prosjenim temperaturama koje se na podruju Gorada kreu oko 0.6 o C Srednje ljetnje temperature su ujednaene i u kotlinskom proirenju kod Gorada iznose 18.4o C.



35


Jeseni su neto toplije od proljea (na profilu Rogatica - Gorade, srednja temperatura jesenjih mjeseci se kree od 9.7o C do 10.3o C, a proljenih od 8.6o C do 9.9o C respektivno) to je posljedica slabo izraenog maritimnog uticaja na podneblje ovog podruja. Mrazevi Velika uestanost pojave mrazeva i magli predstavlja takoe znaajnu karakteristiku klime Gorada. Godinje se u kotlinskim proirenjima kod Foe i Gorada javlja u prosjeku od 93 do 99 dana sa mrazom (dani sa minimalnom temperaturom vazduha Tn ispod 0o C) i to od oktobra do aprila, uz rijetke pojave tokom maja i septembra. Broj dana sa jakim mrazom (dani sa minimalnom dnevnom temperaturom vazduha niom od minus 10o C) kree se godinje u prosjeku oko 11 dana, dok srednji broj ledenih dana (dani sa maksimalnom temperaturom vazduha ispod 0o C) iznosi u prosjeku 16 dana godinje, to ukazuje da se pri planiranju, projektovanju i izgradnji zgrada i naselja mora uzeti u obzir da analizirano podruje u pogledu termikog reima, ima izvjesne karakteristike mrazita. Ljetni i tropski dani U toku ljeta dno kotline se znatno zagrijeva, pa se sa smanjenjem nadmorske visine poveava broj ljetnjih dana (dani sa maksimalnom temperaturom iznad 25o C) i broj tropskih dana (dani sa maksimalnom temperaturom iznad 30o C). U Goradu tropski dani se javljaju u periodu od aprila do oktobra, ali ih najvie ima u toku ljeta i to u proseku oko 25 dana. Broj ljetnjih dana je, u odnosu na tropske, srazmjerno vei i u Goradu iznosi 90 dana godinje. Vlanost vazduha Srednja godinja relativna vlanost vazduha u Goradu iznosi 84 % U periodu od septembra do februara mjeseca relativna vlanost vazduha je via od srednje godinje, usled niih temperatura vazduha i relativno velike uestalosti pojave magle u dolini. U analiziranom dijelu toka Drine i Prae, najvea vrijednost relativne vlanosti vazduha javlja se u periodu novembar - januar i iznosi oko 90 %, dok se najmanja vrijednost javlja najee u toku ljeta i kree se oko 79 %. Padavine U pogledu karakteristika reima padavina, analizirano podruje se nalazi na granici zone prelaza iz maritimnog u kontinentalni pluviometrijski reim. Raspodjela padavina u toku godine za pokazuje da se na veem dijelu analiziranog podruja juno od Gorada maksimalne vrijednosti srednjih mjesenih koliina padavina javljaju u toku jeseni i zime, i to u novembru (Gorade 80.4 mm; Ustikolina 90.1 mm; Viko 91.5 mm) i decembru (Ifsar 106.8 mm, ajnie 110.3 mm; Foa 100.9 mm), to je odlika maritimnog pluviometrijskog reima. Na ovim lokalitetima u hladnoj polovini godine (od oktobra do aprila) izlui se oko 60 % od ukupne godinje koliine padavina, dok se najmanja koliina izlui u martu (Gorade) ili avgustu mjesecu (Foa, Ifsar, ajnie, Viko). Meutim, pojava glavnog maksimuma srednjih mjesenih koliina padavina u junu mjesecu na stanicama sjevernije od Gorada (Ustipraa, Osjeani, Dub-Pokrivenik, Mesii, edovii, Rogatica, Kramer Selo, Borike), ukazuje da se na ovom podruju od razvoa jadranskog i crnomorskog sliva (koje ine planinski vijenci Lelije, Zelengore i Lebrnika juno od Gorada), ka unutranjosti kontinenta postepeno gubi maritimni uticaj na pluviometrijski reim, tako da se sjeverno i sjeveroistono od Gorada u reimu padavina pojaavaju karakteristike kontinentalne klime. U planinskoj zoni visoke Hercegovine i visoke Crne Gore juno od Gorada izluuje se



36


preko 2000 mm vodenog taloga godinje, odnosno dva - tri puta vea koliina padavina u odnosu na dolinu Drine i njenih pritoka, u podnoju ovih planina na sjeveru. Na analiziranom podruju najnia godinja koliina padavina iznosi 786 mm i izluuje se na podruju Gorada. Tabela 5: Srednje mjesene koliine padavina na meteorolokoj stanici Gorade (mm)

Stanica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God.Gorade 55.3 55.0 46.5 64.3 70.8 73.1 64.5 63.6 68.7 70.4 80.4 73.3 785.8

Vrijednosti apsolutnih maksimalnih dnevnih koliina padavina u Novom Goradu su u intervalu od 31 mm do 78 mm, i u pojedinim mjesecima (januar, april, jul, oktobar) premauju mjesene sume padavina. Reim padavina analiziranog podruja karakterie relativno veliki broj dana sa padavinama koji u prosjeku iznosi oko 123 dana u toku godine. Najvei broj dana sa padavinama je u junu i iznosi 12 dana. Snijeg se na ovom podruju javlja uglavnom od novembra do aprila, a u viim predjelima iznad 500 m nadmorske visine, od oktobra do maja mjeseca. Srednji godinji broj dana sa snijegom za Gorade iznosi 26 dana, dok je u viim predjelima uestanost pojave snijega vea od 38 dana godinje. Srednji broj dana sa snjenim pokrivaem veim od 1 cm, kree se u opsegu od 47 dana u Goradu do 68 dana u Rogatici. Prosjena maksimalna visina snjenog pokrivaa na podruju Gorada kree se oko 30 cm, a apsolutni maksimum od 88 cm registrovan je u februaru 1956. godine. Pored uticaja na reim padavina i vjetra, lokalni topografski uslovi doprinose pojavi magle. Tako se u kotlini Gorada javlja relativno veliki broj dana sa maglom i to prosjeno oko 162 dana u toku godine. Vjetar Strujanja vazdunih masa uslovljena su raspodjelom vazdunog pritiska, ali sloeni lokalni topografski uslovi mogu bitno uticati na modifikaciju pravaca i brzina vjetra i tako doprineti da se opte karakteristike vjetra pri tlu znaajno razlikuju u odnosu na vjetar na visini. Tako je uticaj planinskih vijenaca koji okruuju Gorade dominantan kada je u pitanju reim vjetra na razmatranom podruju, to potvruju i karakteristike godinje rue vjetra za Gorade. Slika 2: Godinja rua vjetrova za meteoroloku stanicu Gorade



37


Kao to se iz grafikog prikaza uoava, preovlaujui vjetrovi u toku godine na lokaciji meteoroloke stanice Gorade su iz pravca sjeveroistoka (NE), jugoistoka (SE), jugozapada (SW) i sjeverozapada (NW). To je i razumljivo, ako se ima u vidu otvorenost kotline i uticaj okolnih planina i prevoja koji kanaliu vjetar u navedenim pravcima. Najvee prosjene brzine vetra od 1.8 m/s javljaju se pri junom vjetru. Uestanost tiina u Goradu je veoma izraena i one ine 69 % od ukupnog broja sluajeva pojave vjetra u toku godine. Takvi uslovi tihog vremena pogoduju estom obrazovanju i zadravanju magli koje su karakteristine za ovo podruje (u prosjeku se javljaju svakog drugog-treeg dana). Jaki vjetrovi iznad 6 Bofora se rijetko javljaju u toku zime i proljea, a srednji godinji broj dana sa jakim vjetrom iznosi oko 3 dana, dok je pojava olujnih vjetrova (jaina vjetra iznad 8 Bofora), srazmjerno mala, i u prosjeku godinje iznosi 0.4 dana na lokaciji meteoroloke stanice Gorade.



38


2. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE KARAKTERISTIKE ZEMLJITA Na formiranje zemljita primarno utiu fiziko geografski inioci a prvenstveno reljef, klima, prisustvo povrinskih voda i vrlo heterogen litoloki sastav geoloke podloge, kao i razliiti pedoloki procesi pod uticajem vrlo razliite vegetacije. Pedogeneza zemljita je spor i dugotrajan process, a kombinacija prirodnih i antropogenih faktora uslovila je heterogenu distribuciju tipova tala na podruju prostora Bosansko - podrinjskog kantona. Pedoloke jedinice na podruju kantona izdvojene su na osnovu pedolokih podataka od strane Federalnog zavoda za agropedologiju iz Sarajeva. U okviru obuhvata izdvojeno je 26 pedosistematskih jedinica i to 23 iz razdjela Automorfnih i 3 iz razdjela Hidromorfnih zemljita. U razdjelu Automorfnih zemljita preovlauju tipovi iz klase Kambinih i Humusno akumulativnih, a u razdjelu Hidromorfnih zemljita iz klase Fluvijalnih zemljita. Pregled asocijacije tipova zemljita na pojedinim matinim supstratima po klasama sa povrinom pojedinih tipova u okviru izdvojene asocijacije daje se pregledno u sljedeoj tabeli. Tabela 6: Tipovi zemljita na pojedinim matinim supstratima po klasama (bez vodenih povrina)

TIP ZEMLJITAPOVRINA

(ha) %POVRINA

(ha) %

Aluvijalno bezkarbonatno tlo 285.71 0.57%

Aluvijalno-deluvijalno tlo 975.72 1.95%

Aluvijalno-deluvijalna bezkarbonatna pjeskovita tla 356.96 0.71%

Ranker i smedje kiselo tlo na pjescarima 942.66 1.89%

Ranker smedje kiselo tlo na pjescima i sljuncima 25968.65 51.94%

Ranker i smedje tlo na skriljcima 2684.46 5.37%

Rendzina na jedrim krecnjacima 78.91 0.16%

Rendzina na jedrim krecnjacima i smedje tlo na krecnjacima 208.11 0.42%

Rendzina i smedje tlo na jedrim krecnjacima 73.59 0.15%

Rendzina i smedje tlo na krecnjacima 409.06 0.82%

Rendzina i smedje plitko tlo na jedrim krecnjacima 485.01 0.97%

Rendzina i smedje vrlo plitko i plitko tlo na jedrim krecnjacima 344.70 0.69%

Rendzina i vrlo plitko i plitko tlo na krecnjaku 1328.25 2.66%

Sirozem na jedrim krecnjacima 549.70 1.10% 549.70 1.10%Smedje kiselo tlo na pjescarima i glincima 933.02 1.87%

Smedje kiselo tlo na pjescarima i skriljcima 3659.68 7.32%

Smedje kiselo tlo na silikatnim brecama 865.68 1.73%

Smedje kiselo tlo i smedje erodirano tlo na pjescarima i skriljcima 74.00 0.15%

Smedje plitko i srednje dub kiselo tlo i smedje erod tlo na pjes i skrilj. 591.06 1.18%

Smedje plitko kiselo tlo i smedje erodirano tlo na pjescarima i skriljc. 4204.78 8.41%

Smedja sred dub kiselo tlo i smedje degrad tlo na pjescarima i skriljc. 40.45 0.08%

Smedje tlo na pjescarima i skriljcima 90.92 0.18%

Smedje tlo na serpentinima 2734.96 5.47%

Smedje plitko tlo i deluvijal.tlo vrtaca na jedrim krecnjac.i dolomitima 385.88 0.77%

Smedje plitko tlo na jedrim krecnjacima 1453.31 2.91%

Smedje vrlo plitko i plitko tlo na krecnjacima 267.66 0.54%

UKUPNO 49992.88 100.00%

1618.39 3.24%

29595.77 59.20%

2927.63 5.86%

10368.67 20.74%

2825.88 5.65%

2106.86 4.21%



39


Razdjel automorfnih zemljita Osnovne karakteristike tipova zemljita u okviru pojedinih klasa ovoga razdjela su sljedee: Klasa kambinih zemljita A - (B) C tipa profila Kiselo smee tlo (distrini kambisol) Distrini kambisoli, odnosno distrino smee zemljita, odnosi se na smee zemljite koje prua loe uslove za ishranu biljaka (loe plodnosti). U upotrebi je i naziv kiselo smee zemljite. Ovo tlo, za razliku od eutrinog smeeg tla, je nastalo na kiselim matinim stijenama. Karakterie ga humusni horizont koji je obino ohrini - Aoh ili umbrini - Aum (na viim nadmorskim poloajima), ispod kojeg se nalazi kambini (B)v horizont. Distrini kambisol ima dubinu profila najee 60-80 cm, humusni horizont ne prelazi 15 cm i javlja se u formi ohrinog, zrelog humusa. Sadraj humusa jako varira a najvie zavisi od nadmorske visine, sadraja gline i nagiba terena. Najee se kree oko 5-10 %. Reakcija zemljita je kisela i kree se najee oko 4.5-5.5. Tekstura je pjeskovito-ilovasta uz esto prisustvo vee ili manje koliine skeleta. Stepen zasienosti bazama ovog tla je ispod 50 %. Ovaj

Documents

Prostorna Osnova PP BPK