PROGRAM OCHRONY PRZYRODY - … · Ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie obejmuje: A) Zabezpieczanie obszarów, obiektów i gatunków objętych różnymi formami ochrony

1

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W BIAŁYMSTOKU

PLAN URZĄDZENIA GOSPODARSTWA LEŚNEGO

NADLEŚNICTWA MASKULIŃSKIE

NA OKRES 01.01.2005 – 31.12.2014

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ

ODDZIAŁ W BIAŁYMSTOKU

Białystok 2004

2

3

SPIS TREŚCI str. 1. Założenia metodyczne. 5 1.1. Podstawy i cel opracowania. 5 1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach

Państwowych. 5

2. Ogólna charakterystyka nadleśnictwa. 8 2.1. Położenie. 8 2.2. Rys historyczny. 10

2.3 Osadnictwo. 13

2.4 Historia lasów. 15

2.5 Stan posiadania i podział administracyjny. 23

3. Formy ochrony przyrody. 24 3.1. Szczególne formy ochrony przyrody. 25 3.2. Lasy ochronne. 43 3.3. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze). 45 3.4. Inne formy ochrony przyrody i krajobrazu. 45 3.5. Tereny Nadleśnictwa Maskulińskie na tle koncepcji ochrony obszarów cennych

przyrodniczo.

52

4. Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa. 56 4.1. Charakterystyka warunków przyrodniczych. 56 4.2. Grupy lasu i kategorie ochronności. 84 4.3. Bogactwo gatunkowe drzewostanów. 93 4.4. Struktura pionowa drzewostanów. 96 4.5 Pochodzenie drzewostanów. 99 5. Ważniejsze obiekty kultury materialnej i walory historyczne terenów

nadleśnictwa. 102 5.1. Grunty w zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie. 103 5.2. Grunty w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie. 103 6. Zagrożenia środowiska przyrodniczego. 107 6.1. Rodzaje zagrożeń środowiska leśnego. 108 6.2. Czynniki antropogeniczne. 109 6.3. Czynniki abiotyczne. 138 6.4. Czynniki biotyczne. 141 6.5. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o inwentaryzację BULiGL. 147 6.6. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o monitoring. 148 6.7. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska. 150 7. Inwestycje mające wpływ na stan środowiska przyrodniczego. 151

4

8. Program działań z zakresu ochrony środowiska. 161 8.1. Zadania dotyczące szczególnych form ochrony przyrody. 161 8.2. Zadania dotyczące lasów ochronnych. 164 8.3. Zadania dotyczące innych form ochrony przyrody i krajobrazu. 165 8.4. Ochrona obiektów kultury materialnej, walorów historycznych i krajobrazowych. 166 8.5. Kształtowanie stosunków wodnych. 167 8.6. Kształtowanie granicy polno-leśnej. 170 8.7. Ochrona różnorodności biologicznej. 175 8.8. Zadania dotyczące ochrony środowiska. 180 8.9. Założenia ochronne w zakresie rekreacji i turystyki. 184 9. Turystyka i rekreacja. 185 10. Edukacja i promocja. 199 11. Literatura. 205 12. ZAŁĄCZNIKI 209 1. Protokół z posiedzenia I Komisji w sprawie sporządzania Programu Ochrony

Przyrody Nadleśnictw: Maskulińskie, Gołdap z dnia 10 lutego 2003r.

211

2. Chronione gat. roślin i grzybów wyst. na terenie i w zasięgu terytor. Nadl

Maskulińskie.

219

3. Chronione gatunki zwierząt występujące na terenie i w zasięgu terytor. Nadl.

Maskulińskie.

223

4. Wykaz bagien Nadleśnictwa Maskulińskie.

237 5. Wykaz gruntów do naturalnej sukcesji Nadleśnictwa Maskulińskie.

245

13. LEKSYKON 249

14. KRONIKA 283

15. MATERIAŁY KARTOGRAFICZNE – Mapa walorów przyrodniczych,

wartości kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego

Nadleśnictwa Maskulińskie, skala 1:50 000

5

1. Założenia metodyczne. 1.1. Podstawy i cel opracowania.

Program Ochrony Przyrody został opracowany według stanu na dzień 1.01.2005 r. w

celu przedstawienia najcenniejszych i najciekawszych obiektów rozpatrywanych pod kątem

ochrony przyrody, oraz uwidocznienia problemów i zagrożeń jakie stwarza gospodarcza

działalność człowieka dla szeroko pojętego środowiska naturalnego. Program opracowano dla

obszaru administrowanego przez Nadleśnictwo Maskulińskie. Ma on na celu zobrazowanie

walorów przyrodniczych, ewentualne wskazanie kolejnych obiektów do objęcia ochroną, i

przez to ma się przyczynić do zachowania różnorodności biologicznej.

Podstawą merytoryczną wykonania Programu Ochrony Przyrody Nadleśnictwa

Maskulińskie jest „Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie”,

zatwierdzona do użytku służbowego przez Podsekretarza Stanu prof. dr hab. Andrzeja

Szujeckiego oraz postanowienia Komisji w sprawie sporządzania Programu Ochrony

Przyrody Nadleśnictw: Maskulińskie i Gołdap z dnia 10 lutego 2003 r. (protokół w

załączeniu). Program został sporządzony dwupoziomowo: w pełnym zakresie dla gruntów w

zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie i w sposób uproszczony dla gruntów pozostających w

zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. W programie uwzględniono waloryzacje przyrodnicze

znajdujące się w posiadaniu nadleśnictwa, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, własne

dane zebrane w trakcie prac terenowych oraz inne dostępne informacje z zakresu ochrony

przyrody, dotyczące omawianego obszaru, między innymi materiały i publikacje z

Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

Integralną częścią programu ochrony przyrody jest „Mapa walorów przyrodniczych,

wartości kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego Nadleśnictwa

Maskulińskie”. Na mapie tej umieszczono między innymi: pomniki przyrody, rezerwaty

przyrody, klasy czystości wód, infrastrukturę mającą wpływ swym oddziaływaniem na

ekosystemy przyrodnicze itp.

1.2. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach

Państwowych.

Ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie obejmuje:

A) Zabezpieczanie obszarów, obiektów i gatunków objętych różnymi formami ochrony

przyrody, znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych.

B) Racjonalną gospodarkę leśną, która w oparciu o ideę trwałego i zrównoważonego rozwoju

oraz zachowania różnorodności biologicznej (ustalenia Konferencji Ministerialnej

6

Ochrony Lasów w Europie – Helsinki 1993 r.) realizuje potrzeby społeczeństwa,

ponieważ:

• zapewnia trwałość lasów i ciągłość dostarczania surowców leśnych,

• w miarę możliwości powoduje zwiększenie zasobów leśnych kraju,

• nie prowadzi do zubożenia (dba o zachowanie) bogactwa naturalnego rodzimej przyrody,

• łączy leśnictwo z zagadnieniami szeroko pojmowanego kształtowania środowiska

przyrodniczego (w tym także krajobrazu).

C) Dbałość o pozaprodukcyjne funkcje lasu.

D) Propagowanie idei ochrony lasu oraz roli lasów i leśnictwa w aspekcie gospodarczym

i społecznym, czyli edukacja ekologiczna społeczeństwa przez leśników.

E) Ograniczanie negatywnego wpływu na lasy źródeł zagrożenia znajdujących się poza

obszarami leśnymi, rozpoznanie skali powyższych zagrożeń poprzez monitoring

techniczny i biologiczny.

Wykonywanie zadań z zakresu ochrony przyrody w Lasach Państwowych jest

realizowane w ramach zintegrowanego Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania

Środowiska Naturalnego. Wynika on z dominujących funkcji lasów, a jego formę i zakres

określają ustawowe akty prawne oraz przepisy i wytyczne branżowe (patrz schemat na stronie

następnej).

Praktyczna realizacja ochrony przyrody w Lasach Państwowych jest dokonywane przez:

v W obiektach chronionych na mocy ustawy o ochronie przyrody:

• Realizację zapisów planów ochrony; parków krajobrazowych, parków narodowych,

rezerwatów przyrody

• Czynności przy pomnikach przyrody

• Prace specjalne na stanowiskach gatunków chronionych

v W obiektach chronionych na podstawie ustawy o lasach:

• Realizację zapisów w planach urządzania lasów (decyzje KTG)

• Realizację zapisów w programach ochrony przyrody

• Realizację doraźnych decyzji i zarządzeń branżowych

• Preferowanie stanowisk i biotopów rzadkich, zagrożonych w trakcie prac gospodarczych

7

Ustawa o ochronie przyrody

z 16 kwietnia 2004 r.

q Parki narodowe

q Rezerwaty przyrody

q Parki krajobrazowe KSOCH

q Obszary chr. Krajobrazu

q Obszary Natura 2000

q Stanowiska dokumentacyjne

q Użytki ekologiczne

q Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

q Pomniki przyrody

q Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i

grzybów

Ustawa o lasach z

28 września 1991 r.

Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 r.

Lasy ochronne (w tym);

glebochronne, wodochronne, uszkodzeń

przemysłowych, cenne przyrodniczo, badań

doświadczalnych, nasienne, ostoje zwie-

rzyny, w granicach miast, uzdrowiskowo-

senatoryjne, o znaczeniu obronnym, maso-

wego wypoczynku, krajobrazowe

Ogólne zasady ochrony lasów zawarte w ;

q Art.7,8,13-powszechna ochrona lasów

(trwałość, ciągłość)

q Art.13b -leśne kompleksy promocyjne

q Art.16 -uznawanie lasów ochronnych

q Art.18 -program ochrony przyrody

(ruszt ekologioczny)

8

v Prace informacyjno-propagandowe:

• Informowanie społeczeństwa o gospodarowaniu w leśnictwie na zasadach trwałego i

zrównoważonego rozwoju i ochrony bioróżnorodności biologicznej, udział leśników w

lokalnych samorządach

• Ustawodawcze inicjatywy leśników w sprawie ochrony lasów

• Zlecanie badań naukowych i publikowanie ich wyników

• Edycję materiałów propagandowych, imprez, programów radiowo-telewizyjnych,

produkcji filmów wideo

• Tworzenie w nadleśnictwach etatów ekologicznych

• Szeroką akcję edukacyjną kierowaną do dzieci i młodzieży szkolnej polegającą na:

udziale leśników w zajęciach szkolnych, organizowanie wyjazdów w teren

• Tworzenie ośrodków edukacji ekologicznej.

2. Ogólna charakterystyka nadleśnictwa. 2.1. Położenie.

Nadleśnictwo Maskulińskie położone jest w części północno-wschodniej Polski. Pod

względem administracyjnym są to tereny województwa warmińsko-mazurskiego, powiatów

Pisz i Mrągowo.

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa znajdują się grunty ośmiu gmin: Pisz,

Mrągowo, Mikołajki, Ruciane, Orzysz, Piecki oraz miasta Mikołajki i Ruciane-Nida. Na

południowym - wschodzie graniczy z województwem Podlaskim, powiatami Kolno i Grajewo

oraz z województwem Mazowieckim, powiatem Ostrołęka. Od północy, wschodu i zachodu

nadleśnictwo graniczy z powiatami województwa warmińsko-mazurskiego – Szczytno,

Olsztyn, Kętrzyn, Giżycko i Ełk. Nadleśnictwo Maskulińskie administracyjnie podlega

Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku. Lasy Nadleśnictwa Maskulińskie

stanowią część jednego z największych kompleksów leśnych Polski - Puszczy Piskiej.

Pod względem geograficznym Nadleśnictwo znajduje się między 21,39o a 21,79o

długości geograficznej wschodniej oraz między 53,47o i 53,89o szerokości geograficznej

północnej.

Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną IBL zamieszczoną w „Zasadach hodowli

lasu” z 2002 r. Nadleśnictwo Maskulińskie znajduje się w dwóch krainach: II Krainie

Przyrodniczo-Leśnej Mazursko-Podlaskiej, w Dzielnicy 1 Pojezierza Mazurskiego,

9

Mezoregionach: Pojezierza Mrągowskiego i Krainy Wielkich Jezior Mazurskich

(przeważająca część obrębu Mikołajki) i Dzielnicy 2 Równiny Mazurskiej (większość

obrębów Maskulińskie i Ruciane, a także część obrębu Mikołajki) oraz w IV Krainie

Przyrodniczo-Leśnej Mazowiecko-Podlaskiej, Dzielnicy 4 Puszczy Kurpiowskiej

(południowa część obrębu Maskulińskie).

- granica Krainy

- granica Dzielnicy

- granica Mezoregionu

- zasięg Nadl. Maskulińskie

Ryc. 1. Położenie Nadleśnictwa Maskulińskie według Regionalizacji przyrodniczo-leśnej IBL Polski

północnej

W podziale fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki 2001), obszar Nadleśnictwa

Maskulińskie położony jest w następujących jednostkach:

• obszar fizyczno-geograficzny: Europa Wschodnia (2),

• podobszar i prowincja: Niż Wschodniobałtycko-Białoruski (84),

• podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie (842),

• makroregion: Pojezierze Mazurskie (842.8),

10

• mezoregion: Równina Mazurska (842.87),

• mezoregion: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich (842.83).

Podział geobotaniczny (Szafer, Pawłowski 1972), lokalizuje teren nadleśnictwa

w pasie przejściowym między Działem Północnym obejmującym północno-wschodnią część

kraju, a położonym od niego na zachód Działem Bałtyckim. Przyjmuje się, że występuje tu

przewaga elementów charakterystycznych dla Działu Północnego (Kraina Mazursko-

Kurpiowska i Okręg Pojezierza Mazurskiego).

Lasy Nadleśnictwa Maskulińskie wchodzą w skład Puszczy Piskiej. Teren ten należy do

wododziału Wisły, dorzecza rzeki Narew. Największą rzeką regionu jest Pisa i Krutynia.

Występują tu również liczne jeziora. Największe z nich to: Śniardwy z Sekstami i

Kaczerajnem i Warnołtami (113,4 km2, głęb. 23,4 m), Nidzkie (18 km2, głęb. 23,7 m),

Bełdany (9,6 km2, głęb. 46,0 m), Tałty (18,2 km2, głęb. 23,7 m), Łuknajno (6,8 km2, głęb.

3 m), Mikołajskie(6,8 km2, głęb. 3 m).

Siedziba Nadleśnictwa mieści się w Rucianem-Nidzie. Jest ono podzielone na 3 obręby

leśne: Maskulińskie, Mikołajki i Ruciane (odpowiednio 7, 6 i 6 leśnictw).

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie znajduje się stosunkowo niewiele

miejscowości, z których najważniejsze to: miasto Ruciane-Nida (ok. 5 tys. mieszkańców),

miasto Mikołajki (ok. 3,8 tys. mieszkańców) i kilka mniejszych: Karwica, Turośl, Piotrowo,

Ukta i Baranowo. Większość z tych miejscowości ma charakter turystyczny. Do większych

ośrodków miejskich znajdujących się w pobliżu nadleśnictwa możemy zaliczyć: Pisz,

Giżycko i Mrągowo.

2.2. Rys historyczny.

Ślady bytowania gromad ludzkich, jak wskazują odkrycia archeologiczne (znaleziska

z okolic Wojnowa ), datowane są na schyłek starszej epoki kamienia (10 000 lat p.n.e.).

Świadczą one o rybacko-myśliwskich, wędrujących grupach ludzkich polujących między

innymi na renifery. Aż do połowy mezolitu na terenie dzisiejszej Ukty znajdowało się wielkie

obozowisko łowców reniferów. Dopiero w epoce brązu (1700 – 550 lat p.n.e.) i epoce żelaza

(550 lat p.n.e. – do początku n.e.) miał miejsce rozwój osadnictwa. W okresie rzymskim (od

początku n.e. do 400 r. n.e.) nastąpiła stabilizacja i zagęszczenie osadnictwa (wskazują na to

cmentarzyska ciałopalne w Zełwągach i Onufryjewie). Tereny te zamieszkiwały plemiona

Prusów i Galindowie (osady i grodziska w miejscowościach: Guzianka, Onufryjewo,

Popielno, Inulec i Łuknajno z V – X w.). Musieli oni wyróżniać się spośród plemion

11

pruskich, gdyż wspominał o nich w swym dziele (a także o Sudowach, czyli Jaćwingach)

geograf aleksandryjski z II wieku n.e. - Ptolemeusz.

Ryc. 2. Podział plemienny Prus w XIII w. Wg H. Łowmiańskiego

1- granice Prus, 2- przypuszczalne granice plemion, 3- granice krain, 4- o środek włości. Źródło: Dzieje Warmii

i Mazur w zarysie. Warszawa1981.

Na ślad osad pruskich natrafiono także w Dziubielach, Karwicy, Kowalewie, koło

Orzysza i w Wejsunach, na groby w Białej, Kwiku, Okartowie, Orzyszu i Starych Gutach.

Przypuszczalnie zamki w Piszu i Okartowie wzniesiono na miejscu dawnych grodów

pruskich, było to bowiem w zwyczaju u Krzyżaków, których w XIII wieku książę Konrad

Mazowiecki sprowadził do walki z plemionami pruskimi, a więc i Galindami. Około 1250

roku ekspansja krzyżacka dotarła do ziem Galindów. Z licznego niegdyś plemienia Galindów

pozostały zapewne tylko niedobitki. Na wyludnionych terenach powstała rozległa Wielka

Knieja.

Spuścizną po Galindach jest zapewne kilkanaście nazw miejscowości: Karwica

i Karwik (w języku pruskim curvis = wół), Kumielsk (kume = las), Kwik (quike = wody),

Lisaki (liscis = obóz), Pisz i rzeka Pisa (w łotewskim pisa = bagna).

W 1254 roku papież Innocenty IV nadał Galindię książętom mazowieckim. W rok

później książę kujawski Kazimierz zrzekł się Galindii na rzecz Zakonu w zamian za ziemię

lubawską. Między 1255 a 1277 rokiem Krzyżacy zajęli terytorium dzisiejszych powiatów

piskiego i mrągowskiego. Przez blisko półtora wieku Krzyżacy nie zasiedlali wschodnich

12

terenów swego państwa. Puszcza miała zabezpieczać przed napadami litewskimi i umożliwiać

kolonizację w zachodnich połaciach kraju.

Przez długie lata granica między państwem krzyżackim a Mazowszem nie była

ustalona. Wytyczono ją w częściowo w 1343 roku na odcinku od źródeł rzeki Wincenty do

Orzysza. Wkrótce po zawarciu tego układu, zapewne w latach 1343-1345 Krzyżacy wznieśli

zameczki obronne w Piszu i Okartowie. Były to grody drewniano-ziemne, umocnione

kamieniem polnym. Zamki początkowo należały do komturstwa w Bałdze. Pod zamkami

istniały osady służebne.

Datą przełomową dla tych obszarów było podpisanie traktatu pokojowego nad

jeziorem Melnem w 1422 roku. Wytyczona wówczas granica między państwem krzyżackim

a Koroną i Litwą (granica przetrwała bez żadnych zmian aż do 1945 roku) umożliwiła

Zakonowi rozpoczęcie osadnictwa.

W latach 1453-1464 w czasie wojny trzynastoletniej przez Puszczę Piską i okolice

wielokrotnie przemieszczały się wojska. Epilogiem ostatniej wojny polsko-krzyżackiej (1519-

1525) był hołd złożony przez Albrechta Hohenzollerna na rynku krakowskim dnia 10

kwietnia 1525 roku. Już przedtem ostatni mistrz krzyżacki przyjął protestantyzm. Hołd lenny

złożył królowi Zygmuntowi Staremu jako książę świecki. Zakon krzyżacki w Prusach został

rozwiązany, a na gruzach tego państwa powstało świeckie księstwo.

Po sekularyzacji Prus kraj podzielono na obwody, a te na starostwa (Hauptampt).

Starostwo piskie należało do obwodu Natangia. Obszar starostw dzielił się na domeny

(Domanen-Amter). Władza tzw. amtmanów ograniczała się do chłopów książęcych,

chełmińskich i wolnych. Szlachta i jej podwładni podlegali władzy starostów.

8 listopada 1645 roku Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka

Wilhelma. W latach 1656-57 Puszcza Piska stała się miejscem najazdu Tatarów.

Większe zmiany administracyjne nastąpiły w XVIII wieku. W 1726 r. Mikołajki

otrzymują od elektora prawa miejskie. Miasto podzielono na trzy dzielnice: Targ, Koniec

i Kozłowo. Mikołajki liczą wtedy 850 mieszkańców. W 1736 roku powstała kamera

wojenno-skarbowa w Gąbinie do której włączono starostwa piskie i ryńskie. W 1752

zlikwidowano starostwa, wprowadzając nowe jednostki administracyjne - powiaty.

Dotychczasowe starostwo piskie (w tym Mikołajki) włączono do powiatu oleckiego. Kolejna

zmiana podziału administracyjnego nastąpiła w 1818 roku. Prusy podzielono wówczas na

rejencje, a te na powiaty (mniejsze od dotychczasowych). Powiat piski powstał 1 lutego 1818

roku. Pod względem wielkości był on trzecim powiatem w Prusach Wschodnich.

13

W wieku XIX i na początkach XX wieku otwarto linie żeglugowe, co spowodowało

rozwój gospodarczy miast. W 1814 roku uruchomiono linię żeglugową z Pisza do Rynu

i Gdańska. Od 1866 do 1869 r. zbudowano szosę Ruciane-Pisz. W latach 1883-1885

uruchomiono linię kolejową Olsztyn-Ełk ze stacją w Rucianem, a w dalszej kolejności do

Mrągowa. U schyłku XIX wieku uruchomiono szlak wodny prowadzący z Giżycka do

Mikołajek, Rucianego i Pisza.

W okresie I wojny światowej ziemia piska znalazła się na pierwszej linii frontu.

Po wojnie postanowieniem traktatu pokojowego zarządzono na Mazurach plebiscyt w sprawie

przynależności tych ziem. Puszcza Piska i okolice pozostały ostatecznie w składzie Prus

Wschodnich i stan taki trwał aż do stycznia 1945 roku.

W wyniku działań II wojny światowej Puszcza została poważnie zniszczona i prawie

całkowicie wyludniona.

Tradycje przemysłowe okolic Pisza, z uwagi na bogate obszary leśne i płytko

zalegające pokłady rudy darniowej, związane są z silnie rozwiniętym przetwórstwem

drzewnym i hutniczym.

2.3. Osadnictwo

Osadnictwo na terenach Ziemi Piskiej rozpoczęło się w okresie panowania

krzyżackiego. Puszczę Piską, stanowiącą wówczas jeden wielki kompleks leśny z Puszczą

Zieloną, o wiele wcześniej zaczęli zaludniać smolarze, wapniarze, bartnicy, rybacy i myśliwi.

Planowe osadnictwo rozpoczęło się od rzeki Wincenty i szło w kierunku północno-

wschodnim. Tereny na zachód od Pisy pozostawały nie zasiedlone. Zarówno w majątkach, jak

i wsiach osiedlano przede wszystkim ludność przybyłą z Mazowsza. Przywileje określały

dokładnie granice zarówno wsi jak i majątków.

Wsie czynszowe budowały się zazwyczaj wzdłuż wiejskiej drogi i przybierały

charakter ulicówek. Pola były pocięte w regularne działki. Natomiast osiedla w majątkach

służebnych to przysiółki. Układ pól był tam nieregularny.

Na zagospodarowanie się na nowych terenach przyznawano tzw. okres wolnizny,

podczas którego nowi osadnicy byli zwolnieni od wszelkich powinności i opłat. Ze względu

na to, że na nadawanych terenach trzeba było prowadzić karczunek, okres wolnizny był tutaj

dość długi i wynosił przeciętnie 15 lat. Posiadacze majątków byli lennikami Zakonu

Krzyżackiego. Wojna trzynastoletnia przerwała osadnictwo. Wznowiono je w 1465 roku. Do

końca XV wieku osadnictwo postępowało bardzo szybko naprzód, głównie na terenie

obecnego powiatu piskiego, omijając centralną część Puszczy.

14

Ryc. 3. Rozwój sieci osadniczej w powiecie piskim.

Ostatnim etapem kolonizacji ziemi piskiej było zasiedlenie obszarów położonych na

zachód od Pisy w ramach osadnictwa szkatułowego. Po objęciu tronu książęcego w Prusach

w 1640 roku Fryderyk Wilhelm, chcąc uniezależnić się od szlachty i miast, rozpoczął

kolonizację nie zasiedlonych dotąd obszarów leśnych. Osadnictwo szkatułowe objęło tereny

od Nidzicy do rzeki Pisy i Jeziora Śniardw. Na terenie starostwa piskiego przebiegało ono

bardzo wolno. Pierwszą osadę szkatułową (młyn w Karwicy) założono w 1679 roku. Pewne

ożywienie nastąpiło dopiero dwadzieścia lat później. W latach 1679-1749 założono ogółem

23 osady. Powstawały one głównie na wysokich brzegach jezior. Nad Jeziorem Nidzkim

powstał Kowalik (1694), Przerośl (1707), nad Jeziorem Wiartel - Wiartel Mały (1699),

Wiartel (1700), nad jeziorem Jaśkowo - Szeroki Bór (1700). Osadnictwo szkatułowe

zwiększało obszar upraw, nie wpłynęło jednak na wzrost liczby ludności, gdyż osady te

zasiedlano ludnością już tu zamieszkałą.

15

W końcu XVIII wieku ziemia piska była wciąż niedoludniona. Przyczyniły się do tego

w głównej mierze rozmaite klęski, jakie spadły na nią w okresie wojen szwedzkich oraz

podczas najazdu tatarskiego w 1656 roku.

Zarazy niejednokrotnie nawiedzały Prusy, mało jednak która przyniosła tyle strat, co

straszliwa epidemia dżumy szalejąca tu w latach 1709-1711, która pochłonęła tysiące ofiar.

Do czasów wojen napoleońskich dzieje okolic Pisza i Mikołajek toczyły się leniwym nurtem.

Dopiero ich nadejście przyniosło głębokie reformy na wsi i w mieście. W 1807 roku

zniesiono poddaństwo chłopów, a potem ich uwłaszczono. Reformy te nie przyniosły

spodziewanej poprawy położenia materialnego niższych warstw społecznych. W latach 1845-

1847 Pisz i okolice dotknęła klęska głodu. Na początku drugiej połowy XIX wieku

rozpoczęto wielkie roboty publiczne przy budowie kanałów i dróg bitych. Rozwój

gospodarczy związany był również z budową linii kolejowych. Warstwom najuboższym

łączność kolejowa z ośrodkami przemysłowymi w Niemczech dała możliwość masowej

emigracji. Jednakże w latach 1871-1925, w epoce, którą historycy niemieccy nazwali

okresem Ost - und Landflucht emigracja nie przyjęła tak ogromnych rozmiarów jak na innych

ziemiach Prus Wschodnich. Ludność wiejska w 1925 roku stanowiła 82% ogółu

mieszkańców.

Rozwój przemysłu drzewnego, rozbudowa placówek handlowych i usługowych oraz

administracji publicznej wpływały na dalszy wzrost liczby ludności miejskiej. Jak na epokę

rewolucji przemysłowej nie było to jednak imponujące tempo rozwoju.

Po przejęciu tych ziem w 1945 roku przez polską administrację cywilną cały wysiłek

ówczesnych władz skierowany został na jego zagospodarowanie i stworzenie odpowiednich

warunków dla masowej akcji przesiedleńczej. Pierwsi osadnicy rekrutowali się z okolicznych

powiatów. Liczne rzesze osadników stanowili repatrianci ludności polskiej z zachodnich

terenów Związku Sowieckiego.

2.4. Historia lasów

Puszcza Piska od niepamiętnych czasów stanowiła część ogromnego kompleksu

puszcz, jezior i bagien rozciągającego się nieprzerwanym pasem aż do Pregoły. Obszar ten na

mapie z 1280 roku określany jest jako „Wielka Knieja”. W tym czasie były to wyłącznie

tereny leśne i bagienne, ponieważ dawne osady pruskie, zniszczone przez Krzyżaków, rychło

pokryły się lasami. Intensywna akcja osadnicza prowadzona przez zakon krzyżacki w XIV

i XV wieku spowodowała likwidację puszczy na wschód od rzeki Pisy a także w okolicach

Szczytna i Pasymia na zachodzie oraz Mrągowa i Giżycka na północy. W ten sposób

16

wydzielony został zwarty masyw leśny stykający się na północnym wschodzie z Jeziorem

Śniardwy - Puszcza Piska (Johannisburger Heide).

Ryc. 4. Układ przestrzenny lasów w Prusach - XIII w. 1- granice państwa Zakonu Krzyżackiego, 2- lasy, 3- tereny zasiedlone, 4- bagna. Źródło: Dzieje Warmii i

Mazur w zarysie. Warszawa 1981.

W XV wieku na terenie puszczy istniały smolarnie, dziegciarnie i węglarnie.

Najbardziej rozpowszechnioną gałęzią przemysłu leśnego było wypalanie węgla drzewnego,

smoły, dziegciu i potażu. W XVIII wieku, z powodu wielkiego przetrzebienia puszczy,

zabroniono prowadzenia przetwórni na terenie leśnym. Smolarnie mogły istnieć tylko

w pobliżu granicy mazowieckiej. Jeszcze w 1870 roku istniało na terenie Puszczy Piskiej 12

smolarni, 8 dziegciarni, 5 węglarni, 4 wapienniki i 8 cegielni. Uległy one likwidacji dopiero

w XIX wieku. Na terenie Puszczy Piskiej istniały dość duże pokłady rudy darniowej.

Prawdopodobnie wytapiano ją i przetwarzano już za czasów krzyżackich, wiadomości z tego

okresu są jednak bardzo skąpe. Dokładniejsze pochodzą z XVI wieku i dotyczą kuźnic

w Jeżach i Karwicy oraz hamerni w Jaśkowie i Wiartlu. Rudę darniową wydobywano

systemem odkrywkowym. Wytapiano ją początkowo sposobem bardzo prymitywnym,

zazwyczaj w obłożonych kamieniami dołach, które wypełniano rudą i węglem drzewnym.

17

Później stawiano specjalne piece zwane dymarkami. Najstarsze posiadane dokumenty dotyczą

kuźnicy w Jeżach (1540 r.). Hamernię w Jaśkowie założono w roku 1568 (należała ona do

Szymona Rudnika). W 1578 roku istniała już druga hamernia w Wiartlu. Zlikwidowano je

pod koniec XVIII wieku, kiedy powstał projekt wybudowania huty żelaza w południowej

części puszczy, nad rzeką Pisą. Hutę zlokalizowano w Wądołku. Prace przy budowie

rozpoczęto w 1799 roku, a ukończono w 1805 roku. Roczny przerób huty podlegał dużym

wahaniom. W najlepszym 1857 roku przerobiono 4000 ton rudy darniowej (z jednej tony

otrzymywano około 355 kg żelaza). Na przełomie lat 1879/1880 zaprzestano produkcji, zaś

w 1889 roku hutę zlikwidowano.

Na podstawie danych z 1576 roku (Mager, 1960) należy przypuszczać, że

w Puszczy Jańsborskiej (taka była nazwa puszczy do XVIII wieku) gatunkami panującymi

były drzewa iglaste. Niemniej jeszcze w XVI i XVII wieku udział liściastych był znacznie

wyższy niż obecnie. Z dokumentów archiwalnych Zakonu wynika, że obszary z obfitym

występowaniem dębu wynosiły około 17000 ha, a z urzędowego opisu Kniei Jańsborskiej

z 1663 roku wiemy, że występowały w niej wszelkie rodzaje drzew: dęby, sosny, świerki,

graby, lipy, klony, wiązy, jesiony i brzozy. Bardziej szczegółowe opisy drzewostanów

Puszczy Jańsborskiej zawarte są w tzw. protokółach Hertefelda (1725 r.), z których wynika,

że drzewostany liściaste występowały w większych ilościach nie tylko w północnej części

Puszczy, ale także w części południowej na sandrach. Jednakże dominującym gatunkiem była

sosna z domieszką dębu i brzozy. Za czasów panowania Zakonu Krzyżackiego Puszcza nie

miała żadnego podziału powierzchniowego. Początkowo stworzono kilka urzędów leśnych,

obsadzonych przez braci zakonnych, którzy mieli do pomocy strażników konnych. W miarę

zasiedlania puszczy wzrastało zapotrzebowanie na drewno. Powodowało to znaczne

uszczuplenie zapasów surowca, szczególnie w gatunkach cenniejszych i wywołało

konieczność wprowadzenia pierwszych zarysów kontrolowanej gospodarki leśnej.

Podział przestrzenny Puszczy na ostępy zaczęto przeprowadzać w końcu XVI wieku.

W XVII wieku powstały pierwsze podziały administracyjne. Puszczę Piską podzielono na

dwa „objazdy”. Na czele objazdu piskiego stał Bartłomiej Polken, zaś objazdem drygalskim

zarządzał ród Maletiusów (Szymon, Franciszek i Jan w latach 1650-1740). W obydwu

objazdach zatrudnionych było ponadto trzydziestu dwóch strażników. W roku 1739,

zarządzeniem króla pruskiego, wprowadzono urząd królewskiego leśniczego. Przemianowano

również ostępy na leśnictwa, a strażników konnych na leśniczych. W 1803 roku leśniczego

zastąpił nadleśniczy. Powierzchniowo, w 1791 roku, Puszcza Piska zajmowała prawie 219

tysięcy morgów, czyli około 55890 ha lasów.

18

Puszczańskie lasy obfitowały w przeróżne bogactwa: rudę darniową, trawy, liście

drzew, ściółkę dla bydła, a przede wszystkim w drewno, owoce, grzyby, jagody i zwierzynę.

Stąd też ludność zajmowała się zbieractwem, myślistwem, rybactwem, bartnictwem

pozyskiwaniem drewna, produkcją potażu, smolarstwem, uzyskiwaniem żywicy i dziegciu.

Utrzymywano się także z hutnictwa żelaza i szkła. Ze względu na słaby nadzór

i skorumpowaną administrację gospodarka leśna prowadzona była rabunkowo (wzniecanie

pożarów przez bartników, wypalanie węgla drzewnego, pozyskiwanie smoły, popiołu itp.),

co doprowadziło m.in. do klęsk owadzich.

Początki planowanego leśnictwa sięgają 1806 r., gdy wydano przepisy w zakresie

administrowania lasami. Rozpoczętą w 1755 roku akcję pomiaru lasów kontynuowano aż do

połowy XIX wieku. W wyniku tej akcji obwód Jańsborski w roku 1824 podzielono na

5 nadleśnictw: Stary Pisz, Nowy Pisz, Krutynia, Mikołajki i Grondowki, a w roku 1874 na

7 nadleśnictw: Wilcze Bagno, Kulik, Turośl, Pisz, Szeroki Bór, Guzianka i Pilnik. Stan ten

przetrwał do początku XX wieku. Kierownikami urzędów leśnych zostawali oficerowie armii

pruskiej, którzy zatrzymywali swe rangi wojskowe. Niższą służbę leśną stanowili strażnicy

leśni, myśliwscy i parobcy leśni. Na jednego strażnika leśnego w leśnictwie piskim przypadał

obwód ochronny o powierzchni 2100 ha.

W 1850 roku ostatecznie zniesiono serwituty. W gospodarce eksploatacyjnej

wprowadzony został system wyrębów wąskimi pasami umożliwiającymi powstawanie siewu

naturalnego. Jako uzupełnienie stosowano wprowadzenie sztucznego siewu nasion z szyszek.

W młodszych drzewostanach wycinano drzewa słabsze w celu przyśpieszenia przyrostu

drzew mocniejszych, co odpowiada w zasadzie współczesnej metodzie cięć pielęgnacyjnych

w użytkach przedrębnych.

Ujemne skutki rabunkowej gospodarki leśnej zaczęto dostrzegać już w XVII wieku.

Wynikiem tego były pierwsze niekonsekwentne próby ograniczenia bartnictwa, hutnictwa

leśnego, smolarstwa, wycinania drzew i tym podobne. Bardziej zdecydowane działania

prowadzili w pierwszej połowie wieku XVIII królowie pruscy Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk

II. W 1770 roku Fryderyk II przekształcił departament leśnictwa w samodzielne ministerstwo,

a od roku 1798 departament leśnictwa stał się oddziałem rządu. Od 1803 roku administrację

lasów podporządkowano właściwemu ministrowi danej prowincji. W 1807 roku powołano

okręgi ministerialne, prowincjonalne, regionalne i instancje lokalne, które utrzymały się aż do

najnowszych czasów. W 1933 roku utworzono Urząd Lasów Rzeszy, któremu podlegała

administracja lasów w całych Niemczech.

19

W XIX wieku powszechnie stosowana była gospodarka zrębowa przy 60-70 letniej

kolei rębu dla drzew iglastych. Przeprowadzono urządzanie lasów oparte na podziale

przestrzennym.

Gospodarkę leśną dostosowywano w tym okresie do czynników ekonomicznych,

czyli opłacalności, co spowodowało zanik gatunków liściastych na korzyść iglastych. Pod

koniec XIX wieku w Puszczy Piskiej panowały drzewostany sosnowo-świerkowe

z domieszką dębu, a udział gatunków liściastych zmalał w tym czasie do około 5%

powierzchni.

Ryc. 5. Fragment mapy przeglądowej Rewiru Turośl z 1887 r. - obecnie Nadleśnictwo Maskulińskie.

20

Ten stan osłabił znacznie równowagę biocenotyczną puszczy i wpłynął na szereg

klęsk owadzich, pożarów i huraganów. W 1867 roku trąba powietrzna przesuwająca się nad

rewirami Turośl, Kulik i Wilcze Bagno w ciągu pięciu minut zniszczyła przeszło

100 tysięcy m3 drewna. Znaczne szkody poczyniły również w drzewostanach świerkowych

huragany, jakie nawiedziły te tereny w latach 1833, 1839 i 1888. Pożary nawiedzały puszczę

wielokrotnie, z których największe wystąpiły w latach 1714, 1725 (przez podpalenie), 1771,

1795 i w 1834 dwukrotnie. Do największych pożarów zaliczyć należy pożar podczas I wojny

światowej, który wybuchł przy stacji kolejowej Szeroki Bór i strawił ogromną powierzchnię,

dochodząc do byłej siedziby Nadleśnictwa Szeroki Bór. Spośród szkodników owadzich

największych strat doznała puszcza ze strony barczatki sosnówki (gradacje w latach 1859,

1860, 1876, 1883), strzygoni choinówki (1860, 1866-68, 1912-14, 1922-23) oraz chrabąszcza

majowego i brudnicy mniszki. W latach 1912-13 strzygonia choinówka zniszczyła na terenie

Puszczy Piskiej około 7000 ha a w latach 1923-1927 8800 ha lasów. Gradacja ta była tak

silna, że nie zdołano jej opanować i z konieczności wzniecono pożary, wypalając znaczne

powierzchnie leśne w celu zniszczenia szkodników. Ogółem padło 1,6 mln m3 na powierzchni

19,5 tysięcy ha. Po usunięciu skutków gradacji i uprzątnięciu zniszczonych drzewostanów

powierzchnie te ponownie zalesiono, tworząc jednowiekowe drzewostany sosnowe.

Pogorszenie stanu lasów nastąpiło po dojściu Hitlera do władzy. W 1935 roku

przekroczono w Prusach etaty rębu o 48%. Przyczyniło się to do wydatnego uszczuplenia

zapasów drewna, a dewastacje - wojenna i powojenna - spowodowały dalsze straty.

Administracji leśnej narzucono zbyt wysoki wskaźnik wyrębu drewna. Nastąpiło więc

zachwianie równowagi wieku drzew na korzyść najniższych klas. Na podstawie dawnych

map drzewostanowych oraz ustnych przekazów byłych pracowników nadleśnictw Puszczy

Piskiej (dokumenty zaginęły podczas wojny) można wnioskować, że do roku 1945

gospodarka leśna była prowadzona w sposób zorganizowany. Użytkowanie prowadzone było

systemem zrębowym o 120-letniej kolei rębu. Zręby odnawiano przeważnie przez siew sosny,

często z domieszką świerka (tzw. „mieszanka pruska”), bez wprowadzenia koniecznych

domieszek liściastych, co w konsekwencji doprowadziło do monokultur sosnowych.

W 1945 roku obszar puszczy znalazł się w granicach państwa polskiego. Powojenna

odbudowa gospodarki kraju wymagała dużych ilości materiałów i surowców - w tym również

drewna. Nie sprzyjało to odnowie lasów. Obniżono zatem górną granicę wieku rębu.

Nadwyżkę drewna z puszczy kierowano głównie na potrzeby ciężko zniszczonych

województw centralnych. W 1945 roku znajdowało się w puszczy 11 tartaków, 32 traki

21

i jedna fabryka sklejek. W tym samym roku z byłych lasów przedwojennego nadleśnictwa

Kurwien utworzono nadleśnictwo Maskulińskie.

W 1955 roku duże szkody na terenie nadleśnictw puszczańskich wyrządził huragan

wskutek czego pozyskano tego roku 16500 m3 masy ze złomów i wywrotów. W latach 1957-

58 z powodu braku oprysków masowo wystąpiła osutka. W ówczesnym okresie nadleśnictwa

posiadały setki hektarów nie wykorzystanych łąk i pastwisk.

Stan lasów w Puszczy Piskiej w połowie lat 60-tych był dobry. Drzewostany posiadały

duże zapasy drewna. Zalesionych zostało wiele wojennych pożarzysk oraz nieużytków

rolnych. Stan zwierzyny - po wojennych ciężkich stratach - wyraźnie się poprawił. Całkowity

obszar Puszczy Piskiej w 1964 roku wynosił przeszło 104 tysiące ha, w tym lasy zajmowały

85900 ha (82,6%). Puszcza dzieliła się na 11 nadleśnictw: Strzałowo, Krutyń, Ruciane,

Szeroki Bór, Pisz, Wilcze Bagno, Maskulińskie, Spychowo, Racibór, Chochół i Mikołajki.

22

Ryc. 6. Fragment mapy przeglądowej drzewostanów Nadleśnictwa Maskulińskie z 1958 r.

Nadleśnictwo Maskulińskie w obecnych granicach zostało utworzone w 1973 roku

na podstawie decyzji Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych (Dz. U. MLiPD Nr 1/94

poz. 8 z dn. 28.II.1973 r.). W jego skład weszły trzy jednostki gospodarcze: wyłuszczarnia

nasion, Nadleśnictwo Ruciane i Nadleśnictwo Maskulińskie.

Pod koniec lat siedemdziesiątych i w latach osiemdziesiątych bieżącego stulecia

leśnicy Puszczy Piskiej znowu borykają się z gradacją szkodników owadzich, tym razem

brudnicy mniszki. Duże szkody wyrządziły też w nadleśnictwie huraganowe wiatry jesienią

1981 roku, które zniszczyły drzewostany o masie wynoszącej ok. 500 tysięcy m3.

23

4 lipca 2002 roku teren Puszczy Piskiej i okolic nawiedził potężny huragan. W ciągu

kilkunastu minut powstały nieodwracalne szkody w drzewostanach w części nadleśnictw

puszczy na powierzchni około 20 tys. ha. W wyniku usuwania szkód pozyskano ok. 2 mln m³

drewna.

Od dnia 1 stycznia 1979 r. w skład nadleśnictwa wszedł obręb Mikołajki z

Nadleśnictwa Strzałowo.

Zmiany powierzchni w poszczególnych obrębach według kolejnych rewizji

urządzania lasu przedstawi poniższa tabela. Tab. 1. Zmiany powierzchni Nadleśnictwa Maskulińskie w latach 1958-2005.

Maskulińskie Mikołajki Ruciane Razem Obręb/Rok [ha]

1958 11015,00 7756,33* 6246,21 -

1968 11188,83 5838,69** 8953,92 -

1982 11096,16 8075,43 8920,49 28092,08

1995 11139,68 8210,32 8983,66 28333,66

2005 11133,54 8219,62 8983,93 28337,09 * - 1962 r., ** - 1972 r.

2.5. Stan posiadania i podział administracyjny Powierzchnia nadleśnictwa wynosi 28336,5732 ha (wg stanu na 01.01.2005 r.).

Podział powierzchni wg kategorii użytkowania przedstawia się następująco:

Lasy - razem 26877,2591 ha w tym:

• grunty leśne zalesione i niezalesione 25894,8982 ha • grunty związane z gospodarką leśną 982,3609 ha

Powierzchnia nieleśna - razem 1459,3134 ha

w tym: • grunty zadrzewione i zakrzewione 20,7196 ha • użytki rolne 844,9552 ha • wody 13,4247 ha • użytki kopalniane 0,1800 ha • tereny komunikacyjne 3,3428 ha • tereny osiedlowe 6,3761 ha • tereny różne 15,5600 ha • nieużytki 554,7557 ha

................................................................................................................................. Nadleśnictwo ogółem 28336,5732 ha

24

Główne kompleksy nadleśnictwa posiadają ustabilizowany, regularny podział

powierzchniowy. W wyjątkowych wypadkach, głównie na terenach trudno dostępnych, jak

również w mniejszych kompleksach, występuje nieregularny podział powierzchniowy

z wykorzystaniem istniejących dróg, cieków wodnych, itp.

Przebieg szeregów ostępowych na terenie całego nadleśnictwa odpowiada

kierunkowi W-Z lub odchyla się nieznacznie ku kierunkowi Pn-W lub Pd-W. Linie

oddziałowe przebiegają w kierunku Pn-Pd. Układ ten jest korzystny ze względu na

dominujący na tym obszarze zachodni kierunek wiatrów, co z kolei zmniejsza ryzyko

powstania szkód. Szerokość linii ostępowych wynosi 5-6 m, zaś linii oddziałowych 4-5 m.

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie wydzielono 1158 oddziałów o przeciętnej

powierzchni 24,47 ha. Dane dotyczące podziału powierzchniowego obrazuje poniższe

zestawienie: Tab. 2. Ilość i przeciętna powierzchnia oddziałów.

Nazwa obrębu Ilość oddziałów

Przeciętna powierzchnia

oddziału Maskulińskie 470 23,69

Mikołajki 319 25,77

Ruciane 369 24,34

Ogółem nadleśnictwo 1158 24,47

3. Formy ochrony przyrody. System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Nadleśnictwie

Maskulińskie wynika z dominujących funkcji lasów i jest realizowany poprzez:

• szczególne formy ochrony przyrody na które składają się: rezerwaty częściowe, pomniki

przyrody oraz ochrona gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich,

• lasy ochronne ogólnego przeznaczenia, do których zaliczono lasy stanowiące ostoje

zwierząt podlegających ochronie gatunkowej, lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej

przyrody, lasy glebochronne oraz lasy wodochronne,

25

• lasy ochronne specjalnego przeznaczenia, do których zalicza się lasy na stałych

powierzchniach badawczych i doświadczalnych, a także wyłączone drzewostany

nasienne,

• pozostałe lasy ochronne – lasy w granicach administracyjnych miast,

• lasy wielofunkcyjne (gospodarcze).

Podział lasów nadleśnictwa na grupy lasu i kategorie ochronności zawiera zestawienie

zamieszczone w pkt. 4.2 niniejszego programu ochrony przyrody.

Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego realizowane jest ponadto poprzez

ochronę w ramach parku krajobrazowego, obszarów chronionego krajobrazu, inwestycje

proekologiczne, technologie przyjazne środowisku, oczyszczalnie ścieków, małą retencję

wodną itp.

3.1. Szczególne formy ochrony przyrody.

3.1.1.Rezerwaty.

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie położone są rezerwaty przyrody ,,Jezioro

Nidzkie", ,,Krutynia im. M. Wańkowicza”, „Czapliniec”, „Jezioro Lisunie”, „Jezioro

Łuknajno”. Rezerwat „Jezioro Warnołty” znajduje się w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa.

Rezerwat ,, Jezioro Nidzkie ” powołany został 27 października 1972 r. ( Mon. pol. Nr

53 poz. 283 z roku 1972 ). Celem ochrony jest zachowanie i ochrona krajobrazu jeziora

Nidzkiego wraz z otaczającymi je lasami. Powierzchnia rezerwatu wynosi 2960,02 ha w tym

na terenie Lasów Państwowych 1311,77 ha (nadleśnictwo Maskulińskie i Pisz), jezioro

Nidzkie – 1635,41 ha, jezioro Oko 10,79 ha i droga gminna Nida – Wiartel 2,05 ha. Rezerwat

ten w Nadleśnictwie Maskulińskie obejmuje swym zasięgiem część obrębu Maskulińskie –

pow. 473,70 ha ( powierzchnia leśna - 434,57 ha; powierzchnia gruntów związanych z

gospodarką leśną – 31,37 ha; powierzchnia nieleśna – 7,76 ha) i Ruciane pow. – 623,32 ha

(powierzchnia leśna - 539,94 ha; powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną –

29,24 ha; powierzchnia nieleśna – 54,14 ha).

Rezerwat położony jest w środku Puszczy Piskiej pomiędzy miejscowościami

Ruciane–Nida na północy , Wiartel na wschodzie i Karwica na południowym-zachodzie. Jest

on rezerwatem krajobrazowym chroniącym krajobraz jednego z najpiękniejszych jezior

mazurskich - Jezioro Nidzkie. Posiada on wyjątkowe walory krajobrazowo – turystyczne,

dobrze oddające charakterystyczne piękno krajobrazu pojeziernego. Jezioro otacza szereg

dobrze wykształconych i zachowanych zbiorowisk roślinnych głównie borów z

drzewostanami sosnowymi z niewielką domieszką świerka i brzozy, nierzadko 200-letnimi.

Ponadto dzięki utworzeniu strefy ciszy i stopniowej likwidacji ośrodków wczasowych

26

stworzone są dogodne warunki do spokojnego bytowania licznych gatunków ptactwa, w tym

gatunków chronionych: czapla siwa (Ardea cinerea), dzięcioł pstry duży (Dryobater maier),

łabędź niemy (Cygnus olor), perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus), oraz ssaków; w tym

chronionego bobra europejskiego (Castor fiber). Jezioro w większości posiada wysokie

brzegi o nachyleniu dochodzącym do 40o, porośnięte lasami o składzie gatunkowym w

którym dominuje olsza , brzoza omszona i zarośla wierzbowe. Obfituje w zatoczki i zalesione

wyspy. Teren leśnej części rezerwatu jest pagórkowaty lub falisty z licznymi zagłębieniami

wypełnionymi wodami jezior lub torfowiskami.

Jezioro Nidzkie ma głębokość do 24 m. Należy ono do regionu Wielkich Jezior

Mazurskich tworząc Szlak Wielkich Jezior będących największym w Polsce akwenem

żeglarskim. Jezioro Nidzkie jest ogólnie dostępne dla turystyki wodnej lecz istnieje zakaz

używania silników spalinowych do sprzętu pływającego.

Fot.1. Rezerwat „Jezioro Nidzkie”

Rezerwat ,,Krutynia im. M. Wańkowicza” utworzony został dnia 10 maja 1989 r.

( Mon. Pol. Nr 17, poz. 120 ) o powierzchni 969,33 ha, w tym na terenie Lasów Państwowych

27

831,89 ha. Położony jest on w obrębie Mikołajki (powierzchnia leśna – 672,09 ha;

powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną – 23,37 ha; nieleśna – 136,43 ha), w

dolnym biegu rzeki Krutynia. Celem rezerwatu jest zachowanie w naturalnym stanie

krajobrazu polodowcowego, naturalnych ekosystemów wodnych rzeki Krutyni i jezior:

Malinówka, Gardyńskie, Dłużec, Smolak oraz unikalnego bogactwa fauny i flory , a w

szczególności torfowisk wysokich, przejściowych i niskich wraz z ich florą oraz biotopów

ptaków drapieżnych. Rezerwat charakteryzuje się bardzo urozmaiconym ukształtowaniem

powierzchni. Dolina rzeki obramowana jest wyniesieniami morenowymi o bardzo bogatej

rzeźbie. Rzeka płynie dość wolno tworząc liczne zakola (fotografia nr 2). W rzece i jeziorach

występuje roślinność wodna z takimi gatunkami jak : mech wodny Fontinalis dalecarlica (

jedyne stanowisko na Pojezierzu Mazurskim ) , grążel żółty Nuphar lutea, grzybień biały

Nymphaea alba, osoka aloesowata Stratiotes aloides, strzałka wodna Sagittaria sagittifolia,

żabiścieg pływający Hydrocharis morus-ranae. Dolinę rzeki zajmują zbiorowiska

szuwarowe, wysokoturzycowe i niskoturzycowe. Obfitują one w dużą różnorodność

występujących gatunków jak: trzcina pospolita Phragmites australis, mozga trzcinowata

Phalaris arundinacea , pałka szerokolistna Typha latifolia, szalej jadowity Cicuta virosa,

turzyca zaostrzona Carex acuta, turzyca sztywna Carex elata, turzyca brzegowa Carex

riparia, turzyca dzióbkowata Carex rostrata, turzyca tunikowata Carex appropinquata,

turzyca pospolita Carex nigra, turzyca prosowata Carex panicea, turzyca żółta Carex flava,

dziewięciornik błotny Parnassia palustris, ostrożeń błotny Triglochin palustre, sit

członowaty Juncus articulatus , sit rozpierzchły Juncus effusum ,świbka błotna Triglochin

palustre, storczyk szerokolistny Dactylorhiza majalis i szereg innych. Na obrzeżach jezior

gdzie występują torfowiska przejściowe florę reprezentują : siedmiopalecznik błotny

Potentilla palustris, bobrek trójlistkowy Menyanthes, wełnianka wąskolistna Eriophorum

angustifolium, kruszyk błotny Epipactis palustris, turzyca bagienna Carex limosa i wiele

innych. W dolinie rzeki panują drzewostany na siedliskach olsów i lasów mieszanych złożone

z brzóz – omszonej i brodawkowatej, zaś na obrzeżach bory wilgotne i bory mieszane z

drzewostanem sosnowym z domieszką świerka, brzozy i dębu. W borach mieszanych

występuje szereg gatunków kserotermicznych jak: ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum

officinale, kokoryczka wonna Polygonatum odoratum, koniczyna dwukłosowa Trifolium

alpestre, lepnica zwisła Silene nutans, bodziszek czerwony Geranium sanguineum i szereg

innych. Na glebach żyźniejszych występują lasy mieszane z drzewostanami sosnowo-

dębowymi, w których rosną m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, konwalia

majowa Convalaria majalis, lilia złotogłów Lilium martagon, naparstnica zwyczajna Digitalis

28

grandiflora, orlik pospolity Aquilegia vulgaris, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis i

dzwonek skupiony Campanula glomerata. Bogata jest fauna rezerwatu z gnieżdżącymi się tu

: orłem bielikiem, orlikiem krzykliwym, rybołowem, myszołowem, pustułką, żurawiem,

bocianem czarnym, czaplą siwą, cietrzewiem, dzięciołem czarnym i zimorodkiem, a na

jeziorach gnieżdżącymi się łabędziem niemym, perkozem dwuczubym i kilkoma gatunkami

kaczek. Z ssaków spotyka się tu jelenie, łosie, sarny, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny a

niekiedy też wilka i rysia. W Krutyni występują raki co świadczy o dużej czystości rzeki.

Ichtiofauna reprezentowana jest licznie przez szczupaka, płoć, klenia, wzdręgę, lina, kiełbia,

ukleje, miętusa, krąpia, okonia, jazia, suma i węgorza. Rzeka Krutynia jest popularnym

szlakiem wodnym spływów kajakowych uważanym za najpiękniejszy w Polsce szlak

kajakowy. Oprócz tego przez teren rezerwatu przebiegają lądowe szlaki turystyczne.

Fot. 2. Rezerwat ,,Krutynia im. M. Wańkowicza”

Rezerwat ,,Jezioro Lisunie” utworzony został w 1958 r. ( Mon. Pol. Nr 11, poz. 74 ) o

powierzchni 15,78 ha, w tym na terenie Lasów Państwowych 0,94 ha (powierzchnia leśna –

0,92 ha; powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną – 0,02ha). Położony jest on w

obrębie Mikołajki. Celem rezerwatu jest zachowanie w naturalnym stanie dla celów

naukowych i dydaktycznych zarastającego jeziora (fotografia nr 4) z najdalej na wschód

wysuniętym stanowiskiem kłoci wiechowatej Cladium mariscus. Na szczególną ochronę

zasługują równierz stanowiska reliktowych mchów glacjalnych Cinclidium stygium i Meesea

triquetra. W wodzie jeziora występują: przesiąkra okółkowa, jezierza giętka i grzybienie

29

północne. Ze względu na dużą wartość naukową i osobliwy charakter występujących tu roślin

pływanie po jeziorze Lisunie jest zabronione. Jednakże istnieje możliwość zobaczenia

rezerwatu z biegnącej wzdłuż południowego i wschodniego brzegu jeziora drogi.

Rezerwat ,,Czapliniec” utworzony został w 1947 r. ( Dz. Woj. Olsz. Nr 10 poz. 81 ) o

powierzchni 16,42 ha (powierzchnia leśna – 16,19 ha; powierzchnia gruntów związanych z

gospodarką leśną – 0,23 ha), w całości na terenie Lasów Państwowych. Położony jest on w

obrębie Mikołajki. Celem rezerwatu jest ochrona kolonii czapli siwej Ardea cinerea.

Obejmuje on fragment boru mieszanego z dorodnym drzewostanem sosnowym i

pojedyńczymi świerkami i dębami w wieku 170-200 lat , na których gnieździły się czaple

siwe. Od 1979 roku nie stwierdzono w rezerwacie występowania tego gatunku, za to

gniazduje tu orzeł bielik .

Rezerwat ,,Jezioro Łuknajno” utworzony został w 1947 roku (Dz. Woj. Olsz. Nr 10

poz. 81), objęto go ochroną już w 1937 roku. Powiększono Rozporządzeniem nr 18

Wojewody Warmińsko – Mazurskiego z dnia 03. 09. 2004r. Całkowita powierzchnia

rezerwatu wynosi 1189,11 ha. Obejmuje on całe jezioro Łuknajno wraz z 300 metrowym

pasem trzcinowisk, powiększonych obecnie o grunty nadleśnictwa Maskulińskie.

Powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa wynosi 30,38 ha (powierzchnia leśna – 28,80 ha;

powierzchnia gruntów związanych z gospodarką leśną – 0,39 ha; nieleśna – 1,19 ha). Jest to

rezerwat biosfery. Celem rezerwatu jest ochrona miejsc lęgowych licznych gatunków ptaków

wodnych i błotnych głównie kormoranów, mew śmieszek i kaczek hełmiatek oraz jednej z

największych w Europie ostoi łabędzia niemego Cygnus olor. Cała ornitofauna jeziora liczy

około 175 gatunków. Wokół jeziora urządzono ścieżkę dydaktyczną i wybudowano wieże

obserwacyjne. Natomiast, w celu zapewnienia spokojnego bytowania ptaków, wpływanie na

wody jeziora jest zabronione.

30

Fot.3. Rezerwat „Jezioro Łuknajno”

Rezerwat „Jezioro Warnołty” utworzony został w 1976 roku ( Mon. Pol. Nr 24, poz.

108 ) o powierzchni 373,30 ha. Położony jest w odległości 5 kilometrów na północny-wschód

od Rucianego-Nidy. Obejmuje swym zasięgiem wody jeziora Warnołty wraz z wyspą

Warnowską. Celem rezerwatu jest ochrona miejsc bytowania ptaków wodnych. W środkowej

części jeziora znajduje się zalesiona wyspa porośnięta starodrzewiem sosnowym stanowiąca

miejsce gniazdowania ptaków drapieżnych.

Działania ochronne na terenie rezerwatów określają plany ochrony rezerwatu. Na

dzień 01. 01. 2005 r. plany ochrony rezerwatów znajdujacych się na terenie Nadleśnictwa

Maskulińskie są nieaktualne.

3.1.2. Pomniki przyrody istniejące i projektowane.

Pomnik przyrody to forma indywidualnej ochrony przyrody, której podlegają obiekty

mogące mieć szczególne znaczenie naukowe, estetyczne i historyczno-pamiątkowe oraz

wyróżniające się swoistymi cechami krajobrazu. Na omawianym obszarze większość

pomników stanowią grupy drzew i pojedyncze drzewa. O nadaniu danemu drzewu statusu

pomnika przyrody decydować może wyróżniający je spośród otoczenia: sędziwy wiek,

niezwykły kształt, piękno pokroju lub wielkość. Minimalny obwód (na wysokości pierśnicy)

31

dla rodzimych gatunków drzew i krzewów uznawanych za pomniki ze względu na swoje

rozmiary jest różny dla poszczególnych gatunków i wynosi:

- dąb szypułkowy, topola biała, topola czarna – 380 cm

- buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy, jodła pospolita, lipa drobnolistna, lipa

szerokolistna, modrzew europejski, modrzew polski, sosna zwyczajna, świerk

pospolity, wierzba biała, wierzba krucha –

314 cm

- jawor, jesion wyniosły – 250 cm

- brzoza brodawkowata, brzoza omszona, klon zwyczajny, osika, wiąz górski,

wiąz pospolity, wiąz szypułkowy –

220 cm

- grab zwyczajny – 190 cm

- grusza pospolita, jarzębina pospolita, klon polny – 160 cm

- czeremcha zwyczajna, czereśnia, głóg, jabłoń dzika, leszczyna, szakłak

pospolity –

94 cm

O objęciu ochroną może również zdecydować występowanie drzewa na granicy lub

poza granicą naturalnego zasięgu danego gatunku. Ochronie podlegają również dzieła sztuki

ogrodniczej (parki) oraz elementy mające znaczenie dla piękna krajobrazu (np. aleje).

Pomnikami mogą być również twory przyrody nieożywionej takie jak:

- interesujące formy rzeźby powierzchni ziemi (przełomy rzeczne, zjawiska krasowe,

jaskinie),

- pozostałości epoki lodowcowej (głazy narzutowe),

- utwory wulkaniczne i tektoniczne,

- rzadkie minerały itp.

W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa występują 61 zaewidencjonowane pomniki

przyrody, w tym:

- 42 pojedynczych drzew

- 15 pomników grupowych

- 2 aleje

- 1 stanowisko rośliny chronionej

- 1 pomnik przyrody nieożywionej

W formie pomników przyrody chronione są następujące gatunki drzew i krzewów:

- lipa drobnolistna (Tilia cordata)

32

- dąb szypułkowy (Qercus robur)

- modrzew europejski (Larix europaea)

- kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum)

- żywotnik olbrzymi (Thuja gigantea)

- klon zwyczajny (Acer platanoides)

- wierzba (Salix fragilis x C. Pentandra)

Fot. 4. Pomnik przyrody. Dąb szypułkowy (Qercus robur)

33

Tab. 3. Wykaz zatwierdzonych pomników przyrody ożywionych i nieożywionych

( wg danych W.K.P.) Położenie Opis obiektu

Lp. Numer rejestru wojew.

Podstawa prawna oddz. poddz

miejsco-wość

leśnictwo* rodzaj gatunek obwód wyso-

kość stan

zdrowotny uwagi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Gmina Mikołajki

1 3

Zarządzenie Nr 18/85 Woj. Suw. Z 18.06.1985r. Dz.

Urz. Woj. Suw. Nr. 16 poz. 118

94 Kulinowo Aleja Lipa drobno-listna

130-480 28

565 26 2 114 RLS 16/55/52 z

29.12.1952r. Lisiny Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy 455 29

2 sztuki

3 115 RLS 16/55/52 z

29.12.1952r. Lisiny

Grupa

drzew

300 -

350 27 - 29 5 sztuk

4 116 NR 323/66 z

05.01.1966r.

259a,

12a l. Mikołajki

Stanowi-

sko kłoci

5 117 Lb 157/56 z 16.07.1656r. Dybowo Głaz

narzutowy

Dąb szypuł-kowy

178 - 360 26 8 sztuk

172 26 6 118 NR 359/74 z 14.06.1974r. Mikołajki Grupa 10

drzew Modrzew europejski 334 27

7 544

Rozp. nr 222/98 Woj. Suw. Z dnia 98-12-14/ Dz. Urz. Woj. Suw. Nr. 74

poz. 510

Mikołajki Poje-

dyńcze drzewo

Kaszta-nowiec 378 19

Gmina Ruciane - Nida

8 545


poz. 510

Kulinowo Poje-

dyńcze drzewo

Żywotnik olbrzymi 280 22

Lipa drobno-listna

208-430 23 sztuki

237 250

9 422


poz. 116

Ukta Aleja Klon

zwyczajny 202

20-25 3 sztuki

10 554


poz. 510

Popielno Poje-

dyńcze drzewo


11 555


poz. 510

Ruciane -Nida

Poje-dyńcze drzewo


12 556


poz. 510

Ruciane -Nida

Poje-dyńcze drzewo

Dąb szypuł-kowy 314 22 „Kolejarz”

13 557


poz. 510

Ruciane -Nida

Poje-dyńcze drzewo

Lipa drobno-listna 298 26

34

Położenie Opis obiektu



miejsco-wość


kość stan

zdrowotny uwagi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

14 417


poz. 116

101i l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


15 418


poz. 116

101h l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


16 419


poz. 116

Ukta Poje-

dyńcze drzewo

Wierzba 520 25 Salix fragilis

x C. Pentandra L.

340 25 180 21 185 20 215 22 180 20 150 20 230 23

17 420


poz. 116

Iznota Grupa drzew

Klon zwyczajny

200 21

8 sztuk

18 421


poz. 116

Iznota Poje-

dyńcze drzewo

Lipa drobno-listna 302 25

19 409


poz. 116

Onu-fryjewo

Poje-dyńcze drzewo


20 410


poz. 116

Śwignajno Poje-

dyńcze drzewo


21 411


poz. 116

Kadzidło-wo

Poje-dyńcze drzewo

Lipa drobno-listna 318 25 Lipa bartna

22 412


poz. 116

54d l.Ruciane Poje-

dyńcze drzewo


23 413


poz. 116


dyńcze drzewo


24 414


poz. 116


dyńcze drzewo


25 415


poz. 116


dyńcze drzewo


35




miejsco-wość


kość stan

zdrowotny uwagi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

26 416

Rozp. nr 44/94

Woj. Suw. Z dnia 94-12-14/ Dz. Urz. Woj. Suw. Nr. 14

poz. 116

101i l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


27 320



213a l.Ukta Poje-

dyńcze drzewo


28 349


poz. 11

202g l.Gąsior Poje-

dyńcze drzewo


350 28,5

340 28 29 350


poz. 11

201i l.Gąsior Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

300 26

3 sztuki

30 351


poz. 11

218b l.Ukta Poje-

dyńcze drzewo


31 352


poz. 11

210k l.Ukta Poje-

dyńcze drzewo


300 20

334 20 32 353


poz. 11

216k l.Ukta Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

305 20

3 sztuki

410 28 505 28 375 26 400 27 345 27 335 27

33 316



223h,g l.Ukta Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

335 27

7 sztuk

34 317



223j l.Ukta Poje-

dyńcze drzewo


35 318



221a l.Ukta Poje-

dyńcze drzewo


430 26 36 319



212b l.Ukta Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

325 28

37 310



2b l.Wejsuny Poje-

dyńcze drzewo


36




miejsco-wość


kość stan

zdrowotny uwagi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

38 311



2b l.Wejsuny Poje-

dyńcze drzewo


420 34

360 30 39 312



4a l.Wejsuny Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

328 23

3 sztuki

40 313



Popielno Poje-

dyńcze drzewo


340 27

41 314



224f l.Ukta Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

360 27 2 sztuki

370 27 327 27 360 27 385 27 355 27 400 28 345 27 440 28

42 315



224f,g l.Ukta Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

380 27

9 sztuk (w tym 5 drzew jest nieozna-

kowanych)

410 26 405 26 43 168

Dec. Nr 368/75 Wydz. RliS UW w

Olsztynie z 17.04.1975r.

Ruciane-Nida

Grupa drzew

Dąb szypuł-kowy

400 26 3 sztuki

44 169



Ruciane-Nida

Poje-dyńcze drzewo


390 26 45 170



95a l.Ruciane Grupa drzew


2 sztuki

46 171



102 l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


47 264

Zarządzenie Nr 12/80 Woj. Suw. z 12.03.1980r. Dz.

Urz. WRN w Suwałkach Nr 2

poz. 10

Ukta Poje-

dyńcze drzewo


48 265

Zarządzenie Nr 12/80 Woj. Suw. z 12.03.1980r. Dz.

Urz. WRN w Suwałkach Nr 2

poz. 10

Ukta Poje-

dyńcze drzewo


49 128

Dec. Prezydium WRN w Olsztynie z 17.05.1965r. Nr

R.X-317/65

143o l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


50 129


R.X-318/65

83j l.Ruciane Poje-

dyńcze drzewo


37




miejsco-wość


kość stan

zdrowotny uwagi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

51 130


R.X-318/65

102c l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


52 131


R.X-318/65

102 l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


53 132


R.X-318/65

102c l.Guzianka Poje-

dyńcze drzewo


54 152


R.X-318/65


dyńcze drzewo

Sosna pospolita 330 35

55 119


RLB 16/43/52

83o l.Ruciane Poje-

dyńcze drzewo


460 28 56 120


RLB 16/45/52

83j l.Ruciane Grupa drzew


2 sztuki -

„Królewskie Dęby”

57 121


RLB 16/47/52

PAN - 54 Popielno

Poje-dyńcze drzewo


58 122


RLB 16/51/52

4a l.Wejsuny Poje-

dyńcze drzewo


59 123


RLB 121/52

83h l.Ruciane Poje-

dyńcze drzewo


60 125

Dec. Prezydium WRN w Olsztynie z 29.12.1952r. Nr RLB 16/124/52

142f l.Ruczaj Poje-

dyńcze drzewo

Dąb szypuł-kowy 565 28 „Grunwald”

Gmina Pisz 362 27

61 157

Dec. Prezydium WRN w Olsztynie z 29.12.1952r. Nr RLB 16/129/52

330F l.Turośl Grupa drzew


2 sztuki

Na terenie lasów Nadleśnictwa Maskulińskie w trakcie prac taksacyjnych stwierdzono

drzewa, którym ze względu na ich wymiary można już w chwili obecnej nadać status

pomnika przyrody. Występuje tu także wiele starych drzew, które mogą w przyszłości te

wymiary osiągnąć. Wykaz projektowanych pomników przyrody zamieszczono poniżej:

38

Tab. 4. Wykaz projektowanych pomników przyrody

Lp Leśnictwo Oddz. poddz. Gatunek Wiek Pierśnica (cm)

Wysokość (m) Uwagi

1 2 3 4 5 6 7 Obręb Maskulińskie

1 Krzyże 1 c Db 250 109 30 4 sztuki 2 Krzyże 3 f So 150 60 28 3 Krzyże 3 f So 150 74 30 4 Krzyże 3 g So 150 72 28 5 Krzyże 3 g So 150 74 28 6 Krzyże 12 a Db 250 127 27 5 sztuki 7 Krzyże 12 f So 150 72 30 8 Krzyże 12 f Db 170 74 25 9 Krzyże 27 a So 180 78 27

10 Krzyże 37 g Db 170 112 28 11 Ruczaj 45 b Db 160 106 27 12 Ruczaj 48 c Db 260 98 29 13 Krzyże 54 b So 123 76 26 14 Drapacz 169 a So 148 95 28 15 Drapacz 169B f Kl 100 70 21 16 Drapacz 181A b So 150 120 26 17 Borek 182 i Db 180 120 27 18 Zaroślak 211 f Db 231 98 22 19 Turośl 330 c Db 350 138 30 20 Leśny Fort 387 j Db 450 185 28 21 Leśny Fort 387 l Db 350 130 28

Obręb Mikołajki 1 Mikołajki 66 d Db 150 80 27 2 Śniardwy 78 j Żyw. 100 93 24 3 Śniardwy 78 k Lp 150 120 23 4 Śniardwy 78 k Lp 100 80 23 5 Śniardwy 78 k Lp 150 140 25 6 Śniardwy 78 k Lp 150 150 25 7 Śniardwy 78 k Lp 150 120 25 8 Śniardwy 83 h Św 183 95 32 9 Mikołajki 135 b Św 150 99 42

10 Ukta 212 c Db 200 169 33 11 Ukta 212 c Db 200 104 29 12 Ukta 212 l Db 200 107 39 13 Ukta 212 l Db 200 106 32 15 Ukta 224 f Db 230 121 29 16 Ukta 224 f Db 230 101 33 17 Ukta 224 f Db 230 114 31 18 Ukta 224 f Db 230 117 34 19 Ukta 224 f Db 230 103 30 20 Ukta 224 f Db 230 124 33 21 Mikołajki 269 f Gb 122 61 26 22 Mikołajki 272 f Db 200 107 33 23 Mikołajki 272 m Db 200 109 28

Obręb Ruciane 1 Wejsuny 2 g Db 120 72 22 2 Wejsuny 2 g Db 250 102 30 3 Wejsuny 11 c Db 250 111 33 4 Wejsuny 11 c Db 250 115 33

39

Lp Leśnictwo Oddz. poddz. Gatunek Wiek Pierśnica (cm)

Wysokość (m) Uwagi

1 2 3 4 5 6 7 5 Wejsuny 12 c Db 250 115 25 6 Ruciane 54 d Db 260 131 31 7 Ruciane 54 d Db 260 143 30 8 Ruciane 73 d Św 213 96 37 9 Ruciane 83 b Db 268 102 33

10 Ruciane 83 k Db 238 143 32 11 Ruciane 83 k Db 238 138 32 12 Ruciane 83 k Db 238 117 32 13 Ruciane 83 o Db 213 134 30 15 Guzianka 117 h Db 300 116 30 16 Guzianka 117 i Db 250 135 27 17 Ruciane 118 h Db 300 120 30 18 Ruciane 118 i Db 350 145 32 19 Ruciane 120 b Db 200 113 28 20 Ruciane 120 b Db 200 117 34 21 Ruciane 120 b Db 200 127 27 22 Ruciane 120 c Db 150 87 27 23 Ruciane 120 c Db 200 114 29 24 Guzianka 123 a Db 200 130 32 25 Kowalik 186 i So 203 98 30 26 Kowalik 230 g Lp 100 92 26 27 Czapla 289 c Db 203 131 23 28 Czapla 291 h Db 171 119 36 29 Czapla 291 h Db 171 148 32 30 Czapla 306 a Db 200 112 30 31 Czapla 306 a Db 200 117 30 32 Czapla 338 f Db 223 134 25 33 Czapla 338 f Db 323 161 22 34 Czapla 347 g So 300 102 36 35 Czapla 347 g So 300 102 34 36 Czapla 359 g Św 213 110 32

3.1.3 Użytki ekologiczne

Użytki znajdujące się w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa powołane zostały

rozporządzeniem Wojewody Suwalskiego Nr 27/93 z dnia 26.04.1993 w sprawie uznania za

użytki ekologiczne pozostałości ekosystemów (Dz.Urz.Woj.Suw. Nr 13, poz. 81).Tą formą

ochrony objęto:

- Łąkę Krutynia - jest to działka 6/1 obrębu Ukta leżąca w gminie Ruciane-Nida stanowiąca

enklawę w rezerwacie przyrody „ Krutynia Dolna” o powierzchni 6,83 ha. Jest to

ekstensywnie użytkowana, wilgotna łąka z licznie występujacymi storczykami –

szerokolistnym i krwistym.

- Torfowisko Zełwągi – leżące w gminie Mikołajki na terenie obrębu Mikołajki o

powierzchni 4,25 ha (powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa 1,57 ha w oddziale 60b).

40

Ochroną objęte jest stanowisko wierzby borówkolistnej Salix myrtilloides liczące około

400 pędów. Jest to torfowisko przejściowe ze sztucznie obniżonym poziomem wód

gruntowych porośniętym kilkudziesięcioletnim drzewostanem sosnowym z domieszką

brzozy.

- Prawdowskie Wzgórza – położone w gminie Mikołajki na terenie obrębu Mikołajki w o

powierzchni 1,50 ha (powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa 0,21 ha w oddziale 73h).

Celem ochrony jest tutaj piaszczyste wzgórze z występującym licznie rojnikiem

pospolitym Sempervivum soboliferum, w otoczeniu koloni roślin ciepłolubnych.

- Grąd Wigryny - leżący na terenie gminy Ruciane-Nida, obręb Mikołajki o powierzchni

18,75 ha (powierzchnia pod zarządem nadleśnictwa 13,45 ha w oddziale 215 b, c, h, i).

Chroni się tutaj unikalną w Polsce północno-wschodniej odmianę grądu z kokoryczką

pełną Corydalis solida. Powierzchnia ta porośnięta jest dobrze zachowanym grądem w

wieku 40-150 lat.

3.1.4. Ochrona gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich.

Ochrona gatunkowa roślin i grzybów

Listę gatunków rodzimych, dziko występujących roślin, rosnących na terenie

zachodniej części Puszczy Piskiej (w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie),

objętych ochroną gatunkową według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 09 lipca

2004 r. (Dz. Ust. Nr 168, poz. 1764), zawiera załącznik nr 2 zamieszczony w części

dokumentacyjnej niniejszego programu. Został on sporządzony na podstawie prac: „Przyroda

województwa suwalskiego” (Sokołowski A. W., Kot J.,1996), „Polska Czerwona Księga

Roślin – paprotniki i rośliny kwiatowe” (PAN, 2001), „Flora Polski. Rośliny chronione”

(Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., 2003.) oraz danych administracji leśnej Nadleśnictwa

Maskulińskie.

Niektóre z ujętych w zestawieniu z załącznika nr 2 roślin chronionych podlegających

ochronie ścisłej występują na omawianym terenie dość pospolicie. Przykładem mogą być tu

chrobotki (Cladonia) występujące często w runie borów świeżych sosnowych, lub widłak

jałowcowaty (Lycopodium annotinum) stanowiący częsty składnik runa w borach mieszanych

wilgotnych, bagno zwyczajne (Ledum palustre). Pospolicie występują na omawianym terenie,

na odpowiadających im siedliskach, również niektóre rośliny chronione podlegające ochronie

częściowej. Należą do nich: kruszyna pospolita (Frangula alnus), porzeczka czarna (Ribes

41

nigrum), kalina koralowa (Viburnum opulus), konwalia majowa (Convallaria majalis),

przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), gajnik lśniący (Hylocomium splendens), rokietnik

pospolity (Pleurozium schreberi) i płonnik pospolity (Polytrichum commune). Z pozostałych

roślin chronionych na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie potwierdzone jest występowanie:

pióropusznika strusiego (Matteucia struthiopteris), sasanki otwartej (Pulsatilla patens),

zawilca wielkokwiatowego (Anemone sylvestris) i wawrzynka wilczełyko (Daphne

mezereum), których stanowiska zostały oznaczone na gruncie przez administrację leśną oraz

mącznicy lekarskiej (Arctostaphylos uva-ursi), rosiczki długolistnej (Drosera anglica),

rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia), widłaka goździstego (Lycopodium clavatum),

widłaka spłaszczonego (Lycopodium complanatum), widłaka wrońca (Huperzia selago).

Fot. 5. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum

Fot. 6. Bagno zwyczajne Ledum palustre

Ochrona gatunkowa zwierząt

Pełną listę gatunków zwierząt rodzimych, dziko występujących, objętych ochroną

gatunkową ścisłą i częściową w Polsce podaje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

28 września 2004 r. (Dz. Ust. Nr 220, poz. 2237). Chronione gatunki zwierząt występujące na

omawianym terenie przedstawia załącznik nr 3 zamieszczony w części dokumentacyjnej

niniejszego programu. Został on sporządzony na podstawie prac: „Przyroda województwa

suwalskiego” (Sokołowski A. W., Kot J.,1996), „Polska Czerwona Księga Zwierząt –

Kręgowce” (Głowaciński Z., red., 2001), „Wilk i ryś w Polsce – wyniki inwentaryzacji w

2001 roku” (Jędrzejewski W., i inni, 2002), oraz danych administracji leśnej Nadleśnictwa

Maskulińskie.

42

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie na podstawie danych otrzymanych od

Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody zostało wyznaczonych 6 stref ochronnych

obejmujących miejsca rozrodu i regularnego przebywania orlika krzykliwego (Aquila

pomarina), 1 strefa obejmująca miejsca rozrodu i regularnego przebywania bociana czarnego

(Ciconia nigra) i orlika krzykliwego(Aquila pomarina), 5 stref ochronnych obejmujących

miejsca rozrodu i regularnego przebywania bielika, (Haliaeetus albicilla), 1 strefa obejmująca

miejsca rozrodu i regularnego przebywania kani czarnej (Milvus migrans) i rudej (Milvus

milvus), 3 strefy ochronne obejmujące miejsca rozrodu i regularnego przebywania rybołowa

(Pandion haliaetus) oraz 1 strefa obejmująca miejsca rozrodu i regularnego przebywania

bielika, (Haliaeetus albicilla) i orlika krzykliwego (Aquila pomarina).

Innymi gatunkami zwierząt podlegającymi ochronie ścisłej występującymi na terenie

nadleśnictwa są duże drapieżniki: ryś (Lynx lynx) i wilk (Canis lupus). Puszcza Piska stanowi

ważną ostoję dla obu tych gatunków. Według inwentaryzacji przeprowadzonej 31. 03. 2004

roku na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie stwierdzono 17 wilków i 2 rysie.

Fot. 7. Wilk Canis lupus

Na obrębie Mikołajki, według różnych danych, stwierdzono 5 (8) stanowisk żółwia

błotnego (Emys orbicularis), który podlega ochronie ścisłej.

43

3.2. Lasy ochronne.

Lasy ochronne ustanawiane są w drodze odnośnych decyzji Ministra Środowiska, na

wniosek Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, po uprzednim zasięgnięciu opinii

właściwych terytorialnie rad gminnych. Ze względu na pełnione funkcje podzielić je można

na dwie zasadnicze grupy: lasy ochronne ogólnego przeznaczenia oraz lasy ochronne

specjalnego przeznaczenia. Powyższy podział wynika z ustaleń Systemu Ochrony Przyrody i

Kształtowania Środowiska Naturalnego w Lasach Państwowych. Różne kategorie lasów

ochronnych mogą się wzajemnie nakładać, wtedy ustala się kategorię wiodącą. Granice lasów

ochronnych na omawianym terenie przedstawia „Mapa walorów przyrodniczych, wartości

kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego Nadleśnictwa Maskulińskie”.

Walory przyrodnicze lasów ochronnych zostały omówione w p. 4.2 niniejszego opracowania.

Lokalizację lasów ochronnych zamieszczono w opisaniu ogólnym planu UL.

3.2.1. Lasy ochronne ogólnego przeznaczenia.

W skład lasów ochronnych ogólnego przeznaczenia na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie

wchodzą:

- lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody na pow. 104,45 ha,

- lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej na pow. 1149,50 ha,

- lasy glebochronne na pow. 272,44 ha,

- lasy wodochronne na pow. 2253,21 ha,

Lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody

Za lasy ochronne stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody zostały uznane dobrze

wykształcone drzewostany w wieku 150 – 200 lat (przeważnie z panującą sosną) na

siedliskach BMśw, LMśw i Lśw, o słabej jakości technicznej ( zahubione, żywicowane), oraz

drzewostany z panującą starą olszą i brzozą na siedliskach BMb, LMb i Ol, mające duże

znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej. Zaliczono je do gospodarstwa

specjalnego.

Lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej

Granice ostoi zwierząt objętych ochroną gatunkową zostały ustanowione decyzjami

Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody działającego z upoważnienia Wojewody Warmińsko

- Mazurskiego, na podstawie wniosków administracji leśnej opartej na waloryzacji i

weryfikacji terenowej wykonanej przez ornitologów. Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie

44

utworzono 17 stref ochronnych w celu ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania

sześciu gatunków ptaków chronionych: orlika krzykliwego (Aquila pomarina), bielika

(Haliaeetus albicilla), bociana czarnego (Ciconia nigra), rybołowa (Pandion haliaetus), kani

czarnej (Milvus migrans) i kani rudej (Milwus milwus) . Wszystkie strefy ochronne decyzją I

KTG weszły w skład gospodarstwa specjalnego. Drzewostany w odległości 200 m od gniazd

(ścisła strefa ochronna) zostały wyłączone z użytkowania rębnego.

Lasy glebochronne

Za lasy glebochronne zostały uznane lasy rosnące na stromych (o przeważającym

nachyleniu ponad 20° przy glebach luźnych i ponad 35° przy glebach zwięzłych). Weszły one

w skład gospodarstwa specjalnego.

Lasy wodochronne

Za lasy wodochronne zostały uznane lasy chroniące zasoby wód powierzchniowych i

podziemnych na siedliskach wilgotnych i bagiennych, lasy na obszarach źródliskowych oraz

lasy położone wzdłuż rzek, potoków, jezior i zbiorników wodnych, tworzące wyraźne ciągi

hydrologiczne. Zaliczono je do gospodarstw według typów siedliskowych lasu.

3.2.2. Lasy ochronne specjalnego przeznaczenia.

W skład lasów ochronnych specjalnego przeznaczenia na terenie Nadleśnictwa

Maskulińskie wchodzą:

- lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne na pow. 370,59 ha,

- lasy znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych na pow. 6,32 ha,

Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych

Dla zabezpieczenia trwałości i ciągłości badań naukowych i doświadczalnictwa leśnego

wyodrębniono na terenie nadleśnictwa lasy na stałych powierzchniach naukowych

i badawczych. Ewentualne zabiegi gospodarcze na danych powierzchniach są każdorazowo

uzgadniane z placówkami naukowymi prowadzącymi tam badania. Decyzją I KTG weszły w

skład gospodarstwa specjalnego.

Lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne

W celu zachowania potencjalnych możliwości produkcyjnych drzewostanów Puszczy

Piskiej, a zwłaszcza zróżnicowania genetycznego tworzących je gatunków oraz dostosowania

populacji drzew do lokalnych warunków fizyczno-geograficznych, utworzono na obszarze

nadleśnictwa 25 wyłączonych drzewostanów nasiennych sosnowych i modrzewiowych

45

(zgodnie z aktualnym rejestrem bazy nasiennej). Decyzją I KTG zaliczono je do

gospodarstwa specjalnego i wyłączono z użytkowania rębnego.

3.2.3. Pozostałe lasy ochronne.

W skład pozostałych lasów ochronnych na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie wchodzą:

- lasy w granicach administracyjnych miast na pow. 317,26 ha.

Lasy w granicach administracyjnych miast

Drzewostany w trwałym zarządzie Nadleśnictwa o dużych walorach przyrodniczych,

krajobrazowych, turystycznych, wypoczynkowych i edukacyjnych, położone w granicach

administracyjnych miast: Ruciane – Nida i Mikołajki. Zaliczono je do gospodarstw według

typów siedliskowych lasu.

3.3. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze).

W Nadleśnictwie Maskulińskie lasy wielofunkcyjne zajmują powierzchnię 19728,73 ha,

co stanowi 73,4 % powierzchni lasów tego obiektu.

Lasy wielofunkcyjne spełniają wielorakie funkcje. Tak jak rezerwaty i lasy ochronne

stanowią one siedlisko bytowania chronionych gatunków roślin i zwierząt, na ich terenie

znajdują się pomniki przyrody wraz z otaczającymi je strefami ochronnymi. Z drugiej strony

mają one do spełnienia również ważne funkcje społeczne, dlatego na ich terenie może

rozwijać się turystyka i być stosowana proekologiczna, trwale zrównoważona gospodarka

leśna, służąca zaspokojeniu interesów społeczności lokalnych i Skarbu Państwa. Lasy

gospodarcze omawianego nadleśnictwa wchodzą w skład Puszczy Piskiej.

3.4. Inne formy ochrony przyrody i krajobrazu.

3.4.1. Mazurski Park Krajobrazowy.

Utworzony w grudniu 1977r. Powierzchnia Parku wynosi 53655ha, a jego strefy

ochronnej 18608ha. Z tego lasy zajmują ponad 29000ha, a rzeki i jeziora ok. 17000ha. Reszta

to użytki rolne i tereny zabudowane. Mazurski Park Krajobrazowy leży w województwie

warmińsko-mazurskim i obejmuje swoimi granicami fragmenty gmin, znajdujących się w

trzech powiatach. W granicach powiatu Pisz znajduje się 25486ha (gmina Ruciane Nida –

14706ha, gmina Pisz – 9270ha, gmina Orzysz – 1510ha). Powiat mrągowski obejmuje

26814ha (gmina Piecki – 15326ha, gmina Mikołajki – 10740ha, gmina Mrągowo - 748ha). W

powiecie szczycieńskim do Parku należy 1355ha gruntów z.terenu gminy Świętajno.

46

Mazurski Park Krajobrazowy położony na pograniczu dwóch odmiennych form

geomorfologicznych - moreny i sandrów, chroni wielkie bogactwo świata roślin i zwierząt,

obfitość lasów, torfowisk, jezior i wód płynących.

Na terenie parku znajduje się :

- 60 jezior (powyżej 1ha), łącznie z największym jeziorem w Polsce - Śniardwami,

- rzeka Krutynia, uznana za jeden z najciekawszych szlaków kajakowych w Europie,

- 11 rezerwatów przyrody, w tym rezerwat biosfery Jezioro Łuknajno,

- szereg użytków ekologicznych ( wszystkie wyspy, grąd Wygryny, torfowisko Zełwągi,

Prawdowskie Wzgórze, łąka Krutynia, jeziorko dystroficzne Zaułek, łąki Morysie),

- pomniki przyrody ( 93 obiekty ),

- ścieżki przyrodnicze,

- muzeum przyrodnicze (we wsi Krutyń, w zabytkowej stodole mazurskiej znajduje się

Muzeum Przyrodnicze, które przedstawia zwierzęta, występujące na terenie Mazurskiego

Parku Krajobrazowego),

- trasy rowerowe

- ok. 850 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich rzadko występujące, jak: storczyki

(ponad 10 gat.), wełnianka delikatna, wielosił błękitny, lilia złotogłów, widłak wroniec,

pełnik europejski, chamedafne północna, rosiczka okrągłolistna i dzwonecznik wonny.

Fauna parku reprezentowana jest między innymi przez: wilki, łosie, bobry, wydry i ponad

200 gatunków ptaków, a wśród nich bąk, bączek, bocian czarny, hełmiatka, gągoł, nurogęś,

bielik, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, dudek, puchacz, pluszcz,

zimorodek, wąsatka, muchołówka białoszyja i orzechówka.

47

Ryc. 7 . Zasięg Mazurskiego Parku Krajobrazowego.

3.4.2. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”.

W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów

przyrody w lasach Dyrektor Generalny (ustawa o lasach-art.13 b) ustanawił w drodze

zarządzenia, leśne kompleksy promocyjne.

Celem Leśnych Kompleksów Promocyjnych (zarządzenie nr 30 Dyrektora

Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 grudnia 1994 r) jest:

• wszechstronne rozpoznanie stanu biocenozy leśnej na ich obszarze i warunków jej

bytowania oraz trendów zachodzących w nich zmian;

• trwałe zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami

racjonalnej gospodarki leśnej, prowadzonej na podstawach ekologicznych;

• integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody;

• promowania wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki leśnej przy

wykorzystaniu wsparcia finansowego ze źródeł krajowych i zagranicznych;

48

• prowadzenie prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego w celu wyciągnięcia

wniosków dotyczących możliwości i warunków upowszechniania zasad

ekorozwoju na całym obszarze działania Lasów Państwowych;

• prowadzenia szkoleń Służby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeństwa.

Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie” ustanowiony został zarządzeniem nr

84 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 30 października 2002 roku, zn:

ZO-731-17/02. Obejmuje on na terenie Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w

Białymstoku i w Olsztynie obszary leśne o powierzchni łącznej 118 216 ha.

W skład LKP „Lasy Mazurskie” wchodzą:

• RDLP Białystok - nadleśnictwa: Maskulińskie, Pisz o pow. 64 830 ha;

• RDLP Olsztyn - nadleśnictwa: Strzałowo, Spychowo, Mrągowo o pow. 51 613 ha;

• obszar Stacji Badawczej Rolnictwa i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w

Popielnie o pow. 1 773 ha.

Leśne kompleksy są obszarami funkcjonalnymi o znaczeniu ekologicznym,

edukacyjnym i społecznym, dla których działalność określa jednolity program

gospodarczo-ochronny, opracowany przez właściwego dyrektora regionalnej dyrekcji

Lasów Państwowych.

49

Ryc. 8. Zasięg LKP „Lasy Mazurskie”.

3.4.3. Obszary chronionego krajobrazu.

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie występują obszary chronionego krajobrazu:

• „Kraina Wielkich Jezior Mazurskich” (całość 85527 ha);

• „Puszcza i Jeziora Piskie” (43629 ha);

• Obszar Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego Parku Krajobrazowego

(7381 ha – strona zachodnia);


(250 ha – w gminie Świętajno);


(1636 ha – w gminie Ruciane Nida);


(591 ha – strona południowo - zachodnia);

50


(9250 ha – strona wschodnia);

Obszary chronionego krajobrazu obejmują większe powierzchnie odznaczające się

mało zniekształconym środowiskiem, o zachowanej równowadze ekologicznej i wysokich

walorach naturalnego krajobrazu. Służą zachowaniu cennych elementów krajobrazu

przyrodniczego i kulturowego oraz stanowią obszary przeznaczone dla turystyki i rekreacji.

3.4.4. Strefy ochronne wokół gniazd.

Nadleśnictwo Maskulińskie posiada 17 ustanowionych stref ochronnych wokół

gniazd:

• bielik – 5 stref,

• rybołów – 3 strefy,

• kania ruda i czarna – 1 strefa,

• orlik krzykliwy – 6 stref,

• orlik krzykliwy i bielik – 1 strefa,

• bocian czarny i orlik krzykliwy – 1 strefa.

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Strefa ochrony całorocznej w promieniu do

Strefa ochrony okresowej w promieniu do

Okresowy termin

ochrony 1 2 3 4 5 6 1 Orlik krzykliwy Aquila pomarina 100 m od gniazda 500 m od gniazda 1.03-31.08 2 Bielik Haliaeetus albicilla 200 m od gniazda 500 m od gniazda 1.01-31.07 3 Kania czarna Milvus migrans 100 m od gniazda 500 m od gniazda 1.03-31.08 4 Kania ruda Milvus milvus 100 m od gniazda 500 m od gniazda 1.03-31.08 5 Bocian czarny Ciconia nigra 100 m od gniazda 500 m od gniazda 15.03-31.08 6 Rybołów Pandion haliaetus 200 m od gniazda 500 m od gniazda 1.03-31.08

Tab.5. Wielkość stref ochronnych ptaków podlegających ochronie gatunkowej i okresowe terminy ochrony.

3.4.5. Bagna.

Bagna są cennym elementem przyrody i każdego krajobrazu. Wywierają korzystny

wpływ na lokalne stosunki wodne, biorą udział w lokalnej retencji wód powierzchniowych i

tym samym dodatnio wpływają na otaczające je biocenozy. Jako pozostałości różnych

ekosystemów, bagna mają znaczenie dla zachowania tworzących się na ich terenie

różnorodnych, często unikatowych zbiorowisk, które stanowią oazy biocenotyczne. Spełniają

one funkcje lokalnych banków genów wielu gatunków roślin i są ostoją biologicznej

różnorodności. Występują w nich liczne gatunki roślin oraz znaczna liczba ptaków i drobnych

zwierząt, głównie bezkręgowców. Wiele z nich to rzadkie i zanikające składniki rodzimej

flory i fauny. Na gruntach w trwałym zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie znajdują się 312

51

bagna o łącznej powierzchni 548,11 ha. Mając na względzie ich ochronę, pozostawiono je bez

żadnych wskazań gospodarczych. Szczegółowy wykaz bagien na terenie Nadleśnictwa

Maskulińskie zawiera załącznik nr 4 zamieszczony w części dokumentacyjnej niniejszego

programu.

Fot. 8. Bagno

3.4.6. Grunty do naturalnej sukcesji.

Grunty do naturalnej sukcesji są zaliczone (według ewidencji gruntów) do gruntów

leśnych: bagna, torfowiska, mszary lub inne obszary gruntów leśnych nie zalesionych, na

których prowadzenie gospodarki leśnej jest niecelowe za względu na trudne warunki

siedliskowe. W trakcie prac terenowych IV rewizji urządzania lasu na gruntach w trwałym

zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie zaewidencjonowano 96 takich obiektów o łącznej

powierzchni 191,25 ha. Wyodrębniono je w planie urządzenia lasu jako oddzielną kategorię

gruntu leśnego. Ponieważ powierzchnie te są miejscami naturalnego występowania

specyficznej flory i fauny, ostoją bioróżnorodności oraz chronią naturalne stosunki wodne,

zostały pozostawione bez żadnych wskazań gospodarczych. Szczegółowy wykaz gruntów do

naturalnej sukcesji na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie zawiera załącznik nr 5

zamieszczony w części dokumentacyjnej niniejszego programu.

52

Fot. 9. Grunt do naturalnej sukcesji. Teren zalany przez bobry.

3.5. Tereny Nadleśnictwa Maskulińskie na tle koncepcji ochrony obszarów cennych

przyrodniczo.

3.5.1. Paneuropejskie sieci ekologiczne.

Zgodnie z Paneuropejską Strategią Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej oraz

światową polityką ochrony przyrody są tworzone w Europie różne międzynarodowe sieci

obszarów chronionych. Do najważniejszych z nich należą: sieć rezerwatów związanych z

Konwencją Ramsarską, rezerwaty biosfery międzynarodowego programu UNESCO

"Człowiek i Środowisko" (MaB), sieć "Parki dla życia", sieć NATURA 2000 i europejska

sieć ekologiczna EECONET. Sieć rezerwatów Ramsar obejmujaca tereny wodno-błotne o

międzynarodowym znaczeniu, sieć rezerwatów biosfery (MaB) chroniąca najcenniejszych w

skali światowej obszary przyrodnicze oraz sieć "Parki dla życia. W zasięgu terytorialnym

Nadleśnictwa Maskulińskie znajduje się rezerwat biosfery „Jezioro Łuknajno”.

3.5.1.1. Projektowana sieć ekologiczna ECONET-POLSKA.

Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA została opracowana w 1995

i 1996 roku przez zespół autorów pod kierownictwem dr Anny Liro jako projekt badawczy

National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego Międzynarodowej Unii

Ochrony Przyrody (IUCN) (IOŚ, 1998). Również Czechy, Słowacja i Węgry uczestniczyły w

53

tym projekcie i podobnie jak Polska przyjęły jednolite założenia koncepcji sieci

paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyką jej

wyznaczania. Koncepcja EECONET miała odgrywać istotną rolę we współpracy

międzynarodowej, poprzez ścisłe powiązania z Konwencją o Różnorodności Biologicznej

(1992) i Paneuropejską strategią ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej (1995).

Celem utworzenia sieci miało być zintegrowanie istniejących obszarów chronionych

w poszczególnych krajach Europy i potencjalnych obszarów przewidzianych do ochrony

w spójny system, zgodnie z przyjętymi kryteriami i standardami.

Sieć ECONET-POLSKA miała się składać z obszarów węzłowych i łączących je

korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność,

różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Teren Nadleśnictwa Maskulińskie

miał w niej wchodzić w skład obejmującego Puszczę Piską międzynarodowego obszaru

węzłowego, jednego z 46 wyznaczonych na terenie naszego kraju.

Sieć ekologiczna ECONET-POLSKA nie posiadała umocowania prawnego, była tylko

pewną wytyczną polityki przestrzennej. Nie była też obligatoryjnym prawnie i politycznie

zadaniem Polski związanym z jej wejściem w strukturę Unii Europejskiej. W związku z

obowiązkiem wdrażania systemu NATURA 2000, tworzenie sieci EKONET-POLSKA na

terenie województwa warmińsko - mazurskiego nie będzie kontynuowane.

3.5.1.2. Sieć obszarów NATURA 2000.

Jedną z form ochrony przyrody zapisanych w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004r. o

ochronie przyrody, jest sieć obszarów NATURA 2000.

Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły nas obowiązywać akty prawne

obowiązujące w Zjednoczonej Europie. W zakresie ochrony przyrody takimi

podstawowymi aktami są:

• Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków, znana jako Dyrektywa

Ptasia uchwalona 2 kwietnia 1979 roku, a zmodyfikowana dyrektywami 981/854/EWG,

85/411/EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG i 94/24/EWG,

• Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie naturalnych siedlisk oraz dziko żyjącej fauny i

flory, znana jako Dyrektywa Siedliskowa uchwalona 21 maja 1992 roku, zmieniona

dyrektywą 97/62/EWG.

Powyższe dyrektywy zobowiązują rządy państw do wytypowania tzw. Specjalnych

Obszarów Ochrony – SOO (według wskazań Dyrektywy Siedliskowej) i Obszarów

54

Specjalnej Ochrony – OSO (według wskazań Dyrektywy Ptasiej), które razem tworzyć

będą tzw. sieć obszarów NATURA 2000.

Minister Środowiska opracowuje projekt listy obszarów NATURA 2000 zgodnie z

przepisami Unii Europejskiej. Projekt wymaga zasięgnięcia opinii właściwych miejscowo

rad gmin. Obszary mogą być wyznaczone po uzgodnieniu z Komisją Europejską.

Celem projektu jest zwiększenie skuteczności działań ochronnych poprzez utworzenie

kompletnej i spójnej metodycznie i funkcjonalnie sieci, zastosowanie procedury

weryfikacji wyboru poszczególnych jej elementów oraz wprowadzanie w życie zasady

integracji ochrony przyrody z różnymi sektorami działalności ludzkiej. Cel ten będzie

realizowany poprzez:

- zabezpieczenie siedlisk zagrożonych lub reprezentatywnych dla wyróżnionych regionów

biogeograficznych,

- zabezpieczenie egzystencji roślin oraz zwierząt zagrożonych i rzadkich na terytorium

Wspólnoty albo poprzez ochronę gatunkową, albo poprzez ochronę ich biotopów.

Wpływ na włączenie terenów w zasięgu nadleśnictwa w sieć NATURA 2000 ma

między innymi występowanie na omawianym terenie typów siedlisk przyrodniczych

wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Należą do nich między innymi:

- naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (Urticularietea intermedio-minoris),

- torfowiska wysokie z roślinnością torforwórczą (Sphagnetalia magelanici),

- torfowiska przejściowe i trzęsawiska (Caricion lasiocarpae),

- grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum),

- brzezina bagienna (Betuletum pubescentis),

- sosnowy bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum),

- borealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohni-Piceetum).

- olsy i łozowiska (Alnetea glutinosae),

- łęgi (Circaeo-Alnetum).

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie występują również gatunki zwierząt i roślin

wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, oraz lęgowe gatunki ptaków

wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.

Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową, gospodarka leśna nie może spowodować

zniszczenia lub pogorszenia stanu siedlisk gatunków, dla których ochrony wyznaczono obszar

Natura 2000, czy też bezpośredniego zniszczenia lub redukcji ich populacji (Makomaska-

Juchniewicz M., Tworek S., red., 2003). Należy tu zaznaczyć, iż ochrona obszarów objętych

55

siecią jest do pogodzenia z trwale zrównoważoną, proekologiczną gospodarką leśną, przy

uwzględnieniu obowiązujących dotychczas obszarów i reżimów ochronnych.

W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa występują dwa obszary specjalnej ochrony

ptaków: Jezioro Łuknajno (PLB280003) i Puszcza Piska (PLB280008).

Ryc. 9. Nadleśnictwo Maskulińskie na tle obszarów specjalnej ochrony ptaków Jezioro Łuknajno

(PLB280003) i Puszcza Piska (PLB280008).

3.5.2. Koncepcja „Zielonych Płuc Polski”.

Koncepcja „Zielonych Płuc Polski”. powstała w 1983 r. Jej podstawą jest strategia

ekorozwoju Polski północno-wschodniej, rozumianego jako szereg przekształceń

ekonomicznych, społecznych i technologicznych powiązanych z całościową ochroną

środowiska przyrodniczego na użytek obecnego i przyszłych pokoleń, przy jednoczesnym

poprawie poziomu życia jej mieszkańców. Powyższa strategia obejmuje:

- maksymalnie duże wykorzystanie odnawialnych zasobów naturalnych,

- efektywną eksploatację nieodnawialnych źródeł energii,

- utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów,

- ochronę różnorodności genetycznej oraz ogólną ochronę przyrody i krajobrazu.

56

Strategia rozwoju obszaru Zielonych Płuc Polski w najbliższej przyszłości została

zawarta w opracowaniu „Ramowy program rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca na

lata 2001 – 2010” (Ptasiewicz Z., i inni, 2001). W myśl tego programu województwo

warmińsko – mazurskie powinno się stać obszarem przedsiębiorczości gospodarczej,

unowocześniania rolnictwa oraz rozwoju: turystyki i wypoczynku, infrastruktury społecznej,

wielokierunkowej edukacji, współpracy zagranicznej i międzyregionalnej oraz nowoczesnej

infrastruktury technicznej, z aktywnym wykorzystaniem położenia przygranicznego, walorów

środowiska kulturowego i przyrodniczego, w dążeniu do osiągnięcia średnich wskaźników

rozwoju i poziomu życia w Polsce.

4. Walory przyrodniczo-leśne nadleśnictwa. 4.1. Charakterystyka warunków przyrodniczych.

Ukształtowanie terenu

Typowy dla Pojezierza Mazurskiego krajobraz młodoglacjalny charakteryzuje się na

terenie Puszczy Piskiej wielką różnorodnością form morfologicznych. Puszcza Piska leży na

pograniczu czterech regionów różniących się budową geologiczną, rzeźbą, stosunkami

wodnymi i glebami.

Rzeźba Pojezierza Mazurskiego została ukształtowana pod wpływem zlodowacenia

bałtyckiego. Teren Nadleśnictwa Maskulińskie jest położony w fazie poznańskiej i w fazie

pomorskiej ostatniego zlodowacenia. Zajmuje strefę, w której występują zarówno sandry fazy

poznańskiej, jak i gliny zwałowe fazy pomorskiej. Utwory akumulacji fluwioglacjalnej

zajmują na terenie nadleśnictwa większa powierzchnię niż gliny zwałowe. Wyróżnić tu

można:

• wzgórza stref marginalnych,

• moreny denne,

• kemy i sandry młodsze,

• sandry fazy poznańskiej,

• równiny holoceńskie.

Wymienione formy geomorfologiczne świadczą o urozmaiconej rzeźbie terenu w

zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. Dodatkowo ilustruje to różnica w wysokościach

bezwzględnych między najniższym punktem nadleśnictwa 116 m n. p. m. (jeziora Śniardwy i

Bełdany), a najwyższym 192 m n. p. m. (okolice miejscowości Baranowo). Lokalne różnice

wysokości względnych sięgają 35 metrów. Dotyczy to wzgórz morenowych w części

57

północnej nadleśnictwa. Równiny sandrowe w części południowej położone są średnio na

wysokości 120 - 140 m n. p. m., natomiast w części północnej i północno – zachodniej na

wysokości 140 – 160 m n. p. m.

Ryc.10. Ukształtowanie terenu w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie

Stosunki wodne

Dział wodny dorzecza Wisły-Narwi przebiega wzdłuż Pojezierza Mazurskiego od

okolic Nidzicy po okolice Filipowa. Następnie przerzuca się z zewnętrznych moren fazy

poznańskiej na moreny faz późniejszych, skręca na południowy wschód na Równinę

Augustowską, przecina dawne dno pradoliny już poza granicą państwa, po czym wkracza

ponownie na terytorium Polski biegnąc wzdłuż granicy. Dział ten nie wszędzie jest wyraźny.

W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich przecina on system połączonych zbiorników

wodnych, oddających wody zarówno na północ przez Węgorapę do Pregoły, jak i na południe

przez Pisę i Narew do Wisły. Mikulski (1966) na podstawie obliczeń bilansu wodnego jezior

wyznaczył średnie położenie działu wodnego na południowym krańcu jeziora Kisajno

(w kompleksie jeziora Mamry), wprowadzając pojęcie strefy wododziałowej, w której

następują przesunięcia kierunku odpływu. Pewnego rodzaju trudność przedstawia

wyznaczenie działu wodnego na terenach bezodpływowych, dosyć pospolitych w obrębie

młodoglacjalnej rzeźby pojezierzy, zajmujących przy tym niekiedy dość znaczne

powierzchnie z licznymi zagłębieniami.

58

Ryc. 11. Zlewnia Narwi. Według "Atlasu posterunków wodowskazowych dla potrzeb Państwowego

Monitoringu Środowiska" IMGW, 1996.

Rzeki północno-wschodniej Polski odznaczają się pewnymi specyficznymi cechami

ustroju, zależnymi od właściwości klimatu tej prowincji. Są nimi: rytm stanów wody

i przepływów, stosunkowo znaczny współczynnik odpływu, termika i czas trwania zjawisk

lodowych. Przykładem rzeki pojeziernej może być Krutynia, największy dopływ Wielkich

Jezior Mazurskich (J. Kondracki, Z. Mikulski 1958). Zlewnia tej rzeki obejmuje 637,7 km2.

Krutynia oddaje do jeziora Śniardwy średnio 118 mln m3/rok, (3,5 m3/s). Rzeki pojezierza

mają współczynnik odpływu około 35%. Maksymalne stany wody występują na tych rzekach

w sierpniu, co związane jest z zarastaniem koryt, powodującym podnoszenie się zwierciadła

wody o 20-30 cm. Drugorzędny stan wysoki występuje w zimie lub na wiosnę. Niski stan

wody jest charakterystyczny dla późnej jesieni (listopad, grudzień). Ze względu na

wyrównujące działanie zbiorników jeziornych roczna amplituda wahań stanów wody jest

nieduża. Zlodzenie Krutyni, jak i innych rzek pojeziornych ma specyficzny charakter,

ponieważ brak na tych rzekach śryżu i kry, a koryto przez dłuższy okres czasu jest

zamarznięte tylko częściowo, zresztą wcześniej niż jeziora. Jednak całkowite jego

59

zamarznięcie następuje dopiero po zamarznięciu jezior. Czas trwania zjawisk lodowych na

Krutyni wynosi 70-80 dni, ale pokrywa lodowa trwa tylko 40 dni.

Ważnym elementem hydrograficznym są jeziora. Według katalogu jezior polskich na

Pojezierzu Mazurskim naliczono 1370 jezior o łącznej powierzchni około 970 km2.

M. Stangenberg (1936) ze względu na kwasowość podzielił jeziora na dwie grupy: kwaśne

(pH<6,5) oraz obojętne, zasadowe i słabo kwaśne. Do pierwszej grupy należą zanikające małe

zbiorniki w środowisku borowym, nazywane przez ludność „sucharami”. Wszystkie pozostałe

jeziora podzielił na pięć typów traktując je jako stadia ewolucyjne. Duże i głębokie jeziora (o

głębokości maksymalnej powyżej 24 m), cechujące się niską temperaturą przydenną, bogate

w tlen, a ubogie w żelazo i fosforany, odznaczające się w lecie dużą przezroczystością,

zaliczył do oligotroficznych. Przejście od tego typu do typu eutroficznego (najbardziej

licznego), odznaczającego się ubóstwem tlenu w warstwach przydennych, ale obfitością

fosforu i żelaza, stanowi grupa jezior mezotroficznych, wprawdzie głębokich, ale

o przejściowych cechach chemicznych. Następnym etapem w łańcuchu ewolucyjnym są

płytkie jeziora „stawowe” (głębokość < 6 m), posiadające od powierzchni do dna wodę

wymieszaną i ciepłą, bogate w tlen, ubogie w wolny CO2 i fosfor, o bujnym rozwoju

roślinności dennej i planktonu. Jeziora te mogą ulec dalszej zmianie w dwóch kierunkach, to

znaczy mogą się przekształcić bądź to w „suchary”, bądź w tzw. „jeziorka”. Jedne i drugie są

małymi, płytkimi, zanikającymi zbiornikami, ale o ile suchary są typem kwaśnym

(dystroficznym) to jeziorka zawierają stosunkowo dużo węglanu wapnia i tlenu a ich brzegi

porastają trzciny i turzyce. Jeziorka przekształcają się z czasem w torfowiska niskie, a suchary

w torfowiska wysokie (sfagnowe).

Północno-wschodnia część Polski wyróżnia się nie tylko występowaniem dużych

skupień jezior, lecz również znacznych powierzchni zabagnionych, to znaczy o płytkim

zaleganiu wód gruntowych (mniej niż 1 m). Bagna są prawie z reguły terenami, na których

występują torfowiska o miąższości powyżej 0,5 m, a niejednokrotnie przekraczające kilka

metrów. Ponieważ torf zawiera 85-90% wody, rola retencyjna bagien jest znaczna. Większość

torfowisk należy do typu niskich, zasilanych przez wody gruntowe, a więc zasobnych w sole

mineralne. Ocenia się jednak, że blisko 6% torfowisk należy do typu wysokich, ubogich

w sole mineralne. Torfowiska wysokie są charakterystycznymi elementami krajobrazu dla

niektórych części pojezierzy, m. in. w Puszczy Piskiej. Istnieją również formy pośrednie

torfowisk określane jako torfowiska przejściowe.

Występowanie wód powierzchniowych, a więc rzek, jezior i bagien, jest ściśle

związane z występowaniem wód podziemnych, które stanowią istotne ogniwo w ogólnym

60

obiegu wody. Według systematyki wód podziemnych (H. Więckowska 1963) poszczególne

ich typy wykazują dużą zależność nie tylko od budowy geologicznej, lecz także od stosunków

geomorfologicznych. Granica zasięgu ostatniego zlodowacenia stanowi południową granicę

występowania trzech typów wód freatycznych:

• młodoglacjalny z licznymi zagłębieniami bezodpływowymi i jeziorami, zaliczony do

typu równowagi parowania lokalnie wzmożonego,

• sandrowy - infiltracyjny, o dość znacznych zasobach,

• typ ewapotranspiracyjny - na równinach płytko podesłanych warstwą

nieprzepuszczalną.

Typ młodoglacjalny obejmuje obszary równinne i słabo nachylone jak doliny i niecki

denudacyjno-erozyjne i zagłębienia wytopiskowe, w których płytkie występowanie wód

gruntowych i stagnujących sprzyja tworzeniu się pokryw organicznych i mineralno-

organicznych. W warunkach pełnego nasycenia wodą tych utworów i ograniczonej

możliwości odprowadzenia nadmiaru wód przy wysokich stanach lustra wód gruntowych

mogą występować okresy wzmożonej ewapotranspiracji.

Typ infiltracyjny charakteryzuje się zstępującym ruchem wód, który może prowadzić

do przemieszczania substancji ze strefy powierzchniowej w głąb profilu glebowego

i osadzania jej w strefie bariery geochemicznej.

Typ ewapotranspiracyjny występuje na terenach zbudowanych z utworów słabo

przepuszczalnych lub znacznie ograniczających procesy infiltracji wgłębnej na rzecz

parowania i transpiracji. Występujące na powierzchni terenu lub tuż pod nią utwory powodują

odpływ powierzchniowy i boczny międzywarstwowy już przy niewielkich spadkach terenu.

W obniżeniach i na terenie równinnym stagnacja wody i okresowe stany anaerobiozy w glebie

powodują powstanie cech oglejenia opadowego.

Głębokość zalegania wody podziemnej jest nie tylko funkcją budowy geologicznej

i rzeźby, lecz przede wszystkim klimatu, o czym świadczą wahania zwierciadła jezior

w holocenie, oraz przebieg procesów erozji i akumulacji w dolinach.

Stosunki wodne na terenie Puszczy Piskiej są silnie zależne od szaty roślinnej tego

obszaru. Nadmierne nawodnienie oraz zauważalne już w wiekach XVI-XVIII zabagnianie

ziemi w Prusach (Mager 1960) było spowodowane cofaniem się lasów na skutek klęsk

żywiołowych i gospodarki człowieka. Lasy zużywały ogromne ilości wody i nie dopuszczały

do podnoszenia się poziomu wód gruntowych, wylesianie zaś prowadziło do takiego właśnie

stanu, szczególnie na gruntach słabo przepuszczalnych. Także na nizinach, równinach

i w nieckach poziom wody był wysoki. Gdy strzygonia choinówka zaatakowała w 1922-23

61

roku, poziom wody podniósł się o 30-80 cm, jako następstwo wylesienia 7000 ha. Później, po

zalesieniu, nastąpił spadek stanu wód. W XVII i XVIII wieku w nieckach istniało wiele

małych jezior i moczarów, na co wskazują tkwiące tam pnie drzew. Źródła wymieniały je, bo

pnie przeszkadzały rybakom. Powstały one prawdopodobnie na wylesionych gruntach

leśnych. W wodach Śniardw i jeziora Niegocin znajdowały się wielkie pnie dębów i sosen

o średnicy dwie i pół stopy. Z tego powodu 1700 ha powierzchni Śniardw nie nadawało się do

łowienia ryb.

Woda jest niezmiernie ważnym czynnikiem, kształtującym przebieg wielu zjawisk

przyrodniczych i niezbędnym warunkiem istnienia wszelkich przejawów życia, w tym także

ludzkiej działalności gospodarczej. W gospodarowaniu wodą wyróżnia się kilka

podstawowych działów. Są to: melioracje gruntów ornych, łąk i pastwisk, regulacja rzek

i budowa kanałów dla potrzeb żeglugi, zaopatrzenia ludności w wodę pitną, dostarczenie

wody dla przemysłu, wykorzystanie spadku i masy wody do celów energetycznych, ochrona

wód przed zanieczyszczeniami oraz gospodarka rybacka. Melioracje rolnicze na ziemiach

administrowanych przez Niemcy zostały zapoczątkowane w XIX w. Zrazu prace ograniczały

się do osuszania podmokłych pól i łąk przy pomocy rowów odwadniających, częściowo

również nawożono łąki i piaskowano torfy. W latach 1890-1914 prace melioracyjne osiągnęły

duży rozmach. Po zahamowaniu robót w czasie I Wojny Światowej, ponowne natężenie prac

melioracyjnych przypadło na lata 1926-30. Niemieckie prace melioracyjne doprowadziły

w XIX w. do znacznego obniżenia poziomu wielu jezior, w celu uzyskania łąk. Często

powodowało to nadmierne wysuszenie gleby oraz mineralizację utworów organicznych na

siedliskach bagiennych. W 1879 roku w południowo-zachodniej części powiatu piskiego

znajdowało się 7650 ha ziemi pokrytej lotnym piaskiem, który groził zapiaszczeniem polom

uprawnym. Był to, po prostu, dalszy skutek nadmiernego wylesiania i nieprawidłowo

przeprowadzonego odwodnienia obszarów wylesionych.

Inne zagadnienie z zakresu gospodarki wodnej przedstawia regulacja rzek i budowa

kanałów. Pierwsze prace tego typu prowadzone były już za czasów Zakonu Krzyżackiego.

W XVIII w. zostały przekopane kanały łączące jeziora Mamry i Śniardwy, zbudowano

również system śluz żeglugowych. Pod koniec wieku kanały uległy zaniedbaniu a śluzy

rozebrano. Pogłębienia i poszerzenia kanałów w latach 1845-56 doprowadziły do wyrównania

poziomu wody w całym systemie Mamry-Śniardwy.

Poważnym problemem gospodarki wodnej są zanieczyszczenia chemiczne wód

stanowiące zagrożenie dla walorów turystycznych i rybackich regionu. Szkody powodują

głównie ścieki powstające na poziomie gospodarstw wiejskich.

62

Fot. 10 Układ jezior i cieków wodnych widziany z satelity (zasięg Nadlesnictwa Maskulińskie i tereny

sąsiadujace).

Charakterystyka głównych rzek i ich zlewni.

Wszystkie rzeki znajdujące się na terenie nadleśnictwa Maskulińskie należą do

dorzecza Narwi-Wisły. Najważniejszą z nich jest Krutynia będąca największym dopływem

Wielkich Jezior Mazurskich.

Krutynia jest rzeką typowo pojezierną, stosunkowo zasobną w wodę. Powierzchnia

dorzecza Krutyni wynosi około 640 km2. Najwyższe wzniesienia w dorzeczu o wysokości

211 m n.p.m. znajdują się na wschód od wsi Warpuny, w pobliżu której do Jeziora

Warpuńskiego wpada mały ciek, zasilany wodami z terenów źródliskowych na łąkach wsi

Burszewo, dając początek rzece Krutyni, jednak potocznie nazwą Krutynia oznacza się

odcinek rzeki zawarty pomiędzy jeziorem Krutyńskim a Bełdanami. Najniższe tereny

położone są na końcu rynny, przy jeziorze Bełdany, na wysokości 116 m n. p.m. W górnym

biegu rzeka ma wartki prąd, jest płytka (0,5 – 1,5 m głęb.), natomiast w dolnym biegu płynie

wolno, silnie meandrując i jest głęboka (2 – 7 m).

Ruczaj→Rudna→Turośl. Zespół niewielkich cieków zbierających wodę z szerokiej,

zatorfionej doliny rozciągającej się na południu Nadleśnictwa. Turośl jest prawym,

bezpośrednim dopływem Pisy.

63

Wigrynia nazywana również Nidką jest rzeką IV rzędu, o długości 6 km, łączącą

Jezioro Nidzkie z Jeziorem Bełdany.

Zlewnia Wigrynii zbudowana jest z gleb rdzawych i bielicowych, wytworzonych z

piasków luźnych i słabo gliniastych, a także z glin zwałowych. Rzeźba terenu jest

urozmaicona. Występują tam liczne pagórki, zagłębienia bezodpływowe, często zatorfione. W

strukturze użytkowania, przeważającą część stanowią lasy, niewielką zaś łąki i pastwiska.

Rzeka przepływa przez teren gminy Ruciane-Nida. Największymi miejscowościami

położonymi nad Wigrynia są Ruciane-Nida i Wygryny.

Teren Nadleśnictwa Maskulińskie obfituje w jeziora. Większość stanowią jeziora

duże, o powierzchni ponad pięćdziesięciu hektarów. Najczęściej mają kształt rynien

- niekiedy o skomplikowanej budowie (Nidzkie, Bełdany, Mikołajskie), połączonych ze sobą

sztucznymi kanałami (Tałcki), lub naturalnymi, poszerzonymi przez ludzi ciekami (Nidka,

Skrutynia).

Jezioro Śniardwy - jest największym jeziorem w Polsce. Powierzchnia ich, włączając

w to zatoki: Warnołty, Kaczerajno i Seksty, wynosi 118,8 km2. Długość jeziora, mierzona od

punktów najdalej wysuniętych na wschód i zachód wynosi 18 km, a szerokość z północy na

południe - 13 km. Głębokość Śniardw jest niewielka - średnio 5,8 m, a jedynie w niektórych

miejscach dochodzi do 23 m. Zlewnia jeziora zbudowana jest z utworów piaszczystych.

Rozległy obszar sandrów otacza jezioro od strony południowej (Puszcza Piska). Rzeźba

zlewni jest lekko falista. Deniwelacje sięgają do 10 m. Brzegi jeziora są na ogół niskie

i bagniste. Wysokie brzegi występują na północny wschód od jeziora Białoławki, pod

Dziubelami i koło Nowych Gut. Linia brzegowa obfituje w liczne zatoki, wyspy i półwyspy

zwane rogami. Ważniejsze wyspy to: Szeroki Ostrów, połączony z lądem groblą, Czarci

Ostrów, Kaczor i Wyspa Pajęcza.

64

Fot.11. Jezioro Śniardwy.

Jezioro Nidzkie. Powierzchnia jeziora wynosi 18,3 km2, średnia głębokość 6,2 m

(maksymalna - 23,7 m). Powstało ono w wyniku wyżłobienia misy przez egzarcję lodowcową

i wody potoków lodowcowych (jeziora rynnowe). W najwęższym miejscu ma ono szerokość

około 200 m, zaś w najszerszym 4,6 km. Jezioro wraz z otaczającymi je lasami stanowi

rezerwat przyrody „Jezioro Nidzkie”).

Jezioro Bełdany, Mikołajskie i Tałty. Zespół jezior tworzących wspólny szlak wodny

z Jeziorem Nidzkim dzięki śluzie Guzianka. Są one połączone z Jeziorem Śniardwy i mają

wspólny poziom wód na wysokości około 116 m n.p.m.

Poza obfitością wód charakterystyczne dla Nadleśnictwa Maskulińskie są tereny

bagniste. Największe ich powierzchnie występują w środkowej i południowej części

Nadleśnictwa. Bagna towarzyszą również większości rzek i jezior. Dzięki intensywnym

65

pracom melioracyjnym (przeprowadzonym w przeszłości) i osuszaniu powierzchnia bagien

ulega stopniowemu zmniejszaniu.

Klimat

W podziale Polski na rejony klimatyczne Romera (1949) teren Nadleśnictwa

Maskulińskie leży w klimatycznej Krainie Pojeziernej, w klimacie Krainy Wielkich Dolin.

Gumiński (1948) zalicza omawiany obszar do mazurskiej dzielnicy rolniczo- klimatycznej.

Schmuck (1959) wyodrębnia osobny region klimatyczny - Pojezierza Mazurskiego. Wiszniewski i Chełchowski (1987) umieszczają ten obszar w regionie Mazursko-

Białostockim.

Według Okołowicza (1979) teren ten należy do Mazurskiego klimatycznego regionu.

Według podziału Polski Wosia (1994) na regiony klimatyczne na podstawie średniej

rocznej frekwencji dni z różnymi typami pogody omawiany obszar umiejscowiono w regionie

Środkowo-Mazurskim.

Klimat Krainy Mazursko-Podlaskiej jest znacznie surowszy niż obszarów

położonych w środkowej czy zachodniej części kraju, Wiosna jest tu późniejsza, zima

bardziej mroźna, a jesień wczesna. Jednakże ukształtowanie powierzchni i różnice położenia

sprawiają, że dzielnicę mazurską można podzielić na kilka subregionów klimatycznych,

odpowiadających w zasadzie subregionom geomorfologicznym. Różnice te wyrażają się

w stosunkach termicznych, zachmurzeniu i opadach. Region Pojezierza Mazurskiego,

obejmujący północno-wschodnią część kraju, wystawiony jest na częste działanie zimnych

mas powietrza arktycznego. Duży wpływ mają również zbiorniki wodne. Wyraża się to

przede wszystkim w stosunkowo wysokich opadach i znacznej, bo przekraczającej 80%

wilgotności względnej powietrza.

Cechą charakterystyczną klimatu Pojezierza jest ścieranie się wpływów dwóch

ośrodków - oceanicznego i kontynentalnego. Masy powietrza idące znad oceanu spotykają się

tu z masami znad kontynentu powodując częste i nagłe zmiany pogody. Obszar ten znajduje

się pod przeważającymi wpływami klimatu kontynentalnego, łagodzonymi obecnością wielu

wód i lasów.

Spośród elementów klimatycznych w odniesieniu do terenu Nadleśnictwa

Maskulińskie poniżej zostaną omówione: temperatura powietrza, usłonecznienie

i zachmurzenie, wiatry, opady atmosferyczne, wilgotność powietrza, pokrywa śnieżna.

66

W tekście oraz w zestawieniach podano wyniki Stacji Meteorologicznych w

Mikołajkach i Kętrzynie z lat 2000-2004 (ew. 1951-1965), oraz ze stacji w Szczytnie i

Olsztynie z lat 1981-1990 (ew. 2000-2004).

Temperatura powietrza

Średnia roczna temperatura oscyluje w przedziale od 7,8oC do 11,3oC (w 2000 roku).

Skrajne wartości temperatury w latach 2000-2004 dla stacji w Mikołajkach osiągnęły

minimum -24,0oC oraz maksimum 30,8oC, a ich amplituda wyniosła 54,8oC. Na omawianym

terenie występuje dość ciepłe lato o temperaturze lipca około 19,7oC oraz ostra zima,

o średniej temperaturze stycznia -3,0oC (odpowiednio dla pór roku 18,4oC

i -2,1oC). Dobowa amplituda temperatury wewnątrz kompleksów leśnych jest mniejsza,

co czyni klimat tych obszarów łagodniejszym w porównaniu z terenami otwartymi. Liczba

dni mroźnych wynosi tutaj średnio 55 w ciągu roku, a dni z przymrozkami 111-152. Liczba

dni ciepłych (o max. temperaturze powyżej 25oC) wynosi 15-22 (w 2002 roku - 40). Okres

wegetacyjny według kryterium termicznego (średnia dobowa temperatura powietrza wyższa

od 5oC) jest dość krótki. Zaczyna się on w połowie kwietnia i kończy w połowie października,

trwa więc około 200-205 dni (w roku 2002 wyjątkowo 229 dni).

Średnia data ostatnich przymrozków przypada na 1.V., zaś średnia data pierwszych

przymrozków wypada na 17.X. Średnia data początku wegetacji to 9.IV, zaś średnia data

końca okresu wegetacji wypada na 27.X. Przeciętne rozproszenie przymrozków ostatnich

i pierwszych od średniej daty wynosi +/- 10 dni.

Według danych ze stacji meteorologicznej w Mikołajkach, Kętrzynie i Olsztynie

(2000-2004) średnie roczne i miesięczne temperatury przedstawiają się następująco:

Miesiąc (okres)

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

w okresie wegetacyjny

m V-IX

średnio rocznie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

MIKOŁAJKI -3,0 -1,3 2,0 8,7 14,3 16,5 19,7 18,9 12,6 8,3 4,0 -2,0 16,4 8,4

KĘTRZYN -3,1 -1,1 2,2 9,1 13,4 15,7 18,7 18,7 12,8 8,5 4,0 -2,0 15,9 8,1

OLSZTYN -2,6 -0,8 2,3 8,8 14,2 16,2 19,2 18,5 12,1 8,3 4,2 -1,9 16,1 8,2 Tab. 6. Średnia roczna i miesięczna temperatura powietrza (lata 2000-2004).

67

W celach porównawczych poniżej zamieszczono dane dla tego samego obszaru z lat 1951-

1965 ze stacji meteorologicznej w Szczytnie, Mikołajkach i 1981-90 w Olsztynie.

Miesiąc (okres)

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII


m V-IX

średnio rocznie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

MIKOŁAJKI -3,5 -4,5 -1,2 6,0 11,5 16,2 17,4 16,7 12,8 8,0 2,5 -1,2 14,9 6,8

SZCZYTNO -3,9 -3,1 0,4 6,1 12,2 15,2 17,0 15,7 11,8 6,8 1,5 -2,3 14,4 6,5

OLSZTYN -2,7 -2,4 1,8 6,7 13,3 15,0 17,1 16,6 12,4 8,5 2,5 -0,6 14,8 7,4 Tab. 7. Średnia roczna i miesięczna temperatura powietrza (lata 1951-1965).

Usłonecznienie i zachmurzenie

Usłonecznienie (okres dopływu bezpośredniego promieniowania słonecznego

do określonego miejsca wyrażony w godzinach) jest elementem bardzo zmiennym. Wykazuje

duże wahania dzienne, okresowe i wieloletnie.

Na analizowanym obszarze usłonecznienie jest mniejsze, niż w przeważającej części

Polski. Wynosi ono 1923 godziny rocznie, czyli 42% w stosunku do potencjalnego

maksimum (dla stacji w Mikołajkach za lata 1996 i 2000-2003).

Warunki termiczne oraz większe niż średnio w Polsce zachmurzenie i znaczne

parowanie powodują, że liczba dni pogodnych z pełnym nasłonecznieniem jest tu dość niska,

niska jest więc też ilość otrzymywanej energii słonecznej. O ile południowo-wschodnia część

Polski otrzymuje przeciętnie 62-65 kcal/cm2 w ciągu roku, to omawiany teren tylko 52,5-

55 kcal/cm2.

Nasłonecznienie jest tu niższe niż przeciętnie w kraju. Średnia roczna liczba godzin

o pełnym nasłonecznieniu wynosi 4-4,3 godziny dziennie, podczas gdy na południu kraju

przekracza 5 godzin. Największe nasłonecznienie występuje w lipcu (ok. 8,3 godzin

dziennie), najniższe zaś w grudniu (0,9 godzin).

Liczba dni słonecznych wynosi 30-50 w ciągu roku, najwięcej przypada na marzec

(7,7), kwiecień (6,0), maj (7,6) i czerwiec (6,7).

Zachmurzenie kształtuje się głównie pod wpływem cyrkulacji atmosferycznej

i warunków fizjograficznych. Liczba dni pochmurnych wynosi 146-160, a średnie

zachmurzenie kształtuje się na poziomie 7,7 stopnia pokrycia nieba zimą, 6,2 wiosną,

6,0 latem i około 6,9 jesienią.

68

Rok Usłonecznienie (godz. / rok)

1996 1695

2000 1852

2001 1856

2002 2098

2003 2123 Tab. 8. Usłonecznienie.

Omawiany obszar ze względu na typy występowania pogody zaliczono do

Mazursko-Podlaskiego Regionu Klimatycznego. Na tle innych regionów klimatycznych,

obserwuje się tu stosunkowo największą częstość pojawiania się pogód najmroźniejszych, ze

średnią dobową temperaturą powietrza poniżej -150C. Notuje się tutaj średnio w roku 4 dni

z pogodą bardzo mroźną. Wśród nich są 2 dni bardzo mroźne i słoneczne oraz dwa dni bardzo

mroźne i jednocześnie pochmurne. W tym regionie występuje również względnie największa

liczba dni z pogodą dość mroźną. Jest ich średnio w roku 34. W porównaniu z resztą kraju,

w Regionie Mazursko-Podlaskim występują maksymalne liczby dni ze wszystkimi typami

pogody mroźnej i jednocześnie pochmurnej lub z dużym zachmurzeniem nieba.

Wiatry

Ważnym elementem klimatu jest wiatr, wyrażany przede wszystkim przeważającym

kierunkiem i prędkością. Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie dominują w okresie letnim

wiatry zachodnie i północno-zachodnie. W okresie zimowym zaś południowo-wschodnie

i południowo zachodnie. Ich szybkość rzadko przekracza 6-12 m/s, silniejsze występują

niekiedy nad powierzchniami wód. Przeciętna roczna prędkość wiatru w latach 2000-2004

(stacja klimatyczna Mikołajki) wyniosła 2,6 m/s. Należy także wspomnieć o znacznej

prędkości wiatrów, które na Pojezierzu Mazurskim przybierają niekiedy postać huraganów

i wyrządzają znaczne szkody w drzewostanach. 4 lipca 2002 roku teren Puszczy Piskiej

i okolic nawiedził potężny huragan. W ciągu kilkunastu minut, według szacunkowych danych

na terenie nadleśnictw Puszczy Piskiej zniszczeniu uległo około 2.000.000 m3 drewna na

powierzchni około 20 tysięcy ha.

Kierunki wiatrów dominujących na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie przedstawia

poniżej zestawienie oraz wykres róży wiatru (rycina 12).

69

Ryc.12. Róża wiatru dla stacji pomiarowych w rejonie klimatycznymw latach 2000-2004 [%].

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18N

NE

E

SE

S

SW

W

NW

MikołajkiKętrzynOlsztyn

Kierunki wiatru [%] Miejscowość

N NE E SE S SW W NW Mikołajki 15,6 4,8 7,7 14,5 12,0 15,1 16,8 13,6

Kętrzyn 10,5 5,5 10,8 14,6 14,1 15,8 15,8 13,0

Olsztyn 17,5 4,5 8,8 15,5 11,8 14,8 15,6 11,5 Tab.9. Kierunki wiatru

Opady atmosferyczne

Na omawianym obszarze średnia wielkość opadów atmosferycznych wyniosła od

589 mm do 676 mm (maks. w roku 2001).

Opady przeważają w półroczu ciepłym (kwiecień - wrzesień), stanowiąc wtedy około

69% sumy rocznej. Maksimum, podobnie jak w większości dzielnic Polski, przypada na

miesiące letnie (czerwiec-sierpień), minimum na marzec i luty.

70

Na terenie Pojezierza Mazurskiego jest przeciętnie w roku 171 dni z opadami (dane

dla Olsztyna 1951-80). Okresy o silnych opadach występują często na przemian z okresami

posuchy. Średnia roczna wieloletnia opadów dla Puszczy Piskiej w latach 1891-1960

wynosiła 586 mm. Najwięcej opadów zanotowano w lipcu (84 mm), najmniej w lutym (28

mm). W 1960 roku opady wynosiły 779 mm (najwięcej w lipcu - 184 mm). W latach 1957

i 1960 duże opady spowodowały długotrwałe powodzie w dolinie Pisy.

Rozkład opadów jest mocno zróżnicowany. W dolinach i rozległych obniżeniach

występuje mniej opadów, natomiast na wysoczyznach i terenach zalesionych więcej.

Według danych wieloletnich ze stacji meteorologicznej w Szczytnie, w Mikołajkach

i Piszu (1951-70), i Olsztynie (1951-80) średnie roczne i średnie miesięczne sumy opadów

atmosferycznych przedstawiają się następująco:

Miesiąc (okres)

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII


m V-IX

średnio rocznie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

SZCZYTNO 34 31 33 40 54 68 90 82 54 43 40 43 348 611

MIKOŁAJKI 26 26 25 40 51 72 77 73 49 41 50 35 322 565

PISZ 31 29 27 39 54 69 86 86 55 43 50 41 350 610

OLSZTYN 32 28 29 40 51 75 90 77 60 54 50 45 353 631 Tab. 10 Średnie miesięczne i roczne sumy opadów w regionie klimatycznym.

Na Pojezierzu Mazurskim częstotliwość roczna burz wynosi przeciętnie 20 burz

w ciągu roku. Cechą charakterystyczną klimatu omawianego terenu są także liczne i silne

ulewy występujące w okresie wegetacji oraz grad (jeden z tzw. pasów gradowych przechodzi

przez Szczytno i Pisz).

Charakterystykę nadleśnictwa ze względu na charakter panującej na tym terenie

pogody przedstawia rycina 13.

71

TYPY POGODY Średnia maksymalna i minimalna dobowa temperatura powietrza [oC]

15,1-25,0 5,1-15,0 0,1-5,0 0,1-5,0 0,0-(-5,0) 0,0-(-5,0) -5,1-(-15,0) <-15,0 Tmax,Tmin>0 Tmax,Tmin>0 Tmax,Tmin>0 Tmax>0

>Tmin Tmax>0>Tmin

Tmax,Tmin≤0 Tmax,Tmin≤0 Tmax,Tmin≤0

Średnie dobowe zachmurzenie nieba [%] ≤20 21-79 ≤20 21-

79 ≥80 ≤20 21-

79 ≥80 21-

79 ≥80 21-

79 ≥80 ≤20 21-

79 ≥80 ≤20 21-

79 ≥80 ≤20 21-

79 Dobowa suma opadów atmosferycznych [mm]

<0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1 <0,1 ≥0,1

R

egio

n kl

imat

yczn

y:

Środ

kow

omaz

ursk

i D

ni z

pog

odą

bard

zo c

iepł

ą, sł

onec

zną,

bez

opa

dów

Dni

z p

ogod

ą ba

rdzo

cie

płą,

poc

hmur

ną, b

ez o

padó

w

Dni

z p

ogod

ą ba

rdzo

cie

płą,

poc

hmur

ną, z

opa

dem

Dni

z p

ogod

ą um

iark

owan

ie c

iepł

ą, sł

onec

zną,

bez

op

adu

Dni

z p

ogod

ą um

iark

owan

ie c

iepł

ą, p

ochm

urną

, bez

op

adu

Dni

z p

ogod

ą um

iark

owan

ie c

iepł

ą, z

duż

ym

zach

mur

zeni

em z

opa

dem

D

ni z

pog

odą

chło

dną,

słon

eczn

ą, b

ez o

padu

Dni

z p

ogod

ą ch

łodn

ą, p

ochm

urną

, bez

opa

du

Dni

z p

ogod

ą ch

łodn

ą, z

duż

ym z

achm

urze

niem

, z

opad

em

Dni

z p

ogod

ą pr

zym

rozk

ową,

bar

dzo

chło

dną,

po

chm

urną

, bez

opa

du

Dni

z p

ogod

ą pr

zym

rozk

ową,

bar

dzo

chło

dną,

z

duży

m z

achm

urze

niem

, z o

pade

m

Dni

z p

ogod

ą pr

zym

rozk

ową,

um

iark

owan

ie z

imną

, po

chm

urną

, bez

opa

du

Dni

z p

ogod

ą pr

zym

rozk

ową,

um

iark

owan

ie z

imną

, z

duży

m z

achm

urze

niem

, z o

pade

m

Dni

z p

ogod

ą um

iark

owan

ie m

roźn

ą, sł

onec

zną,

bez

op

adu

Dni

z p

ogod

ą um

iark

owan

ie m

roźn

ą, p

ochm

urną

, bez

op

adu

Dni

z p

ogod

ą um

iark

owan

ie m

roźn

ą, z

duż

ym

zach

mur

zeni

em, z

opa

dem

D

ni z

pog

odą

dość

mro

źną,

słon

eczn

ą, b

ez o

padu

Dni

z p

ogod

ą do

ść m

roźn

ą, p

ochm

urną

, bez

opa

du

Dni

z p

ogod

ą do

ść m

roźn

ą, z

duż

ym z

achm

urze

niem

z

opad

em

Dni

z p

ogod

ą ba

rdzo

mro

źną,

słon

eczn

ą, b

ez o

padu

Dni

z p

ogod

ą ba

rdzo

mro

źną,

poc

hmur

ną, z

opa

dem

Liczba dni

z typem pogody:

13,5

35,9

20,1

8,9

41,9

29,1

0,6

6,7

15,9

11,0

12,4

8,5

8,1

0,6

4,1

7,5

4,6

10,0

6,0

1,3

0,3

Ryc. 13. Średnia roczna liczba dni z wybranymi typami pogody w Środkowomazurskim Regionie Klimatycznym (wg "Atlas Rzeczpospolitej Polskiej" - Ark. 31.8. - Typy pogody, regiony klimatyczne (Alojzy Woś). PPWK. Warszawa 1994).

Wilgotność powietrza

Zawartość pary wodnej w powietrzu, czyli wilgotność względna, jest zależna

głównie od warunków fizjograficznych, temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.

Wpływ dużej ilości jezior zaznacza się większą niż gdzie indziej wilgotnością powietrza.

Przeciętna roczna względna wilgotność powietrza jest bardzo duża i wynosi od 76 do 81%.

Wilgotność względna powietrza największa jest w listopadzie i w grudniu (okresowo w

styczniu), dochodzi w tym okresie nawet do 88%. Najmniejsza wilgotność występuje w maju

i czerwcu osiągając średnią 67%.

Pokrywa śnieżna

Szkodliwość niskich temperatur występujących w czasie zimy łagodzą na

omawianym terenie znaczne opady śnieżne. Śnieg chroni rośliny przed wymarzaniem,

a topniejąc na wiosnę dostarcza wilgoci niezbędnej dla wegetacji. Grubość pokrywy śnieżnej

72

na omawianym terenie osiąga przeciętnie 12-16 cm, podczas gdy na zachodzie Polski nie

przekracza 5 cm. Okres jej zalegania wynosi średnio 75-92 dni. Trwała warstwa śniegu

w lasach zalega o 10-15 dni dłużej niż na terenie otwartym, co ma związek z warunkami

termicznymi. Pokrywa lodowa skuwa jeziora pod koniec listopada i zalega jeszcze w marcu.

Przeciętnie lód pokrywa jeziora przez 110-125 dni.

Topoklimat obszarów leśnych

Podstawowym czynnikiem kształtującym klimat wnętrza lasu jest stopień zwarcia

koron, które w znacznej mierze pochłaniają energię słoneczną oraz rodzaj podłoża, na którym

rośnie las. Pod względem termicznym wnętrze lasu jest w lecie chłodniejsze, zimą - cieplejsze

niż teren otwarty. W związku z tym las wiosną i jesienią zmniejsza częstość przymrozków,

wpływa również na wzrost wilgotności powietrza w warstwie przygruntowej. Stosunkowo

duży kontynentalizm klimatu powoduje, że zagrożenie przymrozkami późnymi w Puszczy

Piskiej nie jest tak poważne, jak na obszarach o bardziej morskim klimacie. Rodzaj i rozmiar

szkód spowodowanych przez mróz zależy od terminu wystąpienia mrozu i od temperatury.

Przy spadkach temperatury poniżej -10oC w okresie zimowym mogą wystąpić uszkodzenia

igieł. Należy pamiętać, iż liczba dni mroźnych i bardzo mroźnych (temperatury poniżej 0oC i

-10oC) w lesie jest nieco większa. Temperatury przygruntowej warstwy powietrza, które

przekraczają 50oC, występują stosunkowo rzadko. Niższa temperatura w lesie i mniejsza

prędkość wiatru powoduje, że parowanie wody jest w nim mniejsze niż na otwartym polu.

Zwarty kompleks leśny modyfikuje prędkość i kierunek wiatru. Hamuje on w swym wnętrzu

poziomy ruch powietrza, wzmaga zaś ponad koronami drzew. Uważa się również, że

powierzchnie leśne wpływają na zwiększenie opadów w najbliższej okolicy. Wokół lasu, na

jego brzegu powstaje specyficzny mikroklimat, zależny od położenia ściany drzew

w stosunku do stron świata i przeważających kierunków napływu mas powietrza.

Przez tereny Nadleśnictw: Maskulińskie i Pisz przechodzi szlak gradowy.

Stosunkowo częste gradobicia powodują uszkodzenia w uprawach i szkółkach.

Gleby

Teren Nadleśnictwa Maskulińskie został ukształtowany w wyniku procesów

ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, które wystąpiło w dwóch fazach nadając ostateczny

kształt dzisiejszej rzeźbie terenu. Zróżnicowanie glebowych jednostek taksonomicznych, a

także zmienność typów i podtypów gleb nadleśnictwa, jest w dużej mierze funkcją

73

właściwości skał macierzystych oraz lokalnego układu stosunków wodnych. Istotny wpływ

na różnorodność gleb a tym samym siedlisk leśnych ma ukształtowanie terenu.

Uszeregowanie typów gleb gruntów objętych pracami w Nadleśnictwie Maskulińskie

pod względem zajmowanej powierzchni przedstawia poniższe zestawienie tabelaryczne

(tab.11 ) oraz wykres.

Typ gleby Powierzchnia [ha] Udział [%]

Gleby rdzawe (RD) 21878,41 77,4 Gleby bielicowe (B) 1960,36 6,9 Gleby torfowe (T) 1400,10 4,9

Gleby murszowe (M) 1064,62 3,8 Gleby gruntowoglejowe (G) 528,97 1,9

Gleby murszowate (MR) 505,77 1,9 Gleby płowe (P) 496,79 1,7

Gleby brunatne (BR) 257,71 0,9 Czarne ziemie (CZ) 76,56 0,3 Gleby mułowe (MŁ) 31,36 0,1

Pararędziny (PR) 22,30 0,1 Gleby deluwialne (D) 18,25 0,1

Gleby opadowoglejowe (OG) 10,88 0,0 Gleby industrioziemne i urbanoziemne (AU) 9,86 0,0

Gleby ochrowe (OC) 7,10 0,0 Tab. 11 Powierzchniowy udział typów gleb w nadleśnictwie.

Ryc. 14. Udział procentowy powierzchni typów gleb Nadleśnictwa Maskulińskie.

6,9

4,93,8 1,9

77,4

0,91,9 1,7 0,6

Gleby rdzawe (RD) Gleby bielicowe (B) Gleby torfowe (T)

Gleby murszowe (M) Gleby gruntowoglejowe (G) Gleby murszowate (MR)

Gleby brunatne (BR) Gleby płowe (P) Pozostałe

74

Fot. 12. Gleba rdzawa właściwa.

Zbiorowiska roślinne

Zbiorowiska roślinne są integralną częścią pełnego rozpoznania przyrodniczego.

Podstawową jednostką florystyczną jest zespół roślinny. Zespoły roślinne są ściśle

skorelowane z żyznością i wilgotnością siedlisk – spełniają więc rolę dobrych wskaźników

potencjalnych możliwości siedlisk.

Na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie” dominują

zbiorowiska leśne. W wyniku przeprowadzonych badań fitosocjologicznych na terenie

Nadleśnictwa Maskulińskie stwierdzono występowanie 16 jednostek w randze zespołu,

reprezentujących 4 klasy. Ich syntaksonomia przedstawia się następująco:

75

Klasa: Oxycocco-Sphagnetea Br.-Bl. et R. Tx. 1943

Rząd: Sphagnetalia magellanici (Pawł. 1928) Moore (1964) 1968

Związek: Sphagnion magellanici Kästner et Flösner 1933 em. Dierss. 1975

Zespół: Ledo-Sphagnetum magellanici Sukopp 1959 em. Neuhäusl

1969

Zespół: Sphagno-Betuletum pubescentis Sokoł. 1985

Klasa: Vaccinio-Piceetea Br.-Bl. 1939

Rząd: Vaccinio-Piceetalia Br.-Bl. 1939

Związek: Dicrano-Pinion Libb. 1933

Zespół: Peucedano-Pinetum Mat.1962

Zespół: Molinio-Pinetum J. Mat. 1973

Zespół: Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929

Zespół: Querco robori-Pinetum W.Mat.1981

Zespół: Serratulo-Pinetum W.Mat.1981

Związek: Vaccinio-Piceion Br.-Bl. 1938

Zespół: Querco-Piceetum (Mat. 1952) em. Sokoł. 1968

Zespół: Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł. 1981

Zespół: Sphagno girgensohnii-Piceetum (Pol. 1962) em. Sokoł. 1977

Klasa: Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg 1937

Rząd: Quercetalia pubescenti-petraeae Klika 1933 corr. Moravec in Beguin &

Theurillat 1984.

Związek: Potentillo albae-Quercetum petraeae Zol & Jak. 1957 n. nov.

Jak 1967.

Zespół: Potentillo albae-Quercetum Libb. 1933 n.inv. Oberd. 1957 em.

Müller 1991.

Rząd: Fagetalia sylvaticae Pawł. 1928

Związek: Carpinion betuli Oberd. 1953

Zespół: Tilio-Carpinetum Traczyk 1962

Związek: Alno-Padion Knapp 1942

Zespół: Circaeo-Alnetum Oberd. 1953

Klasa: Alnetea glutinosae Br.-Bl. et R. Tx. 1943

76

Rząd: Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937

Związek: Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Drees 1936

Zespół: Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Gór. 1975

Zespół: Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.-Gór. 1987

Związek: Pino-Betulion pubescentis Sokoł. 1980

Zespół: Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis Czerw. 1972

W ramach prowadzonych prac fitosocjologicznych na terenie LKP „Lasy

Mazurskie”, w tym również w Nadleśnictwie Maskulińskie, oprócz szeregu zbiorowisk

typowo leśnych (klimaksowych i w różnym stopniu ewoluujących w kierunku klimaksu)

wyszczególniono również pewien areał zajmowany przez zespoły i zbiorowiska

charakterystyczne dla obszarów nieleśnych. Występują tu dość liczne zbiorowiska wodne,

torfowiskowe i krzewiaste. Większość z nich ma charakter naturalny lub półnaturalny.

Wzbogacają one znacznie bioróżnorodność nadleśnictwa, a zbiorowiska naturalne wodne i

torfowiskowe wymagają szczególnej troski i zachowania. Podstawową cechą fitocenoz

nieleśnych jest zupełny brak, lub udział szczątkowy, drzewostanu złożonego z gatunków

lasotwórczych. Niemniej na części powierzchni, wskutek postępującego procesu sukcesji

lub przekształcenia siedliska drzewostan taki powoli się pojawia. Na niewielką skalę

zauważalne są również procesy odwrotne, to znaczy wskutek przekształcenia stosunków

wodnych (np. pod wpływem działalności bobrów) i zabagnienia terenu następuje wycofanie

fitocenozy leśnej i zastąpienie jej zbiorowiskami wodnymi bądź bagiennymi.

Ze względu na fakt, iż podstawowym celem prac fitosocjologicznych w Nadleśnictwie

Maskulińskie była charakterystyka zbiorowisk leśnych, nie zakładano powierzchni (zdjęć) na

gruntach zakwalifikowanych w opisie taksacyjnym lasu jako nieleśne. Niemniej ze względów

praktycznych i systematycznych zaszeregowano tego rodzaju powierzchnie do grup

opierających się m. in. o parametr użytkowy:

- naturalne zbiorowiska nieleśne (bagna, zadrzewienia, zakrzewienia, etc.):

• zbiorowiska z klasy Phragmitetea,

• zbiorowiska z klasy Molinio-Arrhenatheretea,

• zbiorowiska z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae,

• zbiorowiska z klasy Oxycocco-Sphagnetea,

• zbiorowiska z klasy Alnetea glutinosae,

• zbiorowiska z klasy Secalietea,

• zbiorowiska z klasy Sedo-Scleranthetea.

77

- grunty użytkowane rolniczo (role, pastwiska, łąki, poletka, szkółki, etc.):

• grunty użytkowane rolniczo na glebach mineralnych,

• grunty użytkowane rolniczo na glebach mineralno-organicznych

i organicznych;

- zbiorowiska inicjalne,

- antropogeniczne zbiorowiska nieleśne (ruiny, zadrzewione ośrodki

turystyczne, etc.),

- tereny zdewastowane (żwirownie, piaskownie, kopalnie odkrywkowe, etc.),

- tereny różne (budynki, kolej, drogi, rurociągi, pola biwakowe, boiska, etc.).

Prace florystyczne przeprowadzone na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie przez

BULiGL oddział w Białymstoku, pozwoliły stwierdzić, iż największą powierzchnię obiektu

zajmuje zespół sosnowego boru świeżego Peucedano-Pinetum, występujący na powierzchni

10 288,63 ha co daje 36,3% ogólnego areału nadleśnictwa. Z liczby tej większość przypada na

podzespół Peucedano-Pinetum typicum (33,4% powierzchni obiektu).

Ryc. 15. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk obrębu Maskulińskie.

18,5%

2,9%

9,5%

0,5%

56,1%

2,2%0,4%

0,2%5,1%

1,5%0,7%

0,1%0,1%

1,6%0,6%

Ledo-Sphagnetum Sphagno-BetuletumPeucedano-Pinetum Molinio-PinetumVaccinio uliginosi-Pinetum Querco-PinetumSerratulo-Pinetum Querco-PiceetumVaccinio myrtilli-Piceetum Sphagno girgensohnii-PiceetumPotentillo albae-Quercetum Tilio-CarpinetumCircaeo-Alnetum Ribeso nigri-AlnetumSphagno squarrosi-Alnetum Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentisZbiorowiska nieleśne

78

Ryc.16. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk obrębu Mikołajki.

2,3%

0,3%

23,2%

0,5% 1,5% 13,3%

39,3%

8,3%

0,4%

1,2%3,9%

4,5%

0,5% 0,8%


Ryc. 17. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk obrębu Ruciane.

12,5%

23,0%

0,5%

9,0%4,1%0,1%

0,1%

0,7%

2,8%

0,2%

0,5%

0,9%0,9%

44,4%

0,4%Ledo-Sphagnetum Sphagno-BetuletumPeucedano-Pinetum Molinio-PinetumVaccinio uliginosi-Pinetum Querco-PinetumSerratulo-Pinetum Querco-PiceetumVaccinio myrtilli-Piceetum Sphagno girgensohnii-PiceetumPotentillo albae-Quercetum Tilio-CarpinetumCircaeo-Alnetum Ribeso nigri-AlnetumSphagno squarrosi-Alnetum Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentisZbiorowiska nieleśne

79

Ryc. 18. Udział procentowy powierzchni zbiorowisk Nadleśnictwa Maskulińskie.

16,0%

18,4%

1,8%

4,8%

10,2%

0,2%5,7%

0,2%

1,0%

0,4%

0,6%

1,6%2,4%

36,3%

0,5%


Na zdecydowanie mniejszej

powierzchni wystąpił drugi w

kolejności zespół Serratulo-Pinetum

(18,4%) i podzespół Serratulo-

Pinetum typicum (17,7%) związany

ze świerkowo-sosnowymi borami

mieszanymi świeżymi. Znaczący

udział w powierzchni obiektu ma

także zespół acidofilnych dąbrów

kontynentalnych Querco-Pinetum

(16,0%) w tym Querco-Pinetum

coryletosum (12,2%). Z fitocenoz,

które przekroczyły wartość 5%

powierzchni nadleśnictwa,

zanotowano jeszcze jedynie grąd

subkontynentalny Tilio-Carpinetum

(10,2%). Bór świerkowy

czernicowy Vaccinio myrtilli-

Piceetum natomiast bardzo do tego

pułapu się zbliżył (4,8%). Fot. 12. Serratullo – Pinetum typicum

80

W ramach obrębów leśnych wartości liczbowe dotyczące areału poszczególnych

zespołów i zbiorowisk wykazują znaczące dysproporcje. Jak łatwo zauważyć zdecydowanie

najbardziej odbiegający od parametrów średnich dla nadleśnictwa jest obręb Mikołajki,

głównie ze względu na duży udział żyznych siedlisk świeżych. W obrębie tym dominuje

zespół kwaśnych dąbrów - 39,5% oraz grąd kontynentalny - 23,3%, podczas gdy w obrębie

Ruciane udział procentowy tych zespołów wynosi odpowiednio 12,5% i 1,6%, a w obrębie

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ledo

-Spha

gnetu

m

Sphagn

o-Betu

letum

Peu

ceda

no-P

inetum

Molin

io-Pine

tum

Vacc

inio ul

iginos

i-Pine

tum

Que

rco-P

inetum

Serr

atulo-

Pinetum

Que

rco-P

iceetu

m

Vac

cinio

myrtilli-

Piceetum

Sph

agno

girge

nsohn

ii-Pice

etum

Potenti

llo al

bae-Q

uerce

tum

Tilio-C

arpinetu

m

Circaeo

-Alne

tum

Ribeso

nigri-A

lnetum

Sphagn

o squ

arros

i-Alne

tum

Dryopterid

i thely

pterid

is-Betu

letum pub

escen

tis

Ryc. 19. Zestawienie porównawcze procentowych udziałów powierzchni zespołów i zbiorowisk w poszczególnych obrębach.

Maskulińskie Mikołajki Ruciane

81

Maskulińskie 1,5% i 9,0%. Dominujący w nadleśnictwie zespół Peucedano-Pinetum

w obrębach Maskulińskie i Ruciane zajmuje odpowiednio 56,2% i 44,5%, podczas gdy

w obrębie Mikołajki parametr ten spada zaledwie do 0,5%. Zdecydowanie mniejszy rozrzut

wartości nastąpił w przypadku Serratulo-Pinetum - od 13,4% w obrębie Mikołajki do 23,0%

w obrębie Ruciane. W związku z tym, że zbiorowiska roślinne ściśle związane są

z troficznością i uwilgotnieniem siedliska, należy stwierdzić że spośród wszystkich obrębów

Mikołajki wykazują najwyższy udział zespołów siedlisk żyznych: Querco-Pinetum

i Tilio-Carpinetum. Z kolei nie zanotowano tu prawie zespołów ubogich, np.: Peucedano-

Pinetum czy Vaccinio myrtilli-Piceetum. Podobnie bór sosnowy wilgotny Molinio-Pinetum

wystąpił tylko w obrębach Maskulińskie i Ruciane.

Obręb Mikołajki wykazuje ponadto znacznie większą zawartość procentową areału

siedlisk bagiennych (Sphagno girgensohnii-Piceetum, Dryopteridi thelypteridis-Betuletum

pubescentis czy Ribeso nigri-Alnetum) w stosunku do pozostałych obrębów.

Zespół dąbrowy świetlistej stwierdzono jedynie w obrębie Maskulińskie, mszar

sosnowy Ledo-Sphagnetum wystąpił wprawdzie we wszystkich obrębach, ale w ilościach

szczątkowych.

Przyglądając się diagramom, możemy stwierdzić, że procentowe charakterystyki

udziału zbiorowisk roślinnych dla obrębów leśnych Maskulińskie i Ruciane, w ogólnym

zarysie, są do siebie zbliżone, co świadczy o podobnych uwarunkowaniach geologicznych i

siedliskowych. Oba obręby zdominowane są przez ubogie zbiorowiska siedlisk świeżych

porastające znaczne powierzchnie sandru mazurskiego.

Spośród zbiorowisk nieleśnych wydzielonych na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie

największą powierzchnię zajmują grunty użytkowane rolniczo (3,2%) oraz zbiorowiska

z klasy Alnetea glutinosae (1,4% powierzchni obiektu). W tym przypadku w ramach obrębów

wahania proporcji są raczej niewielkie.

Siedliska leśne

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie zostały wykonane prace glebowo-siedliskowe

(BULiGL Białystok, 2001). W związku z tym typy siedliskowe lasu w planie urządzenia lasu

przyjęto takie jak w operacie glebowym, kierując się zasadą, że w wydzieleniu leśnym

przyjmowano typ o największym udziale powierzchniowym. Szczegółowy udział typów

siedliskowych lasu w powierzchni poszczególnych obrębów i nadleśnictwa oraz udział

powierzchniowy gatunków panujących w poszczególnych typach siedliskowych został

zamieszczony w opisaniu ogólnym (Tom I) Planu Urządzenia Lasu. Poniższe zestawienie

82

oraz wykresy przedstawiają procentowy udział siedliskowych typów lasu w poszczególnych

obrębach leśnych i ogółem w Nadleśnictwie Maskulińskie dla celów orientacyjnych i

spójności niniejszego opracowania. Obręb

Maskulińskie Obręb

Mikołajki Obręb

Ruciane Nadleśnictwo Maskulińskie

Typ siedlisk.

lasu [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bśw 6389,03 61,8 38,54 0,5 4021,06 49,0 10448,63 40,3 Bw 39,97 0,4 4,80 0,1 4,93 0,1 49,70 0,2 Bb 53,53 0,5 62,92 0,9 34,09 0,4 150,54 0,6

BMśw 2640,65 25,6 1767,70 24,0 2339,57 28,5 6747,92 26,1 BMw 425,62 4,1 7,36 0,1 36,10 0,4 469,08 1,8 BMb 27,27 0,3 146,42 2,0 41,42 0,5 215,11 0,8

LMśw 85,98 0,8 3099,10 42,1 1334,08 16,3 4519,16 17,5 LMw 229,87 2,2 50,63 0,7 7,22 0,1 287,72 1,1 LMb 143,21 1,4 525,54 7,1 53,43 0,7 722,18 2,8 Lśw 22,45 0,2 1325,15 18,0 258,03 3,1 1605,63 6,2 Lw 19,91 0,2 24,71 0,3 7,17 0,1 51,79 0,2 Ol 250,18 2,4 268,63 3,7 56,91 0,7 575,72 2,2 OlJ 13,11 0,1 33,45 0,5 5,27 0,1 51,83 0,2

Ogółem 10340,78 100,0 7354,95 100,0 8199,28 100,0 25895,01 100,0 Tab.12. Udział typów siedliskowych lasu w obrębach leśnych i Nadleśnictwie Maskulińskie.

Ryc. 20. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu Obręb Maskulińskie

LMw 2,2%

BMb 0,3%

LMśw 0,8%

BMw 4,1%LMb

1,4%Lśw 0,2%

Lw 0,2%

Bw0,4%

BMśw 25,6%

Bśw61,8%

Bb 0,5%

OlJ 0,1%

Ol 2,4%

83

Ryc. 21. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu Obręb Mikołajki

Ol 3,7%

OlJ 0,5%

Bb 0,9%

Bśw0,5%

BMśw 24,0%

Bw0,1%

Lw 0,3%

Lśw 18,0%

LMb 7,1%

BMw 4,1%

LMśw 42,1%

BMb 2,0%

LMw 0,7%

Ryc. 22. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu Obręb Ruciane

Ol 0,7%

OlJ 0,1%

Bb 0,4%

Bśw49,0%

BMśw 28,5%

Bw0,1%

Lw 0,1%

Lśw 3,1% LMb

0,7%

BMw 4,1%LMśw

16,3% BMb 0,5%

LMw 0,1%

84

Ryc. 23. Udział % powierzchni typów siedliskowych lasu Nadleśnictwo Maskulińskie

LMw 1,1%

BMb 0,8%

LMśw 17,5%

BMw 4,1%

LMb 2,8%

Lśw 6,2%

Lw 0,2%

Bw0,2% BMśw

26,1%

Bśw40,3%

Bb 0,6%

OlJ 0,2%

Ol 2,2%

4.2. Grupy lasu i kategorie ochronności.

Lasy Nadleśnictwa Maskulińskie można podzielić ze względu na pełnione przez nie

funkcje ochronne na następujące kategorie:

- rezerwaty częściowe,

- lasy ochronne,

- lasy wielofunkcyjne.

Szczegółowy podział lasów Nadleśnictwa Maskulińskie ze względu na pełnione przez nie

funkcje przedstawiają poniższe zestawienie oraz wykresy. Powierzchnia wykazana w

zestawieniu jest sumą powierzchni leśnej zalesionej i nie zalesionej (tylko takim kategoriom

gruntu może być przyznana kategoria ochronności) i nie należy jej mylić z powierzchnią

całkowitą, w skład której wchodzą jeszcze powierzchnia nieleśna i powierzchnia związana z

gospodarką leśną.

85

Obręb

Maskulińskie Mikołajki Ruciane

Nadleśnictwo

Maskulińskie Kategoria lasów

Powierzchnia – ha / procent

1 2 3 4 5 6 7 8 9 REZERWATY 434,57 4,2 718,00 9,8 539,94 6,6 1692,51 6,5

Lasy ochronne LASY OCHRONNE - GLEBOCHRONNE 272,44 2,6 272,44 1,1 LASY OCHRONNE - WODOCHRONNE 834,10 8,1 762,03 10,4 657,08 8,0 2253,21 8,8 LASY OCHRONNE – CENNE PRZYRODNICZO 104,45 1,4 104,45 0,4 LASY OCHRONNE – POWIERZCHNIE BADAWCZO-DOŚWIADCZALNE

6,32 0,1 6,32

LASY OCHRONNE - NASIENNE 160,60 1,6 81,03 1,1 128,96 1,6 370,59 1,4 LASY OCHRONNE – OSTOJE ZWIERZĄT CHRONIONYCH 995,85 13,5 154,15 1,9 1149,50 4,4 LASY OCHRONNE – W MIASTACH 26,99 0,4 290,27 3,5 317,26 1,2

Razem lasy ochronne 1267,14 (1268) 12,3 1969,85

(1970) 26,8 1236,78 (1236) 15,1 4473,77

(4474) 17,3

Lasy gospodarcze 8639,07 83,5 4667,10 63,4 6422,56 78,3 19728,73 76,2 Ogółem 10340,78 100,0 7354,95 100,0 8199,28 100,0 25895,01 100,0 (…) w nawiasach podano powierzchnię lasów ochronnych wg Zarządzenia Ministra Środowiska Tab.13. Podział lasów Nadleśnictwa Maskulińskie według pełnionych przez nie funkcji ochronnych.

Ryc. 24. Udział kategorii ochronności Obręb Maskulińskie

4,2%2,6%8,1%

1,6%

83,5%

REZERWATY

LASY OCHRONNE - GLEBOCHRONNE

LASY OCHRONNE - WODOCHRONNE

LASY OCHRONNE - NASIENNE

LASY GOSPODARCZE

86

Ryc. 25. Udział kategorii ochronności Obręb Mikołajki

9,8%

1,1%1,4%

10,4%

13,5%

0,4%

63,4%

REZERWATY

LASY OCHRONNE -WODOCHRONNELASY OCHRONNE – CENNEPRZYRODNICZOLASY OCHRONNE - NASIENNE

LASY OCHRONNE – OSTOJEZWIERZĄT CHRONIONYCHLASY OCHRONNE – W MIASTACH

LASY GOSPODARCZE

Ryc. 26. Udział kategorii ochronności Obręb Ruciane

6,6%

3,5%

1,9% 1,6% 0,1% 8,0%

78,3%

REZERWATY

LASY OCHRONNE -WODOCHRONNE

LASY OCHRONNE –POWIERZCHNIE BADAWCZO-DOŚWIADCZALNELASY OCHRONNE - NASIENNE

LASY OCHRONNE – OSTOJE

87

Ryc. 27. Udział kategorii ochronności Nadleśnictwo Maskulińskie

1,2%4,4%

0,4%1,4% 8,8% 1,1% 6,5%0,0%

76,2%

REZERWATY

LASY OCHRONNE -GLEBOCHRONNE

LASY OCHRONNE -WODOCHRONNE

LASY OCHRONNE – CENNEPRZYRODNICZO

LASY OCHRONNE –POWIERZCHNIE BADAWCZO-DOŚWIADCZALNELASY OCHRONNE - NASIENNE

Fot. 14. Lasy glebochronne. Stok o dużym nachyleniu.

88

Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji lasu w

poszczególnych obrębach leśnych oraz w Nadleśnictwie Maskulińskie przedstawiają

zamieszczona poniżej tabela nr 14 oraz odwołujące się do niej wykresy obrazujące wybrane

zagadnienia.

Tab. 14. Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji lasu w Nadleśnictwie Maskulińskie.

Przecięt. wiek

Przecięt. zapas

Średni przyrost

Udział gat.

liściastych

Udział gat.

iglastych Obręb

nadleśnictwo Rezerwaty

grupa funkcji [lat] [m3/ha] [m3/ha] [%] [%]

1 2 3 4 5 6 7 Rezerwat Jezioro Nidzkie 88 346 6,2 24 76 Lasy ogólnego przeznaczenia 58 237 7,5 37 63 Lasy specjalnego przeznaczenia 150 374 4,7 - 100 Pozostałe lasy ochronne - - - - -

Obręb Maskulińskie

Lasy gospodarcze 64 278 7,7 1 99 Rezerwat Jezioro Lisunie 144 652 8,0 100 Rezerwat Czapliniec 196 383 2,5 12 88 Rezerwat Krutynia im. M. Wańkowicza 88 344 6,1 43 57

Rezerwat Jezioro Łuknajno 60 310 7,0 56 44 Lasy ogólnego przeznaczenia 81 299 6,5 35 65 Lasy specjalnego przeznaczenia 133 369 3,8 - 100 Pozostałe lasy ochronne 94 324 7,5 5 95

Obręb Mikołajki

Lasy gospodarcze 72 319 8,0 13 87 Rezerwat Jezioro Nidzkie 112 360 6,2 15 85 Lasy ogólnego przeznaczenia 89 363 7,3 16 84 Lasy specjalnego przeznaczenia 138 449 5,8 - 100 Pozostałe lasy ochronne 89 395 7,7 13 87

Obręb Ruciane

Lasy gospodarcze 70 320 7,3 2 98 Rezerwat Jezioro Nidzkie 101 354 6,2 19 81 Rezerwat Jezioro Lisunie 144 652 8,0 100 Rezerwat Czapliniec 196 383 2,5 12 88 Rezerwat Krutynia im. M. Wańkowicza 88 344 6,1 43 57

Rezerwat Jezioro Łuknajno 60 310 7,0 56 44 Lasy ogólnego przeznaczenia 76 295 7,0 32 68 Lasy specjalnego przeznaczenia 142 400 4,9 - 100 Pozostałe lasy ochronne 89 389 7,6 12 88

Nadleśnictwo Maskulińskie

Lasy gospodarcze 68 301 7,6 4 96

89

88

58

150

64

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Wie

k

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 28. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu Obręb Maskulińskie

Rezerwat JezioroNidzkie

Lasy ogólnegoprzeznaczenia

Lasy specjalnegoprzeznaczenia

Lasy gospodarcze

144

196

88

60

81

72

133

94

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Wie

k

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 29. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasuObręb Mikołajki

Rezerwat JezioroLisunieRezerwat Czapliniec

Rezerwat Krutynia im.M. WańkowiczaRezerwat JezioroŁuknajnoLasy ogólnegoprzeznaczeniaLasy gospodarcze

Lasy specjalnegoprzeznaczeniaPozostałe lasyochronne

90

112

89

138

89

70

0

20

40

60

80

100

120

140

Wie

k

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 30. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu Obręb Ruciane




Pozostałe lasyochronne

Lasy gospodarcze

101

144

196

88

6076

142

89

68

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Wie

k

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 31. Porównanie przeciętnego wieku w grupach funkcji lasu Nadleśnictwio Maskulińskie

Rezerwat Jezioro Nidzkie

Rezerwat Jezioro Lisunie

Rezerwat Czapliniec

Rezerwat Krutynia im. M.WańkowiczaRezerwat Jezioro Łuknajno

Lasy ogólnegoprzeznaczeniaLasy specjalnegoprzeznaczeniaPozostałe lasy ochronne

Lasy gospodarcze

91

346

237

374

278

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Zaso

bność

(m3)

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 32. Porównanie przeciętnej zasobności w grupach funkcji lasu w Obrębie Maskulińskie




Lasy gospodarcze

652

383 344310 299

369324 319

0

100

200

300

400

500

600

700

Zaso

bność

(m3)

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 33. Porównanie przeciętnej zasobności w grupach funkcji lasu w Obrębie Mikołajki

Rezerwat Jezioro Lisunie

Rezerwat Czapliniec

Rezerwat Krutynia im. M.Wańkowicza

Rezerwat JezioroŁuknajno



Pozostałe lasy ochronne

Lasy gospodarcze

92

360 363

449395

320

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Zaso

bność

(m3)

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 34. Porównanie przeciętnej zasobności w grupach funkcji lasu w Obrębie Ruciane




Pozostałe lasyochronne

Lasy gospodarcze

354

652

383344

310 295

400 389

301

0

100

200

300

400

500

600

700

Zaso

bność

(m3)

1

Grupy funkcji lasu

Ryc. 35. Porównanie przecietnej zasobności w grupach funkcji lasu w Nadleśnictwie Maskulińskie

Rezerwat JezioroNidzkieRezerwat JezioroLisunieRezerwat Czapliniec

Rezerwat Krutynia im.M. WańkowiczaRezerwat JezioroŁuknajnoLasy ogólnegoprzeznaczeniaLasy specjalnegoprzeznaczeniaPozostałe lasy ochronne

Lasy gospodarcze

93

4.3. Bogactwo gatunkowe drzewostanów.

Bogactwo gatunkowe drzewostanów analizowano pod względem ilości gatunków w

składzie górnej warstwy drzew z podziałem na jedno-, dwu-, trzy-, oraz cztero- i więcej

gatunkowe.

Szczegółowe dane dla poszczególnych obrębów i całego nadleśnictwa przedstawia

tabela nr 15 oraz wykresy obrazujące udział powierzchniowy poszczególnych grup.

Wiek Ogółem Obręb

nadleśnictwo Bogactwo gatunkowe,

drzewostany jedn. <=40 lat 41-80 lat >80 lat Ogółem [%] 1 2 3 4 5 6 7 8

ha 1553,2 2660,47 1809,45 6023,12 59,23 jednogatunkowe m3 250990 790745 636940 1678675 58,48

ha 604,51 649,89 1118 2372,4 23,33 dwugatunkowe m3 78170 198925 448630 725725 25,28

ha 434,44 309,37 405 1148,81 11,3 trzygatunkowe m3 44855 98815 168255 311925 10,87

ha 272,32 170,08 182,4 624,8 6,14


cztero - i więcej gatunkowe m3 28495 53675 72045 154215 5,37


ha 303,06 959,45 1176,92 2439,43 33,87 dwugatunkowe m3 52035 296335 486435 834805 35,93

ha 482,96 748,43 821,02 2052,41 28,49 trzygatunkowe m3 70150 239840 353420 663410 28,56

ha 501,02 421,02 478,66 1400,7 19,44

Obręb Mikołajki





ha 77,02 127,91 435,04 639,97 7,89

Obręb Ruciane





ha 850,36 719,01 1096,1 2665,47 10,46



Tab. 15. Bogactwo gatunkowe drzewostanów Nadleśnictwa Maskulińskie.

94

12

34 i więcej

ha m3

58,48

25,28

10,87

5,37

59,23

23,33

11,306,14

0

10

20

30

40

50

60%

Ilość gatunków

Ryc. 36. Bogactwo gatunkowe drzewostanów w Obrębie Maskulińskie

ha m3

12

34 i więcej

ha m3

18,28

35,93

28,56

17,23

18,20

33,87

28,49

19,44

0

5

10

15

20

25

30

35

40%

Ilość gatunków

Ryc. 37. Bogactwo gatunkowe drzewostanów w Obrębie Mikołajki

ha m3

95

1 2 3 4 i więcej

ha m3

50,82

24,95

15,209,03

54,54

23,71

13,86

7,890

10

20

30

40

50

60%

Ilóść gatunków

Ryc. 38 Bogactwo gatunkowe drzewostanów w Obrębie Ruciane

ha m3

1 2 3 4 i więcej

ha m3

44,04

28,3

17,55

10,11

46,14

26,43

16,97

10,4605

101520253035404550%

Ilość gatunków

Ryc. 39. Bogactwo gatunkowe drzewostanów w Nadleśnictwie Maskulińskie

ha m3

96

4.4. Struktura pionowa drzewostanów.

Strukturę pionową drzewostanów analizowano pod względem ilości warstw roślinności

drzewiastej z podziałem na jedno-, dwu- i trzypiętrowe oraz klasę odnowienia i do

odnowienia. W lasach nadleśnictwa nie występują natomiast drzewostany trzypiętrowe i o

budowie przerębowej.

Szczegółowe dane dla poszczególnych obrębów i całego nadleśnictwa przedstawia

tabela nr 16 oraz wykresy obrazujące udział powierzchniowy poszczególnych grup.

Wiek Ogółem Obręb nadleśnictwo

Struktura drzewostanów, drzewostany jedn. <=40 lat 41-80 lat >80 lat Ogółem [%]

1 2 3 4 5 6 7 8 Obręb jednopiętrowe ha 2864,47 3776,85 3310,28 9951,6 97,87 Maskulińskie m3 405842 1137865 1238736 2782443 96,78 dwupiętrowe ha - 12,96 201,03 213,99 2,10 m3 - 5160 86335 91495 3,18 trzypiętrowe ha - - - - - m3 - - - - - o budowie przerębowej ha - - - - - m3 - - - - - w KO i KDO ha - - 3,54 3,54 0,03 m3 - - 1082 1082 0,04 Obręb jednopiętrowe ha 1513,97 2737,84 2527,53 6779,34 94,11 Mikołajki m3 222978 868314 1056540 2147832 92,35 dwupiętrowe ha - 43,36 276,87 320,23 4,45 m3 - 13715 132124 145839 6,27 trzypiętrowe ha - - - - - m3 - - - - - o budowie przerębowej ha - - - - - m3 - - - - - w KO i KDO ha - 2,19 101,87 104,06 1,44 m3 - 415 31640 32055 1,38 Obręb jednopięrowe ha 713,53 4449,44 2485,95 7648,92 94,27 Ruciane m3 96543 1395259 1021688 2513490 92,48 dwupiętrowe ha 3,4 40,3 352,49 396,19 4,88 m3 510 18275 158077 176862 6,51 trzypiętrowe ha - - 35,26 35,26 0,43 m3 - - 15880 15880 0,58 o budowie przerębowej ha - - - - - m3 - - - - - w KO i KDO ha - - 33,71 33,71 0,42 m3 - - 11770 11770 0,43

Nadleśnictwo jednopiętrowe ha 5091,97 10964,13 8323,76 24379,86 95,66 Maskulińskie m3 725363 3401438 3316964 7443765 94 dwupiętrowe ha 3,4 96,62 830,39 930,41 3,65 m3 510 37150 376536 414196 5,23 trzypiętrowe ha - - 35,26 35,26 0,14 m3 - - 15880 15880 0,2 o budowie przerębowej ha - - - - - m3 - - - - - w KO i KDO ha - 2,19 139,12 141,31 0,55 m3 - 415 44492 44907 0,57 Tab. 16. Struktura pionowa drzewostanów Nadleśnictwa Maskulińskie.

97

jednopiętrowe dwupiętrowe

w KO i KDO

ha

m3

96,78

3,180,04

97,87

2,100,03

0102030405060708090

100%

Ryc. 40. Struktura pionowa drzewostanów w Obrębie Maskulińskie

ha m3

jednopiętrowe dwupiętrowe

w KO i KDO

ha

m3

92,35

6,271,38

94,11

4,451,44

0102030405060708090

100%

Ryc. 41. Struktura pionowa drzewostanów w Obrębie Mikołajki

ha m3

98

w KO i KDO

ha m3

92,48

6,51 0,580,43

94,27

4,880,43 0,420

102030405060708090

100%

Ryc. 42. Struktura pionowa drzewostanów w Obrębie Ruciane

ha m3

w KO i KDO

ha

m3

94,00

5,23 0,20 0,57

95,66

3,650,14 0,550

102030

40

50

60

70

80

90

100%

Ryc. 43. Struktura pionowa drzewostanów w Nadleśnictwie Maskulińskie

ha m3

99

4.5. Pochodzenie drzewostanów.

Zestawienie powierzchni (ha) i miąższości (m³) wg. rodzajów i pochodzenia oraz grup

wiekowych. Wiek Ogółem Ogółem Obręb

nadleśnictwo Rodzaj i pochodzenie drzewstanów

Jednostka <=40 lat 41- 80 lat >80 lat [ha] [%]

1 2 3 4 5 6 7 8 ha 1,44 1,19 3,73 6,36 0,06 odroślowe

m3 330 265 1380 1975 0,07 ha 23,28 73,94 103,04 200,26 1,97 z samosiewu m3 3010 23560 37732 64302 2,24 ha 2702,55 3714,68 3408,08 9825,31 96,62 z sadzenia m3 401518 1119200 1287041 2807759 97,66 ha 137,2 - - 137,2 1,35 brak informacji m3 984 - - 984 0,03 ha 2864,47 3789,81 3514,85 10169,13 100 ogółem obręb m3 405842 1143025 1326153 2875020 100 ha - - - - -


w tym z panującym gat. obcym m3 - - - - -

ha 5,47 0,71 1,16 7,34 0,1 odroślowe m3 370 153 305 828 0,04

ha 122,06 443,91 442,9 1008,87 14,01 z samosiewu m3 16328 100576 169247 286151 12,3 ha 1376,35 2328,17 2462,21 6166,73 85,6 z sadzenia m3 204030 777595 1050752 2032377 87,39 ha 10,09 10,6 - 20,69 0,29 brak informacji m3 2250 4120 - 6370 0,27 ha 1513,97 2783,39 2906,27 7203,63 100 ogółem obręb m3 222978 882444 1220304 2325726 100 ha - 0,61 - 0,61 0,01

Obręb Mikołajki

w tym z panującym gat. obcym m3 - 240 - 240 0,01

ha 22,61 124,65 116,05 263,31 3,25 z samosiewu m3 3500 30875 39865 74240 2,73 ha 671,83 4365,09 2791,36 7828,28 96,47 z sadzenia m3 93201 1382659 1167550 2643410 97,26 ha 22,49 - - 22,49 0,28 brak informacji m3 352 - - 352 0,01 ha 716,93 4489,74 2907,41 8114,08 100 ogółem obręb m3 97053 1413534 1207415 2718002 100 ha - - 1,57 1,57 0,02

Obręb Ruciane

w tym z panującym gat. obcym m3 - - 415 415 0,02

ha 6,91 1,9 4,89 13,7 0,05 odroślowe m3 700 418 1685 2803 0,04 ha 167,95 642,5 661,99 1472,44 5,78 z samosiewu m3 22838 155011 246844 424693 5,36 ha 4750,73 10407,94 8661,65 23820,32 93,46 z sadzenia m3 698749 3279454 3505343 7483546 94,5 ha 169,78 10,6 - 180,38 0,71 brak informacji m3 3586 4120 - 7706 0,1 ha 5095,37 11062,94 9328,53 25486,84 100 ogółem obręb m3 725873 3439003 3753872 7918748 100 ha - 0,61 1,57 2,18 0,01


w tym z panującym gat. obcym m3 - 240 415 655 0,01

Tab. 17. Pochodzenie drzewostanów.

100

Ryc. 44. Udział procentowy powierzchni drzewostanów wg pochodzenia w Obrębie Maskulińskie

1,97%0,06%

1,35%

96,62%

odroślowez samosiewuz sadzeniabrak informacji

Ryc. 45. Udział procenrowy powierzchni drzewostanów wg pochodzenia w Obrębie Mikołajki

0,29%

0,10% 14,01%

85,60%


101

Ryc. 46. Udział procentowy powierzchni drzewostanów wg pochodzenia w Obrębie Ruciane

0,28%3,25%

96,47%

z samosiewuz sadzeniabrak informacji

Ryc. 47. Udział procentowy powierzchni drzewostanów wg pochodzenia w Nadleśnictwie Maskulińskie

0,71%

5,78%0,05%

93,46%


102

5. Ważniejsze obiekty kultury materialnej i walory historyczne

terenów nadleśnictwa. 5.1. Grunty zarządzie Nadleśnictwa Maskulińskie.


1 a - Cmentarz

113 - Cmentarz

142 g - Groby niemieckiego leśnika i jego rodziny

144 f - Miejsce śmierci Nadleśniczego M. Maskulińskiego i gajowego T. Uszko

358 c - Cmentarz

359 j - Pomnik niemieckiego leśniczego

383 d - Cmentarz

387 h - Cmentarz

440 h - 6 grobów z 1937r.

194B g - Cmentarz mazurski

Obręb Mikołajki

4 f Przedwojenny cmentarz miejski i wojskowy

36 Ai Groby mazurskie

44 a Groby mazurskie

58 d Cmentarz ewangelicki

90 c Cmentarz ewangelicki

93 c Groby mazurskie

166 g Groby mazurskie


223 i Cmentarz




252 b Groby mazurskie

262 b Groby mazurskie

298 i Cmentarz

304 f Cmentarz

103

Obręb Ruciane

345 c - Pojedyńcze groby mazurskie

354 g - Pojedyńcze groby mazurskie

95 b - Wyłuszczarnia nasion (fotografia nr 12)

Fot.15. Wyłuszczarnia nasion w Rucianym-Nidzie

5.2. Grunty w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie.

Środowisko kulturowe omawianego obszaru reprezentuje około 30 zabytków architektury

i budownictwa. Najliczniejszą i najlepiej zachowaną grupą obiektów zabytkowych są zabytki

sakralne. Zabytkowe kościoły i cerkwie stanowią interesujący zespół architektury ze względu

na ich stylistyczne zróżnicowanie, od architektury neogotyckiej po architekturę

104

klasycystyczną. Architekturę świecką reprezentuje zabudowa mieszczańska oraz drewniane

chaty mazurskie z XIX i XX wieku. Założenia dworsko - parkowe to dwory wraz z

ozdobnymi parkami. Wśród zabytkowych cmentarzy dominują cmentarze mazurskie,

ewangelickie i Starowierów z XIX/XX w.

Ważniejsze obiekty kultury materialnej i budownictwa znajdujące się na omawianym

terenie przedstawiono poniżej:

Gmina Ruciane-Nida:

Ruciane-Nida

• zespół kościoła ewangelickiego , bezstylowy, mur. z 1910r.

• dzwonnica drewn. pocz. XX w.

• Park Andersa pomiędzy ul. Dworcową, a jeziorem Guzianka Mała. Powstał

najprawdopodobniej z inicjatywy Richarda Andersa, właściciela ówczesnego tartaku i

wyłuszczarni nasion drzew iglastych, pod koniec XIX wieku.

Wejsuny • kościół ewangelicki neogotycki z 1898 r.

• drewniane chaty mazurskie z k. XIX i pocz. XX w.

Pranie

• muzeum K.I.Gałczyńskiego (fotografia nr 15)

Fot.16. Leśniczówka Pranie, muzeum K.I.Gałczyńskiego

105

Popielno • pozostałości zespołu dworskiego

domy drewn. z pocz. XX w.

magazyn mur. z 1858 r.

park XIX / XX w.

Śwignajno Wielkie

• spichlerz mur.-szach. z 1886 r.

Wojnowo • cerkiew drewn. z l. 1922-27 wg projektu Aleksandra Awajewa z Tweru

• molenna staroobrzędowców mur. z l. 1923-1927

• klasztor filiponów z 1847 r.; rozbudowany w l. 1852-67

Fot. 17. Klasztor filiponów z 1847 r.

106

Wygryny

• drewn. chaty z k. XIX w.

Ukta

• kościół neogotycki z 1845 r., drewn. • dzwonnica drewn. z XIX w. ,w której wiszą dwa dzwony z 1846 r.

Gmina Mikołajki

Mikołajki

• zespół kościoła ewangelickiego P.W. Św. Trójcy

kościół klasycystyczny mur. z l. 1840-42, wieża z 1880 r.

kostnica, ob. budynek gospodarczy szach.-mur. 2 poł. XIX w.

plebania ob. dom mieszkalny mur. 1 poł. XIX w.

budynek gospodarczy mur.-drew. 2 poł. XIX w.

• kościół katolicki MB Różańcowej z 1910 r.

• kaplica cmentarna mur. z pocz. XX w.

• młyn ob. magazyn, mur. z pocz.XX w.

• gazownia przy ul. Portowej mur. z pocz.XX w.

• zabudowa małomiasteczkowa z k. XIX i pocz. XX w.

Baranowo

• dwór klasycystyczny mur. z poł. XIX w., otoczony zabytkowym parkiem • kościół ewangelicki ob. par. rzym.-kat. MB Matki Kościoła mur. z 1907 r.

Lelek ( Nowe Tałty )

• park dworski

Pszczółki • parki dworski

Woźnice • parki dworski • dom nr 35 drewn. k. XVIII w. Zełwągi

• kapliczka z l. 30. XX w. zbudowana przez mormonów

107

• chałupy drewniane z 2.poł.XIX w.

Gmina Pisz

Turośl

• kościół ewangelicki ob. par. rzym.-kat. MB Częstochowskiej mur. z 1848 r.

Znaczącą grupę stanowią cmentarze i pojedyńcze groby mazurskie jak również cmentarze

z I wojny światowej i pojedyńcze groby z okresu II wojny światowej.

Fot. 18. Cmentarz z okresu wojny.

6. Zagrożenia środowiska przyrodniczego.

Trwałość ekosystemów leśnych zależy m.in. od ilości i rozmieszczenia lasów oraz od

możliwości ograniczenia czynników niszczących, będących ubocznym skutkiem działalności

gospodarczej w środowisku leśnym lub poza nim. Równocześnie lasy podlegają naturalnym

przeobrażeniom sukcesyjnym i rozwojowym, które zależą od czynników klimatycznych,

glebowych lub następują w wyniku bezpośrednich zależności między organizmami leśnymi.

108

6.1. Rodzaje zagrożeń środowiska leśnego.

Głównymi czynnikami zagrożenia środowiska leśnego są:

• czynniki antropogeniczne – powstają w wyniku działalności człowieka, która przynosi

szkody w lasach,

• czynniki abiotyczne – powstają w wyniku oddziaływania na las warunków przyrody

nieożywionej,

• czynniki biotyczne – powstają w wyniku procesów życiowych owadów, grzybów i

zwierząt.

Czynniki antropogeniczne:

q zanieczyszczenia powietrza

- energetyka,

- gospodarka komunalna,

- transport,

q zanieczyszczenia wód i gleb

- przemysł,

- gospodarka komunalna,

- rolnictwo,

q przekształcanie powierzchni ziemi

- górnictwo,

- inwestycje,

q pożary lasu

q szkodnictwo leśne

q niewłaściwa gospodarka leśna

- schematyczne postępowanie,

- nadmierne użytkowanie,

- zaniechanie pielęgnacji.

Czynniki abiotyczne:

q czynniki atmosferyczne

- anomalie pogodowe,

- czynniki termiczno – wilgotnościowe,

- wiatr,

q właściwości gleby

- wilgotnościowe,

109

- żyznościowe,

q warunki fizjograficzne

Czynniki biotyczne:

q struktura drzewostanów

- monokultury i gatunki obce,

- niezgodność z siedliskiem,

q szkodniki owadzie

q grzybowe choroby infekcyjne

q nadmierne występowanie roślinożernych ssaków

6.2. Czynniki antropogeniczne.

6.2.1. Zanieczyszczenia powietrza.

Emisja zanieczyszczeń do powietrza

Powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczane różnymi substancjami, zmieniającymi w

otoczeniu źródeł emisji jego naturalny skład lub proporcje składników. Miarą emisji jest

zwykle masa wprowadzonych do atmosfery substancji stałych (pyły wszelkiego rodzaju)

i gazowych, w jednostce czasu, np. na rok.

Emisja może pochodzić:

- ze źródeł punktowych, tj. wszelkiego rodzaju emitorów i wyrzutni wentylatorowych,

- ze źródeł liniowych, przede wszystkim ciągów komunikacyjnych,

- ze źródeł powierzchniowych, tj. hałd popiołów, wysypisk śmieci itp.

Według innych kryteriów emisję można podzielić na:

- niską (w tym komunikacyjną) – zanieczyszczenia emitowane są z wielu lokalnych małych

źródeł o niskich emitorach (do 40 m n.p.t.). Z reguły emisja ta nie jest w żaden sposób

ograniczana, tzn. emitory nie posiadają żadnych filtrów. Niska emisja może tworzyć

w niekorzystnych warunkach meteorologicznych lokalne uciążliwości w pobliżu jej

źródeł.

- wysoką – z kominów wyższych niż 60 m n.p.t. Emisja ta z reguły jest przed skierowaniem

do emitora zmniejszana co najmniej o zawarty w gazach odlotowy pył. Oddziaływanie tej

emisji jest znacznie szersze i z reguły nie wpływa na stan czystości powietrza

w bezpośrednim sąsiedztwie emitorów.

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie zanieczyszczenia gazowe i pyłowe znajdujące się

w powietrzu pochodzą z następujących źródeł:

- „Holzwerk” s.c. R i J Panasiuk,

110

- „Sklejka-Pisz” S.A. w Piszu,

- kotłownie miejskie w Rucianym – Nidzie i w Mikołajkach,

- emisje komunikacyjne oddziałujące przede wszystkim w miesiącach letnich i

wiążące się ze wzmożonym ruchem turystycznym.

Do substancji mających największy udział w emisji zanieczyszczeń, pochodzących

głównie ze spalania energetycznego należą: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenk węgla i pyły.

Stan sanitarny powietrza atmosferycznego

Państwowa Inspekcja Sanitarna określa stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

prowadząc badania w sieci nadzoru ogólnego. Dane z tej sieci stanowią podstawowe źródło

informacji o narażeniu ludności na zanieczyszczenia powietrza w systemie Monitoringu

Oczekiwanych Efektów i Korzyści Zdrowotnych, wynikających z realizacji Narodowego

Programu Zdrowia. Obejmują one pomiary stężeń dla określonych okresów uśredniania

dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego we wszystkich miastach liczących

powyżej 20 tys. mieszkańców.

Tab. 18. Wyniki pomiarów stężeń dwutlenku azotu NO2 na terenie województwa warmińsko-

mazurskiego - w latach 2000-2002.

Dwutlenek azotu (µg/m3) Średnie stężenie w

sezonie Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badań

Stężenie średnie roczne

Najwyższe oznaczone

stężenie 24-godzinne letnim grzewczym

1 2 3 4 5 6 7 2000 15 37 14 15 2001 16 47 16 16

1. Ełk, ul. Mickiewicza 17

2002 14 35 13 14 2000 21 50 20 21 2001 14 28 12 15

2. Giżycko, ul. Suwalska 3

2002 17 37 15 19 2000 34 57 33 34 2001 31 52 32 30

3. Mrągowo, ul. Królewiecka 60b

2002 39 59 40 39 Dopuszczalny poziom NO2 w powietrzu (µg/m3) 56

111

Tab. 19. Wyniki pomiarów stężeń dwutlenku siarki SO2 na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w

latach 2000-2002.

Dwutlenek siarki (µg/m3) Średnie stężenie w





1 2 3 4 5 6 7 2000 1 4 1 1 2001 - 10 - 3


2002 2 13 1 2 2000 5 15 2 7 2001 5 16 2 7


2002 3 18 1 5 2000 3 19 1 5 2001 - 16 - 6


2002 4 25 1 4 Dopuszczalny poziom SO2 w powietrzu (µg/m3) 40 150

Tab. 20. Wyniki pomiarów stężeń pyłu zawieszonego R metodą reflektometryczną na terenie województwa

warmińsko-mazurskiego - w latach 2000-2002.

Pył zawieszony R (µg/m3) Średnie stężenie w





1 2 3 4 5 6 7 2000 9 37 7 11 2001 12 39 - 19


2002 12 33 6 15 2000 13 58 7 13 2001 11 99 - 18


2002 12 33 5 17 2000 12 39 9 15 2001 12 54 6 17


2002 9 62 6 13 Dopuszczalny poziom pyłu w powietrzu (µg/m3) 45 65 -

W ostatnich latach nastąpiła znaczna poprawa jakości powietrza w województwie

warmińsko-mazurskim. Szczególnie ważne z punktu widzenia ograniczenia ilości dwutlenku

siarki i likwidacji zapylenia powietrza są działania podejmowane przez władze samorządowe

i spółdzielnie mieszkaniowe na rzecz ograniczenia niskiej emisji, tj. poprzez likwidacje

osiedlowych kotłowni i podłączanie budynków mieszkalnych do miejskiej sieci ciepłowniczej

112

czy też modernizacje kotłowni i zamiany czynnika grzewczego na bardziej przyjazny

środowisku – na olej lub gaz. Również zakłady przemysłowe zobowiązane są ograniczać

emisję zanieczyszczeń powietrza. Zmniejszeniu emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych

sprzyja modernizacja i przebudowa dróg, a zwłaszcza budowa obwodnic umożliwiających

wyprowadzenie ruchu tranzytowego z zabudowy miejskiej. Wszystkie te działania w

znacznym stopniu powodują zmniejszenie ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery.

6.2.2. Zanieczyszczenia wód.

Wody powierzchniowe

Według obowiązującej obecnie klasyfikacji wody powierzchniowe w poszczególnych

klasach czystości mogą być przeznaczane do niżej wymienionych celów:

• klasa I to wody nadające się do:

- zaopatrzenia ludności w wodę do picia,

- zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia,

- bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych.

• klasa II to wody nadające się do:

- bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niż łososiowate,

- hodowli i chowu zwierząt gospodarczych

- celów rekreacyjnych i wypoczynkowych.

• klasa III to wody nadające się do:

- nawożenia terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych i upraw pod

szkłem itp.

Wody w których przekroczone są normatywne wartości dopuszczalne określa się jako

n.o.n. – wody nie odpowiadające normom.

Monitoring wód powierzchniowych województwa warmińsko - mazurskiego funkcjonuje

w systemie Programu Państwowego Monitoringu Środowiska (WIOŚ, 2002). Realizowany

system pomiarów jakości wód pozwala osiągać następujące cele:

- określenie wielkości i zakresu wpływu większych źródeł zanieczyszczeń,

- kontrola jakości wody na potrzeby ujęć komunalnych,

- kontrola jakości wód granicznych,

- określenie efektów wpływu realizacji inwestycji w zakresie oczyszczania wód.

Program przewiduje badania poszczególnych rzek województwa w 1-, 3- i 5-letnich

cyklach badawczych. Częstotliwość badań danej rzeki uzależniona jest od jej znaczenia

113

gospodarczego, ekologicznego, a także od wielkości i rodzaju źródeł zanieczyszczeń

znajdujących się w zlewni. Zasadniczo program zakłada, że w cyklach 5-letnich będą badane

mniejsze rzeki i cieki na terenach obszarów chronionych. Taki cykl badawczy umożliwi

ocenę jakości zmian naturalnego składu czystości wód dla tych obszarów. W cyklu 3-letnim

będą badane rzeki, w zlewniach których nie występują duże źródła zanieczyszczeń, a

gospodarka wodno-ściekowa na tym obszarze jest w zasadzie unormowana. W cyklach

corocznych prowadzone będą badania rzek, będących źródłami zaopatrzenia dużych miast w

wodę do picia, zasilające lub przepływające przez tereny parków i rezerwatów oraz w

zlewniach, w których znajdują się znaczące źródła zanieczyszczeń. Także coroczny cykl

badawczy założono dla zlewni rzek niedostatecznie chronionych przed wpływem

zanieczyszczeń (brak lub słabo działające oczyszczalnie, uciążliwe źródła zanieczyszczeń

stanowiące duże zagrożenie awaryjnego zanieczyszczenia wód). Sieć pomiarową stanowią:

Krutynia

Krutynia jest rzeką IV rzędu o długości 99,9 km (łącznie z jeziorami, przez

które przepływa) i powierzchni zlewni 710,8 km2. Uchodzi do jeziora Bełdany,

leżącego w zlewni Pisy. Największym jej dopływem jest Babant, noszący również

nazwy Babiętka lub Babięta.

Krutynia jest jednym z najbardziej znanych szlaków turystyki wodnej,

rozpoczynającym się w Sorkwitach na Jeziorze Lampackim, a kończącym się na

Jeziorze Nidzkim w Rucianem Nidzie.

Przepływy charakterystyczne (w m3/s) z okresu 1951-1985 wynosiły:

- Krutynia, wodowskaz Borowski Las: SWQ-1,38; SSQ-0,61; SNQ-0,18;

- Gant (Krutynia), powyżej ujścia Babantu: SWQ - 2,52; SSQ - 1,37; SNQ -

0,62;

- Babięcka Struga, wodowskaz Machary: SWQ - 4,35; SSQ - 2,53; SNQ - 1,29;

- Spychowska Struga, wodowskaz Spychowo: SWQ - 5,50; SSQ - 3,12; SNQ -

1,37;

- Krutynia, wodowskaz Krutyń: SWQ - 7,20; SSQ - 3,96; SNQ - 1,65;

- Krutynia, na granicy dawnych województw olsztyńskiego i suwalskiego:

SWQ - 7,85; SSQ - 4,20; SNQ - 1,77;

- wodowskaz Ukta: SWQ - 8,51; SSQ - 4,45; SNQ - 1,87.

114

Rzeka wielokrotnie zmienia swoją nazwę. W górnym biegu

nazywana jest Warpunką, z Jeziora Białego wypływa jako Dąbrówka. Poniżej jeziora

Gant nosi nazwę Struga Gant, a po połączeniu ze swym prawobrzeżnym dopływem -

Babantem, zmienia nazwę na Babięcka Strugę. Na odcinku od jeziora Zyzdrój Mały

do jeziora Zdrużno zwana jest Spychowska Strugą, a do jeziora Bełdany uchodzi jako

Krutynia.

Krutynia przepływa przez liczne jeziora: Warpuńskie, Zyndackie, Gielądzkie,

Lampackie, Lampasz, Kujno, Dłużec, Białe, Gant, Zyzdrój Wielki, Zyzdrój Mały,

Spychowskie, Zdrużno, Uplik, Mokre, Krutyń-skie, Gardynskie (Ogrodowe). Poniżej

Jeziora Gardyńskiego tworzy dwa rozlewiska zwane jeziorami Malinówko i Jerzewko.

Krutynia przepływa przez mezoregiony - Pojezierze Mrągowskie i Równinę

Mazurską, które należą do makroregionu Pojezierze Mazurskie.

Zlewnia Krutyni zbudowana jest z piasków i żwirów fluwioglacjalnych, a także

z glin zwałowych. Na takim podłożu wykształciły się gleby rdzawe i bielicowe oraz

gleby brunatne właściwe i wyługowane, które charakteryzują się zróżnicowaną

przepuszczalnością. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona. Występują tu liczne

pagórki i zagłębienia bezodpływowe, często zatorfione. W strukturze użytkowania

zlewni znaczną powierzchnię zajmują lasy oraz grunty orne.

W województwie warmińsko-mazurskim Krutynia przepływa przez tereny gmin:

Sorkwity, Piecki, Świętajno i na granicy gmin - Mikołajki i Ruciane Nida. Największymi

miejscowościami położonymi nad rzeką są: Warpuny, Zyndaki, Sorkwity, Dłużec, Babięta,

Spychowo, Krutyń, Ukta i Iznota.

Do rzeki odprowadzane są okresowo ścieki z Ośrodka Wypoczynkowego „Syrenka" w

Krutyni. Kontrola z lipca 1999 roku wykazała, że do rzeki kierowano około 30 m3/d

ścieków, oczyszczonych mechaniczno-biologicznie i po chemicznym strąceniu fosforu.

Ponadto do Jeziora Lampackiego odprowadzane są poprzez rów melioracyjny ścieki z

oczyszczalni w Sorkwitach w ilości okoto 260 m3/d (dane z kontroli WIOś z czerwca 2000

r.). Oczyszczalnia ta jest wyposażona w urządzenia do chemicznego strącania fosforu.

Również do Jeziora Lampackiego dopływają ścieki z Ośrodka Wypoczynkowego w

Maradkach (okoto 4,5 m3/d według kontroli z lipca 2000 r.).

115

Ryc. 48. Klasyfikacja ogólna wód Krutyni

Punktowe źródła zanieczyszczeń:

• Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Warpunach, oczyszczalnia

ścieków w Sorkwitach;

• Ośrodek Wypoczynkowy „Syrenka" w Krutyni.

Badania wód Krutyni w 2000 roku prowadzono w 7 przekrojach pomiarowo-kontrolnych:

- powyżej Jeziora Warpuńskiego, w Warpunach;

- poniżej Jeziora Gielądzkiego, w Sorkwitach;

- w Babiętach;

- poniżej Jeziora Spychowskiego, w Spychowie;

- poniżej Jeziora Krutyńskiego, w Krutyni;

- w Ukcie;

- w Iznocie.

116

Tab. 21. Ocena jakości wód rzeki Krutyni badanych w 2000 roku (klasy czystości według metody CUGW).

Rzeka Nr stan. Lokalizacja przekroju Km

Ocena fizyko-chem.

Wskaźniki decydujące o ocenie fizykochemicznej

Ocena sanitar

na

Sapro-bowość sestonu

Ocena ogólna

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 pow. Jez. Warpuńskiego,

Warpuny

95,0 II ChZT-Mn, ChZT-Cr, Z, NO2, Nog

II II II

2 pon. Jez. Gielądzkiego, Sorkwity

86,0 II

ChZT-Mn, ChZT-Cr II II II

3 Babięta

58,0 III

O2 I II III

4 pon. Jez. Spychowskiego, Spychowo

46,7 II BZT5, ChZT-Cr I II II

5 pon. Jez. Krutyńskiego, Krutyń

25,8 II ChZT-Cr

I II II

6 wodowskaz Ukta 14,3 II O2

I II II

Krutynia

7 Iznota 0,4 II BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr

I II II

Stan czystości wód Krutyni we wszystkich przekrojach pomiarowo-kontrolnych, z

wyjątkiem trzeciego w Babiętach był dobry i odpowiadał II klasie czystości (tab. 1).

Obniżona jakość wód w trzecim punkcie pomiarowym (klasa III) spowodowana była

jedynie niską zawartością tlenu w okresie letnim od czerwca do sierpnia. Najniższe

stężenie tlenu, które przekroczyło granicę dopuszczalną dla II klasy, zanotowano w

sierpniu; wynosiło ono 4,7 mg O2/l. Natlenienie wód rzeki w pozostałych przekrojach było

dobre, na ogół odpowiadało I klasie czystości, a tylko w Ukcie II. Należy podkreślić, że w

przekroju szóstym wszystkie pozostałe wskaźniki fizykochemiczne spełniały wymagania

stawiane wodom I klasy czystości. Zasobność wód rzeki w substancje organiczne była

dość niska średnie roczne wartości wskaźników BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr przeważnie

odpowiadały normatywom I klasy czystości. Wody Krutyni wykazywały również niski

poziom związków biogennych. Jedynie w pierwszym przekroju wody rzeki były bogatsze

w związki azotu, głównie azotany. Związane to było zapewne z dopływem zanieczyszczeń

ze źródeł obszarowych. Stężenia charakterystyczne i średnie roczne azotanów w Warpunach

wynosiły 4,28 i 3,66 mg N/l. W pozostałych przekrojach w czasie całego okresu

badawczego poziom azotu azotanowego nie przekraczał wartości 0,5 mg N/l. Na

kontrolowanym odcinku rzeki stwierdzono bardzo niską zawartość związków fosforu.

Stężenia charakterystyczne i średnie roczne fosforanów i fosforu ogólnego mieściły się w

wymogach I klasy czystości.

117

Od 1999 roku na terenie województwa warmińsko-mazurskiego znalazły się dodatkowo

dwa punkty pomiarowe (w Ukcie i Iznocie), obsługiwane wcześniej przez WIOŚ w

Suwałkach są one nadal monitorowane. Zrezygnowano zaś z przekroju znajdującego się na

terenie dawnego województwa olsztyńskiego, w Nowym Moście, zlokalizowanym

pomiędzy Uktą a Iznotą.

Porównując dane z roku 2000 z uzyskanymi w 1997 roku (na odcinku od Warpun

do miejscowości Krutyń) oraz w 1998 roku (w Ukcie i Iznocie) można stwierdzić, że jakość

wód Krutyni nie uległa zasadniczym zmianom, a obniżona ocena (klasa III) w roku 1997 w

przekroju w Warpunach była spowodowana występowaniem podwyższonej zawartości

związków azotu, zwłaszcza azotanów. Natomiast w 1998 roku w przekroju w Ukcie o III

klasie czystości zadecydowało niskie stężenie tlenu (tab. 17).

Poniżej omówiono klasyfikację wód Krutyni w 2000 roku w poszczególnych grupach

zanieczyszczeń.

Substancje organiczne. Zawartość związków organicznych, wyrażona wskaźnikiem

ChZT-Cr (wartość charakterystyczna), kwalifikowała Krutynię do II klasy, z wyjątkiem

przekroju w Ukcie, w którym stwierdzono I klasę czystości.

Związki azotu i fosforu. Związki azotu na ogół odpowiadały I klasie czystości, jedynie

w pierwszym przekroju azotyny i azot ogólny wskazywały na II klasę czystości. Zasobność

wód w związki fosforu była niska. We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono

wodę I klasy czystości z uwagi na zawartość fosforanów i fosforu ogólnego.

Stan hydrobiologiczny, określony wskaźnikiem saprobowości sestonu, na całym

kontrolowanym odcinku rzeki odpowiadał II klasie czystości.

Stan sanitarny. Miano coli typu kałowego w dwu pierwszych przekrojach spe łniało

wymogi II klasy czystości, a od przekroju w Babiętach utrzymywało się na poziomie I klasy

czystości.

Wigrynia

Wigrynia nazywana również Nidką jest rzeką IV rzędu, o długości 6 km, łączącą

Jezioro Nidzkie z Jeziorem Bełdany.

Zlewnia Wigrynii zbudowana jest z gleb rdzawych i bielicowych, wytworzonych z

piasków luźnych i słabo gliniastych, a także z glin zwałowych. Rzeźba terenu jest

urozmaicona. Występują tam liczne pagórki, zagłębienia bezodpływowe, często zatorfione. W

strukturze użytkowania, przeważającą część stanowią lasy, niewielką zaś łąki i pastwiska.

118

Rzeka przepływa przez mezoregion Równinę Mazurską, która należy do makroregionu

Pojezierze Mazurskie.

Rzeka przepływa przez teren gminy Ruciane-Nida. Największymi miejscowościami

położonymi nad Wigrynia są Ruciane-Nida i Wygryny.

Rzeka zanieczyszczana jest ściekami z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w

Rucianem-Nidzie (około 600 m3/d ścieków według kontroli z kwietnia 2000 r.). Z Ośrodka

Funduszu Wczasów Pracowniczych w Rucianem-Nidzie ścieki (około 30 m3/d ścieków -

kontrola z lipca 2000 r.) odprowadzane są do gruntu w odległości około 0,3 km od rzeki.

Badania wód Wigrynii w 2001 roku prowadzono w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych

zlokalizowanych od przekroju w Rucianem-Nidzie do miejscowości Wygryny (mapa 13).

Wigrynia na kontrolowanej długości prowadziła wody III klasy i pozaklasowe (tab. 1).

Jedynie w pierwszym przekroju, w Rucianem-Nidzie, stwierdzono III klasę czystości, o czym

zadecydowała podwyższona wartość BZT5. W ciągu całego okresu badań tylko jeden raz (w

kwietniu), BZT5 przekroczyło normę dopuszczalną dla II klasy czystości (9,4 mg O2/l).

Stężenia pozostałych wskaźników fizykochemicznych w tym przekroju odpowiadały I lub II

klasie czystości. W okresie wiosennym w tym przekroju zaobserwowano wysokie nasycenie

tlenem wód Wigrynii oraz towarzyszący temu wzrost zawartości substancji organicznych,

przy jednoczesnym wyczerpaniu związków biogennych. Od przekroju na drodze Pisz - Ukta

do miejscowości Wygryny, wody Wigrynii nie odpowiadały normom. W drugim punkcie, po

przyjęciu ścieków z oczyszczalni, stwierdzono pozaklasowe wartości fosforanów, fosforu

ogólnego, a także zły stan sanitarny rzeki. Szczególnie w miesiącu styczniu zanotowano

wysokie wartości fosforu ogólnego - 0,66 mg P/l i fosforanów - 1,52 mg PO4/I. Wody

Wigrynii w przekroju ujściowym, w Wygrynach, były nadal pozaklasowe również z uwagi na

związki fosforu, chociaż ich stężenia były mniejsze. W tym punkcie, w porównaniu do

poprzedniego, stwierdzono wyraźną poprawę stanu sanitarnego rzeki.

Poniżej omówiono klasyfikację wód Wigrynii w 2001 roku w poszczególnych grupach

zanieczyszczeń.

Substancje organiczne, wyrażone wskaźnikami ChZT-Mn i ChZT-Cr, kwalifikowały

Wigrynię przeważnie do II klasy, tylko w pierwszym przekroju ChZT-Mn wskazywało na I

klasę. Natomiast BZT5 w pierwszym i trzecim przekroju odpowiadało III klasie, a w drugim -

II klasie.

Związki azotu i fosforu. Związki azotu na kontrolowanej długości rzeki przyjmowały

wartości odpowiadające I, II lub III klasie czystości. W pierwszym przekroju związki azotu

spełniały wymogi I klasy czystości. W drugim i trzecim zwiększył się ich poziom, z tym że

119

azotany i azot ogólny nadal odpowiadały I klasie czystości, azot amonowy- II, a azotyny- III

klasie czystości. W pierwszym przekroju, w Rucianem-Nidzie, fosforany utrzymywały się na

poziomie I klasy, a fosfor ogólny - II. Natomiast na odcinku od mostu na drodze Pisz - Ukta

do miejscowości Wygryny związki fosforu wzrosły do pozaklasowych. W przekroju poniżej

oczyszczalni (most na drodze Pisz- Ukta) stężenie fosforu ogólnego przyjmowało wartości od

0,1 do 0,66 mg P/l.

Stan hydrobiologiczny.

Indeks saprobowości sestonu w pierwszym i trzecim przekroju odpowiadał II klasie

czystości, a w drugim - III.

Stan sanitarny.

W pierwszym i trzecim przekroju miano coli typu kałowego wskazywało na II klasę, a

w drugim punkcie Wigrynia prowadziła wody pozaklasowe.

Tab. 22. Ocena jakości wód rzeki Wigrynii badanych w 2001 roku (klasy czystości według metody CUGW).

Rzeka Nr stan. Lokalizacja przekroju Km

Ocena fizyko-chem.

Wskaźniki decydujące o

ocenie fizykochemiczne

j

Ocena sanitarna

Saprobowość sestonu

Ocena ogólna

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Ruciane-Nida 5,6 III BZT5 PO4, II II III 2 most na drodze Pisz -

Ukta 3,8 NON Pog PO4, NON III NON

Wigrynia

3 Wygryny 0,3 NON Pog II II NON

120

Ryc. 49. Klasyfikacja ogólna wód Wigrynii. Punktowe źródła zanieczyszczeń: 1. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rucianem-Nidzie, 2. Ośrodek Funduszu Wczasów Pracowniczych w Warszawie, Oddział w Rucianem-Nidzie.

121

Monitoringiem zostały również objęte większe jeziora znajdujące się w zasięgu

terytorialnym nadleśnictwa lub z nim graniczące (WIOŚ, 2002).

Jakość wód jezior ocenia się według:

♦ kryteriów oceny jakości wód jeziornych obejmujących odpowiednio dobrane wskaźniki

stanu czystości (tlen rozpuszczony, ChZT-Cr, BZT5, związki azotu, fosforu,

przewodnictwo elektrolityczne, zawartość chlorofilu, suchej masy sestonu, widzialność

krążka Secchiego, miano coli typu kałowego, terenowe obserwacje biologiczne)

i normatywy zdrowotne (zawartość w wodzie substancji szkodliwych dla zdrowia takich

jak: cyjanki, fenole, metale ciężkie, pestycydy) oraz analiza hydrobiologiczna,

♦ kryteriów podatności jezior na degradację uwzględniających ich cechy

morfometryczno – hydrograficzno – zlewniowe (średnia głębokość jeziora, stosunek

objętości do długości linii brzegowej, procent stratyfikacji wód, procent wymiany wody w

roku, iloraz powierzchni dna czynnego tj. leżącego w zasięgu epilimnionu i objętości

epilimnionu, iloraz powierzchni zlewni całkowitej z powierzchnią jeziora i jego objętości

oraz sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej jeziora).

W tabeli poniżej zamieszczono wskaźniki i normatywy podatności jezior na degradację

(tab. 23).

Kategoria podatności jeziora Wskaźnik

I II III

Głębokość średnia (m) ≥ 10 ≥ 5 ≥ 3

V jeziora (tys. m2) L jeziora (m) ≥ 4,0 ≥ 2,0 ≥ 0,8

% stratyfikacji wód ≥ 35 ≥ 20 ≥ 10

P dna czynnego (m2) V epilimnionu (m3) ≤ 0,10 ≤ 0,15 ≤ 0,30

% wymiany wody w roku ≤ 30 ≤ 200 ≤1000

Współczynnik Schindlera P zlewni + P jeziora (m2) V jeziora (m3)

≤ 2 ≤ 10 ≤ 50

Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej w % jej powierzchni ≥ 60% lasów

< 60% lasów < 60% gruntów ornych

≥ 60% gruntów ornych

Tab. 23. Wskaźniki i normatywy podatności jezior na degradację.

Określenie klasy czystości opiera się zatem na sumarycznej ocenie wszystkich

wskaźników jakości wody, a określenie kategorii na wszystkich wskaźnikach podatności

122

zbiornika na degradację. Klasę czystości i kategorię podatności na degradację określa się

w trzystopniowej skali.

Z badań czystości jezior przeprowadzonych w latach 1987-2000 wynika, że nie ma na

terenie Nadleśnictwa Maskulińskie jezior nie odpowiadających normom.

Klasyfikację badanych jezior przedstawia tabela 20.

Lp. Nazwa jeziora Rok badań Klasa czystości Kategoria

podatności na degradację

1. Śniardwy 1997; 2003 II II1)

2. Nidzkie 1998 II II1)

3. Mikołajskie 1997; 2003 III III1)

4. Tałty 1997; 2003 III III1)

Tab. 24. Zestawienie klas czystości i kategorii podatności na degradację jezior występujących na obszarze zasięgu terytorialnego nadleśnictwa. 1) Występowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń odprowadzających ścieki do dopływu jeziora 2) Występowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń odprowadzających ścieki bezpośrednio do jeziora

Wody podziemne

Wody podziemne ze względu na duże zasoby oraz wysoką jakość są bardzo ważnym

źródłem zaopatrzenia w wodę do picia. Duże znaczenie gospodarcze oraz występujące

powszechnie zagrożenie wód podziemnych, a także brak możliwości ich szybkiego

odnawiania, wymusza stałą kontrolę jakości poprzez prowadzenie systemu monitoringu wód

podziemnych, który jest elementem Programu Państwowego Monitoringu Środowiska.

Program ten przewiduje prowadzenie badań w sieci krajowej, sieciach regionalnych i

lokalnych (WIOŚ, 2002).

Sieć krajową tworzą stanowiska badawcze rozmieszczone na obszarze całego kraju.

Zadaniem sieci krajowej jest stała kontrola jakości wód podziemnych we wszystkich

poziomach użytkowania, poza oddziaływaniem lokalnych źródeł zanieczyszczeń. Celem

badań w sieci krajowej jest śledzenie zmian chemizmu wód podziemnych i sygnalizacja

zagrożeń w skali kraju. Pobór prób oraz badania laboratoryjne wody wykonywane są według

jednolitych metod przez Państwowy Instytut Geologiczny.

Dla potrzeb monitoringu stosuje się następujące klasy jakości zwykłych wód

podziemnych:

klasa Ia – wody najwyższej jakości; o naturalnym chemiźmie, w pełni odpowiadające

wymogom sanitarnym; nadają się do picia bez uzdatniania;

123

klasa Ib – wody wysokiej jakości; nieznacznie zanieczyszczone o naturalnym chemiźmie,

odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych; możliwe jest okresowe ich

uzdatnianie;

klasa II – wody średniej jakości; o naturalnym chemiźmie, jak również zmienione

antopogenicznie, zanieczyszczone, wymagające uzdatniania;

klasa III – wody niskiej jakości; cechy fizyczne i zawartość głównych wskaźników

zanieczyszczenia znacznie przekraczają normy obowiązujące dla wód pitnych; uzdatnianie

ich jest nieopłacalne.

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Maskulińskie znajdują się 2 punkty pomiarowe

sieci krajowej. Charakterystykę punktów, oraz wyniki prowadzonych w nich badań

przedstawia poniższa tabela. Klasa jakości wody Lp Nr punktu Miejscowość Stratygrafia Głębokość

w-wy Rodzaj

wód Obszary GZWP 2001 r. 2002 r.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 844 Mikołajki Q 2,1 G Ib Ib 2 1138 Ruciane Nida Q 4,5 G 215 Ib nb

Tab. 25. Charakterystyka punktów pomiarowych sieci krajowej. Objaśnienia: Q, Tr, K - cztwartorzęd, trzeciorzęd, kreda W,G - wgłębne, gruntowe numery GZWP wg Mapy GZWP w skali 1:500 000 pod red. A. S. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r. (aktualizacja Mapy - PIG,2000 r.).

Monitoring regionalny jest uzupełnieniem rozpoznania zmian jakości wód

podziemnych w stosunku do sieci krajowej. Jest on prowadzony na terenie nadleśnictwa w 2

punktach. Wyniki pomiarów przedstawia poniższa tabela.

Klasa jakości wody

Wskaźniki odpowiadające

wodzie o niskiej jakości w 2002 r.

Nr punktu Miejscowość Stratygrafia

Głęb. stropu

warstwy

Obszary GZWP

2001 2002 III klasa

NOK -pozaklasyf.

Wskaźniki powyżej

normy dla wody do spożycia w 2002 r.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 Mikołajki Q 20,7 II II Fe, Mn 2 Karwica Q 124,0 216,215 Ib nb - - -

Tab. 26. Charakterystyka punktów pomiarowych sieci monitoringu regionalnego. Objaśnienia: Q, Tr, K - cztwartorzęd, trzeciorzęd, kreda numery GZWP wg Mapy GZWP w skali 1:500 000 pod red. A. S. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r. (aktualizacja Mapy - PIG,2000 r.).

6.2.3. Zanieczyszczenia i przekształcenia powierzchni gleby.

Zanieczyszczenia gruntów wiążą się ściśle z chemizmem opadów atmosferycznych

oraz odpadami przemysłowymi i komunalnymi, a także z rolniczym użytkowaniem gruntów.

124

Chemizm opadów atmosferycznych

Masa substancji wprowadzana do podłoża przez opady atmosferyczne (tzw. opad

mokry) zależy od stężenia tych substancji w powietrzu i ilości wody opadowej. Ze względu

na zawartość zanieczyszczeń, wody deszczowe mają istotny wpływ na degradację

środowiska. Negatywny wpływ na środowisko mają przede wszystkim kwasotwórcze związki

siarki i azotu, kwaśne deszcze, związki biogenne i metale ciężkie. Duża kwasowość opadów

powoduje mineralizację gleby i ługowanie z niej wielu substancji, co jest przyczyną wtórnego

zanieczyszczenia wody opadowej i wielokrotnego zwiększenia zawartych w niej ładunków

zanieczyszczeń. Wyniki badań w ramach krajowego monitoringu wskazują, że depozycja

zanieczyszczeń z atmosfery w 2000 roku na obszarze województwa warmińsko - mazurskiego

na tle innych województw jest mniejsza niż średnie obciążenie całego kraju. Stopień

obciążenia wprowadzanymi wraz z opadami ładunkami zanieczyszczeń na obszar

województwa warmińsko – mazurskiego na tle innych województw oraz rozkład przestrzenny

charakterystycznych zanieczyszczeń przedstawiają ryciny 50-57.

Wielkość ładunków zanieczyszczeń wnoszonych wraz z opadami na teren

województwa warmińsko – mazurskiego, w porównaniu do innych województw jest

mniejsza, więc ich wpływ na stan środowiska w województwie jest adekwatnie mniejszy.

Zanieczyszczenia te mogą wpływać na degradację gleb, obszarów leśnych oraz wód

powierzchniowych. Zanieczyszczenia transportowe w atmosferze, wprowadzane z wodami

opadowymi na powierzchnię gruntów, stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych

i nie mogą być pomijane w przedsięwzięciach związanych z realizacją programów

ochronnych i renaturalizacyjnych.

125

Ryc. 50. Roczne ładunki jednostkowe siarczanów ( w kg SO4/ha ) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

Ryc. 51. Roczne ładunki jednostkowe azotanów i azotynów (w kgN/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

126

Ryc. 52. Roczne ładunki jednostkowe jonu wodorowego (w kgH+/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

Ryc. 53. Roczne ładunki jednostkowe azotu ogólnego (w kgN/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

127

Ryc. 54. Roczne ładunki jednostkowe fosforu ogólnego (w kgP/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

Ryc. 55. Roczne ładunki jednostkowe miedzi (w kgCu/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

128

Ryc. 56. Roczne ładunki jednostkowe kadmu (w kg Cd/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

Ryc. 57. Roczne ładunki jednostkowe ołowiu (w kgPb/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2000 roku na obszar poszczególnych województw oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa warmińsko – mazurskiego.

129

Gospodarka odpadami

Zgodnie z definicją, podaną w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 roku (Dz. U. nr 96,

poz. 592), odpady to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami

substancje ciekłe, powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania

człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały. Do odpadów zalicza się

również osady ściekowe z oczyszczalni. Ustawa powyższa obowiązuje od 1 stycznia 1998

roku i określa zasady postępowania z odpadami, a w szczególności zasady zapobiegania

powstawaniu odpadów lub minimalizacji ich ilości, usuwaniu odpadów z miejsc ich

powstawania, a także wykorzystania lub unieszkodliwiania w sposób zapewniający ochronę

życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska.

Zasady postępowania z odpadami regulują następujące akty prawne:

- Ustawa „Prawo Ochrony Środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz.

627),

- Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz. 628),

- Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 roku (Dz. U.

Nr 63, poz. 638),

- Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami

oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11 maja 2001 roku (Dz. U. nr 63,

poz. 639),

- Ustawa o wprowadzeniu ustawy – „Prawo ochrony środowiska”, ustawy o odpadach oraz

o zmianie niektórych ustaw z dnia 27 lipca 2001 roku (Dz. U. nr 100, poz. 1085),

- Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 roku (Dz.

U. nr 132, poz. 622, późn. zm.).

Uciążliwość odpadów dla środowiska następuje w wyniku dużego nagromadzenia

odpadów na stosunkowo małej powierzchni, gdzie składowana masa wpływa negatywnie na

środowisko, a przede wszystkim:

- zanieczyszcza wody gruntowe i powierzchniowe,

- zanieczyszcza atmosferę oraz gleby i okoliczną szatę roślinną, stanowi zagrożenie

sanitarno-epidemiologiczne z uwagi na wysoki udział substancji organicznych,

sprzyjających rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych,

- niszczy walory estetyczne środowiska przez niekorzystne zmiany krajobrazu. Powoduje to

wyłączanie z użytkowania terenów rolniczych i leśnych, które są zajmowane pod

składowiska odpadów (hałdy i wysypiska).

130

Na terenie obszaru zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Maskulińskie najistotniejsze

zagrożenie stanowią odpady komunalne pochodzące z gospodarstw domowych i obiektów

użyteczności publicznej.

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym postępowania z odpadami komunalnymi jest

ustawa z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (Dz. U. nr

132, 622 z późn. zm.), znowelizowana z dniem 1 października 2001 roku. Należy podkreślić,

że postępowanie z odpadami komunalnymi musi odbywać się na podstawie przepisów ustawy

o odpadach z 27 kwietnia 2001 roku.

Obowiązek prowadzenia planowej gospodarki odpadami komunalnymi ustawa nakłada na

organy gminy. Do podstawowych zadań gminy w tym zakresie należą:

- budowa, utrzymanie i eksploatacja własnych lub wspólnych z innymi gminami

instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych,

- zorganizowanie selektywnej zbiórki, segregacji oraz magazynowania odpadów

komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych, przydatnych do odzysku oraz

współdziałanie z przedsiębiorcami podejmującymi działalność w zakresie

gospodarowania tego rodzaju odpadami,

- ustalanie (przez radę gminy) wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na

terenie nieruchomości, dotyczących między innymi prowadzenia we wskazanym

zakresie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych.

Zgodnie z ustawą o odpadach, zadania te powinny realizować gminy na podstawie planu

gospodarki odpadami, który powinien być częścią ogólnego programu ochrony środowiska.

Według ustawy o odpadach – odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach

domowych, a także odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych

wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów

powstających w gospodarstwach domowych.

Głównym źródłem powstawania odpadów komunalnych związanych z działalnością

bytowo gospodarczą człowieka w środowisku są przede wszystkim gospodarstwa domowe

zlokalizowane terenach miejskich i wiejskich oraz obiekty infrastruktury. Zdecydowanie

większa część odpadów komunalnych powstaje w gminach miejskich. Odpady z terenów

wiejskich, trafiające na składowiska charakteryzują się mniejszym udziałem substancji

organicznych, papieru oraz zwiększonym udziałem tworzyw sztucznych i szkła. Na terenach

wiejskich papier i tektura są wykorzystywane w celach opałowych, a odpady organiczne są

zagospodarowywane jako pasza lub kompostowane.

131

Przy zachowaniu wysokiego tempa konsumpcji oraz braku skutecznego systemu

gromadzenia i wykorzystywania surowców wtórnych ilość odpadów komunalnych może

wzrosnąć.

Wykaz funkcjonujących składowisk odpadów komunalnych w zasięgu terytorialnym

nadleśnictwa (2002 r.).

Lp Powiat Gmina Miejscowość Rok

uruchomienia

Powierzchnia składowiska

[ha]

Ilość odpadów przyjętaw

2002 r.[Mg]

Ilość nagrom. Odpadów [Mg]

Ilość zagospodarow

ana ze składowiska

[Mg]

Sposób zabezpieczeni

a podłoża

Drenaż odcieków

Monitoring–badany

komponent

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 mrągowski Mikołajki Zełwągi 1990 2,70 5 218,0 37 728,0 - brak brak brak

2 piski Ruciane Nida Wólka 1993 1,77 1281,0 72714,0 - folia tak brak

Tab. 27. Wykaz składowisk odpadów komunalnych.

Gospodarka odpadami (z wyłączeniem odpadów komunalnych) stanowi niewielki

problem w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa ze względu na małą ilość zakładów

przemysłowych. Pod pojęciem gospodarowania odpadami rozumie się zbieranie, transport,

odzysk (gospodarcze wykorzystanie), unieszkodliwianie odpadów, a także nadzór nad tego

rodzaju działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.

Unieszkodliwione

Lp Powiat Wytworzone Magazynowane Odzysk przez składowanie

w inny sposób

1 2 3 4 5 6 7 1 mrągowski 18811,146 688,236 16856,936 39,720 1574,711 2 piski 58803,733 9166,492 47989,529 1614,370 73,341

Tab. 28. Gospodarka odpadami w powiatach 2002 roku (w Mg)

Wśród odpadów wykorzystanych w najwyższym procencie dominowały:

• odpady organiczne z rolnictwa i przetwórstwa żywności, wykorzystane w 98,7%

(pasze dla zwierząt, nawozy),

• odpady z kształtowania i powierzchniowej obróbki metali i tworzyw sztucznych,

wykorzystane w 99%,

• popioły lotne ze spalania węgla kamiennego i żużle, wykorzystane w 95,5% (w

budownictwie drogowym, do produkcji materiałów budowlanych, niwelacji terenów i

dróg),

• odpady opakowaniowe, wykorzystane w 95%,

• odpady z przetwórstwa drewna i produkcji mebli, wykorzystane w 89,2% głównie do

celów energetycznych i w ogrodnictwie,

• złomy metaliczne, wykorzystane w 80%.

132

Dużym problemem wymagającym pilnego rozwiązania są „dzikie” wysypiska śmieci

stanowiące plagę lasów. Sterty śmieci leżące na skrajach lasów, w zagajnikach

i w przydrożnych rowach szczególnie szpecą krajobraz. Brak selektywnej zbiórki odpadów

komunalnych powoduje wywóz na wysypiska lokalne i „dzikie” odpadów niebezpiecznych

takich jak: zużyte świetlówki, lampy rtęciowe, akumulatory, baterie itp.

Problemem staje się również zagospodarowanie lub utylizacja osadów ściekowych.

Większość powstających w oczyszczalniach ścieków osadów ściekowych nie jest

wykorzystywana rolniczo. Przeważnie są one składowane na wysypiskach odpadów lub

wykorzystywane do rekultywacji wysypisk.

6.2.4. Hałas.

Hałas jest drganiem rozprzestrzeniającym się w powietrzu w postaci fal akustycznych o

częstotliwościach i natężeniach stwarzających uciążliwość dla ludzi i środowiska. Stopień

uciążliwości hałasu zależy zarówno od jakości dźwięku, jak również od nastawienia odbiorcy.

Ten sam dźwięk przez jedną osobę może być oceniany jako przyjemny i pożądany, a przez

inną jako uciążliwy i szkodliwy, czyli hałas i to bez względu na parametry fizyczne.

Podstawowym technicznym wskaźnikiem oceny poziomu hałasu w środowisku lub ogólnej

oceny stanu klimatu akustycznego jest równoważny poziom dźwięku wyrażany w decybelach

(dB).

Klimat akustyczny jest to zespół zjawisk akustycznych, występujących na danym

obszarze. Hałas pochodzenia antropogenicznego, występujący w środowisku zewnętrznym,

można podzielić na dwie podstawowe kategorie: hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy,

lotniczy) i hałas przemysłowy. Rozwój komunikacji i transportu oraz wzajemne przenikanie

terenów przemysłowych z obszarami zabudowy mieszkaniowej lub innymi wymagającymi

ochrony sprawia, że problem uciążliwości hałasu dotyczy obecnie nie tylko dużych miast, ale

również mniejszych ośrodków. Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska

wywiera hałas komunikacyjny, a w szczególności drogowy, z uwagi na powszechność

występowania i długi czas oddziaływania. Hałas kolejowy i lotniczy, pomimo że należy do

źródeł hałasu o najwyższych parametrach, ma mniejsze znaczenie ze względu na jego lokalny

charakter. Oddziaływanie hałasu lotniczego i kolejowego dotyczy stosunkowo niewielkiego

procentu ludności zamieszkałej w pobliżu lotnisk i linii kolejowych. Zjawiska związane z

oddziaływaniem akustycznym zakładów przemysłowych i usługowych mają również

charakter lokalny. Hałas powoduje ujemne skutki zdrowotne dla społeczeństwa, jak również

wpływa na pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego.

133

Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, zależne od sposobu zagospodarowania

i funkcji terenu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych

i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 roku (Dz.U. nr 66, poz. 436).

Leśno-rolniczo-turystyczny charakter omawianego terenu sprawia, że podstawowym

źródłem hałasu, decydującym o klimacie akustycznym tego terenu, jest komunikacja. Jedną

z głównych przyczyn zwiększającego się w ostatnich latach zagrożenia hałasem jest

intensyfikacja ruchu drogowego. Uciążliwość tras komunikacyjnych zależy głównie od

natężenia ruchu, struktury strumienia pojazdów, prędkości pojazdów, rodzaju i stanu

technicznego nawierzchni oraz odległości zabudowy od drogi. Bardzo ważnym czynnikiem

jest także stan techniczny pojazdów. Szczególnie uciążliwy dla środowiska przyrodniczego

jest transport drogowy, a szczególnie ruch tranzytowy pojazdów ciężkich. Przez teren

nadleśnictwa przebiegają drogi krajowe: droga nr. 16 Orzysz - Mikołajki – Mrągowo; droga

nr. 58 Pisz – Ruciane – Nida – Szczytno oraz drogi wojewódzkie: Ruciane - Nida – Piecki i

Ruciane - Nida – Mikołajki. W celu poprawy szkodliwego oddziaływania hałasu

komunikacyjnego należy dążyć między innymi do poprawy nawierzchni dróg. Poza

bezpośrednimi zagrożeniami szlaki komunikacyjne odgrywają jeszcze jedną bardzo

niekorzystną rolę. Przecinanie przez nie ekosystemów powoduje izolację sąsiadujących

z drogą (szczególnie o dużym natężeniu ruchu) biocenoz leśnych. Powoduje to ograniczanie

przepływu materiału genetycznego między odizolowanymi populacjami.

Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, powodowanego przez poszczególne

grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne

oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych (wg zał. do rozp. MOŚZNiL z dnia 13

maja 1998 roku, Dz. U. nr 66, poz. 436)

134

Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB

drogi lub linie kolejowe* pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu

Lp. Przeznaczenie terenu pora dnia -przedział czasu

odniesienia równy 16 godzinom

pora nocy -przedział czasu

odniesienia równy 8 godzinom

pora dnia -przedział czasu

odniesienia równy 8 najmniej

korzystnym godzinom dnia

pora nocy -przedział czasu

odniesienia równy 1 najmniej

korzystnej godzinie nocy

1. a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej b. Tereny szpitali poza miastem

50 40 40 35

2. a. Tereny wypoczynkowo -rekreacyjne poza miastem b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej c. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży d. Tereny domów opieki e. Tereny szpitali w miastach

55 45 45 40

3. a.Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. Tereny zabudowy zagrodowej

60 50 50 40

4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych

65 55 55 45

Tab. 29. Dopuszczalne poziomy hałasu. * wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym.

Wartości progowe poziomów hałasu w środowisku (wg zał. do rozp. MŚ z dnia 09.01.2002 roku, Dz. U. nr 8, poz. 81)

135

Progowy poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku

drogi lub linie kolejowe * pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu

Lp. Przeznaczenie terenu Pora dnia (przedział

czasu odniesienia równy 16 godzinom)

pora nocy (przedział czasu

odniesienia równy 8 godzinom)

pora dnia (przedział

czasu odniesienia

równy 8 najmniej

korzystnym godzinom dnia)

pora nocy (przedział

czasu odniesienia

równy 1 najmniej

korzystnej godzinie nocy)

1. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 60 50 50 45

2. Tereny wypoczynkowo-re-kreacyjne poza miastem 60 50 - -

3.

1. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2. Tereny zabudowy szpitalnej, sanatoryjnej i domów opieki społecznej

65 60 65 60

4. Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 67 57

Tab. 30. Progowe poziomy hałasu. * wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym.

6.2.5. Promieniowanie elektromagnetyczne.

W ostatnich latach zwrócono uwagę na skutki działania promieniowania

elektromagnetycznego niejonizującego, w szczególności promieniowania o wysokiej

częstotliwości. Szczególnie szkodliwe oddziaływanie na środowisko mają linie wysokiego

napięcia, w pobliżu których wytwarzają się napięcia i prądy niebezpieczne dla zdrowia i życia

ludzi. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki

bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych organizmu, mogą wystąpić

zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów rozrodczego, hormonalnego,

krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Rozwój sieci energetycznej wiąże się także

z degradacją terenów leśnych, przez które bardzo często prowadzi się linie energetyczne

w celu zmniejszenia kosztów inwestycyjnych. Wskutek takiego „taniego” rozwiązania las

ulega bardzo często „poćwiartowaniu”. Obecność pól elektromagnetycznych (o częstotliwości

50 Hz) ma także degenerujący wpływ na rośliny i zwierzęta. U roślin obserwuje się

opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt natomiast zaburzenia

neurologiczne i w krążeniu, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności.

136

Przebieg linii wysokiego napięcia na omawianym terenie pokazuje „Mapa walorów

przyrodniczych, wartości kultury materialnej oraz zagrożeń środowiska przyrodniczego

Nadleśnictwa Maskulińskie”.

6.2.6. Pożary lasu.

Całość lasów nadleśnictwa została zakwalifikowana do II kategorii zagrożenia

pożarowego - średnie zagrożenie pożarowe. Zaliczenie do tej kategorii dokonano w oparciu

o wyliczenia uwzględniające siedliskowe typy lasu, skład, wiek i strukturę drzewostanów,

średnie ilości występowania pożarów, warunki klimatyczne określone współczynnikiem

hydrotermicznym Sielaninowa, jak też wskaźniki zanieczyszczenia powietrza emisjami

przemysłowymi.

Zagrożenie pożarowe na terenie nadleśnictwa jest nierównomierne, a wynika to głównie

ze zróżnicowania siedliskowego, gatunkowego i wiekowego poszczególnych kompleksów

leśnych oraz skali penetracji lasu przez miejscową ludność i ruch turystyczny. Ponadto

rozwijający się ruch turystyczny po drogach państwowych i lokalnych, przebiegających przez

tereny leśne, różne formy wypoczynku i rekreacji, zbieranie płodów leśnych oraz wypalanie

łąk przylegających do obszarów leśnych stwarza niebezpieczeństwo powstania pożarów.

W dziesięciu latach minionego okresu gospodarczego na terenie nadleśnictwa miało

miejsce 35 pożarów na łącznej powierzchni 29,36 ha. Przeciętna wielkość pożarów leśnych

wyniosła 0,84 ha, co świadczy o ich szybkim wykrywaniu i gaszeniu.

Szczegółowe dane dotyczące zagrożenia pożarowego omówione są w „Planie ochrony

przeciwpożarowej” zamieszczonym w Tomie I Planu Urządzenia Lasu. Nadleśnictwo na

bieżąco współpracuje z Powiatową Komendą Państwowej Straży Pożarnej w Piszu i

Mrągowie.

6.2.7. Szkodnictwo leśne.

Zwalczaniem przestępstw i wykroczeń leśnych na terenie nadleśnictwa zajmuje się straż

leśna i pracownicy terenowi administracji nadleśnictwa.

Do bezpośrednich form negatywnego oddziaływania ludzi na lasy należy zaliczyć:

• wywożenie śmieci do lasu,

• nielegalną wycinkę i kradzież drewna,

• kłusownictwo,

• kradzieże sadzonek z upraw i niszczenie drzewek,

• niszczenie urządzeń turystycznych, tablic informacyjnych i ostrzegawczych,

137

• kaleczenie drzew,

• niszczenie stanowisk roślin chronionych,

• płoszenie zwierzyny, niszczenie gniazd, mrowisk.

W związku rozległością terenów Nadleśnictwa Maskulińskie całkowite

wyeliminowanie wyżej wymienionych szkodliwych zjawisk jest niemożliwe. Znajdują się one

jednak pod stałym nadzorem, dlatego też ich natężenie nie jest w stanie wyrządzić środowisku

naturalnemu większych szkód. Kradzieże drewna dotyczą najczęściej nielegalnego

pozyskania od jednej do kilku sztuk drzew średnich klas wieku lub kradzieży już

wyrobionych sortymentów. Jeżeli chodzi o kłusownictwo, to jego najbardziej

rozpowszechnioną formą na omawianym terenie jest najprymitywniejsza, ale zarazem

najbardziej niehumanitarna metoda czyli stawianie wnyków.

Uciążliwym problemem jest zaśmiecanie lasu w wyniku prowadzenia prac rolnych,

budowlanych lub nielegalnego wysypywania odpadów komunalnych przez okoliczną ludność.

Znacznym problemem jest również pozostawianie opakowań po paliwie, oleju i napojach

chłodzących przez osoby wykonujące usługi na rzecz nadleśnictwa. Ze względu na

atrakcyjność turystyczną omawianego terenu duże zaśmiecanie lasu ma miejsce w okresie

sezonu turystycznego. W omawianym nadleśnictwie zjawisko to jest rozwiązywane na

bieżąco poprzez systematyczne uprzątanie oraz stały nadzór nad najbardziej narażonymi

obszarami.

6.2.8. Presja turystyczna.

Ze względu na swoje położenie („centrum” Mazur, szlaki żeglarskie, bardzo

atrakcyjne tereny pod względem turystycznym), teren nadleśnictwa Maskulińskie jest

narażony na bardzo dużą presję turystyczną.

Szlaki turystyczne przebiegające przez teren nadleśnictwa nie kolidują z prowadzoną

przez nadleśnictwo gospodarką i nie wpływają negatywnie na drzewostany. Co roku zwiększa

się ilość osób przebywających w lesie, co powoduje narastanie presji turystycznej. Większość

osób porusza się po odpowiednio przygotowanych i wyznaczonych szlakach turystycznych.

Taka turystyka stwarza niewielkie zagrożenie dla środowiska naturalnego. Większe szkody

wyrządzają osoby nie przestrzegające obowiązujących zakazów. Zdarzają się przypadki

wyrzucania śmieci z samochodów, wjazdu do lasu samochodami i biwakowanie w miejscach

niedozwolonych. Wynikiem tego jest zaśmiecanie terenu, płoszenie zwierząt leśnych,

niszczenie runa leśnego i niebezpieczeństwo wystąpienia lokalnych pożarów. Tego typu

138

przewinienia są karane przez Straż Leśną wypisaniem mandatu lub skierowaniem wniosku do

Sądu Grodzkiego. W celu niwelowania negatywnych zjawisk związanych z turystyką, tereny

najbardziej atrakcyjne znajdują się pod stałym dozorem administracji leśnej, zwłaszcza w

miesiącach letnich.

6.2.9. Wadliwe wykonywanie czynności gospodarczych.

Szkody te, choć minimalizowane i nie zamierzone mogą być wynikiem niedbale lub

błędnie wykonywanych czynności gospodarczych, najczęściej przy pracach związanych

z użytkowaniem lasu. Należą tu przede wszystkim:

• zniszczenia odnowień podokapowych i odnowień na gniazdach, niszczenie runa

i wierzchnich warstw gleby, korzeni, koron i pni, w wyniku niewłaściwie

przeprowadzonej ścinki drzew i zrywki drewna,

• kaleczenie drzew i niszczenie dróg w wyniku używania niewłaściwego taboru

transportowego,

• zagrożenia ze strony owadów wynikające z przelegiwania w lesie i na składnicach

przejściowych nie okorowanego i nie zabezpieczonego drewna,

• potencjalne szkody od pożarów, wynikające z nieprzestrzegania przepisów

przeciwpożarowych,

• zaśmiecanie lasu przez pozostawianie w lesie pustych, plastikowych opakowań po

napojach, opakowań po oleju i paliwie używanych do pilarek i innego sprzętu.

6.3. Czynniki abiotyczne.

6.3.1. Czynniki atmosferyczne.

W minionym okresie gospodarczym na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie nie

wystąpiły niekorzystne zjawiska atmosferyczne powodujące szkody w lasach.

Największym potencjalnym zagrożeniem dla lasów Nadleśnictwa Maskulińskie,

któremu dodatkowo nie sposób jest przeciwdziałać, a jedynie można niwelować ich skutki,

jest ryzyko wystąpienia huraganowych wiatrów lub trąb powietrznych. Zjawiska te, mogą

doprowadzić do zniszczenia lasu na dużych obszarach, jak to miało miejsce niedawno (07. 07.

2002r.) w części nadleśnictw Puszczy Piskiej i Boreckiej.

Innym zagrożeniem o skali ogólnokrajowej jest ciągły spadek poziomu wód

gruntowych. Zjawisko to prowadzi do osłabienia drzew leśnych, a zwłaszcza świerka i

jesionu i czyni je podatnymi na ataki szkodliwych owadów i patogenów grzybowych. W

139

skrajnych przypadkach może to też prowadzić do degradacji i zubożenia siedlisk leśnych, np.

przez murszenie gleb torfowych.

Niestety, prognozy dotyczące globalnych zmian klimatycznych przewidują w

przyszłości znacznie większe zagrożenie ekosystemów leśnych ze strony klimatu niż obecnie

(Sadowski M., Galiński W., 1998). Będzie to miało związek z ociepleniem klimatu Ziemi

spowodowanym nadmierną emisją do atmosfery antropogenicznych gazów cieplarnianych

(głównie dwutlenku węgla i metanu). Drugi Raport IPCC (Międzynarodowy Zespół ds.

Zmian Klimatu) opublikowany w 1996 r. przewiduje, że w strefie umiarkowanej w latach

1990 – 2050 należy się spodziewać wzrostu temperatury w lecie i w zimie o 1 – 2oC.

Przewidywane są częste okresy suszy i wysokiej temperatury oraz znacznie częstsze niż

obecnie występowanie silnych wiatrów. Stresy powodowane przez te czynniki będą

zmniejszały stabilność lasów i zwiększały ich podatność na zanieczyszczenia przemysłowe

oraz presję szkodników owadzich i patogenów grzybowych. Długowieczne drzewa leśne

mogą mieć problemy z dostosowaniem się do zmieniających się warunków siedliskowych.

Ciepły klimat nie będzie sprzyjał rozwojowi gatunków iglastych (głównie sosny i świerka),

których udział będzie się zmniejszał. Przewiduje się, że na terenie Polski największe szanse

przetrwania będą miały drzewa o szerokim zakresie tolerancji siedliskowej, jak topola czy

olsza. Zwiększy się również udział i przyrost masy ciepłolubnych drzew liściastych,

zwłaszcza dębu bezszpułkowego i buka.

6.3.2. Gleby porolne.

Charakterystyczne cechy gleby porolnej to:

• obecność warstwy płużnej ukształtowanej w wyniku uprawy rolniczej gleby związanej

z orką i nawożeniem; jest to warstwa silnie ubita, słabo przepuszczalna, 20-30 cm pod

powierzchnią gruntu i do tej głębokości w zasadzie ograniczają się w zasadzie procesy

przemian i obiegu materii organicznej oraz aktywności biologicznej gleby porolnej,

• szybkie wyczerpywanie się materii organicznej oraz niewielkie jej rezerwy,

• specyficzna aktywność mikrobiologiczna, faworyzująca proces mineralizacji, a więc

końcowe stadium rozkładu materii organicznej,

• brak biologicznego kompleksu glebowego właściwego glebie leśnej, zarówno jeśli chodzi

o mikrofaunę oraz zbiorowiska grzybów i bakterii,

• brak lub nadmiar azotu – brak, jeśli od zakończenia uprawy upłynęło 10-15 lat i procesy

wymywania zubożyły kompleks glebowy w związki azotu; nadmiar, jeśli uprawę rolniczą

zaprzestano niedawno.

140

Gleby porolne charakteryzują się też znaczną zawartością próchnicy, składników

pokarmowych i wyższym odczynem pH. Znaczna jest również przewaga mikroflory

bakteryjnej na grzybową. W takich warunkach dochodzi często do zahubienia, a nawet do

ginięcia całych zalesień, z reguły w wieku 20-40 lat.

Głównymi cechami drzewostanów powstałych na gruntach porolnych są: uproszczona

struktura gatunkowa, wiekowa, wysokościowa oraz specyficzne warunki glebowo-

siedliskowe. Z ekologicznego punktu widzenia drzewostany te są bliższe agrocenozom,

pozbawionym właściwości samoregulacyjnych, niż ekosystemom leśnym, w których sieć

powiązań troficznych i biologiczna różnorodność zapewniają trwałą biologiczną stabilność.

W tym sensie pierwsze pokolenie drzew na dawnym gruncie nieleśnym stanowi pewną fazę

procesu lasotwórczego, sztucznie zainicjowanego, przez narzucenie obcego zbiorowiska

leśnego. Adaptacja takiego zbiorowiska niesie w sobie zawsze zjawiska chorobowe. Znaczna

część gruntów dawniej użytkowanych rolniczo zalesiona została sosną, bez względu na

potencjalne możliwości siedliska. Przyczynia się to do pojawiania się ognisk huby

korzeniowej (Fomes annosus) i opieńki miodowej (Armillaria mellea). Uprawy i młodniki na

gruntach porolnych są też miejscami atakowane przez grzyby osutki (Lophodermium sp.).

Chorobom powodowanym przez grzyby patogeniczne towarzyszy cały zestaw szkodników

owadzich, zwłaszcza szeliniaka, zakorków, zmienników, przypłaszczka, zwójki sosnowej,

tycza cieśli i innych. Proces lasotwórczy na glebach porolnych zbiega się w czasie

z narastaniem zjawisk zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody oraz eutrofizacji środowiska

glebowego. Wszystko to sprawia, że konieczna jest systematyczna przebudowa obszarów

monolitycznych na biocenozy zrównoważone z warunkami siedlisk.

Drzewostany na gruntach porolnych występują w Nadleśnictwie Maskulińskie na

powierzchni 2179,65 ha, co stanowi tylko 8,1 % ogólnej powierzchni lasów (gruntów leśnych

zalesionych i niezalesionych). W poszczególnych obrębach leśnych grunty porolne mają

następujący udział:

obręb Maskulińskie – 935,63 ha, co stanowi 8,8 %ogólnej powierzchni lasów,

obręb Mikołajki – 1098,29 ha co stanowi 13,4 %ogólnej powierzchni lasów,

obręb Ruciane – 145,73 ha, co stanowi 1,7 % ogólnej powierzchni lasów.

Z uwagi na niewielką powierzchnię drzewostanów na gruntach porolnych, można

przyjąć iż w omawianym nadleśnictwie jest to problem marginalny.

141

6.4. Czynniki biotyczne.

6.4.1. Struktura drzewostanów.

6.4.1.1. Formy degradacji ekosystemu leśnego.

Borowacenie (pinetyzacja)

Borowacenie (zwane często pinetyzacją) występuje w drzewostanach na siedliskach

borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. W zależności od udziału sosny lub innych

gatunków iglastych w górnej warstwie drzew wyróżniono borowacenie:

• słabe, jeśli udział sosny w składzie gatunkowym drzewostanu na siedliskach borów

mieszanych wynosi ponad 80% powierzchni, 50-80% na siedliskach lasów mieszanych i

do 30% na siedliskach lasowych,

• średnie, jeśli udział sosny przekracza 80% na siedliskach lasów mieszanych i wynosi 30-

60% na siedliskach lasów,

• mocne, jeśli udział sosny w składzie gatunkowym na siedliskach lasów wynosi ponad

60%.

Zestawienie powierzchni wg form borowacenia w nadleśnictwie przedstawia poniższe

zestawienie oraz obrazujące go wykresy: Wiek Ogółem Ogółem Obręb

nadleśnictwo Stopień

borowacenia <=40 lat 41- 80 lat >80 lat [ha] [%] 1 2 3 4 5 6 7

Obręb brak 391,21 377,66 82 850,87 22,71 Maskuliăskie słabe 871,37 886,44 1007,1 2764,91 73,79 średnie 41,98 43,68 29,58 115,24 3,08 mocne 2,17 - 13,57 15,74 0,42 Obręb brak 420,74 767,27 211,08 1399,09 19,71 Mikołajki słabe 649,05 1023,28 1219,89 2892,22 40,74 średnie 395,03 759,77 974,96 2129,76 30 mocne 37,89 216,05 423,93 677,87 9,55 Obręb brak 106,46 236,55 161,1 504,11 12,37 Ruciane słabe 331,49 1017,87 1207,5 2556,86 62,72 śednie 77,13 228,51 592,31 897,95 22,03 mocne 7,63 19,52 90,17 117,32 2,88 Nadleśnictwo brak 918,41 1381,48 454,18 2754,07 18,46 Maskulińskie słabe 1851,91 2927,59 3434,49 8213,99 55,05 średnie 514,14 1031,96 1596,85 3142,95 21,06 mocne 47,69 235,57 527,67 810,93 5,43 Tab. 31. Zestawienie powierzchni wg form borowacenia w Nadleśnictwie Maskulińskie.

Analiza powyższego zestawienia wykazuje, że pinetyzacja mocna w Nadleśnictwie

Maskulińskie dotyczy tylko 5,43 % powierzchni lasów nadleśnictwa.

142

Stopień Borowacenia (%)

0 10 20 30 40 50 60 70 80


Obręb Mikołajki

Obręb Ruciane

NadleśnictwoMaskulińskie

mocne

średnie

słabe

brak

Ryc. 58. Stopnie borowacenia w Nadleśnictwie Maskulińskie.

Neofityzacja

Neofityzacja czyli wnikanie lub wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia do

składu gatunkowego drzewostanów jest formą degradacji. Jej sprawcami są zazwyczaj niżej

wymienione gatunki obce.

Sosna Banksa (Pinus banksiana) jest drzewem występującym w Kanadzie i USA gdzie

rośnie na najsuchszych, ubogich glebach. Do Europy została sprowadzona w 1785 roku i była

używana do zalesiania wydm. Obecnie drzewostany kiedyś posadzone są usuwane, ponieważ

produkcją i jakością drewna wyraźnie ustępuje sośnie pospolitej.

Daglezja (Pseudotsuga menziesii) naturalnie występuje w Ameryce Północnej, gdzie

należy do największych drzew. W lasach naturalnych osiąga 55-75 m wysokości. Największa

daglezja, rosnąca w stanie Washington, miała 117 m wysokości i 457 cm pierśnicy. Jest

drzewem długowiecznym, okazy 500-letnie nie są rzadkie, maksymalny wiek dochodzi do

1000 lat. Została sprowadzona do Anglii w 1827 roku i wkrótce rozprzestrzeniła się niemal

w całej Europie. Pierwsze, nie istniejące już dziś, okazy zostały posadzone w Polsce około

1830 roku. Daglezja jest drzewem, które może znaleźć zastosowanie jako gatunek ozdobny.

Rosnąc samotnie zachowuje żywe gałęzie niemal do podstawy pnia, wymaga jednak dużo

miejsca. Lepiej znosi warunki miejskie aniżeli rodzima jodła czy świerk.

143

Dąb czerwony (Quercus rubra) naturalnie występuje w Ameryce Północnej, gdzie jest

najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem dębu, dorastającym do 50 metrów wysokości.

Sadzony nadal w naszych lasach ze względu na jego szybki wzrost, odporność na mróz

i mniejsze wymagania w stosunku do gleby od rodzimych dębów.

Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia) to drzewo rosnące w USA i została

sprowadzona do Europy. W Rumuni i na Węgrzech tworzy już lite drzewostany. Ma małe

wymagania glebowe i dużą siłę odroślową, co powoduje, że jeśli pojawi się na jakimś terenie,

jest ją bardzo ciężko usunąć. Traktowana jest obecnie jak chwast leśny i najczęściej

występuje przy drogach oraz na nieużytkach, gdzie się samoistnie rozprzestrzenia poprzez

odrośla korzeniowe.

Klon jesionolistny (Acer negundo) pochodzi z atlantyckiej części Ameryki Północnej.

Sadzony często w miastach i wzdłuż dróg, bardzo łatwo rozmnaża się za pomocą nasion. Nie

był sadzony w lasach, jednak ze względu na dużą zdolność rozprzestrzeniania się wnika do

drzewostanów, głównie wzdłuż dróg. Drzewo to mające duże wymagania świetlne przegrywa

konkurencję o światło z naszymi rodzimymi gatunkami i dlatego nie występuje w głębi lasu.

Należy je jednak usuwać podobnie jak grochodrzew z naszych drzewostanów, ponieważ

drzewa te, gdy napotykają sprzyjające warunki (np. zrąb) szybko się rozprzestrzeniają i ze

względu na szybki wzrost w młodości utrudniają odnowienie właściwych gatunków.

Żywotnik olbrzymi (Thuja gigantea) występuje w zachodniej części Ameryki

Północnej. W ojczyźnie dorasta do wysokości 30 – 60 m i pierśnicy 1,2 – 2,4 m. Obradza co 2

lub 3 lata; żyje bardzo długo: 500 – 1000 lat. Do Europy sprowadzony w 1854 r. Jako drzewo

parkowe; wprowadzany doświadczalnie do upraw leśnych.

Na podstawie terenowych prac taksacyjnych IV rewizji urządzania lasu można

stwierdzić, że lasy Nadleśnictwa Maskulińskie nie są zagrożone neofityzacją. Gatunki obce są

gatunkami panującymi tylko w jednym wydzieleniu w obrębie Mikołajki i w jednym w

obrębie Ruciane (dotyczy to dębu czerwonego). Na terenie poszczególnych obrębów gatunki

obce występują także pojedynczo lub miejscami. W obrębie Maskulińskie w 16

wydzieleniach występuje pojedynczo kasztanowiec, wiśnia i dąb czerwony; w obrębie

Mikołajki w 58 wydzieleniach występują: akacja, dąb czerwony, daglezja, sosna wejmutka,

żywotnik; w obrębie Ruciane w 39 wydzieleniach występują: akacja, dąb czerwony, sosna

wejmutka, sosna czarna. Widać zatem wyraźnie, że w omawianym obiekcie udział gatunków

obcych nie jest duży, a co za tym idzie nie mają one wpływu na degradację ekosystemu

leśnego jako całości.

144

6.4.2. Zgodność składu gatunkowego drzewostanu z siedliskiem.

Zgodność składu gatunkowego z siedliskiem ustala się na podstawie oddzielnych

kryteriów dla upraw oraz młodników i drzewostanów starszych.

Kryteria stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem dla upraw

przedstawiają się następująco:

a) stopień 1 - skład gatunkowy zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest gatunkiem

panującym w uprawie i jego udział lub suma udziału gatunków głównych nie różni się

więcej niż o 20% od przewidywanego w orientacyjnym składzie odnowienia,

b) stopień 2 - skład gatunkowy częściowo zgodny z siedliskiem, jeśli suma udziału gatunków

głównych różni się o 21 - 50% od przewidywanego w orientacyjnym składzie odnowienia,

c) stopień 3 - skład gatunkowy niezgodny z siedliskiem, jeżeli suma udziału gatunków

głównych różni się więcej niż o 50% od przewidywanego w orientacyjnym składzie

odnowienia.

Kryteria stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem dla młodników i

drzewostanów starszych przedstawiają się następująco:

a) stopień 1 - skład gatunkowy zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest gatunkiem

panującym, a w składzie gatunkowym występują wszystkie gatunki przyjętego typu

gospodarczego, w drzewostanach dwupiętrowych uwzględnia się łączny skład gatunkowy

w obydwu piętrach, a w drzewostanach KO uwzględnia się tylko skład gatunkowy

młodego pokolenia,

b) stopień 2 - skład gatunkowy częściowo zgodny z siedliskiem, jeżeli gatunek główny jest

gatunkiem panującym, lub gdy gatunek główny nie jest gatunkiem panującym lecz w

składzie gatunkowym występują wszystkie gatunki przyjętego typu gospodarczego, w

drzewostanach dwupiętrowych uwzględnia się łączny skład gatunkowy w obydwu

piętrach, a w drzewostanach KO uwzględnia się tylko skład gatunkowy młodego

pokolenia,

c) stopień 3 - skład gatunkowy niezgodny z siedliskiem, jeżeli nie są spełnione wymogi

określone dla stopni 1 i 2, co oznacza, że gatunek główny nie jest gatunkiem panującym i

jednocześnie w składzie gatunkowym nie występują wszystkie gatunki przyjętego typu

gospodarczego drzewostanu.

Powierzchniowy udział stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w obrębach

i nadleśnictwie przedstawia poniższe zestawienie oraz obrazujący go wykres:

145

Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem

w % powierzchni Obręb 1 2 3 Razem

1 2 3 4 5 Maskulińskie 88 9 3 100 Mikołajki 42 41 17 100 Ruciane 82 14 4 100 Nadleśnictwo 73 20 7 100 Tab. 32 Powierzchniowy udział stopni zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w obrębach i w

nadleśnictwie.

Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiemw Nadleśnictwie Maskulińskie

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Maskulińskie Mikołajki Ruciane Nadleśnictwo

%

1-zgodny 2-cz. zgodny 3-niezgodny

Ryc. 59. Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem w Nadleśnictwie Maskulińskie.

Jak widać z powyższych danych, zarówno w całym nadleśnictwie, jak i w

poszczególnych obrębach dominują drzewostany o składzie gatunkowym zgodnym z

siedliskiem. Najwięcej drzewostany o składzie gatunkowym niezgodnym, jak i częściowo

zgodnym, z siedliskiem występuje na terenie obrębu Mikołajki.

6.4.3. Szkodniki owadzie i grzybowe choroby infekcyjne.

Stan zdrowotny lasów jest przedmiotem stałej obserwacji i oceny przez służby terenowe

nadleśnictwa i aparat kontrolny Lasów Państwowych.

146

Pojawienie się gradacji kornika drukarza i innych korników towarzyszących stanowi

bardzo poważne zagrożenie dla drzewostanów świerkowych. W drzewostanach sosnowych

duże zagrożenie występuje podczas masowego występowania brudnicy mniszki, strzygonii

choinówki i boreczników. Natomiast w drzewostanach dębowych zagrożeniem jest nadmierne

pojawienie się szkodników pierwotnych dębu, takich jak miernikowce i zwójki. Na gruntach

porolnych chorobom powodowanym przez grzyby patogeniczne towarzyszy cały zestaw

szkodników owadzich, zwłaszcza szeliniaka, zakorków, zmienników, przypłaszczka, zwójki

sosnowej, tycza cieśli i innych.

Niekorzystne warunki wodne ostatnich lat (obniżenie się poziomu wód gruntowych)

wpływają na osłabienie fizjologiczne drzewostanów i ich zwiększoną podatność na choroby.

Także huraganowe wiatry, oprócz wyrządzania bezpośrednich szkód, są czynnikiem

osłabiającym drzewostany. Uszkodzenia koron, pni, strzał oraz systemów korzeniowych

powodują bardzo szybkie zasiedlanie drzew przez szkodniki wtórne.

W minionym okresie gospodarczym na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie wystąpiła

konieczność zwalczania strzygonii choinówki na powierzchni 834 ha w 2001 roku.

Oprócz zwalczania szkodliwych owadów nadleśnictwo ogranicza ich populacje także

przez ochronę pożytecznej fauny, polegającą na: wieszaniu skrzynek lęgowych dla ptaków,

dokarmianiu ptaków, zakładaniu remiz i grodzeniu mrowisk.

Grzybowe choroby infekcyjne nie stanowią na terenie omawianego nadleśnictwa

większego problemu, głównie dzięki niewielkiej powierzchni drzewostanów rosnących na

gruntach porolnych.

6.4.4. Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków.

Liczne badania wykazały, że przy dużym przegęszczeniu łowisk, żadne zabezpieczające

środki techniczne nie są skuteczne. Dotyczy to również grodzenia upraw i stosowania

środków odstraszających, gdyż zwierzyna zmienia tylko miejsce żerowania. Ustalenie na

właściwym poziomie stanu dużych roślinożerców prowadzi do zmniejszenia szkód w młodym

pokoleniu lasu. Obok zagęszczenia, istotnym warunkiem jest stosunek liczbowy płci i skład

wiekowy populacji zbliżony do warunków naturalnych. Im mniej korzystny jest stosunek

ilościowy płci i skład wiekowy populacji, tym większe są szkody w drzewostanach. Jedną z

przyczyn wzrostu szkód jest ograniczenie bazy żerowej, w tym powierzchni otwartych. Na

wielkość szkód istotny wpływ ma także zakłócanie rytmu dobowego zwierzyny, wielkość

chmary jeleni i częste polowania z podchodu.

147

Stan zwierzyny płowej na terenie administrowanym przez Nadleśnictwo Maskulińskie

według inwentaryzacji na dzień 31. 03. 2004 r. przedstawiał się następująco:

• łosie – 25 szt.,

• jelenie – 1025 szt.,

• sarny –1628 szt.

W okresie minionych 10 lat szkody od zwierzyny występowały w drzewostanach

nadleśnictwa przeciętnie na powierzchni ok. 80 ha rocznie i dotyczyły przeważnie upraw i

młodników. Szkody od zwierzyny kształtują się więc w omawianym obiekcie na poziomie

gospodarczo znośnym. Nadleśnictwo stara się ograniczyć te szkody poprzez:

- prowadzenie planowej gospodarki łowieckiej,

- grodzenie upraw (corocznie na pow. 54 ha),

Foto. 19 Uprawa ogrodzona siatką.

- mechaniczne zabezpieczanie drzewek (corocznie na pow. 98 ha),

- chemiczne zabezpieczanie drzewek (corocznie na pow. 128 ha),

- poprawę bazy żerowej zwierzyny (zakładanie poletek żerowych, uproduktywnianie łąk

śródleśnych oraz dokarmianie).

6.5. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o inwentaryzację BULiGL.

W trakcie prac taksacyjnych IV rewizji urządzania lasu dokonano rejestracji uszkodzeń

występujących aktualnie w uprawach, młodnikach oraz drzewostanach starszych. Ich rodzaj

148

oraz rozmiary przedstawia poniższe zestawienie oraz obrazujący go wykres (według stanu na

01.01.2005 r.):


Obręb Mikołajki Obręb Ruciane Nadleśnictwo

Maskulińskie Rodzaj uszkodzeń (czynnik sprawczy) Powierzchnia zredukowana - ha %

1 2 3 4 5 6 Opieńka 1,50 - 0,43 1,93 0,2% Huba korzeniowa 76,23 20,90 116,39 213,52 17,4% Owady 8,79 12,00 25,28 46,07 3,8% Inne grzyby i bakterie 33,30 54,77 20,91 108,98 8,9% Wiatr i okiść 6,46 4,16 3,12 13,74 1,1% Pożar 1,96 0,22 4,73 6,91 0,6% Zwierz. (spałowanie) 357,78 305,99 128,89 792,66 64,8% Zwierz. (zgryzanie) 0,31 0,76 2,81 3,88 0,3% Zwierz. (inne) - - 2,06 2,06 0,2% Inne czynniki 1,37 1,35 - 2,72 0,2% Razem 487,70 431,84 304,62 1224,16 100,0% Tab. 33. Powierzchnia zredukowana rodzajów uszkodzeń w obrębach i Nadleśnictwie Maskulińskie.

Z zestawienia wynika, że na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie powierzchniowo

najwięcej drzewostanów uszkadzała zwierzyna płowa.

Powierzchnia zredukowana rodzajów uszkodzeń w Nadleśnictwie Maskulińskie (%)

17,8%

0,2%

0,2% 0,3%

0,2%

3,9%

1,1%0,6%

9,1%

66,5%

OpieńkaHuba korzeniowaOwadyInne grzyby i bakterieWiatr i okiśćPożarZwierz. (spałowanie)Zwierz. (zgryzanie)Zwierz. (inne)Inne czynniki

Ryc. 60. Powierzchnia zredukowana rodzajów uszkodzeń.

6.6. Poziom uszkodzeń drzewostanów w oparciu o monitoring.

Przewidywane zmiany klimatu, wiązane przez wielu naukowców z nadmierną emisją

dwutlenku węgla, utrzymująca się wysoka emisja tlenków azotu i stale wysoka emisja

dwutlenku siarki tworzą złożony układ czynników antropogenicznych niekorzystnie

149

oddziaływujących na lasy. Siła ich negatywnego wpływu zależy od odporności ekosystemów

leśnych na stresy, a ta zmienia się w zależności od warunków siedliskowych, jak również

warunków wilgotnościowych występujących w danym roku. Program monitoringu lasu jest

podstawowym systemem, który pozwala śledzić zmiany kondycji zdrowotnej lasów Europy w

metodycznie zunifikowany sposób.

Problem oceny poziomu uszkodzenia lasów w Polsce stał się bardzo znaczący

w połowie lat osiemdziesiątych, w związku z silnym oddziaływaniem wysokich

zanieczyszczeń powietrza na lasy. Uchwałą Kolegium Lasów Państwowych z dnia 21 marca

1984 roku oraz Zarządzeniem nr 39 Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych z dnia 16

grudnia 1985 roku utworzono system pomiarów zanieczyszczeń powietrza na terenach

leśnych (monitoring techniczny) z czasem przekształcony w monitoring lasu. Organizację

sieci i koordynację systemu monitoringu lasu powierzono Instytutowi Badawczemu

Leśnictwa. Istotną rolę w funkcjonowaniu monitoringu lasu odgrywa Biuro Urządzania Lasu

i Geodezji Leśnej, które współdziałając z Instytutem Badawczym Leśnictwa wykonuje

większość prac terenowych.

Monitoring lasu jest systemem oceny środowiska leśnego i kondycji zdrowotnej

drzewostanów na podstawie ciągłych lub periodycznych obserwacji i pomiarów wybranych

indykatorów na stałych powierzchniach obserwacyjnych.

Podstawowymi celami monitoringu lasu są:

• określenie przestrzennego zróżnicowania stanu zdrowotnego lasów,

• śledzenie zmian stanu zdrowotnego lasów w czasie,

• ocena poziomu różnorodności gatunkowej runa leśnego,

• analiza związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem zdrowotnym lasu a

biotycznymi i abiotycznymi czynnikami środowiska,

• opracowanie krótkookresowych prognoz zmian stanu zdrowotnego lasu.

Zadaniami monitoringu są:

v dostarczanie informacji do jednostek administracji Lasów Państwowych o stanie lasu dla

podejmowania optymalnych decyzji planistycznych, hodowlanych i gospodarczych,

v gromadzenie informacji użytecznych przy formułowaniu polityki leśnej oraz polityki

ekologicznej państwa,

v wypełnianie zobowiązań międzynarodowych podjętych w ramach Konwencji o

Transgranicznym Przemieszczaniu się Zanieczyszczeń na Dalekie Odległości, Konwencji

150

o Ochronie Bioróżnorodności oraz rezolucjach Strasburskiej i Helsińskiej Paneuropejskiej

Ministerialnej Konferencji dotyczącej Ochrony Lasów w Europie.

Stałe powierzchnie obserwacyjne (SPO) są podstawowym elementem struktury systemu

monitoringu lasu. Rozmieszczenie i wybór powierzchni odzwierciedla strukturę

powierzchniową, gatunkową, wiekową oraz stan zdrowotny lasów w Polsce.

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie znajdują się trzy stałe powierzchnie

obserwacyjne monitoringu biologicznego I rzędu. Powierzchnie te zlokalizowane są w

następujących oddziałach: obręb Maskulińskie oddz. 395 f (nr pow. 55); obręb Mikołajki

oddz. 264h (nr pow. 134G); obręb Ruciane oddz. 322 d (nr pow. 52).

Na powierzchniach SPO corocznie, od momentu ich założenia, przeprowadzana jest

ocena stanu zdrowotnego drzew, w oparciu o szereg cech morfologicznych korony.

Szczególną uwagę przywiązuje się do szacunków defoliacji i odbarwienia aparatu

asymilacyjnego, które przeprowadza się w 5% odstopniowaniu. Na 5% powierzchni

przeprowadzane są powtórne szacunki defoliacji przez grupę ekspertów. Zebrane wyniki

służą do oceny zgodności szacunków defoliacji pomiędzy taksatorami a grupą ekspertów, jak

również do określenia prawdopodobieństwa zgodności szacunków defoliacji dla

monitorowanych gatunków drzew w różnych zakresach agregacji danych i różnych częściach

kraju.

Wyniki szacowania defoliacji i odbarwień są grupowane łącznie i wg gatunków

w klasy:

- klasa 0 – od 0 do 10% - bez defoliacji

- klasa 1 – od 11do 25% - lekka defoliacja (poziom ostrzegawczy)

- klasa 2 – od 26 do 60% - średnia defoliacja

- klasa 3 – powyżej 60% - silna defoliacja

- klasa 4 – drzewa martwe

W czasie obserwacji dokonanych w roku 2000 na SPO I rzędu zlokalizowanych na

terenie Nadleśnictwa Maskulińskie, średni poziom defoliacji oceniony został na poziomie

odpowiadającemu „1 klasie defoliacji”.

6.7. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska.

Zdarzenia wynikające z niedoskonałości postępu cywilizacyjnego są głównymi

czynnikami zagrażającymi bezpieczeństwu obywateli i środowisku przyrodniczemu. W

wyniku tych zagrożeń mamy coraz częściej do czynienia z coraz to nowymi rodzajami

katastrof i awarii w zakładach – instalacji technologicznych, urządzeń technicznych oraz

151

środków komunikacji. Na wzrost liczby zagrożeń mają również wpływ realia gospodarcze.

Największe zagrożenia stwarzają zakłady, które posiadają duże ilości substancji

niebezpiecznych. Dominujące są tu w szczególności zagrożenia związane z ich

magazynowaniem i transportowaniem.

W myśl ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (PSP) i ochronie przeciwpożarowej,

straż pożarna spełnia wiodącą rolę w ratownictwie chemicznym i ekologicznym. Działania

jednostek PSP w zakresie ratownictwa chemicznego polegają na bezpośredniej likwidacji

zagrożeń stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe (TSP) lub inne niebezpieczne

materiały chemiczne. Natomiast działania z zakresu ratownictwa ekologicznego mają na celu

ograniczenie możliwości skażenia środowiska poprzez stosowanie skutecznych zabezpieczeń

bądź też likwidację skutków skażeń na drodze neutralizacji.

Na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie nadzwyczajne zagrożenia środowiska mogą

wystąpić w wypadku uszkodzenia środka transportu, którym przewożony jest niebezpieczny

środek chemiczny lub biologiczny. W ostatnim czasie daje się zauważyć wzrost liczby

przewozów takich materiałów. Najczęściej przewożonymi materiałami niebezpiecznymi są

paliwa płynne oraz komponenty do paliw: toluen i ksylen. Inne często transportowane

materiały niebezpieczne to: amoniak, chlor, cyjanowodór i fosgen. Najbardziej narażone na

wystąpienie nadzwyczajnych zagrożeń środowiska na omawianym terenie są więc obszary

bezpośrednio przylegające do głównych tras drogowych i linii kolejowej.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 15

czerwca 1999 roku w sprawie przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych, w ostatnim

czasie podjęto szereg działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa obywateli. Między

innymi zobowiązano przewoźników materiałów niebezpiecznych do informowania Komendy

Wojewódzkiej PSP o rodzaju przewożonych substancji, przez co transport będzie

monitorowany przez stanowiska PSP. Wszystkie stanowiska kierowania PSP wyposażone

zostały w sprzęt i oprogramowanie umożliwiające wspomaganie decyzji i prowadzenie

prostych symulacji awarii z uwzględnianiem warunków geograficznych i meteorologicznych.

7. Inwestycje mające wpływ na stan środowiska przyrodniczego. W ostatnich latach na omawianym terenie lub w jego sąsiedztwie przeprowadzono

następujące przedsięwzięcia mające wpływ na środowisko przyrodnicze:

v Związane z ochroną powietrza atmosferycznego (WIOŚ, 2003):

152

Wykaz inwestycji z zakresu ochrony atmosfery, dofinansowanych przez WFOŚiGW w

Olsztynie (WIOŚ,1999 - 2003).

LP. INWESTOR NAZWA ZADANIA 1 2 3

1999 r. 1 ZOZ Pisz Budowa kotłowni olejowej z sieciami przesyłowymi

i węzłami cieplnymi w SP ZOZ w Piszu. 2000 r.

1 Gmina Mikołajki Modernizacja kotłowni osiedlowych z węglowych na olejowe w Mikołajkach.

2 Urząd Gminy Piecki Modernizacja kotłowni z węglowej na olejową w budynku OSP w Pieckach.

2001 r. 1 Instytut Ekologii PAN Modernizacja systemu ciepłowniczego Stacji

Hydrobiologicznej w Mikołajkach z wykorzystaniem pomp ciepła.

2 Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie

Modernizacja systemu ciepłowniczego Stacji z wykorzystaniem biomasy.

3 Wojewódzki Warmińsko-Mazurski Inspektorat Skupu i Prztwórstwa Artykułów Rolnych

Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze spalania substancji organicznych.

2002 r. 1 „Sklejka-Pisz" SA w Piszu Modernizacja kotłowni zakładowej z wykorzystaniem

biomasy (zrębki i odpady drewniane). 2 Przedsiębiorstwo Turystyczne

„Jurand" w Mikołajkach Modernizacja systemu grzewczego ośrodka wypoczynkowego w Mikołajkach z wykorzystaniem kolektorów słonecznych.

v Związane z ochroną wód.

Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej,

dofinansowanych przez WFOŚiGW w Olsztynie (WIOŚ,1999 - 2003).


2000r. 1 Stacja Badawcza Rolnictwa

Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie

Budowa oczyszczalni ścieków wraz z siecią kanalizacji sanitarnej i przepompowniami w Popielnie

2001 r. 1 Urząd Miasta i Gminy Ruciane-

Nida Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej dla gminy Ruciane-Nida.

2002 r. 1 Samorząd Województwa

Warmińsko-Mazurskiego Likwidacja nadzwyczajnych zagrożeń środowiska - zwiększenie bezpieczeństwa

2003 r. 1 Gmina Orzysz Budowa kanalizacji sanitarnej Okartowo - Nowe

Guty

153

LP. INWESTOR NAZWA ZADANIA 1 2 3 2 Gmina Mrągowo Budowa kanalizacji sanitarnej Góra Czterech

Wiatrów - etap III Polska Wieś 3 Przedsiębiorstwo Wodociągów

i Kanalizacji w Piszu Budowa linii do higienizacji osadów na oczyszczalni ścieków w Piszu

v Związane z ochroną przyrody, edukacją ekologiczną, monitoringiem i nadzwyczajnymi

zagrożeniami środowiska.


1999 r. 1 WOŚ UW Olsztyn Leczenie drzew pomnikowych i oznakowanie głazów

pomnikowych 2 WOŚ UW Olsztyn Restytucja i reintrodukcja gatunków zagrożonych 3 ZO PZW Olsztyn Restytucja i reintrodukcja zagrożonych gatunków ryb

rzecznych 4 WOŚ UW Olsztyn Zakup dwóch łodzi z silnikami dla Straży Rybackiej 5 WOM Olsztyn Warsztaty dla nauczycieli szkół podstawowych i

ponadpodstawowych - „Styl życia i edukacja ekologiczna"

6 WOM Olsztyn VII Edycja Konkursu Biologiczno-Ekologicznego Szkół Podstawowych Województwa Olsztyńskiego

7 WSP Olsztyn Finał Wojewódzki XIV Olimpiady Wiedzy Ekologicznej

8 WSP Olsztyn III Międzynarodowy Konkurs Filmów Ekologicznych „VIDEKO"

9 Zarząd Województwa Warmińsko-Mazur-skiego

Konkurs „Czysta i Piękna Zagroda - Estetyczna Wieś"

10 WSSE Olsztyn Zakup aspiratorów do pobierania prób powietrza w ramach Państwowego Monitoringu Ochrony Powietrza

11 UW WOŚ Olsztyn Organizacja monitoringu przeciwpowodziowego na terenie województwa warmińsko-mazurskiego

12 UW WOŚ Olsztyn Badania monitoringu regionalnego wód powierzchniowych województwa warmińsko-mazurskiego

13 KW PSP Olsztyn Zakup sprzętu specjalistycznego dla potrzeb ratownictwa techniczno-ekologiczno-chemicznego

14 WIOŚ Olsztyn Zakup samochodu terenowego na potrzeby monitoringu

2000 r. 1 Regionalny Związek

Pszczelarzy Zwalczanie chorób pszczół i poprawa genetyczna matek pszczelich

154

LP. INWESTOR NAZWA ZADANIA 1 2 3 2 Wojewódzki Związek

Pszczelarzy Zwalczanie chorób pszczół

3 Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk

Strategia ochrony i monitoringu populacji rysia i wilka w Polsce północno-wschodniej

4 Wojewoda Warmińsko-Mazurski

Czynna ochrona gatunków chronionych i zagrożonych oraz ich siedlisk


Prace ochroniarskie na terenie rezerwatów województwa warmińsko-mazurskiego


Leczenie drzew pomnikowych i oznakowanie głazów narzutowych


Opracowanie planów ochrony rezerwatów przyrody z terenu województwa warmińsko-mazurskiego


Zakup dwóch zestawów pływających dla Państwowej Straży Rybackiej

9 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

Projekt badawczy „Dendroflora parków w miastach woj. warmińsko-mazurskiego, jej znaczenie ekologiczne i edukacyjne"

10 Elbląskie Centrum Edukacji Ekologicznej

Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej

11 Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich


12 „Diana" Sp. z o.o. PZŁ Wydanie kwartalnika przyrodniczo-łowieckiego „Myśliwiec Warmińsko-Mazurski"

13 Mazurski Park Krajobrazowy Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej; wyposażenie w sprzęt audiowizualny sali dydaktycznej, informacja przyrodnicza MPK

14 Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego

Szkolenie wyjazdowe we Francji pt. „Niekonwencjonalne źródła energii cieplnej"


Szkolenie specjalistyczne z zakresu ochrony atmosfery

16 Olsztyńskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Olsztynie


17 Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Starym Polu

Promocja i edukacja w zakresie zasad, metod i rozwiązań praktycznych w kraju i Unii Europejskiej dotyczących ochrony środowiska na obszarach wiejskich.


Organizacja IV Konferencji Limnologicznej „Naturalne i antropogenne przemiany jezior"

19 Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Organizacja I Samorządowego Forum Ekologicznego Warmii i Mazur

20 Fundacja Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi

Program aktywnej edukacji ekologicznej szkół i gmin „Czysta Wisła Rzeki Przymorza" -VII etap realizacji

21 „Edytor" Sp. z o.o. w Olsztynie Wydanie wkładki ekologicznej w formie dodatku do Gazety Olsztyńskiej


Promocja ekorozwoju obszarów wiejskich -organizacja konkursów i olimpiad

155

LP. INWESTOR NAZWA ZADANIA

1 2 3 23 Warmińsko-Mazurski

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

Druk opracowania „Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1997-1998"

24 Warmińsko-Mazurska Federacja Stowarzyszeń N au kowo-Tech n i czn ych

Konkurs o nagrodę Alfreda Lityńskiego „Rozwiązania techniczne działania organizacyjne na rzecz zmniejszenia zagrożenia środowiska przyrodniczego lub poprawy jego stanu"


IV Międzynarodowy Konkurs Filmów Ekologicznych VIDEKO 2000 -Olsztyn

26 Liga Ochrony Przyrody, Okręg Warmińsko-Mazurski

Popularyzacja wiedzy przyrodniczej


Organizacja konferencji „Środki ochrony roślin - środowisko - żywność - zdrowie człowieka"

28 Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Usprawnienie systemu monitorowania opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska

29 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie

Zakup urządzeń pomiarowych do prowadzenia monitoringu powietrza na terenie województwa warmińsko-mazurskiego


Badania monitoringu regionalnego wód powierzchniowych województwa warmińsko-mazurskiego

31 Warmińsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

Zakup łodzi motorowej dla potrzeb monitoringu

32 Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w Olsztynie

Modernizacja systemu łączności i alarmowania jednostek PSP i OSP województwa warmińsko-mazurskiego

2001 r. 1 Komenda Główna PSP w

Warszawie Doposażenie w sprzęt ratownictwa techniczno-ekologicznego KP PSP z województwa warmińsko-mazurskiego


Restytucja wybranych zagrożonych gatunków ryb


Działania na rzecz czynnej ochrony ssaków objętych ochroną gatunkową na terenie województwa warmińsko-mazurskiego


Działania na rzecz czynnej ochrony ptaków objętych ochroną gatunkową na terenie województwa warmińsko-mazurskiego


Leczenie drzew pomnikowych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego


Opracowanie planów ochrony rezerwatów oraz waloryzacja przyrodniczych terenów


Wydanie raportu o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego, lata 1999-2000

8 Mazurski Park Krajobrazowy Ośrodek Okresowej Rehabilitacji Bocianów w Krutyni

156


1 2 3 9 Uniwersytet Warmińsko-

Mazurski Przygotowanie bazy do wdrożenia monitoringu podstawowych gatunków zwierząt łownych i bobra na terenie województwa warmińsko-mazurskiego

10 Biuro Senatora RP Wiesława Pietrzaka

Konferencja pt.: „Ochrona Środowiska -forma tworzenia nowych miejsc pracy na Warmii i Mazurach"

11 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska

Wydanie folderu „Zielone Płuca Polski"

12 Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego




14 Gospodarstwo Pomocnicze Regionalnego Centrum Doradztwa Rolniczego i Rozwoju Obszarów Wiejskich w Starym Polu

Organizacja konferencji pn.: „Rozwój rolnictwa ekologicznego sposobem na zachowanie zasobów środowiska naturalnego"


Promocja ekorozwoju obszarów wiejskich


Prenumerata czasopism i zakup literatury fachowej

17 Mazurski Park Krajobrazowy Druk folderów przyrodniczych w wersji polskiej 18 Mazurski Park Krajobrazowy Wydanie Przewodnika Ilustrowanego Mazurskiego

Parku Krajobrazowego w wersji angielskiej 19 Komitet Okręgowy Olimpiady

Wiedzy i Umiejętności Rolniczych

Olimpiada Wiedzy i Umiejętności Rolniczych

20 "Diana" PZŁ Sp. z o.o. Kontynuacja wydawnicza kwartalnika „Myśliwiec Warmińsko-Mazurski"

21 Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Zarząd Oddziału

Promocja walorów przyrodniczych w kwartalniku „Jaćwież"


Seminarium nt.: „Nowe uregulowania prawne -wprowadzenie ustawy o dostępie do informacji o środowisku"


Organizacja II Samorządowego Forum Ekologicznego Warmii i Mazur


Konkurs „Czysta i Piękna Zagroda, Estetyczna Wieś - 2001"


Organizacja konferencji pt.: „Kształtowanie środowiska -uwarunkowania przyrodnicze, techniczne i społeczno-ekonomiczne"


V Międzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów Ekologicznych wykonanych w technice VIDEO


Popularyzacja wiedzy na temat ochrony przyrody


Realizacja filmu telewizyjno-edukacyjnego pt. „Parki Krajobrazowe Warmii i Mazur"

29 Fundacja Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi

Program aktywnej edukacji ekologicznej szkół i gmin „Czysta Wisła i Rzeki Przymorza"

30 Warmińsko-Mazurska Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych

Konkurs o nagrodę im. Alfreda Lityńskiego „Za zasługi w ochronie środowiska"

157


1 2 3 31 Związek Harcerstwa Polskiego,

Chorągiew Warmińsko-Mazurska

Realizacja programu „Woda marzeń"

32 Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych

Organizacja konferencji „Wszechświat - Ziemia - Człowiek"

33 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska

Realizacja zadań z zakresu promowania idei „Zielonych Płuc Polski"

34 Wojewoda Warmińsko-Mazurski Realizacja monitoringu regionalnego wód podziemnych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego


Usprawnienie systemu monitorowania opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska


Zakup aspiratora pyłu i wyposażenia do badania pyłu zawieszonego metodą wagową


Doposażenie w sprzęt i aparaturę potrzebną do prowadzenia badań monitoringu ochrony środowiska


Badania monitoringu regionalnego wód powierzchniowych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego


Usprawnienie systemu monitorowania opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska - II etap


Likwidacja nadzwyczajnych zagrożeń środowiska -poprawa bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

2002 r. 1 Powiat Piski Doposażenie w sprzęt ratownictwa techniczno-

ekologicznego KP PSP w Piszu 2 Polskie Towarzystwo Ochrony

Przyrody „Salamandra" w Poznaniu

Monitoring i ochrona nietoperzy na terenie województwa warmińsko-mazurskiego - etap I

3 Powiat Piski Usunięcie szkód powstałych w drzewostanie na terenach zielonych oraz parkach miejskich

4 Wojewódzki Związek Pszczelarzy

Dofinansowanie zakupu leków dla pszczół

5 Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

Ochrona warmińsko-mazurskiej populacji bociana białego


Leczenie drzew pomnikowych


Czynna ochrona gatunków zwierząt i roślin objętych ochroną gatunkową na terenie województwa


Opracowanie planów ochrony rezerwatów przyrody


Wyznaczenie zweryfikowanych obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa

10 Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach

Wydanie monografii pt. „Atlas rozmieszczenia porostów w Polsce północno-wschodniej"


Ochrona przyrody - zakup sprzętu pływającego.

158


1 2 3 12 Regionalna Dyrekcja Lasów

Państwowych w Białymstoku Usuwanie skutków katastrofalnego huraganu z 4 lipca 2002 roku w lasach północno-wschodniej Polski


Realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2002




VII Międzywojewódzki Konkurs Wiedzy Przyrodniczo-Ekologicznej


Wyposażenie Muzeum Przyrodniczego Mazurskiego Parku Krajobrazowego

17 Gospodarstwo Pomocnicze Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Olsztynie

„Edukacja ekologiczna" - ekorozwój obszarów wiejskich


Kontynuacja wydawnicza KRAJOBRAZÓW

19 Diana PZŁ Sp. z.o.o. Kontynuacja wydawnicza kwartalnika przyrodniczo-łowieckiego MYŚLIWIEC


Opracowanie programu ochrony środowiska województwa warmińsko-mazurskiego


Dofinansowanie szkoleń specjalistycznych z zakresu ochrony środowiska


Organizacja ogólnopolskiej konferencji „Gospodarka łowiecka w aspekcie ochrony środowiska"


Wydanie książeczki dla najmłodszych „Poznajemy Mazurski Park Krajobrazowy"


Kontynuacja wydawnicza Biuletynu Mazurskiego Parku Krajobrazowego


Konkursy ekologiczne dla dzieci i młodzieży


Konkurs wiedzy ekologicznej - „25 lat Mazurskiego Parku Krajobrazowego".


Popularyzacja wiedzy przyrodniczej


Organizacja III Samorządowego Forum Ekologicznego


Warsztaty ekologiczne dla dzieci i młodzieży

30 „Inter" SA Informacyjno-prewencyjny program ochrony środowiska, publikowany w magazynie PULS REGIONU

31 Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Starym Polu

Druk publikacji „Racjonalna gospodarka polowa w ochronie krajobrazu północno-wschodniej Polski"


Promocja walorów przyrodniczych - wydanie kalendarza ściennego PKWE na rok 2003

33 Muzeum Warmii i Mazur Wydanie materiałów informacyjno-edukacyjnych dot. wystawy „Fauna Warmii i Mazur"

159


1 2 3 34 Wojewoda Warmińsko-

Mazurski Monitoring regionalny wód powierzchniowych województwa warmińsko-mazurskiego


Usprawnienie systemu monitorowania opłat za korzystanie ze środowiska


Doposażenie w sprzęt do monitorowania stanu czystości powietrza atmosferycznego

2003 r. 1 Wojewoda Warmińsko-

Mazurski Opracowanie planów ochrony rezerwatów w województwie


Zakup sprzętu pływającego dla ochrony rezerwatów wodnych i obszarów wodno-błotnych

3 Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny

Ochrona sowy płomykówki w województwie warmińsko-mazurskim


Leczenie drzew pomnikowych na terenie województwa

5 Wojewódzki Związek Pszczelarzy

Dofinansowanie leków dla pszczół


Ochrona walorów przyrodniczych wysp objętych ochroną rezerwatową położonych w kompleksie Wielkich Jezior Mazurskich


Aktywna ochrona stanowisk żółwia błotnego na terenie woj. warmińsko-mazurskiego


Waloryzacja i opracowanie wskazań ochronnych stanowisk chronionych gatunków roślin

9 Gmina Pisz Usunięcie skutków nawałnicy z dnia 4 lipca 2002 roku w parkach miejskich

10 Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku

Wyprzedzające przygotowanie gleby w 2003 roku w nadleśnictwach dotkniętych huraganem

11 Fundacja im. M. Oczapowskiego

Dendroflora parków miejskich w woj. warmińsko-mazurskim - jej walory ekologiczne i krajobrazowe

12 Nadleśnictwo Pisz Organizacja konferencji nt. „Rewitalizacja Puszczy Piskiej"

13 Gospodarstwo Pomocnicze Woj. Ośrodka Doradztwa Rolniczego

Wydanie publikacji „Uprawa wierzby krzewiastej do celów energetycznych"

14 Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa - Zarząd Oddziału w Olsztynie

Konkurs pn. „Mój Las"







160


1 2 3 20 Samorząd Województwa

Warmińsko-Mazurskiego Opracowanie Programu Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego

21 Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich

Szkolenie wyjazdowe realizowane przez organy samorządowe w Holandii i w Niemczech „Zadania miast i gmin w Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska".


Edukacja ekologiczna - dostosowanie infrastruktury technicznej ścieżki ekologicznej


Ustawienie tablic informacyjnych w rezerwatach przyrody


VIII Miedzywojewódzki Konkurs Wiedzy Przyrodniczo-Ekologicznej


XXII Międzynarodowe Sympozjum Ekologiczne „Glony a stan biologii wód"


Ścieżka przyrodnicza „Las Łuknajno"


Dostosowanie infrastruktury technicznej na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego


Warsztaty ekologiczne dla dzieci

29 Gospodarstwo Pomocnicze Woj. Ośrodka Doradztwa Rolniczego

Edukacja ekologiczna ekorozwoju obszarów wiejskich

30 Europejskie Centrum Energii Odnawialnych w IBMER w Warszawie

Szkolenie w zakresie OZE i pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych

31 „Boomerang Team" Sp. zo.o. Finał Wiosennego Sprzątania Warmii i Mazur 32 Stow. na Rzecz Rozwoju i

Bezpieczeństwa Wielkich Jezior Mazurskich

Ogólnopolska konferencja na temat: „Rozwój infrastruktury turystycznej a bezpieczeństwo ekologiczne regionu Warmińsko-Mazurskiego"


Organizacja konferencji pt. „Turystyka i rekreacja na terenach parków krajobrazowych"


IV Samorządowe Forum Ekologiczne


Wydanie albumu przyrodniczego pt. „Chronić najcenniejsze. Przyroda Warmii i Mazur"

36 Zarząd Wojewódzki Związku Młodzieży Wiejskiej

„Myśleć Globalnie, Działać Lokalnie" -XV edycja Olimpiady Ochrony Środowiska

37 Wydawnictwo WPW Sp. j. Promocja walorów przyrodniczych województwa warmińsko-mazurskiego


VII Międzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów i Fotografii o tematyce ekologicznej VIDEKO


Zakup aparatury pomiarowej w ramach Państwowego Monitoringu


Monitoring regionalny wód powierzchniowych województwa

161


1 2 3 41 Wojewoda Warmińsko-

Mazurski Doposażenie akredytowanych laboratoriów WIOŚ


Rozbudowa kompleksowego systemu przeciwdziałania i minimalizacji zagrożeń środowiska


Zainstalowanie aparatury, uruchomienie i wdrożenie do badań monitoringowych środowiska

8. Program działań z zakresu ochrony środowiska.

8.1. Zadania dotyczące szczególnych form ochrony przyrody.

8.1.1. Rezerwaty.

Sprawą nadrzędną jest ochrona istniejących na terenie nadleśnictwa rezerwatów przed

zagrożeniami mogącymi spowodować pogorszenie ich stanu przyrodniczego. W ramach

realizacji „Programu Ochrony Przyrody” wskazana jest również kontynuacja działań

dotyczących współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w zakresie:

- opracowania planu ochrony dla rezerwatu,

- opracowania aktualnych wskazaniami ochronnych dla rezerwatu oraz ich sukcesywnej

realizacji,

- odnawiania oznakowania granic rezerwatu,

- wymiany lub uzupełnienia tablic informacyjnych w rezerwacie,

- aktualizacji aktów prawnych dotyczących powołania rezerwatów przyrody.

8.1.2. Pomniki przyrody.

W odniesieniu do pomników przyrody na terenach leśnych utworzono strefę ochronną

o promieniu 20 m. W tej strefie zabrania się usuwania drzew i krzewów. W odniesieniu do

wszystkich pomników zabronione jest:

- wycinanie, niszczenie i uszkadzanie drzew,

- zrywanie pączków, kwiatów, liści i pozyskiwanie nasion z drzew stojących,

- zanieczyszczanie terenu i wzniecanie ognia w pobliżu pomników przyrody,

- umieszczania tablic i innych znaków z wyjątkiem znaków związanych z ochroną

pomnika,

- rozbijanie, podkopywanie, zakopywanie i przemieszczanie głazów.

162

8.1.3. Ochrona gatunkowa roślin i grzybów.

W myśl Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. Ust. Nr 92, poz.

880) ochrona gatunkowa roślin ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin oraz

ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na

zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów

międzynarodowych, jak też i zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

W stosunku do rodzimych, dziko występujących roślin podlegających ochronie

gatunkowej zabrania się:

1) pozyskiwania, umyślnego niszczenia lub uszkadzania,

2) umyślnego niszczenia ich siedlisk,

3) zbioru, przetrzymywania, posiadania, preparowania, przetwarzania roślin oraz ich części,

4) dokonywania zmian stosunków wodnych, stosowania środków chemicznych, niszczenia

ściółki leśnej, gleby w pobliżu stanowisk roślin chronionych,

5) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, darowizny,

6) wwożenia i wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, przetworzonych,

spreparowanych w całości albo ich części oraz produktów pochodnych.

Powyższe zakazy nie dotyczą:

1) wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki człowieka, a

w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej,

2) zbioru gatunków grzybów objętych ochroną częściową w celach konsumpcyjnych,

3) usuwania roślin niszczących materiały lub budynki,

4) zwalczania roślin zagrażających zdrowiu lub życiu ludzi lub zwierząt,

5) pozyskiwania roślin objętych ochroną częściową, ich części oraz produktów pochodnych,

jeżeli zainteresowane podmioty uzgodniły z wojewodą miejsca pozyskiwania, ich ilości

oraz terminy,

6) przetrzymywania, zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny,

a także wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, przetworzonych,

spreparowanych w całości albo ich części i produktów pochodnych roślin, o których

mowa w p. 5.

W celu pełniejszego poznania walorów nadleśnictwa wskazane jest prowadzenie

katalogu gatunków roślin cennych, rzadkich i chronionych z uwzględnieniem miejsca i

sposobu występowania.

163

8.1.4. Ochrona gatunkowa zwierząt.

W myśl Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. Ust. Nr 92, poz.

880) ochrona gatunkowa zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących zwierząt

oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych,

podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie

umów międzynarodowych, jak też i zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

W stosunku do rodzimych, dziko występujących zwierząt podlegających ochronie

gatunkowej zabrania się:

1) umyślnego zabijania, okaleczania, chwytania, pozyskiwania, przetrzymywania a także

posiadania żywych, martwych, w całości lub ich części,

2) płoszenia, niepokojenia, fotografowania, filmowania, obserwacji z odległości

powodującej zaniepokojenie zwierząt, w tym w czasie snu zimowego lub w okresie

rozrodu i wychowu młodych, bez zezwolenia wojewody,

3) umyślnego niszczenia ich siedlisk,

4) preparowania martwych, w tym znalezionych, zwierząt lub ich części, bez zezwolenia

wojewody,

5) przetrzymywania spreparowanych zwierząt lub ich części, bez zezwolenia wojewody,

6) umyślnego niszczenia ich gniazd, tarlisk, nor, legowisk, żeremi oraz jaj, ikry, postaci

młodocianych i form rozwojowych,

7) wybierania, posiadania i przetrzymywania jaj oraz wydmuszek,

8) przemieszczania z miejsc rozrodu i regularnego przebywania na inne miejsca, w tym także

urodzonych i hodowanych w niewoli, na stanowiska naturalne,

9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny, a także wwożenia i

wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, spreparowanych w całości albo ich

części oraz produktów pochodnych,

10) niszczenia mrowisk w lasach.

Powyższe zakazy nie dotyczą:

1) usuwania w okresie od dnia 1 września do końca lutego gniazd ze skrzynek lęgowych dla

ptaków,

2) usuwania od 1 września do końca lutego gniazd ptasich z budynków, obiektów

inżynieryjnych i terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub

sanitarne,

3) filmowania, fotografowania zwierząt w obrębie zabudowań i w miejscach

ogólnodostępnych,

164

4) chwytania na terenach zabudowanych, przez uprawnione podmioty, zabłąkanych zwierząt

i przemieszczania ich do miejsc regularnego przebywania,

5) chwytania zwierząt rannych i osłabionych, w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i

przemieszczenia do ośrodka rehabilitacji,

6) wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki człowieka, a

szczególnie rolnej, leśnej, rybackiej,

7) pozyskiwania zwierząt gatunków objętych ochroną częściową, ich części lub produktów

pochodnych, jeżeli zainteresowane podmioty uzgodniły z wojewodą miejsca

pozyskiwania, ich ilości oraz terminy,

8) przetrzymywania, zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny,

a także wywożenia poza granicę państwa żywych, martwych, spreparowanych w całości

albo ich części i produktów pochodnych zwierząt, o których mowa w p. 7).

W celu pełniejszego poznania walorów nadleśnictwa wskazane jest prowadzenie

katalogu gatunków zwierząt cennych, rzadkich i chronionych z uwzględnieniem miejsca i

sposobu występowania.

8.2. Zadania dotyczące lasów ochronnych.

8.2.1. Lasy ochronne ogólnego przeznaczenia.

Lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej

W granicach stref ochronnych obejmujących miejsca rozrodu i regularnego przebywania

ptaków w odległości 200 m od gniazd (strefa ścisła) w okresie całego roku, a w odległości

500 m (strefa ochrony częściowej) w okresie od 1 lutego do 31 sierpnia zabronione jest:

- dokonywanie zmian obejmujących wycinanie drzew i krzewów,

- prowadzenie robót melioracyjnych,

- wznoszenie obiektów, urządzeń i instalacji,

- wykonywanie innych prac mających wpływ na ochronę miejsc rozrodu i regularnego

przebywania gatunków chronionych,

- przebywanie poza miejscami wyznaczonymi.

Miejsca przecięcia się granicy strefy częściowej z drogami i liniami podziału

powierzchniowego mają zostać oznakowane w terenie tablicami „Wstęp wzbroniony – ostoja

zwierzyny”.

165

Lasy glebochronne

Lasy glebochronne zostały wyłączone z użytkowania rębnego w celu zapewnienia

ciągłości pełnienia przez nie funkcji przeciwerozyjnych.

8.2.2. Lasy ochronne specjalnego przeznaczenia.

Lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych

Ewentualne zabiegi gospodarcze w tej kategorii lasów ochronnych muszą być

każdorazowo uzgadniane z placówkami naukowymi prowadzącymi tam badania.

Lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne.

Lasy te wyłączono z użytkowania rębnego.

8.2.3. Pozostałe lasy ochronne.

Lasy położone w granicach administracyjnych miast.

Zaprojektowano zabiegi gospodarcze według potrzeb drzewostanów.

8.3. Zadania dotyczące innych form ochrony przyrody i krajobrazu.

8.3.1. Obszary chronionego krajobrazu.

Na obszarach chronionego krajobrazu zakazuje się:

• wznoszenia wszelkich obiektów budowlanych, których forma jest obca architekturze

regionalnej,

• tworzenia nowej kolonijnej zabudowy zagrodowej w odległości mniejszej niż 200m od

brzegów jezior,

• realizacji nowych budynków inwentarskich w odległości mniejszej niż 200m od brzegów

wód,

• agrolotniczego stosowania chemicznych środków ochrony roślin I i II klasy toksyczności

oraz środków chwastobójczych, a pozostałych środków ochrony roślin w odległości

mniejszej niż 200 m od brzegów wód,

• wyrębu zadrzewień poza przypadkami uzasadnionymi,

• niszczenia linii brzegowej jezior,

• prowadzenia poza terenami osadniczymi działalności gospodarczej, wpływającej

szkodliwie na środowisko lub powodującej degradację walorów krajobrazowych.

166

Ponadto, dla podniesienia walorów przyrodniczych i estetycznych obszarów

chronionego krajobrazu nakazuje się :

• wprowadzanie zalesień na terenach erozyjnych i gruntach nieprzydatnych do produkcji

rolnej,

• wprowadzanie zadrzewień gatunkami rodzimymi wzdłuż cieków wodnych i dróg,

zwłaszcza krajowych i wojewódzkich, wprowadzanie zadrzewień lub innych form zieleni

izolacyjnej wokół istniejących ferm hodowlanych i obiektów przemysłowych,

• porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej jednostek osadniczych i ośrodków

wypoczynkowych,

• wiązanie projektowanej bazy rekreacyjnej, w tym budownictwa letniskowego z

istniejącymi układami osadniczymi,

• organizowanie ogólnodostępnych kąpielisk publicznych w powiązaniu z istniejącymi

układami osadniczymi.

W strefach ochronnych jezior, obok zakazów wymienionych powyżej zabrania się:

• wznoszenia jakichkolwiek nowych obiektów budowlanych, w tym i na potrzeby

rolnictwa, nie związanych z utrzymaniem zbiorników wodnych oraz przystani wodnych i

kąpielisk o charakterze ogólnodostępnym,

• wykonywania jakichkolwiek prac ziemnych.

8.3.2. Bagna i grunty do naturalnej sukcesji.

Obie kategorie gruntu należy wyłączyć z jakichkolwiek zabiegów gospodarczych.

8.4. Ochrona obiektów kultury materialnej, walorów historycznych i krajobrazowych.

W zakresie ochrony środowiska kulturowego i krajobrazu należy dążyć do:

- ochrony i utrzymania w należytym stanie technicznym obiektów kultury materialnej

wpisanych do rejestru zabytków, miejsc pamięci narodowej itp.,

- zachowania w należytym stanie stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru

zabytków i proponowanych do objęcia ochroną prawną; poważnym zagrożeniem dla

obiektów archeologicznych jest głęboka orka traktorowa; należy preferować takie

dziedziny rolnictwa, które ograniczają ingerencję ludzką w głąb struktur

archeologicznych; najlepszą z nich jest nastawienie się na hodowlę i przekształcenie pól

uprawnych, pod którymi znajdują się obiekty zabytkowe w łąki; całkowicie

niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek prac ziemnych w obrębie stanowisk,

- przestrzegania ustaleń dotyczących ochrony zabytków i wartości kulturowych,

167

- zachowania i ochrony przed zmianami przyrodniczego krajobrazu ukształtowanego

w procesie historycznym wraz z tradycyjnymi formami zabudowy i zagospodarowania.

8.5. Kształtowanie stosunków wodnych.

Polska jest krajem zagrożonym deficytem wody (PTOP). Nasze skromne zasoby wodne

zostały jeszcze zmniejszone w wyniku prac melioracyjnych prowadzonych w latach

sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Prace te polegały przeważnie na

skracaniu trasy cieków wodnych poprzez odcinanie meandrów i prostowanie koryta.

Powodowało to szereg niekorzystnych zjawisk w samych ciekach, związanych ze

zniszczeniem naturalnej różnorodności spadku podłużnego oraz wzrostem prędkości spływu

wody, czego rezultatem było np. drastyczne zmniejszenie liczby gatunków fauny wodnej.

Nieprzemyślane melioracje prowadziły także do przesuszenia terenów przyległych w wyniku

obniżania poziomu wód gruntowych oraz całkowitego niemal zaniku naturalnych zalewów.

Ustąpienie zalewów spowodowało przyśpieszenie spływu wielkich wód, co pociągnęło za

sobą zwiększenie kulminacji powodziowych, a w dalszej konsekwencji pogłębienie się

niedoboru wilgoci w okresach suchych.

W świetle powyższych faktów ogromnego znaczenia nabiera kształtowanie retencji

wodnej. Jest to zdolność do gromadzenia i przetrzymywania zasobów wodnych w środowisku

biotycznym (intercepcja szaty roślinnej, dłuższe utrzymywanie w warunkach leśnych

pokrywy śnieżnej) i abiotycznym (retencja jezior, sztucznych i naturalnych zbiorników

wodnych, oczek wodnych, mokradeł, bagien, torfowisk, sieci hydrograficznej, gleby,

depresyjna, gruntowa i apotamiczna). Pojęcie „mała retencja” jest umowne i jego kryterium

definiującym jest kubatura wody wynikająca z powierzchni i głębokości danego zbiornika (do

5 mln m3).

Nadleśnictwo Maskulińskie bejmuje obszar urozmaicony i jednocześnie zróżnicowany

pod względem hydrograficznym. Bilans wodny jest uzależniony od wielu czynników jak

ukształtowania terenu, roślinności, struktury geomorfologicznej powierzchni ziemi i jej

zdolności akumulacyjnych, ilości odpływu wód powierzchniowych oraz antropogenicznych –

których nie da się wyeliminować z przyrody. Lasy wpływają korzystnie na stabilność układu

hydrograficznego. Powodują zatrzymanie wód opadowych w ściółce i próchnicy nawet na

długie okresy czasu. Większość terenu nadleśnictwa, wchodząca w skład kompleksu leśnego

Puszczy Piskiej, charakteryzuje się takim właśnie stabilnym układem, stanowiącym

najważniejszy element dóbr przyrody, który należy, ze względu na jego wagę w środowisku i

atrakcyjność w skali kraju, chronić, celem zachowania jego naturalności. Teren Nadleśnictwa

168

Maskulińskie znajduje się w obrębie zlewni Narwi. Zjawiska hydrograficzne zachodzące w

zlewni są pochodną procesów zachodzących w zlewniach cząstkowych. Na te procesy

bezpośredni wpływ mają lasy a więc w gospodarce leśnej muszą być uwzględnione aspekty

ochronne, zapewniające stabilność bilansu wodnego. Elementem tego układu, na który

bezpośredni wpływ ma gospodarka leśna, są wody nawierzchniowe i zasilające je najpłycej

położone wody podziemne. Wahania między ilością dostarczanej wody (źródła, młaki, opady

atmosferyczne), a odprowadzaną (odpływ ciekami wodnymi, transpiracja) winne być

minimalizowane. Jest to warunek konieczny do zachowania naturalnych zbiorowisk

roślinnych. Jednym z elementów spełnienia tego warunku jest utworzenie lasów

wodochronnych, obejmujących ciągi mokradeł (siedlisk bagiennych i podmokłych), tereny w

sąsiedztwie cieków i źródlisk wodnych, oraz naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych.

Gospodarka leśna na tych terenach przyporządkowana jest celowi ochronnemu. Śródleśne

cieki wodne pozostają w swoich naturalnych korytach. Zakłócenie w ich przepływie i

funkcjonowaniu to sztuczna regulacja koryt, budowa dróg przecinających cieki wodne,

melioracje łąk, nie przemyślana budowa zbiorników wodnych. Jednocześnie prawidłowa i

przemyślana działalność gospodarcza prowadzi do wzmocnienia stabilności bilansu wodnego.

Postępowanie takie odnosi się do ochrony śródleśnych bagien, drobnych zbiorników

wodnych, budowa małych, sztucznych zbiorników retencyjnych i utrzymywanie sprawności

przepustów pod drogami. Prace związane z wykonaniem obiektów do retencjonowania wody

mogą być realizowane sposobem gospodarczym lub inwestycyjnym. Sposobem

gospodarczym można wykonać małe zbiorniki zasilane wodami gruntowymi w

bezodpływowych zagłębieniach i obniżeniach terenu położonych poza istniejącą siecią

hydrograficzną oraz instalować urządzenia melioracji wodnych nie związanych z poborem

wody (np. odpływ regulowany). Wykonanie innych urządzeń małej retencji wymaga

sporządzenia dokumentacji technicznej obejmującej m. in. operat wodnoprawny.

„Wytyczne w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych”

wymieniają ograniczenie degradacji naturalnych stosunków wodnych jako jeden z

podstawowych czynników decydujących o zachowaniu trwałości lasów. Zalecają one w

związku z tym między innymi:

• zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtwarzanie śródleśnych zbiorników i

cieków wodnych, co jest warunkiem witalności ekosystemów leśnych i skuteczności

ochrony przeciwpożarowej lasu,

169

• zachowanie w dolinach rzek łęgów, olsów i innych naturalnych formacji przyrodniczych

jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk i

klimatu lokalnego (mikroklimatu),

• zachowanie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków (bagna, mszary, torfowiska i

inne) wraz z ich florą i fauną w celu ochrony różnorodności przyrodniczej,

• dostosowanie sposobów zagospodarowania lasów wodochronnych do potrzeb

maksymalizacji funkcji dla których uznane zostały za ochronne.

W Nadleśnictwie Maskulińskie postępowanie z zakresu małej retencji powinno

dotyczyć:

• ochrony naturalnego koryta rzeki Krutyni wraz z otaczającym ją systemem bagien, łąk i

tofowisk,

• ochrony naturalnego koryta rzek: Nidka, Rudna, Turośl, Wigrynia w miejscach ich

przepływu przez grunty Lasów Państwowych,

• utrzymania w naturalnym stanie brzegów jezior występujących w zasiegu terytorialnym

nadleśnictwa

• utrzymania w naturalnym stanie wszystkich bagnistych łąk,

• pozostawienia w stanie naturalnym wszystkich bagien,

• pozostawienia w stanie naturalnym wszystkich gruntów do naturalnej sukcesji,

• utrzymania w sprawności wszystkich przepustów pod drogami leśnymi,

• utrzymania w sprawności wszystkich urządzeń powstrzymujących odpływ wody,

• ochrony żeremi i tam bobrowych.

W niniejszym programie nie wskazuje się miejsc budowy nowych sztucznych

zbiorników wodnych ze względu na to, że w uroczyskach będących integralną częścią

Puszczy Piskiej zadaniem głównym mającym na celu zwiększenie retencyjności wód, jest

zachowanie bądź odtworzenie naturalnego charakteru lasów. Pozostała część lasów

nadleśnictwa jest położona w sąsiedztwie innych gruntów własności i ingerencje w układ

systemu wodnego, muszą być uzgadniane z właściwymi terytorialnie władzami a całość

inwestycji prowadzona przy współudziale wszystkich zainteresowanych. Projekt małej

retencji wodnej na obszarze nadleśnictwa Maskulińskie jest w fazie opracowywania.

170

Zasoby wody Metody

Wody w krajobrazie

- układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków ekologicznych

- zalesienia, tworzenie pasów ochronnych, zadrzewień, zakrzaczeń

- zwiększanie powierzchni mokradeł

Wody glebowe - poprawa struktury gleby, zabiegi agromelioracyjne,

wapnowanie, prawidłowa agrotechnika, odpowiedni płodozmian, zwiększenie zawartości próchnicy w glebie

Wody gruntowe i podziemne

- ograniczenie spływu powierzchniowego - zwiększenie przepuszczalności gleb - zabiegi przeciwerozyjne, fitomelioracyjne i agromelioracyjne - regulowanie odpływu z sieci drenarskiej - stawy i studnie infiltracyjne

Wody powierzchniowe

- małe zbiorniki wodne, piętrzenia na ciekach - regulacja odpływu ze stawów, oczek wodnych - gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach itp. - retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich - zwiększenie retencji dolinowej

Tab. 34. Wybrane metody kształtowania zasobów wody.

8.6. Kształtowanie granicy polno -leśnej.

Racjonalna gospodarka leśna i ochrona przyrody możliwa jest do prowadzenia tylko w

zwartych, rozgraniczonych kompleksach leśnych, o dobrze wykształconej strefie ekotonowej

na styku dwóch biocenoz: lasu i pola. Zamieszczone dalej zestawienie przedstawia liczbę

kompleksów w obrębach leśnych Nadleśnictwa Maskulińskie, ich powierzchnię oraz

procentowy udział w powierzchni danego obrębu. Powierzchnia ujęta w zestawieniu jest

powierzchnią całkowitą.

Kompleksami leśnymi, na których gospodarka leśna jest szczególnie utrudniona, są

kompleksy o powierzchni do 5 ha. W omawianym nadleśnictwie takie kompleksy zajmują w

sumie tylko 136,85 ha, co stanowi tylko około 0,5 % powierzchni ogólnej. Uroczysk

najmniejszych, o powierzchni do 1,0 ha jest w nadleśnictwie tylko 19,35 ha. Przeważającą

część gruntów nadleśnictwa stanowi zwarty, dobrze rozgraniczony w terenie, kompleks

główny Puszczy Piskiej o powierzchni wystarczającej do prowadzenia prawidłowej,

proekologicznej gospodarki leśnej, powiązanej z efektywną ochroną zasobów przyrody.

Największe rozczłonkowanie dotyczy obrębu Mikołajki.

171

Obręb nadleśnictwo

Wielkość kompleksu [ha]

Liczba kompleksów

Łączna powierzchnia

[ha]

Udział w pow. obrębu

[%] 1 2 3 4 5

do 1,00 13 4,62 0,04 1,01 – 5,00 9 23,63 0,21 Obręb 5,01 – 20,00 7 78,91 0,71 Maskulińskie 20,01 – 100,00 2 99,65 0,90 100,01 – 200,00 - - - 200,01 – 500,00 - - - 500,01 – 2000,00 - - - powyżej 2000,00 1 10926,73 98,14 Razem obręb 32 11133,54 100,00 do 1,00 12 5,32 0,06 1,01 – 5,00 22 53,82 0,65 Obręb 5,01 – 20,00 13 151,45 1,84 Mikołajki 20,01 – 100,00 10 422,90 5,14 100,01 – 200,00 2 239,14 2,91 200,01 – 500,00 1 349,03 4,25 500,01 – 2000,00 2 3719,08 45,25 powyżej 2000,00 1 3278,88 39,90 Razem obręb 63 8219,62 100,00 do 1,00 23 9,41 0,10 1,01 – 5,00 15 40,05 0,45 Obręb 5,01 – 20,00 3 24,13 0,27 Ruciane 20,01 – 100,00 1 36,43 0,40 100,01 – 200,00 - - - 200,01 – 500,00 1 386,26 4,30 500,01 – 2000,00 1 1406,12 15,66 powyżej 2000,00 1 7081,53 78,82 Razem obręb 45 8983,93 100,00 do 1,00 48 19,35 0,07 1,01 – 5,00 46 117,50 0,41 Nadleśnictwo 5,01 – 20,00 23 254,49 0,90 Maskulińskie 20,01 – 100,00 13 558,98 1,97 100,01 – 200,00 2 239,14 0,84 200,01 – 500,00 2 735,29 2,60 500,01 – 2000,00 3 5125,20 18,09 powyżej 2000,00 3 21287,14 75,12 Ogółem nadleśnictwo 140 28337,09 100,00 Tab. 35. Liczba i powierzchnia kompleksów leśnych w obrębach leśnych Nadleśnictwa Maskulińskie.

W stosunku do najmniejszych działek należy dążyć w miarę możliwości do ich

grupowania w większe kompleksy, przez:

- zamianę lub sprzedaż małych działek,

- komasację działek będących w szachownicy,

172

- wykupywanie enklaw położonych wśród gruntów nadleśnictwa,

- sukcesywne rozgraniczanie działek ewidencyjnych.

Bardzo istotną sprawą jest też właściwy przebieg i stan granicy polno-leśnej. Projekt

takiego przebiegu powinien stanowić część miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (Ustawa o

Lasach z dn. 28.09.1991 r.). Należy dążyć do jego opracowania, w oparciu o takie czynniki

jak: zwartość kompleksów leśnych, unikanie ostrych załamań granicy lasu, najkorzystniejszy

wpływ na krajobraz.

W pełni ukształtowana, niezdegradowana granica kompleksu leśnego stanowi mniej lub

bardziej rozległą, strukturalnie zróżnicowaną strefę kontaktu dwóch diametralnie różnych

środowisk: las – pole. Szerokość strefy ekotonowej jest oczywiście zmienna zarówno w

czasie jak i w przestrzeni i zależy od całego kompleksu czynników biotycznych i

abiotycznych. Charakterystyczną właściwością ekotonu jest efekt styku. Polega on na tym, że

w strefie przejściowej liczba gatunków jak i zagęszczenie osobników jest wyższe niż w

sąsiadujących ze sobą biocenozach. Wykształcenie się specyficznych układów ekologicznych

w obrębie strefy ekotonowej jest efektem wzajemnego kontaktu sąsiadujących ze sobą

środowisk. Środowiska te pozostają ze sobą w stanie równowagi dynamicznej z jednej strony

wykazują szereg tendencji izolacyjnych. Z drugiej zaś strony ich najbardziej ekspansywne

elementy starają się poprzez ciągłą penetrację skolonizować strefę ekotonu.

Zewnętrzne obrzeże lasu powinno stanowić łagodne przejście od terenu bezleśnego do

środowiska leśnego, o szerokości mniej więcej 10 – 30 m. Powinno składać się z trzech

przeszukujących się wzajemnie stref: krzewiastej, drzewiasto-krzewiastej i drzewiastej.

Strefa drzewiasta – wewnętrzny pas ekotonu leśnego, charakteryzuje się stopniowym

rozluźnieniem zwarcia drzewostanów, występowaniem gatunków drzew górnego piętra z

dobrze rozwiniętymi systemami korzeniowymi, silnymi ugałęzionymi pniami,

występowaniem dolnego piętra drzewostanu, podszytu i podrostu. Postulowana szerokość

strefy 10 – 20m.

Strefa drzewiasto-krzewiasta – środkowy pas ekotonu leśnego, tworzony przez gatunki drzew

dolnego piętra drzewostanu. Charakteryzuje się jeszcze luźniejszym zwarciem i

nierównomiernym rozmieszczeniem drzew występujących często w zmieszaniu

jednostkowym. Charakterystyczny jest bujny wielogatunkowy podszyt i podrost. Postulowana

szerokość strefy – około 5 m.

Strefa krzewiasta – zewnętrzny pas ekotonu leśnego zbudowany z szeregu gatunków

krzewów w zmieszaniu grupowym – szerokość strefy 3 – 5 m.

173

Szerokość stref ekotonowych równą 10 – 15 m można uznać za optymalną. Szerokość

zakładanych buforów winna być uzależniona od wystawy granicy lasu i zasobności siedliska.

Im bardziej ubogie i zdegradowane siedlisko, tym szerokość strefy ekotonowej winna być

większa.

Na wystawie południowej strefy powinny być szersze ze względu na silniejszą presję

zbiorowisk terenów otwartych na las. Przy wystawie północnej zakładane strefy mogą mieć

mniejszą szerokość.

Przy zakładaniu i kształtowaniu stref ekotonowyvch należy kierować się następującymi

zasadami:

Dobór gatunków drzew i krzewów.

Do kształtowania stref ekotonowych powinno wykorzystywać się wyłącznie gatunki

drzew i krzewów rodzimego pochodzenia, dostosowane do lokalnych warunków

siedliskowych, co w praktyce oznacza konieczność wykorzystywania gatunków liściastych

(np. Db, Kl, Wz, Lp, róża dzika, głóg, jabłoń dzika, żarnowiec miotlasty, kruszyna pospolita,

trzmielina brodawkowata). Z gatunków iglastych powinno korzystać się raczej rzadko,

wykorzystując je dla kontrastu lub dla lepszego spełnienia pewnych funkcji (np. ochrona

przed hałasem, lub ograniczenie widoczności).

Przy zakładaniu stref ekotonowych powinno dążyć się do jak najszerszego

wykorzystania odnowień naturalnych.

Formy zmieszania i więźba.

Naturalnie ukształtowane strefy ekotonowe są bogate pod względem składu

gatunkowego. Jako orientacyjną wielkość można przyjąć w Puszczy Piskiej na żyznych

siedliskach od 6 do 10 gatunków drzew i krzewów, lokalnie nawet więcej.

Przy wprowadzaniu krzewów zaleca się zmieszanie grupowe przy zastosowaniu 5 do 10

sadzonek jednego gatunku. W przypadku drzew strefy drzewiasto-krzewiastej dopuszcza się

jednostkową formę zmieszania z zastosowaniem różnych gatunków. W strefie drzewiastej

forma zmieszania powinna być zgodna z przyjętym Gospodarczym Typem Drzewostanu.

Przy stosowaniu więźby należy kierować się następującymi wskazaniami:

• Strefa krzewiasta: przy zastosowaniu mniejszego materiału sadzeniowego pożądane jest

zagęszczenie więźby do 1 x 1m; z reguły jednak krzewy powinno się sadzić w więźbie 1,5

x 1,5 m.

• Strefa drzewiasto – krzewiasta: krzewy powinno się sadzić jak podano wyżej. W

przypadku drzew osiągających mniejsze rozmiary i przy zastosowaniu grupowej formy

174

zmieszania, zalecana więźba to 2 x 1,5 m. W przypadku wprowadzenia drzew

osiągających większe wymiary końcowe winno stosować się luźne więźby:

- drzewa iglaste: 6 x 6 m,

- drzewa liściaste: 10 x 10 m.

• Strefa drzewiasta: więźba sadzenia tak jak przewidują Zasady Hodowli Lasu dla danego

gatunku drzewa i siedliska.

Zalecenia praktyczne.

1. Przy zakładaniu stref ekotonowych często można wykorzystać pędy odroślowe różnych

gatunków. Nie powinno stosować się środków chemicznych w celu zwalczania

„niepożądanego” odnowienia naturalnego.

2. Przestoje i pozostałości poprzedniego drzewostanu, szczególnie sosna, dąb, miejscami

także modrzew, stanowią pożądany składnik strefy drzewiasto-krzewiastej i strefy

drzewiastej. Roli takiej nie spełnia świerk.

3. Strefy ekotonowe najlepiej zakładać równocześnie z drzewostanami do których należą. W

przypadku stosowania grodzenia przed zwierzyną należy nimi objąć także strefę

ekotonową.

4. Strefy ekotonowe powinny mieć strukturę piętrową. Przepuszczając w głąb część mas

powietrza, zmniejszą niebezpieczeństwo wiatrołomów.

5. Po przejściu fazy młodnika, późniejsze wykształcenie strefy ekotonowej na ogół nie jest

możliwe, a z gospodarczego punktu widzenia niezbyt sensowne.

Pielęgnowanie nowo założonych stref ekotonowych polega na ochronie ich przed

konkurencją roślinności zielnej. Przy pielęgnowaniu młodnika głównym zadaniem jest

doprowadzenie do luźno zbudowanego, piętrowo ukształtowanego brzegu lasu, mającego

charakter trwałego zadrzewienia. W tym celu w strefie krzewiastej potrzebne są z reguły 1 lub

2 zabiegi o charakterze regulacyjnym. W strefie drzewiasto-krzewiastej, a jeszcze bardziej w

strefie drzewiastej należy dążyć do zwiększenia stabilności i odporności pojedynczych drzew,

poprzez częste powtarzanie silnych zabiegów pielęgnacyjnych prowadzących do obniżenia

stosunku wysokości do pierśnicy. Zabiegi o takim charakterze powinny sięgać na taką

głębokość drzewostanu aby doprowadzić do powstania wystarczająco odpornej ściany

ochronnej.

W przypadku kształtowania granicy polno-leśnej należy zadbać o to , aby nie dopuścić

do negatywnego wpływu ściany drzewostanu na graniczące z nią uprawy (ocienianie,

wytwarzanie rozległych systemów korzeniowych, występowanie gatunków przenoszących

choroby upraw rolniczych). Szczególnie w przypadku granicy polno-leśnej należy dążyć do

175

układu trzystrefowego. Po stronie strefy graniczącej bezpośrednio z polem powinny znaleźć

się nisko rosnące krzewy jak np. róża dzika, jeżyna i malina, następnie uprawy i młodniki, a

dalej starsze drzewostany.

8.7. Ochrona różnorodności biologicznej.

Teren zasięgu działania Nadleśnictwa Maskulińskie jest miejscem, którego środowisko

przyrodnicze charakteryzuje się dużą różnorodnością i bogactwem form. Składają się na to:

urozmaicona powierzchnia, rozwinięta sieć rzek i jezior, tereny bagienne, lasy, w tym

zachowane ciągle jeszcze fragmenty naturalnej puszczy, tereny o niezaprzeczalnych walorach

krajobrazowych i rekreacyjnych. Mimo wielu zniszczeń wojennych i negatywnych skutków

procesów jakie zachodziły w gospodarce polskiej po zakończeniu II Wojny Światowej, udało

się zachować środowisko w dobrej, a w niektórych jego elementach w bardzo dobrej

kondycji. Osiągnięcia w tej mierze były możliwe dzięki:

v systematycznej rozbudowie i doskonaleniu podstaw prawnych ochrony przyrody oraz

efektywnego zarządzania zasobami środowiska;

v poparciu, jakiego udzieliło społeczeństwo polskie dla intensywnych działań na rzecz

odwrócenia negatywnych trendów i przywracania środowiska do pożądanego stanu;

v wysiłkowi finansowemu całego społeczeństwa i poszczególnych sektorów gospodarki.

Ochrona różnorodności biologicznej realizowana jest na podstawie obowiązujących

w Lasach Państwowych zarządzeń i instrukcji. Do najważniejszych z nich należą Zasady

Hodowli Lasu z 2002 r. W oparciu o wymienione dokumenty najogólniej można sformułować

następujące zalecenia w celu ochrony różnorodności biologicznej w lasach Nadleśnictwa

Maskulińskie:

• dla zachowania różnorodności genowej należy dążyć, by pozyskiwany materiał siewny

(głównie drzew i krzewów leśnych) pochodził z jak największej liczby osobników oraz

różnych miejsc,

• dla zachowania różnorodności gatunkowej należy w lasach zwracać uwagę zarówno na

skład gatunkowy warstw drzewiastych jak i podszytów oraz runa i mchów. W tym celu

należy dążyć do stosowania zalecanych składów odnowieniowych upraw, właściwych

gospodarczych typów drzewostanów. Na siedliskach żyźniejszych należy dążyć do

zapewnienia dostępu światła do dolnych warstw lasu. Należy m.in. dążyć do stwarzania

warunków dla rozwoju wszystkich warstw ekosystemu leśnego,

• w celu zachowania różnorodności ekosystemowej należy jak najszerzej wykorzystywać

zmienność w ramach mikrosiedlisk wprowadzając na te niewielkie powierzchnie

176

właściwe im gatunki. Bardzo ważnym elementem zachowania zmienności jest dążenie do

poprawy stosunków wodnych na terenie nadleśnictwa,

• w celu zachowania bogactwa i różnorodności krajobrazowej należy unikać zalesiania

śródleśnych łąk, bagien, nieużytków i innych otwartych powierzchni.

8.7.1. Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania zasobów oraz

wykonywania prac leśnych.

Podstawowymi celami zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej są:

• zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów

leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego, z uwzględnieniem kierunków ewolucji

w przyrodzie poprzez:

- utrzymywanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtwarzanie śródleśnych zbiorników

wodnych,

- dbałość o zachowanie w dolinach rzek pozostałości lasów łęgowych, olsów i innych

naturalnych zbiorowisk, jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt,

- pozostawianie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków,

- w lasach ochronnych dbanie o stałe utrzymanie roślinności drzewiastej,

- indywidualizowanie zasad postępowania gospodarczego;

• restytucja metodami hodowli i ochrony lasu zbiorowisk przyrodniczych zdegradowanych

i zniekształconych w celu zapewnienia szybszego niż w procesach naturalnych tempa

przywracania zgodności biocenozy z biotopem, przy wykorzystaniu w miarę możliwości

sukcesji naturalnej, w tym przebudowy drzewostanów rębnych, bliskorębnych oraz

młodszych poprzez:

- odnowienia podokapowe oraz wyprzedzające, z wykorzystaniem głównie jesionu,

- odsłanianie wartościowych podrostów jesionu, świerka i innych gatunków lasotwórczych,

- ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego

zbiorowisk dziko żyjących roślin, zwierząt i mikroorganizmów poprzez:

- zwiększanie udziału starych drzew w lasach oraz związanych z nimi roślin, zwierząt

i mikroorganizmów,

- zachowanie w stanie naturalnym różnych typów biocenoz oraz biotopów leśnych

i nieleśnych,

- kształtowanie stref ekotonowych,

- rezygnację ze stosowania środków chemicznych w lasach z wyjątkiem sytuacji

zagrażających istnieniu lasu;

177

• wzmożenie korzystnego wpływu lasu na środowisko przyrodnicze oraz harmonizowanie

społecznego i gospodarczego rozwoju regionu przez racjonalne użytkowanie i odnawianie

zasobów leśnych, bez umniejszania produkcyjnej zasobności lasów, to jest:

- zagospodarowania lasów w sposób zapewniający maksymalizację korzystnego ich

wpływu na klimat, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz równowagę

przyrodniczą,

- stałe utrzymywanie zapasu produkcyjnego w lasach na poziomie zapewniającym

odnawianie i kumulację zasobów.

- zagospodarowania lasów w sposób zapewniający maksymalizację korzystnego ich

wpływu na klimat, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz równowagę

przyrodniczą,

- stałe utrzymywanie zapasu produkcyjnego w lasach na poziomie zapewniającym

odnawianie i kumulację zasobów.

Podstawą doskonalenia gospodarki leśnej nadleśnictwa winno być rozpoznanie

warunków geologicznych, hydrologicznych, klimatycznych, glebowych i siedliskowych.

W celu poprawy stanu środowiska przyrodniczego w trakcie wykonywania prac leśnych

szczególną uwagę należy zwracać na:

• pozostawianie w lesie jak największej biomasy (części stojących drzew martwych,

połamanych, wykrotów, gałęzi, igliwia i kory), o ile nie jest to sprzeczne z zasadami

ochrony lasu,

• wytyczanie i wykorzystywanie stałych szlaków zrywkowych,

• stosowanie maszyn i urządzeń napędzanych przez silniki spalinowe z katalizatorami,

• stosowanie bioolei jako smarów silnikowych,

• unikanie niszczenia runa i ściółki leśnej między innymi poprzez wykonywanie zrywki

zimą przy pokrywie śnieżnej lub przy użyciu urządzeń zabezpieczających,

• ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas trzebieży i innych

zabiegów, między innymi poprzez zwracanie uwagi na miejsca obalania drzew, przebieg

szlaków zrywkowych itp.

Ponadto należy:

• przy zwalczaniu zagrożeń ograniczyć do minimum stosowanie preparatów chemicznych

na korzyść biologicznych, a przy konieczności użycia preparatów chemicznych stosować

środki najmniej szkodliwe dla środowiska,

• w zabezpieczaniu upraw i młodników preferować środki mechaniczne,

178

• prowadzić monitoring techniczny i biologiczny w celu właściwego prognozowania

zagrożeń, a w drzewostanach szczególnie narażonych na czynniki chorobowe prowadzić

kontrolę stanu sanitarnego,

• dążyć do utrzymania liczebności szkodników na poziomie nie zagrażającym

występowaniu szkód istotnych (gradacji),

• w razie konieczności stosować biotechniczne metody ochrony lasu, między innymi

wykorzystywać pułapki feromonowe używane do zwalczania i prognozowania pojawienia

się szkodników wtórnych,

• prowadzić aktywną ochronę drapieżnej entomofauny, mogącej w określonych warunkach

sprzyjać walce ze szkodnikami owadzimi.

Zaleca się, aby powyższe zasady uwzględniane były w uproszczonych planach

urządzania lasów poszczególnych wsi w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa.

8.7.2. Założenia w zakresie stosowania obcych gatunków drzew i krzewów.

Obce gatunki drzew i krzewów można stosować w różnych obiektach przeznaczonych

dla potrzeb turystyki i wypoczynku, powinno to jednak być uzależnione od ich charakteru

oraz położenia w lesie.

Parki leśne – tereny przeznaczone dla wypoczynku czynnego i biernego, spełniające

również funkcje dydaktyczne; powinny być położone w pobliżu miast, przy drogach

publicznych, w brzeżnych partiach lasu, na terenie starszych drzewostanów o urozmaiconym

składzie gatunkowym, jeżeli to możliwe w sąsiedztwie zbiorników wodnych. W przebudowie

i dostosowaniu tych drzewostanów dla potrzeb wypoczynku obce gatunki drzew i krzewów

mogą odegrać znaczną rolę. Na terenie parków leśnych jest pożądane zakładanie ścieżek

dydaktycznych, które mają na celu przybliżenie społeczeństwu problematyki leśnej. Zadania

dydaktyczne mogą być realizowane przez umożliwienie, ułatwienie i zachęcenie ludzi do

poznawania flory krajowej i obcej, pokazanie na stosunkowo niewielkim obszarze

różnorodności i bogactwa świata roślinnego, zmienności drzew i krzewów pod względem

pokroju, budowy korony, barwy, kształtu liści, rodzajów kwiatów i owoców. W parku

leśnym, na wydzielonym niewielkim obszarze można przedstawić typowe drzewa i krzewy

Ameryki Północnej, czy też Azji Wschodniej, w formie zestawów obejmujących 20 – 30

gatunków. Parki leśne są najbardziej odpowiednim terenem do stosowania egzotów na szerszą

skalę.

179

Parkingi śródleśne – wydzielone miejsca przy drogach publicznych, usytuowane

w pobliżu terenów odwiedzanych przez ludność; są obiektami odpowiednimi do stosowania

obcych gatunków drzew i krzewów, zarówno w postaci grupowej jak i pojedynczej.

Miejsca postoju przy drogach leśnych – odcinki dróg leśnych u styku z drogami

publicznymi; to tereny, na których udział gatunków obcych nie jest pożądany, podobnie jak w

miejscach biwakowania (powierzchniach leśnych położonych przy wodnych szlakach

turystycznych).

Punkty widokowo-wypoczynkowe – wydzielone miejsca przy drogach publicznych,

wraz z parkingiem dla pojazdów, usytuowane w miejscach odznaczających się dużymi

walorami krajobrazowymi – mogą być obsadzane drzewami i krzewami z dopuszczalnym

udziałem obcych gatunków. Posadzone drzewa i krzewy powinny stanowić dyskretną oprawę

dla rozległego pejzażu (jezioro, dolina rzeki). Są pożądane gatunki o różnorodnej barwie liści

jesienią, krzewy o ozdobnych owocach. Udział gatunków obcych powinien być w tym

przypadku ograniczony.

Drogi leśne dostępne dla ruchu turystycznego, szczególnie drogi prowadzące do

obiektów odwiedzanych przez ludność, mogą być obsadzane również obcymi gatunkami

drzew. Są tu pożądane takie gatunki jak: kasztanowiec, dąb czerwony i klony.

Poza terenami o charakterze turystyczno-rekreacyjnym, obce gatunki drzew i krzewów

powinny znaleźć szerokie zastosowanie w ozdabianiu osad administracji leśnej,

usytuowanych zarówno w lesie, jak i poza lasem. Celowość uprawy egzotów w tych

obiektach nie jest kwestionowana i gatunki te są od dawna sadzone przy siedzibach

nadleśnictw, leśniczówkach i gajówkach. Ponieważ osady administracji leśnej są obiektami

wyraźnie wyodrębnionymi, ogrodzonymi, zazwyczaj oddzielonymi od lasu polem lub drogą,

dobór gatunków ozdobnych może być szerszy. Powinno się zachować pewną równowagę

między gatunkami liściastymi i iglastymi oraz raczej ograniczać pospolicie uprawiane

w miastach krzewy ozdobne na rzecz gatunków innych, bardziej odpowiednich dla otoczenia

leśnego. Należy popierać utrzymywanie przy siedzibach nadleśnictw małych parków

z licznymi gatunkami drzew i krzewów, krajowych i obcych. W doborze gatunków dla osad

leśnych mogą się znaleźć również krzewy i drzewa o efektownych kwiatach jak: azalie

i różaneczniki, magnolie, hortensje.

Przy upiększaniu cmentarzy śródleśnych, miejsc straceń, pomników walk i męczeństwa

udział obcych drzew i krzewów jest bardzo pożądany. Mogą tu znaleźć zastosowanie gatunki

i odmiany z rodziny cyprysowatych – żywotniki, jałowce – w towarzystwie choiny i jedlicy

oraz zimozielonych gatunków liściastych (mahonia, bukszpan). Połączenia kolumnowych

180

form jałowców, żywotników i cisów z płaskimi lub ścielącymi się odmianami jałowca

chińskiego i sabińskiego czy irgi są często stosowane na cmentarzach.

8.8. Zadania dotyczące ochrony środowiska.

Program ochrony środowiska dla powiatu piskiego na lata 2004 - 2007 i powiatu

mrągowskiego na lata 2004 - 2010 zakłada, że na najbliższe lata celem nadrzędnym jest:

8.8.1 Zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

Główne działania to:

- zmniejszenie emisji pyłów w atmosferze,

- likwidacja dzikich wysypisk,

- likwidacja mogilników i magazynów po przeterminowanych środkachochrony roślin,

- budowa czy też modernizacja systemów grzewczych w obiektach użyteczności publicznej

oraz budynkach prywatnych z możliwością wykorzystania - gdzie to możliwe -

odnawialnych źródeł energii (np. drewno, wody geotermalne, energia słoneczna,

biomasa, biogaz),

- budowa płyt gnojowych, zbiorników na gnojówkę i gnojowicę w rodzinnych

gospodarstwach rolnych o skoncentrowanej produkcji zwierzęcej i wyposażenie tych

gospodarstw w specjalistyczne urządzenia do zagospodarowania tych nawozów,

- poprawa stanu sanitarnego obiektów turystycznych oraz bazy wypoczynkowej,

- modernizacja procesów technologicznych na energo i wodooszczędne oraz niskoemisyjne a

ponadto stosowanie urządzeń technicznych ograniczających bądź eliminujących hałas,

wibracje i promieniowanie niejonizujące,

8.8.2 Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej powiatu.


- zmniejszenie wydobycia kopalin,

- racjonalizacja użytkowania materiałów i energii,

- inicjowanie obejmowania cennych przyrodniczo terenów ochroną prawną,

- promowanie i wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii,

- przywrócenie prawidłowego funkcjonowania melioracji terenów zagrożonych deficytem

wodnym,

- racjonalne czerpanie z zasobów środowiska naturalnego.

8.8.3 Ochrona wód i racjonalna gospodarka wodno – ściekowa.


181

- zapewnienie oczyszczania ścieków zgodnie z obowiązującymi przepisami

prawnymi,

- budowa oczyszczalni ścieków miejscowościach nie posiadających ich dotychczas, a także

modernizacja oczyszczalni działających i nie spełniających warunków odprowadzania

ścieków oczyszczonych,

- rozwiązanie gospodarki wodno-ściekowej we wsiach o rozproszonej zabudowie np.

poprzez budowę przydomowych oczyszczalni ścieków,

- budowa sieci wodociągowych wraz z jednoczesną budową kanalizacji sanitarnej,

- modernizacja ujęć wody pitnej zmierzająca do spełnienia aktualnych rozporządzeń,

- budowa zbiorników małej i średniej retencji,

- realizacja „Projektu ochrony wód powierzchniowych w zlewni Krutyni przed

zanieczyszczeniami ściekami sanitarnymi",

- rekultywacja zbiorników wodnych - jezior jako zbiorników ma łej retencji,

- porządkowanie brzegów jezior poprzez likwidację pozostałości po pomostach i kładkach,

- konieczne jest prowadzenie stałej oceny stanu oczyszczania ścieków we wszystkich

obiektach turystycznych na terenie powiatu wraz z określeniem niezbędnych działań,

zmierzających do poprawy sytuacji wszędzie tam, gdzie odprowadzane ścieki nie

spełniają podstawowych kryteriów ochrony środowiska.

8.8.4 Zwiększenie powierzchni terenów leśnych..


- zwiększenie powierzchni terenów leśnych w celu ochrony atmosfery,

- zalesianie gruntów rolnych o niskiej klasie gleb (klasa VI) w celu zwiększenia lesistości

obszaru,

- spełnianie wymogów regionalnego systemu Monitoringu Gospodarki Leśnej,

- uporządkowanie ewidencji gruntów zalesionych,

- pomoc w zalesianiu gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej (przeznaczonych do tego

celu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) realizowanych w ramach

Krajowego Programu Zwiększania Lesistości,

- podjęcie działań zmierzających do rozwiązania problemu szkód wyrządzanych przez

bobry i zwierzęta łowne,

182

- pomoc w realizacji programów rolno-środowiskowych finansowanych z programu

SAPARD,

- utworzenie rezerwatu biosfery „Jeziora Mazurskie",

- powiększenie rezerwatu biosfery „Jezioro Łuknajno"

- sprawowanie nadzoru nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących

własności Skarbu Państwa,

- prowadzenie ewidencji stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych, zespołów

przyrodniczo-krajobrazowych, pomników przyrody,

- prowadzenie rejestru przetrzymywanych roślin lub zwierząt sprowadzonych

z zagranicy na podstawie zezwolenia ministra środowiska.

8.8.5 Unikanie zagrożeń ekologicznych i racjonalna gospodarka odpadami.


- kompleksowa gospodarka odpadami, a przede wszystkim opracowanie i wdrożenie

„Powiatowego i gminnych Planów Gospodarki Odpadami" (głównie selektywna zbiórka

odpadów i ich recykling),

- bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych,

- unieszkodliwianie przeterminowanych środków ochrony roślin zgromadzonych w

mogilnikach,

- budowa składowiska odpadów niebezpiecznych szczególnie pochodzących z katastrof

drogowych,

- uruchomienie stacji kontroli opryskiwaczy,

- rekultywacja terenów zdegradowanych w miarę potrzeb,

- wymiana eternitowych pokryć dachowych zawierających azbest na materiały pokryciowe

nie zawierające azbestu,

- uruchomienie właściwego systemu zagospodarowania padliny,

- wdrożenie przez wytwarzających odpady nowoczesnych sposobów postępowania z

odpadami,

- wdrożenie systemów ochrony przeciwpowodziowej,

- spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach

składowania materiałów niebezpiecznych,

183

- spełnianie wymogów regionalnego systemu wczesnego ostrzegania i wspieranie służb

ratownictwa,

- utworzenie wspólnie z Powiatową Komendą Państwowej Straży Pożarnej, Policji i

samorządami gminnymi sprawnego systemu zarządzania w sytuacjach kryzysowych.

Ryc. 61. Ogólny schemat postępowania z odpadami.

8.8.6 Edukacja ekologiczna.


- zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców,

- edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach oraz wśród

dorosłych mieszkańców,

- propagowanie zasad zrównoważonego rozwoju,

- tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,

- stworzenie dostępnego systemu informacji o środowisku przyrodniczym,

- upowszechnienie ekologicznych metod gospodarowania w rolnictwie, leśnictwie,

- wspieranie tworzenia grup producentów rolnych oraz ich związków,

- upowszechnienie zasad gospodarowania wynikających z Kodeksu Dobrej Praktyki

Rolniczej,

184

- utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej,

- upowszechnienie wiedzy o Unii Europejskiej, jej Wspólnej Polityce Rolnej i funduszach

przedakcesyjnych i akcesyjnych.

8.8.7 Zrównoważony rozwój gospodarczy i monitoring środowiska.


- wspomaganie wdrożenia programów rolno - środowiskowych,

- promowanie ekologicznej działalności gospodarczej,

- uaktualnienie powszechnej ewidencji gruntów oraz miejscowych planów

zagospodarowania przestrzennego w celu ochrony lasów i użytków rolnej wysokiej

jakości oraz prowadzenie racjonalnej eksploatacji z łóż i rekultywacji wyrobisk,

- bieżąca aktualizacja informacji o stanie środowiska przyrodniczego i jego ochronie,

- prowadzenie przez Inspekcję Ochrony Środowiska monitoringu podstawowego i

regionalnego w zakresie m.in. wód, powietrza, hałasu, odpadów,

- ocena stanu sanitarno-epidemiologicznego i weterynaryjnego na terenie powiatu,

- ocena stanu ochrony środowiska i ochrony roślin na terenie powiatu.

8.9. Założenia ochronne w zakresie rekreacji i turystyki.

Zakłada się, że rozwój turystyki krajoznawczej, edukacyjnej i specjalistycznej

odbywać się będzie przy maksymalnym poszanowaniu wartości przyrodniczych

i kulturowych danego regionu. W tym celu należy podjąć następujące działania:

− promować formy „turystyki łagodnej”, głównie różnych form wędrówek pieszych

i rowerowych o charakterze przyrodniczym i krajobrazowym z nastawieniem na edukację

ekologiczną,

− w celu ograniczenia szkód w środowisku przyrodniczym, ruch turystyczny należy

kanalizować na wybranych szlakach i wydzielonych, atrakcyjnych fragmentach lasu,

− formy użytkowania turystycznego muszą być uzależnione od reżimów ekologicznych

i pojemności środowiska przyrodniczego,

− turystyka i jej formy w rezerwacie przyrody powinny odbywać się na warunkach

określonych przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody,

− z ruchu turystycznego należy wyłączyć niektóre szczególne fragmenty lasu, jak np. ostoje

i miejsca koncentracji zwierzyny, ostoje rzadkich ptaków, skupiska roślin chronionych,

szczególnie cenne zbiorowiska roślinne itp.,

185

− przy planowaniu turystycznym należy preferować nieduże obiekty i urządzenia

turystyczne, dostosowane formą do otoczenia przyrodniczego i kulturowego, nawiązujące

do architektury regionalnej.

9. Turystyka i rekreacja. Tereny Nadleśnictwa Maskulińskie należą do jednych z najbardziej atrakcyjnych

turystycznie regionów województwa warmińsko - mazurskiego. Głównymi walorami tego

obszaru są:

• bogactwo jezior stwarzające możliwość rozmaitych form aktywnego wypoczynku nad

wodą,

• Puszcza Piska, teren atrakcyjny przyrodniczo, łączący w sobie różne typy krajobrazu, a

zarazem dobrze udostępniony poprzez sieć dróg gminnych oraz szlaków turystycznych i

ścieżek dydaktycznych,

• bliskość miast: Ruciane Nida, Mikołajki, Pisz,

• wsie: Iznota, Karwica, Krzyże, Ukta, Wejsuny, Wierzba, Wojnowo, Wygryny, Zełwągi,

położone na omawianym terenie lub w jego pobliżu znane jako miejscowości turystyczne

i agroturystyczne.

Nadleśnictwo Maskulińskie znakomicie wykorzystuje swoje położenie na atrakcyjnie

turystycznym obszarze Puszczy Piskiej. Między innymi w ramach swojej działalności

ubocznej przygotowało bardzo bogatą ofertę turystyczną skierowaną do różnych warstw

naszego społeczeństwa, jak również udostępniło swój teren innym organizacjom w celu

realizacji przez nie przedsięwzięć z zakresu szeroko pojętej turystyki i rekreacji.

Wszystkie elementy infrastruktury turystycznej na terenie omawianego nadleśnictwa

przedstawia „Mapa walorów przyrodniczych, wartości kultury materialnej oraz zagrożeń

środowiska przyrodniczego Nadleśnictwa Maskulińskie”. Do najważniejszych z nich należą:

Ośrodki wypoczynkowe

Na gruntach Nadleśnictwa Maskulińskie znajduje się obecnie 20 ośrodków

wypoczynkowych dzierżawionych przez osoby prywatne lub instytucje. Są to ośrodki czynne

sezonowo, otwarte w sezonie letnim.

186

Wykaz ośrodków wypoczynkowych.

Lp. Adres najemcy Położenie Powierzchnia Nr ew.działki

Nr umowy ważna do

1 2 3 4 5

1

Okręgowy Zespół Gospodarki Turystycznej

PTTK Sp. Z O.O. ul. Staromiejska 1

10 -950 Olsztyn

L.Ruciane oddz. 120 g miasto Ruciane Nida ul. Aleja Wczasów

7,69ha dz.nr 3120/...

bezumowne korzystanie

z gruntów LP

2

Fundusz Wczasów Pracowniczych Sp.zoo

w W-wie O/Spała 97-214 ul.Nadpiticzna 4

DWPwrta Jezior"

L. Ruciane oddz. 120 f miasto Ruciane Nida ul. Aleja Wczasów

0,19ha2 dz.nr3120/1

Un/95 19.07.2004r

3

Ośrodek "IZA" Cwalina Andrzej

Ruciane Nida ul. Wiejska

L. Ruciane oddz. 118 p miasto Ruciane Nida ul. Aleja Wczasów

0,18 ha dz.nr3118

Un/94 31.08.2004r

4

Dom Wycieczkowy "U FARYJA"

Eugeniusz Faryj Ruciane Nida ul. Mazurska

L. Ruciane oddz. 105 f miasto Ruciane Nida

ul. Mazurska

0,82 ha dz.nr3105

1/2002 01.01.2004T

5

Ośrodek Wypoczynkowy "Pod Dębem "

Marek Tumiński Ruciane Nida ul. Sosnowa 1

L. Guzianka oddz. 143 o obr.ew. Krzyże

0,91 ha dz.nr3143

1/2001 01.02.2011r

6

Zakład Energetyczny S.A. 10-950 Olsztyn

ul. Kościuszki 83

L.Ruciane oddz. 54 j , 63 f miasto Ruciane Nida

ul. Wrzosowa 1

1,12 ha dz.nr 3054/2 dz.nr 3063/2

5/2000 31.12.2010r

7

Przedsiębiorstwo Budownictwa Uprzemysłowionego W-wa

Północ 01-813 Warszawa ul.

Marymoncka 105

L. Ruciane oddz. 54 g miasto Ruciane Nida

ul. Wrzosowa 1

2,87 ha dz.nr 3054/2

Un/95 27.06.2004T

8

Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy

Ministerstwa Gospodarki w Rucianem

Nidzie ul. Wrzosowa 1

L. Ruciane oddz. 63 g miasto Ruciane Nida

ul. Wrzosowa 1

2,94 ha dz.nr 3063/2

4/200 31.12.2010r

9

Zakład Obsługi Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego

10-600 Olsztyn AL Marszałka J. PHsudskiego7/9

L. Wejsuny oddz. 16 b obręb ewidencyjny Piaski

ul. Wrzosowa 1

3,09 ha dz.nr 3016

1/96 31.12.2005r

10

Kancelaria Sejmu Biuro Prawno-Organizacyjne 00-902 W-wa ul.Wiejska 6/8

L.Wejsuny oddz. 16 b obręb ewidencyjny Piaski

ul. Wrzosowa 1

2,90 ha dz nr 3016

Un/95 15.03.2005r

11 Stanica Wodna "Czapla"

Serafin Stanisława Zamordeje 12-214 Wiartel

L. Czapla oddz. 354 h obręb ewidencyjny

Szeroki Bór

1,17 ha dz.nr3354

5/96 30.04.2006r

12

Ośrodek Wczasowy Pracowników LP

"DĘBOWO BUDOSTAL"

L. Czapla oddz. 295 f obręb ewidencyjny Szeroki

Bór

0,69 ha dz. Nr 3295

do 03.11.2013r do01.06.2007r

187

Lp. Adres najemcy Położenie Powierzchnia Nr ew.działki

Nr umowy ważna do

1 2 3 4 5

13

Stowarzyszenie Właścicieli Domków

Cempingowych" GROCHÓWKA"

pracownicy LP

L Uktaoddz. 207b, 215a obręb ewidencyjny Iznota

2,61 ha dz.nr 2207 dz.nr2215

2/99 31.12.2004r

14

Instytut Przemysłu Organicznego 03-236 Warszawa Żerań ul.

Annopol 6

L. Ukta oddz. 206 h Obręb ewidencyjny Iznota

0,41 ha dz. Nr 2207

1/99 31.12.2004r

15

"POLFA" Warszawa Tarchomin S.A.

"RESTAL" J.Kania i Z.Antonowicz 12-221 Ruciane Nida

ul. Krajeckiego

L.Guzianka oddz. 160f, obręb ewidencyjny Krzyże

0,71 ha dz.Nr3160 dz.Nr1011

7/96 20.07.2006r

16

Rakowski Mieczysław 00-556 Warszawa

ul. Aleja Róż 10 m 14

L. Krzyże oddz. 25a obręb ewidencyjny Krzyże

400 m2 dz.Nr1025

8/97 16.10.2007r

17

"ELEKTROMONTAŻ" Warszawa SA.

02-691 Warszawa ul. Obrzeżna 3

L.Drapacz oddz. 156A j, k obręb ewidencyjny Karwica

2,58 ha dz.Nr 1156/25 dz.Nr 1156/24

Um.dz. L-2-2126/14/91

31.12.2011r

18

Stowarzyszenie Domków Cempingowych "POLANKA"

B.Tarara

L. Drapacz oddz. 188c obręb ewidencyjny Karwica

5,12 ha dz.Nr1188

2/2003 20.02.2013r

19

"Koto Łow.Nr 70" CYRANECZKA

Warszawa-Okęcie 00-971 AI.Krakowska 110/114

L. Turośl oddz. 368j obręb ewidencyjny Hejdyk

0,32 ha dz.Nr 1368

P-2-2126/2/87 3/2002

30.04.20012

20

Ośrodek Wypoczynkowy "LEŚNA POLANA"

ul. Leśna 9 11-730 Mikołajki Franciszek Szajnowski ul.

Orzyszowa 3/21

L. Mikołajki oddz. 62b,c,d obręb ewidencyjny miasto Mikołajki

1,72 ha dz.Nr 2062/1

1/97 01.04.2007

188

Kwatery myśliwskie i pokoje gościnne

W Nadleśnictwie funkcjonuje system kwater myśliwskich i pokoi gościnnych czynnych

przez cały rok. Kwatera myśliwska znajduje się w miejscowości Zamordeje.

Fot. 20. Kwatera myśliwska Zamordeje.

Fot. 21. Wiata przy kwaterze myśliwskiej Zamordeje.

189

Pola namiotowe, miejsca biwakowe i miejsca ogniskowe

Na terenie nadleśnictwa znajduje się 22 pola biwakowe. Są to obiekty czynne tylko w

okresie wakacyjnym. Poniżej przedstawiono wykaz pól biwakowych: Lp. Nazwa pola biwakowego, leśnictwo Oddział

pododział Pow. (ha)

1 2 3 1 „Zielona”

Leśnictwo Guzianka 160d 0,59

2 „Bobrowa” Leśnictwo Krzyże 125g, 137a 6,01

3 „Drapacz” Leśnictwo Drapacz 166f 2,27

4 „Łysa” Leśnictwo Kowalik 267i 0,78

5 „Rybacza Buda” Leśnictwo Kowalik 230m 0,44

6 „Wysoka I, II” Leśnictwo Kowalik 186d, h, l 0,94

7 „Harcerska” Leśnictwo Czapla 322b 0,90

8 „Łódzka” Leśnictwo Czapla 315c 0,51

9 „Sowi Róg” Leśnictwo Czapla 358f 0,50

10 „Nadbrzeże” Leśnictwo Ruciane 83r 0,14

11 „Przy Siatce” Leśnictwo Wejsuny 4a 0,20

12 „Tarasowa” Leśnictwo Wejsuny 16h 0,15

13 „Stok” Leśnictwo Wejsuny 33k 0,24

14 „Niska” Leśnictwo Guzianka 99d 0,28

15 Parking „Przy Śluzie” Leśnictwo Wejsuny 33j 0,12

16 „Goły Rożek” Leśnictwo Wejsuny 8f 0,36

17 „Siekiernik” Leśnictwo Gąsior 198g 0,35

18 „Flosek” Leśnictwo Gąsior 149j 0,84

19 „Koło Promu” Leśnictwo Śniardwy 108f 0,38

20 „W Zatoce” Leśnictwo Mikołajki 64f 0,20

21 „Kokoszka” Leśnictwo Baranowo 251a 0,38

22 „Lasek” Leśnictwo Turośl 262d, 240f 3,13

190

Na terenie nadleśnictwa znajduje się również szereg wyznaczonych miejsc biwakowych i

ogniskowych. Są to niewielkie obiekty przystosowane do jednoczesnego wykorzystania przez

kilka do kilkunastu osób, usytuowane najczęściej nad jeziorami w sąsiedztwie innych

obiektów infrastruktury turystycznej. Mają one ułatwić wypoczywającym turystom kontakt z

przyrodą Puszczy Piskiej, jednocześnie odciągając ich od biwakowania w miejscach

przypadkowych. Obiekty te są najczęściej wyposażone w zadaszenia i ławki. Wszystkie

miejsca ogniskowe są specjalnie przygotowane, oczyszczone do gleby mineralnej i obłożone

brukiem kamiennym. Za właściwe z nich korzystanie odpowiadają wyznaczone osoby.

Inne obiekty infrastruktury turystycznej

Na terenie nadleśnictwa znajdują się również parkingi leśne: Lp. Leśnictwo Oddz. Pododdz. Powierzchnia Wyposażenie

1 2 3 4 5 1 Wejsuny 12 b 200 m2 - 2 Wejsuny 1.2 g 100 m2 - 3 Ruciane 80 a 300 m2 kontener na śmieci 4 Ruciane 80 a 200 m2 kontener na śmieci 5 Ruciane 80 a 200 m2 kontener na śmieci 6 Ruciane 169 b 200 m2 kontener na śmieci 7 Ruciane 168 b 400 m2 kontener na śmieci 8 Ruciane 83 s 100 m2 -

9 Czapla 312 c 0,08 ha zadaszenie , 3 stoły , 6 ławek , kontener na śmieci

10 Czapla 289 n 0,12 ha kontener na śmieci 11 Dębowo 203 d 0,10 ha stół, ławki 12 Dębowo 248 c 0,10 ha stół, ławki

13 Krzyże 25 j 0,14 ha WC , ławki, stoliki, pojemnik na śmieci

14 Krzyże 88 j 0,10ha - 15 Zaroślak 225 c 0,05 ha ławki 16 Zaroślak 233 c 0,05 ha ławki, kontener na śmieci 17 Drapacz 92 d 0,10 ha kontener na śmieci, 2 ławki 18 Drapacz 190 f 0,15 ha kontener na śmieci, 3 ławki

19 Śniardwy 145 b 0,05 ha kontener na śmieci, 3 stoliki, 6 ławek , tablica informacyjna

20 Śniardwy 82 i 0,02 ha 1 stolik , 2 ławki 21 Śniardwy 80 d 0,02 ha 1 stolik , 2 ławki, tablica informacyjna 22 Śniardwy 95 b 0,02 ha 1 stolik , 2 ławki, tablica informacyjna 23 Gąsior 191 c 0,04 ha kontener na śmieci, ławki, stół

191

Fot. 22. Parking leśny

Leśne ścieżki dydaktyczne

Do chwili obecnej na terenie Nadleśnictwa Maskulińskie utworzono 5 ścieżkek

dydaktycznych, położonych w najbardziej turystycznie atrakcyjnych rejonach omawianego

obiektu:

• ścieżka przyrodnicza „Łuknajno”,

• ścieżka przyrodnicza w Wierzbie,

• ścieżka dydaktyczna „Kadzidłowski Las”,

192

Fot. 23. Park dzikich zwierząt w Kadzidłowie.

Fot. 24. Fragment ścieżki – ochrona lasu.

193

• ścieżka botaniczna „Smolaki”,

• ścieżka dydaktyczna „śladami Gałczyńskiego”,

Ryc.62. Ścieżka dydaktyczna „śladami Gałczyńskiego”

194

• projektowana ścieżka dydaktyczna wokół Jeziora Chudek w Rucianem Nidzie.

Ryc. 63. Projektowana ścieżka dydaktyczna wokół Jeziora Chudek w Rucianem Nidzie.

Szlaki turystyczne

Przez tereny nadleśnictwa przebiega szereg szlaków turystycznych wytyczonych przez

różne organizacje turystyczne przy współudziale administracji leśnej. Należą do nich:

v Szlaki piesze:

- Pieszy szlak „zielony” ok. 20 km - wędrówka prowadzi wokół jezior Guzianka Mała i

Guzianka Duża .

- Pieszy szlak „żółty” ok. 35 km - nazwany imieniem K. Małka działacza i pisarza

mazurskiego , badacza pieśni i podań ludowych . Początek szlaku w leśniczówce Pranie nad

Jez. Nidzkim , dalej Puszczą Piską do leśniczówki Zakręt , a następnie brzegiem Jez.

Mokrego do Krutyni . Na trasie marszu dwa rezerwaty "Królewska sosna" i "Zakręt".

195

- Pieszy szlak „niebieski” ok. 10 km - im.K.I.Gałczyńskiego prowadzi od dworca

kolejowego w Rucianem do leśniczówki Pranie (obecnie muzeum poety K.I.Gałczyńskiego).

- Pieszy szlak „czerwony” Pisz – Ruciane Nida – Mikołajki – Ryn - Giżycko.

v Szlaki rowerowe.

Przez omawiany teren przebiegają następujące szlaki rowerowe:

- szlak K.I.Gałczyńskiego prowadzący z miasta Ruciane-Nida do Prania, gdzie znajduje się

muzeum poety. Trasa wynosi około 10 km. Jest to piękny szlak prowadzący przez wspaniałe

lasy Puszczy Piskiej, kończący się zwiedzaniem muzeum i podziwianiem pięknych widoków,

takich jakie podziwiał poeta,

- szlak około 20 km, zaczynający się w mieście Ruciane-Nida od stacji PKP i prowadzący

do wsi Piaski,

- Mazury - okolice Kętrzyna- 75.0 km (Kętrzyn - Nakomiady - Mikołajki - Piecki -

Mrągowo),

- okolice Krutyni - Dolna Krutynia (Kadzidłowo - Dolna Krutynia) - 4 etapy,

- okolice Krutyni - Ernst Wiechert (Krutyń - jezioro Mokre - Leśniczówka Pieresławek -

Nadleśnictwo Strzałowo - Leśniczówka Ukta) - 4 etapy,

- okolice Krutyni - Jezioro Mokre (Jezioro Mokre - Uklanka - jezioro Kołowin) - 4 etapy,

- okolice Krutyni - Leśniczówka Pranie (Krutyń - Leśniczówka Pranie - Ośniak) - 3 etapy,

- okolice Krutyni - Rezerwaty Krutyńskie (Rezerwat Krutynia - Rezerwat Zakręt - Rezerwat

Królewska Sosna) - 2 etapy

- okolice Rucianego 3 – 47 km (Ruciane - Nida - Wejsuny - Wierzba - Mikołajki - Ukta -

- Ruciane - Nida),

- okolice Rucianego 4 – 54 km (Ruciane - Nida - Wojnowo - Ukta - Piecki - Nawiady –

Stare - Kiełbonki - Ruciane - Nida).

- okolice Rucianego 5 - 39.5 km (Ruciane - Nida - Jagodzin - Niedźwiedzi Róg - Wejsuny -

Ruciane - Nida),

- okolice Rucianego 6 - 61.4 km (Ruciane - Nida - Wiartel - Turośl - Ciesina - Ruciane -

Nida).

v Szlaki historyczno – przyrodnicze:

- okolice Krutyni - Wycieczka kulturowo - historyczna (Wojnowo - Osiniak) - 2 etapy.

v Trasy spływów kajakowych:

- rzeka Krutynia ver. 1 - 96.0 km.

- rzeka Krutynia ver. 2 - 12 etapów

196

Fot. 25 . Szlak kajakowy - rzeka Krutynia.

- Ruciane-Nida - Jezioro Nidzkie – Wiartel - stanica wodna PTTK jabłoń - Pisz (29,5 km).

v Szlaki żeglarskie:

Fot. 26. Śluza Guzianka.

197

PISZ - WĘGORZEWO (108 km) z jeziora Roś, Kanałem Jeglińskim, przez Śniardwy,

jezioro Mikołajskie i Tałty, dalej Kanałem Tałckim, przez jezioro Tałtowisko, Kanałem

Mioduńskim, przez jeziora Szymon i Jagodne do Giżycka i dalej Kanałem Niegocińskim,

przez jeziora Kisajno, Dargin i Mamry do Węgorzewa.

PISZ - SZEROKI OSTRÓW (ok. 27 km) z jeziora Roś rzeczką Wilkus, dalej przez jezioro

Kocioł, rzeką Białoławką do jeziora Białoławki, dalej rzeką Wyszką do zatoki Śniardw i dalej

do półwyspu Szeroki Ostrów.

PISZ - RUCIANE-NIDA (37 km) z jeziora Roś Kanałem Jeglińskim, przez jeziora Seksty,

Śniardwy, Bełdany do śluzy w Guziance, dalej przez jeziora Mała i Wielka Guzianka do

przystani w Rucianem-Nidzie.

PISZ - WOJNOWO (49 km) z jeziora Roś Kanałem Jeglińskim, przez jeziora Seksty,

Śniardwy na jezioro Bełdany do Zatoki Iznockiej, dalej kanałem przez wieś Iznota, dalej

przez jezioro Jerzewko i Gardyńskie do rzeki Krutyni, tą do jeziora Duś, nad którym leży

Wojnowo.

RUCIANE-NIDA - JEZIORO NIDZKIE – WIARTEL - stanica wodna PTTK JABŁOŃ -

PISZ (29,5 km) szlak kajakowy (na znacznym odcinku trasy także żeglarski), prowadzący

przez krajobrazowy rezerwat przyrody „Jezioro Nidzkie”, jednym z najpiękniejszych

akwenów mazurskich, atrakcyjnym pod względem krajobrazowym i krajoznawczym.

MIKOŁAJKI - JEZIORO ŚNIARDWY - PISZ (27 km).

GIŻYCKO - MIKOŁAJKI - 37 km.

MIKOŁAJKI – PISZ - 25 km.

MIKOŁAJKI - RUCIANE – NIDA - 19 km.

MIKOŁAJKI – RYN - 20 km.

v Szlaki samochodowe

- szlak Mazurski - 445.0 km (Olsztyn - Barczewo - Biskupiec - Rezszel - Św. Lipka -

Kętrzyn - Gierłoż - Węgorzewo - Gołdap - Olecko - Ełk - Orzysz - Pisz - Ruciane - Nida -

Szczytno - Pasym - Olsztyn).

- szlak Wielkich Jezior Mazurskich - 132.0 km (Węgorzewo - Pozezdrze - Kuty -

Kruklanki- Giżycko - Ryn - Mrągowo - Mikołajki - Ruciane Nida - Pranie).

W zasięgu terytorialnym nadleśnictwa (poza gruntami administrowanymi przez LP),

znajduje się duża ilość hoteli, pensjonatów, kwater agroturystycznych, restauracji, barów,

198

czynnych zarówno w okresie wakacyjnym jak i przez cały rok. Większość obiektów

reprezentuje wysoki poziom świadczonych usług i jest położona w bardzo atrakcyjnych

miejscach. Niekiedy wystrój obiektów jest stylizowany na dawne czasy. Oto niektóre z nich:

Fot. 27 .Pensjonat Galindia – Mazurski Eden w Iznocie.

Fot. 28. Mikołajki. Kompleks gastronomiczno – hotelowy.

199

10. Edukacja i promocja. Stała i powszechna edukacja leśna ma na celu:

• upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym oraz o wielofunkcyjnej i

zrównoważonej gospodarce leśnej;

• podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie racjonalnego i odpowiedzialnego

korzystania z wszystkich funkcji lasu;

• budowanie zaufania społecznego dla działalności zawodowej leśników.

Do niedawna program ochrony przyrody pełnił podstawową rolę jako kompendium

wiedzy o walorach przyrodniczo-leśnych nadleśnictwa przeznaczone między innymi do

szerokiej prezentacji społeczeństwu. W dniu 9 maja 2003 r. Dyrektor Generalny Lasów

Państwowych wydał zarządzenie Nr 57 w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej

społeczeństwa w Lasach Państwowych. W myśl tego dokumentu edukacja leśna

społeczeństwa ma stać się jednym z podstawowych zadań realizowanych przez Lasy

Państwowe, wynikającym z założeń Polityki Leśnej Państwa i przyjętych „Kierunków

rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych”. Cele edukacji leśnej mają

być realizowane w oparciu o następujące treści:

• budowę i funkcjonowanie ekosystemów leśnych;

• znaczenie lasu: ekologiczne, produkcyjne i społeczne;

• zagrożenia i ochrona lasów;

• ochronę przyrody;

• zadania leśników i leśnictwa.

Podstawowym zadaniem na szczeblu lokalnym ma być sporządzenie w każdym

nadleśnictwie programu edukacji leśnej społeczeństwa i wcielanie w życie wszystkich jego

postanowień. Podstawą prawną opracowania tego programu są ustalenia zawarte w

załączniku nr 2 do zarządzenia Nr 57 Dyrektora Generalnego LP. W każdym nadleśnictwie w

ramach sporządzania programu edukacji leśnej musi być także powołana komisja programu

edukacji leśnej która określi podstawowe założenia do wykonania programu.

Program edukacji leśnej w nadleśnictwie powinien zawierać:

- charakterystykę przyrodniczo-leśnych walorów nadleśnictwa,

- inwentaryzację istniejących obiektów edukacji leśnej nadleśnictwa,

- charakterystykę działalności edukacyjnej prowadzonej przez nadleśnictwo w minionym

okresie,

200

- inwentaryzację obiektów edukacji przyrodniczej innych podmiotów znajdujących się na

obszarze działania nadleśnictwa,

- wyszczególnienie potencjalnych partnerów w edukacji leśnej społeczeństwa,

- charakterystykę istniejących wydawnictw o nadleśnictwie.

W myśl zarządzenia nr 57 w edukację leśną społeczeństwa ma być zaangażowany

każdy pracownik nadleśnictwa zaliczony do Służby Leśnej.

Program edukacji leśnej społeczeństwa jest w wielu miejscach zbieżny z programem

ochrony przyrody. Obydwa te opracowania powinny się uzupełniać w prezentacji

społeczeństwu ogromu nakładów, jakie Lasy Państwowe ponoszą dla ochrony środowiska

przyrodniczego oraz wyników tych działań. W tym celu oba opracowania powinny zostać

udostępnione jak najszerszemu ogółowi społeczeństwa. Najodpowiedniejszym do tego

medium w dzisiejszych czasach jest internet.

Nadleśnictwo Maskulińskie prowadziło szeroką akcję edukacyjną jeszcze przed

wejściem w życie zarządzenia nr 57. Wyrazem tego było: rozwijanie infrastruktury

turystycznej, urządzenie ścieżek dydaktycznych, pomoc w wytyczeniu szlaków

turystycznych, czy ustawienie tablic informacyjnych w miejscach o największym natężeniu

ruchu turystycznego. Nadleśnictwo wydało także foldery turystyczne oraz prowadzi własną

stronę internetową. Obecnie w ramach realizacji postanowień powyższego zarządzenia

nadleśnictwo zamierza między innymi zacieśnić współpracę ze szkołami podstawowymi i

gimnazjami z terenu swojego zasięgu terytorialnego, w celu zintensyfikowania działań

zmierzających do edukacji leśnej najmłodszych członków naszego społeczeństwa.

Potencjalni partnerzy w edukacji leśnej społeczeństwa:

• Ośrodek Ekologiczny PAN w Popielnie,

• Ośrodek Ekologiczny PAN w Baranowie

• Szkoły Podstawowe w Rucianem Nidzie, Karwicy, Wejsunach, Wygrynach, Ukcie,

Wojnowie, Mikołajkach,

• Gimnazja publiczne w Rucianem Nidzie i Mikołajkach,

• Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Rucianem Nidzie,

• Zespół Szkół Rolniczych w Mikołajkach

• Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Samorządowych w Rucianem Nidzie.

Obiekty występujące w Nadleśnictwie Maskulińskie wykorzystywane w edukacji leśnej

społeczeństwa:

201

v Leśny Ośrodek Edukacji Ekologicznej „Wojciechówka” w Rucianem Nidzie.

Fot. 29. Zajęcia ekologiczne młodzieży w Leśnym Ośrodeku Edukacji Ekologicznej „Wojciechówka”.

v Zabytkowa Wyłuszczarnia nasion – udostępniana do zwiedzania.

Fot. 30 Magazyn nasion.

202

v Ogródek dendrologiczny przy wyłuszczarni – obr. Ruciane oddz.95 a.

Fot. 31 Wiata przy ogródku dendrologicznym obok wy łuszczarni nasion.

v Zagroda dzicza w leśnictwie Wejsuny.

Fot. 32. Zagroda dzicza w leśnictwie Wejsuny.

v Polana widokowa - obr. Ruciane oddz. 95 f.

203

Program opracował: Starszy Inspektor Nadzoru i Kontroli Taksator specjalista

............................................................................................. ........................................................................................

mgr inż. Mikołaj Chlabicz mgr inż. Andrzej Leonowicz Dyrektor Oddziału BULiGL

Kierownik Brygady w Białymstoku

.................................................................................................. ...................................................................................................

inż. Andrzej Szerszenowicz mgr Jerzy Małyszko

204

205

11. Literatura

1. Atlas hydrograficzny Polski. 1980. Arkusz Pisz. Instytut Meteorologii i Gospodarki

Wodnej. Warszawa.

2. Bielecki G., 1986 - Charakterystyka siedlisk leśnych Dzielnicy Równiny Mazurskiej na

podstawie siedlisk Puszczy Piskiej. maszynopis, BULiGL Białystok.

3. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1995 r. Plan Urządzenia

gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Pisz na lata 1993-2002.

4. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2002 r. Charakterystyka gleb i

siedlisk Nadleśnictwa Pisz

5. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2004 r. Charakterystyka gleb i

siedlisk Nadleśnictwa Maskulińskie

6. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2004 r. Fitosocjologiczna

charakterystyka zbiorowisk roślinnych Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy

Mazurskie” Nadleśnictwo Maskulińskie.


gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Maskulińskie na lata 1982-1993.


gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Maskulińskie na lata 1994-2003.

9. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 2000 r. Program Ochrony

Przyrody Nadleśnictwa Maskulińskie.

10. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej o/Białystok 1993 r. Plan Ochrony

Rezerwatu Przyrody „Krutynia Dolna im. Wańkowicza” na okres 1.01.1994 do

31.12.2003 r.


Rezerwatu Przyrody „Jezioro Nidzkie” na okres 1.01.1994 do 31.12.2003 r.


Rezerwatu Przyrody „Jezioro Lisunie” na okres 1.01.1994 do 31.12.2003 r.

13. Czerwiński A., 1995 - Geobotanika w ochronie środowiska lasów Podlasia i Mazur.

Wydawnictwa Politechniki Białostockiej. Białystok.

14. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych „Instrukcja ochrony lasu – cz. I”,

Warszawa 1999.

206

15. „Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce”, praca zbiorowa (A. Reindl),

PWRiL, Warszawa 1965.

16. Główny Urząd Statystyczny, 1997 - Ochrona środowiska. Informacje i opracowania

statystyczne. Zakł. Wyd. Statyst., Warszawa.

17. Gumiński R., 1948 - Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce.

Przegl. Meteor. i Hydrol.

18. Gumiński R., 1951 - Meteorologia i klimatologia dla rolników. PWRiL, Warszawa.

19. Klasyfikacja gleb leśnych Polski. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.

Warszawa 2000.

20. Jaszczak R. „Monitoring lasów”, Poznań 1999.

21. Kondracki J., 1972 - Polska Północno-Wschodnia. PWN, Warszawa.

22. Kondracki J. 2001 - Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

23. Kondracki J., Mikulski Z., 1958 - Hydrografia dorzecza Krutyni. Prace Geogr., IG

PAN

24. Korycka W. i zespół, 1970 - Pisz z dziejów miasta i powiatu. Wydawnictwo

Pojezierze, Olsztyn. 1970

25. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”. RDLP w Olsztynie, Olsztyn 2003.

26. Matuszkiewicz W, 2001 - Przewodnik do oznaczania zbiorowisk leśnych Polski.

Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

27. „Mazurski Park Krajobrazowy” Kruszelnicki J., Kruszelnicka A. Mazurski Park

Krajobrazowy 2004r.

28. Mikulski Z., 1966 - Bilans wodny Wielkich Jezior Mazurskich. Warszawa, PIHM.

29. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa „Instrukcja

sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie”, Departament Leśnictwa

Warszawa 1996.

30. MOŚZNiL, 1994 - Instrukcja urządzania lasu. Załączniki. Wydawnictwa IBL.

Warszawa.

31. Obce gatunki drzew w gospodarstwie leśnym, S. Bellon, J. Tumiłowicz, S. Król,

PWRiL, Warszawa 1977.

32. MRLiGŻ, NZLP, 1988 - Zasady hodowli lasu. PWRiL. Warszawa.

33. „Nadleśnictwo Maskulińskie w Rucianem Nidzie” 1999. Folder informacyjny.

34. „Ochrona różnorodności biologicznej Polski”, Narodowa Fundacja Ochrony

Środowiska, Warszawa 1998.

207

35. „Ochrona obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000” Dziennik Ustaw, zał.

do numeru 229, poz. 2313 z dnia 21. 10. 2004r.

36. Okołowicz W., 1973-78. Regiony klimatyczne. [w] Narodowy Atlas Polski 29.

37. Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1981 - Dzieje Warmi

i Mazur w zarysie. Tom I. Od pradziejów do 1870 roku. PWN. Warszawa.

38. PAN Polska Czerwona Księga Roślin – paprotniki i rośliny kwiatowe, Kraków 2001.

39. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Polska Czerwona Księga Zwierząt –

Kręgowce, Warszawa 2001.

40. Powiat mrągowski „Program ochrony środowiska na lata 2004 - 2010" Mrągowo

2004 r.

41. Powiat mrągowski „Powiatowy plan gospodarki odpadami dla powiatu mrągowskiego na lata

2004-2014. Mrągowo 2004 r.

42. Powiat piski „Powiatowy program ochrony środowiska” Pisz 2004 r.

43. Program gospodarczo-ochronny Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie” RDLP w Białymstoku RDLP w Olsztynie.

44. Program realizacji ekorozwoju Zielonych Płuc Polski, M. Sieniawski, A. Wojtych -

Kowalewska, A. Grygo. A. Rowińska, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska

i Agencja Rozwoju Regionalnego „ARES” w Suwałkach, 1997.

45. Prusinkiewicz Z., 1994 - Leksykon ekologiczno-gleboznawczy. PWN. Warszawa

46. Romer E., 1949 - Regiony klimatyczne Polski. Prace Wrocł. Tow. Nauk., ser. B, nr 16.

47. Rutkowski A., 2002 - Po huraganie. Głos Lasu Nr 7, s. 5-6.

48. Schmuck A., 1959 - Zarys klimatologii Polski. Warszawa, PWN.

49. Siedliskowe podstawy hodowli lasu. 1990. PWRiL Warszawa

50. Śliwiński J., 1993 - Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic. Redakcja przy ZHSŚiNP WSP

Olsztyn.

51. Wiszniewski W., Chełchowski W., 1975 - Charakterystyka klimatu i regionalizacja

klimatologiczna Polski. Wyd. Komunik. i Łączn.

52. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie „Raport o stanie

środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1999-2000” Biblioteka

Monitoringu Środowiska Olsztyn 2001.


środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2001 roku” Biblioteka


208







56. Woś A., 1994 - Typy pogody, regiony klimatyczne. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej -

Ark. 31.8. PPWK. Warszawa.

57. Woś A., 1999 - Klimat Polski. PWN, Warszawa

58. „Zagrożenia lasów wynikające z przewidywanych zmian klimatycznych”, M.

Sadowski, W. Galiński, Kongres Leśników Polskich 24-26.04.1997 Warszawa.

59. Zasady hodowli lasu 1980.

60. Zasady Hodowli Lasu. Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w

Bedoniu, Warszawa 2003.

61. Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, Warszawa 1986.

62. Znad Pisy, nr10, 2001. Wydawnictwo Poświęcone Ziemi Piskiej.



Strony internetowe

e-Mazury.com.pl

www.Ruciane-Nida.com.pl

mazury.info.pl

www.lasypanstwowe.bialystok.pl/

www.gmina.pl

www.zabytki.pl

www.powiat.pisz.pl

www.powiat.mragowo.pl

www.bip.pl

209

ZAŁĄCZNIKI

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

Załącznik nr 2 Gatunki dziko występujących roślin i grzybów objętych ochroną ścisłą, z wyszczególnieniem gatunków wymagających ochrony czynnej*

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska

GRZYBY FUNGI

Smardzowate Morchellaceae

1 smardz jadalny Morchella esculenta

Sromotnikowate Phallaceae 2 sromotnik bezwstydny Phallus impudicus

Szmaciakowate Sparassidaceae

3 szmaciak gałęzisty Sparassis crispa

POROSTY LICHENES

Chrobotkowate Cladoniaceae

4 chrobotek leśny Cladina sylvatica 5 chrobotek reniferowy Cladina rangiferina

Brodaczkowate Usneaceae

6 brodaczka zwyczajna Usnea filipendua MCHY BRYOPHYTA rokietowate Hypnaceae 7 rokiet łąkowy Hypnum pratense torfowcowate Sphagnaceae

8 torfowiec - wszystkie gatunki, z wyjątkiem torfowca kończystego i torfowca nastroszonego

Sphagnum spp., z wyjątkiem Sphagnum fallax i Sphagnum squarrosum

widłozębowate Dicranaceae 9 widłoząb błotny Dicranum bonjeanii PAPROTNIKI PTERIDOPHYTA długoszowate Osmundaceae 10 długosz królewski Osmunda regalis języcznikowate Blechnaceae 11 podrzeń żebrowiec Blechnum spicant paprotkowate Polypodiaceae 12 paprotka zwyczajna Polypodium vulgare paprotnikowate Aspidiaceae 13 paprotnik - wszystkie gatunki Polystichum spp. skrzypowate Equisetaceae 14 skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia widłakowate Lycopodiaceae

220

15 wszystkie gatunki wszystkie gatunki wietlicowate Athyriaceae 16 pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris NAGOZALĄŻKOWE PINOPHYTINA DWULIŚCIENNE MAGNOLIOPSIDA baldaszkowate Apiaceae 17 dzięgiel (arcydzięgiel) litwor Angelica archangelica

18 starodub łąkowy (2) Ostericum palustre (Angelica palustris)

bobrkowate Menyanthaceae 19 grzybieńczyk wodny Nymphoides peltata brzozowate Betulaceae 20 brzoza niska (2) Betula humilis dymnicowate Fumariaceae 21 kokorycz drobna Corydalis pumila dziurawcowate Hypericaceae 22 dziurawiec nadobny Hypericum pulchrum 23 dziurawiec wytworny (1) (2) Hypericum elegans dzwonkowate Campanulaceae 24 dzwonecznik wonny (1) (2) Adenophora lilifolia fiołkowate Violaceae 25 fiołek bagienny Viola uliginosa 26 fiołek mokradłowy (2) Viola stagnina 27 fiołek torfowy Viola epipsila goździkowate Caryophyllaceae 28 goździk kosmaty (2) Dianthus armeria gruboszowate Crassulaceae 29 rojownik (rojnik) pospolity Jovibarba sobolifera gruszyczkowate Pyrolaceae 30 pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata grzybieniowate Nymphaeaceae 31 grążel drobny Nuphar pumila 32 grzybienie północne (grzybienie zapoznane) Nymphaea candida jaskrowate Ranunculaceae

33 pełnik europejski Trollius europaeus

33 przylaszczka pospolita (przelaszczka trojanek) Hepatica nobilis 34 sasanka łąkowa (2) Pulsatilla pratensis 35 sasanka otwarta (sasanka dzwonkowata) (2) Pulsatilla patens 36 sasanka wiosenna (2) Pulsatilla vernalis 37 zawilec narcyzowy (zawilec narcyzowaty) Anemone narcissifolia 38 zawilec wielkokwiatowy (zawilec leśny) (2) Anemone sylvestris

221

oliwnikowate Elaeagnaceae 39 rokitnik zwyczajny Hippophaë rhamnoides pierwiosnkowate Primulaceae

40 pierwiosnek (pierwiosnka) - wszystkie gatunki,z wyjątkiem pierwiosnka (pierwiosnki) wyniosłego i pierwiosnka (pierwiosnki) lekarskiego

Primula spp., z wyjątkiem Primula elatior i Primula veris

przewiertniowate Caprifoliaceae 41 wiciokrzew (suchokrzew) pomorski Lonicera periclymenum psiankowate Solanaceae 42 pokrzyk wilcza-jagoda Atropa belladonna rosiczkowate Droseraceae 43 rosiczka - wszystkie gatunki Drosera spp. różowate Rosaceae 44 jarząb brekinia (brzęk) Sorbus torminalis 45 jarząb szwedzki Sorbus intermedia 46 parzydło leśne Aruncus sylvestris trędownikowate Scrophulariaceae 47 naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora wawrzynkowate Thymelaeaceae 48 wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum wargowe Lamiaceae

49 miodownik melisowaty (miodownik wielkokwiatowy) Melittis melissophyllum

wielosiłowate Polemoniaceae 50 wielosił błękitny (2) Polemonium coeruleum wierzbowate Salicaceae 51 wierzba borówkolistna (2) Salix myrtilloides wilczomleczowate Euphorbiaceae wrzosowate Ericaceae 52 bagno zwyczajne Ledum palustre 53 chamedafne północna Chamaedaphne calyculata 54 mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi złożone Asteraceae 55 dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis JEDNOLIŚCIENNE LILIOPSIDA amarylkowate Amaryllidaceae 56 śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis kosaćcowate Iridaceae 57 kosaciec syberyjski (2) Iris sibirica liliowate Liliaceae 58 lilia złotogłów Lilium martagon storczykowate Orchidaceae

222

59 buławnik - wszystkie gatunki Cephalanthera spp. 60 kruszczyk - wszystkie gatunki Epipactis spp. 61 storczyk - wszystkie gatunki (2) Orchis spp. 62 tajęża jednostronna Goodyera repens trawy Poaceae 63 kostrzewa ametystowa Festuca amethystina turzycowate Cyperaceae 64 kłoć wiechowata Cladium mariscus 65 turzyca bagienna Carex limosa

Gatunki dziko występujących roślin i grzybów objętych ochroną częściową.*

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska

POROSTY LICHENES

Tarczownicowate Parmellaceae

Płucnica islandzka Cetraria islandica

MCHY BRYOPHYTA drabikowate Climaciaceae 1 drabik drzewkowaty Climacium dendroides gajnikowate Hylocomiaceae 2 fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus 3 fałdownik szeleszczący Rhytidiadelphus triquetrus 4 gajnik lśniący Hylocomium splendens 5 rokietnik pospolity Pleurozium schreberi płonnikowate Polytrichaceae 6 płonnik cienki Polytrichum strictum 7 płonnik pospolity Polytrichum commune rokietowate Hypnaceae 8 piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis torfowcowate Sphagnaceae 9 torfowiec kończysty Sphagnum fallax 10 torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum tujowcowate Thuidiaceae 11 tujowiec - wszystkie gatunki Thuidium spp. widłozębowate Dicranaceae 12 widłoząb kędzierzawy Dicranum polysetum 13 widłoząb miotłowy Dicranum scoparium DWULIŚCIENNE MAGNOLIOPSIDA araliowate Araliaceae 14 bluszcz pospolity Hedera helix

223

bobrkowate Menyanthaceae 15 bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata grzybieniowate Nymphaeaceae 16 grążel żółty Nuphar lutea 17 grzybienie białe Nymphaea alba kokornakowate Aristolochiaceae 18 kopytnik pospolity Asarum europaeum marzanowate Rubiaceae 19 przytulia (marzanka) wonna Galium odoratum pierwiosnkowate Primulaceae 20 pierwiosnek (pierwiosnka) lekarski Primula veris 21 pierwiosnek (pierwiosnka) wyniosły Primula elatior przewiertniowate Caprifoliaceae 22 kalina koralowa Viburnum opulus skalnicowate Saxifragaceae 23 porzeczka czarna Ribes nigrum szakłakowate Rhamnaceae 24 kruszyna pospolita Frangula alnus toinowate Apocynaceae 25 barwinek pospolity Vinca minor złożone Asteraceae 26 kocanki piaskowe Helichrysum arenarium JEDNOLIŚCIENNE LILIOPSIDA liliowate Liliaceae 27 czosnek niedźwiedzi Allium ursinum 28 konwalia majowa Convallaria majalis trawy Poaceae 29 turówka leśna Hierochloë australis 30 turówka wonna Hierochloë odorata turzycowate Cyperaceae 31 turzyca piaskowa Carex arenaria

Objaśnienia: * Gatunki roślin zostały pogrupowane w wyższe jednostki systematyczne, które wyróżniono następująco: - wielkimi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy GROMAD, - małymi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy rodzin. Nazwy łacińskie gatunków, rodzin i gromad wyróżniono dodatkowo czcionką pochyłą. (2) - gatunki wymagające ochrony czynnej.

224

225

Załącznik nr 3

Gatunki dziko występujących zwierząt objętych ochroną: Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska PIJAWKI HIRUDINEA PIJAWKI SZCZĘKOWE GNATHOBDELLIDA pijawkowate Hirudinidae 1 pijawka lekarska (2) Hirudo medicinalis OWADY INSECTA CHRZĄSZCZE COLEOPTERA biegaczowate Carabidae 2 biegacz - wszystkie gatunki Carabus spp. 3 tęcznik - wszystkie gatunki Calosoma spp. bogatkowate Buprestidae 4 bogatek wspaniały Buprestis splendens

jelonkowate Lucanidae

5 jelonek rogacz (1) (2) Lucanus cervus

kózkowate Cerambycidae

6 kozioróg dębosz (1) Cerambyx cerdo

pływakowate Dytiscidae

7 pływak szerokobrzeżek Dytiscus latissimus

żukowate Geotrupidae

MOTYLE LEPIDOPTERA

paziowate Papilionidae

8 paź żeglarz Iphiclides podalirius

BŁONKOSKRZYDŁE HYMENOPTERA

mrówkowate Formicidae 9 mrówka łąkowa (2) Formica pratensis 10 mrówka pniakowa (2) Formica truncorum

226

11 mrówka północna (2) Formica aquilonia 12 mrówka smętnica (2) Formica lugubris ŚLIMAKI GASTROPODA TRZONKOOCZNE STYLLOMMATOPHORA ślimakowate Helicidae 13 ślimak obrzeżony (2) Helicodonta obvoluta 14 ślimak ostrokrawędzisty Helicigona lapicida 15 ślimak żółtawy Helix lutescens świdrzykowate Clausiliidae 16 świdrzyk kasztanowaty Macrogastra badia 17 świdrzyk łamliwy Balea perversa MAŁŻE BIVALVIA BLASZKOSKRZELNE WŁAŚCIWE EULAMELLIBRANCHIA skójkowate Unionidae 18 szczeżuja spłaszczona Pseudoanodonta complanata 19 szczeżuja wielka (2) Anodonta cygnea KRĄGŁOUSTE CYKLOSTOMATA MINOGOKSZTAŁTNE PETROMYZONTIFORMES minogowate Petromyzontidae 20 minóg rzeczny (2) Lampetra fluviatilis 21 minóg strumieniowy Lampetra planeri RYBY PISCES KARPIOKSZTAŁTNE CYPRINIFORMES karpiowate Cyprinidae 22 kiełb białopłetwy Romanogobio albipinnatus

227

przylgowate Balitoridae 23 śliz Barbatula barbatula CIERNIKOKSZTAŁTNE GASTEROSTEIFORMES ciernikowate Gasterosteidae 24 pocierniec Spinachia spinachia IGLICZNIOKSZTAŁTNE SYNGNATHIFORMES 25 igliczniowate - wszystkie gatunki Sygnathidae 26 PŁAZY - wszystkie gatunki (2) AMPHIBIA GADY REPTILIA ŁUSKOSKÓRE SQUAMATA wężowate Elaphidae 27 gniewosz plamisty (1) (2) Coronella austriaca 28 wąż Eskulapa (1) (2) Elaphe longissima 29 żmija zygzakowata (2) Vipera berus ŻÓŁWIE TESTUDINES żółwie słodkowodne Emydidae 30 żółw błotny (1) (2) Emys orbicularis 31 GADY - pozostałe gatunki REPTILIA PTAKI AVES NURY GAVIIFORMES 32 nury - wszystkie gatunki Gaviidae PERKOZY PODICIPEDIFORMES 33 perkozy - wszystkie gatunki Podicipedidae PEŁNOPŁETWE PELECANIFORMES kormorany Phalacrocoracidae

228

34 kormoran czubaty Phalacrocorax aristotelis 35 kormoran mały Phalacrocorax pygmeus pelikany Pelecanidae 36 pelikan kędzierzawy Pelecanus crispus 37 pelikan różowy Pelecanus onocrotalus BRODZĄCE CICONIIFORMES czaplowate Ardeidae 38 bączek (2) Ixobrychus minutus 39 ślepowron (1) (2) Nycticorax nycticorax 40 czaplowate - pozostałe gatunki, z Ardeidae wyjątkiem: - czapli siwej Ardea cinerea bociany Ciconidae 41 bocian biały (2) Ciconia ciconia 42 bocian czarny (1) (2) Ciconia nigra BLASZKODZIOBE ANSERIFORMES kaczkowate Anatidae 43 cyranka (2) Anas querquedula 44 gągoł (2) Bucephala clangula 45 nurogęś (2) Mergus merganser 46 płaskonos (2) Anas clypeata 47 rożeniec (2) Anas acuta JASTRZĘBIOWE ACCIPITRIFORMES jastrzębiowate Accipitridae 48 bielik (1) Haliaeetus albicilla 49 błotniak łąkowy (2) Circus pygargus

229

50 błotniak stawowy (2) Circus aeruginosus 51 błotniak zbożowy (2) Circus cyaneus 52 gadożer(1)(2) Circaetus gallicus 53 orlik krzykliwy (1) Aquila pomarina 54 kania czarna (1) Milvus migrans 55 kania ruda (1) Milvus milvus 56 jastrzębiowate - pozostałe gatunki Accipitridae rybołowy Pandionidae 57 rybołów(1)(2) Pandion haliaetus SOKOŁOWE FALCONIFORMES sokołowate Falconidae 58 kobuz (2) Falco subbuteo 59 pustułka (2) Falco tinnunculus

60 sokół wędrowny (1) (2) Falco peregrinus

GRZEBIĄCE GALLIFORMES głuszcowate Tetraonidae 61 cietrzew (1) (2) Tetrao tetrix

ŻURAWIOWE GRUIFORMES

żurawie Gruidae 62 żuraw (2) Grus grus chruściele Rallidae 63 derkacz (2) Crex crex SIEWKOWE CHARADRIIFORMES siewkowate Charadriidae 64 czajka (2) Vanellus vanellus

bekasowate Scolopacidae

230

65 batalion (2) Philomachus pugnax 66 biegus zmienny (1) (2) Calidris alpina 67 dubelt (2) Gallinago media 68 kszyk (2) Gallinago gallinago 69 rycyk (2) Limosa limosa 70 bekasowate - pozostałe gatunki, z Scolopacidae wyjątkiem: - słonki Scolopax rusticola 71 wydrzyki - wszystkie gatunki Stercoraridae rybitwy Sternidae 72 rybitwa białoczelna (2) Sterna albifrons 73 rybitwa rzeczna (2) Sterna hirundo GOŁĘBIOWE COLUMBIFORMES 74 gołębie - wszystkie gatunki, z Columbidae wyjątkiem: - grzywacza Columba palumbus KUKUŁKOWE CUCULIFORMES kukułki Cuculidae 75 kukułka Cuculus canorus SOWY STRIGIFORMES puszczykowate Strigidae 76 pójdźka (2) Athene noctua

77 włochatka (2) Aegolius funereus

78 sóweczka (2) Glaucidium passerinum

79 puchacz (1) (2) Bubo bubo

231

80 puszczykowate - pozostałe gatunki Strigidae płomykówki Tytonidae 81 płomykówka (2) Tyto alba LELKOWE CAPRIMULGIFORMES lelki Caprimulgidae 82 lelek Caprimulgus europaeus JERZYKOWE APODIFORMES 83 jerzyki - wszystkie gatunki Apodidae KRASKOWE CORACIIFORMES zimorodki Alcenidae 84 zimorodek (2) Alcedo atthis kraski Coraciidae 85 kraska (2) Coracias garrulus dudki Upupidae 86 dudek (2) Upupa epops DZIĘCIOŁOWE PICIFORMES dzięcioły Picidae 87 dzięcioł zielony (2) Picus viridis 88 dzięcioł czarny (2) Dryocopus martius 89 dzięcioł średni (2) Dendrocopos medius 90 dzięcioł białogrzbiety (2) Dendrocopos leucotos 91 dzięcioł trójpalczasty (2) Picoides tridactylus 92 dzięcioły - pozostałe gatunki Picidae WRÓBLOWE PASSERIFORMES pokrzewkowate Sylviidae

232

93 wodniczka (2) Acrocephalus paludicola 94 WRÓBLOWE - pozostałe gatunki, z PASSERIFORMES wyjątkiem: - gawrona Corvus frugilegus - kruka Corvus corax - sroki Pica pica - wrony siwej Corvus corone SSAKI MAMMALIA OWADOŻERNE INSECTIVORA 95 jeżowate - wszystkie gatunki (2) Erinaceidae 96 ryjówkowate - wszystkie gatunki Soricidae NIETOPERZE CHIROPTERA mroczkowate Vespertilionidae 97 nocek orzęsiony (1) (2) Myotis emarginatus 98 mroczkowate - pozostałe gatunki Vespertilionidae (2) ZAJĄCOKSZTAŁTNE LAGOMORPHA zającowate Leporidae 99 zając bielak Lepus timidus GRYZONIE RODENTIA wiewiórkowate Sciuridae 100 wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris smużkowate Zapodidae 101 smużka Sicista betulina popielicowate Gliridae

233

102 koszatka (2) Dryomys nitedula 103 orzesznica (2) Muscardinus avellanarius 104 popielica (2) Glis glis DRAPIEŻNE CARNIVORA psowate Canidae 105 wilk (2) Canis lupus kotowate Felidae 106 ryś(1)(2) Lynx lynx łasicowate Mustelidae 107 gronostaj Mustela erminea 108 łasica Mustela nivalis 109 norka europejska (1) (2) Mustela lutreola Gatunki dziko występujących zwierząt objętych ochroną częściową:* Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska SKORUPIAKI CRUSTACEA DZIESIĘCIONOGI DECAPODA rakowate Astacidae 1 rak rzeczny - z wyjątkiem obrębów Astacus astacus hodowlanych 2 rak stawowy - z wyjątkiem obrębów Astacus leptodactylus hodowlanych OWADY INSECTA BŁONKOSKRZYDŁE HYMENOPTERA porobnicowate Anthophoridae 3 trzmiel ziemny Bombus terrestris

234

mrówkowate Formicidae 4 mrówka ćmawa Formica polyctena 5 mrówka rudnica Formica rufa ŚLIMAKI GASTROPODA TRZONKOOCZNE STYLLOMMATOPHORA ślimakowate Helicidae 6 ślimak winniczek Helix pomatia PTAKI AVES PEŁNOPŁETWE PELECANIFORMES kormorany Phalacrocoracidae 7 kormoran czarny - z wyjątkiem Phalacrocorax carbo występującego na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane BRODZĄCE CICONIFORMES czaplowate Ardeidae 8 czapla siwa - z wyjątkiem Ardea cinerea występującej na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane SIEWKOWATE CHARADRIFORMES mewy Laridae 10 mewa białogłowa Larus cachinans WRÓBLOWE PASSERIFORMES krukowate Corvidae 11 gawron Corvus frugilegus 12 kruk Corvus corax 13 sroka Pica pica

235

13 wrona siwa Corvus corone SSAKI MAMMALIA OWADOŻERNE INSECTIVORA kretowate Talpidae 14 kret - z wyjątkiem występującego Talpa europaea na terenie ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek, lotnisk, ziemnych konstrukcji hydrotechnicznych oraz obiektów sportowych GRYZONIE RODENTIA bobrowate Castoridae 15 bóbr europejski Castor fiber myszowate Muridae 16 badylarka Micromys minutus 17 karczownik - z wyjątkiem Arvicola terrestris występującego na terenie sadów, ogrodów oraz upraw leśnych 18 mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus 19 mysz zielna Apodemus uralensis DRAPIEŻNE CARNIVORA łasicowate Mustelidae 20 wydra - z wyjątkiem występującej Lutra lutra na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane Objaśnienia: * Gatunki zwierząt zostały pogrupowane w wyższe jednostki systematyczne w ten sposób, że:

- wielkimi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy GROMAD, - wielkimi literami, czcionką zwykłą wyróżniono nazwy RZĘDÓW, - małymi literami, czcionką pogrubioną wyróżniono nazwy rodzin.

Nazwy łacińskie gatunków, rodzin, rzędów i gromad wyróżniono dodatkowo czcionką pochyłą.

236

(1) - gatunki, dla których nie stosuje się określonych w § 8 rozporządzenia odstępstw od zakazów,

(2) - gatunki zwierząt wymagające ochrony czynnej.

237

Załącznik nr 4

. Wykaz bagien.

Położenie Lp. Oddział

pododdział Leśnictwo Powierzchnia

(ha)

1 2 3 4


1 3 i Krzyże 2,42 2 4 b Krzyże 0,87 3 4 f Krzyże 13,25 4 5 b Krzyże 0,90 5 5 c Krzyże 8,56 6 14 i Krzyże 1,66 7 23 b Ruczaj 1,30 8 24 g Ruczaj 0,20 9 36 g Ruczaj 0,92

10 45 d Ruczaj 0,97 11 49 i Krzyże 1,15 12 60 b Ruczaj 20,60 13 62 a Krzyże 0,79 14 62 g Krzyże 0,30 15 71 b Ruczaj 13,31 16 85 b Ruczaj 0,97 17 89 b Krzyże 1,48 18 94 h Drapacz 0,80 19 120 f Ruczaj 0,19 20 124A n Krzyże 0,67 21 124B k Krzyże 0,13 22 124B n Krzyże 1,26 23 133 h Ruczaj 7,27 24 148 k Drapacz 1,02 25 162 b Borek 5,32 26 169 C c Borek 0,30 27 186 b Borek 0,79 28 305 j Borek 1,26 29 322 l Borek 0,65 30 323 f Borek 0,54 31 323A l Borek 0,30 32 334 f Leśny Fort 0,28 33 334A b Zaroślak 0,85 34 363 n Leśny Fort 0,30 35 405 f Leśny Fort 3,31 36 406 h Leśny Fort 0,60

238



(ha)

1 2 3 4

37 446 b Ruczaj 0,46 Razem obręb 95,95

Obręb Mikołajki

1 1 b Łuknajno 1,16 2 2A h Łuknajno 2,98 3 5 i Łuknajno 1,38 4 9 c Łuknajno 0,30 5 13 l Łuknajno 0,40 6 13 o Łuknajno 0,90 7 14 d Łuknajno 0,34 8 20 b Łuknajno 0,86 9 22 d Łuknajno 0,74

10 22 f Łuknajno 0,36 11 22 g Łuknajno 0,50 12 22 k Łuknajno 0,47 13 22 l Łuknajno 0,46 14 22 m Łuknajno 0,81 15 22A d Łuknajno 8,39 16 24 d Łuknajno 0,50 17 25 h Łuknajno 0,32 18 26 k Łuknajno 0,62 19 27 j Łuknajno 0,26 20 27 o Łuknajno 0,34 21 28 n Łuknajno 0,44 22 28 o Łuknajno 0,23 23 29 d Łuknajno 0,42 24 29 i Łuknajno 0,44 25 29 j Łuknajno 0,72 26 30 d Łuknajno 0,52 27 36 b Łuknajno 0,78 28 36 k Łuknajno 0,32 29 36A g Łuknajno 0,41 30 37A a Łuknajno 0,56 31 37A d Łuknajno 0,30 32 37A j Łuknajno 0,33 33 38 j Łuknajno 2,18 34 39 x Łuknajno 0,46 35 39 x Łuknajno 0,55 36 39 x Łuknajno 3,56 37 44 c Łuknajno 0,36

239



(ha)

1 2 3 4

38 45 c Łuknajno 0,56 39 46 a Łuknajno 6,80 40 46 f Łuknajno 0,46 41 51 a Łuknajno 8,32 42 52 f Łuknajno 4,75 43 55 h Łuknajno 1,33 44 56 g Mikołajki 0,05 45 56 h Mikołajki 0,02 46 56 i Mikołajki 0,22 47 56 j Mikołajki 0,10 48 56 m Mikołajki 0,04 49 56 n Mikołajki 0,48 50 58 c Mikołajki 0,60 51 58 f Mikołajki 0,42 52 63 f Mikołajki 0,25 53 68 i Mikołajki 1,48 54 71 d Mikołajki 0,72 55 72 j Mikołajki 0,53 56 73 f Mikołajki 0,33 57 73 j Mikołajki 0,19 58 74 g Mikołajki 0,76 59 75 c Mikołajki 1,01 60 75 d Mikołajki 0,14 61 77A g Mikołajki 0,66 62 79 c Śniardwy 0,80 63 83 i Śniardwy 1,49 64 84 i Śniardwy 0,58 65 86 i Mikołajki 0,34 66 87 i Mikołajki 3,00 67 94 h Śniardwy 0,14 68 100 d Śniardwy 0,26 69 101 a Śniardwy 3,27 70 101 l Śniardwy 0,38 71 102 o Śniardwy 0,32 72 119 h Mikołajki 0,50 73 122 t Mikołajki 0,67 74 124 c Śniardwy 0,96 75 136 m Śniardwy 3,00 76 144 h Śniardwy 1,51 77 146 c Śniardwy 0,85 78 147 a Śniardwy 5,12

240



(ha)

1 2 3 4

79 165 a Gąsior 13,96 80 165 b Gąsior 1,27 81 166A b Gąsior 0,75 82 170 b Gąsior 9,36 83 170 f Gąsior 5,51 84 176 c Gąsior 1,17 85 176 d Gąsior 1,74 86 182 d Gąsior 1,98 87 182 g Gąsior 2,62 88 182 l Gąsior 4,24 89 185 h Gąsior 1,06 90 186 g Gąsior 3,25 91 187 c Gąsior 10,44 92 188 c Gąsior 7,60 93 195 a Gąsior 2,11 94 197 c Gąsior 6,70 95 201 f Gąsior 1,17 96 202 f Gąsior 0,61 97 205 f Gąsior 7,32 98 210 h Ukta 3,40 99 210 m Ukta 4,22

100 212 h Ukta 0,46 101 213 i Ukta 1,02 102 214 a Ukta 0,30 103 216 f Ukta 2,82 104 216 i Ukta 0,46 105 216 k Ukta 0,52 106 217 d Ukta 4,00 107 217 o Ukta 0,58 108 219 d Ukta 0,34 109 219 f Ukta 0,28 110 221 x Ukta 0,57 111 222 c Ukta 0,19 112 225 b Łuknajno 5,60 113 225A f Łuknajno 0,18 114 225A j Łuknajno 1,64 115 226 b Łuknajno 0,68 116 226 g Łuknajno 0,40 117 226A b Łuknajno 0,52 118 226A d Łuknajno 1,17

241



(ha)

1 2 3 4

119 227 a Łuknajno 0,96 120 227 i Łuknajno 0,96 121 228 d Baranowo 0,43 122 230 d Baranowo 0,30 123 231 b Baranowo 0,36 124 232 d Baranowo 0,10 125 232 h Baranowo 1,40 126 233 k Baranowo 0,32 127 236 f Baranowo 0,32 128 236 i Baranowo 0,56 129 237 h Baranowo 0,46 130 240 h Baranowo 0,33 131 241 b Baranowo 0,70 132 242 b Baranowo 0,65 133 242 d Baranowo 0,49 134 242 g Baranowo 0,28 135 242 l Baranowo 0,89 136 243 c Baranowo 0,27 137 244 f Baranowo 0,28 138 248 f Baranowo 0,55 139 252 d Baranowo 0,80 140 256 f Baranowo 1,97 141 256 h Baranowo 0,91 142 256 j Baranowo 2,72 143 257 b Baranowo 0,68 144 257 c Baranowo 2,64 145 257 h Baranowo 0,76 146 258 f Baranowo 0,37 147 258 h Baranowo 0,62 148 258 j Baranowo 0,47 149 258 l Baranowo 0,33 150 261 b Mikołajki 0,76 151 262 d Mikołajki 0,10 152 263 b Mikołajki 0,50 153 263 f Mikołajki 0,80 154 263 k Mikołajki 1,66 155 264 g Mikołajki 0,46 156 266 b Mikołajki 0,24 157 266 h Mikołajki 0,80 158 282 a Ukta 6,70

242



(ha)

1 2 3 4

159 282 b Ukta 8,96 160 283 d Ukta 0,51 161 287 b Ukta 4,84 162 287 h Ukta 8,84 163 287 o Ukta 0,82 164 288 c Ukta 0,11 165 289 j Ukta 1,83 166 291 c Ukta 0,60 167 292 b Ukta 0,60 168 293 l Ukta 0,40 169 295 i Ukta 2,03 170 295 l Ukta 1,85 171 295 n Ukta 1,00 172 298 f Ukta 0,77 173 299 h Ukta 0,42 174 300 d Ukta 1,36 175 300 h Ukta 1,13 176 300 k Ukta 0,35 177 302 c Ukta 2,73 178 302 g Ukta 1,94 179 302 h Ukta 0,56 180 303 j Ukta 0,63 181 304 d Ukta 0,41 182 305 d Ukta 0,46 183 306 c Ukta 0,22 184 306 i Ukta 0,29 185 306 n Ukta 1,08 186 307 d Ukta 0,82 187 307 i Ukta 0,05

Razem obręb 280,80

Obręb Ruciane

1 4 d Wejsuny 0,62 2 5 i Wejsuny 0,22 3 6 g Wejsuny 0,43 4 11 h Wejsuny 0,58 5 12 d Wejsuny 4,23 6 17 c Wejsuny 0,80 7 17 l Wejsuny 0,28 8 20 g Wejsuny 1,33 9 25 d Wejsuny 1,72

243



(ha)

1 2 3 4

10 28 b Wejsuny 0,51 11 35 c Wejsuny 9,01 12 36 a Wejsuny 5,58 13 65 b Ruciane 0,34 14 65 c Ruciane 1,21 15 66 c Ruciane 0,30 16 73 h Ruciane 1,34 17 83 f Ruciane 3,38 18 83 g Ruciane 0,32 19 95 d Ruciane 4,75 20 98 b Guzianka 0,60 21 100 c Guzianka 0,34 22 101 d Guzianka 3,99 23 107 i Guzianka 0,60 24 107 l Guzianka 0,36 25 109 g Guzianka 0,16 26 111 c Ruciane 0,26 27 118 h Ruciane 0,64 28 120 i Ruciane 0,31 29 121 h Guzianka 0,28 30 128 f Guzianka 0,57 31 130 b Guzianka 0,03 32 134 m Guzianka 0,31 33 136 d Guzianka 0,58 34 137 b Guzianka 9,97 35 137 f Guzianka 0,32 36 138 c Guzianka 2,61 37 162 f Guzianka 0,38 38 163 i Guzianka 6,50 39 185 c Kowalik 0,34 40 201 i Kowalik 0,18 41 202 g Kowalik 1,55 42 219 g Dębowo 0,53 43 232 c Dębowo 1,50 44 234 c Dębowo 1,90 45 235 c Dębowo 0,81 46 245 b Dębowo 0,68 47 245 f Dębowo 0,26 48 263 c Kowalik 0,33 49 263 d Kowalik 2,07 50 268 j Dębowo 8,37

244



(ha)

1 2 3 4

51 269 f Dębowo 0,33 52 269 h Dębowo 2,77 53 270 c Dębowo 1,66 54 275 b Kowalik 2,50 55 280 b Dębowo 0,82 56 281 c Dębowo 7,84 57 282 d Dębowo 5,94 58 282 j Dębowo 1,53 59 283 b Dębowo 6,28 60 284 d Czapla 0,35 61 284 f Czapla 1,10 62 285 d Czapla 0,42 63 285 f Czapla 1,33 64 291 d Czapla 2,64 65 292 a Czapla 0,43 66 293 b Czapla 0,61 67 308 f Dębowo 1,00 68 314 f Czapla 1,47 69 316 b Czapla 1,57 70 316 c Czapla 0,30 71 317 a Czapla 1,64 72 320 b Czapla 1,21 73 323 j Czapla 0,98 74 334 a Czapla 0,68 75 341 g Czapla 1,26 76 346 k Czapla 0,79 77 346 p Czapla 1,55 78 352 b Czapla 2,71 79 352 f Czapla 1,00 80 352 g Czapla 0,28 81 360 d Czapla 2,14 82 363 a Guzianka 12,52 83 363 b Guzianka 9,94 84 363 c Guzianka 2,94 85 363 d Guzianka 0,43 86 363 g Guzianka 0,52 87 363 h Guzianka 5,18 88 363 k Guzianka 0,42

Razem obręb 171,36

Razem nadleśnictwo 548,11

245

Załącznik nr 5

Wykaz gruntów do naturalnej sukcesji.

Lp Oddział pododdział Typ siedliskowy lasu Powierzchnia

w ha 1 2 3 4

Obręb Maskulińskie 1 25 m Ol 3,37 2 37 b Ol 4,99 3 37 n LMb 3,18 4 49 d LMb 8,71 5 56 b BMb 7,13 6 62 b Ol 9,68 7 62 d LMb 3,23 8 75 b LMśw 0,30 9 124 A s Ol 0,63

10 132 d LMb 0,86 11 132 f OlJ 1,60 12 133 a LMb 0,01 13 133 b LMw 0,71 14 134 h BMw 0,38 15 143 b Lw 0,22 16 162 d LMw 0,69 17 169 f Lw 0,25 18 199 i Ol 1,04 19 200 d Ol 1,44 20 200 i Ol 0,53 21 200 k Ol 6,73 22 215 l Ol 0,76 23 217 b Ol 7,09 24 237 a Ol 6,15 25 237 b Ol 7,99 26 258 f LMw 2,05 27 271 d Ol 1,64 28 303 l LMw 1,03 29 313 g LMb 0,01 30 314 l LMb 4,52 31 331 d LMb 5,49 32 388 a Ol 1,33

Razem obręb 93,74 Obręb Mikołajki

1 8 A d LMb 0,72 2 8 A h LMb 0,24 3 21 a LMb 1,41 4 25 b Ol 0,42 5 26 b Ol 0,51 6 36 g LMb 0,29

246


w ha 1 2 3 4

7 36 A a LMb 0,17 8 37 A c Lw 0,18 9 37 A f Lw 0,32

10 37 A h LMb 0,93 11 37 A k Lw 0,29 12 37 A o Ol 1,25 13 39 p Ol 1,12 14 40 d Lw 0,55 15 48 h OlJ 1,79 16 52 c OlJ 2,92 17 60 c LMb 0,22 18 62 j Ol 2,62 19 64 c Ol 2,71 20 74 d Bb 1,57 21 78 j LMśw 0,47 22 79 d Ol 1,04 23 103 i LMb 0,79 24 104 i LMb 0,67 25 119 g LMb 1,23 26 119 l Ol 1,70 27 120 f LMb 2,22 28 122 r LMb 2,40 29 123 f LMb 1,97 30 132 i LMb 0,93 31 135 n LMb 1,67 32 136 b LMb 1,77 33 137 a LMb 2,51 34 138 c LMb 0,52 35 146 g LMb 3,11 36 147 b LMb 0,12 37 161 j LMb 1,39 38 161 A i Ol 1,78 39 166 j Lw 0,11 40 166 A f Ol 2,69 41 188 f LMb 0,85 42 190 f LMb 0,52 43 196 c LMw 0,43 44 202 a LMb 8,22 45 210 d LMb 0,68 46 213 d LMb 3,37 47 213 k Ol 0,48 48 216 d LMb 6,58 49 217 m LMw 0,40 50 217 n LMb 3,26

247


w ha 1 2 3 4

51 217 r Ol 0,35 52 225 A k Ol 2,60 53 248 d Lśw 0,26 54 283 c LMb 3,45 55 288 f Ol 0,87 56 296 d Lw 2,51 57 299 b LMw 0,37

Razem obręb 84,57

Obręb Ruciane 1 109 d Ol 2,16 2 129 h Ol 0,90 3 271 c BMb 1,70 4 296 a LMb 4,22 5 296 i LMb 2,61 6 325 h BMw 0,63 7 340 g BMb 0,72

Razem obręb 12,94 Ogółem nadleśnictwo 191,25

248

249

LEKSYKON

250

251

abiotyczne składniki ekosystemów – nieożywione elementy biogeocenoz stwarzające warunki

bytowania dla żywych organizmów i same podlegające różnego typu modyfikacjom pod ich

wpływem: promieniowanie różnego rodzaju, atmosfera, gleby i wody (bez organizmów),

rzeźba terenu, klimat, emisje przemysłowe i inne skutki działalności człowieka, czynniki

akustyczne itp.

antropogeniczny – stworzony przez człowieka

antropogenizacja – pojawianie się w jakimś tworze naturalnym cech i właściwości

wynikających z działalności człowieka.

antropopresja – całość planowanych i bezplanowych działań ludzkich wywołujących

zamierzone i niezamierzone zmiany w środowisku, genetyczne zmiany w populacjach

organizmów itp.

Arenosois (arenosole) – wg klasyfikacji FAO-UNESCO słabo rozwinięte gleby piaskowe.

asocjacja roślinna → zespół roślin

azot ogółem (azot ogólny) – sumaryczne określenie wszystkich związków azotowych

w glebie.

bagno – teren trwale podmokły, porosły roślinnością przystosowaną do bardzo wilgotnych

warunków, z czasem przekształcającą się w torf.

bakteriologiczne zanieczyszczenie wód - zmiana składu lub ilości bakterii żyjących w wodach

podziemnych wywołana zanieczyszczeniem wód; szczególnie niekorzystne jest pojawianie

się bakterii patogennych.

bielicowanie → proces bielicowania

biocenoza – względnie trwały, naturalny lub sztuczny zespół populacji roślinnych

(fitocenoza) i zwierzęcych (zoocenoza), żyjących we wspólnym biotopie (siedlisku)

i powiązanych wzajemnie licznymi zależnościami: trwałość biocenozy zależy między innymi

od sprawnego funkcjonowania mechanizmów samoregulacyjnych (→ homeostaza).

biochemiczne zapotrzebowanie tlenu BZT - laboratoryjny wskaźnik oceny zanieczyszczenia

wód; oznacza ilość tlenu (wyrażoną w mg) potrzebną do biochemicznego utlenienia łatwo

rozkładających się związków organicznych występujących w wodzie; nie obejmuje substancji

opornych na biodegradację lub toksycznych dla mikroorganizmów; biochemiczny rozkład

substancji organicznej najintensywniej przebiega w ciągu pierwszych pięciu dób, stąd BZT

oznacza się zwykle w tym interwale czasowym podając w zapisie cyfrowy indeks (BZT5).

biochora – termin ekologiczny oznaczający zespół jednorodnych biotopów; przykładem

biochory może być pustynia, step, jezioro itp.

biogeny → pierwiastki biogenne

252

biogeocenoza → ekosystem

biogrupa – grupa drzew wyodrębniająca się w lesie jako zwarta, powiązana ekologicznymi

współzależnościami, zespołowa jednostka biologiczna.

biomasa – ogólna masa osobnika albo osobników jednego gatunku, grupy gatunków lub całej

biocenozy przypadająca na jednostkę powierzchni lub objętości danego biotopu: wyraża się

w formie tzw. świeżej lub suchej masy (g/m2, kg/ha, g/m3 itd.). Biomasa roślin nazywa się

fitomasą, a biomasa zwierząt – zoomasą.

biosfera – warstwa Ziemi zamieszkana przez żywe organizmy; obejmuje wszystkie gleby

(pedosferę) i dolną część atmosfery (troposferę); nie wymaga sztucznych środków do

podtrzymania życia.

biotop → siedlisko

biotyczne składniki ekosystemów – żywe elementy biogeocenoz, tj. roślinność, fauna (także

człowiek) i drobnoustroje działające wzajemnie na siebie i na siedlisko.

błota – obszary, miejsca grząskie, trwale podtopione, zarosłe kępami hydrofilnej roślinności,

między którymi prześwieca lustro wolnej wody.

bonitacja drzewostanu – wskaźnik produkcyjnej zdolności drzewostanu. Najczęściej bonitację

wyraża się przez porównanie wysokości danego drzewostanu z ujętą w tabelach przeciętną

wysokością drzewostanu wzorcowego tego samego gatunku i w tym samym wieku.

borealny – odnoszący się do północy, północny; np. klimat półkuli północnej między 600

a 400 N.

borowacenie → pinetyzacja

borowina (humolit) – nie odwodniony torf leczniczy; odznacza się wysokim stopniem

humifikacji obumarłej roślinności bagiennej, dużą zawartością związków bitumicznych,

wosków i ciał żywicznych, a także substancji o działaniu hormonalnym, typu folikuliny

i hipotensyjnym.

bory – grupa typów lasu z dominacją drzewostanów iglastych niskiej bonitacji na ubogich,

kwaśnych glebach bielicoziemnych, ze słabo rozwiniętym podszytem, ubogim runem

krzewinkowym (borówki, wrzos) z dużym udziałem mchów i/albo porostów; zależnie od

stosunków wilgotnościowych wyróżnia się bory suche, świeże, wilgotne i bagienne (te

ostatnie na torfowiskach wysokich).

brunatnienie → proces brunatnienia

buczyna – cienisty las bukowy, często naturalnego pochodzenia, z małą domieszką innych

gatunków drzew i słabo rozwiniętymi warstwami podrostu, podszytu i runa.

253

butwienie – biochemiczny rozkład materii organicznej (drewna, leśnej ściółki, papieru itp.)

w warunkach tlenowych.

byliny – wieloletnie (trwałe) rośliny zielne, tracące na zimę pędy nadziemne, a odradzające

się wiosną z przeżywających części podziemnych (korzeni, bulw, cebul, kłączy, rozłogów).

Carex → turzyca

cespityzacja – naturalny lub protegowany działalnością człowieka proces zwiększania się

udziału roślinności trawiastej w fitocenosie.

cetyna – 1. gałązki sosnowe (z igliwiem) wydrążone przez korniki (cetyńce) i, po odłamaniu

przez wiatr, wchodzące w skład ściółki leśnej, w silnie uszkodzonych drzewostanach

sosnowych cetyna może stanowić znaczny procent rocznego opadu leśnego. 2. gałązki

świerka ścięte przez wiewiórki. 3. uiglone gałązki sosnowe, świerkowe lub jodłowe

pozyskiwane po ścięciu drzew na cele przemysłowe; wysoce szkodliwy proceder powodujący

ubożenie gleb leśnych w składniki pokarmowe w stopniu porównywalnym z wygrabianiem

ściółki leśnej.

cetyńce – dwa gatunki korników (cetyniec większy i cetyniec mniejszy) odbywające żer

uzupełniający lub regeneracyjny wewnątrz cienkich gałązek sosnowych i przyczyniające się

do opadania → cetyny.

chemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT - umowny, laboratoryjnie oznaczany wskaźnik

jakości wody; określa ilość tlenu (w mg) potrzebną dla utlenienia związków znajdujących się

w 1 dm3 wody; podczas badania utlenianiu mogą ulegać zarówno związki organiczne jak

i nieorganiczne.

chloroza – choroba roślin polegająca na nieprawidłowym tworzeniu się lub zaniku chlorofilu,

przy czym chloroplasty ulegają rozpadowi; chore rośliny stopniowo żółkną. Przyczyny

chlorozy mogą być różne, np. brak w glebie związków żelaza, magnezu, azotu lub innych

składników pokarmowych. Chloroza może być też wywołana nadmiarem wapnia w glebie.

chrobotek – (Cladonia) – rodzaj porostów o plechach krzaczkowatych lub pałeczkowatych;

obejmuje około 20 gatunków. Chrobotki występują głównie w suchych borach, na

wrzosowiskach i torfowiskach wysokich.

ciek – nazwa nadawana wszelkim powierzchniowym wodom płynącym (rzeki, strumienie,

potoki, kanały, rowy).

cięcie – usuwanie (wycinanie) drzew w lesie.

ciężkonasienne rośliny – rośliny, których nasienie ma dużą masę, (np. dęby, buki)

rozsiewające się zwykle tylko w niedalekiej odległości od egzemplarzy rodzicielskich.

254

czwartorzęd – najmłodszy okres ery kenozoicznej; rozpoczął się około 1,8 mln lat temu i trwa

do dziś; dzieli się na plejstocen – czyli epokę lodowcową i na holocen – czyli epokę

polodowcową. W czwartorzędzie na Ziemi pojawił się człowiek – stąd niektórzy nazywają

czwartorzęd antropogenem.

czynniki abiotyczne – czynniki glebotwórcze wyjąwszy organizmy żywe (w tym człowieka).

czynniki biotyczne – wszystkie organizmy (łącznie z człowiekiem), których działalność

życiowa wpływa na procesy kształtowania i przekształcania gleb (→ czynniki glebotwórcze).

czyszczenia – w leśnictwie zespół zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych

w drzewostanach I klasy wieku (do 20 lat) w celu regulowania zwarcia, składu gatunkowego

i prawidłowego rozwoju drzewostanów; czyszczenia polegają na usuwaniu drzew zbędnych

i charakteryzujących się niepożądanymi cechami hodowlanymi.

dąbrowa – las dębowy naturalnego pochodzenia.

decesja torfowiska (subsydencja) – osiadanie, zmniejszanie się miąższości złoża torfu po jego

osuszeniu wskutek fizycznego zagęszczania i biochemicznego rozkładu (mineralizacji

i humifikacji) torfu.

defoliacja – pozbawienie rośliny ulistnienia spowodowane najczęściej przez żery owadów lub

stosowanie specjalnych preparatów chemicznych (defoliantów).

degeneracja zbiorowiska roślinnego – zniekształcenie (głównie antropogeniczne) naturalnych

lub półnaturalnych zbiorowisk roślinnych polegające na przejściowym rozchwianiu ich

struktury i organizacji oraz zmianie składu florystycznego i utracie swoistych cech.

degradacja – 1. w geomorfologii – obniżenie powierzchni terenu wskutek wietrzenia i erozji.

2. w biochemii – stopniowy rozkład związku organicznego z udziałem enzymów

w organizmie lub środowisku.

dendrologia – dział botaniki: nauka o drzewach i krzewach.

dendrometria – dział biometrii zajmujący się pomiarami drzew i drzewostanów na podstawie

badań kształtu drzew i struktury drzewostanów.

deniwelacja – różnica wysokości między punktem najwyższym (wierzchołkiem, załomem)

rozpatrywanego wycinka terenu, a jego punktem najniższym (podnóżem, dnem).

diagram – wykres przedstawiający w układzie współrzędnych zależności między ilościowymi

charakterystykami rozpatrywanych zjawisk.

dolina – forma powierzchni Ziemi, silnie wydłużone obniżenie terenu zwykle pochylone

w jednym kierunku.

domieszki biocenotyczne – odpowiednio dobrane rośliny (zwykle gatunki krzewów i drzew

nie wchodzących w skład drzewostanu głównego), które wprowadza się pojedynczo lub

255

grupowo do zbyt monotonnego drzewostanu w celu urozmaicenia składu gatunkowego

biocenozy leśnej, zwiększenia jej odporności na niekorzystne warunki środowiska,

przyspieszenia rozkładu ściółki i usprawnienia biologicznego obiegu składników

odżywczych, stworzenia korzystnych warunków bytowania pożytecznemu ptactwu oraz

innym pożądanym w lesie zwierzętom itd.

dominacja – przewaga, najczęściej ilościowa, jednego gatunku (czynnika, elementu) nad

pozostałymi.

dorzecze – obszar, z którego wody spływają do danego systemu rzecznego i, jeśli ten system

nie jest bezodpływowy, odpływają zeń rzeką główną; dorzecze składa się z reguły z szeregu

zlewni.

drągowina – drzewostan w wieku 20-40 lat, silnie przyrastający na grubość, dostarczający

kopalniaków i słupów teletechnicznych.

drenowanie – wykonywanie prac ziemnych oraz instalowanie urządzeń mających na celu

szybkie odprowadzenie nadmiaru wody glebowej lub powierzchniowej i poprawę

przewiewności gleby.

drewno (ksylem) – tkanka roślin naczyniowych, na którą składają się elementy przewodzące

(martwe), miękiszowe i wzmacniające; transportuje wodę i składniki mineralne z korzeni do

innych organów; jest główną częścią trwałej substancji roślin drzewiastych. Drewno zawiera

około 50% węgla, 43% tlenu, 6,1% wodoru, 0,04-0,26% azotu i 0,03-1,20% składników

mineralnych (popielnych). Pod względem chemicznym drewno jest konglomeratem

wielocząsteczkowych związków organicznych. W skład drewna wchodzi celuloza,

hemicelulozy, lignina oraz żywice, woski, tłuszcze, garbiniki, alkaloidy i in.

drzewo – wieloletnia roślina wytwarzająca zdrewniały nadziemny pęd główny i koronę

z pędów bocznych; drzewa są podstawowym składnikiem fitocenoz leśnych i wywierają

znaczny (często decydujący) wpływ na funkcjonowanie całej biosfery.

drzewostan – 1. część fitocenozy lasu składająca się z roślin drzewiastych, które razem rosnąc

wzajemnie na siebie wpływają i odgrywają przeważnie przewodnią rolę w kształtowaniu

stosunków ekologicznych w całym ekosystemie. 2. w urządzaniu lasu – podstawowa

jednostka przyrodniczo-gospodarcza, wyodrębniona podczas leśnych prac taksacyjnych i

wymagająca odrębnego traktowania.

drzewostan główny – ogół drzew tworzących górne piętro w drzewostanie jednowiekowym,

stanowiących główny cel produkcji drzewnej w danym fragmencie lasu.

256

drzewostan w klasie odnowienia (KO) – drzewostan podlegający przebudowie rębniami

złożonymi, w którym co najmniej 30% powierzchni zostało odnowione naturalnie lub

sztucznie pożądanymi gatunkami drzew leśnych o pełnej przydatności hodowlanej.

drzewostan w klasie do odnowienia (KDO) - drzewostan podlegający przebudowie rębniami

złożonymi, w którym nie występuje wartościowe, młode pokolenie drzew leśnych na

wymaganej powierzchni.

drzewostan nasienny – drzewostan, którego pochodzenie i dobra jakość pozwala oczekiwać,

że z pozyskanych w nim nasion otrzyma się wartościowe potomstwo, zapewniające w danych

warunkach siedliskowych trwałą, jakościowo i ilościowo zadowalającą produkcję drewna.

drzewostan negatywny – termin używany w praktyce leśnej, określający drzewostan o małym

przyroście i/albo złej jakości biologicznej i technicznej.

drzewostan podrzędny – 1. – drzewostan złożony z drzew, których korony pozostają pod

sklepieniem drzewostanu głównego i spełniają podrzędną rolę w produkcji masy drzewnej.

2. część drzewostanu przeznaczona do usunięcia podczas trzebieży.

dynamika roślinności – zmienność w czasie populacji roślinnych i fitocenoz rozpatrywanych

jako składniki biocenoz i ekosystemów.

dział wodny (wododział) – linia rozgraniczająca dorzecza dwóch rzek, mórz lub oceanów,

wyznaczona na podstawie ukształtowania terenu.

dzielnica przyrodniczoleśna – jednostka terytorialna, wyróżniana w ramach krainy

przyrodniczoleśnej na podstawie ilościowych różnic fizjograficzno-ekologicznych, które

powodują konieczność swoistego traktowania lasów występujących w tej jednostce.

ekoklimat → klimat siedliskowy

ekologia – 1. nauka o ekosystemach (naturalnych i sztucznych), ich wewnętrznej strukturze,

funkcjonowaniu i ewolucji. 2. nauka o wzajemnych związkach między organizmami, bądź ich

zespołami, a środowiskiem.

ekosystem (biogeocenoza) – układ ekologiczny, utworzony przez współżyjące ze sobą

organizmy roślinne i zwierzęce (biocenozę) łącznie z ich siedliskiem (biotopem), w którym

wszystkie części składowe są ze sobą powiązane licznymi zależnościami, warunkują się

wzajemnie i funkcjonują kompleksowo.

ekoton – różnej szerokości strefa przejściowa między dwoma układami ekologicznymi

(ekosystemami, biocenozami itp.) a także pomiędzy dwiema strefami klimatyczno-glebowymi

(→ pedoekoton).

ekotop → siedlisko

257

ekotyp – populacja (lub populacje) danego gatunku, ukształtowana (wyselekcjonowana) pod

wpływem długotrwałego działania określonych warunków środowiska i wykazująca wysoki

stopień przystosowania do nich.

enklawa – teren otoczony obszarem o innym charakterze albo należącym do innego

właściciela.

epilimnion - w stratyfikacji termicznej jeziora – powierzchniowa warstwa, która w lecie

najszybciej się nagrzewa.

eutroficzny – termin określający duże (lecz nie toksyczne) stężenie składników pokarmowych

w środowisku życia organizmów (np. eutroficzna gleba, eutroficzne siedlisko), także bujnie

rozwiniętą roślinność wskazującą na takie warunki.

eutrofizacja – wzbogacenie (niekiedy nadmierne) w wyniku procesów naturalnych lub

(częściej) antropogenicznych jakiegoś środowiska (np. jeziora) w składniki pokarmowe.

Nadmierna chemizacja rolnictwa, zwłaszcza zbyt obfite nawożenie azotowe i fosforowe,

powoduje przedostawanie się do jezior dużych ilości tych pierwiastków, co z kolei staje się

przyczyną wielu niekorzystnych zjawisk w ekosystemie jeziora (zakwity fitoplanktonu,

ubytki tlenu, zanikanie niektórych cenniejszych gatunków ryb itd.).

facja – 1. w gleboznawstwie – specyficzna geograficzna → odmiana jakiegoś typu

glebowego, np. bielica przybałtycka. 2. w geologii – sposób wykształcenia osadu tego samego

wieku, zależny od środowiska sedymentacji. 3. w fitosocjologii – najniższa jednostka

w systematyce fitosocjologicznej ustalona na podstawie ilościowego panowania w danym

zespole jakiegoś gatunku lub formy życiowej rośliny, np. facja borówkowa w zespole boru

świeżego lub facja trawiasta w zespole buczyny pomorskiej.

filogeneza – rozwój rodowy organizmów żywych i poszczególnych ich szczepów.

fitocenologia → fitosocjologia

fitocenoza – roślinna część biocenozy, każde zbiorowisko roślinne.

fitogeografia – geografia roślin, dział botaniki, a zarazem geografii, zajmujący się

wyjaśnieniem przyczyn powodujących obecne rozmieszczenie na Ziemi poszczególnych

gatunków roślin oraz ich skupień (zbiorowisk).

fitomelioracje – zabiegi mające na celu trwałą poprawę niekorzystnych warunków

środowiska, dokonywane za pomocą zalesiania, zadrzewiania lub uprawy specjalnych roślin.

fitosocjologia (fitocenologia) – dział botaniki zajmujący się badaniem zbiorowisk roślinnych.

fizjografia – zbiór przyrodniczych wiadomości o danym obszarze; przyrodniczy opis danego

obszaru lub obiektu.

258

fizjologia – nauka o funkcjach żywych ustrojów, ich narządów, tkanek i komórek oraz

o prawach, które tymi funkcjami rządzą. Ze względu na odrębność przedmiotu i metod

badania rozróżnia się fizjologię roślin oraz fizjologię zwierząt i człowieka.

flora – ogół gatunków roślinnych występujących w danym środowisku geograficznym

i w danym okresie historii Ziemi.

florystyka – dział fitogeografii zajmujący się inwentaryzację flory, tj. ustaleniem dla

poszczególnych terenów listy jednostek systematycznych z podaniem ich stanowisk (miejsc

występowania).

fluktuacja – niestałość, zmienność, wahania zachodzące w przebiegu pewnych procesów, nie

wykazujące jednak wyraźnej tendencji kierunkowej (np. sezonowe wahania pH gleby,

wilgotności itp.).

fluktuacja w fitocenozach – proces nieustannych zmian o różnym czasie trwania,

występujących mozaikowo w zbiorowisku roślinnym, nie powodujących jednak zmian

w zbiorowisku jako całości; fluktuacja zachodzi z zachowaniem właściwej danemu typowi

zbiorowiska; struktury, funkcji i charakteru powiązań wewnętrznych z pozostałymi

komponentami oraz z siedliskiem i środowiskiem. Fluktuacja wyraża się głównie

zastępowaniem osobników starszych przez młodsze tego samego gatunku lub gatunków

o podobnych wymaganiach ekologicznych. Zewnętrznym wyrazem fluktuacji w fitocenozach

leśnych są luki w drzewostanie i odpowiadające im przejściowe zmiany strukturalne

w niższych warstwach zbiorowiska leśnego (→ mozaiki wędrującej koncepcja).

fotogrametria – technika zajmująca się odtwarzaniem kształtu, wymiarów i położenia

utworów przestrzennych na podstawie zdjęć fotograficznych, stosowana zwłaszcza w pracach

geodezyjnych i topograficznych.

fotointerpretacja – analiza zdjęć lotniczych, polegająca na rozpoznawaniu na nich pod

stereoskopem szczegółów geomorfologicznych, budowy geologicznej, rodzaju gleb,

występowania wód gruntowych, składu roślinności, zasięgu emisji przemysłowych itp.

fotomapa – mapa jakiegoś obszaru sporządzona na podstawie zdjęć lotniczych lub

satelitarnych.

gatunki borealne – gatunki roślin występujące w północnych częściach Europy, Azji

i Ameryki Płn., związane z pasem naturalnych lasów iglastych; w Polsce nieliczne relikty

plejstoceńskie.

generacja – pokolenie; termin odnosi się głównie do istot żywych, lecz jest też używany

w znaczeniu przenośnym do tworów przyrody nieożywionej, których geneza wiąże się

259

z okresowymi nawrotami warunków sprzyjających określonym procesom (np.

wydmotwórczym).

genetyka – nauka biologiczna zajmująca się badaniem dziedziczności i zmienności żywych

organizmów.

geobotanika – dział botaniki obejmujący geografię roślin, fitosocjologię i ekologię roślin.

geodezja – nauka o pomiarach Ziemi –, wykonywanych w celu wyznaczenia kształtu

i wymiarów jej części lub całości, sporządzania map i planów geodezyjnych oraz

wykorzystania ich do różnych prac inżynierskich i gospodarczych. Do metod, którymi

posługuje się geodezja należą miernictwo, fotogrametria i teledetekcja.

geofity – jedna z form życiowych roślin wg klasyfikacji Raunkiaera; gatunki, których pączki

odnowieniowe przetrzymują niesprzyjającą porę roku (zima, okres suszy) pod ziemią – np.

rośliny kłączowe, bulwiaste, cebulkowe itp.

geologia – nauka o budowie i dziejach Ziemi, a głównie skorupy ziemskiej oraz o procesach,

którym ona podlega, tzn. o zespołach zjawisk, dzięki którym ulega przeobrażeniom.

geomorfologia – nauka o formach i kształtowaniu się powierzchni Ziemi.

gleba – integralny składnik wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych płytkowodnych

utworzony w powierzchniowych warstwach litosfery, specyficznie przekształconych (i nadal

przekształcanych) pod wpływem roślinności i pozostałych czynników glebotwórczych; do

najważniejszych funkcji gleby należy jej uczestnictwo w produkcji i rozkładzie biomasy,

w magazynowaniu próchnicy, przepływie energii, retencji i obiegu pierwiastków

pokarmowych i wody, a także uczestnictwo w procesach samoregulacyjnych, zapewniających

ekosystemom mniejszą lub większą odporność na działanie czynników destrukcyjnych; gleba

służy jako środowisko życia podziemnych organów roślin oraz różnorodnej mikroflory

i fauny, którym stwarza określone warunki odżywcze, wodne, tlenowe, termiczne itd.

o swoistej dynamice dobowej, sezonowej i wieloletniej. W procesie rozwoju gleby tworzy się

profil glebowy zróżnicowany na poziomy genetyczne, których rodzaj, morfologia,

właściwości i wzajemny układ są odbiciem minionych i współczesnych wpływów zmiennego

w czasie i przestrzeni środowiska geograficznego (glebotwórczego) i należą do kryteriów

rozpoznawczych, wykorzystywanych w systematyce (typologii) gleb.

gleba porolna – gleba użytkowana aktualnie jako leśna, lecz nosząca w sobie ślady dawnego

użytkowania rolniczego, np. ostro odcinający się w profilu poziom próchniczny o głębokości

odpowiadającej niegdysiejszej uprawie mechanicznej.

grabina – drzewostan z panującym grabem, powstający na żyznych siedliskach na skutek złej

gospodarki leśnej.

260

gradacja – w entomologii i ekologii, masowy pojaw szkodliwych owadów w wyniku

korzystnego dla danego gatunku układu czynników ekologicznych.

Gramineae → trawy

grąd – wielogatunkowy i wielowarstwowy las liściasty (głównie dębowo-grabowy).

Rozróżnia się grądy niskie (wilgotniejsze) na glebach glejowych, murszowych itp. oraz grądy

wysokie (świeże), na glebach brunatnych, płowych itp.; grądy są znacznie zróżnicowane

siedliskowo i geograficznie. Grądami nazywa się też łąki wprowadzone na wymienione

siedliska leśne po usunięciu drzewostanu.

grobla – 1. niewysoki wał ziemny sypany w celu zatrzymania wody w stawach i innych

zbiornikach lub nasyp komunikacyjny, przecinający jezioro, bagno itp. 2. wszelki nasyp

ziemny stykający się z wodą.

halizna – powierzchnia leśna pozbawiona drzewostanu przez czas dłuższy niż 2 lata lub

uprawa leśna o zbyt niskim zadrzewieniu lub jakości.

herbicydy – środki chwastobójcze; grupa związków chemicznych działających toksycznie na

rośliny; ze względu na sposób działania dzielą się na selektywne (wybiórcze) – niszczące

niektóre gatunki roślin bez uszkadzania innych, i totalne (nieselektywne) – niszczące wszelką

roślinność.

hipolimnion - w stratyfikacji termicznej jeziora – dolna warstwa, która ma niską stałą

temperaturę i bardzo powoli ulega nagrzaniu.

hodowla – 1. nauka o ulepszaniu genetycznych cech roślin uprawnych i doskonaleniu

pogłowia zwierząt udomowionych oparta na zasadach dziedziczności 2. zabiegi pielęgnacyjne

stosowane w uprawie roślin i chowie zwierząt.

hydrofity (wodorosty) – rośliny bytujące stale w środowisku wodnym; są związane z dnem

lub unoszone biernie; mogą być całkowicie zanurzone w wodzie albo mieć nieznaczną część

pędów wynurzoną.

hydrologia – nauka zajmująca się opisem występowania i obiegu wody w przyrodzie oraz

metodami obliczeń charakterystyk niezbędnych do rozwiązywania zagadnień

wodnomelioracyjnych, projektowania zabiegów przeciwerozyjnych, zaopatrywania w wodę

gospodarki komunalnej, rolnictwa, przemysłu itd.

igliwie – organy asymilacyjnie (igły) drzew iglastych, zwłaszcza po opadnięciu na

powierzchnię gleby.

insektycydy – środki chemiczne stosowane w ochronie roślin przeciw owadom i do

dezynsekcji pomieszczeń.

261

inwentaryzacja – sporządzanie spisu z natury np. typów gleb występujących na jakimś

obszarze, zbiorowisk roślinnych itd.

jar (kanion, parów) – dolina rzeczna o wąskim dnie i stromych zboczach.

kartografia – nauka o mapach, zasadach ich sporządzania i korzystania z nich, a także

praktyczna umiejętność wykonywania map.

katastrofa ekologiczna – drastyczne pogorszenie warunków środowiska powodujące

zniszczenie na dużym obszarze większości biocenoz typowych dla danego terenu i poważnie

ograniczające warunki bytowania tam ludzi; może być wywołana przez czynniki abiotyczne

(np. huragany, powodzie), antropogeniczne (np. pożary, imisje przemysłowe) lub biotyczne

(np. masowe pojawy szkodników).

kępa – 1. mała wyniosłość w terenie, zwłaszcza bagnistym 2. skupisko drzew, krzewów.

3. wyspa na rzece lub jeziorze, porosła drzewami i krzewami.

kłoda – 1. pień drzew liściastych zanikający w koronie wskutek rozgałęzienia konarów.

2. odcinek → strzały długości 2,7-6,0 m.

kora – nazwa potoczna używana na określenie tkanek występujących na zewnątrz miazgi

w późniejszym okresie rozwoju roślin nasiennych; ma znaczenie ochronne. Ściśle biorąc jest

to kora wtórna, która składa się z dwu zasadniczych części; z wewnętrznej warstwy tkanek

żywych (łyko, felloderma i fellogen) oraz z zewnętrznego pokładu tkanek martwych,

obejmującego korek lub korowinę. Zawartość suberyny przyczynia się do zwiększenia

odporności kory wtórnej na rozkład.

kornik drukarz – szkodnik wtórny atakujący świerka, jeden z najbardziej szkodliwych

owadów leśnych mający tendencję do częstych gradacji.

korona drzewa – górna, rozgałęziona część drzewa.

korzeń – osiowy, bezlistny organ roślin naczyniowych, rosnący zwykle pod powierzchnią

ziemi; służy roślinie do pobierania wody i soli mineralnych oraz umocowuje ją w glebie.

Zespół korzeni jednej rośliny zwie się systemem korzeniowym; rozróżnia się dwa zasadnicze

typy systemów korzeniowych: palowy i wiązkowy; pierwszy odznacza się obecnością

korzenia głównego, z mniej lub bardziej licznymi rozgałęzieniami; drugi składa się z wielu

wydłużonych korzeni równorzędnych, zwykle przybyszowych

kotlina – zagłębienie powierzchni Ziemi otoczone wzniesieniami; najczęściej okrągłe lub

podłużne o wklęsłym lub płaskim dnie.

262

kraina – 1. część powierzchni Ziemi, kontynentu, kraju, stanowiąca pewną odrębną całość

pod względem geograficznym, etnograficznym, historycznym. 2. Jednostka podziału

geobotanicznego lub zoogeograficznego świata, wydzielona na podstawie analizy jej

specyfiki.

kraina przyrodniczoleśna – najwyższa rangą jednostka rejonizacji przyrodniczoleśnej; wielki

zwarty obszar o wyrównanych granicach, o zbliżonych warunkach fizjograficznych,

w którego obrębie osiąga swe optimum pewien typ siedliskowy lasu, charakterystyczny tylko

dla tego obszaru.

krzew – roślina drzewiasta rozgałęziająca się na wiele równorzędnych pędów bezpośrednio

nad ziemią; nie tworzy typowego pnia. W lasach krzewy są podstawowymi składnikami

podszytu.

krzewinka – wieloletnia roślina o drewniejących, obficie rozgałęzionych pędach, o wysokości

nie przekraczającej zwykle 50 cm.

krzewy podszytowe – ważny składnik ekosystemów leśnych usprawniający biologiczny obieg

składników pokarmowych w lesie i wpływający dodatnio na zdrowotność drzewostanów.

Szczególnie ważna jest rola krzewów w ubogich siedliskach borowych, dla których jednak

dobór odpowiednich gatunków, dobrze znoszących trudne warunki edaficzne i świetlne, jest

ograniczony (→ podszyt).

kserofit (suchorośl) – roślina zdolna do rozwoju na glebach o skrajnym niedostatku wody.

ksylofagi – owady żerujące.

kurhan – mogiła przeważnie z czasów przedhistorycznych, usypana z ziemi w formie kopca;

także wysoki kopiec usypany na pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub na czyjąś cześć. Gleby

przykryte kurhanami są cennymi obiektami badań paleopedologicznych.

larwa – młodociana forma zwierzęca, różniąca się budową i sposobem życia od osobnika

dorosłego (imago).

las – najbardziej skomplikowany wśród wszystkich ekosystemów lądowych, w którym

współżyją, tworząc biocenozę, różne organizmy roślinne i zwierzęce; las wyróżnia się

wybitnym udziałem drzew rosnących zwarcie i odgrywających w nim rolę głównych

edyfikatorów.

lądowacenie – powstawanie albo poszerzanie terenu wolnego od przykrycia wodą wskutek

odkładania się osadów mineralnych i/albo organicznych lub obniżania się lustra wody

zatapiającej teren.

legenda – zbiór przyjętych na mapie umownych znaków wraz z objaśnieniami do nich.

263

lekkonasienne rośliny – rośliny (także drzewa, np. wierzby, topole, brzozy) produkujące

nasiona, których mała masa i/albo specyficzna budowa umożliwia rozsiewanie z wiatrem na

duże odległości; często są to rośliny pionierskie.

lesistość – procent powierzchni leśnej w stosunku do ogólnej powierzchni geograficznej

danego terenu.

leśnictwo – 1. oparta na naukowych podstawach dziedzina działalności ludzkiej, skierowana

ku trwałemu korzystaniu z naturalnych sił wytwórczych funkcjonujących w lesie

i uwzględniająca rozliczne zadania, jakie ekosystemy leśne pełnią w globalnej gospodarce

przyrody. 2. leśna jednostka gospodarczo-administracyjna, wchodząca w skład nadleśnictwa

(niekiedy samodzielna), obejmująca zwykle obszar 1000-3000 ha.

leżanina – uschnięte i leżące na ziemi części drzew (lub całe drzewa), które wskutek długiego

przelegiwania w lesie zmurszały i nadają się najwyżej na opał.

listowie – zbiorowa nazwa organów asymilacyjnych (liści) drzew i krzewów liściastych.

lizawka – 1. miejsce (odsłonięta powierzchnia gleby lub ściany wykopu, przeważnie

o południowej wystawie) z wykwitami soli chętnie zlizywanej przez zwierzynę;

rozpoznawalne dzięki charakterystycznym zagłębieniom o obłych kształtach (ślady

zlizywania). 2. urządzenie do zadawania zwierzynie soli mineralnych wykonane zwykle

w formie korytek lub słupków.

luka – wolna przestrzeń między koronami drzew w drzewostanie; zależnie od wielkości

i kształtu zmienia w mniejszym lub większym stopniu warunki świetlne, cieplne

i wilgotnościowe gleby znajdującej się pod tą przerwą.

łąka – teren pokryty zwartą roślinnością, złożoną z licznych gatunków rodzimych trwa i ziół,

tworzącą ruń łąkową, użytkowaną na paszę (siano, zielonki) dla zwierząt gospodarskich,

rzadziej do okresowego wypasu; systemy korzeniowe roślin łąkowych tworzą mniej lub

bardziej zwartą darń, która jest jedną z najistotniejszych cech łąki trwałej. Darń wpływa na

swoisty proces glebotwórczy, zwany procesem darniowym.

łęg – ekosystem leśny o bogatej wielogatunkowej fitocenozie na żyznych glebach (głównie

madach) z przepływającą wodą, w dolinach rzek i strumieni.

łodyga – organ roślin należących do grupy osiowców; jest głównym elementem przestrzennej

budowy tych roślin określającym rozmieszczenie innych organów; łodygi są najczęściej

nadziemne, rzadziej podziemne (rozłogi), mogą być jednoroczne lub wieloletnie (trwałe),

zielne lub zdrewniałe itd.

łozowisko – zarośla wierzbowe (z przewagą wierzby szarej).

264

łyko – tkanka przewodząca w wewnętrznej, żywej warstwie kory drzew; przewodzi

wyprodukowane w liściach węglowodany i białka do pnia i korzeni.

makroelementy (makroskładniki, makropierwiastki) – pierwiastki chemiczne pobierane przez

rośliny w dużych ilościach; do najważniejszych należą: N, P, K, Ca, Mg, S; niedostatek w

glebie przyswajalnych form któregokolwiek z tych pierwiastków odbija się ujemnie na

produkcji roślinnej; brakujące ilości powinny być uzupełnione odpowiednim nawożeniem.

makroklimat – klimat dużego obszaru, anp. strefy, kontynentu, kraju, regionu.

makroregion – w planowaniu przestrzennym jest to rozległy obszar, na którym dominuje

określony typ działalności gospodarczej.

makrorelief (makrorzeźba terenu) – wielkie formy rzeźby powierzchni Ziemi, np. grzbiet

górski, płaskowyż, równina, dolina itp.

mapa geonorfologiczna – graficzne odwzorowanie ukazujące w odpowiedniej skali, za

pomocą umownych znaków, formy powierzchni Ziemi ukształtowane na danym obszarze

w wyniku określonych procesów geologicznych (geomorfologicznych).

mapa gleb – graficzne odwzorowanie w dogodnej skali przestrzennego rozmieszczenia gleb

(lub wybranych cech gleb) danego obszaru przedstawione za pomocą umownych znaków;

mapy gleb wykonuje się na podstawie rozpoznania terenowego z wykorzystaniem, tam gdzie

to możliwe, zdjęć lotniczych i satelitarnych. Zależnie od treści i podziałki rozróżnia się mapy

przeglądowe, szczegółowe, typologiczne, uziarnienia, agrochemiczne, zasobności gleb,

bonitacyjne, hydrologiczno-glebowe, erozji gleb itd.; o użyteczności mapy glebowej

decydują: 1) skala, odpowiednia do celu i do przestrzennego zróżnicowania gleb danego

obszaru; 2) właściwy dobór wyróżnionych na mapie jednostek podziału; 3) wierność, tj.

zgodność ze stanem faktycznym w terenie treści i zarysu konturów pokazanych na mapie;

4) przejrzystość, uzyskiwana przez logiczny układ znaków, ułatwiający orientację

w legendzie; 5) czytelność, wynikającą z odpowiedniego graficznego opracowania mapy.

mapa hipsometryczna – graficzne odwzorowanie ukazujące w dogodnej skali wysokościowe

zróżnicowanie określonego obszaru.

mapa typów i podtypów gleb – graficzne odwzorowanie w dogodnej skali rozmieszczenia na

danym obszarze podstawowych jednostek genetycznej systematyki gleb.

mchy (Musci) – klasa mszaków; obejmuje ok. 13400 gatunków (w Polsce rośnie ok. 630)

występujących w różnych siedliskach na całej kuli ziemskiej. W zależności od podłoża, na

którym rosną, rozróżnia się mchy naziemne, nadrzewne, naskalne, napiaskowe, popielisk,

runa leśnego, torfowiskowe, wodne itp.

265

miano coli - wskaźnik zanieczyszczenia fekalnego wody - zanieczyszczenia bakteriami

chorobotwórczymi pochodzenia jelitowego; określany jako najmniejsza objętość wody

(wyrażana w cm3), w której stwierdza się obecność jednej pałeczki okrężnicy (Escherichia

coli); bakteria ta sama nie wywołuje chorób przewodu pokarmowego, towarzyszy jednak

bakteriom chorobotwórczym.

mikrorelief – drobne szczegóły rzeźby terenu na powierzchni głównych form rzeźby Ziemi.

młodnik – rosnące razem młode pokolenie drzew leśnych w okresie od osiągnięcia zwarcia

koron (ok. 10 rok życia) do początku okresu wydzielania się drzew i zasychania bocznych

gałęzi.

mokradło (moczar) – siedlisko aktualnie uwodnione w takim stopniu, że decyduje to

o występowaniu w nim hydrofilnej roślinności oraz o postępującej akumulacji glebowej

materii organicznej. Mokradła można podzielić na: 1) ombrogeniczne – w miejscach

gromadzenia się wód opadowych na trudno przepuszczalnym podłożu; 2) topogeniczne –

w miejscach gromadzenia się wód tworzących podziemne zbiorniki; 3) soligeniczne –

w miejscach wypływania wód gruntowych; 4) fluwiogeniczne – w dolinach rzecznych, pod

wpływem wód powierzchniowych, tworzących zalewy.

monofagi – organizmy odżywiające się tylko jednym rodzajem pokarmu (gatunkiem rosliny

lub zwierzęcia).

morena – nagromadzenie różnoziarnistego materiału skalnego transportowanego i osadzonego

przez lodowiec.

mszar (rojst) – miejsce podmokłe (zabagnione), porosłe mchami, karłowatymi drzewami

i krzewinkami jagodowymi.

murawa – 1. – potocznie niskie zbiorowisko trawiaste, często pochodzenia sztucznego (np.

w parkach). 2. w fitosocjologii – niektóre zbiorowiska trawiaste o nieskomplikowanej

strukturze, często kserofilne, nie będące łąkami (np. murawy piaskowe).

mursz – materiał organiczny powstały z przetworzenia torfu po zwiększeniu aeracji złoża

wskutek obniżenia poziomu wód gruntowych; mursz może powstawać także bez

poprzedzającej fazy torfienia wskutek specyficznego rozkładu materiału roślinnego w glebach

semihydrogenicznych, charakteryzujących się dużymi okresowymi zmianami warunków

aeracji w górnych częściach profilu; charakterystyczna jest obecność dość znacznych ilości

materii organicznej nie związanej w kompleksach ilasto-humusowych.

nalot – młode pokolenie drzew powstałe z samosiewu, nie przekraczające jeszcze średniej

wysokości runa leśnego.

nekrofagi – organizmy żywiące się ciałami obumarłych zwierząt.

266

neolit – młodsza epoka kamienia; w podziale epok znajduje się między mezolitem a epoką

brązu. Na naszych ziemiach ok. 4-1,7 ka p.n.e.

niecka – łagodne, zwykle dość płytkie zagłębienie terenu, z którego wywiewany jest (albo

był) piasek na sąsiednie pola wydmowe.

nieużytek – teren nie zagospodarowany lub nie nadający się do zagospodarowania ani rolnego

ani leśnego. Większość tzw. nieużytków może być traktowana jako „użytki ekologiczne”

spełniające ważne funkcje ochronne w krajobrazie.

nisza ekologiczna – 1. pozycja, jaką osobnik lub populacja zajmuje w biocenozie i wynikająca

z niej funkcja, jaką spełnia w organizacji układu ekologicznego. 2. specyficzny układ

warunków siedliska, do których przystosowana jest dana populacja.

nitrofile (nitrofity) – organizmy preferujące siedliska szczególnie bogate w przyswajalne

związki azotu.

nizina – część powierzchni Ziemi położona nisko w stosunku do wyżyn i gór; jako górną

granicę przyjmuje się najczęściej wysokość 200 m n.p.m.

niż – termin określający bardzo rozległe niziny – np. Niż Środkowoeuropejski, Niż

Zachodniosyberyjski itp.

niżówka – okres niskich stanów wód powierzchniowych wywołany wyczerpaniem się

zasobów wodnych w dorzeczu wskutek długotrwałej suszy.

obligatoryjny – obowiązujący, wiążący, nie dopuszczający wyboru.

obszary chronionego krajobrazu – tereny z mało zniekształconym środowiskiem

przyrodniczym, atrakcyjne krajobrazowo, przeznaczone głównie do zagospodarowania

turystycznego; ich zadaniem jest odciążenie obszarów o unikalnych wartościach

przyrodniczych; zakres ochrony przewiduje zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych

i innych obiektów uciążliwych dla środowiska i niekorzystnie wpływających na krajobraz.

ochrona gatunkowa – działalność mająca na celu zachowanie rzadkich lub zagrożonych

wyniszczeniem gatunków roślin lub zwierząt.

ochrona przyrody – zorganizowana oraz indywidualna działalność mająca na celu

zapobieganie niekorzystnym zmianom stosunków przyrodniczych na naszej planecie –

w szczególności działania na rzecz zachowania rzadkich i cennych tworów przyrody, ich

skupień i zespołów w postaci pomników przyrody, rezerwatów, parków krajobrazowych,

parków narodowych itp. oraz dbałość o ochronę gatunkową roślin i zwierząt, o racjonalną

gospodarkę zasobami przyrody (minerały, gleby, wody, powietrze, rośliny, zwierzęta), a także

racjonalne użytkowanie i kształtowanie krajobrazu uwzględniające stosunki

geomorfologicznej i walory estetyczne.

267

oczka – niewielkie, przeważnie okrągławe, płytkie (do kilku metrów) zagłębienia terenowe,

zwykle wypełnione wodą lub podmokłe; powstały wskutek wytopienia brył martwego lodu u

schyłku plejstocen u lub w początkowej fazie holocenu; występują najliczniej w zasięgu

ostatniego zlodowacenia (vistulianu). Oczka mają duże znaczenie ekologiczne w krajobrazach

rolniczych i powinny podlegać ochronie, lecz są często zasypywane przez rolników dążących

do powiększenia areału swych gleb uprawnych.

oczyszczalnia ścieków – zespół urządzeń służących do uzdatniania wody skażonej

zanieczyszczeniami komunalnymi lub przemysłowymi.

odczyn gleby – cecha roztworu glebowego wyrażona stosunkiem stężeń jonów wodorowych

(ściślej hydronowych H30+) do wodorotlenowych OH-; przy przewadze jonów wodorowych

odczyn jest kwaśny, przy przewadze jonów wodorotlenowych – zasadowy. W przypadku

równowagi stężeń obydwu rodzajów jonów odczyn jest obojętny. Jednostką pomiarową

odczynu jest pH.

odkrywka glebowa – prostokątny wykop w glebie odsłaniający jej morfologię

i umożliwiający pobranie z charakterystycznych poziomów i warstw próbek do analiz

laboratoryjnych; przynajmniej jedna ściana wykopu, tzw. ściana czołowa, musi być zbliżona

do pionu. Rozróżnia się zasadnicze odkrywki glebowe (o głębokości ok. 1,5 – 2,0 m)

i odkrywki pomocnicze, zasięgowe (do 0,5 m), służące do wyznaczania zasięgów

w kartografii gleb.

odłóg – pole nie uprawiane przez długi czas, porosłe dziką roślinnością.

odrost korzeniowy – pęd nadziemny powstały z pączka przybyszowego, tworzącego się na

korzeniu po wycięciu pędu nadziemnego lub okaleczeniu korzenia drzewa macierzystego.

odrośl – pęd rośliny drzewiastej powstały z pączka śpiącego lub przybyszowego na pniu lub

na korzeniu.

okrajek – strefa ekotonowa między lasami i zaroślami a zbiorowiskami nieleśnymi.

okres wegetacji (okres wegetacyjny) – pora wzrostu i wzmożonej aktywności roślin

(zwłaszcza wieloletnich); występuje na przemian z okresami spoczynku i jest przejawem

periodyczności procesów życiowych roślin. W okresie wegetacji rośliny przechodzą kolejne

stadia fenologiczne – rozwijanie się pączków zimujących i liści, kwitnienie, owocowanie,

obumieranie i opadanie liści.

ols (oles) – zbiorowisko leśne na torfowiskach niskich lub na glebach organiczno-

mineralnych z drzewostanami olszy II-III bonitacji, słabo rozwiniętą dolną warstwą drzew,

ubogim podszytem; w runie występują gatunki szuwarowe, mokrych łąk oraz pojedyncze

268

gatunki borowe; rozróżnia się ols porzeczkowy (Ribo nigri-Alnetum) oraz ols torfowcowy

(Sphagno squarrosi-Alnetum).

opad leśny – źródło próchnicy w glebach leśnych; resztki pochodzenia roślinnego lub

zwierzęcego podczas opadania na powierzchnię gleby lub bezpośrednio po opadnięciu; także

świeżo obumarłe podziemne części roślin i martwe organizmy glebowe oraz ich metabolity.

organizmy wskaźnikowe (bioindykatory) – rośliny lub zwierzęta o bardzo wąskiej

amplitudzie ekologicznej; ich obecność lub brak pozwala na charakterystykę warunków

życiowych panujących w danym środowisku.

ostoja – obszar, na którym gatunek znajduje dogodne warunki przeżycia w okresie

krytycznych dla niego zmian środowiska (→ refugium).

otulina – pas lasu (niekiedy innych zbiorowisk roślinnych) izolujący specjalne obiekty leśne,

jak rezerwaty, powierzchnie doświadczalne, drzewostany i plantacje nasienne przed

wpływami powierzchni otwartej lub przyległych drzewostanów o odmiennym przeznaczeniu

i sposobie zagospodarowania.

palowy system korzeniowy – układ korzeni, charakterystyczny np. dla dębu i sosny, w którym

korzeń główny wnika pionowo w glebę na znaczną głębokość.

park krajobrazowy – obszar o szczególnie wyróżniającym się krajobrazie oraz estetycznych,

historycznych i kulturowych walorach środowiska; parki krajobrazowe są tworzone dla

ochrony środowiska przed nieracjonalną eksploatacją gospodarczo-turystyczną, dla

zachowania ważnych naukowo wartości przyrodniczych oraz zachowania ekologicznej

równowagi w środowisku.

park narodowy – obszar o powierzchni powyżej 500 ha, mający szczególne wartości

przyrodnicze; skupiający osobliwości przyrody żywej i nieożywionej o wielkim znaczeniu

naukowym, wyróżniający się malowniczością krajobrazu i szczególnymi walorami, dla

których ochrona tych obszarów leży w specjalnym interesie publicznym.

pasożytnictwo – swoisty rodzaj współżycia organizmów, w którym przedstawiciele jednego

gatunku – pasożyty wykorzystują przez czas dłuższy lub stale osobniki drugiego gatunku –

żywicieli jako środowisko życia i źródło pokarmu; skutki pasożytnictwa są dla organizmu

żywicielskiego ujemne i prowadzą najczęściej do rozwoju choroby.

pastwisko – teren pokryty zwartą roślinnością złożoną z trwa (głównie niskich,

luźnokępkowych), wieloletnich roślin motylkowych i różnych ziół, użytkowany w ciągu 130-

180 dni okresu wegetacyjnego, głównie do wypasu zwierząt gospodarskich.

pasy Kienitza (pasy przeciwpożarowe) – system przeoranych pasów gleby mineralnej

zakładany zwykle w obrzeżach drzewostanów wzdłuż dróg publicznych i linii kolejowych,

269

dzielący partie drzewostanu na izolowane kwatery, oczyszczone z leżaniny i ściółki; ma to na

celu niedopuszczenie ewentualnego pożaru do wnętrza lasu.

patogen – biotyczny czynnik chorobotwórczy.

pęd – oś rośliny, główna część ciała roślin naczyniowych. Na rozwiniętym pędzie znajduje się

pączek wierzchołkowy i pączki boczne, z których w następnym roku wyrastają nowe pędy.

pędraki – larwy chrząszczy, głównie z rodzin Scarabaeidae i Lucanidae, charakteryzujące się

miękkim, białawym, łukowato wygiętym ciałem; wiele z nich żyje w próchnicznej glebie

czyniąc duże szkody przez podgryzanie korzeni drzew i roślin uprawnych.

pielenie – usuwanie chwastów z korzeniami w celu ułatwienia rozwoju roślinom

pielęgnowanym.

pielęgnowanie gleby – ogół zabiegów mających na celu utrzymanie gleby w stanie

sprawności (spulchnianie, odchwaszczanie, wprowadzanie podszytów w lesie itp.).

pierśnica – średnica drzewa stojącego, mierzona na wysokości 1,3 m nad powierzchnią ziemi

(w przybliżeniu na wysokości piersi dorosłego człowieka).

pinetyzacja (borowacenie) – forma degeneracji fitocenoz leśnych polegająca na

wprowadzaniu drzew iglastych (głównie z rodziny sosnowatych) do drzewostanów siedlisk

bogatych (grądowych) lub na wyeliminowaniu drzew liściastych z siedlisk borów i lasów

mieszanych.

plantacja – 1. obszar ziemi wykorzystany pod uprawę na wielką skalę roślin mających

znaczenie handlowe, przemysłowe itp. 2. rośliny uprawiane masowo (przeważnie

w monokulturze) w celach handlowych, przemysłowych itp.

plantacja nasienna – uprawa ze szczepów, dostarczająca nasion drzew leśnych o wysokiej

wartości genetycznej.

płat roślinności – jednorodny pod względem fitosocjologicznym fragment terenu pokrytego

roślinnością.

płaskowyż – obszar równinny położony na znacznej wysokości, odgraniczony wyraźnym

stopniem od sąsiadujących terenów niżej położonych.

płazowina – drzewostan w wieku powyżej 20 lat o bardzo niskim zadrzewieniu zatracający

cechy zbiorowiska leśnego.

pło – kożuch z żywych oraz z częściowo torfiejących roślin, rozrastający się od brzegów

i pływający na powierzchni wody w niektórych zarastających jeziorach.

podkład topograficzny – odpowiedniej skali mapa topograficzna, na którą, za pomocą celowo

dobranych symboli, nanosi się wyniki gleboznawczych prac kartograficznych.

podpiętrzenie wód gruntowych – sztuczne podniesienie poziomu wód gruntowych.

270

podrost – młode pokolenie drzew o wysokości ponad 50 cm, wyrastające w lesie pod osłoną

starego drzewostanu i rokujące ze względu na swój skład i stan nadzieję na utworzenie

w przyszłości górnej warstwy drzewostanu.

podszyt – dolna warstwa w drzewostanie, złożona z gatunków drzewiastych i krzewiastych do

wysokości 4 m (→ krzewy podszytowe).

podtyp gleby – jednostka systematyki gleb niższa od typu; wyróżniana jest głównie

w przypadkach, gdy w rozpatrywanej glebie występują obok dominujących cech jednego typu

– słabiej zaznaczone cechy innego typu glebowego. Gleby wykazujące wyłącznie cechy

jednego typu (typologicznie czyste) zalicza się do szczególnego podtypu „właściwych”.

podtyp próchnicy leśnej – w klasyfikacji próchnic leśnych jednostka taksonomiczna niższa od

typu; wyróżniana jest głównie na podstawie form akumulacji humifikowanej materii

organicznej, odpowiadających warunkom wilgotnościowym panującym w danym siedlisku

leśnym.

pokrój rośliny – całokształt zewnętrznych cech morfologicznych rośliny, nadający

charakterystyczny wygląd zarówno jej samej, jak też zespołom, w których skład wchodzi.

pokrywa glebowa (pokrywa roślinna) – żywa roślinność porastająca daną glebę.

pomnik przyrody – prawnie chroniony pojedynczy twór przyrody lub skupisko takich

tworów; do pomników przyrody zaliczane są m. in. okazałe, zabytkowe drzewa, grupy drzew,

aleje, głazy narzutowe, skały, jaskinie, wywierzyska itp.

populacja – 1. w biologii – zespół osobników jednego gatunku żyjący na określonym

obszarze lub w swoistym środowisku; populacja nie jest tylko zbiorem osobników, lecz

wykazuje właściwości będące funkcją grupy – np. zagęszczenie, rozrodczość, śmiertelność,

strukturę wiekową, rozmieszczenie w przestrzeni, typ wzrostu, trwałość itd. 2. w matematyce

– zbiorowość podlegająca opisowi statystycznemu.

poziom próchniczny (poziom akumulacyjny) – najbliższy powierzchni poziom genetyczny

mineralnej części gleby, wzbogacony i zabarwiony próchnicą pochodzącą z rozkładu

podziemnych części roślin, a w glebach leśnych – także z przemieszczenia do gleby

mineralnej produktów humifikacji próchnicy nadkładowej.

poziom skały macierzystej → skała macierzysta.

poziom wody gruntowej (lustro wody gruntowej, zwierciadło wody gruntowej) – górna

powierzchnia, pod którą gleba lub grunt są nasycone wodą. Położenie punktów w wodzie

podziemnej, w których ciśnienie hydrauliczne jest równe ciśnieniu atmosferycznemu.

pożar górny – pożar leśny trawiący cały las (drzewa z koronami).

271

pożar gruntowy – pożar leśny trawiący całą próchnicę nadkładową i wnikający do poziomów

niżej leżących, np. pożar torfowiska. Od pożaru przyziemnego różni się m. in. tym, że

płomienie mogę nie być widoczne na powierzchni i że w małym stopniu zależy od wiatru.

pożar przyziemny – pożar leśny trawiący runo i część próchnicy nadkładowej; w znacznym

stopniu zależy od siły i kierunku wiatru.

pożarzysko (pogorzelisko, wypalenisko) – teren po pożarze lasu; rozróżnia się pożarzyska ze

zniszczonym drzewostanem i pożarzyska z żywym drzewostanem.

pradolina – szeroka dolina o mniej więcej równoleżnikowym przebiegu związania z okresem

dłuższego postoju lodowca i wyżłobiona przez wody topnienia odpływające wzdłuż jego

czoła. Pradoliny występują na wszystkich obszarach objętych wielkimi zlodowaceniami

czwartorzędowymi.

proces bagienny – zespół zjawisk, obejmujących m. in. procesy glejowe, akumulację materii

organicznej, torfienie itd., które przebiegają w glebach hydrogenicznych, charakteryzujących

się stale wysokim stanem wód gruntowych.

proces bielicowania (bielicowanie) – proces glebotwórczy charakterystyczny dla mało

aktywnych biologicznie, ubogich w składniki pokarmowe gleb piaskowych w borach

iglastych klimatu wilgotnego, umiarkowanego i chłodnego; polega na wypłukiwaniu

z górnych części gleby (poziomy eluwialne) niektórych produktów rozkładu minerałów

glebowych w formie rozpuszczalnych w wodzie kompleksowych połączeń (chelatów)

z ruchliwymi frakcjami związków humusowych, których źródłem jest kwaśna próchnica

nadkładowa typu mor; przemieszczaniu w dół i wytrącaniu w środkowej części profilu

(poziom iluwialny) ulegają głównie tlenki i wodorotlenki glinu i żelaza, a także krzemionka,

fosfor, mangan i inne. Górne poziomy, zubożone w te składniki, ulegają charakterystycznemu

wybieleniu (stąd polska nazwa procesu i typu gleby), a poziom wzbogacony uzyskuje barwę

rdzawą, akwowordzawą do czarnej i zostaje zwykle mniej lub bardziej silnie

zorsztynizowany.

proces brunatnienia (brunatnienie) – proces glebotwórczy charakterystyczny dla czynnych

biologicznie, bogatych w składniki odżywcze gleb wielogatunkowych lasów liściastych

umiarkowanie wilgotnej strefy klimatycznej; polega na dość intensywnym rozpadzie

pierwotnych krzemianów i glinokrzemianów z wydzieleniem zawartego w nich żelaza, które

w postaci nierozpuszczalnych wodorotlenków i kompleksów z kwasami próchnicznymi

osadza się na powierzchni cząstek glebowych, nadając środkowej części profilu glebowego

charakterystyczną brunatną barwę. Intensywny biologiczny obieg składników mineralnych

272

pod wpływem bogatej biocenozy leśnej zapobiega ich wypłukiwaniu poza profil glebowy

i przeciwdziała naturalnej w wilgotnym klimacie tendencji do bielicowania gleb.

proces darniowy – proces glebotwórczy, który rozwija się pod wpływem gęstej roslinności

trawiastej i powoduje m. in. powstawanie w górnej części profilu glebowego ciemnego

poziomu próchnicznego o znacznej nieraz miąższości. Najbardziej typowo proces ten

przebiega w czarnoziemach stepowych.

proces eluwialny (proces wymywania) – ogólna nazwa obejmująca przemieszczanie

roztworów i drobnych zawiesin w głąb profilu glebowego charakterystyczne dla

autogenicznych i niektórych semihydrogenicznych gleb klimatu wilgotnego.

proces glejowy – biochemiczny proces redukcji różnych glebowych związków mineralnych

(żelaza, manganu itp.) przebiegający w warunkach utrudnionego dostępu powietrza

(nadmierne uwilgotnienie gleby). Oglejone poziomy glebowe mają charakterystyczne,

niebieskozielonkawe zabarwienie (lub wykazują plamistość o tym zabarwieniu), które

pochodzi od związków żelaza zredukowanego do formy dwuwartościowej. Substancje,

których rozpuszczalność wzrasta na niższych stopniach utlenienia (np. związki żelaza,

manganu itp.) mogą być w wyniku oglejenia wymywane z gleby lub w pewnych warunkach

mogą się skupiać w konkrecje.

proces iluwialny (proces wmywania) – proces wytrącania się, koagulacji itp. w środkowych

i dolnych partiach profilu związków wypłukiwanych z poziomów nadległych.

proces płowienia – proces powstawania i ewolucji gleb płowych; obejmuje wymywanie

węglanów, lessiważ, powstawanie oglejenia kontaktowego, powstawanie poziomu

próchnicznego i in.

proces torfienia (proces torfotwórczy) – złożony proces powolnych przemian chemicznych

i strukturalnych, jakim przy ograniczonej mineralizacji i humifikacji podlegają szczątki roślin

bagiennych w warunkach stałego nadmiernego uwilgotnienia i braku dostępu powietrza.

Produkty tego procesu tworzą organiczne złoża zwane torfem. Zależnie od składu

chemicznego wód podtapiających (zalewających) torfowisko i od składu roślinności

torfotwórczej powstaje wysokopopielny torf niski, średniopopielny torf przejściowy lub

niskopopielny torf wysoki.

program – zbiór instrukcji i informacji określający całkowicie i jednoznacznie ciąg czynności,

które należy wykonać, aby zadany proces (obliczeniowy, technologiczny) przebiegał w

sposób zaplanowany i doprowadził do pożądanego wyniku. Do sporządzania programów

komputerowych służą specjalne języki programowania np. basic, fortran, pascal itd.

273

próchnica – szczątki, głównie roślinne, nagromadzone w glebach (w lesie także na ich

powierzchni) znajdujące się w różnych stadiach rozkładu (humufikacji, mineralizacji).

Zależnie od rozpatrywanych właściwości stosowane są różne określenia próchnicy np.:

próchnica nasycona, próchnica kwaśna, próchnica iluwialna, próchnica nadkładowa itd.

W gleboznawstwie rolniczym terminem próchnica określa się zwykle wyłącznie dobrze

zhumifikowaną, bezpostaciową materię organiczną.

przebudowa drzewostanu – zabiegi gospodarcze w lesie mające na celu zmianę

zniekształconego składu gatunkowego drzewostanu odpowiednio do dobrze rozpoznanych

właściwości siedliska.

przedplon – w leśnictwie uprawa poprzedzająca odnowienie lasu właściwymi gatunkami

drzew, przygotowująca dla nich odpowiednie warunki.

przełom – dolina rzeki wąska, o stromych zboczach, przecinająca grzbiet górski lub inną

wyniosłość terenu, wznoszącą się w poprzek rzeki.

przygotowanie gleby – przedsiewna uprawa gleby stwarzająca wysianym nasionom (lub

sadzonkom) jak najlepsze warunki rozwoju; polega na odchwaszczeniu i spulchnieniu gleby

oraz, w miarę potrzeby, na jej odkwaszeniu (zwapnowaniu) i zaopatrzeniu w niezbędne

składniki pokarmowe.

puszcza – las pierwotny lub do niego zbliżony o znacznej powierzchni (w Polsce np. Puszcza

Białowieska, Puszcza Augustowska).

rabunkowa gospodarka – pospieszne pozyskiwanie najłatwiej dostępnych bogactw natury (lub

innych) bez oglądania się na szkody wyrządzane środowisku; jedynym celem jest zdobycie

największych doraźnych korzyści materialnych.

reducenci (destruenci) – heterotroficzne drobnoustroje mineralizujące biomasę w łańcuchu

pokarmowym.

regeneracja zbiorowiska roślinnego – proces odbudowy struktury i funkcji tych części

zbiorowiska, które wcześniej uległy → degeneracji; proces dokonuje się siłami

wewnętrznymi biocenozy, a więc za pomocą propagul (→ diaspory) pochodzących z tego

samego zbiorowiska. We wczesnych fazach procesu regeneracji charakterystyczne jest

mozaikowe lub pasowe wystąpienie pionierskich gatunków lekkonasiennych, które później

ustępują na rzecz przejściowych, a potem ostatecznych (trwałych) składników zbiorowisk.

regionalizacja przyrodniczoleśna – hierarchiczny system podziału kraju na jednostki

przyrodniczoleśne: krainy, dzielnice i mezoregiony na podstawie warunków klimatycznych,

rzeźby terenu, podłoża geologicznego i gleb, zasięgów najważniejszych gatunków drzew

274

leśnych, rozmieszczenia wielkich kompleksów leśnych oraz siedlisk i zbiorowisk roślinnych.

W Polsce przyjęty jest podział na 8 krain i 59 dzielnic przyrodniczoleśnych.

regresja – w geobotanice pojęcie rozumiane jako kierunkowy proces zaniku danego

zbiorowiska roślinnego (np. leśnego) wraz z całą biocenozą w granicach całej biochory pod

działaniem czynników zewnętrznych (naturalnych lub antropogenicznych). Regresja wyraża

się stopniowym lub gwałtownym uproszczeniem struktury pionowej i poziomej układów

bardziej złożonych, trwałych, przez układy prostsze, nietrwałe, o odmiennej funkcji.

rekultywacja – zespół działań technicznych mających na celu przywrócenie zniszczonym lub

zdegradowanym terenom (glebom, krajobrazom) ich pierwotnej sprawności i wartości

biologicznej, estetycznej itd.; obejmuje m. in. melioracje zdegradowanych lub zniszczonych

gleb, zalesianie nieużytków. itp.

relikt – zabytek, szczątek; rzecz, zjawisko lub organizm, który, mimo zmian środowiska,

przetrwał jako przeżytek z dawnych epok do dni dzisiejszych.

reper – 1. trwale oznakowany w terenie punkt odniesienia, którego wysokość została

oznaczona drogą precyzyjnej niwelacji. 2. dokładnie scharakteryzowany obiekt wzorcowy

umożliwiający identyfikację innych analogicznych obiektów.

restytucja zasobów przyrody – system przedsięwzięć podejmowanych w celu przywrócenia

normalnego stanu ekologicznego elementom przyrody zniszczonym przez nieracjonalną

gospodarkę.

resztki organiczne – szczątki martwych roślin i zwierząt; są w glebie źródłem próchnicy.

rezerwat biosfery – obszar obejmujący ekosystemy lądowe, przybrzeżne, morskie lub ich

wzajemną kombinację, który uzyskał międzynarodowe uznanie w ramach programu

UNESCO „Człowiek i Biosfera” (MAB).

rezerwat przyrody – obszar chroniony ze względu na godne zachowania szczególne walory

natury, wartości naukowe i kulturalne, dydaktyczne lub inne; ochroną objęty jest w nim

całokształt miejscowej przyrody, bądź tylko pewne jej elementy, jak rzadkie rośliny lub

zwierzęta, osobliwe zjawiska geologiczne, typowo ukształtowane gleby, krajobraz itp.

Rozróżnia się rezerwaty przyrody ścisłe, których obszar jest całkowicie wyłączony spod

gospodarczej ingerencji człowieka, oraz rezerwaty częściowe, na których dozwolone,

a czasem nawet konieczne. są niektóre zabiegi gospodarcze, mające na celu zabezpieczenie

trwałości tych obiektów. Pierwszym leśnym rezerwatem przyrody na świecie jest chroniony

od 1826 r. rezerwat cisowy w Wierzchlesie w Borach Tucholskich na Pomorzu.

roślinność – ogół zbiorowisk roślinnych występujących na określonym terenie.

275

rozlewisko – teren zalany wodą; zbiornik wody powstały w miejscu nisko położonym, zwykle

przy rzece lub jeziorze, na skutek wiosennej powodzi, długotrwałych opadów itp.

rów melioracyjny – sztuczne koryto o przekroju trapezowym, wykopane w ziemi dla

regulowania stosunków wodnych w glebie przez odwodnienie lub nawodnienie.

równina – forma terenu w postaci rozległej płaszczyzny poziomej lub lekko nachylonej.

ruda darniowa (ruda łąkowa, rudawiec) – odmiana limonitu osadzona w terenach podmokłych

przez wody gruntowe bogate w rozpuszczone związki żelaza w strefie wysokich potencjałów

redoks; tworzy czarnobrunatne grudy lub zwarte, trudne do przebicia warstwy.

rzeźba terenu (refief) – nierówności powierzchni terenu, różnych rozmiarów (makro-, mezo-,

mikro-) odchylenia od powierzchni płaskiej.

sadzonka – młoda roślina lub część rośliny (pędu, korzenia, liścia) odcięta od rośliny

macierzystej, przeznaczona do sadzenia.

samosiejka – młoda roślina pochodząca z samosiewu.

samosiew – 1. proces samoczynnego (bez udziału człowieka) obsiewania się roślin; rozróżnia

się samosiew górny – gdy młode pokolenie rozwija się bezpośrednio pod roślinami

macierzystymi oraz samosiew boczny – gdy młode rośliny wyrastają w pewnej odległości od

roślin macierzystych z nasion przyniesionych np. przez wiatr. 2. młode pokolenie roślin,

wyrosłe z nasion, które dostały się do gleby bez udziału człowieka.

sandr – rozległy, płaski stożek napływowy, lekko nachylony w stronę dystalną, znajdujący się

bezpośrednio prze moreną czołową; zbudowany z piasków i żwirów osadzonych przez wody

topniejącego lodowca.

saprofagi – organizmy zwierzęce pożerające szczątki martwych roślin i zwierząt.

sieć hydrograficzna – układ rzek, strumieni, kanałów, jezior itp. w rozpatrywanym regionie.

siedlisko (biotop, ekotop) – kompleks abiotycznych warunków zewnętrznych (dla biotopów

lądowych: klimat, warunki glebowe, położenie względem biotopów sąsiednich), w których

istnieje określona biocenoza.

siedlisko eutroficzne – biotop zasobny w składniki odżywcze.

siedlisko mezotroficzne – biotop średnio zasobny w składniki odżywcze.

siedlisko oligotroficzne – biotop ubogi w składniki odżywcze.

siedliskoznawstwo leśne – dyscyplina zajmująca się badaniem funkcjonowania leśnych

biotopów (naturalnych i zagospodarowanych) oraz poznawaniem przyrodniczych warunków

produkcji leśnej.

siew – umieszczenie nasion w przygotowanej glebie.

siewka – młoda roślina wyrosła z rozsianego nasienia.

276

stanowisko reliktowe – miejsce, na którym jakiś dziś rzadki gatunek rośliny lub zwierzęcia

zachował się bez przerwy od czasu, gdy był bardziej rozpowszechniony.

starodrzew – 1. w znaczeniu biologicznym drzewostan, który zbliża się do kresu swego życia;

tworzą go zwykle drzew okazałych rozmiarów, często wykazujące osłabienie wzrostu

i owocowania – drzewostan przeszłorębny, którego wiek przekroczył przyjętą kolej rębu.

starorzecze – łukowato wygięty zbiornik wodny będący pozostałością po odciętym zakolu

→ rzeki meandrujacej.

staw – 1. niewielki śródlądowy zbiornik wód powierzchniowych, przeważnie sztuczny.

2. część składowa nazw jezior górskich w Tatrach i Sudetach.

strzała – nadziemna część drzewa bez gałęzi, regularnie wykształcony pień, którego oś

biegnie bez rozgałęzień i ostrych skrętów od podstawy aż do wierzchołka; strzałę

wykształcającą głównie gatunki iglaste, spośród liściastych – olcha.

sukcesja pierwotna – proces inicjacji i rozwoju zbiorowiska roślinnego (i całej biocenozy) na

siedliskach wolnych dotychczas od organizmów żywych, ich szczątków lub innej formy

materii organicznej w granicach potencjalnej biochory i względnie jednorodnego siedliska.

Może być: 1) kreatywna – gdy pionierska roślinność wkracza na teren wolny dotąd od

organizmów żywych i rozwija się aż do stadium terminalnego; 2) replikatywna – gdy rozwój

zbiorowiska roślinnego zostaje pemanentnie powstrzymywany (np. wskutek erozji) i musi co

pewien czas rozpoczynać się od nowa.

sukcesja wtórna – proces inicjacji i rozwoju zbiorowiska roślinnego (i całej biocenozy) na

siedliskach wcześniej zasiedlonych w granicach całej, lub części, potencjalnej biochory za

pomocą propagul pochodzących z zewnątrz. Może być: 1) tworząca (kreatywna) – gdy

prowadzi do powstania w danym położeniu zbiorowiska końcowego (terminalnego)

odmiennego od tego, które występowało tam pierwotnie (np. po odwodnieniu);

2) odtwarzająca – prowadząca do restytucji zbiorowiska końcowego występującego uprzednio

w danym położeniu.

system korzeniowy – 1. całość podziemnych organów danej rośliny lub grupy roślin. 2.

specyficzny dla danego gatunku układ korzeni w przestrzeni glebowej.

szata roślinna – ogół roślin okrywających (porastających) Ziemię, albo jakąś jej część

(kontynent, krainę itp.).

szkodniki pierwotne – gatunki szkodników atakujące zupełnie zdrowe drzewa.

szkodniki nękające – gatunki szkodników, których atak nie zabija danego drzewa, ale je

osłabia.

277

szkodniki wtórne – gatunki szkodników atakujące drzewa osłabione działaniem innych

czynników np. obniżeniem poziomu wód gruntowych, zanieczyszczeniami przemysłowymi

lub atakiem szkodników pierwotnych bądź nękających.

szuwar – zbiorowisko roślinności bagiennej składające się z dużych bylin jednoliściennych

(wielkich turzyc, pałki, tataraku, trzciny, oczeretu itd.) zakorzeniających się na dnie płytkich

wód.

szyja korzeniowa – miejsce na pniu rosnącego drzewa tuż przy ziemi, stanowiące przejście

między pniem a karpą. Termin stosowany także, choć rzadziej, w odniesieniu do roślin

zielnych.

szyszka – drewniejący kwiatostan drzew iglastych złożony z osi i osadzonych na niej łusek

nasiennych i okrywowych.

ścieki – zużyte wody zanieczyszczone różnymi substancjami rozpuszczalnymi

i nierozpuszczalnymi, organicznymi i nieorganicznymi, odprowadzane do gruntu, do rzek,

jezior albo do oczyszczalni ścieków; wykorzystywane też do nawożącego nawadniania gleb

rolnych i leśnych.

ściółka leśna – nadziemna część opadu leśnego; świeżo zrzucone na powierzchnię gleby

nadziemne części roślin (liście, igliwie, gałązki, fragmenty kory, szyszki itp.) oraz ciała

i ekstrementy owadów i innych zwierząt żyjących w lesie, nie wykazujące jeszcze

morfologicznie uchwytnych śladów rozkładu i nie zintegrowane z poziomem podściółki

(drobne elementy ściółki mogą być zwiewane przez wiatr).

śniegołom – 1. łamanie się gałęzi i wierzchołków drzew, a niekiedy nawet pni, wskutek

obciążenia przez obfity opad mokrego śniegu. 2. drzewo lub gałęzie złamane wskutek

nadmiernego obciążenia korony mokrym śniegiem.

taksacja – 1. w urządzaniu lasu prace terenowe przy sporządzaniu planu urządzenia lasu

w skład których wchodzą: wyznaczenie granic wyłączeń taksacyjnych, opis taksacyjny

wyłączeń, inwentaryzacja zasobów drzewnych i zaprojektowanie wskazań gospodarczych.

2. w gleboznawstwie, zespół czynności wykonywanych w terenie i laboratorium niezbędnych

do prawidłowej oceny bonitacji gleb jakiegoś obszaru; często taksacja obejmuje również

pomiary umożliwiające wykonanie odpowiednich map bonitacyjnych.

topografia – 1. przestrzenny układ obiektów terenowych i relief jakiejś okolicy. 2. dział

geodezji zajmujący się metodami sporządzania zdjęć i map powierzchni Ziemi

(→ miernictwo).

torf – 1. organiczny produkt powolnych, strukturalnych i chemicznych przemian, jakim

podlegają obumarłe rosliny bagienne w warunkach dużego uwilgotnienia i trwałej

278

anaerobiozy; torf zawiera, oprócz pewnej ilości substancji humusowych, sporo słabo

rozłożonych resztek roślinnych i składników popielnych. Według składu botanicznego masy

torfowej wyróżnia się torf niski mechowiskowy, turzycowiskowy, szuwarowy lub olesowy

oraz torf wysoki mszarny, wrzosowiskowy lub bórbagnowy. 2. grunt pochodzenia

organicznego, odznaczający się dużą nasiąkliwością, słabą nośnością, nieodporny na działanie

mrozu, nieprzydatny jako materiał budowlany i podłoże pod budowle. 3. niskiej jakości

materiał opałowy (po wysuszeniu).

torfienie – proces powstawania torfu z obumarłej roślinności torfotwórczej.

torfowisko – podmokły teren porośnięty roślinami bagiennymi, których resztki ulegają

z czasem procesowi torfienia i tworzą złoże torfu; górna, biologicznie czynna warstwa torfu

jest glebą torfową. Według stosunków hydrologicznych i składu botanicznego roślinności

torfotwórczej torfowiska dzieli się na wysokie, niskie i przejściowe.

trzcinniczysko – teren silnie zachwaszczony trzcinnikiem (Calamagrostis epigeios).

trzebież – zmniejszanie liczby osobników w populacji (np. drzew w lesie) przez usuwanie

egzemplarzy nie odpowiadających normie (wadliwych).

typ siedliskowy lasu – uogólnione pojęcie grupy siedlisk o podobnej przydatności do

produkcji leśnej; podstawowa jednostka klasyfikacji typologicznej w Polsce.

uprawa – 1. w leśnictwie najmłodsza faza rozwojowa lasu trwająca od momentu posadzenia

sadzonek lub wysiania nasion do osiągnięcia zwarcia przez młode drzewka (wiek ok. 10 lat).

2. cykl zajęć od zasiewu (sadzenia) roślin użytkowych do chwili zbioru plonów. 3. rośliny

hodowane na określonej przestrzeni.

uprawa gleby – 1. działanie na glebę środkami technicznymi w celu poprawienia jej

właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. 2. przygotowanie gleby pod zasiew

lub sadzenie roślin.

uroczysko – kompleks leśny o powierzchni od kilku do kilkuset ha lub część większego

kompleksu leśnego, odróżniany od innych kompleksów dzięki naturalnym granicom i

lokalnej nazwie ludowej.

wąwóz – sucha dolina o wąskim dnie i stromych, urwistych zboczach, powstała wskutek

erozji w średnio spoistych utworach (glinach, lessach).

wiatrołom – drzewo złamane przez wiatr.

wiatrował (wykrot, wywrot) – drzewo wywalone z korzeniami przez wiatr. Najczęściej

wywalane są drzewa o płaskim (talerzowym) systemie korzeniowym (np. świerki) na glebach

płytkich lub podmokłych.

wierzchówka → woda gruntowa.

279

woda gruntowa – podparta woda grawitacyjna zdolna do tworzenia swobodnej powierzchni

(zwierciadła) w naturalnych lub sztucznych rozcięciach terenu (wkopach, rowach, studniach

itp.) sięgających do warstwy wodonośnej; woda gruntowa występująca płytko i okresowo

zanikająca nosi nazwę wierzchówki lub wody zaskórnej.

wprowadzanie podszytu – siew lub sadzenie pod okapem drzewostanu gatunków drzew i/albo

krzewów chroniących glebę przed degradacją i wzmagających jej aktywność biologiczną.

wrzosowisko – bezleśna formacja roślinna, której głównym składnikiem są niewielkie,

kseromorficzne krzewinki – w Polsce przede wszystkim → wrzos zwyczajny, w zachodniej

Europie również wrzosiec, janowiec, żarnowiec i in.; wrzosowiska występują w klimacie

umiarkowanym i wilgotnym, na glebach ubogich i kwaśnych; typowym zjawiskiem są gęsto

splątane, zdrewniałe wieloletnie pędy, tworzące na powierzchni gleby rodzaj grubego

wojłoku. Wrzosowiskom przypisuje się znaczną rolę w bielicowaniu gleb.

współrzędne – liczby lub uporządkowane układy liczb określające położenia tworów

geometrycznych (np. punktów, prostych, płaszczyzn) na prostych, na płaszczyznach,

w przestrzeni, na powierzchniach, jak też położenia układów mechanicznych w różnych

chwilach czasu. Najprostszymi układami współrzędnych są układy kartezjańskie na

płaszczyźnie i w przestrzeni trójwymiarowej.

wydma – piaszczyste wzniesienie o różnym kształcie, usypane przez wiatr; rozróżnia się

wydmy nadmorskie i śródlądowe, a także wydmy wędrujące i ustalone oraz – zależnie od

formy; wydmy paraboliczne, podłużne, poprzeczne i barchany.

wydma paraboliczna – U-kształtna wydma, której forma została spowodowana szybszym

przesuwaniem się części środkowej w stosunku do obydwu ramion; na terenie Polski wydmy

paraboliczne zostały usypane przez wiatry wiejące z sektorów zachodnich; obecnie są

w większości utrwalone przez roślinność (bory sosnowe).

wykrocisko – spowodowana wiatrowałem okrągława lub półksiężycowata płytka wyrwa

w glebie wraz z niewielkim wzgórkiem utworzonym z materiału glebowego osypującego się

spomiędzy wyrwanych z gleby korzeni (→ tarcza korzeniowa); jest jedną z form

oddziaływania roślinności leśnej na gleby i na rzeźbę terenu.

zabagnienie – spowodowane silnym zawilgoceniem gleby trwałe obniżenie jej potencjału

oksydacyjno-redukcyjnego, któremu towarzyszy oglejenie oraz gromadzenie się w glebie i na

jej powierzchni słabo rozłożonych resztek hydrofilowej roślinności; w skrajnych przypadkach

dochodzi do powstawania torfowisk.

zabiegi agrotechniczne – uprawa gleby polegająca na spulchnianiu, odwracaniu i mieszaniu

określonej warstwy oraz na kształtowaniu powierzchni gleby, niszczeniu chwastów itp.

280

zachwaszczenie gleby – forma degradacji siedliska; pojawienie się na glebie uciążliwych

(trudnych do zwalczenia) chwastów jednorocznych i wieloletnich, stanowiących silną

konkurencję dla roślin uprawnych i utrudniających uprawę gleby.

zadarnienie – 1. naturalne porośnięcie gleby roślinami trawiastymi, w leśnictwie niepożądana

cecha utrudniająca naturalne i sztuczne odnowienie lasu. 2. celowe doprowadzenie do

pokrycia gleby trawami.

zadrzewienie – w leśnictwie ważna cecha każdego drzewostanu, w uprawach i młodnikach

określana na podstawie pokrycia powierzchni przez młode drzewka, a w starszych

drzewostanach przez porównanie zasobności danego drzewostanu z odpowiednią zasobnością

tabelaryczną

zadrzewienia śródpolne – pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupienia nie będące

zbiorowiskami leśnymi, wraz z zajmowanym terenem i pozostałymi składnikami jego szaty

roślinnej (także fauny).

zagajnik – potoczna nazwa młodego, niewielkiego powierzchniowo lasu, niekiedy odnoszona

również do młodników śródpolnych.

zalesienia – objęcie uprawą leśną terenów porolnych.

zapust – nieodnowiona powierzchnia leśna porastająca dziko rosnącymi, nie pielęgnowanymi

młodymi drzewami (zwykle gatunków lekkonasiennych – brzozą, sosną itp.).

zarośla – potoczna nazwa gęstych zbiorowisk krzewiastych (kosówki, wierzby itp.).

zdjęcie fitosocjologiczne – dokładny opis roślinności występującej na powierzchni

reprezentującej dane zbiorowisko; opis dokonywany zwykle rutynowo → metodą Braun-

Blanqueta, zawiera spis gatunków roślin wraz z podaniem warstwy, w której dany gatunek

występuje oraz jego ilościowości, towarzyskości, a czasem również żywotności.

zespół roślinny (fitoasocjacja) – podstawowa jednostka systematyki fitosocjologicznej; typ

zbiorowiska roślinnego wyróżniający się właściwą sobie, powtarzalną kombinacją

zasadniczych gatunków, wśród których szczególnie ważną rolę odgrywają tzw. gatunki

charakterystyczne, występujące wyłącznie (lub prawie wyłącznie) w danym zespole.

zgryzanie – odcinanie zębami przez zwierzęta roślinożerne pędów młodych drzew i krzewów

w celu zdobycia pokarmu lub ścierania siekaczy; najwięcej zgryzają jelenie, sarny i zające;

najczęściej zgryzane są siewki i sadzonki sosny, jodły, świerka, jesionu, dębu, klonu.

zlewnia – obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do

jednego miejsca (rzeki lub zbiornika). Rozróżnia się zlewnie powierzchniowe i zlewnie

podziemne. Obszar zlewni może, ale nie musi pokrywać się z obszarem dorzecza.

281

zlodowacenie – tworzenie się wielkich lodowców pokrywających znaczne obszary Ziemi.

Ostatni, kilkufazowy okres, w którym lądolód ze Skandynawii pokrył wielką część Europy,

łącznie z Polską, zwany jest epoką lodowcową (→ plejstocen).

zmrozowisko – zastoisko zimnego powietrza; teren, który ze względu na swą topografię

(utrudniony odpływ zimnego powietrza) szczególnie sprzyja powstawaniu wczesnych

jesiennych i późnych wiosennych przymrozków przygruntowych, bardzo niekorzystnie

wpływających na roślinność.

zoocenoza – wielogatunkowy zespół zwierząt zasiedlających określone środowisko; składnik

biocenozy istniejący w ekosystemie tylko w powiązaniu z pozostałymi elementami

środowiska.

zrąb zupełny – powierzchnia leśna, z której drzewostan został usunięty całkowicie w jednym

cięciu.

zrywka drewna – w leśnictwie przemieszczanie (przeciąganie) pni drzew od miejsca ścinki

przy pniu do dróg dostępnych dla środków transportowych.

zwarcie drzewostanu – rodzaj i stopień wypełnienia przestrzeni w drzewostanie przez korony

drzew; wyróżnia się 3 rodzaje zwarcia: poziome, pionowe i schodkowe, a w przypadku

zwarcia poziomego 5 stopni; silne, pełne, umiarkowane, przerywane i luźne.

282

283

KRONIKA

2005 - 2014

Documents

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY - … · Ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie obejmuje: A) Zabezpieczanie obszarów, obiektów i gatunków objętych różnymi formami ochrony