63
PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU REGIONALNEGO 1 Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo” (zmiany, skutki i sposoby ich ograniczania, wnioski dla nauki, praktyki inżynierskiej i planowania gospodarczego) Numer Zadania: 2 Tytuł Zadania: Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia – możliwości ograniczenia skutków Okres sprawozdawczy: styczeń 2011 grudzień 2011 Typ raportu: raport roczny syntetyczny Koordynator Zadania: dr Leszek Ośródka Katowice – Kraków 2011

Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU REGIONALNEGO

1

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo” (zmiany, skutki i sposoby ich ograniczania, wnioski dla nauki, praktyki inżynierskiej

i planowania gospodarczego)

Numer Zadania: 2 Tytuł Zadania: Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia – możliwości ograniczenia

skutków

Okres sprawozdawczy: styczeń 2011 – grudzień 2011 Typ raportu: raport roczny syntetyczny Koordynator Zadania: dr Leszek Ośródka

Katowice – Kraków 2011

Page 2: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2

Wykonawcy

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Krakowie

Zakład Monitoringu i Modelowania Zanieczyszczeń Powietrza

dr Leszek Ośródka

dr Ewa Krajny

dr Marek Wojtylak

mgr Jolanta Godłowska

mgr Katarzyna Szeflińska

mgr Jerzy Skorczyński

Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu

Zakład Ochrony Powietrza

Ekspertyzy zewnętrzne

mgr Diana Domańska –podzadanie 2.6

dr n. m. Małgorzata Kowalska – podzadanie 2.7

Page 3: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3

Spis rzeczy

Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 4

Cel badań ................................................................................................................................................. 4

Zakres wykonywanych prac i metodyka badań ....................................................................................... 4

Charakterystyka osiągniętych wyników .................................................................................................. 5

Krótkoterminowa prognoza jakości powietrza jako element zarządzania środowiskiem –

możliwości zastosowań operacyjnych ................................................................................................ 5

Cel podzadania ................................................................................................................................ 5

Prognoza eksploracyjna ................................................................................................................... 8

Wyniki prognozy jakości powietrza .......................................................................................... 11

Wnioski ..................................................................................................................................... 12

Prognoza – model CALMET/CALPUFF ....................................................................................... 13

Opis metodyki badań ................................................................................................................ 14

Omówienie wyników ................................................................................................................. 19

Wnioski ..................................................................................................................................... 21

Konkluzja ....................................................................................................................................... 22

Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na jakość życia ludzi w zidentyfikowanych

obszarach wysokiego wskaźnika zagrożenia sanitarnego powietrza ............................................... 23

Cel podzadania .............................................................................................................................. 23

Zanieczyszczenie pyłowe powietrza ............................................................................................... 23

Wpływ jakości powietrza na zdrowie ....................................................................................... 28

Obciążenie chorobowe związane z zanieczyszczeniem powietrza ............................................ 30

Zdrowotny indeks jakości powietrza ........................................................................................ 32

Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na dobową umieralność mieszkańców .......... 33

Materiał i metody ..................................................................................................................... 35

Wyniki ....................................................................................................................................... 37

Omówienie wyników ................................................................................................................. 41

Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na dobową hospitalizację z powodu chorób

układu krążenia i układu oddechowego ......................................................................................... 43

Materiał i metody ..................................................................................................................... 43

Wyniki ....................................................................................................................................... 44

Omówienie wyników ................................................................................................................. 46

Jakość życia dorosłych, aktywnych zawodowo mieszkańców przemysłowej aglomeracji w Polsce

........................................................................................................................................................ 48

Materiał i metody ..................................................................................................................... 49

Wyniki ....................................................................................................................................... 50

Omówienie wyników ................................................................................................................. 51

Konkluzja ....................................................................................................................................... 55

Podsumowanie....................................................................................................................................... 57

Analiza zgodności z założonymi celami ............................................................................................... 58

Propozycje dotyczące praktycznego wykorzystania wyników badań ................................................... 58

Wykaz przygotowanych publikacji ....................................................................................................... 59

Literatura ............................................................................................................................................... 59

Wykaz głównych wykonawców ............................................................................................................ 62

Informacje o sposobie odbioru zadań składowych i trybie koordynacji prac ....................................... 63

Page 4: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4

Wprowadzenie

Celem prowadzonych badań w ramach zadania 2 projektu KLIMAT jest określenie

wzajemnych relacji między zanieczyszczeniem powietrza, głównie pyłowym w warstwie

granicznej atmosfery, a zespołem czynników meteorologicznych w sytuacji obserwowanych

zmian klimatu, w aspekcie wpływu na społeczno-ekonomiczne uwarunkowania życia

mieszkańców Polski, a przede wszystkim potencjalne skutki zdrowotne. Badania stanu

jakości powietrza w ramach projektu realizowane są zarówno w skali kraju z uwzględnieniem

transgranicznego przenoszenia zanieczyszczeń i ich prekursorów, jak i w skali regionalnej w

wybranych obszarach badań.

Cel badań

W niniejszym sprawozdaniu rocznym przedstawiono wyniki badań dwóch

podzadań. W ramach pierwszego zaadoptowano opracowaną w Zakładzie Monitoringu i

Modelowania Zanieczyszczeń Powietrza IMGW-PIB OKk metodę prognozy wysokich stężeń

zanieczyszczeń opartą o metodę eksploracji danych dla silnie zanieczyszczonych obszarów

małopolski.

Drugie zadanie poświecone było ocenie wpływu zanieczyszczeń na jakość życia ze

szczególnym uwzględnieniem aspektów zdrowotnych. Biorąc pod uwagę złożoność i

interdyscyplinarność prowadzonych badań dla właściwej oceny wyników wykorzystano także

opracowanie eksperckie.

Zakres wykonywanych prac i metodyka badań

Zróżnicowany charakter zadań cząstkowych niniejszego zadania wymagał stosowania

różnych podejść metodycznych.

Zadanie dotyczące krótkoterminowej prognozy stężeń zanieczyszczeń powietrza dla

obszarów szczególnie narażonych wymagało wykorzystania dedykowanej bazy danych o

zanieczyszczeniach, warunkach meteorologicznych i numerycznych prognozach tych

warunków, zarówno w aspekcie historycznym, jak też w czasie rzeczywistym oraz

wykorzystania zaawansowanych metod matematycznych, w tym statystycznych dla adaptacji,

weryfikacji i wstępnego wdrożenia modelu prognozy.

Z kolei zadanie dotyczące wpływu wpływ jakości powietrza na jakość życia – ocena zagrożeń

- możliwości ograniczenia skutków wymagało zgromadzenia, ze względu na brak

wystarczającej liczby wyników badań bezpośrednich w Polsce, zakrojonych na dużą skalę

Page 5: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5

badań literaturowych, a także specjalnie przygotowanych badań epidemiologicznych. W tym

przypadku dla opracowania wyników wykorzystywano metody stosowane w medycynie

środowiskowej i społecznej.

Charakterystyka osiągniętych wyników

Krótkoterminowa prognoza jakości powietrza jako element zarządzania środowiskiem –

możliwości zastosowań operacyjnych

Cel podzadania

Celem badań było opracowanie systemu krótkoterminowej prognozy stężeń

zanieczyszczeń dla obszarów szczególnie narażonych na występowanie epizodów

smogowych.

Umiejętność przewidywania zdarzeń specjalnych, niekorzystnych dla jakości życia

jest ciągle aktualnym przedmiotem badań środowiskowych. W niektórych dziedzinach

prognozy stanu środowiska można zrealizować przynajmniej częściowo z większą lub

mniejszą dokładnością. Pewne zjawiska przyrodnicze jak pogoda, aktywność sejsmiczna,

powodzie itd. można z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć.

Uwarunkowania prawne, które weszły w życie wraz z ustawą Prawo ochrony

środowiska (POŚ) z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. 2001 r., nr 62, poz. 627 z późn. zm.)

wprowadzają konieczność podjęcia działań krótkoterminowych z zakresu ochrony powietrza

w danej strefie województwa w przypadku, gdy istnieje tam ryzyko wystąpienia przekroczeń

dopuszczalnych, docelowych lub alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu.

W przypadku zaistnienia takiej sytuacji, zgodnie z art. 92, ust. 1 wspomnianej ustawy " (...)

sejmik województwa, po zasięgnięciu opinii właściwego starosty, określi, w drodze uchwały,

plan działań krótkoterminowych (...) ". Plan działań ma na celu zmniejszenie ryzyka

wystąpienia przekroczeń dopuszczalnych i alarmowych substancji w powietrzu oraz

ograniczenie skutków i czasu ich trwania (art. 92 ust. 1 pkt. 1 i 2 POŚ).

Biorąc pod uwagę fakt, że o wystąpieniu przekroczeń stężeń dopuszczalnych,

docelowych, a zwłaszcza alarmowych decyduje niekorzystna sytuacja meteorologiczna plan

działań krótkoterminowych w zakresie ochrony powietrza powinien skupiać się na

ograniczaniu, w miarę możliwości, wprowadzania do atmosfery substancji szkodliwych w

takich sytuacjach meteorologicznych, które sprzyjają ich nadmiernej koncentracji w

powietrzu oraz minimalizowaniu skutków wynikających z zaistnienia tego faktu.

Page 6: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6

Dodatkowo nowelizacja Ustawy Prawo ochrony środowiska w związku z

implementacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja

2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE) wprowadza

dodatkowo sposób postępowania w przypadku ryzyka przekroczeń lub przekroczeń

zanieczyszczeń powietrza zarówno na terenie kraju, jak również spowodowanych

przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium innego państwa. Mówi o tym artykuł 24 „Plany

działań krótkoterminowych” oraz artykuł 25 „Transgraniczne zanieczyszczenie powietrza”

rozdziału IV Dyrektywy oraz art. 92a cytowanej Ustawy POŚ.

Tak więc prognoza zanieczyszczeń powietrza, szczególnie w przypadku sytuacji z

wysokimi stężeniami jest niezbędnym elementem działań krótkoterminowych.

Problem podejmowania działań krótkoterminowych w wypadku ryzyka wystąpienia

podwyższonych stężeń zanieczyszczeń ma specyficzny charakter. Działania w tym zakresie

wymagają bowiem krótkiej skali czasowej (rzędu kilku godzin najwyżej kilku dni) i można je

podzielić na organizacyjno-prawne i techniczne (w tym modelowanie).

Działania organizacyjno prawne wymagają odrębnego, kompleksowego potraktowania.

Natomiast zadania wymagane do realizacji tego przedsięwzięcia w sferze pomiarowej polegać

powinny na:

prognozowaniu jakości powietrza na okres od kilku do kilkudziesięciu godzin,

monitorowaniu przebiegu epizodów, połączonym z diagnozą bieżącej sytuacji, dla

potrzeb podejmowania decyzji o doraźnych ograniczeniach emisji.

Oczywiście skala czasowa prognozy w zależności od modelowanego zjawiska i

dostępności danych pomiarowych może być natychmiastowa (nowcating),

ultrakrótkoterminowa, krótkoterminowa czy średnioterminowa, długoterminowa,

długoterminowa sezonowa, klimatyczna.

W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi

wystarczającym horyzontem czasowym jest prognoza z krokiem 1 godzinnym na 24 godziny

wprzód.

Krótkoterminowa prognoza jakości powietrza w choć coraz popularniejsza w świecie i

Europie w Polsce jest nadal rzadko stosowana. Wynika to, że zarówno z tego, że brak jest

powszechnie akceptowanych modeli prognostycznych jak też z faktu, że zastosowanie

najdokładniejszych modeli fizycznych wymaga dużych nakładów finansowych i

merytorycznych. Jedną z poważnych trudności jest także brak dokładnych inwentaryzacji

emisji, szczególnie ze źródeł powierzchniowych, które odgrywają dominującą rolę w

kształtowaniu się pola imisji pyłu. Pewną trudność powoduje też ograniczony dostęp do

Page 7: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7

numerycznych prognoz pogody, które mogą zasilać moduł meteorologiczny modeli dyspersji

zanieczyszczeń. W chwili obecnej w Polsce w sposób semi operacyjny działa tylko jedna

krótkoterminowa prognoza jakości powietrza oparta o matematyczny model symulacyjny.

Jest ona realizowana przez zespół badaczy Politechniki Warszawskiej, jako wynik współpracy

jej przedstawicieli w Akcji COST ES 0602 „Towards a European Network on Chemical

Weather Forecasting and Information Systems”. Prognoza ta jako narzędzie obliczeniowe

wykorzystuje kanadyjski model GEM-AQ. Model ten jako globalny chemii troposfery

pozwala na jednoczesne i spójne (on-line) modelowanie procesów dynamicznych, fizycznych

i chemicznych w atmosferze [Kamiński et al., 2008]. Przeprowadzone badania porównawcze

wyników modelowania z rzeczywistymi przebiegami epizodów wysokich stężeń

zanieczyszczeń wykazały dużą zgodność i potwierdziły użyteczność modelu [Strużewska et

Kamiński, 2008]. Prognoza prezentowana jest w Internecie pod adresem:

http://www.ekoprognoza.pl.

Niewątpliwą zaletą tego typu prognozy jest jej idea polegająca na próbie fizycznego

odwzorowywania rzeczywistości, natomiast wadą konieczność jej zasilania nie zawsze

kompletnie przygotowywanymi danymi emisyjnymi oraz czasem obliczeń.

W niniejszym opracowaniu zaproponowano model jakości powietrza, opracowany w

2004 r. przez badaczy z IMGW i funkcjonujący operacyjnie od 2005 roku w województwie

śląskim, oparte o eksplorację danych (http://spjp.katowice.pios.gov.pl). Model taki, choć nie

wykorzystuje wprost fizycznych związków pomiędzy emisją i meteorologią a stężeniem

zanieczyszczeń, to pozwala w sposób wręcz intuicyjny zależność taką przedstawić. Jego

niewątpliwą zaletą jest szybkość uzyskania rezultatów i dobra sprawdzalność, wadą natomiast

przyjęcie założenia, że aktualne warunki emisji odpowiadają tym obserwowanym w historii.

Podstawą tak skonstruowanej krótkoterminowej prognozy jakości powietrza jest

numeryczna prognoza pogody. W chwili obecnej w IMGW-PIB operacyjnie funkcjonują dwa

mezoskalowe modele prognozy pogody:

COSMO-LM na 78 godzin wprzód (model niemiecki),

ALADIN na 48 godzin wprzód (model francuski).

Poniżej przedstawiono dwa podejścia do prognozy jakości powietrza, wypracowane przez

wiele lat w Zakładzie Monitoringu i Modelowania Zanieczyszczeń Powietrza, a

zaimplementowane dla obszaru Małopolski w projekcie KLIMAT:

Prognoza eksploracyjna,

Prognozowanie przy wykorzystaniu modelu CALMET/CALPUFF.

Page 8: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8

Prognoza eksploracyjna

Prognoza eksploracyjna jakości powietrza (AQ) oparta jest o metody eksploracji

danych (data mining) przy szczególnym zastosowaniu zbiorów rozmytych (fuzzy sets).

Podstawowe założenie tej metody polega na prognozowaniu przebiegów czasowych stężenia

danego zanieczyszczenia powietrza, poprzez każdorazowe wyszukiwanie w przeszłości

sytuacji potencjalnie podobnych do stanu aktualnego. Efektem wyszukiwania jest

kilkadziesiąt możliwych przebiegów czasowych zjawiska w najbliższej przyszłości.

Podstawowym działaniem poprzedzający eksplorację danych jest ETl (Extracting, Transform,

Loading) – przygotowanie danych. W związku z tym, stworzona została baza zawierająca

następującą informację:

historyczne prognozy pogody (meteogramy) z modelu COSMO-LM z wielolecia 2004-

2010,

rzeczywiste przebiegu pogody ze stacji meteorologicznych PSHM IMGW-PIB z

wielolecia 1998-2010,

stężenia zanieczyszczeń ze stacji automatycznych państwowego monitoringu środowiska

(PMŚ) z wielolecia 1998-2010,

dane demograficzne w tym gęstość zaludnienia i geograficzne w tym zagospodarowanie i

użytkowanie terenu, poziom antropopresji, charakterystyki determinujące

rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń (szorstkość terenu, warunki wentylacyjne warstwy

czynnej) itp.

warunki emisyjne w tym niska emisji zanieczyszczeń z sektora komunalno-bytowego.

Rys. 1 Ogólny schemat prognozy.

Prognozę eksploracyjną można przedstawić w kilku etapach, opisanych poniżej.

Page 9: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9

Etap 1. Zdefiniowanie zbioru podobnych prognoz pogody.

Początkiem tego etapu jest aktualna prognoza pogody. Jest to meteogram uzyskany z modelu

COSMO-LM na 78 godzin wprzód licząc od godziny 0 UTC. W etapie tym przeglądane są

prognozy historyczne i wybierane prognozy podobne do aktualnej. Ważna jest data prognozy

podobnej. Liczba prognoz podobnych jest elementem konfiguracji metody, zależy od

operatora systemu.

Etap 2. Zdefiniowanie podzbioru sytuacji meteorologicznych.

Dla dat wybranych w pierwszym etapie tworzony jest podzbiór rzeczywistych sytuacji

meteorologicznych obserwowanych na stacji synoptycznej położonej jak najbliżej miejsca dla

którego prognozuje się stężenia zanieczyszczeń. Wybór elementów meteorologicznych zależy

od operatora systemu oraz prognozowanego zanieczyszczenia.

Etap 3. Zdefiniowanie liczb rozmytych dla podzbioru sytuacji meteorologicznych.

W etapie drugim wyznaczamy dla każdego elementu oraz dla każdego terminu ciąg liczbowy

potencjalnych wartości. Należy te obserwacje zagregować. W omawianej metodzie

prognozowania zastosowano agregację rozmytą. Ciąg obserwacji meteorologicznych każdego

elementu oraz w każdym terminie jest przekształcony do liczby rozmytej. W wyniku powstaje

macierz, której elementy meteorologiczne są liczbami rozmytymi. W efekcie w tym etapie

uzyskuje się rozmyty, uogólniony, spodziewany w najbliższej przyszłości przebieg pogody.

Etap 4. Wyznaczenie przynależności podzbioru sytuacji meteorologicznych do liczb

rozmytych i zdefiniowanie zbioru podobnych sytuacji meteorologicznych.

Przeglądamy wszystkie sytuacje meteorologiczne, dla których są dane o stężeniach

zanieczyszczeń. W razie zaobserwowania sytuacji, w której zachodzi założone podobieństwo,

dołączamy datę do wynikowego zbioru.

Etap 5. Zdefiniowanie zbioru podobnych sytuacji sanitarnych powietrza.

Dla dat uzyskanych w trakcie etapu 4 zostaje zapisany obserwowany w tym terminie przebieg

czasowy stężeń zanieczyszczeń. W ten sposób uzyskuje się kilkadziesiąt potencjalnych

przebiegów stężeń.

Etap 6. Obliczenie wyjściowych prognoz.

Otrzymane przebiegi agregowane są do jednego przebiegu w postaci przebiegu czasowego

liczb rozmytych. Następnie wszystkie liczby rozmyte są defuzyfikowane i uzyskuje się jeden

liczbowy przebieg prognozowanego zjawiska.

Prognoza eksploracyjna może być:

- Uproszczona - gdy pominie się etapy 2, 3, 4. Terminy podobnych przebiegów stężeń

zanieczyszczeń identyfikowane są wyłącznie na podstawie podobieństwa prognoz

Page 10: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10

pogody. Taka sytuacja powoduje, że historyczna informacja o zanieczyszczeniach

wykorzystywana jest tylko dla okresu (dat), w którym posiadamy historyczne prognozy.

- Pełna, która pozwala wykorzystać zupełną informację o historycznych stężeniach i

uniezależnić się od posiadanych prognoz. Informacje o sytuacjach meteorologicznych są

dostępne, prawie w komplecie, od kilkudziesięciu lat.

Prognozy może być:

- Punktowa, dla punktu pomiaru stężeń zanieczyszczeń. Jest ona bardzo łatwa do

porównania z rzeczywistymi stężeniami. Jednak ze względu na dużą zmienność pola

stężeń zanieczyszczeń, jest trudna do uogólnienia.

- Obszarowa (strefowa), aby było możliwe takie prognozowanie trzeba skojarzyć

sektory stacji monitoringu z danym obszarem. W tym celu używamy parametry terenu

geograficzne, demograficzne i emisyjne.

W trakcie prognozowania operator systemu ma możliwość obserwowania

otrzymanych wyników pośrednich i końcowych.

Model prognozy eksploracyjne dla województwa małopolskiego został oprogramowany w

zintegrowanym środowisku programistycznym firmy Microsoft Visual Studio 2010

Professional. Poniżej zamieszczono przykładowe okna programu modelu prognostycznego

zanieczyszczeń powietrza (Model APFM).

Rys. 2 Konfiguracja programu – wybór plików źródłowych.

Page 11: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

11

Rys. 3 Program – zakładka „Wczytaj konfigurację”.

Rys. 4 Wizualizacja wyników – przebieg dobowy stężeń PM10 wraz z oceną indeksu jakości

powietrza AQI dla 8.09.2010 r. dla trzech stacji monitoringu jakości powietrza PMŚ w

Krakowie: ul. Bulwarowa (Nowa Huta), Al. Krasińskiego i ul. Prądnicka (Krowodrza).

Program posiada wiele możliwości edycji wyników, jak również zapisu

wygenerowanych danych w postaci numerycznej w pliku.

Wyniki prognozy jakości powietrza

Wizualizacja krótkoterminowej prognoza stężeń zanieczyszczeń obejmuje zarówno

dobowe przebiegi godzinowe poziomu poszczególnych substancji zanieczyszczających

powietrza, jak również prognozę w postaci indeksu jakości powietrza zintegrowanego

wskaźnika jakości powietrza tak zwanego indeksu jakości powietrza AQI (Air Quality Index).

Page 12: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

12

Legenda:

Rys. 5 Przykładowa mapa indeksu jakości powietrza AQI dla stref i aglomeracji województwa

małopolskiego ze względu na SO2, NO2, NOx, CO, C6H6, PM10 - lewa mapa i O3 - prawa

mapa (Dz. U. z 2008 r. Nr 52, poz. 310).

Wnioski

Proponowana metoda jest jeszcze jedną z propozycji realizacji krótkoterminowej

prognozy stężeń zanieczyszczeń powietrza, przy niepełnej lub braku inwentaryzacji emisji dla

danego obszaru.

Obszar badań charakteryzuje się znaczną różnorodnością emisji źródeł zanieczyszczeń.

Szczególnie duży udział (ca. 60%) ma emisja niezorganizowana, której inwentaryzacja

stwarza wiele problemów metodycznych. To ogranicza możliwość stosowania operacyjnie

modelowania matematycznego na szeroką skalę przestrzenną i czasową.

Metody eksploracji danych (w tym logika rozmyta) pozwalają na prognozowanie najbliższej

przyszłości jedynie na podstawie historii. Ważnym novum, jest odniesieniem do

historycznych prognoz pogody na podstawie prognozowanych stężeń zanieczyszczeń, ale

dokładność prognozy AQ zależy oczywiście od sprawdzalności numerycznej prognozy

pogody. Opracowany model jakości powietrza funkcjonujący operacyjnie w województwie

śląskim od kilku lat, a zaimplementowany dla województwa małopolskiego daje dobrą

prognozę dla przebiegu wartości średnich i podwyższonych. W warunkach pogodowych

sprzyjających bardzo wysokim stężeniom zanieczyszczeń (np. PM10 1h> 200 g/m3 lub O3

1h> 180 g/m3) model eksploracji danych czasami daje wartości niedoszorowane.

Kod/Klasa jakości powietrza (AQI)

Dobra

Umiarkowana

Niezdrowa dla osób wrażliwych

Niezdrowa

Bardzo niezdrowa

Niebezpieczna

Page 13: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

13

Jednym z prawdopodobnych wyjaśnień, tego stanu rzeczy jest obserwowana obecnie duża

zmienność warunków meteorologicznych, które to zjawiska nie mają odniesienie w

historycznych prognozach pogody. Wynika to również być może z intensyfikacji w ostatnich

latach tak zwanych „zjawisk ekstremalnych”, może spowodowanych zmianami klimatu, oraz

powstaniem stosunkowo niedawno możliwościami ich detekcji i prognozowania.

Model jakości powietrza oparty na metodzie eksploracji danych daje stosunkowo dokładne

prognozy i dlatego dla potrzeb operacyjnego funkcjonowanie prognozy jego przydatność jest

ekonomicznie uzasadniona, niż stosowanie drogich i czasochłonnych pod kątem obliczeń

modeli stricte matematycznych.

Krótkoterminowa prognoza stężeń zanieczyszczeń realizowana metodą eksploracji

danych stanowi uzupełnienie dotąd szeroko stosowanych metod fizycznych. Jako metoda

wykorzystująca głównie informację pomiarową nie wymaga przeprowadzenia żmudnej i

niezwykle trudnej w obszarach o dużej koncentracji emisji niezorganizowanej jej

inwentaryzacji, a następnie wykorzystywania skomplikowanych modeli dyspersyjnych.

Zastosowanie w zaprezentowanym procesie prognozowania algorytmów samouczenia się

sieci pozwala na dostosowywanie mechanizmów modelowania do zmieniających się danych

wejściowych. Metoda ta charakteryzuje się także dużą skutecznością prognozowania i może

być łatwo stosowana w systemach informacji społecznej.

Prognoza – model CALMET/CALPUFF

Na podstawie dotychczasowych prac wykonanych w ramach zadania 2 projektu

KLIMAT dokonano wyboru testowego obszaru do opracowania systemu prognoz oraz okresu

czasu dla którego jakość prognozy jest weryfikowana. Stwierdzona intensyfikacja problemów

jakości powietrza na obszarze Śląska i Małopolski, zwłaszcza w obszarach silnie

zurbanizowanych i zindustrializowanych skłoniła do opracowanie systemu prognoz dla

obszaru Nowej Huty, w którym kumulują się niekorzystne czynniki wpływające okresowo na

występowanie złej jakości powietrza. Ze względu na szczególnie wysoką imisję stężeń pyłu

zawieszonego PM10, często wielokrotnie przekraczającą normy określone dla ochrony

zdrowia ludzkiego, system testowano dla prognozowania tych stężeń. Przygotowano

koncepcję prognozowania stężeń zanieczyszczeń w oparciu o system modeli składający się z

modelu numerycznej prognozy pogody ALADIN, statystycznych procedur zwiększenia

jakości prognoz wiatru dla obszaru miasta Kraków, przygotowanych w oparciu o ciągi

danych historycznych, preprocesora meteorologicznego CALMET oraz modelu dyspersji

obłoku CALPUFF. Przygotowano dane z inwentaryzacji emisji dla województwa

Page 14: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

14

małopolskiego dla 2006 roku do zasilania modelu CALPUFF. Przetestowano jakość prognoz

otrzymywaną dla różnego zakresu terytorialnego i rozdzielczości, a także dla różnych

sposobów traktowania danych z inwentaryzacji emisji, osobno dla inwentaryzacji emisji

powierzchniowej, punktowej, jak i liniowej. Dla każdego ustawienia testowano także

czasochłonność obliczeń. Jakość prognoz oceniono dla przebiegu stężeń godzinowych i

dobowych PM10 w okresie ekstremalnie wysokich stężeń w styczniu 2006 na stacji w

Krakowie Nowej Hucie zlokalizowanej przy ul. Bulwarowej.

Opis metodyki badań

Rozwiązanie problemu prognozowania jakości powietrza w terenach szczególnie narażonych

na występowanie wysokich stężeń zanieczyszczeń wymagało podjęcia następujących działań:

1. Wybór obszaru testowego.

2. Wybór okresu do testowania.

3. Wybór sposobu zasilania danymi meteorologicznymi.

4. Utworzenie algorytmu statystycznej poprawy numerycznych prognoz pogody dla

obszaru testowego (osłabienie wiatru w warunkach miejskich).

5. Opracowanie sposobu zasilania danymi z inwentaryzacji emisji.

6. Testy zespołu modeli.

Do wyboru obszaru testowego i okresu czasu do testów zespołu modeli wykorzystano

opracowaną w podzadaniu 2.4 projektu KLIMAT mapę zagrożenia sanitarnego powietrza

Polski, przygotowaną w oparciu o analizę GIS czynników znanych jako odpowiedzialne za

występowanie wysokich stężeń zanieczyszczeń oraz mapy imisji PM10. Wyniki analizy tych

danych potwierdziły powszechnie znany stan rzeczy, że największe problemy z jakością

powietrza mają tereny miejskie, zwłaszcza w regionie śląsko-małopolskim, a PM10 jest

zanieczyszczeniem w okresie zimowym często przekraczającym wartości dopuszczalne.

Page 15: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

15

Rys 6 Zróżnicowanie przestrzenne obszarów zagrożenia sanitarnego powietrza w Polsce

(zmienne: gęstość zaludnienia, pokrycie terenu, tło meteorologiczne).

Rys. 7 Średnie i maksymalne stężenie pyłu zawieszonego PM10 w latach 2006-2008 w Polsce.

W niniejszym zadaniu jako wejście meteorologiczne do systemu modeli zastosowano

dane prognostyczne z modelu ALADIN z dziewięciu punktów gridowych w otoczeniu miasta

Krakowa. Z tych dziewięciu punktów (czerwone kwadraty - rys. 8) uzyskuje się profile

pionowe wymaganych przez preprocesor CALMET parametrów meteorologicznych.

Prognostyczne „powierzchniowe” dane meteorologiczne uzyskiwane są z prognozy ALADIN

dla punktu gridowego najbliższego stacji synoptycznej IMGW-PIB w Krakowie-Balicach.

Następnie dane te są przetwarzane w celu uzyskania wysokiej jakości prognoz dla dwóch

lokalizacji – jednej odpowiadającej stacji synoptycznej w Krakowie Balicach, zaś drugiej –

lokalizacji pomiędzy historycznym centrum miasta Krakowa a Nową Hutą. Położenie

Krakowa w równoleżnikowo zorientowanej niecce sprawia, że zarówno prędkość, jak i

kierunek pojawiającego się w numerycznej prognozie wiatru obarczone są systematycznym

błędem. Prognozę wiatru koryguje się statystycznie bazując na aproksymacji macierzy

Page 16: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

16

odchyłek (różnic pomiędzy wartościami prognozowanymi i zmierzonymi oddzielnie dla obu

składowych wiatru) dwuosiowymi paraboloidami uzyskując niemal dwukrotne zmniejszenie

rozrzutu kierunków i przesunięcie wartości oczekiwanej rozkładu prędkości w położenie

zerowe. Współczynniki dopasowania wyznaczono na czteroletnim ciągu danych wiatrowych

ze stacji synoptycznej w Krakowie Balicach. Naturalnie, korekta ta jest słuszna jedynie dla

miejsca, dla którego została sporządzona. Dysponując odpowiednio długimi ciągami danych

można określić systematyczne, wynikające głównie z niejednorodności w szorstkości terenu,

różnice w kierunku i prędkości wiatru pomiędzy różnymi niezbyt odległymi miejscami.

Metodę powyższą zastosowano także do przeliczania parametrów wiatru pomiędzy leżącymi

na obrzeżu miasta Balicami a reprezentującą warunki anemologiczne w obrębie miasta

pomiędzy jego centrum, a obszarem Nowej Huty, nieistniejącą obecnie, lecz dysponującą

długoletnią serią danych historycznych miejską stacją meteorologiczną w Krakowie

Czyżynach. Zarówno dane meteorologiczne z profili pionowych, jak i dane

„powierzchniowe” wprowadzano na wejściu preprocesora CALMET jako obserwacje, nie zaś

jako wejście modelowe.

Rys. 8 Rozmieszczenie punktów gridowych modelu ALADIN (czerwone kwadraty) na tle

ukształtowania terenu domeny obliczeniowej modeli CALMET/CALPUFF. Punkty z prognozą

danych powierzchniowych przetworzoną modelem statystycznym zaznaczono trójkątami, zaś

lokalizację stacji Kraków Nowa Huta różowym kwadratem.

Do prognozowania jakości powietrza w obszarach szczególnie narażonych na ich

występowanie zdecydowano się na użycie amerykańskiego zestawu modeli

CALMET/CALPUFF. Zestaw ten został gruntownie przetestowany i jest od lat

wykorzystywany w USA do wykonywania ekspertyz wpływu na środowisko planowanych

inwestycji oraz zalecany do prognozowania jakości powietrza. Ciągłe doskonalenie zespołu

Page 17: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

17

modeli odbywa się z jednej strony poprzez możliwość asymilacji danych z modeli

numerycznych prognoz pogody, a z drugiej poprzez rozwijanie parametryzacji dyspersji

zanieczyszczeń, w pełniejszy sposób opisujących rzeczywisty sposób rozprzestrzeniania

zanieczyszczeń w przypowierzchniowej części warstwy granicznej atmosfery (dyspersja

indukowana przez pływalność, dzielenie obłoku uwzględniające pionową zmienność wiatru,

pdf (probability density function) dla uwzględnienia asymetrii procesu pionowej dyspersji,

uwzględnienie wpływu wysokich budynków na sposób rozprzestrzeniania zanieczyszczeń,

algorytmy dla uwzględniania subgridowych efektów terenowych, uwzględnienie procesów

suchej i mokrej depozycji). Zestaw ten umożliwia uzyskiwanie prognoz jakości powietrza

wysokiej rozdzielczości (od ok. 200 m), ograniczanej przeważnie względami praktycznymi,

głównie czasem obliczeń. Istotną zaletą zestawu modeli jest możliwość przeprowadzania

obliczeń dla różnych typów źródeł. Dla źródeł punktowych podaje się szczegółowe parametry

emitorów takie jak: wysokość i średnica emitora, prędkość i temperatura gazów wylotowych

oraz wysokość emisji. Oprócz tego typu źródeł możliwe jest przeprowadzenie obliczeń dla

źródeł niezorganizowanych (powierzchniowych), dla których podaje się tylko średnią

wysokość punktu emisji i jej pionowy zasięg zmienności oraz jej wielkość. Możliwe jest

zadanie dla każdego źródła osobno rocznej, sezonowej, dobowej lub zależnej od parametrów

meteorologicznych zmienności emisji. Istnieje także możliwość jej arbitralnego określenia.

Moduł przemian chemicznych MEZOPUFF II umożliwia modelowanie przemiany NO2 i SO2

w aerozole siarczanów i azotanów.

System do prognozowania jakości powietrza powinien być wynikiem kompromisu pomiędzy

jakością tych prognoz, a względami praktycznymi. Należy zdawać sobie sprawę, że nie jest

możliwe dokładne prognozowanie zmienności imisji. Zbyt wiele jest źródeł możliwych

błędów. Przede wszystkim nawet bardzo dobrej jakości inwentaryzacja emisji nie uwzględnia

rzeczywistej czasowej zmienności emisji z każdego źródła, źródła niezorganizowane

inwentaryzowane są łącznie, z podaniem wyłącznie całkowitej emisji z określonej

powierzchni (najczęściej kwadratów o boku 500 m) i podaniem jednej wartości wysokości

emisji, inwentaryzacja emisji liniowej jest tylko dużym przybliżeniem rzeczywistej emisji z

tych źródeł w konkretnym dniu i godzinie. Dodatkowo należy sobie zdawać sprawę, że

inwentaryzacja emisji powstaje w dużej mierze w oparciu o różne metody szacowania jej

wielkości, co w przekłada się na jej jakość. Tak więc, uzyskany dużym nakładem sił i

środków obraz emisji, jakkolwiek w dużej mierze prawidłowy przy znacznym uśrednieniu

przestrzennym i czasowym, w konkretnym dniu i lokalizacji może się znacznie różnić od

emisji rzeczywistej. Stąd wynikają duże zastrzeżenia do bezpośredniego porównania wartości

Page 18: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

18

prognozowanych z mierzonymi w pojedynczym punkcie przestrzeni i czasu. Drugie poważne

źródło możliwych błędów prognozy to niedokładne odtworzenie pól meteorologicznych w

przypowierzchniowej części warstwy granicznej atmosfery, zwłaszcza w terenie o

skomplikowanej orografii z silnymi wpływami antropogenicznymi. Badania zachowania pola

wiatru wokół wysokich budynków wskazują na trudności w modelowaniu procesu dyspersji

zanieczyszczeń w takich warunkach. Dokładne odtworzenie przypowierzchniowego pola

wiatru w warunkach miejskich wymagałoby dokładnej znajomości wymiarów i usytuowania

względem głównego kierunku spływu wszystkich budynków i innych przeszkód terenowych

danego miasta. Biorąc pod uwagę fakt, że odtworzenie zmienności pola wiatru w warstwie

granicznej przez numeryczne modele prognoz pogody jest ułomne, jest to zadanie niemal

niewykonalne, a już na pewno niezmiernie czasochłonne. W preprocesorze CALMET istnieją

parametryzacje pozwalające na obliczenie przybliżonego zachowania pól meteorologicznych

w terenie o skomplikowanej orografii, a także uwzględnienie obecności wysokich budynków,

jednakże należy sobie zdawać sprawę, że jest to duże uproszczenie rzeczywistości. Trzecim

źródłem błędów może być sam model dyspersji, jednakże w przypadku modelu CALPUFF

jakość jego prognoz została wysoko oceniona w kilku kampaniach pomiarowych w

porównaniu z jakością prognoz uzyskiwaną z innych modeli. Niemniej jednak należy zdawać

sobie sprawę z trudności zadania stawianego modelowi przy stosowaniu i testowaniu go w

warunkach dużej aglomeracji miejskiej.

Inwentaryzacja emisji dla województwa małopolskiego z 2007 roku obejmuje trzy grupy

emitorów: 929 emitorów punktowych, dla których podano szczegółowe parametry emitorów i

wielkość emisji, 14727 emitorów powierzchniowych – podając wielkość emisji w siatce 500

m (dla części obszaru województwa w siatce 250 m ) i 9018 emitorów liniowych podając

wielkość emisji z liniowego odcinka drogi z podaniem współrzędnych końców tego odcinka.

Należy dodać, że tylko dla części emitorów liniowych i powierzchniowych oszacowano

wielkość emisji SO2 (tylko dla strefy chrzanowsko-olkuskiej) i NOx (tylko dla strefy

chrzanowsko-olkuskiej oraz miasta Kraków). Zastanawiają także olbrzymie różnice w emisji

PM10 pomiędzy 2005 a 2007 rokiem obserwowane dla części emitorów punktowych.

Zaadaptowanie inwentaryzacji emisji do wymagań modelu CALPUFF wymagało decyzji jak

w tym modelu wprowadzana i obliczana będzie emisja liniowa i powierzchniowa. Autorzy

modelu nie zalecają modelowania emisji komunikacyjnej przy wprowadzaniu jej jako LINE

SOURCES lecz postulują raczej wprowadzanie tej emisji jako AREA lub VOLUME

SOURCES. Dokładna analiza stosowanych na świecie praktyk, a także przeprowadzone testy

porównawcze skłoniły do decyzji o wprowadzaniu emisji liniowej i powierzchniowej jako

Page 19: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

19

VOLUME SOURCES. Dla źródeł VOLUME oprócz wysokości punktu emisji podać należy

parametry y i z określające obszar w którym stężenia będą równomiernie rozprowadzone. O

ile wartość z określono arbitralnie przyjmując przy wysokości emisji powierzchniowej dla

h=8 m z =4 m, a dla emisji liniowej h=1 m z =0.5 m, o tyle w przypadku y tak dobrano tą

wielkość aby sumaryczna emisja z obszaru województwa nie zmieniła się przy takim

podejściu (zmiana sposobu rozprowadzenia zanieczyszczeń z sześcianu o podstawie 500 m x

500 m i wys. z na walec o promieniu 564 m i wys. z). Ogromna ilość źródeł emisji stawia

przed systemem prognostycznym duże wymagania dotyczące mocy obliczeniowej. Względy

praktyczne przemawiają za ograniczeniem tej liczby. Na rysunku 9 przedstawiono

wizualizacje inwentaryzacji emisji powierzchniowej otrzymane z oryginalnej inwentaryzacji

emisji (250 i 500 m) po przetworzeniu jej do kroku siatki 500 m (na lewo), 1000 m (w

środku) i 2000 m (na prawo). Przetworzenia dokonano przez zsumowanie emisji odpowiednio

z 4 i z 16 sąsiednich kwadratów inwentaryzacji emisji o kroku siatki 500 m, stąd zakres skali

obrazów jest inny dla każdego z nich. Sumaryczna emisja pozostaje bez zmian, tracąc na

rozdzielczości. Taka emisja wewnątrz modelu jest następnie rozprowadzana równomiernie

wewnątrz walca o promieniu powiązanym z wielkością boku siatki.

Rys. 9 Inwentaryzacja emisji powierzchniowej PM10 dla kroku siatki 500 m (na lewo), 1000 m

(w środku) i 2000 m (na prawo).

Omówienie wyników

W celu określenia wpływu rozdzielczości inwentaryzacji emisji na wynik

modelowania przeprowadzono eksperyment numeryczny dla okresu 30 styczeń - 5 luty 2010

r. dla części źródeł powierzchniowych rozmieszczonych w obszarze o promieniach 3 km, 6

km, 10 km i 14 km wokół stacji pomiaru imisji Kraków Krowodrza. Wpływ rozdzielczości

inwentaryzacji emisji na modelowe wartości imisji przedstawiono na rys. 10. Nieznaczne

podniesienie wartości imisji dla rozdzielczości 2 km obserwuje się jedynie w okresach z

bardzo wysokimi wartościami imisji. Skłania to do konkluzji, że dla emisji powierzchniowej

Page 20: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

20

w obszarach silnej antropopresji możliwe jest stosowanie mniejszej rozdzielczości

inwentaryzacji emisji bez znaczącego wpływu na wynik modelowania.

Rys. 10 Przebieg średnich 1 godzinnych wartości imisji dla okresu 30 stycznia – 5 luty 2010

uzyskanych z modelowania wpływu źródeł emisji powierzchniowej rozmieszczonych w obszarze o

promieniu 6 km wokół stacji pomiaru imisji Kraków Krowodrza, dla rozdzielczości inwentaryzacji

emisji 1 km (zielona) i 2 km (fioletowa). Imisja PM10 mierzona na stacji Kraków Krowodrza

zaznaczona na granatowo.

Analizę wpływu źródeł powierzchniowych zlokalizowanych w kolistych obszarach o różnych

promieniach wokół punktu pomiaru imisji na wyniki modelowania przedstawiono na rys. 11.

Rys. 11 Przebieg średnich 1 godzinnych wartości imisji dla okresu 30 stycznia – 5 luty 2010 r.

uzyskanych z modelowania wpływu źródeł emisji powierzchniowej rozmieszczonych w obszarze o

promieniach 3 km (czerwona, 6km (fioletowa), 10 km (niebieska) i 14 km(pomarańczowa) wokół

stacji pomiaru imisji Kraków Krowodrza, dla rozdzielczości inwentaryzacji emisji 2 km. Imisja

PM10 mierzona na stacji Kraków Krowodrza zaznaczona na granatowo.

Zauważalne różnice obserwuje się wyłącznie w okresach wysokich stężeń, z tym, że nawet

dla tych okresów imisja obliczona na podstawie emisji ze źródeł powierzchniowych

zlokalizowanych w kołach o promieniach 10 km i 14 km jest niemal identyczna. Prowadzi to

do wniosku, że istotny wpływ na wartości prognozowanej imisji w przypadku emisji ze źródeł

powierzchniowych mają źródła zlokalizowane w bezpośredniej bliskości punktu

Page 21: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

21

pomiarowego a wkład od źródeł powierzchniowych zlokalizowanych w odległości większej

niż 10 km jest zaniedbywalnie mały nawet dla okresów sprzyjających wzrostowi stężeń. W

większości przypadków uwzględnienie tylko emisji ze źródeł powierzchniowych odległych o

mniej niż 6 km od punktu pomiaru imisji nie powinno w istotny sposób wpłynąć na jakość

wyników. Na rysunku 12 przedstawiono przykładowo dla wybranych dni stycznia 2006 r.

prognozowaną imisję PM10.

Rys. 12 Rozkłady średnich dobowych prognozowanych wartości imisji PM10 dla 2, 14 i 27

stycznia 2006 (uśrednienie od 5 GMT dnia poprzedniego) obliczonych dla emisji z 51 źródeł

punktowych z emisją większą od 300 kg/rok (czarne trójkąty), zlokalizowanych w kole o

promieniu 20 km i środku w lokalizacji stacji Kraków Bulwarowa (czerwony punkt).

Wnioski

Prognoza oparta o model CalPUFF = California air research board PUFF air

dispersion model wykorzystuje tzw. Gaussowski model obłoku, którego niektóre założenia są

następujące:

smuga zanieczyszczenia emitowanego ze źródła emisji jest przybliżana przez serię

obłoków,

całkowite stężenie zanieczyszczenia w danym punkcie recepcyjnym jest wyznaczone

przez sumowanie stężeń jednostkowych od wszystkich obłoków wygenerowanych przez

źródło.

Rozważa się źródła punktowe, liniowe, powierzchniowe. Model wymaga dokładnej

inwentaryzacji emisji, wraz ze zmiennością roczną dla źródeł powierzchniowych i dobową

dla liniowych oraz wysokiej jakości sprzęt komputerowy, gdyż obliczenia trwają bardzo

długo ~ 3 do 6 godzin. Zaletami modelu są:

prognoza imisji dla wybranych punktów i całej powierzchni modelowanego obszaru,

uwzględnienie zmienności emisji, suchej i mokrej depozycji oraz przemian chemicznych,

modelowane pole wiatru dostosowane do ukształtowania i sposobu użytkowania terenu,

Page 22: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

22

uwzględnienie procesów fizycznych zachodzących w warstwie granicznej atmosfery –

parametry dyspersji smugi zależne od chwiejności atmosfery.

Konkluzja

Istotnym elementem ostrzegania społeczeństwa przed niekorzystnymi warunkami

aerosanitarnymi, a tym samym praktycznym wdrożeniem tzw. działań krótkoterminowych

zapisanych w Dyrektywie CAFE jest wykorzystanie dwustopniowego systemu prognozy

jakości powietrza. System ten, oparty o algorytmy tzw. eksploracji danych i prognozę

uzyskaną z modelu obłoku, służyć powinien do bieżącej prognozy jakości powietrza w

strefach i aglomeracjach zagrożonych wysokimi stężeniami zanieczyszczeń, a w przypadku

wykrycia niebezpieczeństwa znaczących przekroczeń, do wskazania miejsc szczególnie

niebezpiecznych.

Oba zaprezentowane modele wymagają jednak dużej ilości danych, przede wszystkim

dokładnej prognozy pogody oraz sporego doświadczenia w ich stosowaniu. Są modelami

komplementarnymi. Powinny one być zatem stosowane w układzie hybrydowym przy czym

w pierwszej kolejności powinna być liczona prognoza eksploracyjna, gdyż jest łatwiejsza w

obsłudze, nie wymagająca specjalnych mocy obliczeniowych a także szybka w realizacji.

Gdy w tej prognozie nie wykryje się żadnych zagrożeń sytuacji z wysokimi stężeniami,

można w danym dniu zakończyć obliczenia. W przypadku gdy prognoza eksploracyjna

wykaże duże prawdopodobieństwo wysokich poziomów alarmowych stężeń zanieczyszczeń

powietrza, to koniecznym staje się wykonanie obliczeń przy pomocy modelu

CALMET/CALPUFF. I dopiero gdy w tym przypadku prognozowane są wysokie stężenia

podejmować odpowiednie działania krótkoterminowe.

Jest to rozwinięcie dotąd stosowanych rozwiązań opartych o tylko jeden model (woj.

małopolskie, śląskie, pomorskie).

Page 23: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

23

Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na jakość życia ludzi w

zidentyfikowanych obszarach wysokiego wskaźnika zagrożenia sanitarnego powietrza

Cel podzadania

Problem wpływu jakości powietrza na jakość życia jest zagadnieniem niezwykle

złożonym i trudnym do jednoznacznej oceny. Jak wykazano w wielu dotychczasowych

pracach zagadnienie to dotyczy zarówno problemów o charakterze globalnym: zmiany

klimatu wywołane czynnikami antropogenicznymi (emisja gazów szklarniowych, aerozoli),

jak też o znaczeniu regionalnym i lokalnym (zmiany warunków solarnych, termicznych i

opadowych, zmniejszenie widzialności), czy wywoływanie negatywnych skutków

zdrowotnych.

W pracy skupiono się na identyfikacji obszarów szczególnie narażonych na epizody wysokich

stężeń zanieczyszczeń, możliwościach ograniczenia skutków tych zmian poprzez stosowanie

nowoczesnych metod monitorowania, ostrzegania i melioracji warunków środowiskowych.

W związku z tym w oparciu o wyniki pomiarów jakości powietrza uzyskane z GIOŚ1,

kompleksowe dane meteorologiczne określające warunki wentylacyjne powietrza, topografię i

zagospodarowanie terenu, a także koncentrację ludności wyznaczono, obszary potencjalnych

zagrożeń aerosanitarnych, na terenie których należy zintensyfikować działania profilaktyczne

i naprawcze.

Podzadanie wykonywane było w dwóch zakresach:

pierwszy dotyczył identyfikacji zagrożeń stanu sanitarnego powietrza Polski na tle

innych państw;

drugi dotyczył szczegółowego przedstawienia wpływu zanieczyszczeń powietrza na

stan zdrowia i jakość życia ludności w zidentyfikowanych obszarach wysokiego

wskaźnika zagrożenia aerosanitarnego, przy wykorzystaniu metod statystycznych

stosowanych w naukach przyrodniczych, medycznych o społecznych.

Zanieczyszczenie pyłowe powietrza

Dla potrzeb określenia zagrożenia zdrowotnego ludzi w wyniki zanieczyszczenia

powietrza środowiska miejskiego przeanalizowano dostępną informację na ten temat i

przeprowadzono badania własne. W oparciu o wyniki badań Światowej Organizacji Zdrowia

(WHO) poniżej przedstawiono problem interakcji zanieczyszczenie powietrza a zdrowie

ludzi.

1 W pracy wykorzystano dane Inspekcji Ochrony Środowiska uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska.

Page 24: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

24

Opracowanie WHO „Outdoor Air Pollution” [2011] oparto na dostępnych danych o

zanieczyszczeniu pyłowym powietrza PM frakcji 10 i 2,5 m. Podstawowym źródłem

informacji były oficjalne dane dostępne na poziomie krajowym czy lokalnym, raporty

ministerstw środowiska, zdrowia i danych z urzędów statystycznych oraz baz danych jak

Asian Clean Air Initiative dla Azji czy Airbase dla Europy, korzystano również z artykułów

naukowych.

W przypadku niekompletności lub braku danych stosowano odpowiednie metody

matematyczne analizy w tym konwersji danych. Przeanalizowano dane PM dla 1100

miejscowości z 91 krajów świata. Baza obejmowała lata 2003-2010, ze szczególnym

uwzględnienie lat 2008 i 2009.

Założeniem było stworzenie bazy, która powinna być reprezentatywna dla oceny narażenia

zdrowia ludzkiego na zanieczyszczenia, a wiec obejmująca pomiary zarówno ze stacji

zlokalizowanych w terenach tła miejskiego, komunikacyjnych, w obszarach zamieszkałych i

handlowych oraz reprezentujące obszary mieszane.

Oceniono że, średni światowy poziom PM10 w zależności od regionu wynosi od 21 do 142

g/m3, przy średnim stężeniu 71 g/m

3.

Tab. 1 W tabeli przedstawiono dopuszczalne/wytyczne stężenia PM.

Okres uśredniania

wyników pomiarów

Dyrektywa

2008/50/WE (UE) US EPA

*) WHO

PM10 [ g/m3]

24 godziny 50**)

150 50

rok kalendarzowy 40 - 20

PM2,5 [ g/m3]

24 godziny - 35 25

rok kalendarzowy 25***)

15 10 *) United States Environmental Protection Agency

**) dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym wynosi 35

***) termin osiągnięcia wartości dopuszczalnej 01.01.2015 r.

Page 25: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

25

Rys. 13 Świat: Narażenia na działanie pyłu o średnicy aerodynamicznej do 10 um lub mniej

(PM10) w 1081 miastach w latach 2003-2010, data: 26/Sep/2011. Źródło: Światowa

Organizacja Zdrowia. Temat: Środowisko i zdrowie. Słowa kluczowe: zdrowie i środowisko,

zanieczyszczenie powietrza.

Rys. 14 Procent ludności żyjącej w miejscowościach objętych pomiarem PM10 w krajach Unii

Europejskiej – rok 2008 (źródło WHO, 2011).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

CyprusGreeceLatviaPolandEstonia

BulgariaAustriaFrance

GermanyRomania

Czech RepublicLithuaniaHungary

United KingdomSlovenia

ItalySpain

BelgiumLuxembourg

IrelandSlovakiaSweden

DenmarkFinland

NetherlandsPortugal

Malta

Page 26: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

26

Rys. 15 Procent ludności żyjącej w miejscowościach objętych pomiarem PM2,5 w państwach

Unii Europejskiej (UE) – rok 2008 (źródło WHO, 2011).

Procentowo większa jest sieć monitoringu zanieczyszczeń powietrza w ośrodkach miejskich

PM10 niż PM2,5 według prezentowanych danych dla roku 2008. Jednakże od tego czasu liczba

punktów pomiarowych PM2,5 systematycznie wzrasta zarówno pomiarów automatycznych jak

i manualnych.

Rys. 16 Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 w roku 2008 w krajach UE (źródło

WHO, 2011).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Greece

Latvia

Estonia

Czech Republic

Denmark

Germany

Sweden

Finland

Belgium

Italy

United Kingdom

Netherlands

Portugal

Austria

Spain

Poland

France

Slovakia

0 10 20 30 40 50 60 70

BulgariaCyprusGreece

RomaniaLatvia

ItalyMalta

PolandSlovenia

SpainCzech Republic

PortugalHungaryDenmarkSlovakia

FranceBelgium

NetherlandsAustria

SwedenGermany

United KingdomLithuania

FinlandLuxembourg

IrelandEstonia

Stężenie PM10 (2008 r.) [ g/m3]

Page 27: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

27

Rys. 17 Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 w roku 2008 w krajach UE (źródło

WHO, 2011).

Poziom stężenie PM w Polsce jest stosunkowo wysoki w porównaniu z innymi krajami UE,

średnie roczne stężenie oszacowane dla roku 2008 dla PM10 wyniosło 33,0 mg/m3, a dla PM2,5

– 28,7 g/m3.

Rys. 18 Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 w roku 2008 na stacjach

monitoringu jakości powietrza w Polsce – zaznaczono przekroczenie rocznej wartości,

kolorem: pomarańczowym dopuszczalnej 40 g/m3 (UE) a zielonym zalecanej przez WHO 20

g/m3 (źródło WHO, 2011).

0 5 10 15 20 25 30 35

Poland

Greece

Italy

Slovakia

Austria

France

Belgium

Latvia

Czech Republic

Netherlands

Germany

Denmark

United Kingdom

Spain

Sweden

Portugal

Finland

Estonia

Stężenie PM2,5 (2008 r.) [ g/m3]

0 10 20 30 40 50 60 70

Kraków

Rybnik

Nowy Sacz

Zabrze

Katowice

Gliwice

Dabrowa Górnicza

Bielsko-Biala

Bytom

Wrocław

Jelenia Góra

Częstochowa

Legnica

Warszawa

Gorzów Wielkopolski

Opole

Radom

Rzeszów

Kielce

Płock

Poznań

Lódź

Kalisz

Włoclawek

Gdynia

Lublin

Bydgoszcz

Bialystok

Toruń

Szczecin

Suwałki

Olsztyn

Walbrzych

Zielona Góra

Koszalin

Elbląg

Gdańsk

Stężenie PM10 (2008 r.) [ g/m3]

Page 28: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

28

Rys. 19 Średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 w roku 2008 na stacjach

monitoringu jakości powietrza w Polsce (źródło WHO, 2011).

Zarówno w przypadki PM10 jak i PM2,5 mierzone poziomy stężeń są w większości punktach

monitoringu w obszarach miejskich stosunkowo wysokie. Traktując nawet w sposób

przybliżony wyniki otrzymane przez WHO, co sami autorzy sugerują w opisie przyjętej

metodyki, potwierdzone zostały wyniki analiz przeprowadzone na bardziej aktualnych,

kompletnych i dokładnych danych na szczeblu krajowym czy wojewódzkim, że w Polsce

obszarami odznaczającymi się złą jakością powietrza, że względu na zanieczyszczenie

pyłowe są „hot-spoty” obejmujące aglomeracje miejskie, w tym w szczególności aglomerację

górnośląską i rybnicko-jastrzębska, oraz aglomerację krakowską.

Wpływ jakości powietrza na zdrowie

Według danych WHO w 2008 roku, zanieczyszczenia powietrza OAP (Outdoor Air

Pollution) była odpowiedzialna za 1,3 milionów przedwczesnych zgonów, co odpowiada

2,4% wszystkich zgonów. Szacuje się, że na całym świecie zanieczyszczenie powietrza w

miastach jest przyczyną około 9% zgonów z powodu raka płuca, 5% zgonów w wyniku

chorób sercowo-płucnych i około 1% zgonów spowodowanych infekcjami dróg

oddechowych. Oczywiście zanieczyszczenie powietrza jest problemem ogólnoświatowym, ale

bardziej dotyka ludzi mieszkających w krajach rozwijających się.

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Zabrze

Kraków

Poznań

Wroclaw

Stężenie PM2,5 (2008 r.) [ g/m3]

Page 29: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

29

Rys. 20 Liczba zgonów w wyniku zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w roku 2008

(źródło: WHO Public Health and Environment PHE: OAP).

Polska na tle innych krajów UE charakteryzuje się stosunkowo wysoką liczbą 6600 zgonów,

co stanowi 48,5 % maksymalnej oczarowanej liczby zgonów w krajach UE wynoszącej

13604 przypadki (Wielka Brytania), przy średniej dla UE równej 3623 przypadki. Jednakże

tak jak prawie w całej Unii Europejskiej nie występuje ryzyka umieralności w grupie dzieci

poniżej 5 roku życia, z wyjątkiem Rumuni i Bułgarii, gdzie oszacowano na podstawie danych

dla roku 2008 r. odpowiednio 7 i 2 przypadki.

Ryzyko umieralności specyficznej spowodowanej zanieczyszczeniem powietrza PM w

przeliczeniu na 100 000 mieszkańców stanowi 30,4% (17 przypadków) w stosunku do

maksymalnej oszacowanej liczby dla krajów UE wynoszącej 56 przypadków (Bułgaria, rok

2008) i jest równe średniej wartości w UE. Jeżeli chodzi natomiast o ryzyko umieralności u

dzieci poniżej 5 roku życia, to wynosi ono 1 przypadek na 100 000 mieszkańców jedynie w

Bułgarii i Rumunii.

Rozważając umieralność specyficzną oszacowano, że średnio 80% zgonów spowodowane są

chorobami sercowo-płucnymi, a za 20% odpowiada rak płuc. Dla Polski wskaźniki te są

podobne.

W UE krajami, gdzie nie występuje ryzyko obciążenia umieralnością spowodowaną

zanieczyszczeniem powietrz jest Estonia i Malta.

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 11000 12000 13000 14000

United KingdomGermany

ItalySpain

FranceRomania

PolandBulgaria

GreecePortugal

NetherlandsHungaryBelgium

Czech RepublicAustriaSweden

LatviaDenmarkLithuania

FinlandSlovakia

CyprusSlovenia

IrelandLuxembourg

EstoniaMalta

Zgodny związane z OAP

Page 30: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

30

Obciążenie chorobowe związane z zanieczyszczeniem powietrza

Świtowa Organizacja Zdrowie (WHO) raporcie [WHO, 2011a], przedstawiła również

wyniki oceny tak zwanego obciążenia chorobowego związane z zanieczyszczeniem powietrza

miejskiego, w oparciu o własną opracowaną metodykę zawartą w wytycznych Environmental

Burden of Disease (EBD) Series No. 5 on Outdoor air [Ostro, 2004]. Wzięto pod uwagę

długookresową ekspozycję na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego OAP (Outdoor

Air Pollution) [Ostro, 2004 ; WHO, 2011b].

Związek przyczynowy ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego a zdrowie

określono na podstawie ryzyka zakażenia dolnych dróg oddechowych dzieci (u dzieci < 5 lat),

raka płuc (u dorosłych ≥ 30 lat), i wybranych chorób układu krążenia (u dorosłych ≥30 lat).

W grupie chorób sercowo-płucnych zawarto infekcję dolnych i górnych dróg oddechowych,

przewlekłe choroby układu oddechowego (tj. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc

POChP - COPD Chronic Obstructive Pulmonary Disease, nadciśnienie tętnicze, choroba

niedokrwienna serca ChNS – IHD ischaemic heart disease i choroby zapalne serca.

Prezentowany wskaźnik obciążenia należy traktować nie w sensie stricto jako obciążenie

chorobowe spowodowane OAP, lecz raczej jako obciążenie, które może zostać zredukowane

przy przyjęciu poziomów stężeń PM zaproponowanych przez WHO w wytycznych Air

Quality Guidelines (AQG) [WHO, 2006].

W zakresie ogólnego ryzyka zgonu w wyniku zanieczyszczenia powietrza Polska była w

strefie średniego ryzyka według danych dla 2008 roku.

W zakresie ryzyka zgonu (umieralności ogólnej) na skutek zanieczyszczenia powietrza u

dzieci poniżej 5 roku życia Polska jest w zakresie bardzo niskiego ryzyka. Odnośnie

ekspozycji na zanieczyszczenie PM10 Polska jest krajem o średnim stopniu ryzyka.

Page 31: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

31

Rys. 21 Świat: Zgonu związany z zanieczyszczenia powietrza, rok 2008, data: 26/Sep/2011

Źródło: Światowa Organizacja Zdrowia. Temat: Środowisko i zdrowie. Słowa kluczowe:

zdrowia i środowiska, zanieczyszczenia powietrza.

Rys. 22 Świat: Narażenia na działanie pyłu o średnicy aerodynamicznej do 10 m lub mniej

(PM10) w krajach, w latach 2003-2010, data: 26/Sep/2011. Źródło: Światowa Organizacja

Zdrowia. Zdrowie Temat: Środowisko i zdrowie. Słowa kluczowe: zdrowia i środowiska,

zanieczyszczenia powietrza.

Page 32: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

32

Zdrowotny indeks jakości powietrza

Istnieje wiele różnych rodzajów zanieczyszczeń powietrza. Wpływ zanieczyszczenia

powietrza na zdrowie zależy od długości czasu narażenia, stanu zdrowia, uwarunkowań

genetycznych oraz poziomu zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym.

Zanieczyszczenie powietrza może mieć negatywny wpływ na układ oddechowy (płuca i drogi

oddechowe) oraz na układ sercowo-naczyniowy (praca serca, obieg krwi) powodując:

utrudnienie w oddychaniu, podrażnienie dróg układu oddechowego, astmę czy przewlekłą

obturacyjną chorobę płuc (COPD), przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc, wywołując

choroby serca (dławica piersiowa, zawał czy niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca).

Zanieczyszczone powietrze ma wpływ na samopoczucie, zarówno w skali długookresowej

(miesiące, lata), jak i krótkookresowej (godziny, dni, tygodnie).

Tab. 2 Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie (źródło: za Abelson, Stieb, 2011,

modyfikacja własna).

Ekspozycja Dotyczy Efekt

Krótkookresowa

układu sercowo-naczyniowego

zwiększenie częstości

przypadków zapalenia mięśnia

sercowego oraz niedokrwienia

zaostrzenie przypadków

niewydolności serca

wzrost częstości przypadków

występowania zaburzeń rytmu

serca, zakrzepicy żył głębokich,

udaru mózgu

układ oddechowy

świszczący oddech, zaostrzenie

choroby astmy, przewlekłej

obturacyjnej choroby płuc,

zapalenie oskrzelików i inne

infekcje dróg oddechowych

wzrost wizyt na ostrym dyżurze

Długookresowa

ogólnie zwiększenie śmiertelności

(przedwczesne zgony)

układu sercowo-naczyniowego

zwiększenie przypadków

zapalenia mięśnia sercowego,

przyspieszenie rozwoju

miażdżycy

zwiększenie krzepliwości krwi

zwiększenie przypadków

ogólnoustrojowego stanu

zapalnego

układ oddechowy

zwiększenie przypadków

zapalenia płuc, raka płuc

osłabienie sprawności

wentylacyjnej płuc u dzieci

zachorowalność na astmę

układ rozrodczy przedwczesne porody

niska waga noworodków

Page 33: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

33

Oczywiście, każda osoba będzie indywidualnie reagować na zanieczyszczenia powietrza.

Grupy, które są szczególnie wrażliwe na negatywne skutki zdrowotne w wyniku

zanieczyszczenia powietrza obejmują dzieci, osoby starsze i te, które wcześniej miały

problemy z sercem lub układem oddechowym typu choroba wieńcowa (dławica piersiowa lub

zawał serca), zaburzenia rytmu serca, COPD i astma, aby wymienić tylko kilka. Diabetycy są

również grupą, która obciążona jest większym ryzykiem, prawdopodobnie ze względu na

związek cukrzycy z chorobą serca. Badania wykazały, że przy pewnym poziomie

zanieczyszczenia powietrza, nawet jego niewielki wzrost może powodować wzrost liczby

wizyt pogotowia, przyjęć do szpitali (hospitalizacji) czy nawet przyczynić się do śmierci.

Zdrowotny indeks jakości powietrza AQHI (Air Quality Health Index) jest

stosunkowo nowym wskaźnikiem. Opracowany został przez służbę (agencję) zdrowia i

środowiska w Kanadzie, między innymi w celu podniesienia świadomości społeczeństwa w

temacie zanieczyszczenia powietrza i jego wpływu na zdrowie oraz umożliwieniu

podejmowania świadomych decyzji w przypadku wzrostu stężeń zanieczyszczeń powietrza

(http://www.airhealthbc.ca).

Wskaźnik AQHI jest określany na podstawie opracowanego względnego ryzyka w oparciu o

dane epidemiologiczne i przy uwzględnieniu takich zanieczyszczeń powietrza jak: ozon

przyziemny, pył zawieszony PM2,5 i PM10 oraz dwutlenku azotu (NO2).

Grupy narażone na negatywne skutki oddziaływania zanieczyszczonego powietrza podzielono

ze względu na:

- wiek: dzieci i osoby w podeszłym wieku;

- osoby ze zdiagnozowanymi chorobami jak: astmą, COPD (chronic obstructive

pulmonary disease), chorobami sercowo-naczyniowymi, miażdżycowe choroby serca

ASHD (arteriosclerotic heart disease), zastoinowa niewydolność serca CCF

(congestive cardiac failure) oraz cukrzycą;

- osoby narażone na zwiększoną ekspozycję zanieczyszczonego powietrza tj. pracujące

czy przebywające na zewnątrz pomieszczeń zamkniętych i wykazujące znaczną

aktywności fizyczną.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na dobową umieralność mieszkańców

Spośród udokumentowanych problemów zdrowotnych związanych z pyłowym

zanieczyszczeniem powietrza wymienia się m.in. skutki krótkoterminowe (ostre), wśród

których znajdują się: reakcje zapalne płuc, objawy ze strony układu oddechowego, ostre

efekty w obrębie układu sercowo-naczyniowego, ale także wzrost zużycia leków, wzrost

Page 34: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

34

liczby przyjęć do szpitali, wzrost dziennej liczby zgonów. Narażenie na pył zawarty w

powietrzu może również prowadzić do tzw. skutków długoterminowych, do których należy

zaliczyć: wzrost częstości objawów w obrębie układu oddechowego, upośledzenie sprawności

wentylacyjnej płuc u dzieci i dorosłych, wzrost częstości przewlekłych chorób układu

oddechowego, skrócenie przeciętnego dalszego trwania życia wskutek przedwczesnych

zgonów krążeniowo-oddechowych oraz nowotwory [WHO Report, 2004a].

Liczne doniesienia naukowe zagranicznych badaczy [Anderson et al., 2001; EPA

Report, 2004; Lippmann et Schlesinger, 2000; Petres et al., 2000; Schwela, 2000], a także

i dotychczasowe prace polskich autorów [Krzyżonowski et Wojtyniak, 1991; Szafraniec et

Tęcza, 1999; Wojtyniak et Piekarski, 1996] wskazują na obciążające stan zdrowia znaczenie

pyłu zwłaszcza mniejszej frakcji (< PM10). Potwierdzają to również raporty US EPA i WHO

[WHO Report, 2004a; EPA, 2005; WHO Report, 2004b], które wskazują ponadto na

niekorzystny dla zdrowia i życia wpływ nawet nieznacznego i krótkotrwałego wzrostu stężeń

pyłu [Vedal et al., 2003]. Ponadto wykazano związek pomiędzy stężeniami najdrobniejszych

frakcji pyłów a ryzykiem zdrowotnym mieszkańców aglomeracji miejsko-przemysłowych,

oraz istotny wpływ węgla elementarnego, siarczanów i azotanów na kształtowanie warunków

aerosanitarnych. Ponadto warunki meteorologiczne, mają znaczący wpływ na wielkość

poziomu stężeń zanieczyszczeń w powietrzu.

Istniejące dane sugerują, że obszar woj. śląskiego charakteryzuje się jednymi

z najwyższych stężeń pyłu w krajach UE, co prawdopodobnie skutkuje podwyższonym

środowiskowym ryzykiem zdrowotnym dla jego mieszkańców [ETC/ACC, 2008].

Najczęściej stosowaną, konwencjonalną metodą szacowania ryzyka zdrowotnego będącego

konsekwencją narażenia na zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest tzw. analiza

szeregów czasowych [Katsouyanni et al., 1997; Kan et Chen, 2003; Biggeri et al., 2005;

Penttinen et al., 2004; Roberts, 2005]. Jej istotą jest dokumentowanie korelacji pomiędzy

dobową liczbą zgonów lub przyjęć do szpitali i dobowymi stężeniami zanieczyszczeń. Ze

względu na zwykle niewielki, aczkolwiek nieprzypadkowy, charakter tej zależności

w analizie uwzględnia się szereg okoliczności potencjalnie maskujących badany efekt, takich

jak np. sezon i aktualne warunki meteorologiczne [Fischer et al., 2003; Lippmann et al., 2000;

Peng et al., 2005; Pope et Dockery, 2006; Schwartz, 2004]. Zazwyczaj w badaniach tego typu

dla szacowania względnego ryzyka zgonu bądź zachorowania bierze się pod uwagę wartość

uzyskanych współczynników regresji logistycznej w modelu kontrolującym czynniki

zakłócające, a następnie oblicza się wzrost tego ryzyka wraz z wzrostem stężenia

zanieczyszczenia o arbitralnie przyjętą wartość, najczęściej o 10 µg/m3

[Pope et Dockery,

Page 35: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

35

2006]. W tabeli 3 zestawiono przykładowe wyniki badań opisujących środowiskowe ryzyko

zdrowotne pozostające w związku z zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego drobnym

pyłem.

Tab. 3 Względne ryzyko (RW) dziennego zgonu lub zachorowania związane z wzrostem

stężenia zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2,5 o 10 µg/m3.

Efekt zdrowotny

Procent wzrostu ryzyka

zdrowotnego towarzyszący

wzrostowi stężenia pyłu PM2,5 o

10µg/m3

Publikacja i źródło

Umieralność ogólna

0,6%

1,04

0,6 – 1,2 %

EHP [Ostro et al., 2006]

JAMA [Pope et. al., 2002]

EHP [Pope et Dockery, 2006]

Umieralność ogólna w populacji

osób >30 r.ż. 1,043 Lancet [Kuenzli et al., 2000]

Umieralność z powodu chorób

układu oddechowego i krążenia 1,06 JAMA [Pope et. al., 2002]

Niewydolność krążeniowa 1,28% JAMA [Dominici et al., 2006]

Liczba przyjęć do szpitala

z powodu chorób układu

krążenia

1,013 Lancet [Kuenzli et al., 2000]

Materiał i metody

Pierwszą analizę ukierunkowaną na ocenę zależności pomiędzy dobowymi poziomami

zanieczyszczeń powietrza i dobową umieralnością w populacji mieszkańców woj. śląskiego

(Aglomeracja Katowicka) przeprowadzono w latach 1994-1995. Uzyskane wówczas wyniki

wykazały, że w warunkach charakteryzujących badane środowisko, zanieczyszczeniem

w największym stopniu kształtującym ryzyko zgonu był dwutlenek siarki, a nieco mniejsze

ryzyko związane było z narażeniem na pył zawieszony oraz tlenki azotu. Oszacowane

wartości ryzyka względnego zgonu były porównywalne z danymi literaturowymi. Stabilna

i znacząca poprawa jakości powietrza od czasu pierwszej analizy stworzyła naturalną okazję

do weryfikacji wcześniejszych danych, a przede wszystkim dała możliwość uzyskania

odpowiedzi na pytanie, czy zmniejszeniu poziomów zanieczyszczeń towarzyszyła mierzalna

zmiana w zakresie ryzyka zgonu związanego z tym narażeniem. Ponadto wdrożenie

systematycznych pomiarów stężeń drobnego pyłu PM2,5 w regionie umożliwiło pozyskanie

danych niezbędnych do oszacowania ryzyka zdrowotnego w odpowiedzi na tę frakcję pyłu

zawieszonego w powietrzu, a także pozwoliło zweryfikować dane własne z danymi dla

innych regionów świata.

Page 36: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

36

Dla realizacji założonych celów pracy wdrożono badanie ekologiczne wykorzystujące

strategię tzw. serii czasowych, w którym analizie poddano dane dotyczące dobowej liczby

zgonów bądź hospitalizacji i średniodobowych pomiarów jakości powietrza w latach 2000-

2005 na terenie Aglomeracji Katowickiej i odrębnie dla dwóch dużych miast regionu: Zabrza

i Katowic. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto, że w skład Aglomeracji wchodzą

następujące miasta: Katowice, Będzin, Bytom, Chorzów, Czeladź, Dąbrowa Górnicza,

Gliwice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec,

Świętochłowice, Wojkowice i Zabrze. Mierzone w wymienionych miastach stężenia

uśredniano do średniodobowych wartości obszarowych. Jednocześnie dokonano porównania

wyników aktualnej analizy z wynikami wcześniejszej obserwacji, przeprowadzonej w latach

1994-1995 dla uzyskania odpowiedzi na pytanie o kierunek zmian ponoszonego przez

populację ryzyka zdrowotnego [Kowalska et al., 2009; Kowalska et al., 2008; Kowalska et

al., 2010].

W analizie posłużono się danymi z wielolecia 2000 – 2005 o poziomie stężeń zanieczyszczeń

(PM10, SO2, NOx) z sieci stacji PMŚ i meteorologicznymi (temperatura powietrza, wilgotność

względna powietrza atmosferycznego oraz ciśnienie atmosferyczne). W badaniach

wykorzystano także dane IPIŚ PAN w Zabrzu dotyczące stężeń pyłu PM10 oraz PM2,5

mierzonego w miastach Zabrze i Katowice, okresu 2002 – 2005.

Dane meteorologiczne i stężeń zanieczyszczeń powietrza reprezentowały średniodobowe

obszarowe wartości dla Aglomeracji Katowickiej. Ostatecznie w analizach wielu zmiennych

uwzględniano również zmienną jakościową dla zdefiniowania pory roku: wiosna, lato, jesień

i zima.

Dane dotyczące umieralności ogólnej i specyficznej uzyskano z Głównego Urzędu

Statystycznego w Warszawie. Obejmowały one dobową liczbę zgonów w populacji ogółem,

odrębnie w populacji osób przed 65 rokiem życia oraz osób starszych (65 i więcej lat),

zaistniałych w Aglomeracji Katowickiej. Przyczynę zgonów identyfikowano w oparciu

o aktualną Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych

(ICD-10).

W trakcie realizacji badania wykorzystano również dane dotyczące dobowej hospitalizacji

z powodu chorób układu krążenia i układu oddechowego w mieście Zabrze w latach 2001-

2005. Dane te pochodziły z bazy Narodowego Funduszu Zdrowia w Katowicach i podobnie

jak w przypadku zgonów, przyczynę hospitalizacji ustalono w oparciu o kod ICD-10

[Kowalska et al., 2008].

Page 37: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

37

Dla oszacowania siły zależności pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza pyłem PM10 lub

PM2,5, a dobową umieralnością zastosowano analizę wielu zmiennych (metodę regresji

Poissona). Dobową liczbę zgonów potraktowano jako zmienną podlegającą rozkładowi

Poissona, a do modelowania związków została wybrana logarytmiczna funkcja łącząca.

W analizie został wykorzystany tzw. kompletny model, z kontrolą wpływu sezonu

definiowanego jako zmienna dwupoziomowa: okres wiosenno-letni i okres jesienno-zimowy.

Ostatecznie, zastosowana w analizach formuła miała następującą postać:

Liczba Zgonów = b0 + b1*Sezon + b2*Grypa + b3*Temperatura + b4*Wilgotność

względna + b5*Ciśnienie atmosferyczne + b6*Stężenie zanieczyszczenia

Względne ryzyko wzrostu umieralności dobowej w odpowiedzi na wzrost stężenia danego

zanieczyszczenia powietrza o przyjętą jednostkę umowną szacowano zgodnie z formułą:

Ryzyko Względne = eb*delta

gdzie b jest współczynnikiem regresji, właściwym dla zanieczyszczenia, natomiast delta jest

analizowanym wzrostem stężenia zanieczyszczenia.

W celu zapewnienia porównywalnych informacji z danymi innych autorów przyjęto, dla

szacowania ryzyka, umowny wzrost stężenia o 10 μg/m3. Analizowano wpływ aktualnego

stężenia zanieczyszczenia, rejestrowanego w dniu zgonu, a następnie tzw. stężenia kroczące,

reprezentujące okres 3, 5, 7, 14, 30, 40, 50 i 60 dni bezpośrednio poprzedzających zgon.

Zastosowano prostą średnią kroczącą stężenia zanieczyszczeń. Dodatkowo obliczono procent

zmian dobowej umieralności zaistniałej w związku ze wzrostem zanieczyszczenia powietrza

na podstawie wzoru:

% zmian = (Ryzyko Względne – 1) * 100%.

Wyniki

W trakcie badanego okresu odnotowano w Aglomeracji Katowickiej łącznie 274 109

zgonów ogółem, z czego ponad połowa (66,72%) dotyczyła zgonów osób w starszym wieku

(65 i więcej lat). Liczba zgonów kobiet wynosiła 129 180 i była nieco mniejsza niż liczba

zgonów mężczyzn, dla których wartość ukształtowała się na poziomie 144 929. Należy

zauważyć, iż liczba zgonów młodszych mężczyzn, przed 65 rokiem życia była 2,3 razy

większa niż liczba zgonów kobiet w tej grupie wiekowej. Z kolei liczba zgonów starszych

mężczyzn była 1,25 razy mniejsza niż liczba zgonów starszych kobiet (rysunek 23).

Page 38: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

38

Rys. 23 Średniodobowa liczba zgonów mężczyzn i kobiet w wieku do 65 i powyżej 65 lat w

Aglomeracji Katowickiej.

Sezon (pora roku) była zmienną istotnie wpływającą na liczbę zdarzeń zdrowotnych. Dobowa

liczba zgonów ogółem oraz zgonów z przyczyn krążeniowo-oddechowych i nagłych była

zawsze większa w sezonie zimowym niż w sezonie letnim (rysunek 24).

kobiety 65+

mężczyźni 65+zima wiosna lato jesień

30

35

40

45

50

55

śre

dn

iod

ob

ow

a lic

zb

a z

go

w

Rys. 24 Średniodobowa liczba zgonów ogółem w populacji kobiet i mężczyzn po 65 roku życia

z uwzględnieniem sezonu, Aglomeracja Katowicka.

Wyniki przeprowadzonych analiz dostarczają argumentów, że dobowa liczba zgonów jest

większa podczas dni o większych stężeniach zanieczyszczeń powietrza i dotyczy to każdego z

mierzonych zanieczyszczeń: pyły PM10, SO2 i NO2, a także pyłów PM2,5. Przykładowe

wyniki dla populacji mieszkańców Katowic zestawiono na rysunkach 25 i 26.

Page 39: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

39

Rys. 25 Średniodobowa liczba zgonów ogółem w populacji starszych mieszkańców Katowic w

zależności od stężenia wybranych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego.

niskie średnie w ysokie

średniodobowe stężenia py łu PM2,5

5,6

5,8

6,0

6,2

6,4

6,6

6,8

7,0

śre

dnio

do

bo

wa lic

zba z

go

w

Rys. 26 Średniodobowa liczba zgonów ogółem w populacji starszych mieszkańców Katowic w

zależności od stężenia pyłu PM2,5 w powietrzu atmosferycznym.

Ostatecznie zweryfikowano wyniki analiz prostych oceniające zależność pomiędzy

średniodobową liczbą zgonów w Aglomeracji Katowickiej, a stanem aerosanitarnym jakości

powietrza atmosferycznego za pomocą modelu regresji liniowej. Należy odnotować, iż w

przypadku prezentowanego na rysunku 27, ryzyka względnego uwidoczniony 95% przedział

ufności odzwierciedla największą precyzję oszacowanego ryzyka dla krótszego okresu

narażenia (właściwie do tygodnia). Przy dłuższym czasie narażenia uwidacznia się większe

ryzyko zgonu, ale i większa jest zmienność w zakresie obserwowanego ryzyka.

5,4

5,6

5,8

6

6,2

6,4

6,6

6,8

SO2 PM10 NO2

stężenie niskie

stężenie średnie

stężenie wysokie

Page 40: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

40

Rys. 27 Ryzyko względne zgonów ogółem związane ze wzrostem stężenia pyłu PM10,

dwutlenku siarki SO2 i tlenków azotu NOx o 10 μg/m3 w zależności od sposobu prezentacji

średniego stężenia kroczącego zanieczyszczeń powietrza, populacja generalna Aglomeracji

Katowickiej 2001-2002.

Podobne zależności udokumentowano również w odniesieniu do umieralności

specyficznej tj. z powodu chorób krążeniowo-oddechowych i to zarówno w populacji

zamieszkałej w Aglomeracji Katowickiej, jak i odrębnie ocenianej dla Zabrza i Katowic.

Największe ryzyko zdrowotne ponoszą osoby starsze, po 65 roku życia. Należy zauważyć, iż

szczególnie w przypadku stężenia pyłu PM10 i pyłu PM2,5 procent zmian dobowej

umieralności znacząco (dwu- a nawet trzykrotnie) wzrastał przy skumulowanym 3-dniowym

narażeniu (rysunek 28).

Rys. 28 Procent zmian dobowej umieralności ogółem w związku ze wzrostem stężenia

zanieczyszczenia powietrza o 10 μg/m3 w Katowicach, w latach 2001-2002, populacja osób

po 65 roku życia.

0

0,5

1

1,5

dzień zgonu narażenie

skumulowane (3 dni)

% z

mia

n r

yzy

ka

zgonu

SO2

PM10

PM2,5

Page 41: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

41

Ostatecznie oceniono, czy znacząca poprawa jakości powietrza atmosferycznego, wyrażona w

postaci zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń powietrza (pyłu PM10 i SO2), odnotowana w

latach 1994-1995 oraz 2001-2002, wiąże się ze zmianami w zakresie ryzyka zgonu [Kowalska

et al., 2008]. Poprawa jakości powietrza, jaka dokonała się w ostatnim dziesięcioleciu na

obszarze Aglomeracji Katowickiej nie zmieniła zbytnio profilu zależności pomiędzy

zanieczyszczeniem powietrza a dobową umieralnością. Nasuwa się przypuszczenie, że

lokalne zanieczyszczenie powoduje także lokalne zróżnicowanie potencjalnych skutków

zdrowotnych, w tym przypadku manifestujących się dodatkową liczbą dziennych zgonów.

Największe ryzyko dodatkowego zgonu dotyczyło tzw. „stężeń kroczących” zanieczyszczeń

powietrza, odzwierciedlających skumulowane narażenie, a porównanie danych dla okresu

2001-2002 z danymi sprzed ośmiu lat wskazuje na niewielki spadek tego ryzyka zarówno dla

zgonów ogółem, jak i zgonów z powodu chorób krążeniowo-oddechowych. W tabeli 4

przytoczono dotyczące zmierzonego wzrostu ryzyka zgonu w odpowiedzi na wzrost

zanieczyszczenia powietrza. Wyniki wskazują na pewne podobieństwa zagrożenia

zdrowotnego.

Tab. 4 Wzrost ryzyka zgonu ogółem pozostający w związku z wzrostem stężenia

zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, dane porównawcze.

Wzrost stężenia

pyłu PM

o 10 µg/m3

Stężenie Wzrost ryzyka

zgonu Autor publikacji

PM10 24-godzinne 0,2 – 0,8% Pope i Dockery [2006]

PM10 24-godzinne 0,3% Kowalska et al. [2010]

PM10 5-40 dni 1,3 -1,8% Pope i Dockery [2006]

PM10 5-40 dni 0,7-1,3% Kowalska et al. [2010]

PM2,5 24-godzinne 0,6-1,2% Pope i Dockery [2006]

PM2,5

Średnia krocząca z 3 dni

poprzedzających zgon i populacja

osób po 65 r.ż. w Katowicach

0,5-2,0% Kowalska [dane nie

publikowane]

Omówienie wyników

Wyniki analizy wielu zmiennych potwierdziły, że dobowa liczba zgonów

uwarunkowana jest przede wszystkim sezonem, większa liczba zgonów ogółem oraz zgonów

z powodu chorób układu krążenia i chorób układu oddechowego dotyczyła dni

w chłodniejszej porze roku, charakteryzujących się niskimi temperaturami powietrza

atmosferycznego i zarazem wyższymi stężeniami zanieczyszczeń powietrza. Grupą

najbardziej wrażliwą na kombinację obydwu czynników aerosanitarnych okazała się

populacja osób starszych, po 65 roku życia. W zasadzie najczęściej statystycznie znamienne

Page 42: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

42

zależności dotyczyły grupy starszych kobiet, zarówno w Zabrzu jak i w Katowicach.

Podobnie, większe ryzyko zgonu w populacji osób starszych, zwłaszcza kobiet, w odpowiedzi

na zanieczyszczenie drobnym pyłem dotyczyło badań innych autorów [Fischer et al., 2003;

Ostro et al., 2006, Cakmak et al., 2007; Zanobetti et al., 2003; Goldberg et al., 2001].

Warto odnotować, że uzyskane wyniki opisujące procent wzrostu liczby zgonów w Zabrzu i

Katowicach w odpowiedzi na wzrost stężenia pyłu PM2,5 o 10 μg/m3 są bardzo zbliżone do

danych innych autorów [Pope et Dockery, 2006; Ostro et al., 2006; Kan et al., 2007]. Otóż,

wzrost średniodobowego stężenia o umowną jednostkę w badaniu własnym prowadził do

wzrostu ryzyka zgonu ogółem w populacji osób starszych w Katowicach o 0,4% (95%PU:-

0,3-1,0%), a przy uwzględnieniu narażenia sprzed trzech dni poprzedzających zgon nawet o

1,2% (95%PU:0,5-2,0%) i był zbliżony do wartości cytowanych przez Pope’a [2006]. W

badaniu chińskim wzrost stężenia średniego z dwóch dni powodował wzrost umieralności

ogółem o 0,36% (95%PU:0,11-0,61%) [Kan et al., 2007], natomiast w badaniu kalifornijskim

o 0,6% (95%PU:0,2-1,0%) [Ostro et al., 2006]. W odniesieniu do ryzyka zgonów z powodu

chorób układu krążenia wzrost średniego stężenia kroczącego pyłu PM2,5 w Zabrzu bądź

Katowicach wiązał się z wzrostem liczby zgonów o 0,5%, podczas gdy w badaniu chińskim

wzrost 2-dniowego stężenia kroczącego o umowną jednostkę prowadził do wzrostu

umieralności o 0,41% [Kan et al., 2007]. Nieco wyższe wartości ryzyka odnotowano w innym

badaniu amerykańskim, gdzie wzrost stężenia drobnego pyłu o 10 μg/m3 powodował wzrost

liczby zgonów ogółem o 1,21% (95%PU:0,29-2,14%) [Franklin et al., 2007]. Ujawnione

różnice, dotyczące ryzyka zgonu są niewątpliwie efektem zróżnicowanych demograficznie,

społecznie i ekonomicznie populacji, ale także są efektem zróżnicowanego składu

chemicznego pyłu i mierzonych poziomów stężeń, a ponadto czasu trwania narażenia.

Wykazano także, że wielkość mierzonego ryzyka zdrowotnego zależy w dużej mierze od

długości trwania narażenia, posiada ono inny wymiar w przypadku krótkotrwałej,

jednodniowej ekspozycji na zanieczyszczenia oraz jest znacznie większe przy dłuższym (np.

kilkudniowym, a nawet miesięcznym) narażeniu [Pope et Dockery, 2006]. Co więcej,

niektórzy autorzy uważają, że nie ma znaczenia typ zastosowanego badania, gdyż ryzyko

zdrowotne oszacowane na gruncie badania ekologicznego z wykorzystaniem serii czasowych

czy badania kohortowego oraz czasu trwania narażenia do 60 dni jest zbliżone [Janssen et al.,

2005]. Z uwagi na dużą zmienność stężeń zanieczyszczeń z dnia na dzień niezbędne jest

śledzenie zmienności efektów zdrowotnych w tak krótkim czasie, a obserwowane regionalne

zróżnicowanie jakości powietrza atmosferycznego powinno prowadzić do odrębnych,

lokalnych pomiarów efektów zdrowotnych.

Page 43: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

43

Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na dobową hospitalizację z powodu chorób

układu krążenia i układu oddechowego

Poza omówionymi (w poprzedniej sekcji raportu) skutkami zdrowotnymi w zakresie

wielkości dobowej umieralności istotne jest zbadanie związku przyczynowo-skutkowego

pomiędzy dzienną liczbą hospitalizacji z powodu chorób układu krążenia i oddechowego a

średniodobowymi stężeniami podstawowych zanieczyszczeń powietrza. Podobnie jak

w innych krajach, także w Polsce badania nad zależnością populacyjnych skutków

zdrowotnych od jakości powietrza atmosferycznego dotyczą w zasadzie monitorowania

umieralności ogólnej i specyficznej. Brak wyników szacowania wpływu zanieczyszczeń

powietrza atmosferycznego na wielkość dobowej liczby przyjęć do szpitali w naszym kraju

uzasadniał analizę tego efektu, tym bardziej, że jego wielkość może zależeć od specyficznych

dla badanego regionu warunków aerosanitarnych oraz ogólnego potencjału zdrowotnego

populacji. Dzięki istniejącemu systemowi dobowej rejestracji wszystkich przyjęć do szpitali

przeprowadzono prostą ocenę zależności dobowej hospitalizacji od stężeń zanieczyszczeń

powietrza atmosferycznego dla miasta Zabrze.

Materiał i metody

Dane dotyczące liczby hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego i chorób

układu krążenia uzyskano z Narodowego Funduszu Zdrowia. Były one agregowane według

kategorii wiekowych oraz płci chorych, a także według przyczyny zachorowania. Przyczynę

hospitalizacji ustalono (tak jak w przypadku zgonów) w oparciu o 10 rewizję

Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10),

przy czym jako choroby układu krążenia wybrano choroby oznaczone kodami I00-I99,

natomiast jako choroby układu oddechowego wybrano choroby zaklasyfikowane do grupy

J00-J99.

Dane dotyczące jakości powietrza atmosferycznego obejmowały średniodobowe wartości

stężeń PM10, SO2 i NO2 ze stacji PMŚ, które analizowano na tle warunków

meteorologicznych w powiązaniu z liczbą hospitalizacji z okresu 2001-2005.

Szczegółową analizę danych reprezentujących średniodobowe wartości stężeń zanieczyszczeń

powietrza i dobową hospitalizację przeprowadzono wyłącznie dla 2005 roku. Badanie miało

charakter badania ekologicznego, a wstępną miarą siły zależności pomiędzy

zanieczyszczeniem a liczbą hospitalizacji były współczynniki korelacji Pearsona. Dla oceny

zróżnicowania liczby hospitalizacji w trakcie dni o różnych wartościach stężeń

zanieczyszczeń powietrza (niskie, średnie i wysokie; wyznaczone na podstawie wartości

Page 44: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

44

tercylowych) zastosowano test Kruskala-Wallisa. Podobnie jak w przypadku zgonów, wyniki

analiz prostych zweryfikowano metodą analizy wielu zmiennych z wykorzystaniem metody

regresji liniowej. Zastosowano następujący model:

liczba hospitalizacji = PM10 + SO2 + NO2 + Temperatura powietrza + Ciśnienie

atmosferyczne + Wilgotność względna.

Wyniki

Liczbę hospitalizowanych kobiet i mężczyzn, zamieszkałych w Zabrzu, z uwzględnieniem

przyczyny zachorowania i roku hospitalizacji przedstawiono na rysunku 29. W każdym roku

liczba osób hospitalizowanych z powodu chorób układu krążenia była trzykrotnie większa niż

liczba hospitalizowanych z powodu chorób układu oddechowego, a liczba hospitalizowanych

mężczyzn przewyższała liczbę hospitalizowanych kobiet. Najczęściej z powodu chorób

układu krążenia hospitalizowano osoby starsze, po 65 roku życia. Z kolei w przypadku

chorób układu oddechowego najczęściej hospitalizowano zarówno osoby w wieku starszym

(dotyczyło to miesięcy letnich), jak i dzieci w wieku 0-11 lat (głównie miesiące zimowe).

Rys. 29 Liczba hospitalizowanych mieszkańców Zabrza z powodu chorób układu krążenia

(chuk) i chorób układu oddechowego (chuo) w latach 2001-2005.

Podobnie jak w przypadku zgonów stwierdzono, że wyższym średniodobowym stężeniom

zanieczyszczeń powietrza, a szczególnie dwutlenku azotu i siarki towarzyszyła większa

liczba dobowych hospitalizacji z powodu obydwu badanych przyczyn, co przedstawiono na

przykładowych na rysunkach 30 i 31. Wyniki testu Kruskala-Wallisa potwierdziły

występowanie istotnego zróżnicowania dobowej liczby przyjęć do szpitali w zależności od

przyjętej kategorii stężenia zanieczyszczenia jedynie w przypadku dwutlenku azotu

[Kowalska et al., 2008].

0

2000

4000

6000

8000

2001 2002 2003 2004 2005

chuk Kobiety chuk Mężczyźni

chuo Kobiety chuo Mężczyźni

Page 45: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

45

Wyniki analizy wielu zmiennych w modelu regresji liniowej potwierdziły występowanie

statystycznie znamiennej zależności pomiędzy dobową liczbą hospitalizacji z powodu chorób

układu oddechowego a stężeniami dwutlenku azotu, po uwzględnieniu wpływu warunków

meteorologicznych. Współczynniki regresji dla zmiennej NO2 były statystycznie znamienne

w przypadku analizy danych dla całej populacji oraz osobno dla kobiet i mężczyzn. Z kolei

w odniesieniu do chorób układu krążenia statystycznie znamienne wartości współczynników

regresji dla zmiennej NO2 uzyskano jedynie dla kobiet w wieku 18-44 lat. W przypadku

stężeń pyłu PM10 i dwutlenku siarki SO2 uzyskane współczynniki regresji nie były

statystycznie znamienne [Kowalska et al., 2008].

Rys. 30 Zależność pomiędzy stężeniem dwutlenku azotu NO2 skategoryzowanym wg wartości

tercylowych oraz liczbą dobowych przyjęć z powodu chorób układu oddechowego do szpitali

w Zabrzu, 2005.

Rys. 31 Zależność pomiędzy stężeniem dwutlenku azotu NO2 skategoryzowanym wg wartości

tercylowych oraz liczbą dobowych przyjęć z powodu chorób układu krążenia do szpitali w

Zabrzu, 2005.

Ostatecznie, na podstawie przeprowadzonego badania można stwierdzić, że analiza

obejmująca długookresowe, w tym przypadku roczne, uśrednione wartości charakteryzujące

Page 46: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

46

warunki środowiskowe i liczbę hospitalizacji nie jest wystarczająco czuła dla

dokumentowania zależności pomiędzy stężeniem zanieczyszczeń, a liczbą przyjęć do

szpitali. Jednocześnie, analiza odwołująca się do danych zbieranych w wymiarze jednej doby

pozwala na dokumentowanie zależności pomiędzy jakością powietrza atmosferycznego

i liczbą hospitalizacji, przy czym zależność ta nie jest duża, przynajmniej w aktualnych

warunkach charakteryzujących populację miasta Zabrza. Zaznacza się wyraźny wpływ stężeń

dwutlenku azotu na wzrost liczby hospitalizacji zarówno z przyczyn krążeniowych, jak i

oddechowych. Ich poważnym źródłem w środowisku jest transport samochodowy.

Omówienie wyników

Wykorzystanie dobowych danych ujawniło obecność słabych korelacji, przy czym

statystyczną znamienność uzyskano jedynie w przypadku zależności dobowej liczby

hospitalizacji z powodu chorób układu krążenia od stężeń dwutlenku azotu (NO2). W

przypadku hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego potwierdzono statystycznie

znamienny wpływ stężeń NO2 oraz dodatkowo SO2 (tylko w grupie kobiet 0-17 lat). Wartości

współczynników korelacji nie przekraczały poziomu 0,3 (w każdym przypadku), co wskazuje

raczej na słabą zależność pomiędzy obserwowanymi zmiennymi. Zbliżone wartości

współczynników korelacji dotyczyły także zależności liczby hospitalizacji od temperatury

i wilgotności powietrza, co koresponduje z wcześniejszymi obserwacjami publikowanymi

przez innych autorów [Zejda, 2000; Biesiada et al., 2000]. Kontrolowanie wpływu

parametrów meteorologicznych przy pomocy analizy wielu zmiennych potwierdziło,

w przypadku populacji Zabrza w 2005 roku, występowanie statystycznie znamiennej

zależności dobowej liczby hospitalizacji od stężeń dwutlenku azotu.

Dominujący wpływ stężeń NO2 odbiega od zazwyczaj stwierdzanej zależności dobowej

hospitalizacji z powodu analizowanych chorób od stężeń zanieczyszczeń pyłowych lub

dwutlenku siarki [Dales et al., 2006; Sunyer et al. 2003]. Podobnie jak w Rzymie, gdzie

dwutlenek azotu był najistotniejszym zanieczyszczeniem powietrza odpowiedzialnym za

wzrost liczby hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego [Fusco et al., 2001].

Analogicznie, największe ryzyko przyjęć pacjentów z powodu chorób układu oddechowego

w praktyce podstawowej opieki zdrowotnej Hong Kongu, dotyczyło właśnie NO2 [Wong et

al. 2006]. Jest wysoce prawdopodobne, że efekt związany z NO2 ma charakter pośredni,

wynikający z niebadanego dotychczas wpływu narażeń na tzw. ultracząstki pyłu,

zanieczyszczenia skupiającego coraz większą uwagę w odniesieniu do kształtowania ryzyka

zdrowotnego. Jak już wspominano wyniki kilku badań w miastach zachodnioeuropejskich

Page 47: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

47

ujawniły dobrą korelację (nawet na poziomie 0,82) pomiędzy stężeniami pyłu PM2,5 i NO2

[Timonen et al., 2006]. Podobnie w Zabrzu, współczynnik korelacji Pearsona dla zależności

pomiędzy stężeniem dwutlenku azotu i drobnego pyłu PM2,5 jest wysoki i wynosi r=0,8

(rysunek 32). Dodatkowo, obliczone wartości współczynników korelacji pomiędzy dzienną

liczbą przyjęć do szpitali w Zabrzu, a stężeniem drobnego pyłu PM2,5 były istotne jedynie

w odniesieniu do chorób układu oddechowego. Jednocześnie należy odnotować, iż dzienna

liczba hospitalizacji jest największa w trakcie dni z największym stężeniem drobnego pyłu

PM2,5 i dotyczy to zarówno przyjęć z powodu chorób układu krążenia jak i układu

oddechowego (rysunek 33).

Korelacja: r = 0,8

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

średnidobowe stężenie NO2

-50

0

50

100

150

200

250

300

350

śre

dn

iod

obo

we

stę

że

nie

pyłu

PM

2,5

95% p.ufności

Rys. 32 Zależność pomiędzy stężeniem dwutlenku azotu NO2 i stężeniem drobnego pyłu PM2,5

w Zabrzu.

hospitalizacja CHUO hospitalizacja CHUK

niskie średnie wysokie

stężenie pyłu PM2,5 wg kategorii tercylowych

5

10

15

20

25

30

35

dzie

nna lic

zba h

ospitalizacji

Rys. 33 Zależność pomiędzy stężeniem drobnego pyłu PM2,5 i dzienną liczbą przyjęć do

szpitali z powodu chorób układu krążenia (CHUK) i chorób układu oddechowego (CHUO) w

Zabrzu.

Page 48: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

48

Nie można, zatem wykluczyć, że efekt przypisywany stężeniom NO2 jest w rzeczywistości

zależny od narażenia na ultracząstki pyłu. Ponieważ głównym źródłem emisji obydwu

zanieczyszczeń do środowiska są silniki samochodowe, należy dostrzec wzrastającą rolę

transportu samochodowego w kształtowaniu jakości powietrza atmosferycznego

w Aglomeracji Katowickiej. Badania populacji żyjącej w 9 dużych miastach w Stanach

Zjednoczonych wykazały, że w dni o podwyższonych stężeniach NO2 wzrastała liczba

hospitalizacji z powodu udaru mózgu [Wellenius et al., 2005]. Większość publikowanych

prac donosi jednakże o złożonym wpływie narażenia na zanieczyszczenia powietrza, zawsze

jednak populacją wrażliwą pozostają osoby starsze lub osoby z niewydolnością układu

krążenia, arytmią, miażdżycą lub cukrzycą, a także dzieci i osoby cierpiące na przewlekłe

choroby układu oddechowego [Anderson et al., 2003].

W podsumowaniu można stwierdzić, że w warunkach charakteryzujących aktualną jakość

powietrza atmosferycznego w Zabrzu ujawnia się niewielki, ale statystycznie znamienny

związek pomiędzy liczbą osób hospitalizowanych z powodu chorób układu krążenia i układu

oddechowego, a stężeniem dwutlenku azotu i dodatkowo pomiędzy liczbą hospitalizacji

z powodu chorób układu oddechowego oraz drobnego pyłu PM2,5. Zależność ta daje się

dokumentować przy użyciu konwencjonalnej metody analizy za pomocą tzw. serii czasowej.

Nie można przy tym wykluczyć, że jest ona częściowo zamaskowana poprzez trudny do

kontrolowania, dynamiczny wpływ czynników demograficznych i społeczno-ekonomicznych

na profil dobowej hospitalizacji.

Jakość życia dorosłych, aktywnych zawodowo mieszkańców przemysłowej aglomeracji w

Polsce

Pomiar jakości życia sprowadza się najczęściej do indywidualnej oceny warunków

życia mierzonej poprzez poczucie wspólnoty i przynależności, bezpieczeństwa i szczęścia,

subiektywną ocenę zamożności, satysfakcji z życia i relacji rodzinnych, satysfakcji z pracy

zawodowej czy własnego udziału w kulturze oraz postrzeganie sprawiedliwości. Wśród

najczęściej stosowanych obiektywnych wskaźników jakości życia znajdują się m,in,

oczekiwana długość życia, wskaźnik przestępstw i bezrobocia, wskaźnik samobójstw i

umieralności okołoporodowej, a także PKB (produkt krajowy brutto) i wskaźnik ubóstwa,

wskaźnik skolaryzacji [Lucas-Carrasco, 2011]. Aktualne dane literaturowe sugerują, że jakość

życia jest uwarunkowana także jakością środowiska naturalnego, w tym jakością powietrza

atmosferycznego i wody do picia, rozwiązaniami w zakresie komunikacji i transportu,

dostępnością terenów zielonych niezbędnych do rekreacji [Hawthorne et al., 2006]. Czynniki

Page 49: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

49

te nabierają szczególnego znaczenia w odniesieniu do mieszkańców regionów silnie

zurbanizowanych. Województwo śląskie jest przykładem takiego regionu i dlatego dokonano

pomiaru jakości życia właśnie wśród jego mieszkańców. Zazwyczaj jakość życia oceniana

jest z wykorzystaniem standardowych kwestionariuszy badawczych [EPA, 2010]. Jednym z

nich jest kwestionariusz opracowany przez Światową Organizację Zdrowia o akronimie

WHOQOL-BREF, który pozwala na jednoczesną ocenę jakości życia w sferze somatycznej,

socjalnej, środowiskowej i psychologicznej [Kowalska et al., 2010]. Wśród istotnych zadań

znalazła się konieczność poznania czynników istotnie determinujących środowiskową jakość

życia aktywnych zawodowo, dorosłych mieszkańców aglomeracji przemysłowej w naszym

kraju wraz z kontrolą czynników zakłócających związanych z demografią i stanem zdrowia

badanej populacji. Badania prowadzono w Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach

w ramach tzw. badań własnych w okresie od grudnia 2010 do maja 2011 roku.

Materiał i metody

W trakcie epidemiologicznego badania przekrojowego prowadzonego wśród

aktywnych zawodowo mieszkańców Aglomeracji Górnośląskiej wykorzystano krótką wersję

kwestionariusza WHOQOL-BREF (dysponowano licencją i zgodą komisji bioetycznej).

Dodatkowo w kwestionariuszu zamieszczono 13 pytań identyfikujących dane demograficzne

(płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie, charakter pracy zawodowej), a także dane o

indywidualnym narażeniu (palenie tytoniu, miejsce zamieszkania, występujące choroby

układu oddechowego lub krążenia). Dobór zmiennych niezależnych opisujących stan zdrowia

pracowników podyktowany był protokółem badania, który zgodnie z przyjętym

harmonogramem ukierunkowano na ocenę wpływu środowiska zamieszkania, w tym jakości

powietrza atmosferycznego, na jakość życia. Badani to osoby w wieku 45-60 lat, rekrutowani

losowo z wybranych zakładów pracy zlokalizowanych na terenie Aglomeracji Górnośląskiej.

Wśród respondentów znaleźli się pracownicy przemysłu wydobywczego, dużych

przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych z terenu Aglomeracji Górnośląskiej, a także

pracownicy sektora administracji i szkolnictwa zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Do

badania zakwalifikowano 600 kobiet i 600 mężczyzn zamieszkałych w regionie, uzyskano

kompletne dane od 1029 osób, co stanowi 85,8% populacji docelowej. Oceniano częstość

uzyskanych odpowiedzi na poszczególne pytania kwestionariusza, a także sumaryczną

punktację uzyskaną w zakresie deklarowanych odpowiedzi oceniających sferę somatyczną,

socjalną, środowiskową oraz psychologiczną. Domena somatyczna uwzględniała m.in.

obecność bólu fizycznego, stopień zapotrzebowania na leczenie medyczne, indywidualną

Page 50: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

50

satysfakcję w zakresie codziennej wydolności w pracy i codziennym życiu, a także

zadowolenie ze snu i wypoczynku. Domena psychologiczna oceniała z kolei

samozadowolenie w codziennym życiu, w tym satysfakcję ze swojego wyglądu oraz częstość

doświadczania negatywnych uczuć takich jak przygnębienie, rozpacz, lęk czy depresja.

Domena socjalna koncentrowała się natomiast na relacjach z innymi ludźmi, w tym na

obecności wsparcia. Domena środowiskowa uwzględniała takie aspekty życia jak:

bezpieczeństwo, sytuację finansową, możliwość realizowania swoich zainteresowań, warunki

mieszkaniowe, placówki służby zdrowia oraz komunikację. Zastosowano przeliczenie

surowych wartości punktów uzyskanych dla poszczególnych dziedzin na skalę skoringową w

zakresie od 0 do 100 punktów zgodnie z zaleceniem WHO [1999]. Oceniono wpływ wieku,

płci, wykształcenia, rodzaju aktywności zawodowej i środowiska zamieszkania na

deklarowaną jakość życia w zakresie ocenianych domen. Wyniki analiz prostych

zweryfikowano za pomocą analizy wielu zmiennych, zastosowany model regresji wielorakiej

miał postać:

suma punktacji = b0 + b1*płeć + b2*wykształcenie + b3*charakter pracy + b4*palenie

tytoniu + b5*zamieszkanie w sąsiedztwie drogi o dużym natężeniu ruchu + b6*rozpoznana

choroba układu oddechowego lub krążenia.

Wyniki

Zbadano 1029 aktywnych zawodowo mieszkańców Aglomeracji Górnośląskiej będących w

wieku 45-60 lat, Wybrane statystyki opisowe charakteryzujące badanych przedstawiono w

tabeli 5.

Tab. 5 Poszczególne statystyki opisowe dla zmiennych ilościowych w badanej grupie.

Zmienna N Średnia Mediana Min Max Percentyl

33,33%

Percentyl

66,66% SD

Wiek [lata] 1029 51,0 50,0 45,0 60,0 48,0 53,0 4,5

Aktualne palenie

tytoniu [lata] 260 22,4 20,0 1,0 50,0 20,0 28,0 9,4

Domena

somatyczna 1029 54,4 56,0 19,0 88,0 50,0 56,0 9,9

Domena

psychologiczna 1029 60,8 63,0 13,0 94,0 56,0 69,0 11,4

Domena socjalna 1029 68,3 69,0 0,0 100,0 69,0 75,0 16,4

Domena

środowiskowa 1029 57,6 56,0 6,0 100,0 50,0 63,0 14,6

Całkowita punktacja

dla jakości życia 1029 241,0 244,0 76,0 350,0 225,0 262,0 41,2

Całkowita liczba punktów po transformacji surowych wartości ocen uzyskanych dla jakości

życia wynosiła 241 ± 41,2 spośród 400 możliwych do uzyskania. Najmniejszą wartość

Page 51: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

51

punktacji uzyskano dla domeny somatycznej i środowiskowej, odpowiednio: 54,4 ± 9,9 oraz

57,6 ± 14,6 punktów.

Wśród badanych było 684 kobiet i 345 mężczyzn, większość z nich to osoby pozostające w

związku małżeńskim (76,2% badanych). Wśród osób stanu wolnego znalazło się: 74

kawalerów i panien (7,1%), 65 osób owdowiałych (6,3%), 92 rozwiedzionych (8,9%) i 14

pozostających w separacji (1,4%). Ponad połowa badanych (n = 549; 53,5%) deklarowała

średni poziom wykształcenia. Większość badanych to pracownicy umysłowi (n= 621; 60,5%).

Blisko co dziesiąty badany (153; 14,9%) był eksponowany na zanieczyszczenia powietrza w

miejscu swojej pracy. Połowa badanych deklarowała (51,3%) palenie tytoniu kiedykolwiek,

jednakże tylko co czwarty (25,3% badanych) jest aktualnie palaczem tytoniu. Blisko połowa

badanych mieszka w sąsiedztwie zakładów przemysłowych powodujących zanieczyszczenie

powietrza atmosferycznego (48,3%) oraz w sąsiedztwie drogi o dużym natężeniu ruchu

samochodowego (48,0%). Prawie co piąty badany (18,9%) uważa, że obecne miejsce pracy

prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia. Dobry stan zdrowia deklarowało 42,9% badanych,

podczas gdy zły stan zdrowia deklarowało tylko 5,3% badanych. Ponad połowa

ankietowanych (64,3%) deklarowała dobrą lub bardzo dobrą jakość życia, jednocześnie złą

jakość życia deklarowało jedynie 57 osób (5,5% badanych).

Omówienie wyników

Uzyskane w trakcie badania wyniki potwierdziły, że wśród czynników istotnie

wpływających na środowiskową domenę jakości życia dorosłych, aktywnych zawodowo

mieszkańców Aglomeracji Górnośląskiej znajdują się: stan cywilny, charakter wykonywanej

pracy oraz deklarowany stan zdrowia. Najlepszą jakość życia (w sferze środowiskowej)

osiągają osoby pozostające w związkach małżeńskich, pracownicy umysłowi, oraz osoby

deklarujące dobry stan zdrowia. Ponadto warto odnotować, że płeć żeńska, aktualne palenie

tytoniu, a także zamieszkanie w sąsiedztwie drogi o dużym natężeniu ruchu samochodowego

były związane z gorszą jakością życia badanych, przy czym uzyskana dla tych zmiennych

istotność współczynnika regresji kształtowała się w na poziomie 0,05.

Punktacja uzyskana dla środowiskowej domeny jakości życia była jedną z niższych

dla wszystkich czterech ocenianych domen. Całkowita liczba punktów dla omawianej sfery

jakości życia w badanej grupie kształtowała się na poziomie 57,6 ± 14,6 i była znacząco

niższa niż punktacja uzyskana w trakcie badań innych autorów [Hawthorne et al., 2006;

Bodur et Dayanir Cingil, 2009]. Warto tutaj przytoczyć wyniki badań prowadzonych w

dwóch populacjach o całkowitej liczbie badanych 1724, gdzie podobnie jak w badaniu

Page 52: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

52

własnym oceniano wszystkie cztery sfery jakości życia. Według przytoczonych danych,

punktacja dla środowiskowej dziedziny życia kształtowała się w zakresie: 69,9-75,0 dla osób

w wieku 40-49 lat, 73,7-80,3 dla osób w wieku 50-59 lat oraz 74,3-77,9 dla osób 60-69 lat

[Hawthorne et al., 2006], była więc podobna we wszystkich grupach wiekowych. Można więc

uznać, że środowiskowa jakość życia w badaniu własnym była zdecydowanie gorsza niż w

badaniu cytowanym. Podobnie, lepszą jakość życia w zakresie domeny środowiskowej niż

zbadani mieszkańcy Aglomeracji Górnośląskiej deklarowali 60 letni mieszkańcy Turcji

[Bodur et Dayanir Cingil, 2009]. Uzyskana w cytowanym badaniu punktacja kształtowała się

na poziomie 66,5 ± 17,2 i była znacząco większa niż w badaniu własnym (57,6 ± 14,6). Nie

można wykluczyć, że ujawnia się tutaj wpływ jakości środowiska pracy i środowiska

zamieszkania. Wspomniane zróżnicowanie może być także efektem różnic demograficznych,

ekonomicznych lub kulturowo-religijnych w porównywanych populacjach. Zaobserwowano

bowiem, że lepsza jakość życia dotyczy mieszkańców państw charakteryzujących się większą

wartością wskaźnika rozwoju ludności (HDI - Human Development Index). I tak, średnia

wartość punktacji z zakresu środowiskowej domeny jakości życia wynosiła odpowiednio:

64,9 ± 16,1 dla państw o wyższym wskaźniku HDI (np. Niemcy i Norwegia) oraz 55,2 ± 16,3

dla państw ze średnim poziomem HDI (np. Bułgaria i Turcja) [Skevington, 2010]. Aktualne

dane raportowe plasują Polskę wśród krajów o średnim poziomie HDI [Human Development

Report, 2009]. Podobne do danych własnych, wartości dla ocenianej środowiskowej domeny

jakości życia uzyskano na Litwie, średnia wartość uzyskanej punktacji wynosiła tam 54,6 ±

10,8 [Baceviciene et Reklaitiene, 2009]. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty należy

uznać, że oceniana w badaniu własnym jakość życia jest typowa dla państw o podobnym

wskaźniku HDI.

Ważną obserwacją jest istotna zależność środowiskowej domeny jakości życia od stanu

cywilnego badanych. Wyższą punktację, tzn. lepszą jakość życia manifestowały osoby

pozostające w związku małżeńskim niż osoby stanu wolnego.

Wpływ stanu cywilnego na deklarowaną jakość życia był również przedmiotem badań

prowadzonych wśród osób starszych [Fidecki et al., 2011]. Autorzy cytowanej pracy

wykazali, że osoby pozostające w związku małżeńskim częściej niż osoby rozwiedzione

deklarują lepszą jakość życia. Podobnie, lepszą jakość życia obserwowano wśród osób

pozostających w związkach małżeńskich niż u osób stanu wolnego, wśród pacjentów z

reumatoidalnym zapaleniem stawów [Jankowska et al., 2010], chorobami układu sercowo-

naczyniowego [Kawecka-Jaszcz et al., 2006], a także u osób po udarze [Jaracz et Kozubski,

2001]. Autorzy wymienionych prac argumentują, że wsparcie rodziny w chorobie jest

Page 53: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

53

ważnym czynnikiem determinującym lepszą jakość życia. Okazuje się, ze wsparcie osób

najbliższych, w tym rodziny jest również istotne dla dorosłych zdrowych osób, aktywnych

zawodowo.

Obserwacje na temat pozytywnego oddziaływania wyższego poziomu wykształcenia na

poziom jakości życia badanych są zbieżne z wcześniej opublikowanymi danymi dla kobiet w

wieku 45-60 lat, w woj. śląskim [Kowalska et al., 2010]. Chociaż w cytowanym badaniu

wykorzystywano inne narzędzie (kwestionariusz SF36), to uzyskane wyniki były podobne i

należy uznać, że standardowe kwestionariusze są wiarygodnym narzędziem do oceny jakości

życia. Silną zależność pomiędzy wyższym poziomem wykształcenia i lepszą jakością życia

stwierdzono także w badaniu starszych osób (w wieku 65-74 lat) objętych opieką

długoterminową w środowisku wiejskim [Fidecki et al., 2011] oraz w badaniu pacjentów w

wieku 23-79 lat z rozpoznanym reumatoidalnym zapaleniem stawów [Jankowska et al.,

2010]. Stwierdzono ponadto, że poziom wykształcenia jest silną determinantą jakości życia,

ale także stanu zdrowia. W badaniu własnym dobry stan zdrowia deklarował prawie co drugi

badany (42,9%) natomiast zły stan zdrowia dotyczył jedynie 5,3% badanych. Jak wykazano

już wcześniej, zarówno lepsza jakość życia, jak i lepszy stan zdrowia częściej dotyczyły osób

z wyższym poziomem wykształcenia. Ta ważna informacja utwierdza w przekonaniu, że

zmiany jakie dokonują się w polskiej edukacji, kładące nacisk na uczenie się w trakcie całego

życia [Chmielecka et al., 2010] są słuszne i mogą sprzyjać poprawie kondycji zdrowotnej

społeczeństwa w przyszłości.

Odsetek osób w badaniu własnym, które deklarowały dobrą jakość życia wynosił

64,3%, natomiast złą jakość życia wynosił 5,5%. Uzyskane wyniki są zbieżne z danymi

prezentowanymi w raporcie z 2010 roku, w którym dobry stan zdrowia i samopoczucia

deklarowało 68% Polaków w wieku 45-54 lat oraz 47% w wieku 55-64 lat [Philips Index,

2010]. Przytoczony raport wskazuje także, że poziom satysfakcji jest w Polsce większy niż w

innych krajach Unii Europejskiej (55% we Francji, 54% w Hiszpanii, 52% w Niemczech).

Wykazane zróżnicowanie może być podyktowane kompozycją wiekową lub społeczno-

ekonomiczną porównywanych grup. Warto odnotować, że deklarowane opinie w badaniu

własnym dotyczą osób w wieku 45-60 lat i dodatkowo aktywnych zawodowo, które

zazwyczaj deklarują lepsze samopoczucie.

Kolejną, istotną obserwacją jest wpływ pracy na kształtowanie poziomu jakości życia.

Wyniki badań własnych potwierdziły, że charakter wykonywanej pracy jest ważny dla

poziomu deklarowanej jakości życia i zdrowia. Otóż środowiskowa jakość życia była istotnie

lepsza u pracowników umysłowych niż fizycznych. Podobnie było w odniesieniu do

Page 54: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

54

deklarowanego stanu zdrowia, lepszy stan zdrowia istotnie częściej dotyczył pracowników

umysłowych niż fizycznych (48,2% vs 35,2%). W tym miejscu należy podkreślić, iż to

poziom wykształcenia pracowników jest silną determinantą charakteru wykonywanej pracy,

zatem zmienna ‘wykształcenie’ jest dominująca w analizie wielu zmiennych. Cytowany już

wcześniej raport [Philips Index, 2010] wskazuje, że w 2010 roku satysfakcję z pracy

zawodowej osiągał jeden spośród badanych Polaków. Jednocześnie zauważono, że ranga

znaczenia pracy zawodowej dla prezentowanej jakości życia zmniejsza się z wiekiem. Praca i

kariera zawodowa okazuje się być ważna dla dobrego zdrowia i jakości życia 77% badanych

w wieku 45-54 lat oraz tylko 41% w wieku 55-64 lat [Philips Index, 2010]. Nie bez znaczenia

jest także wpływ długości dziennego czasu pracy na jakość życia. Oszacowano, że Polska

należy do krajów, w których często dochodzi do przekraczania dopuszczalnego limitu czasu

pracy, który wynosi 48 godzin roboczych na tydzień [Żołnierczyk-Zred, 2009]. Ten aspekt

nie był przedmiotem badania w badaniu własnym, chociaż warto odnotować, iż wyniki

przeprowadzonej analizy wskazują na dość znaczny odsetek osób (18,9%) uznających, że

wykonywana praca prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia. Wśród deklarowanych przez

pracowników uciążliwości lub dolegliwości znalazły się: stres (68 badanych) oraz

dolegliwości w obrębie układu kostno mięśniowego (31 badanych). Należy zauważyć, iż

wśród ważnych determinant zdrowia i jakości życia dorosłych osób aktywnych zawodowo

znajdują się także czynniki nie związane z wykonywaną pracą. Należą do nich m.in.: rodzina,

kontakty interpersonalne, środowisko oraz czynniki społeczno-ekonomiczne. Dokonany

przegląd literatury przedmiotu wskazuje, że właśnie te czynniki, niezwiązane z pracą

zawodową są zazwyczaj niesłusznie pomijane w badaniach jakości życia u osób pracujących

[Beauregard et al., 2011].

Wyższy poziom niezadowolenia w zakresie środowiskowej domeny jakości życia jest

związany z gorszą sytuacją finansową oraz z gorszym dostępem do służby zdrowia. W

obydwu przypadkach znacząco lepsza jakość życia dotyczy osób bez rozpoznanej

kiedykolwiek choroby układu oddechowego lub krążenia. Ta obserwacja potwierdza, że

osoby zdrowsze częściej deklarują także lepszą jakość życia. Wyniki wcześniej

prowadzonych badań nad jakością życia w Europie sugerują, że ocena jakości służby zdrowia

(prezentowana w skali od 1 do 10) należy w Polsce do jednej z najniższych. Uzyskane wyniki

dla tej oceny są następujące: 5,0 w Polsce, 7,8 w Austrii, 7,7 w Belgii [Second …, 2007].

Jednocześnie Polska należy do krajów o najniższych w Europie wskaźnikach opisujących

sytuację ekonomiczną mieszkańców. Produkt krajowy brutto wyrażony jako parytet siły

nabywczej w dolarach, w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosił odpowiednio w 2006

Page 55: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

55

roku: 52 w Polsce, 128 w Austrii oraz 120 w Belgii [Second …, 2007]. Dość duży odsetek

badanych wskazywał na występowanie trudności w dostępie do usług medycznych i

jednocześnie wyrażał brak zadowolenia z jakości funkcjonującej służby zdrowia. Te

obserwacje są istotne dla ustalania priorytetów zdrowia publicznego.

Istotnym elementem przeprowadzonego badania była ocena wpływu miejsca

zamieszkania na deklarowaną jakość życia. Stwierdzono, że ważnym czynnikiem

determinującym lepszą jakość życia jest zamieszkanie z dala od drogi o dużym natężeniu

ruchu samochodowego. Wprawdzie znacząco wysoki odsetek badanych deklarował pełną

satysfakcję z własnych warunków mieszkaniowych (73,6%) ale odsetek zadowolonych był

istotnie większy wśród osób nie zamieszkałych w sąsiedztwie drogi o dużym natężeniu ruchu.

Prawdopodobnie poziom obserwowanego niezadowolenia jest związany z narażeniem

mieszkańców na ponadnormatywny hałas i zanieczyszczenia emitowane z transportu

samochodowego. Wydaje się, że działania mające miejsce w wielu krajach europejskich i

zmierzające do redukcji ruchu samochodowego w centrach miast [Tonne et al., 2008;

Transfer Guidebook, 2007] są słuszne i niezbędne także w regionie aglomeracji górnośląskiej.

Lokalne i regionalne władze mogą odgrywać istotną rolę w redukcji ryzyka środowiskowego,

a tym samym w poprawie jakości życia wrażliwej populacji.

Konkluzja

Dokonany przegląd literatury przedmiotu i wyników badań zmierzających do oceny

wpływu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na stan zdrowia i jakość życia

populacji zamieszkałych w zidentyfikowanych obszarach wysokiego wskaźnika zagrożenia

aerosanitarnego pozwala na sformułowanie następujących wniosków:

Stosunkowo zła jakość powietrza w Polsce a zwłaszcza w Aglomeracji Górnośląskiej i w

Krakowie jakkolwiek budzi głęboki niepokój to w skali światowej nie jest problemem

szczególnie zauważalnym. Znaczne większe ryzyko negatywnych skutków zdrowotnych

obserwuje się w gęsto zaludnionych obszarach Azji Środkowej (Mongolia, Chiny) i na

kontynencie afrykańskim (Egipt, Tunezja).

Problem ten jest dużo bardziej widoczny w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej, w

których silnie uprzemysłowiony i zurbanizowany region Górnego Śląska, Północnych

Moraw i Małopolski pod względem jakości powietrza wyraźnie negatywnie odróżnia się

od innych obszarów tej strefy.

Page 56: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

56

Dobowe ryzyko zgonów ogółem oraz zgonów z powodu chorób układu krążenia i układu

oddechowego w populacji aglomeracji miejsko-przemysłowej (Aglomeracja Katowicka),

pozostające w związku z wzrostem stężenia pyłu PM10 kształtuje się na poziomie

zbliżonym do wartości oszacowanych dla innych regionów świata. Procent wzrostu

dziennej liczby zgonów przy wzroście stężenia o 10 μg/m3 w badanej populacji kształtuje

się na poziomie 0,3%, podczas gdy cytowany przez innych autorów mieści się w zakresie

0,2-0,8%. Najbardziej precyzyjnym scenariuszem przydatnym dla wyrażenia

krótkoterminowego narażenia na pyłowe zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w

odniesieniu do ryzyka zgonów ogółem i zgonów z przyczyn krążeniowo-oddechowych w

populacji Aglomeracji Katowickiej jest prezentacja ekspozycji w postaci średnich stężeń

kroczących uwzględniających dłuższe okresy narażenia, od trzech do czternastu dni.

Podobnie jest w przypadku gazowych zanieczyszczeń powietrza: dwutlenku siarki i

tlenków azotu, względne ryzyko zgonu jest większe przy uwzględnieniu dłuższego czasu

narażenia.

Dobowe ryzyko zgonów ogółem oraz zgonów z powodu chorób układu krążenia i układu

oddechowego dla mieszkańców wybranych miast Aglomeracji Katowickiej (Zabrze i

Katowice) związane z stężeniem pyłu PM 2,5 jest największe dla osób po 65 roku życia i

kształtuje się na poziomie zbliżonym do wartości cytowanych przez innych autorów.

Podobnie, odsetek wzrostu ryzyka zgonu jest większy przy uwzględnieniu dłuższego, np.

trzydniowego narażenia.

Wzrost stężenia drobnego pyłu PM2,5 zawieszonego w powietrzu atmosferycznym

prowadzi do wzrostu dobowej liczby hospitalizacji z powodu chorób układu

oddechowego w wybranej populacji mieszkańców Aglomeracji Katowickiej (Zabrze).

Istotne znaczenie dla dobowej hospitalizacji z powodu chorób układu krążenia i układu

oddechowego posiada także stężenie dwutlenku azotu. Dla obydwu zanieczyszczeń

charakterystyczne jest wzmocnienie efektu zdrowotnego przy uwzględnieniu dłuższego,

trzydniowego narażenia.

Stwierdzono stosunkowo niski stopień percepcji szkodliwości środowiskowych zagrożeń

zdrowia w badanej populacji. Wśród istotnych czynników determinujących jakość życia

dorosłych, aktywnych zawodowo mieszkańców regionu przemysłowego (Aglomeracja

Górnośląska) znajdują się czynniki takie jak: stan cywilny i aktualny stan zdrowia.

Ponadto lepsza jakość życia dotyczy pracowników umysłowych (wyższy poziom

wykształcenia) niż fizycznych, a także niezamieszkałych w sąsiedztwie drogi o dużym

Page 57: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

57

natężeniu ruchu samochodowego. Biorąc pod uwagę złą jakość powietrza w regionie

Aglomeracji Katowickiej, w tym rosnący udział zanieczyszczeń komunikacyjnych,

wydaje się, iż istotnym działaniem powinno być informowanie mieszkańców

o występującym środowiskowym ryzyku zdrowotnym.

Podsumowanie

Prace wykonywane w 2011 roku w ramach zadania 2 pn. „Stan zanieczyszczeń

powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.” skupiały

się na działaniach, których konsekwencją miało być zaproponowanie kompleksowej metody

oceny jakości życia spowodowanej zmiennym stanem zanieczyszczenia powietrza w rejonach

szczególnie zagrożonych takimi sytuacjami. W tym celu wykorzystując wyniki poprzednich

etapów pracy opracowano hybrydową krótkoterminową prognozę epizodów wysokich stężeń

zanieczyszczeń dla obszarów szczególnie narażonych na wysokie stężenia zanieczyszczeń.

Prognoza taka powinna jednak przedstawiać nie tyle przewidywane wartości stężeń

niebezpiecznych dla zdrowia zanieczyszczeń , ale w odniesieniu do spodziewanych skutków

zdrowotnych określać stopień narażenia przy wykorzystaniu dyskretnych skal zmienności.

Na podstawie przeglądu wyników badań światowych w tym zakresie, a także badań własnych

wykonanych w Polsce, określono co prawda ryzyko zachorowalności i przedwczesnego

zgonu spowodowanego złą jakością powietrza, jednak związek ten nie jest prosty do

wyznaczenia, a co więcej trudny do upowszechnienia w społeczeństwie. Skutkiem tego jest

stosunkowo mała świadomość społeczna zagrożeń zdrowotnych jakie niesie ze sobą

egzystencja w zanieczyszczonym środowisku atmosferycznym. Dowiodły tego badania

socjologiczne dotyczące postrzegania jakości życia na obszarach zagrożonych. Niezbyt

wyrazista akcja informacyjna dotycząca faktycznych skutków zagrożeń związanych ze złą

jakością powietrza, powoduje słabe sprzężenie zwrotne pomiędzy proekologicznymi

zachowaniami się ludności zamieszkującej zagrożony obszar a stanem zanieczyszczenia

atmosfery. Jedną z metod zmiany tej postawy, a co zatem idzie i poprawy jakości powietrza

poprzez zmniejszenie emisji komunalnej może być, obok zmian norm prawnych w tym

zakresie, wprowadzenie dedykowanego zdrowiu publicznemu indeksu jakości powietrza na

wzór kanadyjskiego zdrowotnego wskaźnika jakości powietrza. Wskaźnik ten oparty o

rzeczywiste kryteria zdrowotne i propagowany przez autorytety medyczne i ekologiczne,

obok roli informacyjnej pełniłby funkcję publicznego strażnika jakości życia.

Page 58: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

58

Analiza zgodności z założonymi celami

W roku 2011 prace merytoryczne i pomiarowe w ramach zadania 2 przebiegały zgodnie z

harmonogramem rzeczowo-finansowym projektu KLIMAT. Ciągły monitoring

zanieczyszczeń powietrza ze szczególnym uwzględnieniem drobnych i ultradrobnych

zanieczyszczeń pyłowych, w dwóch wytypowanych w ramach projektu lokalizacjach to jest w

Raciborzu i Zabrzu przebiegał zgodnie z założonym z programem pomiarowym w okresie od

1 stycznia do 31 grudnia 2011 r. Wyniki kolejnej rocznej serii pomiarowej będą przedmiotem

całościowej analizy w I kwartale 2012 roku.

Propozycje dotyczące praktycznego wykorzystania wyników badań

Wyniki badań (metodyczne i pomiarowe) otrzymane w ramach zadania 2 mogą być

wykorzystane:

1. przy opracowywaniu strategii zarządzania jakością powietrza oraz przy ocenie

antropogenicznych aspektów zanieczyszczenia powietrza w ramach planów i programów

ochrony środowiska i działań naprawczych na rzecz ograniczenia skutków zmian klimatu,

na poziomie krajowym i regionalnym;

2. zakupiony i eksploatowany w ramach projektu semi-mobilny system pomiarowy

zanieczyszczeń pyłowych powietrza może być wykorzystany w kampaniach

pomiarowych, szczególnie w 2012 roku, po zakończeniu stacjonarnego cyklu

pomiarowego zrealizowanego od 2010 roku w Raciborzu. Eksperymenty polowe mogą

być związane z badaniami atmosfery dla potrzeb oceny emisji aerozoli ze źródeł

naturalnych lub antropogenicznych zarówno w skali regionalnej jak i dla potrzeb oceny

transgenicznego przenoszenia zanieczyszczeń, jak również dla potrzeb monitorowania

aerozoli atmosferycznych pod kątem oceny wpływu zanieczyszczeń na bilans radiacyjny

atmosfery i ocenę wpływu aerozoli na własności optyczne atmosfery z punktu widzenia

zmian klimatu.

W szczególności wyniki zadań realizowanych w roku 2011 posłużą do opracowania, a

następnie zaproponowania zdrowotnego indeksu jakości powietrza dla obszaru Śląska i

Małopolski, szczególnie skupiskach miejskich, gdzie obciążenia chorobowe w wyniku

zanieczyszczenia powietrza jest stosunkowo duże.

Niezależnie od tego planowane jest upowszechnienie wyników dotychczasowych badań w

formie zwartej publikacji w postaci monografii.

Page 59: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

59

Wykaz przygotowanych publikacji

Ośródka L., Krajny E., Klejnowski K., Rogula-Kozłowska W., Błaszczyk J., Kobus

D., Wypych A., 2011. Indeks jakości powietrza jako miara zanieczyszczenia

powietrza w Polsce. Nauka Przyr. Technol. 5, 4, #43

Ośródka L., Krajny E., Blažek Z., Černikovský L.: Vliv meteorologických faktorů na

vznik epizod vysokých koncentrací prašného aerosolu ve Slezském vojvodství a

Moravskoslezském kraji. OVZDUŠÍ 2011, Brno, Czech Republic, 04. – 06. dubna

2011

Literatura

Abelsohn A., Stieb D.M., 2011: Health effects of outdoor air pollution. Approach to counseling patients using

the Air Quality Health Index. Can. Fam. Physician, vol. 57: 881-7

Anderson H.R., Bremner S.A., Atkinson R.W., Harrison R.M., Walters S. 2001: Particulate matter and daily

mortality and hospital admission in the west midlands conurbation of the United Kingdom: associations

with fine and coarse particles, black smoke and sulphate. Occupational and Environmental Medicine,

58:504-510

Anderson H.R., Atkinson R.W., Bremner S.A., Marston L., 2003: Particulate air pollution and hospital

admission for cardiorespiratory diseases: are the elderly at greater risk? European Respiratory

Journal,21(Suppl 40):39s-46s

Baceviciene M., Reklaitiene R., 2009: Psychometric properties of the World Health Organization Quality of Life

100 questionnaire in the middle-aged Lithuanian population of Kaunas city. Medicina

(Kaunas)45(6):493-500 (cytowany 2011 August 1). Dostęp: http://www.medicine.kwnu.lt

Beauregard N., Marchand A., Blanc ME., 2011: What do we know about the non-work determinants of workers’

mental health? A systematic review of longitudinal studies. BMC Public Health, 11:439-453. (cytowany

2011 August 16). Dostęp: http://www.biomedcentral.com/1471-2458/11/439

Bell M.L., Kim J.Y., Dominici F., 2007: Potential confounding of particulate matter on the short-term

association between ozone and mortality in multisite time-series studies. Environmental Health

Perspectives,115:1591-1595

Biesiada M., Zejda J.E., Skiba M., 2000: Air pollution and acute respiratory diseases in children: regression

analysis of morbidity data. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health,

13(2):113-120

Biggeri A., Baccini M., Bellini P., Terracini B., 2005: Meta-analysis of the Italia studies on short-term effects of

air pollution (MISA), 1990-1999. The International Journal of Occupational and Environmental

Health,11(1):107-22

Bodur S., Dayanir Cingil D., 2009: Using WHOQOL-BREF to evaluate quality of life among Turkish elders in

different residential environments. The Journal of Nutrition. Health & Aging;13(7):653-656

Cakmak S., Dales R.E., Vidal C.B., 2007: Air pollution and mortality in Chile: susceptibility among the elderly.

Environmental Health Perspectives,115(4):524-527

Chmielecka E. (red.), 2010: The autonomy of the university curriculum, Qualifications framework for higher

education. Ministry of Science and Higher Education Warsaw

Cohen AJ, Ross Anderson H, Ostro B, Pandey KD, Krzyzanowski M, Künzli N, Gutschmidt K, Pope A, Romieu

I, Samet JM, Smith K., 2005: The global burden of disease due to outdoor air pollution. J Toxicol

Environ Health, Part A;68:1301-1307

Dales R.E., Cakmak S., Doiron M.S., 2006: Gaseous air pollutants and hospitalization for respiratory disease in

the neonatal period. Environmenatl Health Perspectives,114(11);1751-1754

Dominici F., Peng R.D., Bell M.L. Pham L., McDermott A., Zeger S.L., Samet J.M., 2006: Fine particulate air

pollution and hospital admission for cardiovascular and respiratory diseases. JAMA, 295: 1127-1134.

Dyrektywa 2008/50/WE: Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i

czystszego powietrza dla Europy. Dz. U. UE nr L152 z dnia 11.06.2008 r.

EPA, 2004: EPA/600/P-99/002 Report: Air quality criteria for particulate matter. Vol. I, U.S.

EPA, 2005: EPA-452/R 05: Review of the national ambient air quality standards for particulate matter: Policy

assessment of scientific and technical information. U.S.

Page 60: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

60

EPA, 2010: European Environment Agency. The European environment - State and outlook 2010, Synthesis.

EEA Copenhagen. P.91-113

ETC/ACC, 2008: Technical Paper 2008/13. Health impact and air pollution. An exploration of factors

influencing estimates of air pollution impact upon the health of European citizens. European Topic

Centre on Air & Climate Change. Bilthoven, dostęp: www.air-climate.eionet.europa.eu (cytowany

10.09.2009)

Fidecki W., Wysokiński M., Wrońska E., Walas L., Sienkiewicz Z., 2011: Life quality of elderly people from

rural environment provided with long-term care. Prob Hig Epidemiol. 92(2):221-225

Fischer P., Hoek G, Brunekreef B., Verhoeff. A., van Wijnen J., 2003: Air pollution and mortality in The

Netherlands: are the elderly more at risk? Eur Respir J Suppl.,40:34-38, dostęp:

erj.ersjournals.com/content/21/40_suppl/34s.full.pdf (cytowany 25.07.2010)

Franklin M., Zeka A., Schwartz J., 2007: Association between PM2.5 and all-cause and specific-cause mortality

in 27 US communities. Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology,17(3):279-287

Fusco D., Forastiere F., Michelozzi P., Spadea T., Ostro B., Arca M., Perucci C.A., 2001: Air pollution and

hospital admission for respiratory conditions in Rome, Italy. European Respiratory Journal,17:1143-

1150

Goldberg M.S., Burnett R.T., Bailar J.C.III, Tamblyn R., Ernst P., Flegel K., Brook J., Bonvalot Y., Singh R.,

Valois M.F., Vincent R., 2001: Identification of persons with cardiorespiratory conditions who are at

risk of dying from the acute effects of ambient air pollution. Environmental Health

Perspectives,109(Suppl 4):487-494.

Hawthorne G., Herman H., Murphy H., 2006: Interpreting the WHOQOL-BREF: Preliminary population norms

and effects sizes. Social Indicators Research, 77:37–59. DOI 10.1007/s11205-005-5552-1

http://www.familymedreview.org/files/2010/pdf_042010/2_original_papers_1027_1048.pdf

Human Development Report, 2009: Overcoming barriers: Human mobility and development. United Nations

Development Programmer (UNDP). New York USA. (cytowany 2011 January 21). Dostęp:

http://hdr.undp.org/en/media/HDR_ 2009_EN_Complete.pdf

Jankowska B., Uchmanowicz I., Polański J., Uchmanowicz B., Dudek K., 2010: Clinical and sociodemographic

factors determining quality of life in rheumatoid arthritis (RA). Family Medicine & Primary Care

Review, 12(4):1027-1034. (cytowany 2011 July 28). Dostęp:

http://www.familymedreviw.org/files/2010/pdf_042010/2_original_papers_1027_1048.pdf

Janssen N.A.H., Lanki T., Hoek G., Vallius M., de Hartog J.J., van Grieken R., Pekkanen J., Brunekreef B.,

2005: Association between ambient, personal and indoor exposure to fine particulates matter constituents in

Duch and Finish panels of cardiovascular patients. Occupational and Environmental Medicine,62:868-877

Jaracz K., Kozubski W., 2001: Quality of life after stroke –clinical, funktional and socio-demografic correlates.

Udar mózgu. 3(2):63-70, (cytowany 2011 July 28). Dostęp: http://www.um.viamedica.pl/

darmowy_pdf.phtml? indeks=6&indeks_art=11

Kaminski, J. W., Neary, L., Struzewska, J., McConnell, J. C., Lupu, A., Jarosz, J., Toyota, K., Gong, S. L., Côté,

J., Liu, X., Chance, K., and Richter, A.: GEM-AQ, an on-line global multiscale chemical weather

modelling system: model description and evaluation of gas phase chemistry processes. Atmos. Chem.

Phys., 8, 3255-3281, 2008

Kan H., Chen B., 2003: Air pollution and daily mortality in Shanghai: a time-series study. Archives Of

Environmental Health, 58(6):360-367

Kan H., London S.J., Chen G., Zhang Y., Song G., Zhao N., Jiang L., Chen D., 2007: Differentiating the effects

of fine and coarse particles on daily mortality in Shanghai, China. Environment International,33(3):376-

384

Katsouyanni K., Touloumi G., Spix C., Schwartz J., Balducci F., Medina S., Rossi G., Wojtyniak B., Sunyer J.,

Bacharova L., Schouten J.P., Ponka A., Anderson H.R., 1997: Short-term effects of ambient sulphur

dioxide and particulate matter on mortality in 12 European cities: results from time series data from the

APHEA project. Air Pollution and Health: a European Approach. BMJ, 314(7095):1658-1663

Kawecka-Jaszcz K., Klocek M., Tobiasz-Adamczyk B. (red.), 2006: Quality of life in diseases of the

cardiovascular system, Methods of measurement and clinical significance. Termedia. Poznań

Kowalska M., Zejda J.E, Ośródka L, Chwirut A. Kondek P., 2008: Dzienna liczba hospitalizacji z powodu

chorób układu krążenia i oddechowego a zanieczyszczenie powietrza w Zabrzu, w latach 2001-2005.

Problemy Higieny i Epidemiologii, 89(1):41-46

Kowalska M., Zejda J.E., Skrzypek M., Ośródka L., Klejnowski K., Krajny E., Wojtylak M., Hubicki L., 2008:

Air pollution and daily mortality in the Urban Area of Katowice, comparison between two periods

1994/95 and 2001/02. Polish Journal of Environmental Studies, 17(5):733-738

Kowalska M., Ośródka L., Klejnowski K., Zejda J.E., Krajny E., Wojtylak M., 2009: Air quality index and its

significance in environmental health risk communication. Archives of Environmental Protection, 35(1):

13-21

Page 61: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

61

Kowalska M., Marcinkowska U., Jośko J., 2010: Occupational satisfaction and quality of life in women aged 45-

60 years in the Silesia voivodeshi., Med Pr., 61(3):277–285

Kowalska M., Zejda J.E., Skrzypek M., 2010: Short-term effects of ambient air pollution on daily mortality.

Polish Journal of Environmental Studies, 19(1):101-105

Krzyżanowski M, Wojtyniak B., 1991: Air pollution and daily mortality in Cracow. Public Health Review,

19:73-81

Kuenzli N., Kaiser R., Medina S., Studnicka M., Chanel O., Filliger P., Herry M., Horak F. Jr, Puybonnieux-

Texier V., Quénel P., Schneider J., Seethaler R., Vergnaud J.C., Sommer H., 2000: Public-health impact

of outdoor and traffic-related air pollution: a European assessment. Lancet, 356: 795-801

Lippmann M, Schlesinger R.B., 2000: Toxicological bases for the setting of health-related air pollution

standards. Annul Rev Public Health, 21:309-333

Lippmann M., Ito K., Nadas A., Burnett R.T., 2000: Assotiation of particulate matter components with daily

mortality and morbidity in urban populations. Research Report Health Effects Institute, 95:5-72

Lucas-Carrasco R., 2011: The WHO quality of life (WHOQOL) questionnaire: Spanish development and

validation studies. Quality of Life Research. DOI 10.1007/s11136-011-9926-3

Medina S., Plasencia A., Artazcoz L., Quenel P., Katsouyanni K., Mucke H.G., DeSaeger E., Krzyżanowski M.,

Schwartz J. and the contributing members of the APHEIS group, 2002: APHEIS Health Impact

Assessment of Air Pollution in 26 European Cities. Second Year Report 2000-2001. Institut de Veille

Sanitaire, Saint-Maurice

Mosqueron L., Momas I., le Moullec Y., 2002: Personal exposure of Paris office workers to nitrogen dioxide and

fine particles. Occupational and Environmental Medicine, 59:550-556

NAAQS, 2006: National Ambient Air Quality Standards for Particulate Matter; Final Rule. Federal Register,

Vol. 71, No. 200 Tuesday, October 17, 2006, Rules and Regulations. Pages 61144-61233, 71 FR 61144

Ostro B 2004: Outdoor air pollution - Assessing the environmental burden of disease at national and local levels.

World Health Organization, Geneva. Environmental Burden of Disease Series No. 5

Ostro B., Broadwin R., Green S., Feng W.Y., Lipsett M., 2006: Fine particulate air pollution and mortality in

nine California counties: Results from CALFINE. Environmental Health Perspectives, 114: 29-33

Ośródka L., Krajny E., Wojtylak M., 2006: Analiza epizodów smogowych w sezonie zimowym na Górnym

Śląsku. Ochrona powietrza w teorii i praktyce, IPIŚ PAN, Zabrze, Tom II, 197-206

Peng R.D., Dominici F., Pastor-Barriuso R., Zeger S.L., Samet J.M., 2005: Seasonal analyses of air pollution

and mortality in 100 US cities. American Journal of Epidemiology, 161(6):585-593

Penttinen P., Tiittanen P., Pekkanen J., 2004: Mortality and air pollution in metropolitan Helsinki, 1988-1996.

Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 30,Supl 2:19-27

Petrers A. Skorkovsky J., Kotesovec F., Brynda J., Spix C., Wichmann H. E., Heinrich J., 2000: Associations

between mortality and air pollution in Central Europe. Environmental Health Perspectives, 108:283-287

Philips Index, 2010: Quality of Life Survey Poles. (cytowany 2011 July 28). Dostęp:

http://www.egospodarka.pl/pliki/raport-philips-index-2010.pdf

Polis Network. European cities and regions networking for innovative transport solution. (cytowany 2011

August 17). Dostęp: http://www.polisnetwork.eu/working-groups/wg-environement-and-health-in-

transports

Pope C.A. III, Burnett R.T., Thun M.J., Calle E.E., Krewski D., Ito K., Thurston G.D., 2002: Lung cancer,

cardiopulmonary mortality, and long-term exposure to fine particulate air pollution. JAMA.287: 1132-

1141

Pope C.A.III, Dockery D.W., 2006: Health effects of fine particulate air pollution: lines that connect. Journal of

the Air & Waste Management Association, 56:709-4

Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Informatyzacji w latach 2006-2008 pt. Charakterystyka

czynników wpływających na poziom stężeń i skład chemiczny wybranych frakcji pyłu zawieszonego w

aspekcie środowiskowego ryzyka zdrowotnego mieszkańców aglomeracji miejsko-przemysłowych (Nr

COS/87/2006). Dostęp: www.opi.nauka.pl (cytowany 10.09.2009)

Rabl A., 2006: Analysis of air pollution mortality in terms of life expectancy changes: relation between time

series, intervention, and cohort studies. Environmental Health: A GlobalAccess Science Source, 5:1.

Dostęp: www.ehjournal.net/content/5/8/1 (cytowany 10.07.2010)

Roberts S., 2005: Using moving total mortality counts to obtain improved estimates for the effect of air pollution

on mortality. Environmental Health Perspectives,113:1148–1152

Schwartz J., 2004: Is the association of airborne particles with daily deaths confounded by gaseous air

pollutants? An approach to control by matching. Environmental Health Perspectives, 112(5):557-61

Schwela D., 2000 Air pollution and health in urban areas. Reviews on Environmental Health, 15 (1-2), 13-42

Second European Quality of Life Survey Overview, 2007: European Foundation for the Improvement of Living

and Working Conditions. Dublin (cytowany 2011 August 16). Dostęp: http://

www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2009/02/en/2/ EF0902EN.pdf

Page 62: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

62

Skevington SM., 2010: Qualities of life, educational level and human development: an international

investigation of health. Soc Psychiat Epidemiol.,45:999-1009. DOI 10.1007/s00127-009-0138-x

Struzewska, J. and Kaminski, J. W.: Formation and transport of photooxidants over Europe during the July 2006

heat wave – observations and GEM-AQ model simulations. Atmos. Chem. Phys., 8, 721-736, 2008

Sunyer J., Ballester F., le Tertre A., Atkinson R., Ayres J.G., Forastiere F., Forsberg B., Vonk J.M., Bisanti L.,

Tenias J.M., Medina S., Schwartz J., Katsouyanni K., 2003: The association of daily sulfur dioxide air

pollution levels with hospital admission for cardiovascular disease in Europe (The Aphea-II study).

European Heart Journal,24:752-760

Szafraniec K, Tęcza W., 1999: Wpływ krótkotrwałych zmian poziomu zanieczyszczeń powietrza

atmosferycznego na umieralność z powodu chorób układu krążenia wśród mieszkańców Krakowa.

Przegląd Lekarski, 56 (11), 698-703

Timonen K.L., Vanninen E., Hartog J. Ibald-Mulli A., Brunekreef B., Gold D.R., Heinrich J., Hoek G., Lanki T.,

Peters A., Tarkiainen T., Tiittanen P., Kreyling W., Pekkanen J., 2006: Effects of ultrafine and fine

particulate and gaseous air pollution on cardiac autonomic control in subjects with coronary artery

disease: the ULTRA study. Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology,16:332-341

Tonne C., Beevers S., Armstrong B., Kelly F., Wilkinson P., 2008: Air pollution and mortality benefits of the

London Congestion Charge: spatial and socioeconomic inequalities. Occupational and Environmental

Medicine,65(9):620-627

Transfer Guidebook, 2007: Transferring a traffic environment model chain to an European Region. Final

version. Citeair, (cytowany 2011 August 17). Dostęp: http://

www.citeair.rec.org/downloads/Products/TransferringTraffic-EnvModelsChain.pdf

Vedal S., Brauer M., White R., Petkau J., 2003: Air pollution and daily mortality in a city with low levels of

pollution. Environmental Health Perspectives, 111(1):45-51

Wellenius G.A., Schwartz J., Murray A., Mittleman A., 2005: Air pollution and hospital admissions for ischemic

and hemorrhagic stroke among medicare beneficiaries. Stroke,36:2549-2553

WHO Quality of Life-BREF (WHOQOL-BREF). (cytowany 2009 October 19), Dostęp: http:// www.who.int/

substance_abuse/research_tools/whoqolbref/en/

WHO, 2004a: Health aspects of air pollution. Results from the WHO project “Systematic Review of Health

aspects of air pollution in Europe”. E83080, Copenhagen

WHO, 2004b: Report task group EUR/04/5042688: Meta-analysis of time-series studies and panel studies of

particulate matter (PM) and ozone (O3). Kopenhaga

WHO, 2006: Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide. World

Health Organization, Geneva

WHO, 2006: WHO air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulphur dioxide.

World Health Organization, Geneva

WHO, 2011a: Urban outdoor air pollution database., Department of Public Health and Environment, World

Health Organization, Geneva, Switzerland, http://www.who.int/phe

WHO, 2011b: Outdoor air quality database. World Health Organization. Geneva: Available at:

http://www.who.int/phe/health_topics/outdoorair_aqg/en/index.html

WHOQOL-BREF, 1996: Introduction, administration, scoring and generic version of the assessment. Field Trial

Version. WHO, Geneva

Wojtyniak B., Piekarski T., 1996: Short-term effects o fair pollution on mortality in Polish urban populations –

what is different? Journal of Epidemiology & Community Health, 50 (supl. 1):36-41

Wong T.W., Tam W., Tak Sun Yu I., Wun Y.T., Wong A.H.S., Wong Ch.M., 2006: Association between air

pollution and general practitioner for respiratory diseases in Hong Kong. Thorax, 61:585-591

Zanobetti A., Schwartz J., Samoli E., Gryparis A., Touloumi G., Peacock J., Anderson R.H., Le Tertre A.,

Bobros J., Celko M., Goren A., Forsberg B., Michelozzi P., Rabczenko D., Hoyos S.P., Wichmann

H.E., Katsouyanni K., 2003: The temporal pattern of respiratory and heart disease mortality in response

to air pollution. Environmental Health Perspectives, 111(9):1188-1193

Zejda J.E., 2000: Skutki zdrowotne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego – wielkość ryzyka i stan

aktualny w Polsce (w:) Janicki K, Klisza W, Szewczyk J (red.) Środowisko a zdrowie-2000.

Częstochowa, Wydawnictwo Cmyk-Art.

Wykaz głównych wykonawców

Leszek Ośródka – koordynator zadania 2, i koordynator podzadania 2.6 w zakresie analizy

opracowania podstaw metodycznych krótkoterminowej prognozy stężeń

zanieczyszczeń powietrza przy wykorzystaniu numerycznej prognozy pogody,

Page 63: Projekt: KLIMATklimat.imgw.pl/wp-content/uploads/2013/02/Zadanie2_2011.pdf · 2013-02-19 · W ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi wystarczajcym

Projekt: KLIMAT „Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo”.

Zadanie nr 2 pn. „Stan zanieczyszczeń powietrza w Polsce i jego wpływ na jakość życia-możliwości ograniczenia skutków.”

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

63

szczególnie w przypadku występowania sytuacji z wysokimi stężeniami

zanieczyszczeń powietrza, natomiast w ramach zadani 2.7 przeprowadzona została

analiza wpływu warunków meteorologicznych i sanitarnych powietrza na jakość

życia.

Ewa Krajny – wykonawca podzadania 2.6 w zakresie tworzenie bazy danych punktowych i

przestrzennych stężeń zanieczyszczeń powietrza oraz danych meteorologicznych

pomiarowych i prognostycznych dla potrzeb realizacji krótkoterminowej prognozy

stężeń zanieczyszczeń powietrza; koordynator podzadania 2.7 wykonanie analizy

dostępnych danych epidemiologicznych, warunków pogodowych i sanitarnych

powietrza.

Marek Wojtylak – wykonawca zadania 2.6 w zakresie opracowania podstaw metodycznych i

algorytmu prognozy pola imisji zanieczyszczeń dla województwa małopolskiego.

Informacje o sposobie odbioru zadań składowych i trybie koordynacji prac

Odbiór zadań składowych w formie spotkań roboczych odbywał się w siedzibie Zakładu

Monitoringu i Modelowania Zanieczyszczeń Powietrza IMGW-PIB. Koordynacja prac

odbywała się również w trybie seminariów promujących wyniki projektu KLIMAT, w

których uczestniczyli wykonawcy zadania 2 z Instytutu, wykonawcy ekspertyz zewnętrznych

oraz zaproszeni uczestnicy z innych instytucji.

W ramach promocji wyników projektu zad. 2 przedstawiono referaty:

- na III Pomorskiej Konferencji z cyklu Jakość Powietrza pt. „Cząstki nanometryczne w

powietrzu atmosferycznym w Raciborzu i Zabrzu w trakcie epizodów wysokich stężeń

PM w 2010 r.”, która odbyła się w kwietniu 2011 r. w Gdańsku,

- na III Ogólnopolskiej Konferencji Metodycznej. Problematyka pomiarów i opracowań

elementów meteorologicznych zorganizowanej we września 2011 r. w Zwierzyńcu pn.

Możliwości wykorzystania metody nefelometrycznej do oceny stopnia

zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnej frakcji.

We wrześniu 2011 roku wyniki projektu przedstawiano na konferencji informacyjno –

promocyjnej pn. „Wpływ zanieczyszczeń powietrza na klimat i życie".

W grudniu 2011 roku wyniki zad. 2 projektu prezentowane były na „Śląskim seminarium

aerozolowym”, które odbyło się w Katowicach.