Programi Za v Oddelenie Devetgodis.obraz

НAСТAВНИ ПРОГРAМИ ЗA VОDDEЛEНИE НA DEВEТГОDИШНОТООСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

Биро за развој на образованието

Издавач:Биро за развој на образованието

За издавачот:Весна Хорватовиќ, директор

Fотографии:Иван БлажевСо согласност со ОУ „Димитар Миладинов“ - СкопјеОУ „Војдан Чернодрински“ - Скопје

Лектура:Сузана Стојковска

Dизајн:Светлана Стојчева

Печати:

Тираж:

СОDР@ИНA

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

GJUHË SHQIPE

TÜRKÇE DERSI

СРПСКИ ЈЕЗИК

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА УЧЕНИЦИТЕ ОД ДРУГИТЕ

ЗАЕДНИЦИ

АНГЛИСКИ ЈАЗИК

МАТЕМАТИКА

ОПШТЕСТВО

ПРИРОДНИ НАУКИ

ТВОРЕШТВО

МУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕ

ФИЗИЧКО И ЗДРАВСТВЕНООБРАЗОВАНИЕ

ТЕХНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

АЛБАНСКИ ЈАЗИК

ТУРСКИ ЈАЗИК

СРПСКИ ЈАЗИК

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА УЧЕНИЦИТЕ ОД ДРУГИТЕ ЗАЕДНИЦИ

АНГЛИСКИ ЈАЗИК

МАТЕМАТИКА

ОПШТЕСТВО

ПРИРОДНИ НАУКИ

ТВОРЕШТВО

МУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕ

ФИЗИЧКО И ЗДРАВСТВЕНООБРАЗОВАНИЕ

ТЕХНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ISBN

DEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

МAКEDОНСКИ ЈAЗИК

НAСТAВНAПРОГРAМA

3

4

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот македонски јазик за V одделе-ние на деветгодишното основно училиште.

5

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО VОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:q да се запознава со основните историски факти од развојот на македонскиот литературен јазик;q да се оспособува за правоговор и правопис на согласки и са мо гласки;q да разликува зборови кои ја менуваат и кои не ја менуваат сво јата форма;q да стекнува знаење за заменки и истото да го применува во дадени јазични ситуации;q да ги разликува видовите заменки;q да го проширува знаењето за видовите именки; придавки; бро еви; глаголи и за нивните граматички категории(род; број, време);q да усвојува поими и правила од граматиката, правоговорот и правописот на македонскиот стандарден јазик; q да се запознава со функцијата на зборовите и со нивната примена во усната и писмената комуникација;q да разликува неколку видови реченици во дадени текстови и истите да ги применува во писменото изразување;q да се оспособува да чита со разбирање посложени текстови;q да ги усвојува поимите за роман за деца, расказ, басна;q да се оспособува за основна анализа на прозно и поетско дело;q да се оспособува за усно и писмено раскажување и прерас ка жување без и по даден план;qда се оспособува да пишува текст на зададени теми;q да стекнува основни поими од областа на театарската и фил м ската уметност.

6

2. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЈAЗИК

Cели Содржини Поими Aктивности и методи

Ученикот/ученичката:

• да се оспособува да горазбира јазикот какосистем на знаци.

• Јазикот како сред-ство за општење• Сигнали и симболикако средства заопш тење

•Јазични знаци • Вежби за воочување на разликите помеѓу јазичниот знак,сликата како знак и сигналите.Пр. вежба: учениците добиваат примерок во кој се внесенираз личните знаци и добиваат задача да ги класифицираатспоред спецификите.

ГРAМAТИКA

•Да ги разликува со-гласките по звучност;

•Звучни и безвучнисогласки

• Звучни и без -вуч ни согласки.

• Вежби за изговарање на согласките во парови (по звучност).• Вежби за дискриминација на гласовите (б - п; в - ф; ѓ - ќ; з - с;ѕ - ц; џ - ч);• пр.вежба: 1 ученик - брз изговор на зборови со звучни и собезвучни согласки; втор ученик спор изговор на зборови созвучни и со безвучни согласки.

• да го усвои поимот зазбирни имен¬ки;• правилно да ги упот -ре бува збирните имен -¬ки во говорот;• да ги разликува збир-ните именки оддругите видови имен -ки;

• Именки:• збирни именки

• Збирни именки • Вежби за откривање на збирни именки во текст.• Вежби за правилна употреба на збирните именки во гово-рот (на пр.: мебел, јато, население, стока и др.).• Вежби за разликување на збирните именки од другите ви-дови именки.• Пр. вежба: ученикот добива илустриран текст со приказ назбирни и друг вид на именки и добива задача да ги разликувасите видови именки.

7


• да ги усвои по и -ми те за присвојни иброј ни придавки;• да ги разликувапри својните и број-ните придавки вотек стот;

• Придавки:• присвојни• бројни

• Придавки:• присвојни• бројни

• Вежби за усвојување на поимот за присвојни придавки.• Вежби за усвојување на поимот за бројни придавки.• Вежби за разликување на присвојните и бројните придавкиво текстот.

• да го усвои пои-мот за показни за-менки;

• Заменки:•показни

• Заменки:•показни

•Вежби за усвојување на поимот за показни заменки.•Вежби за разликување на личните и показните заменки.•Пр. вежба: ученикот добива задача да им се обрати или да гипосочи сите соученици при што ги употребува личните за-менки; истата вежба може да се повтори со употреба на по-казните заменки.

• да го определувагла голското време(за сегашност, ми-натост и идност);• да ги разликуваформите на глаго-лите за сегашност,минатост и идност;

• Глаголи:• сегашно време• минато време• идно време• менување на гла-голската форма повреме, лице и број

• Глаголи• сегашно време• минато време• идно време• лице• број

• Вежби за определување на глаголското време.• Вежби за менување на глаголот по време (по време, лице иброј).• Вежби за правилна употреба на глаголското време во гово-рот (во писмена и усна форма).• Вежби за разликување на формите на глаголите.• Пр. вежба: ученикот добива 5-6 реченици во кои е употре-бено различно глаголско време и добива задача да ги по-дреди речениците според употребеното време.• Ученикот добива текст (составен од најмногу 10 реченици)кој треба да го каже или да го препише менувајќи го глагол-ското време во речениците.

8


• Да го усвои поимотза проста реченица;• да ги препознавапрос тите реченици вотекстот;• да ги разликува про-стите реченици оддру гите реченици(сло жените) во тек-стот;

• Речница:• проста;• проста реченица соподмет и прирок;• проста реченица соподмет, прирок и нео-пходни реченичничлено ви (прилошкиопределби);*практична применабез дефинирање

• Речница:• проста реченица

• Вежби за составување реченица со подмет и прирок.• Вежби за составување на реченици со подмет, прирок инеопходни реченични членови (прилошки определби,без дефинирање на неопходните реченични членови),како на пр.: Петре чита./ Петре чита книга./ Петре читакнига во собата.• Пр. вежба: ученикот добива текст со задача прво да гопрочита, а потоа со боја да ги подвлече простите ре че ни -ци. • Ученикот добива листа на зборови од кои составувапрости и сложени реченици.

• да ги разликува сло -жените реченици одпростите реченици;• да составува сло же -ни реченици;

• Речница:• сложена

• Речница:• сложена

• Вежби за препознавање на сложените реченици.• Вежби за составување на сложени реченици.• Пр. вежба: ученикот добива текст со прости и сложениреченици и добива задача да ги препознава простите исложените реченици и да ги извлече зборовите.

•да ги препознава хо-монимите во речени-цата;• да ги препознава де-минутивите вореченицата;• да ги препознаваауг ментативите вореченицата;• правилно да ги при-менува хомонимите,деминутивите и ауг-ментативите во гово-рот (без усвојувањена назив);

• Зборови:• хомоними (зборовисо иста форма, а соразлично значење);• деминутиви (зборовишто означуваат нештонамалено);• аугментативи (збо-рови што означуваатнешто зголемено).* практична применабез дефинирање

• Хомоними• Деминутиви• Аугментативи

• Вежби за откривање на зборови кои имаат иста форма,но различно значење.• Вежби за откривање на зборови што означуваат нештонамалено или зголемено.• Пр. вежба: ученикот добива листа на зборови со задачаза добиените зборови да ги напише сите форми за кои ќесе сети, а означуваат хомоними, деминутиви и аугмента-тиви (на пр., за зборовите нос , глава, риба...).

9


• да стекне поим за ди-ректен говор;• да стекне поим за ин-директен говор;• да прераскажува сопомош на индиректенговор.

• Директен (непосре-ден) говор• Индиректен (посре-ден) говор

• Директен (непо-среден) говор;• Индиректен (по-среден) говор

• Активности за усвојување на поимот за директен говор.• Активности за усвојување на поимот за индиректенговор.• Вежби за трансформација на индиректниот во директенговор и обратно.• Пр. вежба: Еден ученик кажува еден исказ во директнафор ма, друг ученик бележи што говори првиот; вториотученик го прераскажува исказот на првиот ученик соупо¬треба на индиректен говор. Другите ученици ја одре-дуваат формата на говорење откако ќе ги слушнат и двај-цата ученици.

ПРAВОПИС

Ученикот/ученичката:• правилно да ги упо-требува интерпункци-ските знаци за дирек-тен говор;

• Употреба на големабуква за: • пишување на наро дии припадници на на-роди•пишување на празни -ци чие име е напишаносо број

• Голема буква • Вежби за употреба на голема буква за пишување на на-роди и припадници на народи.• Пр. вежба: Ученикот добива листа на 10 збора кои о з на -чу ва ат име на народ и сите се напишани со мали букви.Не-гова задача е да напише голема буква таму каде што тојсмета де ка треба да стои.• Вежби за употреба на голема буква за пишување на праз-ници чие име е напишано со број.

• правилна применана скратениците вотекстот.

СкратенициПишување на скрате-ници како на пр.: РМ;ОУ; ТВ; МАНУ итн.

• Скратеници • Вежби за употреба на скратеници во текст, како на при-мер.: РМ; ОУ; ТВ; сл. стр. ...• Пр. вежба: Ученикот чита текст од дневен весник во којима повеќе скратеници. Добива задача да ги именуваскратениците во полна форма.• Ученикот добива 5-6 полни форми на наслови илиимиња кои имаат правописно прифатени скратеници идобиваат за задача за истите да напишат скратеници.

10

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЧИТAЊE, ЛИТEРAТУРA И ЛEКТИРA


ЧИТAЊE

Ученикот/ученичкатасе оспособува:• за изразно читање науметнички текстови;• за читање на текстпо улоги;• за изведување надрамска игра.

Читање:• Усовршување натех никата за из раз -но чи тање на умет -нич ки текстови• Изразно чи та ње поулоги (драмска играво училиницата, соус овршена техникана изразното чи та -ње)

• Изразно читање• Драмско читање

• Вежби за усовршување на техниката на изразно читање(правилно дишење, дикција, интонација, темпо, ритам идр., врз текстови со уметничка содржина).• Вежби за драмско читање на улогите.• Вежби за организирање драмска игра во училницата.• Пр. вежба: Учениците слушаат снимени записи на ТВ. ира диоспикери кои читаат правилно и неправилно одредентекст. Добиваат задача да ги определат слушнатите запи -си според квалитетот на читањето. • Ученикот добива задача да чита текст со определена на-сока, односно да внимава на темпото на читање, на по-требните паузи при читањето и сл.

ЛИТEРAТУРAа) ПРОЗA

Ученикот/ученичкатада се оспособува:• да го усвои поимот зарасказ;• да го усвои поимот забасна;• да го усвои поимот задетски роман;• да го разликува гово-рот на писателот одговорот на ликовите;• да открива за штоста нува збор во текс -тот (без теоретскоиме нување на тема);

• Расказ (поим)• Басна (поим)• Детски роман(поим)• Говор на писателот• Говор на ликовите

• Расказ• Басна• Детски роман•Говор на писателот• Говор на ликовите

•Вежби за усвојување на поимот расказ.• Вежби за усвојување на поимот басна.• Вежби за усвојување на поимот детски роман.• Пр. вежба: Ученикот добива задача дома да прочита еденрасказ, една басна и еден (краток) детски роман (може дасе користи некој наслов кој е зададен како лектира) со на-сока да одговори на прашањата:1. Која е првата разлика која ја согледуваш за прочитанитетекстови?2. На што според тебе се однесуваат разликите што си гииздвоил(а):а) на должината на текстот;б) на бројот на ликовите;в) на темата за која се зборува.

11


3. Во кој од прочитаните текстови има повеќе настани? • Вежби за разликување на говорот на писателот од говорот наликовите.•Вежби за усвојување на поимот тема.• Вежби за усвојување на поимот идеја.Техники: современи техники како петоред, скелетен приказ,прозорец и проблемско поставување.

б) ПОEЗИЈA

Ученикот/ученичката:• да анализира епска илирска песна;• да ги пронаоѓа патри -отските чувства во пес -ната;• да ги пронаоѓа хумо-ристичните елементиво песната.

• Епска песна• Лирска песна– Патриотска песна– Хумористичнапес на– Основно чувство– Поетска сликаопишување, рима(без дефинирање)

• Епска песна• Патриотскапесна• Хумористичнапесна• Лирска песна• Поетска слика

• Вежби за анализа на патриотска песна.• Вежби за анализа на патриотска песна по план на текстот.-• Вежби за анализа на хумористична песна по план на текс тот.• Вежби за анализа на лирска песна со откривање на поетскасли ка, рима.• Напомена: користи соодветни современи техники за читање ипи шу ва ње• Пр. вежба: Ученикот добива работен лист кој содржи 2 песни(на пр. пес ните ,,Сказна за срничето “ од Б. Миркулоска и ,,Мама”од М. Јанчевска,) една лирска и една епска и чекори за изработкана вежбата.1. Ученикот ги чита песните.2. За секоја песна одделно, ја запишува првата мисла што ќе мудојде на ум по читањето на песните 3. Ученикот одговара на прашањето ,,Што те натера да го за пи -шеш тоа што го запиша?”4. Ученикот одговара на прашањето: ,,Која од песните ти пот-тикнува некакво чувство, а која следи некакво рас ка жу вање?”5. Учениците (во пар; со ученикот со кој седи во клупата) ги раз-менуваат записите со цел да го споделат размислувањето.

12


6. Првите 5 чекори се работат индивидуално и во пар и тојдел од вежбата трае 20-25 минути. Во вториот дел од часотнаставникот ги повикува учениците како пар да ги искажатсвоите мислења и развива насочена дискусија.7. Наставникот на крајот од часот на табла ги извлекува исо помош на некој графички организатор ги впишува глав-ните белези на лирската и на епската песна.Учениците добиваат за домашна задача да прочитаат по 2лирски и епски песни со свој коментар зошто се лирски, азошто избраните песни се епски.

ЛEКТИРA

Ученикот/ученичката:• самостојно да читанаслови на дела од ма-кедонската и светскаталитература;• да одговара и да по-ставува прашања воврс ка со прочитаниоттекст;• аргументирано да го-вори за ликовите и на-станите во текстот;• да врши локализаци -ја на настаните по вре -ме и простор.

1. Наслови од маке-донската и светс ка -та литература

• Лектира (четивоза дома)

• Вежби насочени кон мотивација за читање на текстовинадвор од предвидените наставни содржини.• Запознавање со основните биографски податоци на авто-рите на лектирните дела.• Разговор за прочитаниот текст со аргументирано гово-рење за ликовите и настаните во текстот.• Вежби за локализација на настаните во време и простор.

Наpомена: pримена на креаtивни tехники за чиtање иpишување.

13

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE


УСНО ИЗРAЗУВAЊE

Ученикот/ученичката:• усно да прерас ка жуванастан слушнат од дру -го лице;• да прераскажува текстсо уметничка и научно-популарна содржина;• опширно да прерас ка -жува обработен текст;• да раскажува за нас -тан од сопствено до жи -вување;• да раскажува по даде -ни тематски зборови;• да опишува детално,предмет, лик, слика.

Прераскажување на настанслушнат од друго лице• Прераскажување на текстсо уметничка и научно-по-пуларна содржина• Прераскажување (оп шир -но) на обработен текст• Раскажување за настан исопствено доживување• Раскажување по даденитематски зборови• Самостојно опишување:предмет; слика; лик

• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Известување

• Вежби за самостојно прераскажување на настанслушнат од друго лице; прераскажување на обрабо-тени текстови со уметничка и научно-популарна со -др жина.• Вежби за самостојно опширно прераскажување наобработен текст.• Вежби за самостојно раскажување на настан и соп-ствено доживување.• Вежби за самостојно опишување на предмет, лик ислика.• Пр. вежба: Вежба со цел учениците да ја согледаатразликата меѓу раскажување и прераскажување.• Двајца ученици добиваат задача еден ист текст ед-ниот да го раскаже, а другиот да го прераскаже.Останатите ученици слушаат и одредуваат кој одучениците раскажувал, а кој прераскажувал со тоашто ги бележат разликите. (Истава вежба може дасе примени и во писмено изразување само што на-место учениците да слушаат добиваат копии одизработки на учениците кои биле задолжени.)

Ученикот/ученичката:• да прераскажува нас -тан слушнат од друголи це;• да прераскажува текстсо уметничка и научно-популарна содржина;

• Препишување на избрандел од обработен текст • Самостојно пре рас ка жу -вање на настан слушнат оддруго лице

14


• опширно да пре-раскажува обрабо-тен текст;• да раскажува занастан од сопственодоживување;• да раскажува подадени тематскизбо рови;• да опишува пред-мет, лик, слика.

• Самостојно прерас ка жу -ва ње на текст со умет -нич ка и научно-популар -на со држина• Прераскажување (оп -шир но) на обработентекст• Раскажување за настани сопствено до жи ву вање;рас кажување по дадените матски збо рови• Составување текст поана логија• Самостојно пишување:пред мет; слика; лик - Известување за настан- Писмо

• Препишување• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Известување• Писмо

• Вежби за самостојно препишување на избран дел од обрабо-тен текст.• Вежби за самостојно прераскажување на настан слушнат оддруго лице.• Вежби за самостојно прераскажување на обработени тек-стови со уметничка и научно-популарна содржина.• Вежби за самостојно опширно прераскажување на обрабо-тен текст.• Вежби за самостојно раскажување на настан и сопственодоживување.• Вежби за составување текст по аналогија.• Вежби за самостојно опишување на предмет, лик и слика.• Вежби за писмено известување.Пр. вежба : Вежбата се работи на 2 часа. I часУчениците се делат во 3-4 групи и сите добиваат раз личназадача.Една група треба да напише писмо. Друга група треба да напише известување за посетата намузеј.Третата група треба да напише текст во кој ќе се опишедоживување од некој настан.Четвртата група треба да напише текст во кој оп ширно ќе јараскаже последната лектира.II часОд секоја група по еден ученик ја чита напи ша на та задача.Останатите (сите) ученици добиваат на соки од наставникотна што треба да внимаваат додека го слушаат текстот.(Може да се даде табела со колони во кои ќе стои јазик; дол -жина на текстот; содржина (или тема); форми на об ра ќање исл.).

15


ПИСМEН СОСТAВ/ТEКСТ

• Да составува писмен текстпо зададена тема.

• Писмен состав/текст • Писмен состав/текст • Вежби за самостојно пишување писмен со-став по зададена тема. Наpомена: се pреpорачува pримена накреаtивни tехники за pишување.

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: МEDИУМСКA КУЛТУРA


Ученикот/ученичката:• да го препознава редоследотна настаните во филм и теа-тарска претстава;• да се запознае со поимитесценографија и кос ти мо гра -фија во филм и театарска пре -т става (дали се соод вет ни сотемати ката, дејс т ва та, ли ко -ви те и сл.);• да раговара за музиката вофилмот и театарските прет-стави (да ли е соодветна нанас таните и дејството, на штого поттикнува, како ја дожи -ву ва);• да зема книги и списанија одбиблиотека.

Разликување на:настан; лик; декор; сце-нографија; костимогра -фија; музичка илустра-ција во:– филм;

– театарска претс та ва.

Библиотека– Земање книги, вес -ници и списанија.

• Настан• Ликови• Декор• Сценографија• Костимографија

• Вежби за утврдување на знаењата за на-станите во филмот и во театарската прет-става.• Вежби за утврдување на знаењата за деко-рот во филмот и во театарската претстава.• Вежби за земање книги, списанија од би-блиотека.

3. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИ

Содржината на наставната програма по предметот македонскијазик овозможува интегрирано планирање со наставата попред метите: математика, ликовно образование, музичко обра-зование, англиски јазик, општество, природни науки и тех ни -ка. Во интегрирано планирање на предметното подрачје Јазикможат да се вклучат и содржини од: општество (кога ученикотсе запознава со видовите зборови во усно и писмено изразу-вање именувајќи ги поимите од овој наставен предмет); соматематика (при именување на поимите од содржините одматематика или со приближната и точната бројност на брое-вите како видови зборови); со ликовно образование (со пра ве -ње цртежи со кои се претставуваат ликови, настани од текс то -ви те кои се работат); со музичко образование (преку содр жи -ни те кои се поврзани со самогласките и согласките, со содр жи -ни преку кои се запознаваат со ритам), англиски јазик (прекусодржини за функциите на зборовите и речениците во дватајазика). Во севкупното планирање на наставата по македонски јазиктреба да се вклучуваат и планирања кои се поврзани со вред-нување на постигањата на учениците за време на реализаци-јата на наставната програма и на крајот од определени обра-зовни периоди. Тоа подразбира дека вреднувањето треба да едел и од дневните, тематските и од глобалните планирања нанаставниот процес.

– Планирањето на наставата по македонски јазик треба да би -де во координација со Наставниот план и програмата за овојпредмет и да ги опфаќа програмските содржини на сите обра-зовно-воспитни подрачја (Јазик, Читање, литература и лекти -ра, Изразување и творење и Медиумска култура). При од ре ду -вањето на бројот на часовите за предметните подрачја тре ба

да се имаат предвид и специфичностите на условите за изве-дување на оваа настава во училиштето каде што работи нас-тавникот. Во планирањето на наставната програма треба да сеуважува различното тежинско ниво на програмските содр жи -ни во рамките на програмата што се извлекува од пос та ве -носта на целите. На сите содржини не може и не треба да им сепосветува подеднакво внимание во наставата. Појдовна основапри планирањето се целите и разработката на наставните со -др жини, потребниот временски рок за реализација на истите,како и нивото на постигањата на поставените цели. Сепак, сепре порачува да нема впечатливо големи временски отстапкиза содржинската реализација. Препораки за користење на годишниот фонд на часови- 180часа годишно; 5 часа неделно.- По наставни подрачја се предлага: Јазик – 70 часа; Читање, ли -тература и лектира - 70 часа; Изразување и творење - 30 часа;Медиумска култура - 10 часа.

Наставни средства:• учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од страна на министерот- читанка;• енциклопедии, речници и сл.;• Интернет, образовни софтвери;• списанија;• аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот - ЦД;• други извори на учење во непосредната околина: споменицина културата, музеи, домови на културата, библиотеки, кина,театри, нацинални паркови итн.

16

17

4. ОЦЕНУВАЊE НАПОСТИГАЊАТА НА УЧЕНИЦИТЕ

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ

На почетокот на учебната година наставникот врши дијагно-стичко проверување на предзнаењата на учениците со цел даја спознае состојбата таква каква што е, во функција на квали-тетното планирање и реализирање на идните активности. Ди-јагностичкото проверување наставникот може да го реализирасо примена на повеќе инструменти како што се: dијаgносtичкиtесtови, со усни pрашања pоdgоtвени оd насtавникоt, со усниpрашања pоdgоtвени оd ученициtе, со pишување краtки сос -tави.Добиените одговори се слика на ученичките предзнаења во

најширока смисла на зборот и претставуваат основа за плани-рањата за реализација на наставната програма и процесот наоценување во текот на наставната година.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ

Во текот на наставата по македонски јазик во четврто одделе-ние се препорачува формативно следење кое ќе овозможи фор -мирање на објективни описи, како повратна информација запостигањата на учениците во определен временски период.Формативното следење на постигањата на учениците настав -ни кот може да го реализира со користење на соодветни ме то -ди и постапки:• разговори наставник/ученик;• усни презентации;• писмени вежби;• тестови;• домашни работи;• портфолио - собирање на показатели (детски из ра ботки,твор би, искази и сл.) за секој ученик посебно.– Портфолиото треба, во текот на целата година, да им е дос -тап но на родителите за да можат да придонесат во ква ли -тетната реализација на наставата по македонски јазик.– Портфолиото на ученикот со прочистени и селектирани по -да тоци продолжува во наредното, повисоко одделение.

Добиениtе резулtаtи оd слеdењеtо на pосtиgањаtа на уче ни -циtе овозможувааt креирање на pланирани усни и pишани pов -раtни информации кои во форма на креирани оpиси сенаменеtи за ученициtе, за роdиtелиtе и за самиtе нас-tавници.На крајот од секое тримесечје, врз основа на сознанијата одфор мативното оценување, се реализира микросумативно оце -ну вање од чиишто резултати се оформуваат тримесечнитеопис ни вреднувања на постигањата на учениците.

18

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ

Врз основа на целокупните податоци добиени од следењето ипро верката на постигањата на учениците во текот на реал-изацијата на наставната програма наставникот ја констатира(опишува) развојната состојба на секој ученик поединечно, ворамките на секое програмско подрачје.Оd формираниtе сумаtивниtе оpисни оценки формулирани засекој ученик pосебно, раковоdејќи се оd pосtавениtе нивоа наpосtиgања во tек на оpреdелени временски pериоdи, насtав ни -коt на крајоt оd учебнаtа gоdина внесува сооdвеtни нумеричкиоценки.

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -диш но основно училиште донесен од страна на министерот заобразование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

За реализација на наставната програма во согласност со Зако -нот за основно образование се предвидуваат наставници со за -вршени студии на:- Педагошки факултет - професор за одделенска настава;- Институт за педагогија – дипломиран педагог.

- Д-р Благица Петковска, вонреден проф., Педагошки факултет„Св. Климент Охридски“ - Скопје- Д-р Вера Стојчевска-Антиќ, проф., Филолошки факултет , ,,Св.Кирил и Методиј” - Скопје- Тања Андонова – Митревска, советник БРО - координатор- Нада Николовска, советник, БРО- Горица Веловска, наставник, ОУ ,,Св. Кирил и Методиј”- Скопје- Милица Димитријоска-Радевска – ДСУ ,,Таки Даскало„ –Битола соработник: Снежана Велкова – предметен наставник,ОУ „Ј. Х. Песталоци“ - Скопје

Наставната програма по макеdонски јазик за петто одделениена деветгодишното основно образование ја донесе министеротза образование и наука со решение бр. 07-4055/1 на ден22.05.2008 година.

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗИРАЊЕ НА

НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕНКАДАР

7. КОМИСИЈА ЗА ПОДГОТОВКА НАНАСТАВНАТА ПРОГРАМА

19

GJUHË SHQIPE

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇARPROGRAMIMËSIMOR

20

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот албански јазик за V одделениена деветгодишното основно училиште.

21

1. QËLLIMET E MËSIMIT TË GJUHËSSHQIPE NË KLASËN V

Nxënësi/nxënësja

Të njohë:q Tekste të ndryshme letrare dhe joletrare në përshtatje me moshën.q Gjinitë letrare dhe dallimin në mes tyre.q Rregullat e të folurit në grup dhe përpara gjithë klasës.q Tekstin, fjalinë dhe llojet e fjalisë.q Rregullat themelore të gjuhës standarde (drejtshqiptim, drejtshkrim,pikësim)

Të kuptojë:q Përmbajtjet e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Ngjarjet sipas rendit të tyre kronologjik, vendit dhe kohës.q Dallimet në mes gjinive letrare.q Vlerën artistike të fjalëve dhe shprehjeve të reja.q Grupet kryesore të fjalëve në fjali

Të zbatojë:q Njohuritë e fituara nga tekstet e ndryshme letrare dhe joletrare.q Njohuritë e fituara gjuhësore në fushë të sintaksës, të morfologjisë,leksikologjisë. q Njohuritë drejtshqiptimore, drejtshkrimore dhe pikësimin.q Të shkruajë qartë dhe drejt shkronjat e alfabetit (të mëdha e të vogla)q Të shkruajë krijime të shkurtra letrare (sipas rendit kronologjik, ven-dit dhe kohës).q Teknikën e leximit të mirë në heshtje dhe me zë.

Të analizojë:q Përmbajtjen e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Subjektet dhe personazhet e pjesëve të lexuara.q Dallimet në mes llojeve të gjinive letrare (prozën nga poezia, tregi-min nga fabula, përralla, gjëza, proverbi dhe lojënumëraket, librat ngarevistat për fëmijë dhe gazetat).

Zhvillimi emocional:q Ta ndiejë atë që lexon e që shkruan.q Të përcaktojë intonacionin e zërit në vjershë, përrallë dhe tregim.q Të interpretojë në lojën me role pjesë të ndryshme në përshtatje memoshën.q Të bashkëpunojë në grup, në lojë dhe të jetë tolerant.

22

2. QËLLEMET KONKRETE

FUSHA PROGRAMORE: GJUHË

Objektivat Përmbajtja Konceptet Veprimtaritë dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:• ta kuptojë gjuhën sisistem shenjash

• Gjuha si mjet komu-nikimi; • Shenjat (sinjalet dhesimbolet) si mjete ko-munikimi

• Shenjë gjuhësore • Ushtrime për të hetuar dallimet ndërmjet shenjës gjuhësore, treguesit,sinjalit dhe simbolit.

• të formojë kuptimpër fjalët e ndryshue-shme dhe të pandry-shueshme

• Fjalët e ndryshue-shme dhe të pandry-shueshme

• Fjalë e ndryshueshme• Fjalë e pandryshue-shme

• Lexim teksti dhe ushtrime për të kuptuar dhe për t’i grupuar fjalët endryshueshme dhe fjalët e pandryshueshme.

• të formojë kuptimpër llojet e ndryshmetë emrave

• Emrat e përgjithshëmdhe emrat e përveçëm.• Emrat konkretë dheabstraktë.

• Emër i përgjithshëm • Ushtrime lidhur me përforcimin e emrave konkretë dhe abstraktë dheushtrime për të formuar kuptim lidhur me llojet e emrave të përgji-thshëm.• Të jepen tekste me emra të përgjithshëm, emra të përveçëm, emrakonkretë dhe emra abstraktë. Nxënësi të gjejë emrat dhe të përcaktojëcilit grup i takon.

• të formojë kuptimpër lakimin e emrit(trajta e shquar dhetrajta e pashquar)

• Lakimi i emrit nëtrajtën e shquar dhe tëpashquar

• Rasë • Ushtrime praktike për formimin e kuptimit lidhur me lakimin e em-rave nëpër rasa, në trajtën e shquar dhe të pashquar dhe në numrin një-jës dhe shumës.

• të formojë kuptimpër mbiemrat cilësorëdhe marrëdhëniorë

• Mbiemrat cilësorëdhe marrëdhëniorë

• Mbiemër cilësor• Mbiemër marrëdhë-nior

• Tekste të përshtatshme për të dalluar mbiemrat cilësorë dhe marrë-dhëniorë• Tekste të përshtatshme nga libri i gjuhës, revistat për fëmijë etj.• Të shkruajë një tekst të shkurtër duke përdorë lloje të ndryshme tëmbiemrave.

23


• të dallojë përemrat vetorë,dëftorë dhe pyetës

• Përemrat vetorë,dëftorë dhe pyetës

Përemër:• vetor• dëftor• pyetës

Ushtrime:• Për të kuptuar fjalët me të cilat tregohet personi që flet, bashkëbi-seduesi dhe personi që nuk merr pjesë në bashkëbisedim.• Nxënësit ushtrojnë për t’i dalluar fjalët me të cilat u drejtohemifrymorëve ose sendeve që ndodhen afër ose larg folësit si dhe për tëpyetur lidhur me ta

• në mënyrë të pavarur të dal-lojë foljet në tekst• të zgjedhojë në mënyrë të pa-varur foljet në kohët themelore

• Folja• Zgjedhimi i fol-jeve në kohën e ta-shme, në kohën eshkuar dhe nëkohën e ardhme

• Folje• Koha e tashme• Koha e ardhme• Koha e shkuar• Vetë dhe numër

• Ushtrime për të dalluar foljen nga fjalët e tjera në tekst.• Nxënësit ushtrohen me tekste të ndryshme për të dalluar foljet epërdorura në kohë, numër dhe veta të ndryshme. P.sh.:a) merret një tekst përralle (na ishte një herë... – për kohën e

shkuar).b) përshkrim i drejtpërdrejtë i një ilustrimi (koha e tashme)c) bëjmë planin për organizimin e kohës në shtëpi.

• të dallojë fjalinë e thjeshtë dhefjalinë e përbërë

• Fjalia e thjeshtëdhe fjalia e për-bërë (periudhën)

• Fjali e thjeshtë• Fjali e përbërë

• Ushtrime për të dalluar në tekste të ndryshme fjalitë e thjeshta dhefjalitë e përbëra (periudhat).

• të dallojë homonimet në fjali;• të dallojë fjalët me prapa-shtesa zvogëluese e përkëdhe-lëse në fjali;• të dallojë sinonimet në fjali;• të dallojë antonimet në fjali;• t’i përdorë drejt homonimet,sinonimet, antonimet, fjalët mekuptim zvogëlues e përkëdhelësnë të folur.

• Fjalët me kuptimhomonimik• Fjalët me kuptimzvogëlues dhe për-këdhelës• Fjalët me kuptimsinonimik dhe an-tonimik

• Homonim• Prapashtesa zvogë-limi• Prapashtesa përkë-dhelie• Sinonim• Antonim

•Ushtrime me tekste të ndryshme ku nxënësit duhet të dallojnë e tëgjejnë fjalët me kuptim homonimik, fjalët me kuptim zvogëlues,përkëdhelës• Ushtrime për të gjetur në fjali fjalët me kuptim sinonimik dhefjalët me kuptim antonimik.• Ushtrime të ndryshme që nxënësit gjatë të folurit të përdorin drejtfjalët me kuptim antonimik, fjalët me prapashtesa zvogëluese,përkëdhelëse, si dhe fjalët sinonimike e antonimike

• të formojë kuptim për ligjëra-tën e drejtë dhe ligjëratën ezhdrejtë

• Ligjërata e drejtëdhe e zhdrejtë

• Ligjëratë e drejtë• Ligjëratë e zhdrej të

• E njëjta përmbajtje jepet në dy forma: në ligjëratë të drejtë dhe nëligjëratë të zhdrejtë. Ku përputhen dhe ku dallohen ato?

24


Drejtshkrim

• të përdorë me vendshkronjën e madhe dhetë vogël

• Shkronja e ma d hedhe e vogël

• Shkronjë e mad he• Shkronjë e vogël• Shkurtesa

• Të jepet një tekst përkatës (me emra të përveçëm, të përgjithshëm,emra qytetesh, shtetesh, rrugësh, institucionesh etj.) vetëm me shkronjatë vogla. Të kopjohet teksti duke vënë shenjat përkatëse të pikësimit.

• të përdorë drejtshkurtesat në tëshkruar

• Përdorimi i drej të ishkurtesave

• Ligjëratë e drejtë• Ligjëratë e zhdrejtë

• Ushtrime për shndërrimin e ligjëratës së drejtë në ligjëratë të zhdrejtëdhe anasjellas.• Jepen fjali me ligjëratë të drejtë e të zhdrejtë, por pa shenja pikësimi.Nxënësit vënë shenjat e duhura.

• të përdorë me vendshkronjën e madhe dhetë vogël

• Shkronja e madhedhe e vogël

• Shkronjë e madhe• Shkronjë e vogël

• Të jepet një tekst përkatës (me emra të përveçëm, të përgjithshëm,emra qytetesh, shtetesh, rrugësh, institucionesh etj.) vetëm me shkronjatë vogla. Të kopjohet teksti duke vënë shenjat përkatëse të pikësimit.

• të përdorë drejtshkurtesat në tëshkruar

• Përdorimi i drejtë ishkurtesave

• Shkurtesa • Ushtrime për përdorimin e drejtë të shkurtesave, si ShF, TV, PTT,RM, BE, OKB, UNESKO, ShBA etj.

FUSHA PROGRAMORE: LEXIM, LETËRSI DHE LEKTYRË


Lexim

Nxënësi të aftësohet:• qartë dhe me vëmendje• rrjedhshëm dhe sipas intonacionit,ritmit dhe shenjave të pikësimit• tekste sipas roleve

• Lexim logjik• Lexim shprehës •Leximi në role

• Lexim logjik• Lexim shprehës• Lexim në role

• - Ushtrime për të lexuar rrjedhshëm tekste të ndryshme-Ushtrime leximi të teksteve me përmbajtje artistike përtë përsosur teknikën e leximit shprehës (frymëmarrje erregullt, temp, pauzë, ritëm etj.) - Usht®Dme për leximin në role të teksteve të ndryshmedramatike

25


Prozë

Nxënësi të aftësohet:- të formojë kuptim për tregimin- të formojë kuptim për përrallëzën(fabulën)- të formojë kuptim për romaninpër fëmijë- të dallojë gjuhën e autorit dhe gju-hën e personazheve- të formojë kuptim lidhur metemën dhe idenë e tekstit- të përcaktojë në mënyrë të pava-rur temën dhe idenë

-Tregimi-Përrallëza (fabula) -Romani për fëmijë-Gjuha e autorit-Gjuha e personazheve-Përcaktimi i temës-Përcaktimi i idesë

• Tregimi• Përrallëza (fabula) • Romani për fëmijë• Gjuha e autorit• Gjuha e personazhe ve• Temë• Ide

• Ushtrime për të përvetësuar konceptin tregim, përral-lëz, roman për fëmijë, gjuhë e autorit, gjuhë e persona-zheve.• Ushtrime për të përcaktuar temën dhe idenë kryesoreTeknika bashkëkohore: pesëvargëshi, mësimi problemor

Poezi

Nxënësi të aftësohet:- të bëjë analizën tematike-ideoredhe të kompozicionit të poezisëepike- të bëjë analizën tematike-ideoredhe të kompozicionit të poezisë li-rike- të zbulojë ndjenjat atdhetare tepoezia patriotike- të dallojë elementet e humorit tepoezia humoristike

-Poezia populloreepike-Poezia popullore li-rike -Poezia patriotike-Poezia humoristike-Motivi kryesor-Ideja-Tabloja poetike: për-shkrimi, elementetaudio-vizuale të saj,ritmi e rima (pa përku-fizimin e tyre)

-Poezia popullore epike-Poezia popullore lirike -Poezia patriotike-Poezia humoristike-Motivi kryesor-Ideja-Tabloja poetike

-Ushtrime për analizën ideore dhe tematike të poezisëepike, poezisë patriotike, humoristike-Ushtrime për analizën e poezive patriotike dhe humori-stike sipas një plani të dhënë-Ushtrime për të zbuluar tablonë poetike, ritmin dherimën

26


Lektyra

Nxënësi të aftësohet:• të lexojë në mënyrë të pavarur lektyratnga autorët shqiptarë dhe të tjerë• të zbulojë temën dhe idenë kryesor tëveprës• të përgjigjet dhe të bëjë pyetje lidhurme lektyrën e lexuar• të flasë me argumente për ngjarjen dhepersonazhet e lektyrës• të përcaktojë kohën dhe vendin engjarjes

• Lexohen 6 libra lektyre • Lektyrë • Ushtrime që kanë për qëllim motivimin për lexim tëpavarur • Ushtrime për grumbullimin e të dhënave biografiketë autorëve të lektyrave• Ushtrime për përcaktimin në mënyrë të pavarur tëtemës dhe të idesë kryesore të lektyrës• Bisedohet me argumente rreth personazheve dhengjarjes në tekst• Ushtrime për të përcaktuar kohën dhe vendin engjarjes

FUSHA PROGRAMORE: TË SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA


Të shprehurit me gojë

Nxënësi të aftësohet:• në mënyrë të pavarur të ritregojëngjarje që ka dëgjuar nga ndonjë persontjetër;• në mënyrë të pavarur të ritregojë njëtekst me përmbajtje artistike dhe fanta-stiko-shkencore; • në mënyrë të pavarur dhe të zgjeruar tëtregojë tekste të përpunuara;• në mënyrë të pavarur të tregojë përngjarje që i ka përjetuar;

Ritregimi: • i ngjarjes së dëgjuar ngatjetri;• i teksteve artistike dhe fan-tastiko-shkencore;• i tekstit të përpunuar duke ezgjeruar atë;• i tekstit në formë rezymeje;

• Ritregim• Tregim• Përshkrim• Njoftim

- Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ritre-gojnë për ndodhi që kanë dëgjuar nga tjetër kush; -Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ritre-gojnë tekstet e përpunuara me tematikë fantastiko-shkencore;- Ushtrime për ritregim të pavarur të teksteve të për-punuara;- Ushtrime për ritregim të teksteve të përpunuara nëmënyrë të pavarur në formë të rezymesë;

27


• në mënyrë të pavarur të tregojësipas fjalëve të dhëna rreth njëteme të caktuar• në mënyrë të pavarur të për-shkruajë një send, një personazh(të preferuar), një figurë• të njoftojë gojarisht në mënyrëtë pavarur

• Tregimi:– i ngjarjeve të përjetuara;– sipas fjalëve të dhëna të temës ;• Përshkrim në mënyrë të pavarur i:– sendeve– personazheve – figurave• Njoftim me gojë

• Ushtrime për të treguar në mënyrë të pavarur përje-timet personale;• Ushtrime për përshkrim të pavarur të personazhit(të preferuar), të sendit dhe të figurës• Ushtrime për të njoftuar gojarisht rreth ndonjëngjarjeje të përjetuar


Të shprehurit me shkrim

Nxënësi të aftësohet:• në mënyrë të pavarur të ritre-gojë ngjarje që ka dëgjuar ngandonjë person tjetër;• në mënyrë të pavarur të ritre-gojë një tekst me përmbajtje arti-stike dhe fantastiko-shkencore; • në mënyrë të pavarur dhe tëzgjeruar të tregojë tekste të për-punuara;• në mënyrë të pavarur të tregojëpër ngjarje që i ka përjetuar;• në mënyrë të pavarur të tregojësipas fjalëve të dhëna rreth njëteme të caktuar• në mënyrë të pavarur të për-shkruajë një send, një personazh(të preferuar), një figurë • në mënyrë të pavarur tëshkruajë letër • Nxënësi të aftësohet për har-tim me shkrim me temë tëdhënë

Ritregimi: • i ngjarjes së dëgjuar nga tjetri;• i teksteve artistike dhe fanta-stiko-shkencore;• i tekstit të përpunuar duke ezgjeruar atë;• i tekstit në formë të rezymesë; • Tregimi:• i ngjarjeve të përjetuara;• sipas fjalëve të dhëna të temës ;• Përshkrim në mënyrë të pavaruri:• sendeve• personazheve • figurave• Hartimi i një tregimi sipas ana-logjisë• Njoftim me shkrim për ngjarje • Përpilimi i letrës• Hartim me shkrim

• Ritregim• Tregim• Përshkrim• Njoftim• Hartim me shkrim

• Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ri-tregojnë për ndodhi që kanë dëgjuar nga tjetër kush; • Ushtrohen nxënësit që në mënyrë të pavarur të ri-tregojnë tekstet e përpunuara me tematikë fantastiko-shkencore;• Ushtrime për ritregim të pavarur të teksteve të për-punuara;• Ushtrime për ritregim të teksteve të përpunuara nëmënyrë të pavarur në formë të rezymesë;• Ushtrime për të treguar në mënyrë të pavarur përje-timet personale;• Ushtrime për përshkrim të pavarur të personazhit(të preferuar), të sendit dhe të figurës• Ushtrime për të njoftuar me shkrim rreth ndonjëngjarjeje të përjetuar• Ushtrime për t’i shkruar në mënyrë të pavarur njëletër shokut ose një moshatari të panjohur• Ushtrime për të shkruar në mënyrë të pavarur njëhartim me temë të dhënë (3 hartime gjatë vitit shkol-lor)• Vërejtje: Parapëlqehet zbatimi i teknikave kreativepër shkrime.

28

FUSHA PROGRAMORE: KULTURA E MEDIES


Nxënësi të aftësohet:• Në mënyrë të pavarur t’i dal-lojë ngjarjet në film;• në mënyrë të pavarur ta dallojëngjarjen në shfaqje teatrore;• në mënyrë të pavarur ta dallojëdekorin në film;• në mënyrë të pavarur ta dallojëskenografinë dhe kostumogra-finë në film;• ta dallojë skenografinë dhekostumografinë në shfaqje tea-trore;• në mënyrë të pavarur ta dallojëilustrimin muzikor në film;• në mënyrë të pavarur ta dallojëilustrimin muzikor në shfaqjenteatrore;• në mënyrë të pavarur t’i klasi-fikojë e t’i radhisë • librat• gazetat• revistat

• Dallimi i ngjarjes në:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i personazhevenë:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i dekorit në:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i skenografisë në:– film;– shfaqje teatrore;• Dallimi i kostumografisënë:– film;– shfaqje teatrore;• Biblioteka • Klasifikim dhe radhitje li-brash, gazetash, revi s tash

• Ngjarje• Personazhe• Dekor• Skenografi• Kostumografi

• Ushtrime për t’i dalluar dhe kuptuar ngjarjet në film;• Ushtrime për t’i dalluar dhe kuptuar ngjarjet në shfaqjeteatrore;• Ushtrime për ta dalluar dekorin në film;• Ushtrime për ta dalluar dekorin në shfaqje teatrore,• Ushtrime për ta dalluar skenografinë në shfaqje teatrore,• Ushtrime për ta dalluar skenografinë në film;• Ushtrime për ta dalluar kostumografinë në film;• Ushtrime për ta dalluar kostumografinë në shfaqje teatrale;• Ushtrime për t’i klasifikuar e radhitur librat, gazetat dhe revi-stat

29

3. UDHZËME DIDAKTIKE

Përmbajtjet e fushave programore për mësimin e lëndës së gjuhësshqipe (V-VIII) realizohen me anën e të dëgjuarit, të kuptuarit dhe tëshprehurit (me gojë dhe me shkrim) të temave nga jeta e përditshme;me të lexuarit dhe analizën e teksteve të larmishme nga letërsia popul-lore dhe e shkruar, si dhe të teksteve me përmbajtje shkencore-populla-rizuese dhe informative nga libri i leximit, revistat dhe gazetat. Gjitha-shtu bëhet edhe analiza e filmave të animuar dhe dokumentarë me temanga jeta, puna, traditat dhe sjellja e njerëzve në familje dhe në shoqëri.Në përmbajtjet e zgjedhura duhet të mbizotërojnë motivet e sjelljes mi-qësore, të shoqërimit, të dashurisë, moralit, punës, gëzimeve të jetës,paqes dhe lirisë, si dhe të kënaqësive të tjera që sjellin veprimet fisnikedhe njerëzore të mbështetura në ndihmën dhe solidaritetin në raste fat-keqësish; nga ana tjetër dënohen veprimet që janë në kundërshtim meshoqërimin e miqësinë, dënohet lufta si dhe veprimet e pamoralshme(qyqania, zilia, dyfytyrësia dhe vese të tjera negative); zgjidhen për-mbajtje me tema ku përshkruhen dhe vlerësohen lart bukuria dhe pasu-ria e natyrës, mbrojtja e saj si dhe mbrojtja e kafshëve. Të gjitha tekstet e përmbajtjeve programore duhet të jenë në bashkëli-dhje (korrelacion) me përmbajtjet e lëndëve të tjera (në radhë të parë tëhistorisë), ato duhet të përshtaten me moshën dhe aftësitë intelektuale tëfëmijës dhe aty duhet të jetë e shprehur në mënyrë të veçantë mundësiapër realizimin e qëllimeve programore, të detyrave dhe të njohurive qëduhet t’i marrin nxënësit.Fusha programore Letërsia dhe lektyra zë vendin kryesor në mësim-

dhënien e gjuhës shqipe dhe realizohet me leximin dhe përshkrimin eteksteve poetike, epike dhe dramatike, por lexohen e analizohen dhetekste me karakter fantastiko-shkencor dhe informativ. Përshkrimi i tek-stit përfshin bisedën rreth tekstit dhe përjetimin, të kuptuarit, të vërejtu-rit, zbulimin, interpretimin dhe vlerësimin e elementeve thelbësore sidhe të vetive që ka teksti i lexuar, duke realizuar shumë detyra eduka-tive dhe praktike, me rritjen e shkallëshkallshme të nivelit të njohurive

prej klase në klasë. Këto elemente duhet të zënë vendin mbizotërues në realizimin e për-mbajtjeve programore, duke filluar nga planifikimi e deri te realizimipërfundimtar i qëllimeve dhe detyrave të parashikuara. Ndonëse kjo fushë programore duket sikur është e veçuar në kuadër tëprogramit të lëndës së gjuhës shqipe, në raport me përmbajtjet, formatdhe metodat e realizmit, ato janë të kompletuara dhe kompatibile sa ipërket realizmit të qëllimeve dhe detyrave mësimore dhe edukative. Meanë të leximit shpresë dhe interpretues të veprave letrare, si dhe me anëtë leximit pa zë e të analizës së problemeve të ndërlikuara, realizohenedhe përmbajtjet e detyrat që kanë të bëjnë me letërsinë si art, fitohetkuptim për nocionet e letërsisë, formohen idealet dhe normat morale metë cilat përcaktohen vlerat shoqërore dhe rregullat e mirësjelljes, por gji-thashtu formohet edhe shija estetike dhe ndikohet në formimin e qëndri-meve lidhur me dallimin e vlerave të mirëfillta letrare kundrejt tekstevepa vlerë.Fusha programore Gjuhë s’do mend se nuk përfshin vetëm çështjen epërvetësimit formal të gramatikës e të ligjshmërive të saj, të drejtshkri-mit e të drejtshqiptimit. Përkundrazi, me zotërimin e gramatikës fun-ksionale kjo fushë programore, para së gjithash, vihet në funksion të fu-shës Të shprehurit dhe krijimtaria, me të cilën nëpërmjet zbatimit dheshfrytëzimit të modeleve të veprave letrare, si dhe të përmbajtjeve të fu-shës programore Kultura e medies, përbëjnë një tërësi të pandashmegjatë realizimit të procesit edukativo-arsimor.Përmbajtjet e të gjitha fushave programore burojnë nga tekstet (arti-stike, gazetare, shkencore, faantastiko-shkencore) dhe u kthehen pikë-risht atyre. Tekstet e tilla shërbejnë edhe si modele për krijimin e tek-steve të reja nga nxënësit dhe japin mundësi për realizimin e të shprehu-rit dhe krijimtarisë (me gojë e me shkrim) në mënyrë sa më të pavarur,sa më origjinale e sa më funksionale

Udhëzime për organizimin dhe realizimin e përmbajtjes progra-more:5 orë në javë, 180 orë në vit

Fushat programore: - Gjuhë – 70 orë- Lexim, letërsi dhe lektyrë – 70 orë- Të shprehurit dhe krijimtaria – 30 orë- Kultura e medies – 10 orë(Fushat programore realizohen gjatë gjithë vitit shkollor duke u ndërli-

dhur e duke u plotësuar me njëra-tjetrën, kurse fondi i përcaktuar iorëve sipas fushave shërben vetëm si orientim për mësimdhënësin)

Nga fondi i përgjithshëm i orëve të parashikuara sipas fushave progra-more mund të bëhen shmangie të vogla në pajtim me të veçantat e mje-disit ku ndodhet shkolla dhe nevojat individuale të nxënësve. Po kështu,në kuadër të fondit të përgjithshëm vjetor të orëve në fushat programorelejohen disa shmangie edhe sa i përket dendurisë së objektivave, për-mbajtjeve dhe veprimtarive konkrete. Ç’është e vërteta, numri i orëveqë u kushtohen atyre mund të përshtatet me nevojat e shkollës së cak-tuar (mjedisit jetësor prej nga vijnë nxënësit, statusi i tyre kulturor-sho-qëror dhe arsimor, përgatitja paraprake e nxënësve).

Qasja e individualizuar ndaj punës edukativo-arsimoreNë bazë të njohurive shkencore për dallimet në zhvillimin e fëmijëve,është e nevojshme të bëhet përshtatja e mësimdhënies me zhvillimindhe me nevojat e arritjet individuale të nxënësve. Me fjalë të tjera, ne-vojitet zbatimi i teknikave dhe strategjive që i kërkon qasja e individua-lizuar me detyra të diferencuara gjatë realizimit të punës edukativo-arsi-more me nxënësit. Në këtë mënyrë mund të arrihen më së miri standar-det e përcaktuara në fund të ciklit të dytë të shkollës fillore nëntëvje-çare.

Përfshirja e prindërve në veprimtarinë e mësimdhëniesFamilja është shkolla e parë për fëmijët dhe një faktor i rëndësishëm përzhvillimin e fëmijës. Së këtejmi, gjatë realizimit të objektivave, për-

mbajtjeve dhe veprimtarive në lëndën e Gjuhës shqipe duhet të siguro-het komunikimi bashkëpunues me prindërit e nxënësve dhe përfshirja etyre në punën e shkollës, në funksion të: zhvillimit dhe përkrahjes sëmarrëdhënieve prind-nxënës; kultivimit dhe zhvillimit të kulturës së tëfolurit në familje; realizimit të disa objektivave dhe përmbajtjeve tëprogramit dhe të organizimeve letrare në kuadër të shkollës; informimittë prindërve; këmbimit të përvojave sa u përket specifikave të nxënësitdhe veprimeve ndaj tij etj.

Mjetet mësimore• Për realizimin e mësimdhënies së lëndës Gjuha shqipe në klasën epestë përveç tekstit themelor, të lejuar nga ministri i arsimit dhe shken-cës, këshillohet shfrytëzimi i doracakut për sqarimin e programit të lën-dës, fletoreve të punës, librit të gjuhës, pastaj edhe shfrytëzimi i udhë-zuesve metodikë për realizimin e mësimdhënies dhe të veprimtarisëedukativo-arsimore në gjuhë shqipe, si dhe i doracakëve e përmble-dhjeve me lojëra didaktike dhe me lojëra të foluri.• Burimet e të mësuarit në mjedisin e afërt: mbishkrimet e reklamave,resurset e mjedisit rrethues që do të vëzhgohen e do të përshkruhen, ob-jekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe shërbyes (dyqan, ki-nema, teatër, muze, park nacional, bibliotekë, stacion autobusësh etj.),situata komunikuese dhe situata të tjera përkatëse mes njerëzve nëshkollë, në familje dhe në rrethin jetësor.• Enciklopedi dhe fjalorë shpjegues të ndryshëm për fëmijë të shtypurnga shtëpi botuese të popullarizuara e të dëshmuara• Softuerë arsimorë kompjuterikë për pasurimin e kulturës së të folurit etë kulturës gjuhësore – programi toolkid dhe CD-ROM-a të tjerë multi-medialë të verifikuar me lojëra edukative përkatëse – të verifikuara ngaana e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës të RM-së.• Revista për fëmijë me traditë të dëshmuar, të miratuara e të verifikuaraqë i përgjigjen moshës së nxënësve• Krijime letrare për fëmijë nga autorë të njohur shqiptarë e të huaj (qëpër nga përmbajtja, ana estetike dhe vlera i përgjigjen moshës së nxënë-sve)• Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete të tjera me veti kine-tike – programe televizive, emisione për fëmijë, filma të animuar dhe

3030

4. VLERËSIMI I ARRITJEVE TË NXËNËSVE

– instrumentet që kanë të bëjnë me secilën fushë programore. Në këtoinstrumente mësuesi fut të dhënat për të arriturat e nxënësit në të gjithaaspektet (kognitive-intelektuale, socio-emocionale, sociale e psikomo-torike). Listat e vlerësimit në radhë të parë duhet të përfshijnë objekti-vat që duhet të arrihen kur e kryen klasën e dytë dhe që nuk u përkasinklasave në vijim.

VLERËSIMI MIKROSUMATIV – Në fund të tremujorit të dytë, nëbazë të të dhënave të grumbulluara, nëpërmjet vlerësimit formativ bëhetvlerësimi mikrosumativ.

VLERËSIMI SUMATIV - Duke u mbështetur në të dhënat e përgji-thshme të përftuara nga përcjellja dhe vlerësimi formativ, mësuesi ekonstaton (përshkruan) shkallën e zhvillimit dhe të arriturave të çdonxënësi veçmas në kuadër të secilës fushë programore.

FUNKSIONI I PORTFOLIOS• Gjatë gjithë vitit shkollor prindërit duhet të kenë qasje në portfolion efëmijës së vet që të mund të japin ndihmesën e tyre lidhur me realizi-min cilësor të mësimit të gjuhës shqipe dhe për kapërcimin e vështirë-sive individuale të fëmijës së tij.• Nota përfundimtare analitike me shkrim i jepet po kështu prindit dhebëhet pjesë përbërëse e portfolios së nxënësit.• Portfolio e nxënësit me të dhënat konkrete lidhur me arritjet dhe vë-shtirësitë e nxënësit përcillet më tej në klasat e tjera.

MËNYRAT PËR KONTROLLIM DHE VLERËSIM - Në mbë-shtetje të kërkesave programore të lëndës së gjuhës shqipe për klasën epestë, ku vazhdon zhvillimi dhe përforcimi i shkathtësive për lexim epër shkrim, për njohuri gjuhësore, drejtshkrimore etj. vlerësimi duhet tëbëhet me kontrollim të vazhdueshëm, me anë të prezantimeve dheushtrimeve me gojë e me shkrim, ose nëpërmjet ushtrimeve praktike dhehulumtimit të thjeshtë.

31

artistikë për fëmijë; videokaseta, disqe të DVD e CD-së me filma të ani-muar e me filma artistikë dhe me tekste të letërsisë popullore dhe arti-stike, me ngjarje të regjistruara, ditëlindje, me shfaqje teatrore e meshfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zëra të incizuar, emisione laj-mesh të incizuara, tekste të lexuara në mënyrë artistike; aplikacione,ilustrime, makete; skena kukullash dhe të teatrit; sende të lëvizshme meefekte akustike dhe sende të tjera sipas nevojave që kërkon mësimdhë-nia e kësaj lënde.

KONTROLLI DIAGNOSTIK DHE VLERËSIMINë fillim të vitit shkollor mësuesi bën kontrollin diagnostik për të kon-statuar zhvillimin dhe nevojat individuale të çdo nxënësi në mënyrë qëtë bëjë planifikimin cilësor të detyrave dhe veprimtarive të diferencuaradhe bashkëpunimin më efektiv me prindërit e nxënësve. Me anë të këtijkontrolli konstatohet shkalla e parangjohurive, niveli i socializimit,zhvillimi emocional dhe fizik i nxënësve. Diagnostikimi mund të reali-zohet nëpërmjet vëzhgimit, bisedës, pyetjeve e përgjigjeve, bisedës meprindërit e nxënësve, me përdorimin e instrumenteve adekuate për mo-shën e tyre etj.

VLERËSIMI FORMATIV - Gjatë mësimdhënies së Gjuhës shqipe nëklasën e pestë fillore parashikohet vlerësimi formativ, i cili përfshin për-pilimin dhe mbajtjen e portfolios së nxënësit ku hyjnë:– mbledhja e të dhënave (punimeve, krijimeve, përgjigjeve me gojë) përçdo nxënës; – listat e vlerësimit të vazhdueshëm (formativ) të përgatitura prej mëparë që i plotëson mësuesi pasi bën nxënësi ndonjë aktivitet konkret qëmund të jetë i veçantë (pozitiv ose negativ) ose mund të jetë studim i ra-stit dhe ku mësuesi shënon gjendjen faktike të nevojave individuale tënxënësit;

31

5. KUSHTET HAPËSINORE

Mjedisi i mësimdhënies (klasa etj.) duhet t’i ketë kushtet themelore përzhvillimin normal dhe aktiv të veprimtarisë mësimore. Orenditë e kla-sës të mund të zhvendosen me lehtësi për t’u përshtatur me aktivitetetdhe format e punës si dhe të mundësojnë komunikim aktiv dhe pa pen-gesa në relacionin nxënës-nxënës, nxënës-mësimdhënës. Klasa duhet tëketë këndin e bibliotekës, këndin për lojë dhe këndin për ekspozita dheaktivitete të tjera. Kushtet hapësinore duhet të jenë në përputhje meNormativin për kushtet hapësinore të miratuar nga ana e ministrit të ar-simit dhe shkencës me vendimin nr. 07-1831/1 të datës 28.02.2008.

6. NORMATIVI PËR KUADRIN MËSIMOR

7. KOMISIONI PËR PËRGATITJEN EPROGRAMIT MËSIMOR

Realizimin e programit mësimor për klasat IV – VI parashikohet ta bëjëmësimdhënësi që ka kryer shkollimin e lartë adekuat që është e përcak-tuar me Ligjin për arsimin fillor.

• Prof. dr. Vehbi Kadriu, Fakulteti Pedagogjik, Shkup • Prof. dr. Asllan Hamiti, Fakulteti Filologjik, Shkup• Lirie Shabani, Shkolla fillore “7 Marsi”, Shkup• Kadire Hoxha, Shkolla fillore “25 Maj”, Shkup• Qamil Xheladini - këshilltar pedagogjik – (koordinues)• Zejna Halimi - këshilltare pedagogjik

Programin mësimor të gjuhës shqipe për klasën e pestë të arsimit fillornëntëvjeçar e solli ministri i arsimit dhe shkencës me vendim nr. 07-4048/1 më 22.05.2008.h

3232

3333

TÜRK DİLİ

ÖĞRETİM PROGRAMIDOKUZYILLIK ÍLKÖRETÍM

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл.весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот tурски јазик за V одделение задеветгодишно основно училиште.

3434

3535

1. V. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETİM DER-SİNİN GELİŞİM AMAÇLARI

Öğrenci:q Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilmeli ve dinlediğini anla-yabil, özetleyebilir ve soru sorabilmeli;q Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilmeli;Tür, yöntem vetekniklere uygun konuşabilmeli;q Türkçenin özelliklerini kavrayabilmeli;Yazı dili ve yöre edebî diliayırt edebilme aralarındaki farkları görebilmeli;q Cümlede özne-yüklem uyumunu kavrayabilmeli;q Alfabemizdeki ünlü ve ünsüz harflerin özelliklerinikavryabilmeli;Ünsüz uyumu ve ünsüz yumuşaması ses olaylarını kavra-yabilmeli;q Dilimizde kök, kökek (yapım ve çekim ekleri) ilişkilerini kavrayabil-meli;q Basit, türemiş ve bileşik adları ayırt edebilmeli;qVarlıkların özelliklerini belirten sözcükleri ayırt etmede ön adlardanönce yazıldığını kavrayabilmeli (sıfat) ; q Kişi, işaret, belgisiz ve soru adıllarını (zamirlerini) ayırt edebilmeli;q Eylemlerde üç temel zamanı (geçmiş, şimdiki ve gelecek) ve eylem-lerde kişi anlamını kavrayabilmeli;q Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaç ve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilmeli, cümlede ayırt edebilir ve adlandırabilir;q İmlâ kurallarını uygulayabilmeli;q Noktalama işaretlerini doğru yazabilmeli ve yerinde kullanabilmeli; q Konuşmacıyı ve grup konuşmalarına görgü kurallarına uygun dinle-yebilbilmeli ve tartışabilmeli;q Kendini sözlü olarak ifade edebilmeli, olay ve yaşantılarını anlatabil-meli;q Metin ve konulara anlatabilmeli ve öykülendirebilmeli;- Kelime dağarcığını geliştirebilmeli;

q Olay ve yaşantılarını yazılı olarak anlatabilmeli;q Metindeki bilgileri metin dışında başka bir olayla (konuyla)ilişkilendirerek ve anlam kurarak yazılı anlatabilmeli;q Sorgulayarak açıklayıcı ve bilgilendirici yazılar yazabilmeli;q Okuma veyazma kurallarını uygulayabilmeli ve okuduğunu anlaya-bilmeli;q Edebiyat ve edebî türlerini kavrayabilmeli ve tanıyabilmeli; q Halk edebiyatı nesir türlerini (masal, fıkra vb.) ayırt edebilmeli;q Sanat eserlerini özetleyerek ve ayrıntılarıyla anlatabilmeli;q Sanat değeri olan (hikâye- öykü, roman, tiyatro, fabıl ve bilim-kurgu) eserlerinin temel özelliklerini tanıyabilmeli ve türlerini ayırtedebilmeli;q Radyo ve TV yayınları izleyebilmeli ve yorumlayabilmeli;- Film vetiyatro türlerini tanıyabilmeli, izleyebilbilmeli ve yorumlayabilmeli;q Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanabilmeli.

36

2. TÜRKÇE DERSİ 5. SINIFÖĞRETİM PROGRAMI

Öğrenme Alanı: İLETİŞİM

Amaçlar Içerik Kavramlar Metod ve etkinlikler

DİNLEME

• Dinleme kurallarınıuygulayabilme.

• Dinlediği için hazırlık yapma.• Dinleme amacını belirleme.• Dinleme amacına uygun yöntem belirleme.• Dikkatini dinlediğine yoğunlaştırma.• Görgü kurallarına uygun dinleme.

YöntemGörgükuralları

• İyi bir dinleyici olmak için… Etkinliği yaptırılır.• “Yerini bul” etkinliği yaptırılır.

Dinlediğini anlaya-bilme, özetleyebilmeve soru sorabilme.

• Dinlediklerini anlamlandırmada ön bilgilerinikullanma.• Dinlediklerinde vurgu, tonlama ve telaffuzadikkat etme.• Dinlediklerinde duygusal ve abartılı sözleriayırt etme.• Dinlediklerinde geçen bilmedikleri kelimele-rin anlamlarını tahmin etme.• Dinlediklerinde eş sesli kelimeleri ayırt etme.• Dinlediklerinde eş ve zıt anlamlı kelimeleriayırt etme.• Dinledikleri ile ilgili çıkarımlar yapma.• Dinlediklerinde “ne, nerede, ne zaman, nasıl,niçin ve kim” (5N 1K) sorularına cevap arama.•Dinlediklerinde sebep-sonuç ilişkilerinikurma.• Dinlediklerini başkalarıyla paylaşma.• Dinlediklerini zihninde canlandırma.• Dinlediklerini özetleme.

Vurgu TonlamaTelaffuzÖzetÖzetleme

• Dinlediklerinde ortaya konulan sorunları belirler ve çözümbulmaları istenir.• Dinlerken sürece katılması soru sorması, açıklamayapması istenir.• Dinlediği hikâye, masal veya metinden “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” sorularına cevap bulmalarıetkinliği yaptırılır.• Bilmediği kelimenin anlamını cümlenin anlamında sunu-lan görsellerden dinlediği konudan yararlanarak tahminetme.• Dinlediği bir masaldaki veya izlediği bir çizgi filmdekiabartıları, hayal ürünlerini belirlemeleri istenir. Etkinlik: “Tahmin Et” etkinliği yaptırılır.• “Eş Sesli” kelimeleri bul etkinliği yaptırılır (söylenişleriaynı, anlamları farklı kelimeleri bulmaları istenir). • “Neden? Çünkü…” etkinliği yaptırılır.

36

37


Tür, yöntem ve tekni-klereuygun dinleyebilme.

• Katılımlı dinleme.• Seçici dinleme.• Sorgulayarak dinleme.• Bilgi edinmek için haber, sunu, bel-gesel v.b dinleme ve izleme.• Eğlenmek için masal, hikâye, şiir,şarkı, tekerleme, tiyatro dinleme veizleme.• Grup konuşmalarını ve tar tış ma la rı -nı dinleme.

KatılımHaber TartışmaSorgulama

• Tiyatro-sinema izletilir.

KONUŞMA

Konuşma kurallarını uy-gulayabilme.

• Konuşmak için hazırlık yapama.• Dinleyicilerle göz teması kurma.• Kelimeleri yerinde ve anlamlarınauygun kullanma.• Kelimelerinde doğru telaffuz eder.• Akıcı konuşma.• Sesine duygu tonu katma.• Konuşmalarında beden dilini kul-lanma.• Konuşma sırasında gereksiz hareke-tlerden kaçınma.• Konu dışına çıkmadan konuşma.• Görgü kurallarına ve değerlereuygun konuşma.

• Öğrenciye bir araştırma konusu verilerek konuyla ilgilibilgi toplaması ve sınıfla paylaşması istenir.• Televizyondaki sunucuları seyretmeleri ve bir sunucununkonuşmasını canlandırmaları istenir.• Mutluluk ve ya üzüntü duyduğu bir olayı anlatma etkinliğiyaptırılabilir (üzüntü, sevinç ve korku gibi duyguları yan sı -tması).

37

3838


Kendini sözlü ifade ederekkonuşmaya katılabilme.

• Kendine güvenerek konuşma• Konuşmasında söz varlığını kullanır.• Yeni öğrendiği kelimeleri konuş ma -la rında kullanma.• Dinleyici grubunun ve bulunduğuortamı dikkate alarak konuşma.• Konuşmasında önemsediği bilgilerivurgular. • Düşüncelerini mantıksal bütünlükiçinde sunma.• Duygu, düşünce ve hayallerini sözlüolarak ifade etme.• Konuşmalarında “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” (5N 1K)öğelerini vurgulama.• Konuşmalarında mizahi öğelere yerverme.

• Sınıfta, okulda, sokak veya topluluk önündeki konu ş ma -larla, arkadaş, öğretmen, anne baba veya bir yetkiliylekonuşmanın birbirinden farklı olması gerektiği vurgulanır.• Konuşmalarında deyim, atasözü, tekerleme, mizahi öğelerkullanması teşvik edilir.• Sanatsal ürünler (resim, şiir, heykel) hakkında konuşmasıistenir.• Hayal kurmaları ve kurdukları hayali sınıfta paylaşmalarıistenir.• Bilgi edinmek amacıyla soru sorması istenir.• 5N 1K sorularıyla soru sorar.

Tür, yöntem ve tekniklereuygun konuşabilme.

• Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklıdurumlara uygun konuşma.• Grup çalışmalarında duygu vedüşüncelerini paylaşma.• Topluluk önünde konuşma.• Üstlendiği role uygun konuşma.• İkna edici konuşma.• Bilgi vermek amacıyla konuşma.• Sorgulayarak konuşma.

PaylaşmaBetimleme Rolİkna etme

• Drama, piyes veya canlandırmada üstlendiği rollerin özel-liklerine uygun konuşması istenir.• İleri sürdüğü düşüncenin kabul edilebilir gerçeklerini, ne-denlerini ve kanıtlarını ortaya koyar.Etkinlik: • Belirlenen bir konu ya da sorun hakkında beyin fırtınasıyaptırılır.• “Düşünen Adam” etkinliği yaptırılır.• Çevresindeki karşılaştığı her hangi bir sorunla ilgilikonuşmaları istenir.• Bir konuyla ilgili gazete, dergi, ansiklopedi ve buna benzerkaynaklardan bilgi toplayarak, sınıfta paylaşmaları istenir.• Belirlenen bir konu hakkında tartışma yaptırılır.

3939

ÖĞRENME Alanı


DİLBİLGİSİ

Dilimizin özelliklerini kavraya-bilme.Yazı dili ve yöre edebi dili ayırtedebilme aralarındaki farklarıgörebilme.

Dil nedir?• Dilimizin özellikleri• Konuşma dili• Yazı dili• Yöre dili• Dilbilgisi

Dil nedir?Dilimizin özellikleriKonuşma diliYazı diliYöre diliDilbilgisi

• Yöremizde kullanılmayan sesler ya da değişik seslerleörnekler yazınız. • Börek-burek, ağaç-agaç, geliyorum-gelim• Yöre diliyle birkaç cümle yazınız.

Cümle ve cümle çeşitlerini te-krarlama ve pekiştirme.

Cümle• Kurallı (düz) cümle• Devrik (kuralsız) cümle• Basit (yalın) cümle• Birleşik cümle

CümleKurallı (düz) cümleDevrik (kuralsız) cümleBasit (yalın) cümleBirleşik cümle

• Cümle ve cümle çeşitleri ile tekrarlama

Cümlede özne-yüklem uyu-munu kavrayabilme

• Cümlede özne-yüklemuyumu

Özne-yüklemUyum

• Cümlede temel öğeleri bulabilme ve özne-yüklem uyu-munu teklik-çokluk ve kişiye göre uygulama.

Cümlenin yardımcı öğeleri,nesne ve tümleçleri tanıyabilme

Yardımcı öğeler• Nesne• Tümleç (yer, zaman,sebep)

NesneTümleç

• Cümlede sorular sorularak yer (nereye, nerede-den,kim, kime, -de,-den); • Zaman (ne zaman, hangi gün); sebep (niçin, neden)tümleçlerini ne, neyi soruları sorularak nesneyi bulmaketkinliği yaptırılır.

Alfabemizdeki ünlü ve ünsüzharflerin özelliklerini kavraya-bilme,Ünsüz uyumu ve ünsüzyumuşaması ses olaylarını ka-vrayabilme.

• Ünlü harflerin ayırımı • Ünsüz harflerin ayırımı• Sürekli ünsüzler• Süreksiz ünsüzler• Ünsüz yumuşaması

Sürekli ünsüzlerSüreksiz ünsüzler

• Kelimelerde bulunan kalın ve ince sesli harflere verilenörnekte gibi yazmaları istenir.• Sert süreksizler, (p, ç, t, k) ile biten sözcükler, ünlü ilebaşlayan bir ek alarak yumuşamanın (b, c, d, g)uygulaması yaptırılır.


Hece ve hecenin özeli-klerini kavrayabilme

• Hece ve hecenin özellikleri• Açık hece• Kapalı hece

Hece • Kelimelerde hece sayısını ünlü harf sayısına göre be-lirleme etkinliği yaptırılır.

Dilimizde kök, kök–ek(yapım ve çekim ekleri)ilişkilerini kavrayabilme.

Kök kelimeler Kök-ek ilişkileriYapım ekleri (l, sız, cı, lık)Çekim ekleri (lar, ler, den,(i)yor)

KökEkYapım ekiÇekim eki

• Cümlelerde geçen kök halindeki kelimeleri bulmalarınoktalı yerlere yazma etkinliği yaptırılır.• Kelimelerin kök ve eklerini bulunuz etkinliğiyaptırılır.

Basit, türemiş ve bileşikadları ayırt edebilme.

• Basit adlar• Türemiş adlar• Birleşik adlar

Basit adlarTüremiş adlarBirlşik adlar

• Basit, türemiş ve birleşik adları ayır edebilmeetkinliği yaptırılır.• Örnek: Av – avcı – hanımeli • En yaygın kökler ve işlek eklerle kelimelerin türetil-mesi etkinliği yaptırılır.

Ad tamlamalarını kavra-yabilme, aldıkları eklemeanlamına göre çeşitlereayırabilme.

Ad tamlamaları• Tamlayan,• Tamlanan• Belirtili ad tamlaması• Belirtisiz ad tamlaması• Eksiz (takısız) ad tamlaması

Ad tamlamalarıTamlayan,TamlananBelirtili ad tamlamasıBelirtisiz ad tamlamasıEksiz (takısız) ad tamlaması

• Ad tamlamalarında tamlamaları bulunuz, türlerini be-lirtiniz alıştırmaları yaptırılır.

Varlıkların özelliklerinibelirten sözcükleri ayırtetmede ön adlardan önceyazıldığını kavrayabilme(sıfat). Küçültme ve pekiştirmesıfatları aldıkları ekleregöre ayırabilme.

• Ön adlar (sıfatlar)• Niteleme sıfatları• Belirtme sıfatları- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adları- Küçültme ve pekiştirme önadları

Ön adlar (sıfatlar)Niteleme sıfatlarıBelirtme sıfatları- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adlarıKüçültme ve pekiştirme önadları

• Niteleme ve belirtme ön adlarını ayırt edebilmealıştırmaları yaptırılır.• Cümlede ön adları doğru kullanma etkinliği yaptırılır.

4040


Kişi, işaret, belgisiz vesoru adıllarını (zamirle-rini) ayırt edebilme.Konuşma ve yazıdadoğru kullanabilme.

Adıllar (zamirle)-kişi-kişi adılları-belgisiz adılları-soru adılları

Adıllar (zamirle)- kişi- kişi adılları- belgisiz adılları- soru adılları

• Cümlede boş olan yerlere gereken adılları yazmaalıştırmaları yaptırılır.

Eylemlerde üç temelzamanı (geçmiş, şimdikive gelecek) ve eylem-lerde kişi anlamını kavra-yabilme.

• Geçmiş zaman• Şimdiki zaman• Gelecek zaman• Eylemlerde kişi anlamı

Geçmiş zamanŞimdiki zamanGelecek zamanEylemlerde kişi anlamı

• Temel zamanları eylemlerde kullanabilme etkinliğiyaptırılır.• Cümlelerde geçen zamanları belirleme etkinliğiyaptırılır• Eylemlerde kişi anlamını belirleme etkinliğiyaptırılır.

Belirteç (zarf), ilgeç(edat), bağlaç ve ünlemolan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilme,cümlede ayırt edebilmeve adlandırabilme.

• Belirteç (zarf)• İlgeç (edat)• Bağlaç• Ünlem

Belirteç (zarf)İlgeç (edat)BağlaçÜnlem

• Belirteç, ilgeç, bağlaç ve ünlem olan kelimeler ileuygulama alıştırmaları yaptırılır.

Eş anlamlı (anlamdaş),zıt (karşıt) ve eş sesli ke-limeleri kullanarak sözvarlığını geliştirebilme.

• Eş anlamlı kelimeler• Zıt anlamlı kelimeler• Eş sesli kelimeler

Eş anlamlı kelimelerZıt anlamlı kelimelerEş sesli kelimeler

• Kelimelerin eş ve zıt anlamları bulunur.• Eş sesli sözcüklerin değişik anlamlarını söz içindefark edebilme.Al-kırmızı, Yüz, ekmek, yemek, vb.Al-almak,

DÜZGÜN KONUŞMA VE YAZIM

İmla kurallarını uygula-yabilme.“-de” durum ekinin ya zıl -ışı ve “de” bağlacının ya -z ılışını ayırt etme ve ya -zıda doğru kullanabilme.

• “-de” durum eki yazılışı• “de” bağlacının yazılışı

“-de” Durum eki“de” Bağlaç

• “-de” durum eki ve “de” bağlacının yazılışı ile uygu-lama çalışmaları yaptırılır.

4141


“p-ç-t-k” süreksiz sert sessizlerinyumuşamalarını kavrayabilme.Yumuşak ve sert ünsüzleriayırabilme.Kelime sonunda süreksizyumuşak sessiz olanb-c-d-g seslerin bulunmadığınıkavrayabilme.

Ünsüz yumuşaması “p-ç-t-k”ses olaylarını uygulama.Kelime sonunda süreksizyumuşak sessiz “b-c-d-g” sessi-zlerin bulunmama ses olayları.

“p-ç-t-k” süreksizsert sessizler

Noktalama işaretlerini doğru ya-zabilme ve yerinde kullanabilme

• Noktalama işaretlerini doğruyazma ve kullanma.

NoktaVirgülKısa çizgiTırnak işaretiİki noktaKesme işareti

• Satır sonuna sığmayan kelimeleri hecelere doğruayırma uygulaması yapılır.• Noktalama işareti verilmeyen cümlelerden veya birmetinden gerekli noktalama işaretlerini kullanmalarıistenebilir.

ÖĞRENME ALANI: ANLATIM VE YARATICILIK


SÖZLÜ ANLATIM

Konuşmacıyı ve grupkonuşmalarına görgü kurallarınauygun dinleyebilme vetartışabilme.

• Görgü kurallarına ve değerlere(milli, manevi, kültürel, ahlaki,sosyal vb.) uygun konuşma.

Görgü kurallarıMilli-ManeviKültür-AhlakiSosyal

• Selamlaşma, tanışma, arkadaşlarıyla konuşma, teşekküretme, kutlama, özür dileme, telefonla konuşma vb. etkin-likler yaptırılır. • Konuşmacının sözünü bitirmesini bekleyerek, sözalarak, büyüklerine saygı göstererek konuşma.

ANLATIMKendini sözlü olarak ifade etme,olay ve yaşantılarını anlatabilme.

• Konuşmalarında yaşantısındanve günlük hayattan örnekler ve-rerek anlatma.• Belirlenen bir konuyu kavramıya da olayı verilen anahtar keli-melere göre anlatma.

AnlatımAnlatma

• Kendisini ve ailesini tanıtır.• Okulda geçen bir gününü günlük olaylarını, izlenim-lerini anlatmaları istenebilir.

4242


Olay ya da varlıkları betim-leyebilmeKonuşmalarında betimlemeyapabilme.

• Varlıkları ve nesneleri betimleme.• Doğadaki olayları betimleme.• Kişileri, görünüşü, duyguları vb. yönler-den betimleme.

Betimleme • Yer ve nesneleri renk, biçim, büyüklük vb.; kişilleridegörünüşü, duyguları yönlerde betimlemeler yapmalarıistenir.• Seçilen iki öğrenciden farklı ya da benzer özelliklerihakkında diğer öğrencilerin konuşmaları istenir.

Metin ve konulara anlata-bilme ve öykülendirebilme.

• Dinlediği bir konu ya da olayı anlatma.• Dinlediği hikâye, masal, metni, çocukfilmini, tiyatro temsilini anlatma öykü-leme.

ÖykülemeDolaylı anlatma

• Masal, hikâye metni film tekniğine uygun anlatır.

Sanat eserlerini özetleyerekve ayrıntılarıyla anlata-bilme.

• Okuduklarının konusunu belirleme veözetleme.• Metnin bir bölümünü ayrıntılarıyla an-latma.

ÖzetÖzetlemeÖzet çıkarma

• Okuduklarını ana fikri dikkate alarak kendi sözleriyleözetlemesi istenir.• Konuşmasını özetlerken özet olarak, böylece, sonolarak, sonuç olarak, kısacası, özetle sonucunda, ifade-leri kullanılması istenir.

Okuduğu metindeki bilgi-leri metin dışında başka birolayla, konuyla ilişkilen di -re rek anlam kurarak öykü-lendirebilme.Yaşantılarını öykülendirebi -lme.

• Metin dışı anlam kurma.• Benzerine göre öykülendirme.• Verilen plan ve anahtar kelimelere göreöykülendirme.• Kendi yaşantısından ve günlük hayattanörnekler anlatarak öykülendirme.

Metin dışıanlam kurmaÖyküleme

• Benzerine göre öykü anlatır.

Bir olay hakkında bilgi ver-mek amacıyla sorgulayabil -me ve cevap lan dı ra bi l me.

• Bilgi edinmek için soru sorma.• Bilgi vermek amacıyla cevaplandırma.

Soru sormaCevap verme

• Çevresinde karşılaştığı herhangi bir sorunla ilgilisorular sorarak ve cevaplandırarak bilgi vermeleri is-tenir.• Bilgi edinmelerinde ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçinve kim öğelerini vurgular (5N 1K).• Neden çünkü etkinliği yaptırılır.

4343


Söz varlığını geliştirebilme• Ekleri kullanarak kelime-ler türetebilme ve bileşikkelimeler kurabilme.• Eş sesli kelimeleri ayırtedebilme ve söyleyebilme.

• Yapım eklerini kullanarakkelime türetme.• Bileşik kelimeler kurma.• Eş sesli kelimeleri tanıma vesöyleme.

Türemiş kelimelerBileşik kelimelerEş sesli kelimeler

• Yapım eklerini kullanarak kelime türetme.• Bileşik kelimeler kurma.• Okuduklarında geçen eş sesli kelimeleri diğer (benzer)anlamlarını kullanıldığı cümleler söylemeleri istenir.

2.YAZILI ANLATIM

Yazma kurallarını uygula-yabilme

• Sayfa düzenine ve temizliğedikkat ederek yazma.• Kelimeler, cümleler vesaırlar arasında uygunboşluklar bırakarak okunaklıyazma

Sayfa düzeniOkunaklı yazma

• Satır çizgisine dikkat ederek yazar• Satırlara aynı hizadan başlar.• Sayfa kenarında uygun boşluklar bırakır.Okunaklı yazma alıştırmaları yaptırılır.

Olay ve yaşantılarını yazılıolarak anlatabilme.Yazılarında betimleme ya-pabilme.

• Anahtar kelimeler ve planagöre anlatma.• Varlıkları ve nesneleridoğadaki olayları kişileri be-timleme.

Betimleme • Verilen anahtar kelimelerin çağrıştırdığı başka kelimeleribularak yazmaları ve bu kelimeleri kullanarak bir hikâyeoluşturmaları istenebilir.• Eksik bırakılan bir metni tamamlama etkinliği yaptırılır.• Öğrencilerden kendilerinin on yıl sonra nasıl biriolacaklarını hayal etmeleri ve bu hayallerini betimleyerekyazmaları istenir (kişi betimlemesi).

Sanat eserlerini, metin vekonuları anlatabilme.

• Dinlediği bir konu ya daolayı metni (hikâye, masal)filmi ya da tiyatro temsiliniverilen plana göre anlatma.• Kendileri plan yapma vedolaylı anlatma.

Dolaylı anlatmaHikâye yazma

• Metin, film, tiyatro temsilini tekniğine uygun anlatma.• Olayların oluş sırası karışık olarak verilen cümlelerdenhikâye yazma.

4444


Sanat eserlerini ayrıntılarıylave özetleyerek anlatabilme.

• Metnin bir bölümünü ayrıntılarıylaanlatma.Bir eseri ya da konuşmayı özünü,amacını ve yapısını bozmadan anahatlarıyla kısaltma-özetleme yaparakyazma.

• Kendisine ilginç ve çekici gelen karakter, olay,yer vb. ile ilgili görüş ve düşüncelerini yazar.• Konunun ana fikir ve önemli noktalarının,öğrencinin kendi ifade biçimiyle özetlemesine dik-kat edilir.

Metindeki bilgileri metindışında başka bir olayla (ko-nuyla) ilişkilendirerek veanlam kurarak yazılı anlata-bilme.

• Metindeki düşüncelerle kendidüşünceleri arasındaki benzerlik vefarklılıkları anlatarak öykülendirme.• Yazılarında kendi yaşantısından vegünlük olayları anlatma giriş,gelişme ve sonuç bölümlerini dikkatederek yazma.

Giriş, gelişmeve sonuç bö-lümleri

• Olayları oluş sırasına göre yazar.• Yazısında giriş ve sonuç cümlelerini özenle seçer.• Yazılarında söz varlığından yararlanır.• Mantıksal bütünlük içinde yazar.

Sorgulayarak açıklayıcı ve bil-gilendirici yazılar yazabilme.1 yıl içinde üç yazılı yoklamayapılacaktır.

• Yazılarında sebep-sonuç ilişkilerikurarak bilgilendirici yazılar yazma.• Yazılarında ne, nerede, ne zaman,nasıl, niçin ve kim (5N 1K) öğelerinikullanarak yazılar yazma.

Soru yazmaCevaplandırma

• Merakını gidermek bilgi edinmek ve soru yazmabecerisini geliştirir. Amacıyla öğrencilere soruyazma fırsatları verilerek bilgilendirici yazılar vehaberler yazar.• 5N 1K sorularında sorular oluşturur.Okulca yapılan bir geziyle gözlem ve çevresindegerçekleşen olaylarla ilgili rapor yazmaları istenir.

Mektup, davetiye, tebrik kartıyazabilme.

• Mektup yazma.• Davetiye, tebrik kartı yazma.

MektupDavetiye Tebrik kartı

4545

ÖĞRENME Alanı: OKUMA, EDEBİYAT VE LEKTÜR


OKUMA KURALLARINI UYGULAYABILME

Okuma kurallarınıuygulayabilme

• Okuma amacına uygun yöntem belirleme.• Okuduğu metinleri doğru telaffuz etme.• Noktalama işaretlerine dikkat ederek okuma.• Rollere göre okuma.• Sesli okumada vurgu ve tonlamaya dikkat ederekokuma.• Lirik ve epik şiirleri okuma.• Akıcı okuma. • Kurallarına uygun sessiz okuma.• Dikkatini okuduğuna yoğunlaştırma.• Şekil, sembol ve işaretlerin anlamlarına uygunokuma.• Metnin türünü dikkate alarak okuma (masal, dram, şiir, roman).

Sesli okumaSesiz okuma Vurguluokuma Hızlı okuma

• Verilen bir metni vurgu ve tonlamalara dikkat ederekkonuşur gibi etkinliği yaptırılır.• Sessiz okumada, fısıldamada, dudaklarını kıpır da t ma -dan, başını sağa sola çevirmeden, öne arkaya sallanma-dan, gözleriyle takip ederek okumaları istenir.• Metindeki diyaloglar öğrenciler arasında paylaştırılarakokutulur.• Çevresinde gördüğü yönlendirme ve uyarı işaretlerininne anlama geldiği etkinliği yaptırılır.• “Tablo (çizelge) incele” etkinliği yaptırılır. • “Grafiği yorumla” etkinliği yaptırılır.

Okuduğunu anla-yabilme

• Metinde karşılaştığı yeni kelimelerin anlamlarınıtahmin ederek açıklama.• Okuma öncesi, okuma sırası ve sonrasında me-tinle ilgili soruları cevaplandırma.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgulama.• Okuduklarından çıkarımlar yapma.• Metindeki ortaya konan sorunları belirtme ve on-lara farklı çözümler bulma.• Metindeki düşüncelerle kendi düşünceleriarasındaki benzerlik ve farklılıkları belirleme.• Okuduğunu özetleme.• Metin içi anlam kurma,• Metin dışı anlam kurma.

• Sözlüğe bakarak, öğretmene sorarak ve başka kelimele-rin anlamlarını araştırma etkinliği yaptırılır.

4646

4747


EDEBIYAT

Edebiyat ve edebî türlerinikavrama ve tanıyabilme

• Edebiyat tanımının önemini kavrama• Masal, hikâye, fıkra, şarkı tekerlemetiyatro vb. edebi örneklerine aynı orandailgi duymalarına özen gösterme.

Edebiyat

Sözlü (Halk) ve Yazılı Ede-biyat

• Sözlü (Halk) ve Yazılı Edebiyat olmaküzere edebiyatın iki bölüme ayrıldığınıvurgulama.

SözlüYazılı

Sözlü Edebiyatın tanımı (Nazım ve nesir türleri)

•Sözlü (Halk) Edebiyatın özelliğini vur-gulama

• Bir şiir defteri tutmaları, kendi yazdığı ya da beğendiğişiirleri bu deftere aktarmaları istenebilir.• “Şiir Yazma” etkinliği yaptırılabilir.• Planlı yazma yöntemine uygun yazar. • Şiire uygun başlık seçer.• Belirlenen bir konuda grup olarak şiir yazmaları istene-bilir.

Nazım türleri: Sözlü (Halk) edebiyatı ürü -n lerinden Epik şiiri ile Lirikşiirlerini tanıyabilme— Şiirde dize ve dörtlüğüayırt edebilme— Nazımda vezin – heceveznini örneklerle kavraya-bilme— Nazımda ahenk ve ritmisezebilme.Nazımda kafiye Nazımda anlatım çeşitleri(gerçek ve mecazi anlatım) Nazımda kompozisyon

• Nazım türün ne olduğunu tanıma• Epik şiirin özelliklerini kavrama vetanıma – Epik şiirinde temel konu.• Lirik şiirdeki temel duygu ve konuyusaptama• Şiirdeki motiflere göre lirik şiiri ayırtetme• Epik ve lirik şiiri arasındaki far klı lı k -ları ayır etme• Şiirde dize• Şiirde dörtlük – kıta • Şiirde Ölçü ( hece vezni-yedili, sekizli,onbirli, onikili ... Hece dizeleri kavrama.• Şiirde ahenk ve ritmi sezme• Şiirde kafiyenin oluşmasını sağlayan eşsesli kelimeleri ayırt etme.

Lirik Epik-destanDizeDörtlük- KıtaÖlçü – VezinAhenkRitimMecazBenzetme(teşbih)

• Lirik şiir söyleme etkinliği yaptırılabilir.• Şiirdeki motiflere göre lirik şiiri ayırt eder• Şiirde ana duyguyu belirleme etkinliği yaptırılabilir.• Hecelerdeki vurgu, uzunluk, yükseklik gibi ses özelli-klerini, duraklarının düzenli bir şekilde tekrarlanmasıolan ritmi hisseder.• Şiirde hâkim olan renkleri tanır, anlamlandırır ve yo-rumlar.• “Şiirde Tablo İnceleme” etkinliği yaptırılabilir.• Her dizede anlatılan duyguları belirler. • “Şiir Tamamlama” etkinliği yaptırılır.• Kendi hayal gücünü kullanarak bir şiirin devamını getir-mek veya • Şiirde eksik bırakılan kelime yerlerini tamamlamaetkinliği yaptırılabilir.


• Kafiye çeşitlerini (yarım kafiye, tamkafiye, cinaslı ve zengin kafiye)• Ritim ve kafiyeyi ayırt etme.• Kelimelerin gerçek ve mecazianlamlarını ayırt etme. • Benzetme (teşbih), • Şiirde kullanılan benzetme örnekleribulma.• Renklerin değişik yerlerde kulla n ı l ı -şı ve ifade ettiği anlamlar.• Şiirin, nazım türünü dikkate alarakinceleme.• Şiirin ana duygusunu belirleme.• Şiirde lirik tablolar.• Şiirin sanatsal etkilerini tanıma.• Şiirde kullanılan motifleri tanıma.• Şiiri anlam ve biçim açısından de -ğer len dirme.

• Farklı duyguları yansıtan kelimeleri olumluve olumsuz olarak gruplandırılmaları istenebi-lir. • Öğrencilerin şairin kısa biyografisi ve diğereserleri hakkında bilgi edinmeleri içinaraştırma ödevleri verilebilir. • Şiiri şiir tekniğine uygun okuma etkinliğiyaptırılabilir.• Üzüntü, sevinç, korku gibi duyguları ifadeeden cümleleri ayırt etme ve okurken ses to-nuna bu tür duyguları yansıtma.

Halk edebiyatında nesirHalk edebiyatı nesir türlerini (masal,fıkra vb.) ayırt edebilmeMasal tanımını ve özelliğini kavraya-bilmeFıkranın tanımı Halk tiyatrosundan örnekler. Halk edebiyatı kısa türlerinden: atasö-zleri, tekerlemeler ve bilmeceleri ka-vrama ve tanıyabilme.Sanat değeri olan (hikâye- öykü, roman,tiyatro, fabıl ve bilim- kurgu) eserlerinintemel özelliklerini tanıyabilme ve ayırtedebilme. Türlerini ayırt edebilme

• Halk edebiyatı nesir türlerini tanıma• Masal tanımı ve özelliği• Masalın giriş (masalın başı),gelişme(masalın kendisi) ve sonuç(ibret dersi ve dilek tutma) bölümle-rini ayırt etme.• Masallarda zaman kavramı (miş’ligeçmiş zaman)• Masal kahramanları sınıflandırma(iyi-kötü, güzel-çirkin, zengin fakir,şehirli – köylü, eğitimli- eğitimsiz vb)• Gerçek olanla hayal ürünü olanıayırt etme. • Masalı diğer nesir türlerinden ayıretme.

MasalFıkraHalk tiyatrosuAtasözleri DeyimTekerlemeBilmece

• Okuduğu masal konusunda: ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim sorularına cevapbulmaları istenebilir.• Masaldaki olayın nasıl gelişeceğini ve sonu-cunu tahmin etmeleri istenebilir.• Okunulan masaldaki abartılı öğeleri ve hayalürünlerini belirlemeleri istenebilir. • Eksik bırakılan bir masalın tamamlanmasıistenebilir.• Bir karşılıklı konuşma metninde eksikbırakılmış yerleri tamamlamaları istenebilir. • Eğlenmek için fıkra, tekerleme veya bilmeceokuma veya söyleme etkinliği yaptırılabilir.

4848

4949


• Halk fıkralarının tanımı ve özelliği Halkfıkralarından tanınmış Nasrettin Hocafıkralarını tanıma • Hacivat ile Karagöz oyunu• Hacivat ile Karagözün tanımını yapma.Atasözlerin tanımı.• Atasözlerin belirgin niteliği (kısalık veözlük, ders ve öğüt verme, halk inan çla rı -nı ve gerçekleri yansıtma)• Atasözlerinde mecazlı anlatım.• Kimi atasözlerinde kafiye.• Tekerlemelerin tanımı ve özelliği• Bilmecelerin tanımı ve önemi• Tekerleme ve bilmecelerde kafiye venazım.• Öykü ve roman arasındaki farkı ayırma.• Edebi metnin türünü dikkate alarak ince-leme • Edebi metnin konusunu belirleme.• Edebi metnin ana fikrini belirleme.• Edebi metinde hikâye unsurlarını belir-leme (olay, kişi, yer, zaman).• Edebi metnin giriş, gelişme ve sonuç bö-lümleri hakkında tahminlerde bulunma.• Yazarın amacını belirleme.• Okunulan metnin yazarı hakkında bilgiedinme.• Okuduklarında sebep-sonuç ilişkisinikurma.• Edebi metindeki anlatış tarzı:Monolog ve diyalog.

• Okunulan metindeki mizahi öğeleri ayırt eder.• Mizah duygusunun gelişmesi için abartma, taşlama vetersini söyleme yollarıyla değişik etkinlikler yaptırılabilir.• Belirlenen bir deyim veya atasözü hakkında açıklamayapmaları istenebilir. • “Atasözünü Bul” etkinliği yaptırılabilir. Okunulan metni özetler.• Bir metnin giriş, gelişme ve sonuç kısımlarına ait karışıkolarak verilen paragrafları sıraya koymaları istenebilir• Okuduklarının ana fikrini dikkate alarak kendi ke-limeleriyle özetlemesi• Hikâye unsurları: ana ve yardımcı karakterler, yer, olay,zaman konusunda “hikâye haritası” etkinliğini yaptırabilir.• Öğrencilere yazarın kısa biyografisi ve diğer eserlerihakkında bilgi edinmeleri için araştırma ödevi verilir.• Kısa oyun yazmaları istenebilir.


LEKTÜR

Bağımsız olarak önerileneserlerden bölümler okumabecerisini kazanabilme

LEKTÜR LİSTESİ: Serbest okuma(lektür)

• Bu dönemde serbest okuma kitaplarıyla tanıtılır.• Öğrenciler, kitapları nereden temin edecek yerleri konu-sunda bilgilendirip yönlendirilir.• Bağımsız okumaya karşı ilgi uyandırma, motive etme veyönlendirme.• Yazarın kısa biyografisi hakkında bilgi edinir.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgular.• Okuduğu kitapta ortaya konulan sorunları belirler ve onlarafarklı çözümler bulur.• Okuduklarının ana fikrini dikkate alarak kendi kelimele-riyle özetler.• Kitapta geçen kahramanları analiz eder (baş ve yardımcıkahramanlar ve özellikleri).

ÖĞRENME Alanı: MEDYA KÜLTÜRÜ


Radyo ve TV yayınları izle-yebilme ve yorumlayabilme.

• Radyo ve TV yayınlarını izlemeve yorumlama.• Bilgi edinmek için haber, sunu,belgesel vb. dinleme ve izleme.

• Televizyondan ve radyodan izlenen güncel haberleritekniğine göre anlatması istenebilir.TV ve radyoda izledikleri haber, spor, belgesel vb. program-lar hakkında yorum yaptırılabilir.

Film ve tiyatro türlerinitanıyabilme, izleyebilme veyorumlayabilme.

• Film ve tiyatro konuları• Tiyatro, sinema izleme, seyretme.• Aktörler ve karakterler arasındakiilişkiler.• Film ve tiyatroda dekor, sahne,kostüm ve sesleme (müzik).

• Tiyatro, sinema vb. izletilebilir ve hakkında konuşma yürü-tülür.• Bir tiyatro, sinema, TV oyununda rol alanların rollerini oy-narken beden dilini nasıl kullandıklarını, sahne, kostüm,dekor ve sesleme hakkında tartışılabilir ve örnekler verilir.

5050


Bilgi, duygu ve düşüncelerinisunmak amacıyla bilişim tek-nolojisinden yararlanabilme.

• Bilgisayardan yararlanma. Bilgisayar • Bilgisayardan yararlanarak poster hazırlattırılır.• Farklı meslekler hakkında bilgi toplamaları istenebilir.

Okul kitaplığından dergi vegazetelerden yaralanma.

• Kitaplıktaki sıra ve dizim.Kitap, ansiklopedi, dergi ve gaze-telerden yararlanma ve bilgiedinme.

KitaplıkSıra-dizim

• Kitaplıktaki sıra ve dizinden yararlanarak kitap alma veçevirme uygulaması yaptırılır.

5151

3. DİDAKTİK ÖNERİLER (YÖNERGE)

Diğer Derslerle İlişkilendirmeTürk Dili Dersi öğretim programı planlama esnasında Çevre Bilgisi,Matematik, Resim Eğitimi, Müzük Eğitimi ve Beden Eğitimi der-sleri ile entegre planlama olanağı sağlamaktadır. Dil alanında yapılanentegre planlamada diğerleri arasında şunlardan da konular eklenebilir:Çevre Bilgisi (Öğrenci, sözlü ve yazılı ifade esnasında ve çevreyi be-timlerken tanışacağı sözcükler/kelimeler); Matematik aracılığı ile(Cicim ile sözcüklerin arasındakı ilişkilerini kav ra ya bilme le rin -de,örnek:yukarı/aşağı; sağ/sol; alçak/yüksek; çizgi çekmek ya dasayıları sözcük olarak yaklaşık ve tam sayılar); Resim Eğitimi ile(işlenilen metinler, edebî eserlerdeki olayları, kahramanları resmede-rek); Müzik Eğitimi ile (Sesli ve sessiz harflerle ilgili konularda veşiirlerdeki ritim ile ilgili); Beden Eğitimi ( Belli sesli ve sessiz harflerintelafuzunda).Ölçme ve Değerlendirme -Türkçe dersi ile ilgili konuların genel plan-lama çerçevesi içinde öğrencilerin başarılarını ölçme ve değer len dir -ilmesi için eğitim süreci esnasında olduğu gibi okuma yılının belli dö-nemlerde de yapılması gerekmektedir.-Türk Dili dersindeki konuların planlaması Öğretim Plan ve Programlakoordineli bir şekilde olmalıdır ve bütün eğitim alanlarının (Dil,Okuma, Edebiyat ve Lektür, Sözlü ve Yazılı İfade ve Medya Kültürü)kapsanması gerekmektedir. Alanlara göre ne kadar ders saatleriverildiğinde, öğretmenin çalıştığı okulun spesifik koşulları gözönündebulundurması gerekmektedir. Planlama esnasında, öğretmen, alanlarda -ki konuları birbirine benzer özellikleri olan konuları seçer. Bunun ya nı -sıra, alanlardan seçilen konuların amaçları doğrultusunda ve eğitim-öğretim değerlerine göre de plan ve programda yer ve süre verilmelidir.Programdaki konuların işleme açısından da eğitimde hepsine aynı öl-çüde yer verilmesi gerekmez. Bir öğretmen planlamayı nereden baş la -ya cağı ve nasıl yapacağını sunulacak/işlenilecek konunun içeriliğinden,

belirlenmiş olan amaçların düzeylerinden ve bütün bunların ger çek -leşebilmesi için gerekli olan zamanı gözönünde bulundurması gerek-mektedir. Zaman ayarını, daha doğrusu gerçekleşmesi gereken ko nu la -rın gereken ders sayısına göre paylaşımı öğretmen yapmaktadır ve bukonu paylaşımı yapılırken göze çarpacak kadar büyük zaman farkı ol -ma masına dikkat edilmesi hususunda tavsiye edilmektedir. Yıllık ders saatlerinin kullanıılması ile ilgili öneriler- Yılda 180 derssaati, haftada 5 ders saati. • Öğretim Alanların Göre Dağılım Şöyle Önerilmektedir: Dil-70 ders;Okuma, Edebiyat ve Lektür -70 ders; Anlatım ve Yaratıcılık – 30 ders;Medya Kültürü – 10 ders. Verilen öneride şunu da vurgulamakgerek-mektedir ki öğretmen, gereken konuları birleştirmelidir(ör. Dil öğretimalanındaki konuları Edebiyatla, Anlatım ve Yaratıcılık, Medya Kültürüalanlarındaki konularıyla birleştirebilir).

Araç ve Gereçler:» Öğretim ders ile ilgili okul düzeyinde ve eğitim bakanın onay verdiğiokuma kitabı seçilecek;» Masallar, öykü/hikâye, kitapları, albümler, oyun kitapları, ansiklope-diler, sözlükler, kılavuzlar (öğretmenler için) vb.» İnternet, eğitim softverleri (toolkid - programı vb.);» Dergiler - geleneksel çocuk dergileri (onaylı dergiler);» Görsel-işitsel (audio-vizüel) araç ve gereçler- CD’ler, ses bantları vb.ve diğer edebî eserler (metinler); » Düzeye uygun, okumayı geliştirici kaynak kitaplar;» Okumak için yakın çevrede bulunan kaynaklar: Kültür anıtları, müze-ler, kültür evleri, kütüphane, sinemalar, tiyatrolar, milli parklar vs...vs.

5252

4. ÖĞRENCİ BİLGİ VE BECERİLERİNÖLÇME VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkçe derslerinde de çalışmaların sürekli olarak değerlendirilmesi çokönemli olduğunu başlangıçta belitmiştik. Ancak, kanun ilköğretimdebetimsel (yazılı olarak) değerlendirme I-III sınıflar arasındaöngörmüştü. IV. Sınıftan itibaren öğrencilerdeki değerlendirme sayısaldeğerlendirmeye geçilecek ancak öğretmen bu sayısal değerlendirmeyekadar gelebilmesi için öğrenciyi yine aynı şekilde takip etmeli, yine birkaç kez betimsel olarak (ki ona I.-III. sınıflarda mikrosumatifdeğerlendirme diyorduk) değerlendirip sonuçları öğrencilere ve velilerebildirecek ve sonunda bütün mevcut bilgileri özetliyerek okuma yılınınsonunda en iyi şekilde ve öğrencinin notunu ki o not öğrencinin gerçekbilgisini yansıtacak olan notu ortaya çıkarmalıdır. Çünkü değerlendirme:1. Öğrencilerin düzeylerini, amaçlanan davranışlara hangi ölçüde yak la -ş tıklarını saptamaya yarar;2. Öğretmenin, izlediği yöntemin, çalışmalarının verimli ölçüye, do lay -ısıyla yeni tedbirler olarak yeni yöntemler, çalışmalar plânlamaya götürür;3.Daha geniş ölçüde düşünüldüğü zaman, programların geliş tir il me sin -de yol gösterici olur.Türkçe öğretimi, türlü etkinlikleri içeren bir derstir. Bunun içinöğretmen, her öğrenci için ayrı ve ayrıntılı bir “Ölçme ve De ğer len dir -me Fişi düzenlemeli; öğrenciyi sürekli olarak izlemeli, durumu fişeişlenmelidir.Bu sınıflarda da (IV.-VI.) öğretim yılı başından itibaren her öğrencininfiziksel, duygusal, toplumsal yönlerden okuma yazmaya hazır olma de-receleri saptanmalı ve bu sürekli olarak izlenmelidir.Bütün beceriler saptanmalı, başarısızlık ve gecikmeler için gerekli ön-lemler alınmalıdır. Bu önlemlerin yeterliliği de denetlenmeli, izlenmeli;gerekirse yeni önlemlere gidilmelidir.

V. sınıflarda Türçe öğretmeni her öğrenci için ayrı ayrı fiş tutar. Bu fiştebu sınıf için amaçlanan davranışlar ayrı yer verir. Her öğrencinin budavranıştaki başarısı ölçülür, izlenir. Gecikmeler giderilirken, ağırilerleyişler hızlandırılmaya çalışılır.Bu dönemde de öğretmenin doğru gözlemleri ve değerlendirmeleri çokönemli ve en etkili yoldur.Gözlemler zaman zaman değil, sürekli ve planlı programlı olmalıdır. Dördüncü sınıfta Türkçe öğretim dersinin okuma yılı esnasında plan veprogramla öngörülen bütün etkinliklerin başlıca ölçme yolları:Öğretmenin gözlemleri, okuma, sözlü ve yazılı yoklamalar, testler, pra-tik uygulamalar olan sunu ve sözlü alıştırmalar, veya altan çizili ya daçevreliyerek (çembere alınmış) resimli- yazılı alıştırmalar yardımıylayapılmalıdır.Öğrenciler sık sık okutturulmalı ve okumadaki gelişmeler ölçülmelidir.Öğrencilerin gördüklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayıpanlamadıkları V. sınıfta da sözlü ve yazılı olarak ölçülmesi gerekenlerölçülüp değerlendirilir ancak bu değerlendirme (notlandırma) okumayılın sonunda sayısal olarak olmalıdır.Ölçme ve değerlendirme tür ve aşamaları:

DİYAGNOSTİK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEÖğretmen, okuma yılın başlangıcında eğitim ve öğretime başlamadanönce öğrencilerin durumunu öğrenebilmek için diyagnostik ölçme vedeğerlendirme yapar ve ondan sonra plânladığı etkinliklere geçer. Böy-lelikle bu birönceki sınıfta planlaştırılan ve gerçekleştirilen etkinliklerinkalitesinin durum tesptini yapıp bir sonraki planlamadaki konu ve etkin-liklerin daha kaliteli gerçekleşmesi açısından faydalı olur. Diyagnostikölçme ve değerlendirmeyi öğretmen değişik tekniklerle uygular/kulla-nabilirler,mesela:Teşhis (diyagnostik) testleri, öğretmen tarafından

5353

hazırlanmış sözlü sorular, öğrenciler tarafından hazırlanmış sözlü soru-lar, kısa kısa metinler yazarak.

FORMATİF DEĞERLENDİRMEV. sınıfta Türkçe dersi öğretimi süreci esnasında, formatif takibin(izleme) yapılması tavsiye edilmektedir. Bununla öğretmen, belli dö-nemlerde öğrencilerinin bilgi seviyelerini ve programdaki konuların nederecede kavranıp kavranılmadığını saptama olanağı olabilecektir. For-matif ölçme ve değerlendirmeyi öğretmen birçok metodlarla takip ede-bilme olanağı vardır:• Öğretmen/öğrenci arasındaki konuşmalarla• Sözlü sunularla• Yazılı yoklamalarla• Testler• Ev ödevleri• Ürün Dosyası (Portfolyo) :– Göstergelerin toplanması (çocukların çalışmaları, el işleri, yazılar vb.)-her öğrenci için ayrı ayrı;– Türkçe dersinin kalitesinin artması için Ürün Dosyası veliler içinokuma yılı boyunca açık olması gerekmektedir.– Öğrencilerin Ürün Dosyası temizlenerek seçilmmiş örneklerdenolmalı ve – Fişler- (formatif olarak hergün hazırlanan fişler) her öğrenci içinhazırlanan ve yapılanan etkinliklerden sonra gereken bilgileri kaydet-meye yarayan fişler• Her program alanı için hazırlanmış ayrı ayrı araçlar. Öğretmen burada,Türkçe programıyla ilgili elde ettiği bütün başarılarını kaydeder (kogni-tif-entelektüel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikomotorik yönü). Kayıt li-stelerinde toplanmış bilgiler, geri dönüşlü bilgiler olarak öğrencilere,velilere ve özellikle öğretmenlerin çalışmalarına yarıyacak bilgilerdir.

MİKROSUMATİF DEĞERLENDİRME • Her üçayın sonunda, formatif değelendirmeden elde edilen bilgileredayanarak betimsel (yazılı) mikro-sumatif değerlendirme yapılır.

SUMMATİF DEĞERLENDİRME• Bütün takip ve formatif değerlendirmeye dayanarak öğretmen,öğrencinin her program alanı çerçevesi içinde ve her öğrencinin ayrıayrı gelişim durumunu değerlendirir, ve gereken notunu belirler (be-timsel olarak yazar).Belli dönemlere ve belirlenen düzeylere göre her öğrenci içinhazırlanan summatif betimsel (yazılı) değerlendirmeden (nottan) sonraokuma yılın sonunda bu değerlendirmeye uygun sayısal

5454

6. ÖĞRETİM KADROSU İLE İLGİLİNORMATİF

7. ÖĞRETİM PROGRAMININ HAZIR-LANMASINDA GÖREV ALANLAR

V,V ve VI. Sınıflar için Derslik ile V Sınıf eğitim Araç ve Gereçler Nor-matifi Eğitim ve Bilim Bakanlığı 28.02.2008 tarihinde aldığı 07-18130/1 no’lu kararıyla gereken düzenlemeler yapılmıştır.

5. EĞİTİM STANDARDLARI

Bu öğretim programının gerçekleşmesi için İlköğretim Kanununöngördüğüne göre Pedagoji Fakültesinden Türkçe bölümünden mezunolan ilköğretim sınıfsal bölümü ve okulöncesi öğretmenleri (profesör-leri) ders verebileceklerdir.

İlköğretim 4,5,6. Sınıflar Türkçe Dersi Öğretim Programınınhazırlanmasında görev alanlar:• Türkçe Dersi İlköğretim 5. Sınıf Eğitim Programı Komisyonu Üyeleri: • Doç. Dr. Sevin ALİL: Üsküp “Kiril ve Metodiy” Ünivesitesi, Türko-loji kürsüsünde eğitim görevlisi;• Mr. Osman EMİN - Üsküp “Tefeyyüz” İlköğretim okulu - okul peda-gogu;• Mr Aktan Ago-Üsküp “Yosip Broz Tito” Lisesi– Türkçe öğretmeni. -Cemile ALİ - Üsküp “Tefeyyüz” İlköğretim okulunda -sınıföğretmeni;• Yakup İLYAS: Eğitimi Geliştirme Dairesinde Türkçe Danışmanı -Tür-kçe program koordinatörü;

Eğitim ve Bilim Bakanı, dokuzyıllık ilköğretim eğitimindeki 4 sınıf içinTürkçe öğretim dersi programını no. 07-4046/1 kararıyla 22.05.2008 ta-rihinde onayladı.

5555

5656

СРПСКИ ЈEЗИК

НAСТAВНИПРОГРAМDEВEТГОDИШЊE ОСНОВНО ОBРAЗОВAЊE

5757

5858

На основу члана 55 става 1 Закона о организацији и раду ор-гана државне управе („Сл. весник на РМ“ бр. 58/00 и 44/02)члана 24 и 26 Закона о основном образовању („Сл. весник наРМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 и 51/07), мин-истар образовања и науке донео је наставни програм за пред-мет Српски језик у V разреду деветгодишње основне школе.

1. ЦИЉЕВИ НАСТАВЕ У VРАЗРЕДУ

q da se u~enik/u~enica osposobi da pravilno izgovara, ime -nu je i razlikuje samoglasnike i suglasnike i da suglasnikerazlikuje po zvu~nosti; q da u~enik/u~enica usvaja i pravilno upotrebqava pojmove ovrstama imenica, prideva u usmenom i pismenom izraàvawu;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno opredequjegla golskoto vreme i glagolske oblike u pismenom i usmenomizraàvawu;q da u~enik/u~enica usvaja pojmove o pomo}nim glagolima bi -ti i hteti i da pravilno upotrebqava wihove oblike;q da u~enik/u~enica usvaja pojmove o strukturi re~enice i dase osposobi da ih pravilno upotrebqava;q da u~enik/u~enica prepoznaje homonime, deminutive i aug -mentative i pravilno ih upotrebqava u govoru i pisawu;q da se u~enik/u~enica osposobi da pravilno upotrebqavapravopisne norme prilikom pisawa;q da u~enik/u~enica usavr{i tehniku izraznog ~itawa raz -li~itih vrsta tekstova;q da u~enik/u~enica usvaja pojmove iz proze: o pri~i, basni,de~jem romanu; o govoru lika; o temi i da se osposobi da ihprepoznaje u tekstu;q da se u~enik/u~enica osposobi da vr{i tematsku i kompozi-cijsku analizu epske i lirske pesme uo~avawem i opisivawempoetskih slika;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno ~ita nasloveiz srpske i svetsek kwièvnosti i da argumentovano govori olikovima i doga|ajima;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno usmeno i pis-

5959

meno pri~a, prepri~ava, opisuje i obave{tava; q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno prezentuje irazlikuje doga|aje, likove, dekor, scenografiju i kostimo-grafiju filma i pozori{ne predstave;q da se u~enik/u~enica osposobi da samostalno vr{i klasir-awe kwiga, novina i ~asopisa.

2. КОНКРЕТНИ ЦИЉЕВИ

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Језик

Циљеви Садржине Појмови Активности и методе

Da se u~enik/u~enica os po so -bi:• da razume jezık kao sistemznakova;

• Jezik kao sredstvoza op{tewe• Signali i simbolikao sredstva za op { -te we

• jezi~ni znakovi; • Ve`be za uo~avawe razlika izme|u jezi~nogznaka, slike kao znak i signala.

Gramatika

• Da pravilno izgovara glasoveprilıkom govorewa i ~itawa;• da imenuje samoglasnike isuglasnıke;• da razlikuje suglasnike pozvu~nosti;

• Samoglasnici• Zvu~ni i bezvu~nisuglasnici

• samoglasnici;• zvu~ni i bezvu~nisuglasnici;

• Ve`be za pravilno izgovarawe samoglasnika isuglasnika.• Ve`be za izgovarawe suglasnika u parovima (pozvu~nosti).• Ve`be za diskriminaciju glasova (b - p; d – t; g –k; | – }; x - ~; z - s; ` - {).

• da usvoji pojam zbirnih ime -ni ica;• da pravilno upotrebqavazbir ne imenice u govoru;• da razlikuje zbirne imeniceod ostalih vrsta imenica;

• Imenice: zbirneimenice

• zbirne imenice • Ve`be za usvajawe pojma zbirnih imenica• Ve`be za pravilnu upotrebu zbirnih imenica ugovoru.• Ve`be za razlikovawe zbirnih imenica od os-talih vrsta imenica.

6060


• da usvoji pojmove pri-svojnih prideva i wiho-vog roda i brojaj;

• Prisvojni pridevi• Rod i broj kod pride va

• prisvojni pridevi;• rod;• broj;.

• Ve`be za usvajawe pojma prisvojnih prideva.• Ve`be za razlikovawe kategorija roda i brojakod prideva.

• da usvoji pojmove li~ -nih, prisvojnih i pokaz-nih zamenica; wihovogro da i broja;• da raspoznaje li~ne;pri svojne i pokazne za-menice u tekstu;

• Zamenice:• li~ne• prisvojne• pokazne• Rod i broj kod zameni ca

• li~ne zamenice;• prisvojne zamenice;• pokazne zamenice;• rod;• broj;

• Ve`be za usvajawe pojma li~nih zamenica.• Ve`bi za usvajawe pojma prisvojnih zamenica.• Ve`be za usvajawe pojma pokaznih zamenica.• Ve`be za razlikovawe li~nih, prisvojnih i po-kaznih zamenica i wihovog roda i broja.

• da pravilno mewa gla-gole biti i hteti u sa -da {wem vremenu;• da samostalno odre|ujeglagolsko vreme (u sa -da{ wosti, pro{losti ibudu}nosti);• da pravilno mewa gla-gole u sada{wem, pro{ -lom i budu}em vremenu;• da pravilno upotreb-qava ooblike glagolaza pro{lost, sada{wosti budu}nost u govoru (upismenom i usmenom ob -li ku);• da razlikuje oblikegla gola za sada{wost,pro{lost i budu}nost.

• Glagoli• sada{we vreme• prezent glagol biti ihteti;• pro{lo vreme;• буду}e vreme.• mewawe glagolskog ob -li ka po vremenu, licu ibroju

• glagoli;• sada{we vreme;• pro{lo vreme;• budu}e vreme;• lice;• broj;

• Ve`be za mewawe glagola biti i hteti u sa da{ -wem vremenu.• Ve`be za opredeqivawe glagolskog vremena.• Ve`be za mewawe glagola po vremenu (po vre-menu, licu i broju).• Ve`be za pravilnu upotrebu glagolskog vre na ugovoru (u pismenom i usmenom obliku).• Ve`be za razlikovawe oblika glagola u sa da{ -wem, pro{lom i budu}em vremenu.

6161


• da usvoji pojam proste re ~enice;• da prepoznaje proste re ~e nice utekstu;• da razlikuje proste re ~e nice odos talih re~enica (sloènih) u tek-stu;

• Prosta re~nica:• prosta re~enica sa podme-tom i prirokom• prosta re~enica sa podme-tom, prirokom i neophodnimre~eni~nim ~lanovima (pred-metima i prilo{kim odredba -ma). *prak ti~na primena bezdefinisawa

• re~enica;• prostare~enica;

• Ve`be za sastavqawe re~enice sa pod-metom i prirokom.• Ve`be za sastavqawe re~enica sa pod-metom, prirokom i neophodnim re ~e ni -~ nim ~lanovima (predmetom i pri lo{ -kim odredbama, bez definisawa ne op -hodnih re~eni~nih ~lanova), kao na pr.:Petar ~ita./ Petar ~ita kwigu./Petar ~ita kwigu u sobi.

• da razlikuje sloène re ~e nice odprostih re ~e ni ca;• da samostalno sastavqa slo ̀ enere~enice;

• Sloèna re~nica • re~enica;• sloènare~enica;

• Ve`be za prepoznavawe sloènih re -~e nica.• Ve`be za sastavqawe sloènih re~e -ni ca.

• da prepoznaje homonime u re ~e ni -ci;• da prepoznaje deminutive u re~e ni -ci;• da prepoznaje augmentative u re~e -ni ci;• da pravilno primewuje homonime,deminutive i aug mentative u govo -ru;

• Re~i:• homonimi (re~i istog ob li -ka, a razli~itog zna ~e wa)• deminutivi (re~i koje oz na -~a vaju ne{to {to je umaweno)• augmentativi (re~i koje oz -na ~avaju ne{to {to je uve }a -no)* prakti~na primena bez de-finisawa

• homonimi;• deminutivi;• augmenta-tivi;

• Ve`be za otkrivawe re~i koje imajuisti oblik, ali razli~ito zna~ewe.• Ve`be za otkrivawe re~i koje oz na ~a -vaju ne{to {to je umaweno ili uve}ano.• Ve`be za pisawe re~i koje ozna~avajune{to {to je umaweno ili uve}ano.

• da stekne pojam direktnog govora;• da stekne pojam indirektnog go-vora;• da prepri~ava uz pomo} indirekt-nog govora;

• Direktan (neposredan) govo• Indirektan (posredan) go vor

• direktan (ne-posredan)govor;• indirektan(posredan)govor;

• Aktivnosti za usvajawe pojma direk-tnog govoraa• Aktivnosti za usvajawe pojma indirek-tnog govora.• Ve`be za transformaciju indirektnoggovora u direktan govor i obrnuto.

6262


Правопис

• da pravilno upotrebqavainterpunkcijske zna koveza direktan go vor;

• Upotreba interpunkcij-skih znakova: dve ta~ka,ti re i navodnike u direk -t nom govoru

• interpunkciski znakovi zadirektan govor (dve ta~ke,tire, navodnici);

•Ve`be za pravilnu upotrebu inter-punkcijskih znakova za direktan govor.

• da pravilno upotrebqavaveliko slovo kod pisawaimena naroda i pripad-nika naroda;• da pravilno pi{e nazivepraznika koji po ~i wu bro-jem;

• Upotreba velikog slovakod pisawe imena narodai pripadnika naroda• Pisawe naziva praznikakoji po~iwu brojem

• veliko slovo; • Ve`be za upotrebu velikog slova kodpisawa imena naroda i pripadnika na-roda.• Ve`be za pravilno pusawe nazivapraznika koji po~iwu brojem.

• da pravilno upotrebqavaskra}enice u tekstu.

• Pisawe skra}enica • skra}enice • Ve`be za upotrebu skra}enica.

6363

PROGRAMSKO PODRU^JE: îtawe literature i lektire


Читањe

U~enik/u~enica se osposobqava:• da izrazno ~ita umetni~ke tek-stove (sa usavr{enom tehnikom);• da ~ita tekst po ulogama;• da izvodi dramsku igru;

• Usavr{avawe tehnike izraz-nog ~itawa umetni~kih tek-stova• Izrazno ~itawe po ulogama(dramska igra u u~ionici, sausovr{enom tehnikom izraznog~itawa)

• izrazno ~itawe;• dramsko ~itawe;

• Ve`be za usovr{avawe tehnikeizraznog ~itawa (pravilno disawe,dikcija, intonacija, tempo, pauze ure~i, ritam i dr.), tekstova saumetni~kom sadrìnom.• Ve`be za dramsko ~itawe uloga.• Ve`be za organizovawe dramskihigara u u~ionici.

Литература

• da usvoji pojam pri~e;• da usvoji pojam basne;• da usvoji pojam romana za decu;• da razlikuje govor pisca od go-vora likova;• da usvoji pojam tema u tekstu;• da samostalno da utvr|uje temui ideju u tekstu;

• Pri~a (pojam)• Basna (pojam)• Roman za decu (pojam)• Govor pisca• Govor likova• Tema (imenovawe)

• pri~a;• basna;• roman za decu;• govor pisca;• govor likova;• tema;

• Ve`be za usvajawe pojma pri~e.• Ve`be za usvajawe pojma basne.• Ve`be za usvajawe pojma romana zadecu.• Ve`be za razlikovawe govora pis -ca od govora likova.• Ve`be za usvajawe pojma teme.• Ve`be za usvajawe pojma ideje.• Ve`be za utvr|ivawe teme u tek-stu.Tehnike: savremene tehnike kao{to su petoredno, skeletni pri-kaz, prozor i problemsko postav-qawe.

6464


Поезија

• da vr{i sadrìnsku ana-lizu epske pesme;• da vr{i sadrìnsku ana-lizu lirske pesme;• da pronalazi patriotskaose}awa u pesmi;• da pronalazi humoristi~neelemente u pesmi;

• Epska narodna pesma• Lirska narodna pesma:• Patriotska pesma• Humoristi~na pesma– osnovno os}awe (motiv)– poetska slika– opisivawe– rima (bez definisawe)

• epska narodna pes -ma;• lirska narodna pes -ma;• patriotska pesma;• humoristi~na pes -ma;• poetska slika;• rima;

• Ve`be za sadrìnsku analizu epske pesme(nastavna obrada kao epskog teksta).• Ve`be za sadrìnsku analizu patriotskepesme.• Ve`be za analizu patriotske pesme po planuteksta.• Ve`be za analizu humoristi~ne pesme popla nu teksta.• Ve`be za analizu lirske pesme sa otkriva-wem poetske slike, rime.• Napomena: koriste se odgovaraju}e savreme -na tehnika ~itawa i pisawa.

Лектира

• da samostalno ~ita naslovedela iz srpske i svetskekwi ̀ evnosti;• da otkriva tematsko-idejnuosnovu dela;• da odgovara i da postavqapitawa u vezi sa pro~itanimtekstom;• da argumentovano govori olikovima i doga|ajima u tek-stu;• da vr{i lokalizaciju do ga -|aja po vremenu i prostoru.

• [est naslova iz srpskei svetske kwièvnosti

• lektira (~itawekod ku}e).

• Ve`be usmerene na motivaciju za ~itawetekstova izvan predvi|enih nastavnih so dr -à ja.• Upoznavawe so osnovnim biografskim po-dacima o autorima lektirnih dela.• Ve`be za samostalno otkrivawe tematsko-idejne osnove dela.• Razgovor o pro~itanom tekstu sa argumento-vanim govorewem o likovima i doga|ajima utekstu.• Ve`be za lokalizaciju doga|aja po vremenu iprostoru.Napomena: primewuju se kreativne tehnike~itawa i pisawa.

6565

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Изражавање и стварање


Усмено изражавање

U~enik/u~enica se osposobqavada usmeno:• samostalno prepri~ava doga|ajo kome je slu{ao/la od drugoglica;• samostalno prepri~ava tekstsa umetni~kom i nau~no-popu-larnom sadrìnom;• samostalno i op{irno pre pri -~a va obra|en tekst;• u obliku rezimea samostalnoprepri~ava obra|en tekst;• samostalno prepri~ava doga|ajiz vlastitog doìvqaja;• samostalno pri~a po datim te -mat skim re~ima;• samostalno opisuje stvar, lik(idol), sliku.

• Samostalno prepri~avawedoga|aja o kome je ~uo od drugoglica;• Samostalno prepri~avawe tek-sta sa umetni~kom i na u~ no-popularnom sodrìnom;• Prepri~avawe (op{irno) ob -ra|enog teksta;• Prepri~avawe (u obliku rezi-mea) obra|enog teksta;• Pri~awe o doga|aju i o vlasti-tom doìvqaju;– Pri~awe na zadate tematskere~i;– Samostalno opisivawe: stva ri,slike, lika/idola.

Prepri~avawe;• Pri~awe;• opisivawe;• obave{tavawe;

• Ve`be za samostalno pre pri~avawedoga|aja o kome je ~uo od drugog lica;• Ve`be za samostojno pre ras ka ̀ u va -we na obraboteni tekstovi so umet -ni~ka i nau~no-popularna so dr ̀ i na.• Ve`be za samostalno op{irno pre-pri~avawe obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno prepri~avawe(u obliku rezimea) obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno pri~awe odoga|aju i o vlastitom doìvqaju;• Ve`be za samostalno opisivawestvari, lika (idola) i slike.

6666


Писмено изражавање

U~enik/u~enica se osposobqavada pismeno:• samostalno prepri~ava doga|ajo kome je slu{ao/la od drugoglica;• samostalno prepri~ava tekstsa umetni~kom i nau~no-popu-larnom sadrìnom;• samostalno op{irno pre pri ~a -va obra|en tekst;• u obliku rezimea samostalnoprepri~ava obra|en tekst;• samostalno pri~a o doga|aju izvlastitog doìvqaja;• samostalno pri~a po datim te-matskim re~ima;• samostalno opisuje stvar, lik(idol), sliku;• samostalno pi{e pismo.

• Prepisivawe odabranogdela obra|enog teksta; • Samostalno prepri~avawedoga|aja o kome je ~uo od dru-gog lica;• Samostalno prepri~avaweobra|enih tekstova sa umet -ni~ kom i nau~no-popularnomsadrìnom;• Prepri~avawe (op{irno)obra|enog teksta;• Prepri~avawe (u obliku re-zimea) obra|enog teksta;• Pri~awe o doga|aju i o vla-stitom doìvqaju;• Pri~awe na zadate tematskere~i;• Sastavqawe pri~e po analo-giji;• Samostalno opisivawe:stvari, slike, lika/idola;• Obave{tavawe o doga|aju• Pismo

• Prepisivawe;• Prepri~avawe;• Pri~awe;– opisivawe;– obave{tavawe;– pismo;

• Ve`be za samostalno prepisivawe oda -branog dela obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno prepri~avawedo ga|aja o kome je ~uo/la od drugog lica;• Ve`be za samostalno prepri~avawe ob -ra |enih tekstova sa umetni~kom i na u~ -no-popularnom sadrìnom;• Ve`be za samostalno op{irno pre-pri~avawe obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno prepri~avawe (uobliku rezimea) obra|enog teksta;• Ve`be za samostalno pri~awe o do ga |a -ju i o vlastitom doìvqaju;• Ve`be za sastavqawe pri~e po analogi -ji;• Ve`be za samostalno opisivawe stvari,lika (idola) i slike;• Ve`be za pismeno obave{tavawe;

6767

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Медијумска култура


U~enik/u~enica se osposobqavada:• samostalno prepoznaje doga|ajeu filmu i u pozori{noj preds ta -vi;• samostalno prepoznaje dekor ufilmu i u pozori{noj pred-stavi;• samostalno prepoznaje sce no -gra fiju i kostimografiju u fil -mu i u pozori{noj predstavi;• samostalno prepoznaje muzi~kuilustraciju u filmu i u po-zori{noj predstavi;• Samostalno vr{i pret ra ̀ i va -we kwi`nog fonda i de~jih ~a -so pisa.

razlikovawe:doga|aja u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

razlikovawe:likova u:– filmu;– pozori{noj predstavi;razlikovawe:dekora u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

razlikovawe:scenografije u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

razlikovawe:kostimografije u:– filmu;– pozori{noj predstavi;

Biblioteka– samostalno pretraìvawekwi`nog fonda i ~asopisa.

• Doga|aj;• likovi;• dekor;• scenografija;• kostimografija.

• Ve`be za utvr|ivawe znawa o do -ga |ajima u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o do -ga|ajima u pozori{noj predsta vi;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o de-koru u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o de-koru u pozori{noj predstavi;• Ve`be za utvr|ivawe znawa osce nografiji u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa oscenografiji u pozori{noj pred-stavi;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o ko-stimografiji u filmu;• Ve`be za utvr|ivawe znawa o ko-stimografiji u pozori{noj pred-stavi;• Ve`be za samostalno pret ra ̀ i -va we kwi`nog fonda i ~asopisa.

6868

3. ДИДАКТИЧКЕ ПРЕПОРУКЕ

Sodràj nastavnog programa za predmet srpski jezik omo gu -}uje integrirano planirawe sa nastavom iz predmeta upozna -vawe okoline, matematike, likovnog obrazovawa, muzi~kogobrazovawa i fizi~kog i zdravstvenog obrazovawa. U in -teg ri ranom planirawu predmetnog podru~ja Jezik mogu se uk -qu ~i ti i sadràji iz: upoznavawa okoline (kada se u~enik up-oznaje sa vrstama re~i u usmenom i pismenom izraàvawuprilikom imenovawa i opisivawa okoline); sa matematikom(kod shvatawa odnosa izme|u stvari i re~i, pojmova: go -re/dole; levo/desno; nisko/visoko; povla~ewa linija ili kodprib li`ne i ta~ne brojnosti brojeva kao vrste re~i); sa li -kov nim obrazovawem (povla~ewem raznih vrsta linija vr{ise priprema za pisawe, gde se slobodnim crtawem dolazi doelemenata slova); sa muzi~kim obrazovawem (kroz sadràjekoji su povrzani sa samoglasnicima i suglasnicima); sa fi -zi~ kim obrazovawem (izvode se ve`be za pravilno disawe ive`bi za razvoj sitne muskulature ruku). Sadràji iz ovihpodru~ja kao {to su otkrivawe poetskih slika, analiza li ko -va, doga|aji iz dela mogu se povezati sa sadràjima iz nastav -nih predmeta upoznavawe okoline, matematika, likovnoobrazovawe, muzi~ko obrazovawe i fizi~ko obrazovawe. U ukupno planirawe sadràja nastavnog predmeta srpski je -zik treba ukqu~ivati i planirawa koja su povezana sa vred-novawem postignu}a u~enika za vreme realizacije i, na kraju,iz odre|enih obrazovnih perioda.Planirawe nastave iz srpskog jezika treba da bude u koordi-naciji sa Nastavnim planom i programom za ovaj predmet i daobuhvata programske sadràje iz svih obrazovno-vaspitnihpodru~ja (Jezik, îtawe, Knjièvnost i lektira, Izraàvawei stvarawe i Medijumska kultura). Prilikom odre|ivawabro ja ~asova za predmetna podru~ja treba imati u vidu i spe -

ci fi~nosti uslova za izv|ewe ove nastave u {koli gde radinastavnik. Planirawem se uzima u vid respektivna vrednoststrukturnite podru~ja. Isto taka, treba uvaàvati ~iwenicuda se, u planu rada, programskim sadràjima iz predmetnogpodru~ja daje mesto i da se planira vreme wihove realizacijeprema wihovoj obrazovno-vaspitnoj vrednosti u odnosu naprogramske ciqeve i zadatke. Svim sadràjima se ne moè ine treba posve}ivati jednaka pa`wa u nastavi. Polazna osno -va prilikom planirawa treba da bude nastavni sadràj, potr-beno vreme za realizaciju, kao i nivo pos tig nu }a pos tav qe -nih ciqeva. Ipak, preporu~uje se da nema upe ~a t qi vo veli -kih vremenskih odstupaka za realizaciju sadràja.

Preporuke za kori{}ewe godi{weg fonda ~asova: 180 ~asovagodi{we, 5 ~asova nedeqno.Po nastavnim podru~jima predlaè se: jezik - 70 ~asovaa;~itawe, kwièvnost i lektira - 70 ~asova; izraàvawe istvarawe - 30 ~asova; medijumska kultura - 10 ~asova.

Nastavna sredstva:• uxbenik za odgovaraju}i predmet, izabran na nivou {koleodobren od strane ministra – ~itanka;• enciklopedije, re~nici i sl.;• internet, obrazovni softveri;• ~asopisi - tradicionalno potvr|eni ~asopisi za decu(odobreni ~asopisi);• audio-vizuelna sredstva i druga sredstva u zavisnosti odpredmeta - CD;• drugi izvori u~ewa u neposrednoj okolini: spomenici kul-ture, muzeji, domovi kulture, biblioteke, bioskopi, po zo ri { -ta, nacionalni parkovi itd.

6969

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРАВАЊЕ И ОЦЕЊИВАЊЕ

Na po~etoku {kolske godine nastavnik vr{i dijagnosti~koproveravawe i ocewivawe u ciqu spoznaje stawa takvog kak -vo ono jeste, a u funkciji kvalitetnog planirawa i realizi-rawa budu}ih aktivnosti. Dijagnosti~ko proveravawe nastav-nik moè da realizuje primenom vi{e instrumenata, kao {tosu: dijagnosti~ki testovi, usmena pitawa koja je sam pri-premio, usmena pitawa pripremqena od strane u~enika, pi-sawem kratkih sastava.Dobiveni pokazateqi predznawa u~enika predstavqaju os no -vu za planirawe i realizaciju nastavnog programa, kao i zaocewivawe postignu}a u~enika toku nastavne godine.

ФОРМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ

U toku nastave iz srpskog jezika u petom razredu preporu~ujese formativno pra}ewe koje }e omogu}iti formirawe objek-tivnih opisa kao povratna informacija o postignu}imau~enika u odre|enom vremenskom periodu koja se zapisuju ibroj~anom ocenom. Formativno pra}ewe postignu}a u~enikanastavnik moè da realizije kori{}ewem vi{e metodaocewivawa:• Razgovori nastavnik/u~enik• Usmene prezentacije• Pismene ve`be• Testovi

• Doma}i zadaci• Portfolio - sakupqawe pokazateqa (de~je izrade, dela,iskazi i sl.) za svkog u~enika posebno;• Portfolio treba da bude dostupno roditeqima u toku cele{kolske godine kako bi oni mogli da doprinesu kvalitetnojrealizaciji nastavae iz srpskog jezika.• Portfolio u~enika sa pro~i{}enim i selektiranim po-dacima nastavqa se u narednom, vi{em razredu.

СУМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ – Na osnovu ukupnih podatakadobivenih pra}ewem i proverom postignu}a u~enika u tokurealizacije nastavnog programa, nastavnik konstatuje (op i su -je) i izvodi broj~anu ocenu postignu}a svakog u~enika pojed-ina~no, u okviru svakog programskog podru~ja.

Na kraju {kolske godine, nastavnik izvodi odgovaraju}u nu-meri~ku ocenu.

4. ОЦЕНИВАЊЕ ПОСТИГНУЋА УЧЕНИКА

7070

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВНИКАДАР

7. КОМИСИЈА ЗА ИЗРАДУ НАСТАВ-НОГ ПРОГРАМА

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗИРАЊЕ НАСТАВНИХ

ПРОГРАМА

Program se u odnosu na prostorne uslove temeqi na Normati -vu za prostor, opremu i nastavna sredstva za devetogodi{wuosnovnu {kolu, koji je doneo ministar za obrazovawe i naukuRe{ewem br. 07-1830/1 od 28. 02. 2008 godine.

Za realizaciju nastavnog programa za srpski jezik, a voskladu sa Zakonom o osnovnom obrazovawu, predvi|eno je daovu nastavu realizuju nastavnici koji su zavr{ili:- Pedago{ki fakultet – profesor razredne nastave;- Filozofski fakultet – diplomirani pedagog.

Napomena: Nastavnici koji }e predavati srpski jezik urazrednoj nastavi treba da znaju srpeki jazik. Znawe srpskogjezika ocewuje komisija koju formiraju Biro za razvoj obra-zovawa i Filolo{ki fakultet „Blaè Koneski“.

» Nada Nikolovska, savetnik u Birou za razvoj obrazovawa -Skopje;» m-r Nenad Vujadinovi}, asistent na Filolo{kom fakultetu„Blaè Koneski“ – Skopje;- Gorica Velovska, razredna nastavnica u osnovnoj {koli „Sv.Kiril i Metodij“ – Skopje;» Sowa Jovanovska, profesor u osnovnoj {koli „Lazo Trpov-ski“ – Skopje;» Marina Markoska, profesor srpskog jezika – Ohrid.

Наставни програм за срpски језик у петом разреду девето-годишњег основног образовања донео је министар образовањаи науке решењем бр. 07-4052/1 године 22.05.2008.

7171

7272

МAКEDОНСКИ ЈAЗИКза учениците од другите заедници

НAСТAВНAПРОГРAМADEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

7373

7474

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот македонски јазик за ученицитеод другите заедници за V одделение на деветгодишно основноучилиште.

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ЗАIV ОДДЕЛЕНИЕ


qда се поттикнува за активно слушање и за разбирање на ма-кедонски стандарден (литературен) јазик;q да ги разликува именките по род и по број;q да ги разликува придавките во спореба со другите збо-ровни групи во македонскиот јазик;q да ги разликува глаголските форми според времето кога сеизвршува дејството;q да оформува реченици со основните реченични членови(подмет, прирок, предмет, прилошки додатоци);q да користи правилен род на зборовите во реченицата;q да чита со разбирање и со почитување на интерпункцис ки -те знаци;q воведување во елементарна анализа на текст;q да се оспособува да прераскажува краток текст;q да се оспособува да раскажување на зададена тема;q да се оспособува да опишува предмети, слики и суштества;q да го збогатува речникот со нови зборови на македонскијазик;q да користи елементарни граматички и правописни пра-вила при читањето и пишувањето;q да развива чувство на припадност на Република Македо-нија и почит кон другите култури.

7575

7676


ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Јазик


Граматика

• да ги знае согласките и само-гласките во македонскиотстандарден јазик;

• Самогласки и согласки; • Самогласки и со-гласки;

• Вежби за изговор и за разликување на гла-совите од македонскиот стандарден јазик;• за споредување на самогласките и согла-ските во македонскиот јазик во споредба сомајчиниот јазик.

• правилно ги употребуваименките и го разликува нив-ниот род и број;• ги препознава придавки игради именска група (при-давка и именка) кои се согла-суваат по род и по број;

• Видови зборови• именки (род и број кајименките)• придавки

• Именки• Придавки • Род• Број

• Вежби за откривање на родот и на бројоткај именките;• за препознавање на придавки и усогласу-вање според родот и според бројот со имен-ките во реченицата.

• разликува глаголски формикои означуваат сегашност;• разликува глаголски формикои означуваат минатост;• разликува глаголски формикои означуваат идност;

• Глаголи (искажани восегашно, минато и идновреме)

Глаголи во:• сегашно време• минато времеидно време

• Вежби за разликување на глаголски формикои означуваат сегашност.• разликување на глаголски форми коиозначуваат минатост.• разликување на глаголски форми коиозначуваат идност.

• да ги чита и да ги пишува созборови броевите до 100

• Броеви • Броеви • за правилно пишувањесо зборови на брое-вите од 1 до 100.

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Читање литература и лектира


Читање литература и лектира

Ученикот/ученичката:да се оспособува:• за правилно гласно читање;• за изразно читање со почитување наинтерпункциските знаци;• за читање во себе со разбирање натекстот;

• Логично читање;– изразно читање (ин-тонација на рас каз на,прашална и извичнареченица);• Читање во себе.

Логично читање;а) гласно читање;б) изразно читање;Читање во себе;

• Слушање на текст прочитан од наставни-кот или следење на аудио или видео запис;• Вежби за правилно гласно и логичкочитање со почитување на интерпункци-ските знаци (читање на текстовинапишани на македонско кирилско писмо);• Вежби за драматизација на текст (тек-стови со дијалог и драмски текстови).

7777


• да составува прости ре че ни -ци (реченици со подмет и при-рок; реченици со поидмет,при рок и додатоци за предмети прилошки определби).• да користи правилен род назборови¬те во реченицата.

Реченица• видови реченици споредсостав (проста - подмет иприрок; подмет, при рок идо датоци (пред мет и при -лошки определби) без име-нување на реченичните чле-нови

• Реченица• Реченични чле -нови• Подмет• Прирок• Предмет• Прилошки опре-делби

• Вежби за составување на проста реченицасо подмет и прирок;• за составување на проста реченица со под-мет и прирок, предмет и прилошки опре-делби;• користење на правилен ред на зборовите вореченицата.

7878


Литература

Ученикот/ученичката:да се оспособува:• да прави план на текст;• да прави елементарна анализа:• идејно-тематска• по план на текстот• на ликови

Обработка на текст• редослед на нас та ни(структура, план натекстот)• Откривање на идеј -но-тематска основа натекст како и анализана ликови• Анализа на текст иликовите во текс тот.

• структура (план)на текст;• анализа (темат-ско-идејна, по планна текстот и на ли-ковите во текстот).

• Вежби за воочување на структурата натекстот (план на текстот);• Откривање на тематско-идејна основа натекстот; изработка план на текстот заопишување на ликови. • Методи: Меtоd на pрашања и оdgовори(хеврисtички разgовор - насочувачкиpрашања во кој се врши tемаtско-иdејнаанализа и комpозициска анализа).

Лектира

• да развива интерес да чита книгина македонски јазик.

• лектира • лектира • По предложени наслови - три дела од ма-кедонски автори• Меtоdи: Анализа на tексt.

7979

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Изразување и творење


Усно изразување

• Ученикот да се оспособува маке-донскиот стандарден јазик да гокористи за воспоставување кул-турен комуникациски однос соопкружувањето.

• Разговор • Разговор • Вежби и игровни активности за водењена разговор на тема: семејство, училиште,село, град, пошта, продавница, театар,приватна забава (роденден), празници,државни и верски, излет и др.

• да се оспособи да прераскажувасодржини од различни медиуми(дневен печат, ТВ, радио, театар-ска претстава) на македонскистандарден јазик.

• Прераскажување на обра-ботен текст, прочитан текст,следена ТВ и радио емеисија.театарска претстава (подаден план) на македонскистандарден јазик.

• Прераскажување • Вежби за прераскажување на содржинипо даден план на македонски стандарденјазик.

• да се оспособи да раскажува позададена тема (настан од семеј-ниот живот, училишен живот,театар и др.) по план на рас ка жу -ва ње.

• Раскажување • Раскажување • Вежби за раскажување по зададена темана македонски стандарден јазик (споредплан на раскажување).

• да се оспособи правилно даопишува користејќи го македон-скиот стандарден јазик (по планза опишување).

Опишување на:• предмети, слики, суштества (по план на опишување)

• Опишување • Вежби за опишување на предмет, слика,суштество по даден план за опишување.


Писмено изразување

• да пишува зборови и раз лич -ни видови реченици на маке-донски стандарден јазик;• да пишува кратки текстовисо почитување на правописотна македонскиот стандарденјазик.

• Препишување на избран делод текстови (строфи од песна,описи, дијалози, монолози одпрозен текст и сл.);• Диктат• Автодиктат• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Деловни состави (честитка)• Писмена работа

препишување;диктатавтодиктат• Прераскажување• Раскажување• Опишување• Деловни состави(честитка)Писмена работа

• Вежби за препишување на избрани де-лови од текстови (строфи од песна, описи,дијалози, монолози од прозен текст и сл.);• Вежби за дополнување на реченици соиспуштени зборови;• Вежби за корекција на погрешно на пи ша -ни зборови;• вежби за подредување на зборови во ре -че ничен ред пр.: - Книга Асан чита / Асенчита книга. и сл.);• Диктат;• Автодиктат;• Вежби за писмено прераскажување, рас -ка жување, опишување;• Вежби за честитање, искажување желби иблагодарност; • Писмена работа (најмалку две по прет -ход но изработени вежби за писмена рабо -та).

8080

8181


Остварувањето на општата цел на предметот македонски јазикза учениците од заедниците за периодот од IV до VI одделениеќе биде успешно доколку целосно се исполнат сите конкретницели кои се систематизирани по одделенија и периоди.Наставата за pочеtно чиtање иpишување треба да се реали-зира со современи форми методи на работа. Изборот и приме-ната на формите и методите ќе зависи, пред сѐ, од способенос -тите и предзнаењата на учениците. За програмското подрачје Почеtно чиtање и pишување пред-видени се околу 20 часа од вкупниот фонд часови (72).Во процесот на усвојувањето на читањето и пишувањето по-крај учебникот препорачливо е да се користат што повеќе при-родни ситуации: читање на натписи, фирми, имиња на улици,наслови на книги, сликовници и сл.Текстовите за читање треба да бидат кратки (по содржина ипо структура на речениците), да бидат динамични и интере-сни. Непознатите зборови во текстот претходно треба доброда им се објаснат на учениците. Содржините од програмското подрачје Јазик, знаењето и пои-мите е предвидено да се прошируваат и развиваат од одделе-ние во одделение.Програмското подрачје Литература и лектира има за целученикот да ја совлада техниката на читање во себе и на глас -ното читање и да развие навики за почитување на интерпун-кциските знаци. Гласноtо чиtање има за цел да го следи иувежба изговорот, а истовремено ученикот и да го разберепрочитаното. Чиtањеtо во себе треба да се увежбува со учени-ците кои веќе правилно и точно го применуваат гласното чи -тање. Во ова одделение и во целиот овој период паралелно се

негуваат двата вида на читање, иако повеќе треба да доми-нира гласното читање.При реализацијата на програмското подрачје Јазик треба да сетргне од реченицата како основна говорна единица. За ус пеш -на реализација на планираните активности треба да се пла-нира организирано набљудување, слушање и разговор за одре-дена тема, а подоцна и за прочитан текст. Речениците кои ќе секористат треба да бидат наменски и во истите да станува зборза лица, предмети, настани и појави од секојдневниот живот.Подрачјето Изразување и tворење има за цел да ја развиекултурата на усното и писменото изразување на ученикот.Иако во програмата ова програмско подрачје е издвоено какопосебно подрачје со посебни содржини и форми на работатреба да се има предвид дека истото остварува внатрешна ин-теграција со другите програмски подрачја. При реализацијатана содржините од ова програмско подрачје треба да се корис -тат лексички, морфолошки и семантички вежби. Преку овиевеж би вниманието треба да се посвети на правилниот изговор,на вежбите за дискриминација на гласовите, на акцентот и ин-тонацијата.

4. ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОСТИГАЊАТАНА УАЧЕНИЦИТЕ


Оценувањето на знаењата на учениците се врши по пат на при-мена на современи педагошки методи при што наставникот ќеводи сметка за следење на постигањата на ученикот споредпретходно планираните цели. Притоа, тој ќе користи најразно-видни инструменти за оценување и самооценување во односна остварениот напредок на способностите за читање,пишување, раскажување слушање и разбирање на говорот.Оценувањето на постигањата на учениците е бројчано.

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИ-ЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -дишното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

Наставата по македонски јазик од IV до VI одделение за учени-ците од заедниците може да ја изведува лице со завршен:» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски јазик имакедонска книжевност;» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски ја зик,српски јазик и книжевност;Филолошки факултет – наставна насока: Македонска книжев-ност и јужнословенски книжевности со македонски јазик каковтор главен предмет;» Педагошки факултет – група Одделенска настава на македон-ски јазик


» Мито Стефаноски, советник по македонски јазик и литера-тура, Биро за развој на образованието - Скопје – раководител» д-р Благица Петковска, професор, Педагошки факултет ,,Кли-мент Охридски” –Скопје» Анита Штерјовска, професор, Педагошки факултет ,,КлиментОхридски” –Скопје» Елизабета Стојановска, професор, ОУ ,,25 Мај” – Скопје» Билјана Петрушевска, професор, ОУ ,,Климент Охридски” –Скопје

8282

Насtавнаtа pроgрама pо pреdмеtоt макеdонски јазик за ученициtе оd dруgиtе заеdници за pеttо оddеление во dевеtgоdишноtоосновно образование ја dонесе минисtероt за образование и наука со решение бр. 07- 4057/1 на dен 22.05.2008 gоdина

AНГЛИСКИ ЈAЗИК

НAСТAВНAПРОГРAМA

8383

DEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

84

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00, 44/02 и 82/08) и член 25 од Законот за основно образо-вание („Сл. весник на РМ“ бр.103/08), министерот за образова-ние и наука донесе наставна програма по предметот англискијазик за V одделение на деветгодишното основно образование.

1. ВОВЕД

1Како ориентација во однос на нивоата на јазични компетенции кои учениците би требало да ги постигнат на крајот на одделни воспитно-образовни периоди наосновното образование се земени предвид насоките од Заеdничкаtа евроpска референtна рамка за јазициtе, кои разликуваат вкупно шест нивоа на комуника-тивно користење на странскиот јазик. Во подрачјето на елементарно ниво тоа се нивоата А1 (подготвително ниво/Breakthrough) и А2 (темелно ниво/Waystage),во подрачјето на самостојно користење на јазикот нивоата Б1 (преодно ниво/Threshold) и Б2 (самостојно ниво/Vantage) и во подрачјето на компетентно корис -тење на јазикот ниво Ц1 (напредно ниво/Effective Operational Proficiency) и Ц2 (највисоко ниво/Mastery).Во услови на учење на англискиот јазик во Република Македонија учениците по првите три години на учење на англиски јазик (IIII одделение) можат делумнода го постигнат нивото А1 (подготвително ниво), по следните три години на учење на англискиот јазик (IVVI одделение) можат целосно да го постигнат нивотоА1 (подготвително ниво) и можат делумно да го постигнат нивото А2 (темелно ниво). Постигнувањето на компетенциите согласно наведените нивоа ќе бидеприкажано преку очекуваните резултати во програмата за шесто одделение.

Предметот анgлиски јазик како прв странски јазик е застапенво наставниот план за деветгодишното основно обрзование восите три развојни периоди почнувајќи од прво одделение па сѐдо крајот на деветтото одделение.Застапеноста на предметот во наставниот план за деветго диш -ното основно образование се должи на современите тенден-ции во образовните системи на повеќето земји од Европскатаунија, каде што на изучувањето на првиот странски јазик му епос ветено посебно внимание. Имено, со изучување на истиотсе започнува од најмалата возраст на учениците, т.е. од прватаго дина на задолжителното основно образование.Современата настава по странски јазици за учениците од 6 до14 години ја определува широко сфатената цел за усни и пи-смени комуникациски компетенции на странскиот јазик про -ши рени со читачки, социокултурни и интеркултурни компе-тенции. Наставата е насочена на ученикот како субјект на на-ставниот процес, неговиот когнитивен-афективно-социјаленраз вој, односно на развојот на неговата самостојност во уче ње -то и стекнување на стратегии на учење како основа за до жи -вот но учење.

Предметот англиски јазик во петто одделение се изучува со 3(три) часа неделно, односно 108 часа годишно и има статус назадолжителен предмет.Појдовни основи за изготвувањето на наставните програми заV (петто) одделение во основното деветгодишно образованиесе:

qпрограмскиот документ Концеpција за dевеtgоdишноtоосновно образование (содржини и организација на воспитно-образовната дејност) од 2007 година; qЗаеdничкаtа евроpска референtна рамка за јазициtе (тео-риските основи и целите на современата настава по странс ки -те јазици и нивоата на компетенции за комуникативна упот ре -ба на странскиот јазик)1.

Преdмеtоt анgлиски јазик во pеttо оddеление се изучува со 3(tри) часа неdелно, оdносно 108 часа gоdишно и има сtаtус назаdолжиtелен pреdмеt

85

86

2. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО V ОДДЕЛЕНИЕ


qда се оспособи слухово и визуелно да препознава нови збо-рови и куси искази и да го разбере нивното значење;qда може да репродуцира и продуцира зборови и едноставнијазични искази;qда може да чита со разбирање куси и едноставни искази итекстови за идентификување на конкретни информации;qда се оспособи да пишува зборови по спелување и еднос тав -ни јазични искази со правилна употреба на интерпункцијата;qда може да води едноставна комуникација на ниво на усвое-ниот вокабулар и со примена на јазични функции блиски навозраста на учениците;qда се здобие со знаења за други култури.


ЛEКСИЧКИ EDИНИCИ2


Ученикот/ученичката:• да го разбере зна че -њето на лексич китееди ници, да ги ре п ро -дуцира и да ги употре-бува во соодветни го-ворни ситуации.

Мојот свет– секојдневни обвр с -ки и активности

I sometimes go to bedat 10 p.m. It often rains in autumn.

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимкиили говорот на наставникот и репродуцирање на слушна-тото, пополнување прашалници “How often do you …?”,вежби од типот пишување кратки реченици со даденитеприлози за зачестеност и сл.

Здрава исхрана,здрав живот

An apple a day keepsthe doctor away! …Stop pollution!

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимкиили говорот на наставникот и репродуцирање на слушна-тото, пополнување прашалници, анкетирања “Are you healthy?”, ve`bi od tipot Odd word out, igri od tipot Find your favourite food со користење на флеш карти, Wordbox и сл.

Местото кадеживеам

Skopje is a noisy city.Gostivar is the townwhere I live.

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимкиили говорот на наставникот и репродуцирање на слушна-тото; опишување на родното место по даден постер, фото-графии или цртеж и сл.

Градот со своитеобележја

building, square,street, zoo, museum,post office, bank, …

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимкиили говорот на наставникот и репродуцирање на слушна-тото; учење на песнички проследени со TPR “In and out theshops and houses”; римувалки “Tall shops” итн.

2При обработка на новиот лексички материјал не треба да се воведуваат повеќе од 7 до 8 нови лексички единици по наставен час. Лексичкиот материјал сукце-сивно се проширува и се повторува.

87

88


Сообраќајни знаци иправилно однесувањена раскрсница

crossroad, traffic lights,pedestrian crossing,traffic police …

Презентирање на сообраќајни знаци преку постер, флеш карти илислика; цртање на сообраќајни знаци; учење на песнички просле-дени со ТПР „Сиренс”; вежба од типот симулација (учениците сеставаат во улога на пешак или омиленото сообраќајно средствокое се движи на коловозот); игри од типот Wordbox, Traffic lights,Sirens game и сл.

• Основни математичкиоперации

plus, minus, equals, … Активности од типот на пеење песни со броење “Five currant buns”;игри со броење “Fish and chips” (Учениците седнати во круг почну-ваат со броење до 100.Кога некој стигнува до бројка која содржиили се дели со 5 вика fish, а кога стигнува до бројка која содржиили се дели со 7 вика chips. Ако бројката содржи или се дели со 5 и7 вика fish and chips) и др.

Време:• делови од денот• единици за време

morning, afternoon,evening,…

o’clock, half past , aquarter to/ past …

Активности од типот на вежби со слушање аудиоснимки или гово -рот на наставникот и репродуцирање на слушнатото; вежби одтипот поврзување на дадена слика со име на даден дел од денот;активности од типот на водење дискусија на тема: Мојот омилендел од денот; пеење песнички и сл.

На лекар (здравственитегоби)

a sore throat, a headache, a temperature, astomachache, cold …

Активности од типот на опишување на слики на тема поврзано сотегоби; игри со симулација “Going to the doctor’s”; учење напеснички проследени со TPR „Miss Polly had a dolly” и сл.

Празници: • опишување на актив-ностите поврзани сопразниците и спореду-вање на обичаите

Halloween jacko’lantern, trick or treat, …Christmas carols,tree,…… presents, crackers, pudding, …Easter eggs, basket,bunny, …

Активности од типот симулирање на говорна ситуација на темаПразници; изработка на честитки за одредени празници; симу-лација на претстава по повод одреден празник; учење на песнички;римувалки и сл.

89

ГРAМAТИЧКИ СТРУКТУРИ3


Ученикот да ја препознава фор-мата на Present Continuous Tense соидно значење во потврдна форма.

Пресент ContinuousTense со идно зна че -ње во потврдна фор -ма

He’s visiting his grandparents this weekend.

Активностите и методите кои ги сугерирамеможат да се применат во сите наведенисодржини во граматиката согласно барањатаза изучување на граматичките структури. Ак-тивности кои се сугерираат за реализација насодржините од граматиката се следните:

• слушање на исказ од наставникот и невер-бално реагирање на истиот (мимика, гестику-лација, TPR;• вежби од типот на вербално реагирање напоставено прашање;•- вежби со користење на илустрации, флешкарти и постери;• користење на реалија како средство за реа-лизација на одредени содржини од грамати-ката;• игри со броење, цртање, подредување;• песнички.

• Ученикот да ја препознава, раз-бира и употребува формата наPresent Continuous Tense со иднозначење во потврдна форма.

Present ContinuousTense со идно зна че -ње во потврдна фор -ма

They’re making a pizzathis evening

• играње по улоги и симулации на дадени си-туации и сл.• Активност од типот Jazz Chants.

3Граматичките структури никогаш не се толкуваат експлицитно, туку нив учениците ги усвојуваат глобално во предложени јазични структури.

90


• Ученикот да ја препознава формата наPresent Continuous Tense (сегашно време)со идно значење во прашална форма запланирање на идни дејства.

Present Continuous Tenseсо идно значење вопрашална форма

What are you doing this weekend?

• Ученикот да може да ги препознава prilozite za vreme na Present Continuous Tense(сегашно време) со идно значење.

Прилози за време на Present Continuous Tense соидно значење

tomorrow, on Sunday, nextweek

• Ученикот да може да ја препознае разли-ката помеѓу Present Simple Tense и PresentContinuous Tense.

Разлики помеѓу PresentSimple Tense и Present Continuous Tense

Ana walks to school every day.She’s walking to school now.

• Ученикот да ги разбира и препознаваприлозите за време на Present SimpleTense и Present Continuous Tense.

Prilozi za vreme na PresentSimple Tense i Present Continuous Tense

usually, sometimes:now, at the moment

• Ученикот да ја разбере и препознае ра-зликата кај бројните и небројните именкии правилно да ја применува.

Бројни и небројни именки a sandwich;sugar, fruit

• Ученикот да ги препознава и правилноупотребува главните броеви (1-100) иредните броеви (1-10).

1-100first, second......tenth

• Ученикот да ги препознава и правилноприменува описните придавки.

Описни придавки small, big, noisy, quiet.....

• Ученикот правилно да ја разбере и при-менува учтивата форма на would за уснакомуникација

Формата would Would you like to go to the cinema?

91


• Ученикот да може да го препознаезначењето на going to формата заискажување на идни желби и планови.

Формата going to I’m going to be a doctor.

• Ученикот да може да ги разбира,препоз-нава и правилно да ги применува прило-зите за место.

Прилози за место Next to, beside….

• Ученикот да може да го разбере и пре-познае значењето на must во контекст наизвршување на обврска, како и заискажување строга забрана.

Must; mustn’t You must study!You mustn’t cross the street onred light.

• Ученикот да ја препознава и правилноупотребува формата на глаголскатаименка (Gerund) за искажување на хоби иинтереси.

Глаголска именка (Gerund) I like playing computer.

• Ученикот даја препознава и правилно даја применува разликата помеѓу Howmuch и How many во контекст на бројни инебројни именки.

How much i How many How much sugar do you need?How many oranges do youneed?

92

ЈAЗИЧНИ FУНКCИИ


Ученикот:• да може да водиедноставна кому-никација во соод-ветни говорни си-туации со применана јазичните фун-кции на ова нивона изучување на ја-зикот, односноблиски на него-вата возраст.

Претставување и да-вање основни податоциза име, адреса, возраст,телефонски број, на-ционалност

What`s your name?I`m Ana.I’m from Skopje.I’m 12.I’m Macedonian. My telephone numberis....

Игри во двојки (водење дијалог). Активности во групи и драматизации.

Модели на културно од-несување

Here you are!Thanks/Thank you verymuch You are welcomeCan I borrow your pen,please?

Увежбување на јазичната функција преку работа водвојки (симулација по дадена ситуација), драматизацијаи сл.

Прашување и кажувањена време

What’s the time?What time is it?It’s nine o’clock.It’s half past ten.

Увежбување на јазичната функција преку работа водвојки.

Искажување секојднев -ните обврски

I get up at seven o’clock.I always walk to school.I have piano lessons onSaturdays.

Активности од типот вербално искажување по даденислики и постери. Активности од типот мимики и панто-мими.

Искажување планови I am visiting my grandparents this weekend.We are watching a cartoon on Saturday.

Вежби со флеш карти, работи во двојки , симулација и сл.

93


Опишување на градот и неговитеобележја

My town is small and veryclean.A small river flows in the middle of it.There are two cinemas and atheatre.

Активности од типот вербално ис ка жу -вање по дадени слики, работа во двојкиили групи, прашања и одговори во врскасо мојот град; Guessing game и сл.

Барање и давање информации заправец

Where is the bank?The bank is next to the post office opposite the cinema.

Активности од типот вербално ис ка жу ва -ње по дадени мапи и сл.

Искажување болка I have a headache.He has a cold.

Активности од типот вербално ис ка жу ва -ње , мимики, драматизација и сл.

Заблагодарување и извинување Thank you very much.Thanks.You’re welcome.Sorry!Excuse me!I’m really sorry.

Активности од типот работа во двојки исл.

Кажување на простите и реднитеброеви и математичките операциисо нив

What’s your phone number? Работа во двојки и сл.

Посакување пријатни празници,искажување активности поврзанисо нив

Have a nice holiday!Have a nice weekend!Happy New Year!I send Christmas cards to myfriends.We colour eggs for Easter.

Симулирање на говорна ситуација натема празници (училиштен распуст, на-ционални и верски празници и др.). Изработка на честитки за одредени праз-ници,симулација на претстава по повододреден празник и сл.

94


Поставување прашања со Why,Which и How.

Which is your favourite subject?Why are you so happy?How do you come to school?

Поставување прашања и и давање одго-вори (работа во двојки). Поставувањепра шања по дадени слики или прочитантекст.

Нудење, прифаќање, одбивање, Would you like an apple?Yes, please.No, thanks.

Работа во двојки и сл.

СЛУШAЊE СО РAЗBИРAЊE


Ученикот/ ученичката:• да може да го разберезначењето на лексичкитеединици предвидени заизучување на оваа воз -раст;

Лексичка единица small, big, noisy, …pollution…..

building, street, zoo,bank,…crossroads, trafficlights, …first, second, plus,minus…morning, o’clock, …a sore throat, a headache, …Halloween, St. Valentine’s Day, jacko’lantern,

Невербално реагирање на: говорен поттик, слики, по-стери, флеш карти; игри од типот Word chain, Fish andchips, Going to the doctor’s; песни (пр. In and out theshops and houses); римувалки и сл.

95


• да може да разбереедноставни кусиискази; • да може да ги раз-бира основните на-мери на својот сого-ворник.

Едноставни кусиискази

I sometimes go to bedat 10 p.m. It often rains in autumn.An apple a day keepsthe doctor away! …Stop pollution! Skopje is a noisy city.Twenty plus sixty is eighty. Cross the road on greenlight.It’s half past three.I’ve got a sore throat.

Вежби од типот на соодветно реагирање на слушнатиискази (од аудиозапис или од наставникот, на пр.:движење на телото, мимика); невербално реагирање наинструкција/ исказ од наставникот и сл.

ГОВОРEЊE


Ученикот/ ученичката: • правилно да ги изговараи соодветно да ги приме-нува лексичките единициво едноставни куси исказипредвидени за ова ниво заизучување на јазикот ворамките на предвиденитејазични функции и грама -тички структури.

Мојот свет• секојдневни обврскии активности

I sometimes go to bedat 10 p.m. It often rains in autumn.

Активности од типот на вербално повторување ипродуцирање на едноставни исказни речениципреку: играње по улоги, бројалки, рецитирање и пеење, по можност проследено содвижења, учество во кратки дијалошки ситуации,драмски изведби и раскажување приказни какопотврда за усвоеност на лексиката и структурите.

96


Здрава исхрана, здрав живот An apple a day keeps the doctor away! Stop pollution!

Мојот град и моите омилениместа

Skopje is a big city.My favourite place is Ohrid. It’s by a lake.

На лекар How do you feel today?I don`t feel well. A have stomachache.

Делови од денот Do you go to school in the morning or inthe afternoon?In the morning.

97

ЧИТAЊE СО РAЗBИРAЊE


Ученикот/ученичката:• да ги препознава и чита фо-нетските симболи;• да ги воочува разликитемеѓу писмото и изговорот напочесто употребуваните збо-рови;• да се оспособи да чита соразбирање куси реченици, ди-јалози и куси текстови; • да чита и разбира упатства,инструкции, натписи и по-раки;• да го препознава и разбиразначењето на инерпункци-јата;• читање со идентификувањена конкретни информации водаден текст.

Англиската азбукаВокабуларЧитање со разбирањена едноставни кусиис кази (куси дијалози,прашања и одговори икуси описи)Упатства, инструкции,натписи, пораки и сл.Основните интерпун-кциски знациКонкретни информа-ции во даден текст

English alphabethome, house, school, sport, chess, I go to schoo by car.My friend has a cat.There are nine posters.Our school is nice.Describe your town/city......I live in Prilep . It is a big townand ......... There are many streets inmy town, nice park, schools and...... How do you go to school?Do you go to school by bus.?...Thebus waits at the traffic lights.....Our cousins live in London. Tina has a pen friend in New York. The exit is on the left.Menu, Stop at the red light.....I am very happy.Have a nice holiday!How do you feel?

Вежби од типот на гласно читање (вогрупа и индивидуално); активностиод типот на поврзување на зборовисо слики и предмети; поврзување наедноставни куси реченици со слики;стимулирање на читање со разби-рање (користење на флеш карти,сликички, постери. Вежби од типотTrue/False итн.).

98

ПИШУВAЊE


Ученикот/ученичката:• правилно да ги пишува збо-ровите што претходно билеусвоени за изговор и читање;• да пишува правилно едно-ставни реченици, пораки и сл.од аспект на структура и ин-терпункција (точка, запирка,прашалник и извичник).

• Англиската азбука• Правилно пишувањена зборови по спелува -ње• Едноставна реченица,порака и сл.

book, desk , bus, carnice, night, nine, desk, book, school,bed, door, window,I live in a town.Prilep is a big town.My favourite place is Mavrovo. It’sin the mountains……Come to my birthday!

Вежби од типот на дополнување назборови со испуштени букви (играод типот Hangman); вежби со пи шу -ва ње на своето име; игра од типотсоставување на едноставни зборовиод дадени букви со измешан редо-след; пишување на зборови по да-дени слики, пополнување на текст созборови кои недостасуваат споредупатства за пишување куси рече ни -ци; пополнување на текст со зборовикои недостасуваат според упатстваза пишување куси реченици; пи шу -вање реченици и многу куси тек-стови според звучен модел – диктат;Ставање зборови во правелен ред воедна реченица и сл.

99


Во планирањето на наставата за петто одделение предвид сеземени содржините во наставните програми по другите пред-ме ти кои се изучуваат во четврто одделение, односно почиту-ван е принципот на меѓупредметно поврзување по однос нацелите и содржините со акцент на интегрирано поврзување сосодржини од мајчиниот јазик.Наставата по англиски јазик за учениците на оваа возраст сезаснова на мултисензорно (визуелно, аудитивно, тактилно идр.) и холистичко учење кое ги опфаќа когнитивните, афек-тивните и моторните аспекти на учениците, односно настав-никот ќе ги инте¬грира различните компоненти со што јази-кот ќе се учи на функционален начин.Согласно горенаведеното во странскиот јазик не може да сеиздвојат, односно не може да се планира бројот на часовите поодделни компоненти.Наспроти карактеристиките на раното изучување на англи-скиот јазик (IIII одделение), наставата во повисоките одделе-нија на основното образование (IVVI одделение) постапно сеориентира на когнитивното учење со зголемена експликација

на јазичните структури со свесна примена на јазичните струк-тури во контекст и постапно воведување на граматичкиот ме-тајазик. Во овој период се настојува воедначено да се разви-ваат говорната и писмената комуникација. Тоа значи дека сеобрнува подеднакво внимание на сите јазични вештини: слу -ша ње и читање во рамките на компонентата разбирање, на го-ворот како од аспект на говорна интеракција, како и од аспектна говорна продукција, т.е. на пишувањето. Наставни средства:q комплет од одобрен учебнички систем;q пакет прирачен материјал за наставникот (флеш-карти, по-стери и др.);q касетофони/касети со песни; компјутер со соодветен софт-вер; ЦД-РОМ, ТВ со ДВД; q други извори на учење во непосредната околина - предметиво просторијата каде се изучува англискиот јазик;q Интернет пристап, образовни софтвери;q списанија за наставникот.

КУЛТУРA

Содржините од Кулtура се застапени во сите компоненти на изучувањето на јазикот, односно не се изучуваат изолирано како по-себна компонента.Целта е да се создаде сензибилизација за воочување на културолошките разлики и сличности како основа за развивање на толе-ранција и емпатија кон другиот и различниот (на пр., преку имиња, празници, модели на културно однесување, храна, песни,игри, бројалки, комуникативни модели, паралингвистички елементи и др.), организирање мали прослави за одбележување наДенот на вештерките (Halloween), Божик, Априлијада, Велигден и сл.Целта е да се стекнат интеркултурни компетенции за однесување имајќи ги предвид културните разлики; создавање чувство завоочување на културните разлики низ учењето и воспитувањето и социјализација на содржините како основа за развивањепочит кон другите луѓе и различните работи. Притоа треба да се води сметка за употреба на содржини коишто овозможуваат со-цијализација и споредба на македонската култура со другите култури.

100

5. ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОСТИГАЊАТАНА УЧЕНИЦИТЕ

Слеdење на pосtиgањаtа на ученициtе

Во текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за учење, соработката со другите исл. (формативно оценување). Секоја активност на часот прикоја учениците ја искажуваат јазичната активност, било на ре-цептивно, репродуктивно или продуктивно ниво, дава мож -ност за воочување на напредокот и негово вреднување. Тоазначи дека евалвацијата се врши како интегрален дел на сами -от наставен час, а не како изолиран чин. Многу е важно при по-стапките на проверка на знаењето, како и оценувањето на уче -никот, тие постапки да не се разликуваат од вообичаените ак-тивности на часот, односно учениците не треба посебно да сеиздвојуваат од групата при проверката на усното јазично реа-гирање.Биtно е поголем акцент да се стави на позитивните аспекти нанапредокот на учениците, т.е. на она што ученикот го знае, ане она што не го знае. Важно е секој напредок да се награди со-одветно, бидејќи на младите ученици им е потребна повратнаинформација за остварениот успех, што може да биде усна по-фалба или позитивна реакција изразена преку гест или ми-мика или, пак, со насмевка од страна на наставникот, нацртанцвет и сл.Вреднувањето на напредокот на учениците ќе се врши описново текот на училишната година при што наставникот има об-врска во посебна тетратка континуирано да води забелешки засекој ученик посебно за неговото напредување согласно ком-понентите на јазикот предвидени со наставната програма

за петто одделение. Со цел на родителите да им се овозможиувид во напредувањето на нивните деца и во нивниот процесна учење пожелно е да се воведе Евроpско јазично pорtфолиокое придонесува учениците да ја развијат свеста како учес ни -ци во наставниот процес. Портфолиото ги води кон сфаќањена учењето како процес на стекнување на знаења и вештиниво кој активно учествуваат. Притоа ги поттикнува на разми-слување за успешните стратегии на учење, за проценка на по-стигнатите знаења и вештини, како и за индивидуалните жел -би и планови за напредување и учење на странскиот јазик.На крајот на петто одделение учениците ќе бидат оценети собројчана оценка.

101

6. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА

ПРОГРАМА

Наставната програма по англиски јазик се реализира во про-стор и со опрема според Нормативот за простор, опрема и на-ставни средства за деветгодишното основно образование. Просторните услови и опременоста на училниците за успешнареализација на наставната програма за петто одделение требада се во согласност со општиот норматив за опременост за реа-лизирање на наставните програми за трето одделение.Се препорачува, заради полесен визуелен контакт помеѓу уче -ни ците, за да слушне добро што се зборува и нај о д да ле че ниотученик, да има преглед на училницата, клупите да бидат наре-дени на следниот начин: повеќе клупи доближени заедно,разни варијанти на буквата У, како и преместување и групи-рање на столчињата по потреба (при драматизација).

• Завршени студии по англиски јазик и литература - наставнанасока, VII 1.• Завршени студии по англиски јазик и книжевност, VII1.• Завршени двопредметни студии по македонски и англискијазик, VII1.• Завршени студии по англиски јазик и литература - друга на-сока и со здобиена соодветна педагошко-психолошка и метод-ска подготовка на соодветен факултет, VII1.



» Силвана Ветероска, советник по англиски јазик, Биро за раз-вој на образованието - Скопје – раководител» м-р Марија Маџар, виш лектор, Филилошки факултет „БлажеКонески“- Скопје » Армира Гаваз - Абедини, наставник по англиски јазик, ОУ„Јане Сандански“ - Скопје» Милица Ѓорѓиевска, наставник по англиски јазик, ОУ „ТодорАнгелески“- Битола» Оливија Жежова, наставник по англиски јазик, ОУ „ДимитарМакедонски“- Скопје

Наставната програма по анgлиски јазик за петто одделение надеветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-4063 од 22.05.2008 го-дина.

102

103

МAТEМAТИКA


104

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот математика за V одделение надеветгодишното основно училиште.

105


Ученикот/ученичката:q да се оспособува за табеларно претставување на множестваи одредување на разлика на две множества;q да ги усвојува природните броеви до 1 000 000;q да ги применува писменото собирање и одземање на при-родните броеви до 1 000 000;q практично да ги применува операциите собирање и одзема -ње во решавање на проблемски ситуации;q да врши проценка на резултатите од собирање и одземање иистата да ја проверува со дигитрон;q да воочува проблемска ситуација од секојдневниот живот ида наоѓа начини за нејзино решавање;q да ги воочува својствата на собирањето и одземањето: кому-тативност и асоцијативност;q да ги искажува суштествените својства на геометрискитепо ими: многуаголник, правоаголник, квадрат, триаголник,коц ка и квадар и според нив да ги дефинира; q да ги именува геометриските поими: точка, права, полупра -ва, отсечка, рамнина, кружница и круг;q да ги воочува односите помеѓу права и рамнина и помеѓудве рамнини;qда ги применува операциите на писменото множење и де-лење на природните броеви до 1 000 000;q да ги применува практично операциите множење и делењево решавање на проблемски ситуации;q да врши проценка на резултатите од множење и делење и дапро верува со дигитрон;q да ги воочува својствата на множењето и делењето: комута-тивност, асоцијативност и дистрибутивност;q да ги препознава, чита и запишува римските броеви до 20;

q да ги објаснува именителот, броителот и дробната црта нададена дропка, како и да наоѓа дел од даден број и да собира иодзема дропки со еднакви именители;q да споредува и мери плоштина на правоаголник, квадрат,квадар и коцка;q да прибира, класифицира и споредува податоци;q да чита, презентира и интерпретира податоци;q да се воведува во користење на ИКТ за содржини од матема-тиката;q да стекне особини на: самостојност, иницијативност, точ -ност и истрајност во работата.

106


Тема: BРОEВИ DО 1 000 000. СОBИРAЊE И ОDЗEМAЊE DО 1 000 000


Ученикот/ученичката дасе оспособува: • да воочува множества ида ги прет¬ста¬вува со Ве -нов дија¬грам;• да запише елемент намно жество;• да одреди унија и пресекна множества и тоа да гоозначи со симболи;• да одредува разлика надве множества;• да претстави множествона табеларен начин (со за-гради).

Множества(повторување)

Разлика на мно жес -тва

Табеларно претс та -ву вање на множес т -ва та

– Унија на множества А »В

– Пресек на множества

– Разлика на множества

• Активности со дидактички материјали во фор-мирање на множества, унија или пресек и поста-вување на соодветен симбол претставен на кар-тон.

• Вербално ги искажува разликите меѓу две мно -жества и истите ги претставува со Венов дијаграми ги запишува со загради.

• Да собира и одзема бро -еви до 1 000 (пов то р у -вање).

Собирање и одзема -ње до 1 000 (пов то -ру вање)

• Дадена проблемска ситуација ја илустрира соброен запис.

107


• Да чита и пишува броеви до 1 000 000;• да одредува месна и цифрена вредност во даден број;• да одредува претходник иследбеник на даден број до 1 000 000;• да споредува броеви до 1 000 000;• да собира броеви до 10 000;• да одзема броеви до 10 000; • да собира броеви до 1 000 000; • да одзема броеви до 1 000 000;• да проценува резултат од со-бирање и одземање и да вршипро верка со дигитрон;• да го искажува и запишувако мутативното и асоцијатив-ното својство на собирањето;• да го користи комутативно -то и асоцијативното својствона со бирањето во ре ша вањена проб лемски задачи;• да ја воочи промената назби рот, односно разликата возависност од менувањето насобироците, односно намале-никот или намалителот;

Броеви до 1 000 000Месна и цифренавред ност на броевите

Претходник, следбе-никСпоредување на брое-вите до 1 000 000

Писмено собирање до10 000Писмено одземање до10 000Писмено собирање до1 000 000Писмено одземање до1 000 000Комутативно својствои асоцијативно својс -тво на собирањето

Врските помеѓу ком-понентите и резулта-тите во собирањето иодземањето

Римски броеви до 20

• Позиција и кла са• Повеќецифренибро еви• Месна вредност• Цифрена вред-ност

Комутативност иасо цијативност насобирањето

Римски цифри Римски броеви

– Со модели на банкноти од 1 000 денари гиилустрира броевите до 10 000, до 100 000 и до1 000 000.– Со примена на ИКТ се цртаат таблици накласи и позиции, се запишуваат броеви и се од -редува месна и цифрена вредност, како и пози-циите и класите на запишаниот број.– На бројна права се означува број до 1 000 000,а потоа и претходникот и следбеникот на даде-ниот број.– Прави ценовник за технички производи,одредувајќи ја најевтината понуда.– Со модели на коцки во различни бои на класии разреди го илустрира собирањето и одзема-њето до 1 000 000.– Примена на шведско сметало за демонстри-рање на писмените постапки.– Во решавање на бројни изрази применува ди-гитрон.– Одредува најпогоден начин за пресметувањена збир од повеќе собироци, применувајќи асо-цијативно или комутативно својство, во рам-ките на групно натпреварување во решавањена бројни изрази.– Примена на зависноста на збирот и разликатаво решавање на проблемски задачи.– Креира и решава проблемски ситуации од се-којдневниот живот. – Римските броеви ги претставува со стапчиња.

108


• да ги применува собирање -то и одземањето во реша ва -ње на проблемски ситуации,текс т у ал ни задачи и равен ки;• да ги препознава римските цифри I, V, X;• да ги препознава, чита и пи -шува римските броеви до 20.

Тема: FОРМИ ВО РAМНИНAТA


Ученикот/ученичката да сеоспособува: • да воочи и именува точка,пра ва и рамнина;

• да разликува хоризонтал на,вер тикална и коса рамнина;• да одредува заемни по лож -би на права и рамнина (пра-вата лежи во рамнината, пра -вата е паралелна со рам ни на -та и правата ја прободуварам нината);

Точка, права и рамнина(пов торување)

Хоризонтални, вертикал -ни и коси рамниниЗаемни положби на праваи рамнина

Заемна положба на дверам нини

- Искршена линија (пов.)МногуаголникЕлементи намногуагол-ник

Хоризонтална рам-нинаВертикална рам-нинаКоса рамнина- Искршена линија(пов.):- теме на искршеналинија- страна наискршена линија- Многуаголник- Теме, страна, агол

- Со висок и либела одредува вертикални и хо-ризонтални површини во училницата.- Со цртеж ги претставува заемните положбина права и рамнина.- Со модели од картон ги претставува заем-ните положби на две рамнини.- Со помош на цевки моделира многуаголник.- Со примена ИКТ црта многуаголник и гииме нува неговите темиња, страни и агли.- Со линијар ги црта геометриските фигури.- Изработува модели од картон на разните ви-дови триаголници.- Практични активности на изработка на мо -де ли на геометриските фигури и пресметува -ње на нивниот периметар.

109


• да одредува заемни по лож -би на две рамнини (се по-клопуваат, се паралелни и сесечат);• да разликува отворена изат ворена искршена линија;• да воочува и именува мно-гуаголник;• да одредува теме, страна иагол на многуаголник;• да црта и именува геомет -риски фигури: триаголник,квад рат и правоаголникспо ред нивните елементи(стра ни, темиња или агли);• да идентификува и класи-фицира триаголници споредстраните и аглите;• да ја објаснува постапкатаза пресметување на периме-тар на многуаголник, триа-голник, правоаголник и ква-драт;• да ги применува форму-лите за периметар на геоме-триските фигури во про-блемски задачи;

Триаголник, квадрат ипра воаголник

Видови триаголнициспоред страните иаглите

Периметар на многуа-голник, триаголник,правоаголник и квадрат

Кружница и круг

Елементи на кружни-цата

Заемна положба наточка и кружница и наточка и круг

Геометриски тела

Елементи на геометри-ските тела

- Триаголник, квад рати правоаголник

- Рамностран, рамно-крак и разнос трантриаголник (пов.)- Правоаголен,остроаголен и тапоа-голен триаголник(пов.)- ПериметарКружница и круг

- Центар, радиус и ди-јаметар

- Коцка, квадар, пира-мида, цилиндар,конус и топка- Валчести и рабеститела- Раб и теме- Ѕидови: соседни испротивни

- Решава проблемски задачи во кои ја одредуванепознатата страна по даден периметар.- Со шестар црта кружница со различни ра-диуси.- На нацртана кружница ги одредува нејзинитеелементи.- Од картон прави модел на круг и црта точкишто лежат во кругот.- Со шестар црта кружница со различни ради -уси.- На нацртана кружница ги одредува нејзинитеелементи.- Од картон прави модел на круг и црта точкишто лежат во кругот.- Моделира геометриски тела и прави учи лиш -на збирка.- Брои рабови и ѕидови на моделите на геомет -риските тела, ги именува соседните и спротив-ните страни.

110


• да препознава кружница и круг;• да се оспособува да црта круж -ница со шестар;• да одредува центар, радиус иди јаметар на кружница;• да одредува заемна по лож ба наточка и круж ница и на точ ка икруг;• да ги препознава и имену ва гео-метриските тела: коц ка, ква дар,пирамида, цилиндар, конус итопка;• да ги разликува и именува еле-ментите на геометриските тела.

Тема: МНО@EЊE И DEЛEЊE DО 1 000 000


Ученикот/ученичката да се оспо-собува:• да множи и дели броеви до 1 000 (повто¬рување);• да множи и дели броеви до 1 000 000; • да множи со едноцифрен, дво-цифрен и трицифрен број;• да дели со едноцифрен и дво-цифрен број;

Множење и делење до1 000 (повторување)Писмено множење иде лење до 1 000 000Множење со едноциф -рен, двоцифрен и три-цифрен бројДелење со едноцифрени двоцифрен број

- Писмено множењеи делење

- Множење со едно-цифрен, двоцифрени трицифрен број

- Делење со едноци-френ и двоцифренброј

• Составува и решава проблемски ситуации иистите ги илустрира со броен запис.• Со примена на кооперативно учење ворамки на неколку групи самостојно изведу-вање на постапките за писмено множење иделење до 1 000 000.• Решавање на бројни изрази, креирани одстрана на учениците.

• Во решавање на бројни изрази применувадигитрон.

111


• да дели со остаток и да го про-верува добиениот резултат;• да проценува резултат од мно -жење и делење и да врши про-верка со дигитрон;• да го искажува и запишува ко-мутативното и асоцијативнотосвој ство на множењето;• да ги применува асоцијативно -то и комутативното својство намножењето во проблемски за да -чи;• да го применува на конкретнониво дистрибутивното својствона множењето и делењето во од -нос на собирањето и одземање -то;• собирањето и одземањето даги применува во решавање напроб лемски ситуации, тексту ал -ни задачи и равенки;• да препознава, чита и спореду-ва дропки помали од 1; • да го именува и објаснува зна -чењето на именителот и броите-лот на дадена дропка;

Делење со остаток

Комутативно и асоци-јативно својство намножењето

Дистрибутивно свој-ство на множењето иделењето

Дропки помали од 1

Именител и броител надропката

Дробна црта на дроп-ката

Пресметување дел оддаден број

Собирање и одземањена дропки со еднаквиименители

• Комутативно иасоцијативно свој-ство на множењето

Дистрибутивносвојство на мно же -ње то и делењето *

• Именител, брои-тел

• Дробна црта

• Дел од даден број

• Собирање и одзе-мање на дропки соеднакви именители

• Својствата на множењето ги применува ворешавање на различни задачи. Се бараат по -ве ќе начини на решавање на задачите, приме-нувајќи ги својствата на множењето.

• Во бројни изрази го применува дистрибу-тивното својство, но не го искажува и за пи шу -ва.

• Составува и решава проблемски ситуации одсекојдневниот живот.

• Работа со различни материјали (картони согеометриски форми), делење на делови, за пи -шу вање на добиените дропки и именување наброителот и именителот.

• Со модели на геометриски фигури го илус -трира собирањето и одземањето на дропки соеднакви именители. Кругот се дели на 4 ед -нак ви дела, деловите се именувааат и за пи -шу ваат. Се склопуваат повторно добиенитеделови и тоа се запишува во вид на збир.

112


• да ја објаснува дробната црта какоколичник на именителот и броите-лот на дадената дропка;• да пресметува дел од даден бројизразен со дропка со броител 1;• да собира и одзема дропки со ед-накви именители.

Тема: МEРEЊE


Ученикот/ученичката да се ос по -собува:• да ја разбира плоштината каковеличина која се мери, спореду ва иизразува со број;• да ги препознава и користи еди -ниците мерки: квадратен са н ти ме -тар, квадратен дециметар, квадра-тен метар;• да го објаснува начинот на пресметување на плоштина на пра-воаголник и квадрат;• да го објаснува начинот на прес -ме тување на плоштина на квадар икоцка;• да ги применува формулите ворешавање на проблеми од секојд-невниот живот.

Поим за плоштина

Мерки за плоштина

Плоштина на правоа-голник и квадрат

Плоштина на квадари коцка

• Плоштина

• Единици мерки:квад ратен сантиме-тар, квадратен деци-метар, квадратенметар

• Плоштина на пра-воаголник и квадрат

• Плоштина на ква-дар и коцка

• Изработка на модели на единиците меркиза плоштина и одредување на плоштинатана геометриски фигури со нивно пополну-вање.

• Практични активности за изработ-ка насложени фигури, составени од повеќе пра-воаголници и квадрати, пресметување нанив ната плоштина.

• Расклопување на картонски кутии во фор -ма на квадар и коцка и пресметување нанив ната плоштина.

113

Тема: РABОТA СО ПОDAТОCИ


Ученикот/ученичката се оспособу -ва:

• да собира, селектира, подредува ивнесува податоци;

• да селектира потребни податоциза решавање одреден проблем;

• да чита податоци од сликовитипри кази, табели, графикони и ис ти -те да ги интерпретира;

• да прави графички прикази на по-датоци.

Прибирање и среду-вање податоци

Читање и претста-вување податоци

• Табели на пода-тоци (повтору-вање)

• Табеларен приказ• Дијаграм - лини-ски и столбест (пов-торување)

• Линиски график

• Учениците поделени во групи собираатподатоци за решавање на одреден про-блем. На пр., за да ја пресметаат плошти-ната на подот на училницата потребни имсе следните податоци и материјали: метро,дол жи на и ширина на училницата, фор-мула за плош тина на правоаголник.

• Во табела и со графикон ги претставуваподатоците за редовност на учениците вотекот на првото полугодие. Избираат соод-ветен начин за презентирање на подато-ците.

114


При реализацијата на програмата наставниците треба дапоаѓаат од развојните можности и интересите на децата на 10- годишна возраст. Особено да се имаат предвид законито-стите на развојот на мислењето во овој развоен период.Во реализацијата на содржините и активностите треба да гомотивираат ученикот земајќи примери од непосредната око-лина или реализирајќи ги содржините во услови кои се адек-ватни на проблематиката што се обработува (пред сѐ содр жи -ните од темата Мерење, но и од другите теми). Треба да се ор-ганизираат практични активности како: истражувања, процен -ки, конструирање, изнаоѓање на решенија со комбинирање наидеи и сл., а преку нив да се поттикнат мисловните активностина учениците, со што се овозможува изградување на систем наматематички претстави и поими. Значи, во дидак тичко – ме-тодското обликување на наставниот час често да бидат заста-пени мали истражувања, проектни активности, односно само-стојно учење на ученикот. Вака обликуваниот час бара и соод-ветни форми на работа (групна - тимска работа, работа во па-рови, како и индивидуална работа на ученикот). Заедничката(фронталната) форма на работа ќе се практикува при презен-тации, дискусии, демонстрации на постапки и слично, но сѐ по-ретко како форми за пренесување на знаења на учениците. Натој начин наставниот процес добива карактер на учечко –поучувачки процес во кој ученикот низ самостојни активностиусвојува нови знаења, а наставникот како по у ч у вач го органи-зира и следи тој процес. За реализација на наставата по математика ќе се користиучебник усогласен со оваа наставна програма и со Концепци-јата за учебник. За следење на реализацијата на наставата ќесе користат работни листови, соодветно дидактичко методскиобликувани и усогласени со оваа наставна програма. а за

проширување и продлабочување на знаењата ќе се користатзбирки задачи, кои треба да содржат и содржини кои ќе им по-могнат на талентираните ученици да ги развиваат своитесклоности кон математиката.Почитувајќи го холистичкиот приод во работата со учениците,неопходно е да постои корелација со другите наставни пред-мети во V одделение, а тоа подразбира усогласеност на реали-зацијата на оние содржини од математиката кои се во теснаврска со сродни содржини од други наставни предмети иобратно. На пример, при реализација на содржини од тематаМерење, можна е интеграција со содржини од наставата поприродните науки. Темата Рабоtа со pоdаtоци ќе се реализира во рамките на пре-тходните теми. Од големо значење за подобрување на ефективноста на наста-вата е при обработката на операциите собирање, одземање,множење и делење, да се актуализираат претходно здобиенитезнаења за овие операции, со цел да се обезбеди активност и са-мостојност на учениците во наставата.Учениците во V одделение бидејќи сѐ уште се на стадиум наконкретни операции во интелектуалниот развој, при обработ-ката на содржините од темите 2 и 4 треба да се посвети соод-ветно внимание на принципот на нагледност. Во наставата дасе применува набљудување и манипулирање со конкретнипредмети, што ќе им овозможи на учениците полесно да ги ап-страхираат својствата и да ги генерализираат суштественитеобележја.Според природата на наставните содржини, наставата по мате-матика ќе се реализира на различни места, но најчесто воучилница каде ученикот ќе истражува со различни материјалии средства и ќе работи на компјутер со примена на лиценци-

115

ран образовен софтвер. Исто така, ученикот ќе учествува во ак-тивности на: распо¬редување, класификација, споредување,проценување, погодување, броење, мерење, демонстрирање напостапки, презентирање на изработки итн. Затоа, би билодобро во училницата да има материјали за класифицирање, ре-дење и броење, пластични и дрвени форми; материјали за спо-редува¬ње и придружување, модели на рамнински и просторнифигури, кругови со различна големина, хартија (картони), мо-ливи, ножици, ленти од хартија, конец со различна боја и дебе-лина, магнетни рамнински форми и броеви, различни матери-јали за мерење: метра, линијари, ваги; часовници, песочен иводен часовник; градуирани мерички за течност, модели за1dm2 и 1m2, слики, фотографии, танграм, различни броеви воделови кои треба да се спојат; абакус (бројалка со дрвенитопчиња); соодветни книги, цртежи, нацртани монети и бан-кноти од 1, 2, 5, 10, 50, 100, 500 и 1 000 денари и сл.

Преdмеtоt маtемаtика во V оddеление се изучува со 4часа неdелно, оdносно 144 часа gоdишно.


За да се оценат постигањата на ученикот неопходно е:

• согледување на иницијалната состојба на ученикот (согледу-вање на неговите претходни искуства, знаења и вештини) привлезот во V одделение;• разговарање со ученикот за да се добијат сознанија за него-вото логичко размислување, разбирањето на поимите и степе-нот на разбирање при нивната примена, оспособеноста за ре -ша вање задачи;• водење на портфолио за секој ученик во одделението;• користење на евиденциони и чек листи и анегдотски бе леш -ки; • постојано и навремено набљудување на ученикот додека ре -ша ва различни задачи и сл.;• континуирано следење на односот на ученикот кон работата,соработката со врсниците, покажаната иницијативност, љубо-питност, самостојност, точност во искажувањето и истрајноство извршувањето на обврските;• континуирано утврдување и задолжителна проверка на стек-натите знаења, способности и вештини на тематските целини;• користење на работни листови за примена на стекнатитезнаења и оценување на постигањата.

Во текот на наставната година се користи комбинирано (опи-сно и бројчано оценување), а на крајот на годината ученикотсе оценува со бројчана оценка.

116


» Гоце Шопкоски, советник во БРО - координатор » д-р Јорданка Митевска, професор, ПМФ - Скопје» д-р Весна Макашевска, професор на ПМФ - Скопје» м-р Душанка Панкова, професор, ОУ ,,Лазо Ангеловски" -СкопјеБиљана Чешларова, професор, ОУ „Ј.Х. Песталоци“ - Скопје

Наставната програма по маtемаtика за V одделение на девет-годишното основно образование ја донесе министерот за обра-зование и наука со решение бр. 07-4060/1 од 22.05.2008 го-дина.


ПРОГРАМА


Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишно основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

За реализација на Наставната програма по математика во V од-деление потребни се кадри што имаат завршено:1. педагошки факултет – професор за одделенска настава;2. филозофски факултет – дипломиран педагог.

117

ОПШТEСТВО


118

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл.весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот оpшtесtво за V одделение надеветгодишното основно училиште.

119

Ученикот/ученичката:q да ги надгради знаењата за просторот во кој живеат и рабо-тат луѓето и во кој се одвиваат нивните меѓусебни односи (се-мејство, дом, општина);q да ја развие просторната ориентација во крајот во кој живее,пошироката околина, општината на географската карта;q да се запознава со основните природни и географски карак-теристики во пошироката околина во општината и нивнотовлијание на стопанството, културата и другите области во жи -вотот и работата на луѓето во локалната заедница;q да ја увиди пошироката просторна ориентација на својатаоколина, како и положбата на Република Македонија на гео-графската карта;q да ги запознава основните карактеристики на релјефот,климата и другите обележја на Република Македонија и нив-ното влијание на стопанството, културата и другите областина општествениот живот;q да го сознава и споредува сегашниот општествен живот налуѓето во Република Македонија со животот и работата на лу -ѓе то во минатото;q да развива чувство на почит кон историското наследство итрадициите во Република Македонија;q да развива свест за припадност кон семејството, општинатаи поширокото општество на Република Македонија;q да се оспособува за активно учество во истражувања на ми-натото со помош на користење на различни извори (Интернет,музејски предмети, стари слики, книжевни творби и сл.);q да се запознава со културата како специфична карактери-стика во животот на човекот;

q да ги сознава и почитува културните и верските раз лич -ности на луѓето во пошироката околина (општината);q да познава примери од македонската културна традиција,како и од традициите и културата на другите заедници во Ре-публика Македонија; q да се запознава и да ги разбира економските основи на жи -во тот на луѓето;q да ги увидува условите за својата активност во групите соврсниците, во паралелката во училиштето и пошироката сре-дина;q да се запознава со начините и формите на учество во нат-превари, појавата на конфликти и нивното решавање;q да ги познава и разбира основните човекови права, праватана децата и правата и одговорностите на граѓаните на Репу-блика Македонија;q да ги разбира начините на соработка меѓу луѓето и меѓусеб-ната поддршка во споредба со конфликтите, како и за ре ша ва -ње на конфликтите;q да се запознава со најважните институции на Европскатаунија.


120


ТEМA I: НAШAТA ТAТКОВИНA РEПУBЛИКA МAКEDОНИЈA


Ученикот/ученичката:• да се запознае со карактеристи-ките на Република Македонијакако држава;• да ги согледува разликитепомеѓу Република Ма кедонија инејзините соседи;• да ги знае симболите на Репуб -лика Македонија (зна ме, грб,хим на);• да се запознае со основнитестопански, по ли тич ки и култур -ни функции на главниот град наРепуб ли ка Македонија;• да умее да ја одреди мес то -положбата на нашата тат ковинана географс ка та карта и на гло-бусот во регионот и пошироко;• да знае да ги опише природ-ните карактеристики на Репуб -лика Македонија;• да се запознае со основните ка-рактеристики на одделни те пе-риоди од македонското минато;

• Нашата татковинаРепублика Македо-нија

• Државните сим-боли на РМ

• Скопје – главенград на РепубликаМакедонија

• Местоположба ипри родни особенос -ти на РепубликаМакедони ја

• Периодизација намакедонското ми-нато

• Формирање на со-времената македон-ска држава

ДржаваТатковина Република

ЗнамеГрбХимна

Главен град– метропола

Државна територија Географски регион Свет/Земјинататопка

Царство, кралство,империја

Национална држава,РеферендумСувереност

Устав

• Демонстативен метод: презентирање на ви-деозаписи и илустративен материјал за Репу-блика Македонија.• Истражувачки активности: на тема: Соседитена Република Македонија (работа во групи). • Корелација со наставата по ликовно имузичко образование: изработка на симболи иучење на химната на Република Македонија. • Определување на местоположбата на Скопјена географска карта. • Изработка на албум: Нашиот главен градСкопје.• Изработка на карта со обележување надржавите на Балканскиот Полуостров.• Техника грозд: изработка на грозд за при-родните особености на Република Македонија(релјеф, води, природни богатства).• Проектна настава: групен облик на работа;изработка на проекти за одделни историскипериоди. • Корелација со наставата по македонскијазик: Пис мена работа: Како беше формиранамојата држава.

121


• да знае за формирањето насовремената македонска др -жа ва на крајот на Вторатасветска војна;• да знае за формирањето насуверена Република Македо-нија во 1991 година;• да се запознава содржавно то уредување наРепуб ли ка Македонија;• да ги знае најважните др -жав ни институции;• да се запознае со поимотнаселение; • да ја знае големината иструк турата на населени е тово Република Македонија ине говите белези;• да се запознае со нај важ -нит е стопански гранки воРепублика Македонија;• да ги запознава природ-ните услови и можноститеза развој на одделни стопан-ски гранки во Репуб лика Ма-кедонија;• да ги запознава ту рис тич -ките центри и локалитетиво Република Македонија;

• Државното уреду-вање на РепубликаМакедонија

• Населението на Ре-публика Македони ја

• Стопанството и сто-панските дејнос ти воРепублика Ма -кедонија

• Туризмот во Репуб -лика Македонија

• Културниот животи институциите накултурата во Репуб -лика Македонија

• Религиите и верс -ки те институции воРепублика Македо-нија

• Правата и дол ж но с - тите на граѓаните наРепублика Македо-нија

Претседател Влада Суд

Етнички заедници

- Стопанство- Стопански дејности- Ресурси

- Туризам

БиблиотекаТеатарБалетКино

- Религија- Верска заедница

ПраваДожности

• Истражувачки постапки на тема: ,,Сеќавања зареферендумот од 8 септември 1991 година".• Играње на улоги: Јас во парламентот (судот, вла-дата…).• Истражување на тема: Составот на населениетово моето место на живеење. • Техника грозд: стопанските дејности во РМ.• Водење разговор на теми: Професијата на моитеродители.Приридните ресурси на мојот роден крај.• Иработка на туристичка карта на Република Ма-кедонија• Проект на тема: Туристичките локалитети намојата таковина (албум со илустрации на истататема)".• Организирање посета на тетарска претстава илибалет и разговор по посетата.• Истражување: Најголемите верски празници наверниците во мојот крај.• Разговор на тема: Како моето семејство ги од-бележува големите верски празници.• Изработка на Т-табела: Права и должности награѓаните на Република Македонија.

122


• да го запознава значењетона поимите култура и кул-турни потреби;• да ја знае функцијата на по -важните културни институ-ции (театар, кино, балет, би-блиотека...);- да знае како да се однесувапри посета на институциитена културата;• да ги запознава верскитеразличности и на населени -ето во Република Македони -ја;• да се запознае со религиитево Република Македонија;• да го запознае начинот наверското организирање;• да ги знае правата и дол -жностите на граѓаните во Ре-публика Македонија.

123

ТEМA II: ЛИЧНОСТA ВО ГРУПAТА И ВО ОПШТEСТВОТО


Ученикот/ученичката:• да го сфати значењето од живее-њето во група;• да се воспитува за негување на со-лидарност со другите;-• да се осознава себеси како дел одгрупата, со свои можности, идеи,потреби, желби;• да се запознава со значењето напоимот социјализација;• да сфати дека заедничките на-пори даваат успех;• да се запознава со одделни факто -ри на социјализацијата и да ја сфа -ти нивната улога;• да го запознава значењето на по -и мот девијација; • да се запознава со девијантнитеоднесувања на одделни личностиво групата; • да ги почитува донесените пра-вила на однесување во средината;• да ги сознава причините за поја-вата на конфликти во средината;• да ги почитува различните идеи,можности, желби и потреби;• да се запознава со основните чо -ве кови права; • да се запознае со правата на де-цата.

Личниот и групниотживот

Социјализација на лич -носта во групата

Фактори на социјализа-цијата (семејство, група на врс -ни ци, училиште, мас-ме-диуми)

Девијација и девијантнооднесување на личноство групата

Правила на однесува њево средината и ис пол ну -вање на дол жно с тите

Конфликтот и негово торешавање

Правата на децата ка кочовекови права

ЛичностГрупа

СоцијализацијаСолидарностЕгоизам

Мас-медиуми

ДевијацијаКриминалитетНаркоманија

ПравилаДолжности

КонфликтСила и насилствоПомирувањеТолеранција

• Човекови права• Слобода• Рамноправност• Детски права

• Играње на улоги – споделени должностиво групата за негување меѓусебна сора-ботка. • Разговор во одделението за различни по-стапки: од егоизам и солидарност и из ра -бот ка на Т-табела за истите.• Дебата на тема: Семејството - пресуденфактор на социјализацијата на личноста.• Дискусија како мас-медиумите влијаатврз социјализацијата на личноста.• Активности: изработка на пано од фото-графии, текстови и други илустрации сокла сификација на различни девијантнипојави (однесување).• Дијалошки метод; разговор за правилатана однесување и нивното почитување. • Разговор за добро и лошо однесување ииз ра ботка на Т-табела: Моето добро и ло -шо однесување.• Играње на улоги: симулација на кон-фликт и негово разрешување.• Техика грозд со клучен термин човековипра ва; или техника призма: човекови пра -ва - човекови должности.• Истражување- проект: Целите и за да чи -те на детските амбасади.

124

ТEМA III: РEПУBЛИКA МAКEDОНИЈA ВО СВEТОТ


Ученикот/ученичката:• да ги познава најзначајните оста-тоци од материјалното културнонас ледство на тлото на РепубликаМакедонија;• да се воспитува за чување и негу-вање на културното наследство;• да го запознава значењето со пои-мите: иселеник, иселеништво, ми-грација;• да ги запознава причините за исе-лување од Република Македонија;• да знае за врските на иселени-ците со татковината;• да го запознава значењето на по -и мите странец и странство;• да ги запознава причините за пре-стој на странците во нашата др жа -ва;• да ги запознава најважните ин-ституции на ЕУ;• да се запознава со основните про-блеми во светото;• да го сознава учеството на Репу-блика Македонија во разрешување -то на проблемите во светот.

Културното наследс твона тлото на Репуб ликаМакедонија

Иселеништвотот од РМво светот

Странците во Репуб ли -ка Македонија

Република Македонијаи европската интегра-ција

Основните проблеми восветот и Република Ма-кедонија

• Културно наслед-ство• Мултикултура

• Иселеник• Иселеништво

• Странец• Странство

• Интеграција• Унија

• Глобален свет • Екологија• Енергија

• Теренска настава: посета на културни иверски објектви или на некое археолошконаоѓалиште и изработка на писмен состав заистото. • Метод на разговор - -Водење дебата за при -чините за иселувањето на граѓаните од Ре-публика Македонија.• Активности: - Писмен состав - Еден иселе -ник раскажува.• Проектна настава - Мојата средба со еденстранец во Република Македонија.• Составување Т - табела - на едната странаевропските институции (Парламент на ЕУ,Совет на ЕУ и Европска комисија), а на дру-гата нивните основни функции.• Демонстартивен метод - анализа на фото -графии за основните светски проблеми (чу -вање на светскиот мир, екологија, ене р гија,сообраќај).• Организирање изложба со ученички тру-дови на тема: Заштита на животната средина.

125


Насоки за меѓупредметно поврзување: Целите на предметотопштество се засновани на принципот на мултидисциплинар -ност. Затоа подготвувањето на наставните материјали и об ра -бот ката на планираните содржини, поими и активности се по -вр зува со претходното знаење, способностите и инетересот наученикот, личното доживување и неговото искуство. Настав -ни ците при изборот на методите и дидактичките пос тап ки сепотполно самостојни. При планирањето на содржините и активностите во наставатанаставниците треба да водат грижа за интегрирано планира -ње, односно целно и содржинско поврзување меѓу сроднитепред мети и подрачја;q Препораките за користење на годишниот фонд на часови седа дени со конкретните теми и тие се сообразени според на чи -нот на разработката на содржините, поимите и планиранитеактивности.q Во рамките на реализацијата на програмата околу 15 часатреба да бидат планирани за посети и разговори во инсти-туции во рамките на општината и другите места во РепубликаМакедонија.q Наставни средства: • учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет одобрен од страна на министерот;• други извори на учење енциклопедии, речници, атласи, кар -ти и сл.;• Интернет, образовни софтвери;• списанија;• аудио-визуелни средства и други средства според планира -ните активности.

Во наставата може да се користат различни наставни форми:индивидуална работа и работа во парови и групи, а во даденинаставни ситуации и фронтална работа.

Неопходно е рационално да се планираат активностите научениците во рамките на секоја наставна тема со флексибилнаорганизација на часовите, поттикнување на индивидуалнитеактивности на учениците и групната работа со што треба да сепостигне подобра комуникација и кооперативност во учењето.

Преdмеtоt оpшtесtво во V оddеление е заdолжиtелен соpо 2 часа неdелно, оdносно 72 часа gоdишно.

126


Следење на постигањата на ученицитеВо текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за учење, соработката со другите исл. (формативно оценување).Оваа компонента е составен дел на планирањето на наставни-кот за наставата и учењето.Во програмата се наведуваат начините на следење и оцену-вање на постигањата на учениците во рамките на наставнитетеми низ активностите на учениците во кои спаѓаат и актив-ностите поврзани со водењето на портфолио за ученикот созадачи, извештаи од истражувачките активности и сл.Други средства и постапки за следење и оценување: говорнивеж би; разговор-дијалог наставник-ученик; работни листови;тестови на знаења.Постигањата на учениците се оценуваат комбинирано со опис -ни и бројчани оценки во текот на наставата, а на крајот на нас -тавната година со бројчана оценка.


ПРОГРАМА


7. OЧЕКУВАНИ РЕЗУЛTАТИ

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -диш ното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

Наставата по општество во V одделение може да ја изведувалице кое завршило:Педагошки факултет – професор за одделенска настава;Филозофски факултет – Институт за педагогија - дипломиранпедагог.

Ученикот /ученичката: q го препознава семејството како сродничка заедница;q го познава бракот како основа на семејството;q ги знае основите на сопственоста и приватноста; q умее да ги разликува и вреднува различните начини на ин-формирање;q ја знае функцијата на живеалиштето на човекот и потребатаод грижата за него; q ја разбира важноста на соседскиот живот; q ги познава правилата на соживот и за почитување со сосе-дите и пријателите;q ја знае намената на јавниот простор; q ги знае поимите за локалната заедница и локалната самоу-права;q ја познава организацијата на општините како локални заед-ници; q знае што е тоа граѓанин како член на локалната заедница; q ги распознава најважните стопански и нестопански дејностиво локалната заедница;

127

» д-р Ило Трајковски, проф., Филозовски факултет, Институт засоциологија» д-р Виолета Ачковска, проф., Филозовски факултет, Институтза историја» Николче Илијевски, советник во БРО – координатор» Аземине Халими, педагог, ОУ ,,Сами Фрашери” - с. Глумово» Благоја Димулковски, проф. по историја, ОУ ,,Лазо Трповски” -Скопје


Наставната програма по општество за V одделение на деветго -дишното основно образование ја донесе министерот за образо-вание и наука со решение бр. 07-4074/1 од 22.05.2008 год.

q ги распознава и расудува за комуналните дејности во локал-ната заедница; q ги познава културните институции (домови на културата,ки на, театри, библиотека, верските објекти);q ги негува традициите и симболите на локалната заедница; q го разбира поимите демократија, власт, управување, лидерс -тво;q развива чувство на одговорност према себеси и другите со -граѓани;q ги знае основните карактеристики на Република Македони -ја како држава;qги согледува разликите меѓу Република Македонија и нејзи-ните соседни земји;q ги знае симболите на Република Македонија;q ги знае најважните одлики на главниот град на РепубликаМа кедонија;q ја одредува местоположбата на нашата татковина на геог -раф ската карта и на глобус;q знае да ги опише природните карактеристики на РепубликаМакедонија;q ги знае историските периоди и најзначајните настани од ма-кедонското минато;q знае за формирањето на современата македонска држава инејзиното осамостојување;q ги знае најважните државни институции;q ги знае основните карактеристики на населението во Репу-блика Македонија;q ги познава туристичките центри во Република Македонија; q го познава најзначајното материјално и културно богатствона Република Македонија; q знае како да се однесува при посета на институциите на кул-турата;q ги познава религиите на населението во Република Македо-нија;q ги познава основните права и должности на ученикот/де-тето;

q знае зошто треба луѓето да живеат во заедница и што е со-лидарност со другите во средината; q се согледува себеси како дел од групата со свои можностиидеи, потреби и желби;q го сфаќа значењето на учеството во групата и дека за ед нич -ка та работа дава подобри резултати и успех;q ги разликува правата и должностите на ученикот;q ги знае основните правила на однесување во средината;q ги почитува своите и различните идеи, можности, желби ипотрби на другите;q знае кои се основните човекови права; q ги разбира поимите иселеник, иселеништво и ги знае при -чи ните за иселувањето;q ги разбира поимите странство и странци и знае зошто прес -то јуваат странците во Република Македонија;q ги познава најважните институции на Европската унија;q ја сфаќа поврзаноста на Република Македонија со соседнитеземји и со други земји во светот.

128

129

ПРИРОDНИ НAУКИ


130

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот pрироdни науки за V одделениена деветгодишното основно училиште.

131


Ученикот/ученичката: • да го проширува сфаќањето на основните поими и за-кономерности за природата околу себе; • да ги поврзува концептите и процесите во природата прекуконкретни примери;• да ги воочува системите, подреденоста и организацијата напоимите за природата, преку конкретни примери за деловитеи движењата во Сончевиот систем, неговите планети и плане-тата Земја; • да стекнува знаења и да ги применува за истражување на ма-теријата на Земјата, за надворешната структура и другите од-лики (боја, мирис, вкус, температура на вриење, растворли -вост, проѕирност, магнетни особини, спроведливост на топ -лина и на електрицитет); • да ги открива изворите и формите на енергијата на Земјата:Сонцето (светлината), движењата на воздухот и водата, зву -кот, магнетизмот, електричната енергија, промените на енер -ги јата, нејзиното зачувување и користење; • да ги разбира и да ги објаснува основните поими запромените на енергијата, нејзинотот зачувување и користење; • да ги открива и да ги применува начините и помагалата сокои човекот се ориентира на Земјата; • да го разбира значењето на одликите за релјефот и живот-ните средини и да ги предвидува последиците од нивнитепромени врз населувањето на животните заедници; • да открива развојни текови на природните процеси и за-кономерности (Земјина ротација, револуција, топлинските и

климатските појаси и последиците за живиот свет: прис по со -бу вање, распространување), преку интегрираниот пристап; • да разбира и проценува со кои активности човекот ја на ру шу -ва природната средина во урбаната средина; • да претставува бројчани податоци во графички и усни интер-претации и да умее да чита и толкува географска карта и гло -бус; • да спроведува природонаучни ученички истражувања; • да спроведува постапки со различен степен на сложеност приистражувањето: поставување прашања, предвидува, наб љу ду -ва, користи инструменти (лупа, линијар, вага, компас, карта,гло бус), запишува и обработува податоци.

132


ПРИРОDA И ПРИРОDНИ НAУКИ


Ученикот/ученичката:• да се запознае со предметот напроучување на секоја од природнитенауки; • да ја разбере меѓусебната поврзаностна природните науки; • да ги разбере постапките во природо-научното истражување (набљудување,претпоставка, обид, мерење, собирањеподатоци, споредување на податоци,приказ на податоци); • да изработува план за истражување; • да набљудува и да користи постапки занабљудувањето; • да предвидува промени и процеси кајприродните објекти, • да ги забележува промените и проце-сите и да ги опишува со свои зборови; • да го објаснува влијанието на над-ворешните услови врз природните об-јекти и процеси; • да мери физички величини на при-родни објекти; • да изработува и да чита табела и гра-фик со податоци.

• Природни науки• Постапки вопро учување наприродата

– Природни науки – Биологија– Хемија– Физика– Географија– Експеримент

- Прикажување на видеозаписи за природатаи како таа се истражува од научниците одразлични природни науки.- Читање на текстови за интересни пронај-доци од областа на природните науки. - Набљудување на две изникнати растенија(грав). - Определување на условите за растење и раз-вивање на растенијата (растение без вода ирастение со вода). - Предвидување на промените кај двете рас -тенија.- Мерење на должина со линијар на лист истебло и броење на листови. - Следење на промените во текот на една не-дела, набљудување со лупа.- Цртање на настанатите промени кај расте-нието (форма, големина и боја на лист и стеб -ло). - Мерење маса на двете растенија со вага.- Запишување на добиените податоци во та-бела.- Средување на податоците табеларно гра -фички.- Читање на податоците.- Проверување на предвидувањата, зак лу чу -ва ње и дискусија.

133

ПЛAНEТA ЗEМЈA


Ученикот/ученичката: • да го препознава и опишува обликотна Земјата со помош на глобус;• да ги набројува Земјините сфери;• да го објаснува составот на Сончевиотсистем;• да стекне сознание дека Земјата посто-јано се движи;• да ја согледа привлечната сила на Зем-јата;• да ги разликува дневното и годишнотодвижење на Земјата;• да ги препознава последиците од дви -же њата на Земјата;• да ја разбере поврзаноста на Земјинатареволуција и топлинските појаси;• да ги набројува топлинските појаси; • да ја открива распространетоста наживиот свет во топлинските појаси.

Облик, големинана Земјата и Земји-ните сфери

Сончев систем

Земјина ротација и револуција

Топлински појаси

Планета Глобус Земјини сфери

Сонце

Сончев систем

Орбита

Земјина ротација

Земјина револу-ција

Топлински појаси

• Опишување на Земјината форма. • Читање на текст за размислувањата на ста-рите народи за формата на Земјата. • Демонстрирање на карта за разместеностана копното и водата на Земјата. • Изработка на модел за Земјините сфери. • Докажување на привлечната сила на Зем-јата. • Изработка на модел за Сонце и Сончев си-стем. • Да дискутира за составот на Сончевиот си-стем.• Обиди за докажување на привлечната силана Земјата. • Вршење обид за прикажување на нееднак-вото загревање на Земјата со помош на гло-бус и светилка.• Изработување графички приказ, скица занееднаквото загревање на Земјата.-• Цртање на топлинските појаси. • Изработка на паноа за топлинските појасии растителниот и животинскиот свет (карак-теристични видови).

134

МAТEРИЈA И EНEРГИЈA НA ЗEМЈAТA


Ученикот/ученичката: • да наведува примери на различниматерии во природата; • да стекне сознание дека мате-риите се разликуваат според свој-ствата;• да ги набројува својствата на мате-риите (изглед, агрегатна состојба,боја, мирис, вкус, растворливост,про ѕирност, спроводливост на то-плина и на електрицитет, магнетносвојство и температура на вриење);• да разликува материи споредагрегатната состојба, надворешнатаструктура (прашкаста, кристална,зрнеста и др.) и други својства;• да ја опишува преку примери рас -творливоста на некои материи вовода;• да го опишува магнетното свој-ство преку пример;• да ги препознава металите: бакар,железо, алуминиум, според изгле-дот и механичките својства; • да ги опишува промените на мате-риите при загревање, горење, сто е -ње на воздух и под дејство на вода; • да разбере дека при горењето одеден вид материја се добива другвид;

Својства на мате-риите од различенвид

Промени на мате-риите под дејство навоздухот, водата исо загревање

Извори и форми наенергија

Претворање наенергијата и зачуву-вање

Својства

Агрегатна со-стојба

Растворливост

Температура навриење

Спроведливостна топлината

Спроведливостна електриците-тотМагнет Магнетна игла

• Набљудување и опишување на својствата наразлични материи (брашно, сол, шеќер, зејтин,оцет, син камен, сода бикарбона, ванилин шеќери др.) со користење на сетилата и со помош налупа.• Истражување: температура на вриење начистата вода и смеса од сол и вода. • Загревање и палење на различни материи,воочување на промени и претставување на ре-зултатите во табела. • Претставување податоци од мерењата во та-бела или график.• Растворање на материи во вода (сол, шеќер,оцет, земја, истолчена креда, зејтин, зачини идр.). Набљудување и претставување на резулта-тите во табела.• Изработување на опит: собирање на металнипарчиња со магнет.• Препознавање на металите по боја (железо,бакар, алуминиум, злато, сребро). • Истражување на механичките својства на мета-лите: (бакарна и железна жица, алуминиумскафолија). • Истражување за промените на железно клинчево вода и на воздух. • Демонстрирање на спроведливост на топлина(предмет од стакло, од пластика, од метал). • Демонстрирање на спроведливост на електри-цитет (струјно коло со батерија, ѕвонче или све-тилка).

135


• да наведува примери за рѓосување;• да набројува извори на енергија(сонце, воздух, вода, органски мате-рии);• да опишува форми во кои се јавуваенергијата (светлина, топлина, звук,електрицитет); • да открие дека светлината се шириво права линија (зраци), дека може дасе одбива, впива или да се прекршува; • да стекне сознание дека енергијатаможе да се претвора од еден во другоблик и да се зачувува;• да се информира и да ја открива по-требата и начините за штедење наенергијата.

МеталиРѓосување

Енергија

Светлина Спектар на боиСенкаОдбивање на све-тлината

Топлина

Електрична енер-гија

Батерија

• Ширење на светлината низ кутија со отвори. • Изработување на едноставен сончев часов-ник (светлина – сенка). • Создавање виножито, со призма, цртање. • Одбивање и пренасочување на светлината соогледало. • Докажување на прекршување на светлинатасо објекти во вода. • Читање на текстови за Никола Тесла и другинаучници. • Замена на батерија во различни предмети,играчки, часовник. • Дискусија за употребата на акумулатор.

136

ОРИEНТACИЈA НA ЗEМЈAТA


Ученикот/ученичката: • да ги определува страните на светотна карта; • да ги определува страните на светотво природата;• да го разбере значењето на поимотразмер и неговата примена на карта;• да ги препознава различните видовина карти;• да ги препознава единиците за изра-зување на географска широчина (еква-тор) и должина (гринич); • да ги пронаоѓа и ги покажува географ-ските топоними на карта; • преку примери да го објаснува поимотмесно време;• да објаснува за разместеноста и бро-јот на часовните зони на Земјата со гло-бус и карта.

Ориентација на по вр ши на -та на Земјата

Размер, видови карти, гео-графска широчина и дол -жи на

Месно време и часовни зо -ни

Карта

Глобус

Компас

Размер

ПаралелиМеридијани

Месно време

Часовна зона

Датумска граница

• Покажување на страните на светотна карта и глобус. • Вежбање во училница или учи ли -шен двор за определување на стра-ните на светот со помош на компас. • Ориентирање во природата: сопомош на ставот на телото,положбата на Сонцето, мовот надрвјата, сенката на некој објект и др. • Прикажување на природни објектина карта, во зададен размер. • Демонстрирање и илустрирање намрежата на напоредници и мериди-јани. • Планирање на замислено патувањениз различни часовни зони.

137

EКОЛОГИЈA И РAЗНОВИDНОСТ НA @ИВИОТ СВEТ


Ученикот/ученичката: • да ги опишува условите за живот воживотните средини: вода и почва; • да ја согледува разновидноста на жи -ви от свет; • да го разбере групирањето на орга-низмите според сложеноста и срод-ството (царства на живите организми); • да ја увидува големината и значењетона морињата; • да ги поврзува одликите на живот-ната средина (копнена и водена) сотипот на животната заедница (ливада,шума, барска, речна, езерска заедница); • да ги опишува составот, поделбата,појавите и процесите во атмосферата,преку примери;• да ги разликува поимите време (вре-менски прилики) и клима; • да стекне знаења за климата и разме-стеноста на климатските појаси на Зем-јата; • да опишува како човекот ја менуваприродата со ширењето на населбите; • да објаснува преку примери како зем-јоделството и индустријата ја менуваатприродата; • да ги искажува своите размислувањаза позитивните и негативните после-дици од урбанизацијата.

Животни среди ни

Разновидност нажи виот свет

Копно и копненижи вотни заедни ци

Води на Земјата иводни животни за-едници

Атмосфера, време,клима

Менување на при -родата со урбаниза-ција

Копно

МореВоди на копното

Животна заедница

Кислород

Време

Клима

Урбанизација

• Докажување на присуство на воздух и водаво почвата. • Докажување на пропустливоста на водатаво различни почви.• Докажување на воздух во водата. • Изработување на илустрација за соодно-сот на солената и слатката вода на Земјата. • Дискусија за петте царства на живите ор-ганизми, врз основа на графички и видеоматеријали. • Прикажување на видеозапис за водните икопнените животни заедници. • Изработување пано со слики или цртежина растенија и животни кои се типични заливада или шума. • Изработување пано со слики или цртежина растенија и животни кои се типични забара, река или езеро.• Истражување на среднодневната темпера-тура на воздухот во текот на една недела.• Набљудување на сателитски снимки (при-каз) за климата.• Следење на локалното време (во местотона живеење). • Истражување: На кој начин земјодел-ството и индустријата ја менуваат приро-дата. • Истражување на тема: Како се шири еднанаселба (местото на живеење).

138


qНасоки за меѓупредметно поврзување

Наставниот предмет природни науки ги има сите карактери-стики на меѓупредметно поврзани цели, содржини и активно-сти. Со оглед на фактот што наставната програма е структури-рана за да поттикнува кај ученикот интегриран развој восфаќањето на природата, се очекува и планирањето на наста-вата да ја следи оваа глобална цел. Целите и содржините одовој наставен предмет се компонирани од аспект на сите при-родни науки: биологија, хемија, физика и географија (фи зич ки -от аспект). Сите цели и содржини треба да го промовираат кајученикот единството, целовитоста и променливоста на приро-дата, природните објекти, феномени и процеси, за да поттик-нат кај него усвојување на применливи знаења, навики ивештини

qПрепораки за користење на годишниот фонд на часовиПрепораките за годишниот фонд на часовите се дадени какоориентација заедно со конкретните цели и теми/содржини,што секако не треба да го ограничува нивното прераспределу-вање, според потребите при реализацијата. Поинаквото плани-рање на часовите треба да го проценува наставникот спореддостигањата на неговите ученици, т.е. според промените воква литетот на знаењата и способностите кои тие ги постигну-ваат.

Насtавниоt pреdмеt pрироdни науки во V се изучува со 2 часанеdелно, оdносно 72 часа gоdишно.

qНаставни средства:• учебник избран на ниво на училиште за соодветниот пред-мет, одобрен од министерот;• други извори на учење во непосредната околина – предметии објекти во природата; • енциклопедии, атласи, карти, глобус и сл.; • лабораториски прибор, лупа, линијар, вага, компас, микро-скоп;• Интернет, образовни софтвери;• списанија од областа на природните науки; • визуелни средства (слики, цртежи, апликации, фолии, паноа,модели, макети и др.); • аудио-визуелни средства (графоскоп, дигитален фотоапарат,дигитална камера, телевизор, ДВД – плеер, видеоплеер, комп -ју тер, ЛЦД проектор и др.).

139


qВо текот на наставата редовно се следат и вреднуваат пости-гањата (промените) на учениците, се прибираат показатели занивните активности, мотивираноста за учење, соработката содругите и сл. (формативно оценување), со цел да се воспоста-ват врските помеѓу учењето, поучувањето и оценувањето. Сле-дењето на постигањата на учениците е составен дел на плани-рањето на наставата и на учењето.qОценувањето треба да се базира врз користење на повеќеразлични методи за да се намалуваат слабостите и за да се зе-маат предвид различните стилови и предиспозиции за учењена учениците. Притоа, проверувајќи го напредокот во постига-њата на учениците, наставникот може да ги насочува учени-ците кон поставените цели на наставата. qОценувањето треба да биде праведно, т.е. да се спроведува

непристрасно, како при вреднувањето на постигањата, така ипри интерпретацијата и користењето на резултатите. qОценувањето треба да се врши транспарентно, што подраз-бира дека учениците треба точно да знаат кои се целите на на-ставата, кои се очекуваните постигања и како тие постигањаќе се оценуваат. Тоа значи дека учениците треба да знаатзашто и што треба да научат и што, како и кога ќе се оценува. qУчениците и родителите континуирано треба да имаат увидво оценувањето.

qНачини на проверување и оценување: • усни одговори на прашања поставени од наставникот или одученици, разговор меѓу наставникот и учениците и разговормеѓу учениците; • писмени извештаи на податоци од истражувањата;• практична изведба (вежби, моделирање, изработка на цр те -жи, скици, други графички материјали, примена на формули исл.);• проектна работа (набљудување, предвидување, собирање по-датоци и објекти, мерења, запишување и прикажување на по-датоците, презентирање); • работа во група.

qДруги средства и постапки за следење и оценување:•разговор-дијалог наставник-ученик; •контролни листови, тестови на знаења; •домашни работи; •чек листи.

Постигањата на учениците во текот на годината се оценуваатсо описна и бројчана оценка, а на крајот на наставата се изве-дува бројчана оценка.

140


ПРОГРАМА

6 НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕН КАДАР

Воспитно-образовната работа во V одделение може да ја изве-дува лице кое завршило студии по: - двопредметна група: биологија – хемија, ПМФ; - еднопредметна група географија - наставна насока, ПМФ; - еднопредметна група биологија - наставна насока, ПМФ; - еднопредметна група хемија - наставна насока, ПМФ; - еднопредметна група физика - наставна насока, ПМФ. Постојниот наставен кадар треба да се здобие со сертификатод БРО за изведување на настава по предметот природнинауки.

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште донесен од министерот за обра-зование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28. 02. 2008 го-дина.


1. Светлана Брашнарска, советник во БРО- Скопје, координатор2. Ивица Гиевски, советник во БРО-Скопје3. Гордана Донева-Атанасоска, советник во БРО-Скопје 4. Д-р Ленка Цветановска, ПМФ – Институт за биологија, Скопје 5. Д-р Оливер Зајков, ПМФ – Институт за физика, Скопје 6. Д-р Сашо Панов, ПМФ – Институт за биологија, Скопје 7. Бети С.Трајковска, проф. во ОУ ”Гоце Делчев” – Скопје 8. Соња Тануркова, проф., ОУ “Владо Тасевски” – Скопје

Наставната програма по pрироdни науки за петто одделение надеветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-4082/1 од 22.05.2008година.

141

ТВОРEШТВО


142

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот tворешtво за V одделение надеветгодишното основно училиште.

143


Ученикот/ученичката:q да се поттикнува сопствените чувства и размислувања да гипреточи во текст, согласно своите можности и интереси;q да се поттикнува да напише текст според сопствена замисла(покана, постер, плакат, благодарница, кратки текстови за дра-матизации, текстови за алманах, детско списание, училишносписание и сл.), согласно своите можности и интереси;q да се оспособува да ја изрази својата музичка мисла прекупеење или свирење на некој инструмент кој го познава, согла-сно своите можности и способности; q да го развива осетот за заедничко музицирање, согласносвоите можности;q да го усовршува ритамот и чекорот на различните видовисовремена музика, согласно своите можности;q да развива ритмички и грациозни движења усогласени соразлични видови на музика, согласно можностите и способно-стите;q да се оспособува да осмислува едноставна кореографија, со-гласно своите можности;q да се оспособува за попотполно и посигурно ликовно изра-зување на своите идеи и теми, за внесување повеќе детали инивно поскладно комбинирање и компонирање во нови це-лини;q да се поттикнува на оригинално ликовно изразување со ли-ковни и неликовни материјали;

q да се оспособува за поврзување на различните видови надетското творечко изразување;q да се охрабрува слободно да настапува пред другите уче ни -ци, родителите и вработените во училиштето.

144


ТEМA: ГОВОРНО ТВОРEШТВО


Ученикот/ученичката:• да се поттикнува да пре-длага идеи, да учествува вопланирањето и донесува-њето на го диш ниот план затворештво на сво ето одде-ление;

• да се поттикнува да соби -ра неколку видови народнитвор би и на свој начин даго претстави народнототво рештво.

Годишен план • Изнесување предлози од страна на секој ученик (согласно соп-ствените интереси), предлагање на активности, договарање заактивностите и конкретните обврски, за презентацијата на по-стигнатото пред родителите и другите ученици во учи лиш тето.

• Формирање групи ученици кои со хартија, касетофони, бло-кови, фотоапарат и сл. ќе заминат во блиски населени места соцел да запишат, снимат приказни, песни, басни, гатанки, благо-слови, легенди за некој објект, место, народни песни, оро, на-родни обичаи и др.). По враќањето, материјалите ќе ги система-тизираат и подготват за презентација во училиштето и по ши -роко на свој начин (во книга, цртежи, пеење песни, играње оро,ткаење и сл.).

• Да се поттикнува да сос -та ви свој текст зачеститка, покана, постер,плакат, благодарница;

Пишувањеписмо, пос тер,пла кат, по кана,благодарница

ПостерПлакатБлагодарница

• Пишување писмо до непознато другарче од друго место илидруга држава;• пишување честитки за именден, за празникот на соученицитеод други етнички заедници и сл.;• пишување текст за постери и плакати за училницата, учи лиш -тето;• пишување текст за благодарница (на пр., до родителите за нив -на конкретна помош и поддршка, заедничка акција и сл.);• активности ,,туширање со убави пораки” (секој ученик за секојсвој другар ќе напише нешто убаво и ќе му ја подари пораката).

145


• да се поттикнува да со-стави нов текст инспириранод понудена слика.

• Организирање на посета на галерија или обезбедување репродук-ции на уметнички слики во училницата. Учениците ја набљудуваатсликата и поттикнати со прашањето: ,,Што се случува на сликата?”измислуваат свој текст.

• Да се поттикне да составинеобични прашања за оми-лената личност.

Пишувањепрашања за за-мислено интер-вју со омиленаличност

• Составување прашања за омилената личност (спортист, пејач, актери др.). Доколку директно или преку писмо добие одговори напрашањата, ќе ги објави преку училишното радио или учи лиштен ве-сник.

• Да се поттикнува да на пи -ше текст според сопс т ве назамисла;• да се поттикнува сопст -вените чувства и размис -лувања да ги преточи вотекст.

Пишување соп-ствен текст

• Составување краток текст за конкретен предмет (на пр., за книга,цвет и сл.);• составување текст за поздравен говор;• замислување и раскажување –што би било кога..(..би бил/а неви-длив/а; ..би живеел/а во пештера;..би се претворил/а во птица); • организирање на активности за пишување текст инспириран одслушана музика или набљудувана уметничка слика;• измислување текст на одредена тема.

• Да се поттикнува да учес -твува во драматизирање накраток текст;• да се поттикнува да соста-вува кратки текстови задраматизации.

Играње улоги • Драматизирање на краток текст: поделба на улогите, учење на уло-гите, организирање на условите, драматизација;• група ученици пишуваат кратки текстови за неколку улоги (на пр.,случка од животот на одделението) кои подоцна ќе ги играат.

• Да се оспособува да осмис -ли и создаде краток стрип.

Стрип Стрип • Раскажување на гледан стрип (без зборови), а потоа составување натекст врз основа на кој ќе се нацрта стрип.

146


• Да се поттикнува да учествува возаедничко, групно создавање кни гаприменувајќи ги веќе стекнатитезнаења;• да се запознае со алманах и него-вото значење како вид книга за за -чувување на спомените;• да се поттикнува да создава алма-нах.

Создавање книга

Креирање алманах

Алманах • Собирање на текстови напишани од ученицитево одделението, договарање за илустрации,начин на подврзување на книгата и реализирањена договореното.

• Разговори за спомените од училишниот живот,случките, шегите и сл. Создавање на алманах засвоето одделение (текстови, фотографии, поракии сл.).

• Да се поттикнува да учествува восоздавање на училишно списание.

Детско списание Рубрики • Пишување текстови за различни детски списа-нија;• формирање редакција, договарање и поделба назадолженија за уредување на детско списание(подготовка на текстови, техничко уредување,вметнување илустрации); изготвување на еденброј.

ТEМA: МУЗИЧКО ТВОРEШТВО


Ученикот/ученичката:• да се оспособува да јаизрази својата музичкамисла преку пеење илисвирење на некој инстру-мент кој го познава, со-гласно своите можностии способности;

Сопственамузичка творба

Сопственамузичка творба

• Откривање деца кои можат да ја изразат, односно репродуци-раат својата музичка мисла и истовремено давање поддршка наистите во развивањето на смислата за создавање сопственимузички креации;• продолжување на недовршена песна- која ја започнува настав-никот или некој ученик/ученичка, а останатите ученици се надо-врзуваат и внесуваат измени според своја замисла.

147


• Да се поттикнува да на-прави аматерски тонскизапис на сопственатамузичка мисла.

Правењеаматерс ка аудио-демо снимка насопственататворба

• Заедничко измислување на песна која се снима, преслушува ипоправа-разубавува;• измислување на песни (текст и музика) за некоја свеченост, запоздравување на родителите, за наставникот, за музичка драма-тизација и сл.;• создавање на химна на одделението, на училиштето;• измислување на музички дијалози во планираната драматиза-ција;• избирање и изведба на звучни, музички ефекти за различнипретстави и манифестации во училиштето (драматизација, теа-тарска претстава, приредба за крај на учебната година, патроненпразник и сл.);• снимање на касетофон, диктафон на секоја музичка идеја,музичка мисла;• изведба на сопствените музички творби пред членовите на гру-пата, но и слушање на претходно направениот тонски запис.

• Да се развива чувс т во -то за заедничко музи ци -ра ње, согласно можнос -тите на учениците.

Групна интер-претација накрат ка популар -на музичка ком-позиција.

Изведба • Избирање композиција која ќе биде изведувана, од страна напомала група ученици. Композицијата може да биде интерпрети-рана вокално или инструментално (со инструментите кои ги по-седува училиштето); индивидуално вежбање на композицијата;колективно вежбање на композицијата и јавна изведба предпомал аудиториум.

148

ТEМA: МУЗИКA И DВИ@EЊE


Ученикот/ученичката:• да ги поврзува елементитево склад со ритамот;• да ги усовршува основнитечекори и начини на дви же -ња и да ги модифицира, со-гласно своите можности.• да се воведува во спознава -ње на патот на творење намузичко сценско дело;• да се развиваат кај учени-кот ритмички и грациознидвижења усогласени со раз -лични видови на музика;• да се поттикнува да учес т -вува во танцови драматиза-ции.

Изведување корео-графија на совре-мена музика

Изведување на мју-зикл

• Избирање на музика по желба на учениците: составување насвоја кореографија (на пр., националната спортска химна исл.); увежбување и усовршување на својата кореографија;• избирање музика и создавање на своја кореографија на рит -мичка вежба придружена со музиката (на пр. вежба со топки,обрачи, ленти и сл.);• учествување на некој училиштен или локален празник сонаучената кореографија;• во соработка со сите членови кои ги посетуваат часовите потворештво и наставникот пишуваат текст, внимателно одби-раат музика, актери-танчари, режисер, кореограф, сценографи го творат краткиот мјузикл;• составување на кореографија за музичкиот дел од мјузиклотсо примена и усовршување на веќе изучените чекори и танци;• увежбување и усовршување на мјузиклот;• договарање на заедничкото учество во танцови драматиза-ции, кои се синтеза на детското творештво во различни ак-тивности: моторички (усогласени движења - на пр., со топки,обрачи, ленти); музички; ликовни (изработка на детали од ко-стуми, маски, делови за сценографија и сл.); говорни (сцена-рио за претставата) и сл.; • учествување во приредби, претстави според планот научилиштето или во локалната средина и пошироко (на пр., возбратимени училишта надвор од своето место).

149

ТEМA: ЛИКОВНО ТВОРEШТВО


Ученикот/ученичката:• повешто да ги при-менува цртачките тех-ники по сопствен из -бор, при реализацијана своите замисли.

Цртање • Изработување на корици на книгата за народно творештво;• цртање на честитки за Нова година, за роденден на соучениците, ро-дителите и други поводи;• цртање на постери, плакати за училницата и училиштето;• илустрирање на текстови (свои и на други автори); • изработување на корици на книгата за народно творештво, како и заалманахот; • цртање на краток стрип и илустрации за училиштен весник;• цртање на лого на одделението, училиштето;• цртање на еколошки беџ на хартија направена од ученици од погор-ните одделенија со рециклирање и сл.;• цртање предлог за училишна униформа.

• Повешто да ги при-менува сликарскитетехники по сопственизбор при реализацијана својата замисла.

Сликање • Сликање на покани, постери, цртежи за разубавување на училиштето;• сликање врз хартија добиена со рециклирање од страна на ученициод погорните одделенија (изработка на покани, честитки и сл.);• илустрирање на текстови (свои и на други автори), изработување накорици на книгата за народно творештво, алманах; илустрации и на-словни страни за училиштен весник;• украсување на предмети кои самите ги направиле од глина, фемо-маса и сл.;• украсување на предмети (теракота) инспирирано од народното тво -рештво и обичаите од различни култури;• сликање елементи на својот костум за драматизација, учествување воизработување на сценографија и сл.

150


• Да истражува и открива свој-ства на нестандардни ликовниматеријали за цртање и сли-кање и тие сознанија да ги ко-ристи при сопственото ли-ковно изразување.

Ликовниистражувачки активности

• Сликање и цртање на различни подлоги, како на пр., текстил, камен,дрво, картон, стакло, керамичка плочка и сл.;• откривање на својствата на различни материјали и користење на тиесознанија за изработување на свој цртеж или слика.

• Да истражува и открива свој-ства на различни материјалишто можат да се преоблику-ваат во разни форми;• да се оспособува на различниначини да претставува троди-мензионален простор во соод-ветен сооднос.

Обликувањена просторот

• Изработување на различни предмети од глина, глинамол или фемо-маса;• обликување и компонирање од веќе оформени природни облицикако што се: гранки, плодови, семиња, лисја, мешунки, суви стебленцана полски растенија и сл.; • користење на речиси сите богати можности на различните видови нахартија за творечко изразување: хартија со различна мекост (целофан,креп хартија, циклостил, хамер, картон); различна амбалажа (од кутии,ребрест картон); хартиени ленти со различни облици; папир- маше(формирање на различни облици, изработка на маски, кукли за театарна маса, ликови од приказни, велигденски јајца, украси за елка и др.);оригами и сл.

• Да се оспособува да приме-нува некои елементи и техни -ки на применетата уметноство работата со различни мате-ријали, изработувајќи раз лич -ни предмети што имаат и ес те -т ски квалитети.

Дизајн • Изработување на подароци за роденден на другарчињата, различникутии и амбалажи за подароци, вазни, рамки за слики и цртежи, кутииза моливи, за четки и бои, кутии за чување ситни предмети, украси,подароци за постари лица, деца без родители, за различни хумани-тарни акции и др.;• изработување на предмети за секојдневна употреба, украси и сл. одотпаден материјал (кутии, картонски влошки за јајца, делови оддрвени штипки, стиропор, јута, коноп, мека жица и сл.);• изработување на маски и костуми за Денот на шегата;• изработување на делови за костуми и предмети потребни за сценатакога ќе изведуваат драматизација, за различни приредби и прослави исл.;• изработување на кукли за куклени претстави, што ќе ги подарат напомалите ученици и сл.

151


Целите и активностите од изборниот наставен предмет тво -реш тво во петто одделение се надоврзуваат на оние што сереализирани во четврто одделение. Учениците, се разбира,можат и за прв пат во петто одделение да го изберат овој на-ставен предмет. Во наставата по предметот tворешtво на-ставникот не би требало кај учениците да ги попречува нево о -би чаените идеи, мислења и неверојатните претпоставки какоизвор на творечко мислење. Секогаш треба да ги поттикнуваучениците слободно да се изразуваат, а секоја нивна творбатреба позитивно да се вреднува. Во ниеден облик на тво реч ко -то изразување од учениците не се инсистира на копирање наготови модели и користење на шаблони.При реализацијата на програмата непосредните реализаторимора да поаѓаат од развојните можности и интереси на децатаод 10 до 11 -годишна возраст и, се разбира, неопходно е да сепо читуваат индивидуалните можности, способности и интере -си на секој ученик/ученичка одделно.За реализацијата на целите наставниците треба да организи-раат практични манипулативни и истражувачки активностина учениците: манипулација со материјали, предмети, ис тра -жу вање на ликовни и музички својства на средствата и мате-ријалите, разложување, составување, конструирање, истра жу -ва ње на сопствените моторички способности, гласовни мож -ности, изнаоѓање на решенија со комбинирање на идеи и сл.Во однос на дидактичко – методичкото обликување на настав-ниот час, ја нагласуваме потребата од максимална примена надидактичката игра и истражувачките активности на децата.Притоа пожелно е да се применува групната и индивидуалнатаформа на работа, а најмалку фронталната. Многу е важно да сеобезбеди пријатна и опуштена атмосфера во училницата, вокоја учениците слободно и со задоволство ќе изнесуваат свои

идеи и ќе ги реализираат, а, исто така, ќе ги прифаќаат и по чи -ту ваат идеите и творбите на соучениците.Најпрвин наставникот, имајќи ги предвид сознанијата за секојученик/ученичка и разговорите што ќе ги води индивидуалносо нив ке помогнат со секој/а од нив ќе му/ѝ помогне на се -кој/а ученик/ученичка да се вклучи во соодветни активности.Поради различните интереси и можности на учениците во па-ралелката, програмата условно е поделена на четири дела: го-ворно, ликовно, музичко творештво и музика и движење, такашто сите ученици ќе изберат што најмногу ги интересира икаде се чувствуваат најсигурни, во рамките на 36 часа го дишнона овој предмет. Така, по согледувањето на интересите научениците ќе се одберат подрачјата и целите кои ќе бидат реа-лизирани и заедно ќе се договори годишната програма на ситеактивности во паралелката (конкретни активности, рокови,од говорни ученици, начини на презентација). Се разбира декаво текот на годината можат да се вклучуваат и во други актив-ности, иако на почетокот на годината за нив не биле заинтере-сирани - најважно е да го задоволат својот интерес и да чув-ствуваат задоволство во реализација на активностите. По жел -но е активностите на учениците да бидат меѓусебно поврзани(на пр., група ученици ќе пронајде или ќе напише свој текст задрамска претстава и ќе напише плакат и покани, друга групаученици ќе се погрижи за цртање на плакатот, поканите, изра-ботка на реквизити, делови од костумите и сценографијата,дру га група ученици ќе изведува звучни ефекти, ќе одбере му-зика што ќе ја придружува претставата, а до колку можат и ќепеат или свират на детски или други инструменти). Доколкуима повеќе од три паралелки на петто одделение во учи лиш -тето наставниците можат да се договорат и да формираат раз -лич ни групи, според сопствениот афинитет и интересите науче ниците. Наставата по творештво може да се реализира на различниместа (специјализирани училници, сала во училиштето, ателјеи други различни простории), но најчесто во соодветните кат -чиња во училницата.

152


Би било добро уметничкото, јазичното, етнолошкото и му зич -кото катче да ги имаат сите средства и материјали согласноНормативот за простор, опрема и наставни средства. За ликов-ното творештво ќе се користат и природни материјали собра -ни од прошетките во природата, посетите на различните ин-ституции, фабрики, материјали донесени од родителите (при-родни и отпадни материјали- како на пример, кутии, парчињатекстил, различни видови хартија, мека жица, семиња, ши шар -ки од елка, костени, чипки и бисерчиња (монистра) со раз лич -на големина, форма и боја, конец со различна боја и дебелина,вол ница и сл.).Сите ученички творби треба позитивно се оценуваат и требада бидат презентирани пред целата паралелка, останатитеуче ници во училиштето, родителите, па и пошироко. ќе се ор-ганизираат презентации по повод различни празници во учи -лиштето, продажни изложби на творбите во име на хумани-тарни акции и сл. Добро е да се воспостави соработка со пома-лите и постарите ученици од училиштето и другите институ-ции во локалната самоуправа. Така, куклите и маските штоучениците ќе ги направат можат да се подарат на помалитеуче ници, маските, костумите за денот на шегата, украсите, чес -титките и предметите за секојдневна употреба можат да се по-дарат на други деца и возрасни (на пр., на деца без родители,на лицата во домовите за стари лица и др.). Хартијата што ќе јанаправат повозрасните ученици (на пр., од шесто одделение)со рециклирање во рамките на предметот природни науки итехника, ќе можат да ја користат учениците од четврто и петтоодделение за сопствено ликовно изразување.

Избраниоt насtавен pреdмеt tворешtво во V оddелениесе изучува со pо 1 час неdелно, оdносно 36 часа gоdишно.

За да се оценат постигањата на ученикот/ученичката неоп ход -но е:q да се разговара со ученикот/ученичката и да се добијат соз-нанија за претходните искуства и интересите за различнитевидови на детското творечко изразување;q да се набљудува (постојано и навремено) уче ни кот/ уче нич -ката додека манипулира со конкретни предмети, средства, материјали, инструменти, додека творечки се изра-зува, за време на презентацијата и сл.;q да се следи континуирано односот на ученикот кон работа -та, соработката со врсниците, покажаната иницијативност, љу-бопитност, упорност во реализацијата на избраните активнос -ти.Врз основа на целокупните податоци добиени од следењето вотекот на наставата наставникот ги цени постигнувањата насекој/а ученик/ученичка поединечно и ги формулира во опи-сна и бројчана оценка. Основен критериум при оценувањето еучеството, залагањето и соработката со другите ученици, а некрајниот резултат (продуктот) од активностите.

153


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и на наставни сред-ства за I до VI одделение донесен од страна на министерот заобразование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008година.


Наставата по tворешtво во петто одделение може да ја изве-дува лице кое завршило:• Педагошки факултет – професор за одделенска настава;• Филозофски факултет – дипломиран педагог.

7 КОМИСИЈА ЗА ПОДГОТОВКА НАНАСТАВНАТА ПРОГРАМА

» Љиљана Самарџиска – Панова, советник во БРО, координатор» д-р Снежана Димчевска, Факултет за музичка уметност -Скопје» Веселинка Радева, ЈУДГ „Астибо“ – Штип » Лидија Нарашанова-Смилевска, ОУ„Кочо Рацин“ – Скопје» Марија Митева, ОУ„Ј. Х. Песталоци“ - Скопје

Наставната програма по tворешtво за петто одделение на де-ветгодишното основно образование ја донесе министерот заобразование и наука со решение бр. 07-4087/1 од 22.05.2008година.

154

155

МУЗИЧКО ОBРAЗОВAНИE


156

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот музичко образование за V одде-ление за деветгодишното основно училиште.

157

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО IV ОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:q да применува правилна вокална интерпретација;q да го развива опсегот на гласот;q да пее песни со разновидна мелодиска линија, различни покарактер и содржина;q да се оспособува за двогласно пеење;q да развива навики за активно слушање музика;q да препознава и именува основни видови на темпо;q да препознава и именува основни видови на динамика;q да ги усвои стручните поими за динамиката;q да ја усвои дурската скала теориски и на слух;q да ја усовршува техниката на свирење на ДМИ (мелодиски иритмички);qда го развива чувството за колективно музицирање (свире -ње и пеење);q да ги усвојува елементите на нотното писмо;q да ги развива умеењата за пеење и свирење по ноти;q да ги усвојува елементите на музичката граматика;q да стекнува позитивен став за народното творештво и на-родното музичко творештво;q да ги спознава основните елементи и карактеристики на на-родното творештво и народното музичко творештво;q да се поттикнува за сопствено музичко изразување.

158

2.КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

I. ПEEЊE


Ученикот/ученичката:• да го развива опсегот нагласот;• да развива чувство за ри -там, идентификува оп ре де -лен ритам, утврдува ос нов -ни ритмички соодно си (1:1,1:2, 2:1);• да пее песни различни посодржина и карактер сопри мена на соодветно тем -по и динамика;• да пее по ноти со такти-рање;• да развива способност задвогласно пеење по слух(преку интерпретација наканон);• да го сфати поимот ка нон.

• Пеење по слух: детски,уметнички, народнипесни, песни поврзанисо државни и верскипразници* различни посодржина и карактер(опсег h мало- d2)

• Пеење по ноти:елементарни мелодис -ки вежби и песни (соупотреба на тоновитедо1- до2 во траење нацела и осмина нота)

• Двогласно пеење послух:пеење двогласни кано -ни(научени во IV-одд. ка -ко едногласни пес нич -ки)

• Двогласнопеење

• Канон

• Пеење песни по слух, различни по содржина и карактер (пр, пее песни за годишните времиња, детски песни, на-родни песни и др. со опсег h мало- d2).

• Пеење на кратки мелодиски мотиви со употреба на тоно-вите до1- до2 ( пр.1: наставникот го пее мотивот со имену-вање на тоновите а учениците го повторуваат.• Пр2: наставникот го пее мотивот со текст а учениците гоповторуваат со именување на тоновите).• Пеење на елементарни вежби и песни по ноти со такти-рање.

• Изведба на канонот Овчарска песна - двогласно по ноти.• Изведба на канонот Медо и мед- двогласно по слух.

159

II. МУЗИЧКA ПИСМEНОСТ


Ученикот/ученичката:• да ги препознава иприменува тововитеси1 и до2; • да го усвои поимоттонска скала;• да ги усвои елемен-тите на тонската скала(стапа ло, степен, тетра-корд);• да ја препознава иприменува C dur скала;• да го усвои поимотинтервал;• да ги усвои поимитепри ма, секунда и окта -ва;• да ги препознава иприменува прима, се-кунда и октава;• да го усвои стручниотпоим темпо и ознакитеза основните видовитем по и постепенитепро ме ни на темпо (намајчин јазик);• да разговара за изгле-дот и примената на ме -т ро номот;

• Положбата на тоно-вите си1 и до2 на пет-толиние (ноти)

• Тонска скала

• Cdur скала

• Интервали: примасекунда и октава

• Темпо

• Динамика

• Цела и осмина нота

• Цела и осмина па у за

2/4, 3/4, 4/4 тактови

• Знаци за про дол жу -вање на нотната вред - ност (лак, точка)

• Положбата на тоновитена петтолиние (ноти):– Си1– До2– Тонска скала– Интонација – Степен (цел степен, по-лустепен)– Стапало– Тонски род- дур– Cdur скала– Тетракорд– Латинско (абецедно)име нување– Аретинско(солмизационо)Именување– Интервал– Прима– Секунда– Октава

– Бавно– Умерено– Брзо– Забавување– Забрзување– Метроном– Пијано (п)– Форте (ф)– Крешендо (<)

• Вежби за запишување на тоновите си1и до2.• Вежби за визуелно препознавање на тоновитеси1и до2.• Пеење и свирење на мелодиски вежби со тоновитеси1и до2.• Вежби за запишување на скалата Cdur и нејзи-ните елементи.• Вежби за визуелно препознавање на скалата Cdurр и нејзините елементи.• Пеење и свирење на скалата Cdur и нејзинитеелементи.• Пеење и свирење на мелодиски вежби во скалатаЦ-дур со анализа на нејзините елементи кои сесретнуваат во вежбите.• Вежби за запишување на интервалите прима, се-кунда и октава.• Вежби за визуелно препознавање на интервалитеприма, секунда и октава.• Вежби за слухово препознавање на интервалитеприма, секунда и октава.• Пеење и свирење на интервалите прима, секунда иоктава.• Пеење и свирење на мелодиски вежби со интерва-лите прима, секунда и октава.• Запознавање со стручните изрази за основнитевидови темпо и постепените промени на темпо (намајчин јазик).• Пеење и свирење со примена на стручните изразиза основните видови темпо и постепените променина темпо (на мајчин јазик).

160


• да го усвои стру -чниот поим дина-мика и ознаките заосновните видови;динамика и по -степените про ме нина динамиката (наиталијански ја зик);• да препознава иприменува цела иосмина нота; • да препознава иприменува цела иосмина пауза;• да го усвои пои-мот такт;• да доживее силнии слаби тактовивре миња;• да ги усвои пои-мите ,,теза”, ,,арза” ;• да ги препознаваи при менува так-тови: 2/4,3/4 и 4/4;• да ги препознаваи применува зна-ците за про дол жу -вање на нотнатавред ност - лак иточ ка.

– Декрешендо (>)– Цела нота– Осмина нота– Цела пауза– Осмина пауза– Такт– Теза– Арза– Музички метар– Знаци за про-должување нанотната вредност– Лак– Точка

• Примена на стручните изрази за основните видови темпо и постепе-ните промени на темпо (на мајчин јазик) при слушање на музика.• Пеење и свирење со примена на метроном.• Запознавање со стручните изрази за основните видови динамика и по-степените промени на динамика (на италијански јазик).• Пеење и свирење со примена на стручните изрази за основните видовидинамика и постепените промени на динамика (на италијански јазик).• Примена на стручните изрази за основните видови динамика и посте-пените промени на динамика (на италијански јазик) при слушање на му-зика.• Вежби за запишување на осмина и цела нота и пауза.• Вежби за визуелно препознавање на осмина и цела нота и пауза.• Парлато изговарање и свирење на ритмички вежби со осмина и целанота и пауза.• Пеење и свирење на мелодиски вежби со осмина и цела нота и пауза.• Слушање музички примери и воочување на силни и слаби времињапреку тактирање.• Визуелно прикажување на теза и арза.• Препознавање на теза и арза во музички примери.• Визуелно прикажување на различни комбинации на теза и арза – такт инеговите видови според бројот на времињата (дводелен, триделен, чети-риделен).• Вежби за визуелно препознавање на 2/4, ,3/4 и 4/4.• Парлато изговарање и свирење на ритмички вежби во 2/4, ,3/4 и 4/4.• Пеење и свирење на мелодиски вежби во 2/4, ,3/4 и 4/4.• Вежби за визуелно препознавање на знакот за продолжување – лак иточка, поединично и во комбинација.• Вежби за запишување на знакот за продолжување – лак и точка, пое-динично и во комбинација.• Парлато изговарање и свирење на ритмички вежби со знакот за про-должување – лак и точка, поединично и во комбинација.- Пеење и свирење на мелодиски вежби со знакот за продолжување – лаки точка, поединично и во комбинација.

161

III. СЛУШAЊE МУЗИКA


Ученикот/ученичката:• да развива способностза целосно слушање намузичко дело (или зао-кружен фрагмент); • да дискутира за впе ча -тоците од музиката;• да доживува изведба воосновни видови на тем -по и постепени променина темпо;• да доживува изведба соосновните видови на ди-намика и постепени про-мени на динамика та;• да развие способност завоочување и име ну ва њена основните видови натемпо и промените натемпото во музичкитеде ла;• да развие способност завоочување и име ну ва њена основните видови надинамика и постепенитепромени на ди намикатаво му зич ки те де ла;

• Вокални, инстру-ментални, вокално-инструменталнимузички дела одраз лични стилови ижанрови, различнипо карактер и со др -жи на

• Вокални, инстру-ментални и вокал -но-инструменталнимузички дела во ос -новни видови натем по и промени натемпото

• Вокални, инстру-ментални и вокал -но-инструменталнимузички дела со ос -но вни видови нади намика и проме -на на динамиката•Елементи на му зи -ч ката граматика вомузичко дело

– Вокална музика– Инструментална му зи -ка- Вокално-инструмен-тална музика– Темпо– Динамика– карактер

– Изведба во бавнотемпо – Изведба во брзо темпо– Изведба со забавување– Изведба со забрзување– Звучност пијанозвучност форте– Постепена промена назвучност кре шендо – Постепена проме на назвучност де кре шендо

– Мотив– Фраза

• Слушање на ,,Пештера на шумскиот крал” од суитата,,Пер Гинт” на Е. Григ:– информација за композиторот и делото;– повеќекратно слушање со различни задачи (истатакомпозиција се користи и за доживување, воочувањеи именување на изведба со забрзување и постепенапромена на звучноста крешендо);– слушање на вокални и вокално-инструментални му -зич ки дела по избор на наставникот (според горена-ведената постапка);– слушање на делото ,,Зима” (II став, фрагмент до1:05) од циклусот ,,Годишни времиња” на А. Вивалдиспоред горенаведената постапка. Додатна цел: до жи -ву вање, во очу ва ње и именување на изведба во бавнотемпо.• Слушање на делото “Бумбаров лет” од Н. Римски-Корсаков според горенаведената постапка. Додатнацел: до жи ву вање, воочување и именување на изведбаво брзо темпо.• Слушање на делото ,,Радецки – марш“ од Ј. Штраусспоред горенаведената постапка. Додатна цел: до жи -ву вање, воочување и именување на звучност форте • Слушање на делото ,,Приспивна песна” од Ј. Брамсспоред горенаведената постапка. Додатна цел: до жи -ву вање, воочување и именување на звучност пијано.• Слушање на делото ,,Ехо” од О. Ласо според горена-ведената постапка. Додатна цел: доживување, во очу -ва ње и именување на звучност форте и пијано (кон-траст форте - пијано).

162


• да доживува мотив ифраза во музичко дело послух;• да воочува и препознаемотив и фраза вомузичко дело по слух.

• Слушање на делото ,,Утро” од суитата ,,Пер Гинт”на Е. Григ (фрагмент од почеток) според горенаве-дената постапка. Додатна цел: доживување, воо чу -вање и именување на изведба во умерено темпо сопостепена промена на звучноста крешендо.• Слушање на делото ,,Кенгури” од циклусот ,,Кар-невал на животните” на К. Сен-Санс според горена-ведената постапка. Додатна цел: доживување, во о -чу вање и именување на изведба со забрзување, за-бавување и постепена промена на звучност кре -шендо и декрешендо.• Слушање Тешкото (народно) според горенаведе-ната постапка. Додатна цел: доживување, воо чу ва -ње и именување на изведба со забрзување и посте-пена промена на звучност крешендо.• Слушање на ,,Приспивна” за пијано од Филип спо-ред горенаведената постапка. Додатна цел: до жи -ву вање, воочување и именување на мотив и фраза.

163

IV. СВИРEЊE НA DEТСКИ МУЗИЧКИ ИНСТРУМEНТИ


Ученикот/ученичката:• правилно да свири наДМИ (ритмички);• да ја развива техни-ката на свирење наблок флејта;• правилно да употре-бува прсторед на тоно-вите си1- до 2;• да се воведува во ан-самблово свирење надве мелодиски линии(делници);• да развива способностза колективно музици-рање.

• Свирење по ноти:– ритмички вежби соосмина нота и осминапа узи (ритмички инс -тру менти)– мелодиски вежби заБлок флејти ( опсег оддо1- до2 )– вежби со знаци за про-должување на нотнатавредност- лак и точка

• Свирење по слух:– двогласни канони (врзбаза на претходно нау -че ни напамет едногла-сни мелодии на канон)

– Инструментален со-став

– Канон

• Свирење на ритмички вежби (утврдување на ос ми -ни ноти и паузи);

• свирење на мелодиски вежби (утврдување наосмини ноти и паузи, и тоновите до1- ла1 и приме нана тоновите си1 и до2 );

• свирење на ритмички и мелодиски вежби со знациза продолжување на нотната вредност- лак и точка;

• свирење на двогласни канони со опсег од до1 – до2

• свирење на едноставни партитури со ритмички имелодиски инструменти (пр.: мелодија кај блокфлеј ти и придружба со ритмичките инструменти).

164

V. МУЗИЧКA ГРAМAТИКA


Ученикот/ученичката:• да ја доживее фразатапреку поврзаноста на музи-ката со литературниоттекст;• да го усвои поимот фра запреку споредба на литера-турниот текст со нот ниоттекст;• да ја препознава фразатаво песната и веж би те.

• Фраза (двотакт) • Фраза • Повторување на активностите од IV одделение (мотив)преку песната ,,Зима, зима”. Изразно читање на литературниот текст на песната ,,Зима,зима” со јасна дикција и динамичко нијансирање. Текст на песната: „Зима, зима снегот снежи, студот стега,секој бега”.I активност: Воочување и препознавање на стихови(фрази) во песната.II активност: Наставникот го пее литературниот текст, аучениците треба да ги воочат фразите во песната.III активност: Наставникот пее фрази по ноти, а ученицитеја повторуваат мелодијата со зборови (стихови). • По истата постапка може да се воочи фразата во другипесни, вежби преку свирење на ДМИ и др.

165

VI. НAРОDНО МУЗИЧКО ТВОРEШТВО


Ученикот/ученичката:• да го усвои поимот фол -клор;• да го усвои поимот му зи ч -ки фолклор; • да ги воочува и разликуваосновните карактеристикифолклорот и музичкиотфол клор; • да ги препознава и име-нува народните пес ни спо-ред содржината;• да стекнува позитивенстав кон народното му зич -ко творештво.

• Фолклор • Музички фолклор• Поделба на народ-ните песни според со -др жината

• Фолклор• Музички фолклор• Народна песна

• Усвојување на поимот фолклор преку проектни ак-тивности:– собирање на разни елементи од фолклорот.• Усвојување на поимот музички фолклор преку про-ектни активности:– собирање на разни елементи од музичкиот фолклор• Усвојување на поимот народна песна преку про-ектни активности:– собирање на разни видови народни песни од разникраишта.

VII. МУЗИЧКО ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE


Ученикот/ученичката:• да ги развива креативни -те способности;• да развива способност завоочување на убавото вово калната интерпретација;• да развива критичност исамокритичност;• да го применува знаењетоод ИКТ во наставата по му -зич ко образование.

• Содржини од ситенаставни теми

• Ликовно и литературно изразување на изученитепесни и слушаните дела;– свирење на фрази со ДМИ- (ритмички и мелодис -ки);– пеење на народни песни според различни по со др -жина (концерт на ниво на одделение).• Пребарување на Интернет податоци на тема: ,,Фол-клор - народно творештво”.

166


Наставните содржини по предметот музичко образование во Vодделение на деветгодишното основно образование даваатможност да се реализираат интегрирано со содржините оддруги наставни програми. Исто така, се дава можност за вна-трешно интегрирано планирање на сите теми во согласност напотребите на учениците и планираните активности. При реализирање на содржините наставникот треба да го пот-тикнува и фали секое дете при музичкото изразување и несмее да се дозволи да се прави атмосфера на компетитивностмеѓу учениците.

ТЕМИБрој начасови

1. Пеење 10

2. Музичка писменост 25

3. Слушање музика 15

4. Свирење на детски музички инструменти 8

5. Основи на музичките форми 4

6. Народно музичко творештво 7

7. Музичко изразување и творење 3

Вкупно: 72


Во текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за музичко изразување, анга жи ра -нос та на учениците, посветеноста во работата, како и тимскатаработа (описно оценување во текот на годината, а на полуго-дие и на крајот на годината наставникот изведува бројчанаоценка).При следењето на постигањата на учениците, наставникоттре ба особено да внимава на индивидуалниот пристап во пос -тигањата на секое дете.

Гоdишен фонd на часови (ориенtационо)

Наставни средства: q аудио-визуелни средства (ТВ, ДВД- плеер, видеоплеер, комп -јутер);q детски музички инструменти;q дидактички средства и материјали;q визуелни средства (слики, фотографии, апликации и сл.);q Интернет, образовни софтвери.

Забелешка: Бројоt на часовиtе е dаdен ориенtационо.

167


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште донесен од страна на министе-рот за образование и наука со решение бр. 07-1830/1 од28.02.2008 година.


Наставата по музичко образование во петто одделение можеда ја изведува лице кое завршило:• Педагошки факултет – професор за одделенска настава;• Филозофски факултет – Институт за педагогија дипломиранпедагог.


» Анкица Витанова, советник за музичко образование имузичка уметност, БРО - Скопје» м-р Викторија Коларовска-Гмирја, вонреден профессор наФакултетот за музичка уметност - Скопје» м-р Владимир Лазаревски, Факултет за музичка уметност –Штип» Вера Ангеловска, наставник - ОУ „Кузман Ј.Питу“ - Скопје» Марина Васиќ-Стефановска, наставник - ОУ „Коле Неделеков-ски“- Скопје

Наставната програма по музичко образование за петто одделе-ние на деветгодишното основно образование ја донесе мини-стерот за образование и наука со решение бр. 07-4069/1 од22.05.2008 година.

168

169

ЛИКОВНО ОBРAЗОВAНИE


170

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование донесе наставнапрограма по предметот ликовно образование за V одделение надеветгодишното основно училиште.

171


Ученикот/ученичката:• да перципира простор и релации во просторот;• да развива поголема визуелна способност;• да се запознава со нови ликовни техники и да комбинира ли-ковни техники;• да запознава нови термини кои се користат во наставнитесодржини;• да искажува љубопитство и интерес за ликовна работа и тво-рење;• да развива способности за примена на разни материјали итехники за цртање, сликање, моделирање, градење и визуелникомуникации во ликовното изразување;• да ги знае и да ги разликува особеностите на ликовните ма-теријали, постапки за работа и правилна употреба на помага-лата и алатот во ликовно – творечката работа;• да го открива и користи ликовниот јазик - ликовните еле-менти: линија, боја, форма, текстура, плоштина, простор и дру -го и нивната употреба во ликовното творештво;• да ја осознава функцијата на бојата во секојдневниот живот;• да ги знае и објаснува основните поими и ликовните терми -ни;• да ги искажува самостојно и слободно своите сознанија, до -жи вувања и впечатоци, мисли и фантазија со помош на ликов-ниот јазик и творештво;• да ги користи елементите од народниот фолклор во дизајни-рање на предмети;• да твори самостојно, тандемски, групно и колективно;• да умее да направи избор на идеја, активност и средства и дасостави ликовна творба; • да развива способности за набљудување, вербално објасну-

вање и естетско проценување;• да развива способност за разликување на уметнички дела одразлични ликовни подрачја (цртеж, слика, скулптура, архитек-тура); • да развива свест за уметничка култура;• да ги користи креативно сите искуства и творечки потенци-јали;• да ги искажува критично, мислењето, емоциите и впечато-ците од набљудувани уметнички дела;• да умее вербално да ја објасни ликовната творба;• да умее да ја користи компјутерската техника за ликовнототворештво;• да развива културно-хигиенотехнички и работни навики.

172


CРТAЊE


Ученикот/ученичката:• да се оспособува да забележува во природата ви -дик и видико¬ва линија;• да воочува и применува видови ри там;• да стекне елементарно знаење за точ ката каколиковен елемент; • да комбинира точки, линии и плош ти ни и дацрта текстура;• да воочува и да споредува целина и детаљ;• да создава со детали композиција;• да воочува во природата статика и ди намика(објекти кои се движат и не се движат); • да се воведува во нова техника (ту ше ви во боја);• да се оспособи да црта и лавира со тушеви вобоја;• да ја претставува сенката на предметите сосенчење;• да забележува и применува разновидни линии ицрта контраст;• да црта контраст на линии со раз личен интензи-тет;• да го открива и да коментира за богатството налинии, ритам, текстура, статика-динамика на цр -теж на познати уметници, мотив, техника…;• да воочува, препознава и именува линии, ритамна цртежи на познати уметници.

• Средства зацртање и нивнаупотреба

• Ликовни еле-менти во црта-њето

• Цртање

• Естетско про-ценување

• Композиција• Видик• Видикова ли-нија• Точка• Тушеви во боја• Текстура• Сенчење

Активности за:• набљудување на непосредната околина, забе -лежување простор (блиски и далечни објекти).• Црта мотиви преку кои претставува блиски идалечни објекти.• Воочува разлики меѓу дводимензионален итридимензионален простор.• Во природата го забележува ритамот на фор-мите и линиите.• Од фолклорните елементи го применува ри-тамот во ликовните творби.• Ја забележува композицијата во непосредна -та околина. • Со цртање на линии и форми компонира ком-позиција (геометриски тела, овошје)• Во природата (непосредната околина) го во -очу ва движењето на објектите во однос на дру-гите кои не се движат. • Црта играчи и публика, дрво и животни водви жење,велосиподист (употребува контрастна статика-динамика). • Користи линии со различен интензитет(дрвово зима, опожарена шума-туш и четка).• Набљудува цртежи од познати уметници и нанив открива движење.

173

СЛИКAЊE


Ученикот/ученичката:• да знае соодветно да ги користи по-длогите, приборот и сликарските мате-ријали;-• да забележува различни тонови набоја во природата;-• да воочува локални бои на предметии појави во непосредната околина;-• да го воочува и користи комплемен-тарниот контраст на бои: црвена-зеле -на, жолта-виолетова, портокалова-си -на;• да комбинира мали и големи форми ида ги збогатува со сликарска тек с ту ра(според карактерот на мотивот);• да покажува поголема осетливост задетали;• да преобразува (трансформира) ахро-матска композиција во хроматска;• да умее да нанесува погуст или поре-док слој на боја на сликарската под -лога;

• Основни средстваза сликање и нивнаупотреба

• Ликовни елементиво сликањето

• Сликање

• Естетско процену-вање

• Топли и ладни бои• Темни и светли бои

• Набљудување на непосредната околина(просторот во училишниот двор и учи -лиш ната зграда), забележува внатрешени надворешен простор;• сликање внатрешен и надворешен прос -тор;• анализирање предмети од природата(цве тови, плодови само со разни бои) и јавоочува бојата;• сликање мртва природа;• сликање по фантазија (комп ле мен таренконтраст – колаж);• сликање комбинација на мали и големиформи со сликарска текстура (предметиод народниот фолклор, носии, колани,прес тилки, накит);• објаснување на поимот трансформација(промена) на ахроматски во хроматскито нови;• сликање по доживеано и фантазија;

174


• да применува комбинирани ликовни тех-ники;• да разликува и именува разни моти ви:мртва природа, пејзаж, портрет, ком -позиција;• да ги искажува емоциите, мислењето ивпечатоците од набљудувани дела(цртежи, слики, репродукции).

• слика со акварел тонови во боја (позадина),а откако ќесе исуши цртање дета ли со фломастери или со погустслој боја (водена или темперна);• сликање со восочен пастел цвеќе, а по тоа позадина соакварел;• цртање и сликање со различни сликарски и цртачкитехники и материјали;• анализирање ликовни дела и именување на ликовнитетехники и мотиви на делото;• набљудување уметнички дела од македонски автори иискажување впечатоци, емоции од набљудувањето.

ОBЛИКУВAЊE ВО ПРОСТОРОТ, МОDEЛИРAЊE


Ученикот/ученичката:• да ја усовршува мануелната способ-ност и различните постапки за работа;• да воочува и опишува волумен(аглест-валчест, испапчен-вдлабнат);• да компонира две или повеЌе фи-гури во една целина; • да воочува разлики (вид) на релјеф(висок-низок) и да моделира низокрелјеф;

Средства за модели-рање

Ликовни елементиво моделирањето

Моделирање

Средства за градење

• Волумен (аглест-вал чест, испапчен-вдлабнат)• Контраст• Пропорција

• Преку игра се воочуваат и именуваатгеометриските тела во училницата и не -пос редната околина (градби) и негеоме-триските слободни форми создадени одприродата и човекот;• моделирање и претставување различниформи (аглести, валчести, испапчени,вдла б нати);• комбинирање и создавање композицијаод природни материјали (плодови, каме -ња, гранки, корења);

175


• да изработи макета на населбата,плоштад, улица, парк и на неа да прес -тави просторно решение;• да се запознае со карактеристикитена стиропорот и со постапката на ра-бота; • да го применува стиропорот во моде-лирање; • да го искажува своето мислење затридимензионалните форми;• да препознава полна пластика, ста-туа, релјеф, биста

• Ликовниелементиво градење

• Градење

• Естетскопроцену-вање

• Скулптура• Биста• Тридимензионалнос• Релјеф (висок-низок)

• преку визуелни и тактилни перцепции откри -вање и воочување разлика на релјеф (висок-низок);• моделирање во глина на низок релјеф со вти-снување, гребење и длабење;• од стиропор создавање разни елементи и ком-бинирање во композиција (перфорирање, соста-вување, сечење, лепење...);• комбинирање и составување во целина мате-ријали кои ја промениле првобитната функција(амбалажа, отпадни материјали);• моделирање и градење по набљудува ње, пом-нење и фантазија;• посетување музеј или отворен простор (статуа,споменик, биста).

176

DИЗAЈН И ВИЗУEЛНИ КОМУНИКACИИ


Ученикот/ученичката:• да воочува видови композиција; • да развива умешност за изра-ботка на плакат;• да употребува геометриски иприродни форми во изработка нафриз, орнамент…• да користи елементи од народ-ниот фолклор во дизајнирањетона предметите;• да направат оригами според де-монстрирано упатство; • да го користи компјутерот за -изработка на дизајн.

• Дизајн

• Ликовни елементиво дизајнот

• Визуелни комуника-ции

• Естетско вреднување

• Оригами• Постер• Плакат• Орнамент

• Набљудување фотографии, постери, корициод списанија, книги и воочување цртеж, текст,знак и други елементи; • декорирање разни глинени предмети пришто се користат елементите од народниотфолклор;• со помош на компјутер правење нацрт запла кат;• изработување нацрт за украсни предмети(вазни, лампи, лустери, накит...);• изработување честитки, украси, накит…;• изработување оригами (може и од тониранахартија).

ГРAFИКA


• Да го воочува специфичниот ли-ковен израз на графиката како ли-ковно подрачје;• да се запознава со нова техника •гипсорез, ги запознава нејзинитекарактеристики, алати и постапкина работа;• да отпечати самостојно гипсорез;

• Основни матери-јали за печатење

• Ликовни елементиво печатењето

• Линија• Контраст• Текстура• Форма

• Разгледување видови графики (умет нич ки -репродукции или графики од повисоките од-деленија) и именување на графичките техни -ки (монотипија, картон печат);• наставникот ги запознава учениците со тех-никата гипсорез, демонстрира длабење со гле -тата како и постапката на печатење;• правење скица за графика;

177


• да применува разновидни плошни фор -ми, текстури (од текстил) во картон -печатот;• да изработува и печати едноставен гра -фич ки знак или декоративен елемент; • да стекне основни сознанија за компју-терската графика(визуелните и ликовните карактерис ти -ки).

• Печатење

• Естетскопроцену-вање

• Композиција• Отпечаток• Длабење• Валјак

• на матрицата за картон печат поставување еле-менти со разни видови текстури (чипка, ребрест кар-тон, јута, волница и др.);• самостојно со валјак нанесување боја и печатење;• изработување едноставен знак и негово реализи-рање во графичка техника;• користење на компјутерот за изработка на графика.

178


• Наставните содржини од предметот ликовно образование да-ваат можност за интегрирано целно и содржинско поврзувањесо наставните предмети: мајчин јазик, математика, англискијазик, запознавање на околината, музичко и физичко образова-ние. Исто така, се дава можност за внатрешно интегриранопланирање на сите теми во согласност на потребите на учени-ците и планираните активности.

Наставни средства:• разни извори на учење од непосредната околина (предметиво природата и околината);• дидактички средства и материјали;• визуелни средства (предмети од непосредната околина, ре-продукции, детски творби, апликации и сл.);• слајдови, сликовници, списанија и сл.;• удио-визуелни средства (ТВ, ДВД-плеер, видеоплеер, дигита-лен фотоапарат, дигитална камера, компјутер и други средствазависно од предметот);• Интернет, образовни софтвери.


Во текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, мотивираноста за ликовно творење, колективнатасоработка и сл. (формативно оценување).Оваа компонента е составен дел на планирањето на наставни-кот за наставата и учењето.• Описно оценување:» опсервација на детето-ученик;» разговор како начин на изразување;» вербално опишување на сопствениот цртеж;» степен на совладување на ликовните техники;» индивидуални креативни способности;» учество и изведба на ликовна творба;» воочување и препознавање на разни предмети од непосред-ната околина и применување во ликовното творештво; » презентација на ликовните ученички творби;-» креативно изразување и творење во ликовните техники;» препознавање на ликовните техники и материјали;» активно учество во тимската работа и др.

Во tекоt на gоdинаtа насtавникоt може dа корисtи комбина-ција на оpисно и бројчано оценување. На крајоt на насtавнаtаgоdина ученикоt се оценува со бројчана оценка.

179


ПРОГРАМА


Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваза деветгодишното основно училиште донесен од страна наминистерот за образование и наука со решение бр. 07-1830/1од 28.02.2008 година.

Наставата по ликовно образование во петто одделение можеда ја изведува лице кое завршило:•факултет за ликовна уметност - педагошка насока;• факултет за ликовна уметност - со дополнително положенагрупа на педагошки предмети на ФЛУ.


» Трајко Јовановски, советник по ликовно образование и ли-ковна уметност, БРО - Велес» Ана Цветкоска - Панова, ЈУДГ „13 Ноември“- Скопје » Роберта Јордановска, професор во одделенска настава, ОУ„Лазо Ангеловски“ - Скопје» Соња Поповска-Трајковска ОУ „Димо Хаџи Димов “- Скопје» м-р Маја Рауниќ-Киркова, асистент на Педагошки факултет –Скопје

Наставната програма по ликовно образование за четврто одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-4067/1 од22.05.2008 година.

180

181

FИЗИЧКО И ЗDРAВСТВEНООBРAЗОВAНИE


182

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние „Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот на образование донесе наставнапрограма по предметот физичко и зdравсtвено образование заV одделение на деветгодишното основно училиште.

183


Ученикот /ученичката:

q да применува вежби за правилен физички развој и подго-товка;q да ги развива физичките, функционалните и психомотор-ните способности;q да изведува вежби за правилен и симетричен морфолошкиразвој, правилно држење на телото и правилна функција на ло-комоторниот апарат; q да изведува и применува правилни и координирани вежбиза јакнење, лабавење и растегнување;q да се воведува во спортовите за развивање интерес за спор-тување;q да развива ориентација во просторот со вежби и комплексиза психомоторните способности (координација на движењатаво просторот, силата, брзината, еластичноста, снаодливоста,рамнотежата, експлозивноста и други);q да совладува нови вежби и елементи од основите на спорто-вите и во игри (штафетни, карактерни, танци, игри без грани -ци);q да го збогатува своето спортско знаење со совладување направилно изведени техники и елементи од основите на атле-тиката, гимнастиката, ритмиката, танците; q да ги знае и практикува правилата за игрите и рамноправнода учествува и соработува во тим-екипа;q да стекнува здравствено-хигиенски навики и унапредувањена здравјето;

q да умее одмерено да постапува за позитивно превентивноспречување и разрешување на евентуални конфликтни ситуа-ции;q да ги учи и правилно да ги применува поимите во фи зич ко -то и здравственото образование;q да се ослободува од стрес преку физичка активност;q да развива култура на однесување во спортувањето (какоучесник, навивач, побеник, поразен).

184


ВE@BИ И ИГРИ ЗA ПРAВИЛEН FИЗИЧКИ РAЗВОЈ И ПОDГОТОВКA


Ученикот /ученичката:• да се развива со ад ек ват никомплекси веж би и иг ри;• да ја одржува и по доб ру ваосновната физичка под готовка; • да го обликува и пра вил но даго држи телото;• да се поставува правил но, си-метрично и благовремено воформите на работа во наста-вата; • да ги развива вештини те закоординација на дви жењата налокомото р ни от апарат и коор-динацијата во прос торот;• да ги одржува и развива пси-хофизичките вештини: брзина,рамно те жа, елас тичност, екс -пло зивност.

• Примена на содржини напос тавување и движење научениците во формации: подвајца и по четворица; – движење во колона поеден, по двајца и по четво-рица; вр те ње во место, налево и на дес но; вртење на-левокруг (вртење за 1800 ).

• Комплекси вежби за офор-мување на телото и дви же -њата: вежби за јакнење, ла-бавење и истегнување , какои вежби за: рацете и раме-ниот појас, трупот и карли-цата со нозете.

• Игри: елементарни, шта-фетни, игри без граници иполигони со користење наспортски реквизити и спра -ви, со качување, слегување,провлекување, скокања итн.

• Спортски објекти

• Налево - надесно

• Спортски помагала

• Вежби за организирано поставување идви же ње. • Вежби за оформување на телото при под-готвување на организмот за оптоварува-њата на часот, како и корективно. • Компензаторни комплекси вежби, пре -вен тив ни комплекси вежби.• Вежби за правилна моторна функција налокомоторниот апарат.

185

AТЛEТИКA


Ученикот /ученичката: • да се обучува правилно датрча со правилно движењесо рацете и нозете; • да се обучува да изведештафетно трчање;• да ги развива способно-стите за брза и навременареакција;• да ги развива големитемускулни групи на рацете,трупот, карлицата и но-зете; • да ги развива психомо-торните способности иподвижноста на локомо-торниот апарат;• да се оспособува да гипри менува техниките: ско-кање ,,ножици” и ,,згрчна”техника;• да се поттикнува даучествува во игри со еле-менти на атлетиката.

• Примена на правилно тр ча -ње со промена на правецотна движењето, од право, цик- цак, (лево - десно) полу кру -ж но и кружно во функција напо диг нување на општата фи -зич ка подготовка.• Совладување на основитеза:- низок старт; - висок старт.• Примена на штафетно тр ча -ње.• Скокање:- скок од место - скокови: примена на ско-кови со залет; - техники: во височина „но -жи ци“ и во далечина ,,згрчна“тех ника.• Фрлање• Техника за фрлање топче воцел и во далечина-куглање; • Штафетни игри - натпрева -ри.

• Ритам и правец надвижење

• Штафетно трчање(примена на разниформи)

• Низок старт

• Висок старт

• Техника ножици итехника „згрчна“

• Куглање

• Доскокнување

• Увежбување и изведување на елемен-тите од атлетиката: одење, трчање, ско-кање, фр лање, фаќање, посебно го следидвижењето на рацете и нозете, држењетона трупот и главата. • Штафетни игри според интересот науче ни ците со совладани елементи од ос -но вите на атлетиката.• Играње дама и организирање натпрева-рувања.• Скокање со јаже; групни на едно јаже ииндивидуални скокања.• Скок во висина 20, 30 до 40 см, со внима-ние во доскокнувањето (амортизација намека подлога).• Натпревари: во фрлање топче во цел;префрлување топка преку ниска мрежа сопогодување на определена цел; куглањесо пластични топки итн.• Брзо трчање 30 метри (мерење на вре -мето).

186

ГИМНAСТИКA И РИТМИКA


Ученикот /ученичката: • да ја развива координацијатаи вештините за движење нателото во просторот, гимна-стичките и ритмичките еле -менти и комбинации на пар-тер, на справите и во изве-дува¬њето на комплекситевежби;• да развива способности задвижење со склад со ритамот имузиката; • да ја развива силата иподвижноста на големите мус -кулни групи;• да применува естетско и еле-гантно држење на телото и де-лови од него;• да применува термини одгимнастиката и ритмиката.

• Комплекси вежби: Корек-тивно-компензаторни и пре-вентивно заштитни • Акробатика: Примена на комбинација напартер од изучени елементисо: колут напред и колутназад; стој (став) на лопатки- свеќа, челна вага• Справи:- Примена на висови и ни ша -ње на ниски рипстоли, алки,вратило, разбој, греда и надр. справи: качување, висе -ње, нишање, слегување - до-скокну¬вање со амортиза-ција• Шведска клупа-примена наизучени елементи (одења сопотскокнувања, вртења наклу па скокање од клупа сомек доскок • Ритмика:Примена на совладани рит -мички елементи во комбина-ции на одење, трчање, за-вртувања и потскокнувања.Примена на обрачи. Мачкинскок и галоп скок.

• Колут назад

• Свеќа; стој (став)на лопатки

• Алки

• Разножно

• Ритмичко одењеи трчање

• Мачкин скок

• Галоп скок

• Комбинирање и применување ком-плекси вежби со насочено влијание.• Повторување и обука на елементитеколут напред и назад (особено се поттик-нуваат и охрабруваат учениците коиимаат поголе¬ма тежина, кои се плашати имаат отпор во изведувањето на овиевежби).• Качување, висење, нишање и слегувањена гимнастички справи.• Штафетни игри и полигони со совла-дани елементи од основите на атлети-ката и гимнастиката.• Ритмика, со и без музика.• Поврзување и правење комбинациивеж би од гимнастиката и ритмиката.

187

ТAНCИ


Ученикот /ученичката: • да игра танци од народ-ното и модерното тво -рештво; • да применува естетскивежби и да развива способ-ности за групна изведба; • да го одржува телото иоднесувањето сообразено со групнотодвижење;• да развива способнос тиза движење и игра во про-сторот.

• Игри со музика

• Увежбување на прет -ходно учените 2 ора иобука и играње на третооро со музика

• Танци по избор• Карактерни игри(особености)

• Имиња на наученитенародни ора

• Поими од правилатана чекорите на тан-ците и ората

• Играње и пеење со ритмичко изведувањена одредени движења поврзани со танците.

• Вежби за држење на телото и естетикатапри играњето.

• Играње народни ора со различно темпо и сложеност на чекорите (од различни ет нич -ки заедници).

188

ОСНОВИ НA СПОРТСКИ ИГРИ - КОШAРКA


Ученикот /ученичката: • да ги увежбува и сов ла -дува елементите од кошар-ката; • да ја развива под виж нос -та на локомоторниот апа-рат со топка (осетливост,ко ординација) за при друж -ба та со топка.

Основни кошаркашкиелементи со топка(големина на топкатаспоред возраста)

• Кошарка, игра, коши топка

• Учениците вежбаат слободно водење и индиви-дуално играње со топка која одговара на нивнатавозраст (топките се помали од класичните топкиза кошарка).• Елементарни и штафетни игри во кои улогатана ученикот и топката ќе имаат доминантнаулога.• Кошаркарско слободно водење.• Кошаркарско додавање и фаќање со две раце.• Обично и кошаркарско фрлање во одредена цел(низок кош, обрач, корпа и сл.).

ОDBОЈКA


Ученикот /ученичката: • да ги совлада елементитеод основите на одбојката;• да ја развива соработката,колективниот и спортскидух;• да ги развива способно-стите за игра со топ ка.

Основни елементина одбојката

• Одбојка• Одбојкарскоодбивање• Одбивање со„чекан“• Одбојкарскамрежа

• Основни елементи со игри во место и движење. • Одбивање на мала топка од ѕид.• Додавање на топка преку јаже.• Додавање на топка преку ниска одбојкарска мрежа.

• Одбивање на мала топка ( со прсти, чекан и надлактици); ин-дивидуално и во парови.• Примена на изученото на мини игралиште преку јаже, апотоа и преку одбојкарска мрежа ниско поставени.

Се оdбира сpорt сpореd инtересоt на ученициtе и можносtиtе на училишtеtо.

189

РAКОМEТ


Ученикот /ученичката: • да ги совлада основни теелементи од ракометот:тех ника на ракометно фр -ла ње - додава ње и при-мање-фа ќа ње на топката; • да научи ракометен шутво гол.

Основни елементиво ракометот

• Ракомет• Ракометен гол• Ракометна мре -жа

• Слободно ракометно водење.• Ракометно водење во определен правец.• Слободно фрлање и фаќање на мала ракометна топка одѕид.• Разни слободни фрлања од различни висини на телото,од рамо гради.• Ракометно фрлање во под со одбивање од ѕид.• Додавање и фаќање на топка помеу двајца во место (вовисина на гради и со корис-тење на подот).• Ракометно шутирање на гол од место.• Ракометно водење (слободно).

FУDBAЛ


Ученикот /ученичката: • да увежбува и совладуваелементи од фудбалот;• да ја осознае улогата намоториката поврзана соелементите со топка, сло-бодно водење и движење сотопка;• да усвојува техника на до-давањето на топката ишутирањето во гол.

Основни елементиво фудбалот

• Фудбал• Водење на топ каво фудбалот• Гол во фудбалот• Фудбалско шу -ти рање• Фудбалско иг ра -лиште

• Слободно водење на топка во фудбалот.• Фудбалско шутирање во ѕид со прифаќање на одбиенатопка.• Фудбалско додавање и примање на топка во парови воместо.• Слободно фудбалско шутирање и шутирање на топка воодредена цел и во гол.-• Игра - мал фудбал со модифицирани правила.• Елементарни и штафетни игри со топка за фудбал.

190

НAСТAВНИ ТEМИ – ПОDРAЧЈA КОИ СE РEAЛИЗИРAAТВО DОГОВОР СО РОDИТEЛИТE

q ПЛИВАЊЕ СО АКТИВНОСТИ НА ВОДА И ОБУКАq СКИЈАЊЕ СО ОБУКАq ИЗЛЕТИ И ПЕШАЧЕЊАq УЧИЛИШТЕН СПОРТq СПОРТСКИ ШКОЛИ

Наставата по физичко и здравствено образование во V одделе-ние се реализира со 3 часа неделно, односно 108 часа годишно.Наставната програма за физичко и зdравсtвено образование заучениците се организира и реализира на совладаните елемен -ти од наставните програми. Програмата овозможува контину -итет на претходните наставни програми со вградување на спе-цификите за возраста и содржините кои доаѓат како надград -ба во темите синтетизирајќи ги научените елементи од спор-товите и новите елементи кои треба во наставата да се научатсообразено со способностите на учениците со цел да се пости-гне повисок квалитет во наставата да се научат сообразено соспо собностите на учениците со цел да се постигне повисокква литет во наставата и поширок спектар на совладани еле-менти од спортовите и постигнување на здравствени ефекти.Првата тема Вежби и иgри за pравилен физички развој и pоdgо-tовка останува како општа и основна потреба на учениците заперманентно подигнување на општите физички способности иподвижност на локомоторниот апарат и организмот во це-лина, за што наставниците треба да обрнат внимание на избо-рот и влијанието на вежбите, елементите и игрите со одмере -но дозирање и разновидност во работата да се задржи и уна-преди интересот и мотивацијата за вежбање. Наставницитетреба да обрнат посебно внимание учениците правилно да ги

изведуваат елементите со реквизити и помагала адекватно наспособностите и возраста.Другите наставни теми наставникот треба да ги насочи кон со-владување на новите елементи, правилно да се изведуваат ивоедно да го подигне спортското знаење на повисоко ниво.Наставникот го следи морфолошкиот статус на учениците ипре зема мерки при евентуална појава на телесни деформитетии тоа со засилен интензитет и внимание кон овој проблем сопримена на адекватни комплекси вежби. Поради тоа на секојчас по физичко и здравствено образование задолжително сеизведуваат вежби за оформување на телото и движењата, анас тавникот треба на учениците да им задава и домашни за -дачи за вежбање на вежби за оформување на симетрично телои движења. Учениците се мотивираат редовно и правилно давежбаат и да го негуваат своето тело. По договорот со родителите, наставникот подготвува програ -ма за избраните содржини-теми-наставно подрачје.

Според Законот за основно образование, Концепцијата и це-лите на наставната програма по физичко и здравствено обра-зование, постигањата на учениците од четврто до шесто одде-ление се оценуваат комбинирано-описно со изведување број -чана оценка во текот на наставата и на крајот на годината собројчана оценка.При формирањетона оценката наставникот води сметка за си -те постигања на ученикот во наставата, бидејќи сите тие се по-деднакво важни. Имено, тој оценката ја формира според ан га -жи рањето на ученикот, спортското знаење, физичкиот напре-док и способностите, залагањето, редовноста, комуникацијата,фер-плеј однесувањето, соработката и помагањето, исполнува-



191

њето на здравствено-хигиенските услови и навики пред, завре ме и по изведувањето на наставата. Во физичкото и здравс -твеното образование нема посебни часови за оценување. Нас -тавникот на секој час ги следи постигањата на ученикот во си -те компоненти, ги евидентира и на тие основи формира оцен -ка. На часот по физичко и здравствено образование наставни-кот посебно внимава наставата да ја изведува без никаквистре сови или стрес ситуации, така што ученикот секој час тре -ба да го заврши со позитивно емоционално чувство.Физичките способности кај учениците се различни, па порадитоа наставникот не смее од нив да бара или поставува каквибило норми за оценка. Секој индивидуално се оценува врзоснова на залагањето и способностите, редовноста и другитеелементи. Индикаторите на здравјето (психомоторните и фун-кционалните способности) не се норми за оценување.

192


ПРОГРАМА



За реализација на наставната програма по физичко и зdрав-сtвено образование за петто одделение на основното образо-вание предвидени се наставници со завршен педагошки фа-култет - професор за одделенска настав и филозофски факул-тет– дипломиран педагог.


» д-р Зоран Радиќ- професор на Факултетот за физичка кул-тура, претседател - Скопје» Слободанка Бадаровска, наставник во ОУ ,,Владо Тасевски“-Скопје» Мирјана Андреска, наставник во ОУ ,,Владо Тасевски“- Скопје» Златко Павловски, наставник во ОУ ,,11 Октомври”- Скопје» д-р Насе Кондовски - кинезиолог, Биро за развој на образова-нието - Скопје

Наставната програма по физичко и зdравсtвено образование запетто одделение на деветгодишното основно образование јадонесе министерот за образование и наука со решение бр. 07-4086/1 од 22.05.2008 година.

193

ТEХНИЧКО ОBРAЗОВAНИE


194

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесе на-ставна програма по предметот техничко образование за V од-деление на деветгодишното основно училиште.

195



q да развива интерес и желба за нови сознанија од техникатаи технологијата со користење на различни извори на учење;q да се оспособува за примена на основните техничко тех-нолошки знаења, умеења и навики во учењето, работата и се-којдневниот живот;q да ги проширува сознанијата за патот од идеја до реализа-ција;q да развива интерес и способност за техничко творештво(сос тавување на модели и макети од готови елементи по соп-ствена идеја);q да ги проширува и открива сознанијата за својствата на ма-теријалите;q да се оспособува за набљудување, опишување и споредува -ње на предмети и појави во техниката и технологијата;q да ги проширува знаењата и умеењата за безбедно движењево сообраќајот;q да развива култура на однесување во сообраќајот.

196

ТEМA: ГРAFИЧКО КОМУНИCИРAЊE


Ученикот/ученичката• знае да организира ра-ботно место;• да се оспособува правилнода го употребува приборотза техничко цртање;• да идентификува форматина хартија;• да скицира сопствени идеина едноставни фигури;• да црта рамка и состав-ница;• да се оспосеби со применана правилата за техничкоцртање, на основа на скица -та да изработи технички цр -теж;• да се оспособи да чита ра-ботилнички и монтажентех нички цртеж;• да се оспособи да користикомпјутер за цртање на ед-ноставни технички цртежи.

• Култура на работа•училишна работилни -ца• Техничко цртање,при бор, материјали, • Формати на хартија• Графичка писменост-правила за изработкана технички цртеж(рам ка и составница)• Скица, технички цр -теж, цртање на едно-ставен предмет• Читање на работил -нички и монтажен цр -теж.• Цртање на едноста-вен технички цртеж накомпјутер

• Формати на хар-тија• Рамка• Составница• Работилнички цр -теж• Монтажен цртеж

Активности:• објаснување на значењето на уредно организи-рано работно место;• демонстрирање и ракување со прибор за тех -ничко цртање (триаголници, линијар, молив, шес -тар, гума);• демонстрирање и опишување постапки за цртањена скица и технички цртеж;• откривање карактеристики и разлики на скица итехнички цртеж;• анализирање скица и технички цртеж;• користење готови технички цртежи;• ра бо тил нич ки и монтажен и дискусија за нивни -те разлики;• цртање едноставен технички цртеж на компјутер.

2.КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

197

ТEМA: МAТEРИЈAЛИ , ГРADBA И ОBЛИКУВAЊE


Ученикот/ученичката:• да се оспособува да сегрижи за личната и колек-тивната безбедност при ра-ботата;• да знае да го организирара ботното место;• да се запознава за материја-лите и нивните својства;• да се воведува во определу-вањето на технолошки по-стапки;• да се оспособува правилнода го употребува алатот приработните постапки;• да се оспособува рационал -но да ги користи материја-лите при работата;• да се поттикнува да форми -ра позитивен став кон рабо-тата.

• Заштита на ученикотпри обработка на матери-јалите• Картон, дрво, мека жица• Карактеристики на ма-теријалите и нивна при-мена• Технолошки постапкипри работа со материја-лите• Чекори од идеја до готовпроизвод

• Картон• Дрво• Мека жица• Својства• Физички• Механички• Технолошки пос -тап ки

• Инструирање за лична и колективна заштитапри работа;• идентификување на материјалите за работа;• испитување на особините на картон и дрво(физички и механички-еластичност и тврдост);• откривање и анализирање на технологијатана работа;• откривање на соодветни патишта за градбана оригинални модели и макети по сопственаидеја;• избирање, комбинирање на соодветни мате-ријали за градба на избраната идеја;• естетско обликување на материјалите;• контрола на квалитетот (самоконтрола иконтрола на наставникот).Работни задачи:• задачи за испитување на влажност, тврдост иелестичност (хартија, картон и дрво);• работни задачи од комбинирани материјали:календар, авионче, камионче, макета на ку ќи ч -ка, чамец, сплав, автомобилче.

198

ТEМA: КОНСТРУКТИВНО ТВОРEШТВО


Ученикот/ученичката:• да се оспособува за безбедно ко-ристење на техничките средс тва,• да открива и идентификува из-вори на сила;• се запознава со пренос на сила идвижење;• да сознава елементи за преносна сила и движење,• да ги сознава за природните из-вори на енергија;• да се оспособува да констр у ираедноставни модели или макетиод конструкторски материјали посопствена идеја.

• Заштита при ракување сотехнички средства (фен, бо-јлер, столна ламба и др.)• Сила, пренос на сила идвижење• Елементи за пренос насила и движење (оска, ре -мен, ременици и запчаници)• Користење на енергијатана сонцето, водата и вете-рот • Конструкција на моделина енергетски претворувачи(во денично тркало и ветер-ница)• Конструкција на модели имакети од конструкторскиматеријали по сопственаидеја.

• Фен• Бојлер• Столна лампа• Сила:- движење• Оска:- ремен и ременица• Запчаник,• Енергија,• Енергетски прет-ворувачи,• Воденично тркало,• Ветерница,•Творештво

• Објаснување и демонстрирање при-мери за сила, пренесување на сила идвижење;• открива и анализира примери за пре-несување на сила и движење; • експериментирање за преносот на си-лата и преносните елементи за силата идвижењето;• откривање извори на природна енер-гија;• идентификување и планирање елемен -ти за конструирање;• планирање и подготвување редослед ипостапки при конструирањето;• идентификување и избирање прибор иалат за градба на моделот по дадентехнички цртеж;• експериментирање со конструиранитемодели.

199

ТEМA: СООBРAЌAЈ


Ученикот/ученичката:• да се запознава со елементите иобјектите на патот;• да се оспособува за безбедноучество (движење) во сообраќајот;• да ги почитува сообраќајните зна -ци, правила и прописи во реал наси туација;• да се оспособува да направи ре-ална проценка на сообраќајната си-туација за безбедно учество во соо-браќајот;• знае и умее реално да ја проценисообраќајната ситуација на крс тос -ница и безбедно да ја помине;• ги применува и почитува прави-лата и прописите за велосипедиство патниот сообраќај;• да се запознава со последиците однеисправноста на велосипедот;• да се оспособува правилно да гокористи и одржува велосипедот;• да формира култура на однесува -ње кон средствата во патниот соо-браќај како пешак, велосипедист,возач на ролери, сопатник во пат-ниот сообраќај;• да се оспособува да вози велоси-пед на полигон.

• Елементи на улицата иобјекти на патот• Правила и прописи заучество на велосипедиство јавниот сообраќај• Мојот велосипед• тех нички карактерис -ти ки и одржување• Полигонско возење навелосипед

• Коловоз• Сообраќајна лента• Тротоар• Велосипедска па-тека• Разминување• Претекнување• Обиколување• Уреди на велоси-пед

• Набљудување и идентификување еле мен -ти на улица и пат (слајдови, графофолии,филм, компјутер);• симулација на различни сообраќајни си-туации на сообраќајен училиштен полигонили виртуелни симулации на компјутер;• решава сообраќајни ситуации со соо-браќајни знаци;• разговор за значењето на сообраќајнитезнаци во сообраќајот;• објаснување и идентификување сооб ра -ќајни знаци за учество на велосипедистотво сообраќајот;• идентификување основни конструктив -ни елементи на велосипедот;• откривање елементи за пренос на сила идвижење на велосипед;• опишување уред за сопирање на велоси-педот,• управува велосипед на училиштен поли-гон.

200


Насоки за меѓуpреdмеtно pоврзувањеНаставните содржини од наставниот предмет техничко обра-зование даваат можности за интегрирано, целно и содржинскоповрзување со наставните предмети техничко образование,информатика, природни науки, математика, ликовно образо-вание, запознавање на околината и творештво..

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часовиПоставените цели во наставните теми даваат можност за само-стојно планирање и реализација на содржините во согласностсо напредувањето и потребите на учениците, како и почиту-вање на принципот на актуелизација во наставата по техничкообразование. Се користат актуелни работни и технолошки на-стани, ситуации, работни процеси и се поврзуваат со стекна-тото искуство на учениците во училиштето и надвор од него.При набљудувањето, инструирањето и демонстрацијата уче -ни ците се упатуваат да употребуваат постапки и инструментиво сознавањето, разрешувањето и примената на стекнатитезна ења во секојдневниот живот и практика. Во наставнатапрограма, исто така, дадени се и конкретизирани цели кои сепостигнуваат преку активностите на учениците кои се плани-раат за усвојување на предвидените содржини и за развивањена способностите на учениците за конструктивно творештво.Во текот на петтото одделение учениците ќе имаат прилика дасе запознаат и оспособат за реализација на сопствените идеи иреализација на конструктивната замисла (моделот), што прет-поставуваме дека е неопходно учениците да се оспособат сво-јата идеја да ја претворат во дело. Ваквиот пристап на израбо-тените наставни програми претпоставуваме дека дека зна чај -но ќе влијае на развојот на техничкото творештво кај учени-

ците. Активностите предвидени со програмата во петто одде-ление понекогаш опфаќаат повеќе цели, како и цели од раз -лични содржини, односно од различни научни подрачја. Такашто една цел може да ја постигнеме преку повеќе различни ак-тивности, а примерите на активностите се само можни пред -лози, а наставникот може за постигнување на целите да избереи други соодветни активности. Наставниот предмет во V одделение се изучува со 2 часа не-делно, односно 72 часа годишно.

Насtавни среdсtва

q Во наставата по техничко образование, за осознавање на по-јавите и законитостите, како и појавите во општеството и од-носите меѓу луѓето неопходно е да се користат наставни сред-ства од реални и симулирани ситуации и постапки.q За постигнување на наведените цели во наставната про-грама по техничко образование треба да се изготви и учебники да се обезбедат материјали за наставата од страна на учи -лиш тето:q истражувачко катче и сообраќајен полигон со опрема, кадешто ученикот може да истражува според целите на наставата;q дидактички и други визуелни средства: филмови, компју-тер, апликации, фолии, паноа, слајдови, модели, макети и др.;q енциклопедии и списанија од областа на науката и техни-ката;q интернет, образовен софтвер;q аудиовизуелни средства, дигитална камера, графоскоп, ДВД,ЛЦД проектор.

201



ПРОГРАМА

Слеdење на pосtиgањаtа на ученициtеСледење на постигањата на ученицитеВо текот на наставата редовно се следат и вреднуваат постига-њата на учениците, се прибираат показатели за нивните ак-тивности, се следи мотивираноста за учење, соработката содругите ученици и слично (формативно оценување).Оваа компонента е составен дел на работата на наставникот иучењето на ученикот.

Начин на pроверување и оценување:q ученички изработки, поединечни и групни;q контролни тестови, тестови на знаења;q работно експериментални истражувачки активности (пла-нирање на работата, способности за истражување, способностиза стекнување умеења и работни навики, осознавање и зак лу -чување на појавите и законитостите во науката и техничкатакултура).



Воспитно-образовната работа во V одделение може да ја изве-дува лице кое завршило:• педагошки факултет – професор по информатика и техничкообразование;• интердисциплинарни студии – професор по производно тех -ничко образование.• педагошка академија – наставник по техничко образование.

202

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ

Ученикот/ученичката:• уредно го подготвува работното место;• умее правилно да го постави приборот, алатот и материјалотза обработка на работното место;• користи прибор за техничко цртање;• користи скица и технички цртеж за градба и обликување намодели и макети;• скицира модел или макета по сопствена идеја;• оспособен е да изработи едноставен технички цртеж;• разликува материјали (картон, дрво и мека жица), рацио-нално да ги користи и обликува;• извршува едноставни истражувања за појавите и законито-стите од областа на енергетиката;• изработува едноставни макети и модели;• формира позитивен став кон работата и културата на рабо-тење;• правилно ракува со приборот и алатот;• умее да се заштити при користењето на работниот ипомошниот алат;• знае за изворите на енергијата, силата, преносот на сила идвижењето;• составува елементите (делови) за градба и конструирање;• конструира едноставни модели и макети од конструкторскиматеријал;• формира став за правилно и безбедно учество во сообраќајоткако велосипедист;• ги почитува правилата и прописите за безбедно движење восообраќајот;• знае како правилно да го користи и одржува велосипедот;• знае да комуницира во јавниот сообраќај како велосипедист.


» Доцент д-р Азиз Шеху, Педагошки факултет, Скопје» Славица Божиновска, професор по ПТО, ОУ „Кочо Рацин“ - Ку-маново» Биљана Павлеска, професор по педагогија, ОУ „Владо Тасев-ски“ - Скопје» Весна Настоска, професор по одделенска настава, ОУ „Св.Кирил и Методиј“ - Скопје» Крсте Василески, советник во БРО - Скопје

Наставната програма по tехничко образование за петто одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-4073/1 од22.05.2008 година.

Documents

Programi Za v Oddelenie Devetgodis.obraz