PROFESIONALNI RAZVOJ NA NIVOU ŠKOLE

PRIRUČNIK ZA ŠKOLE

Podgorica,septembar 2008.

�

�

Poštovane koleginice i kolege,

Biti uspješan u obavljanju bilo koje profesije gotovo je nemoguće bez kontinuiranog profesionalnog razvoja koji se može sagledati u kontekstu koncepcije doživotnog učenja. Ako želimo da naši nastavnici uspješno pomažu i podržavaju proces učenja učenika, onda oni sami moraju da budu uspješni učenici. Ako su naše škole organizacije u kojima se uči, onda i one same moraju biti organizacije koje uče�.

Kao organizacija koja uči, škola treba sama da prati i evaluira svoj rad, te da ga na osnovu toga unapređuje. Takva škola treba da ima:

- jasan i zajednički etos,- timsku strukturu koja zamjenjuju hijerarijsku strukturu,- rukovodeći kadar osposobljen za rukovođenje i uključivanje drugih u proces rukovođenja,- kulturu saradnje i razmjene iskustava,- mogućnost podučavanja i mentorisanja kolega,- mogućnost da se prenosi i stvara znanje �.

U školi koja uči:- u centru svega su djeca i njihovo učenje,- nastavnici su podstaknuti da i sami budu oni koji uče,- nastavnici se podstiču da sarađuju i uče jedni od drugih,- škola (svi oni koji čine školu) uče kako da napreduju,- direktor je vodeći učenik�.

Pred vama je Priručnik u kojem je predstavljen sistem profesionalnog razvoja na nivou škole, kao podsistem sistema profesionalnog razvoja na nacionalnom nivou, čije su autorke članice Radne grupe formirane u okviru Projekta Razvoj sistema profesionalnog razvoja nastavnika:

1. mr Dušanka Popović, rukovodilac Odsjeka za KPR, Zavod za školstvo2. mr Ljiljana Subotić, samostalni savjetnik Odsjeka za KPR, Zavod za školstvo3. dr Lidija Stefanović Kaljaj, nadzornik, Zavod za školstvo4. Borka Ćevriz, pomoćnik direktora, OŠ „Milorad Musa Burzan“ Podgorica5. Nataša Gazivoda, pedagog, OŠ „Štampar Makarije“ Podgorica6. Nataša Ćeranić, profesor razredne nastave, OŠ „Vladimir Nazor“ Podgorica7. Mirjana Đukanović, profesor engleskog jezika, OŠ „Ratko Zarić“ Nikšić

U toku izrade priručnika Radna grupa je imala ekspertsku podršku međunarodnog konsultanta Aleksandra Krisana angažovanog u okviru Projekta Razvoj sistema profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori.

U osmišljavanju koncepta profesionalnog razvoja na nivou škole, kao i u njegovoj primjeni imali smo podršku škola u kojima je realizovan pilot projekat, te koristimo ovu priliku da im se na tome posebno zahvalimo.To su škole:

OŠ „Štampar Makarije“ Podgorica

� Senge, P. (�990): Organizacije koje uče su one organizacije u kojima ljudi stalno šire svoje kapacitete kako bi ostvarili rezultate koje zaista žele, u kojima se novi i ekspanizivni oblici mišljenja podržavaju, gdje je kolektivna ambicija slobodna i gdje ljudi stalno uče kako da uče zajedno.

� Hargreaves, D. (�995) � Holly, P & Southworth, G. (�989)

�

OŠ „Ratko Žarić“ NikšićOŠ „Dušan Korać“ Bijelo PoljeOŠ „Milorad Musa Burzan“ PodgoricaOŠ „Orjenski bataljon“ BijelaOŠ „�9. novembar“ DinošaSŠ „Mladost“ Tivat

Konačna verzija priručnika rezultat je zajedničkog rada članova radne grupe i timova za profesionalni razvoj iz pomenutih škola.

Priručnik je namjenjen školama (nastavnicima, pedagoško-psihološkoj službi i upravi) za primjenu sistema profesionalnog razvoja na nivou škole.Takođe, i svim zainteresovanim stranama u školi i van nje koje mogu da utiču na proces i da ga podrže.

Nadamo se da će primjena profesionalnog razvoja na nivou škole pozitivno uticati na unapređenje cjelokupnog rada škole odnosno njenog krajnjeg cilja – kvaliteta učenja učenika.

Rukovodilac Radne grupe mr Ljiljana Subotić

�

SADRŽAJ

1. O PROFESIONALNOM RAZVOJU ............................................................................................5�.�. Šta je profesionalni razvoj ............................................................................................................................. 5�.�. Zašto je važan profesionalni razvoj ........................................................................................................... 7�.�. Profesionalni razvoj u obrazovnom sistemu .......................................................................................... 7

2. KAKO SE ODVIJA PROCES PRNŠ-a .........................................................................................8�.�. Učesnici u procesu ........................................................................................................................................... 8�.�. Plan profesionalnog razvoja na nivou škole ......................................................................................... 9�.�. Lični plan profesionalnog razvoja (LPPR ...............................................................................................�0�.4. Aktivnosti PRNŠ-a .........................................................................................................................................���.5. Portfolio o profesionalnom razvoju ........................................................................................................��

3. EVALUACIJA PRNŠ-a ...............................................................................................................14

4. PODRŠKA I PRAĆENJE PRNŠ-a OD STRANE ZAVODA ZA ŠKOLSTVO ................................15

5. POJMOVNIK ..........................................................................................................................16 6. LITERATURA ..........................................................................................................................17

7. PRILOZI ..................................................................................................................................187.�. Formular za izradu plana profesionalnog razvoja .............................................................................�97.�. Uputstvo za izradu LPPR-a ........................................................................................................................�07.�. Upitnik za samoevaluaciju rada nastavnika .......................................................................................��7.4. Instrument za evaluaciju PRNŠ-a ............................................................................................................��

�

�

1.O PROFESIONALNOM RAZVOJU

1.1. Šta je profesionalni razvoj?

Profesionalni razvoj nastavnika, u osnovi, jeste proces unapređivanja vještina i kompetencija nasta-vnika u cilju unapređenja kvaliteta nastave, kao i učenja i postignuća učenika. Osim seminara koji se nude eksterno, značajan dio profesionalnog razvoja pojedinca odvija se u školi. To znači da se profesionalni razvoj ne može svesti na povremene seminare i profesionalna okupljanja. Profesionalni razvoj jeste dugoročan integrativni proces tokom kojeg se, kroz učenje, praktičan rad i istraživačku djelatnost, razvijaju i unapređuju znanja, vještine i sposobnosti pojedinca. Prolazeći kroz ovaj pro-ces, nastavnik postaje praktičar koji promišlja i u skladu sa svojim potrebama i potrebama škole postavlja ciljeve vlastitog profesionalnog razvoja.

Iako je cilj gore navedenog nastavnik koji uspješno pomaže i podržava proces učenja učenika, i on sam treba da postane uspješan učenik. To znači da treba da bude odgovoran za odluke koje se tiču sopstvenog procesa učenja i sposoban da osmisli lične strategije učenja koje su u direktnoj vezi sa razvojnim potrebama cijele škole. Da bi organizovali savremen i kvalitetan nastavni proces, nastavnici treba da poznaju najnovija stručna i metodička dostignuća, kao i dostignuća iz oblasti tehnologije.

Da bi profesionalni razvoj odista bio kontinuirani proces, on se mora odvijati i u školi, kroz različite vidove planiranog prenošenja i razmjene znanja na nivou jedne ili više škola.

Preduslovi za kontinuirani profesionalni razvoj nastavnika:

�. Obrazovni sistem koji omogućava i podržava profesionalni razvoj.

�. Profesionalna i lična autonomija.

�. Ispoljavanje kreativnosti i inicijative u implementaciji promjena.

4. Nastava usmjerena na dijete/učenika.

5. Timski rad prilikom planiranja, pripreme, realizacije i analize nastavnog procesa.

6. Saradnja sa roditeljima i lokalnom zajednicom.

7. Stalna procjena i samoprocjena sopstvenog rada.

8. Napredovanje u profesiji koje je stimulisano na različite načine.

Profesionalni razvoj je rezultat međudejstva obuke i iskustva, tako da uključuje:- formalno iskustvo (bazično obrazovanje, seminare, mentorstvo, radionice, profesionalna

okupljanja), - neformalno iskustvo (praćenje stručne literature, interneta, emisija posvećenih obrazovnim

pitanjima),- samoevaluaciju i istraživanje obrazovno-vaspitne prakse.

Razlike između tradicionalnog i savremenog shvatanja profesionalnog razvoja nastavnika mogu se prikazati na sljedeći način4:

4 E.Villegas-Reimers, �00�.

�

Tradicionalno shvatanje Savremeno shvatanje

Profesionalni razvoj baziran je na transmisionom modelu.

Profesionalni razvoj bazira se na modelu konstrukcije znanja.

Sprovodi se kroz povremene aktivnosti. To je kontinuiran, dugoročan proces.Podrazumijeva povremenu podršku i praćenje primjene stečenih znanja.

Podrazumijeva kontinuiranu sistematsku podršku i praćenje.

Profesionalni razvoj nije u skladu sa potrebama svakodnevne prakse.

Profesionalni razvoj je usklađen sa potrebama svakodnevne prakse.

Profesionalni razvoj nastavnika se ne shvata kao dio procesa obrazovne reforme.

Profesionalni razvoj je povezan sa obrazovnom reformom.

Nastavnici su interpretatori tuđih istraživanja i teorija. Nastavnici su refleksivni praktičari i istraživači.Kontekst u kojem se znanja implementiraju rijetko se uzima u obzir.

Važan je kontekst u kome će se znanja implementirati.

Kraft navodi deset principa uspješnog profesionalnog razvoja nastavnika koje povezuje s unapređivanjem škole u cjelini5:

�. Pojedincima je teško napredovati u statičnoj školi.

�. Škole se ne mogu mijenjati bez promjene onoga što rade nastavnici.

�. Ako nastavnici profesionalno napreduju samo individualno, onda, vjerovatno neće biti u stanju da promijene svoju školu.

4. Ponekad, kad se škole mijenjaju, nastavnici se ne mijenjaju zajedno s njima.

5. Organizacija koja uči sastoji se od pojedinaca koji uporedo sa izvršavanjem svojih osnovnih dužnosti, imaju mogućnost da uče.

6. Profesionalni razvoj nastavnika je kontinuiran proces koji počinje prvim, a završava se za-dnjim danom njihove profesionalne prakse. To je učenje tokom čitavog života.

7. Usvajanje novih informacija i uspješno sučeljavanje s novim situacijama od centralnog je značaja za učenje tokom čitavog života.

8. Promjene su proces, a ne događaj.

9. Svaki pojedinac je nosilac promjena.

�0. Teorije promjena i teorije obrazovanja potrebne su jedne drugima.

1.2. Zašto je važan profesionalni razvoj?

Profesionalni razvoj nastavnika omogućava kontinuirano sticanje, proširivanje i produbljivanje znanja, razvijanje vještina i sposobnosti koje su relevantne za uspješnost nastavnih i vannastavnih aktivnosti učenika.

Isto tako, pruža mogućnost sticanja znanja i vještina kojima se obezbjeđuje kvalitetna i uspješna saradnja sa kolegama i upravom škole, kao i kvalitetan odnos sa roditeljima i lokalnom zajednicom. Takođe, omogućava pripremu za prihvatanje sistemskih promjena, njihovu uspješnu primjenu i aktivno učešće i inicijativnost u sprovođenju reforme.

5 Craft, �000, str. 47

�

1.3. Profesionalni razvoj u obrazovnom sistemu

Nastavnicima se nude različite mogućnosti profesionalnog razvoja: one koje dolaze spolja (semi-nari, kursevi, konferencije...), i one koje se događaju u školi (radionice, ogledni časovi, istraživanja, stručni tekstovi, analize, saopštenja, priručnici i sl.).

Profesionalni razvoj na nivou škole omogućava kontinuirani profesionalni razvoj svim nastavnici-ma. Učestvujući u različitim aktivnostima profesionalnog razvoja i popunjavajući dokazima svoj profesionalni portfolio, nastavnici stiču uslove za dobijanje jednog od viših zvanja. Sistem viših zvanja ima ulogu motivišućeg faktora čiji je krajnji cilj podizanje kvaliteta nastave i, u skladu sa tim, postignića učenika. Nastavnici – nosioci viših zvanja su oni koji dalje podržavaju i pokreću profesionalni razvoj u školi i šire (članovi timova za profesionalni razvoj u školi, treneri u sistemu, treneri na nivou škole, inovatori i sl.).

Shema pokazuje povezanost i međuzavisnost podsistema (sistem viših zvanja, NSPU - nacionalni sistem procjene uspješnosti rada nastavnika, PRNŠ – profesionalni razvoj na nivou škole, seminari i ostala obuka koja dolazi spolja) u sistemu profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori (slika �). Slika 1.

PORTFOLIO

PRNŠ

NSPUSISTEM VIŠIH

ZVANJA

SEMINARI,SAVJETOVANJA

KONFERENCIJE...

Osim što je dio sistema profesionalnog razvoja, PRNŠ je neposredno povezan i sa drugim segmen-tima obrazovog sistema:

- razvojnim planiranjem- samoevaluacijom škole- eksternom evaluacijom- nacionalnim testiranjima.

10

2. KAKO SE ODVIJA PROCES PRNŠ-a

U poređenju sa obukom koja se odvija van škole i većinom predstavlja usamljen događaj koji se desi s vremena na vrijeme u životu jednog nastavnika, profesionalni razvoj na nivou škole (PRNŠ) predstavlja kontinuirani proces koji obuhvata aktivnosti kao što su mentorstvo, reflektivna praksa, samousavršavanje, samopraćenje i samoocjenjivanje, individualna i grupna promišljanja o sopst-venim iskustvima, i sl. Dešavajući se u školi i imajući direktan uticaj na nju, ovakav vid profesion-alnog razvoja može da utiče na povećanje kvaliteta podučavanja i učenja, ali i na uspješnost rada škole u cjelini.

Profesionalni razvoj na nivou škole – za razliku od obuka koje se odvijaju pojedinačno, van škole – pokreće nastavno osoblje obezbjeđujući, ne samo osjećaj pripadnosti odgovarajućoj zajednici obrazovanja, već i zajedničku viziju u pogledu poboljšanjā koja će u budućnosti biti neophodna. Jedan od ciljeva razvoja PRNŠ-a jeste da se razvije timski duh u školi, u kome postignuća pojedinca postaju dio opšteg procesa profesionalnog razvoja.

PRNŠ obuhvata čitav ciklus profesionalnog razvoja:�. Procjenu potreba�. Utvrđivanje prioriteta profesionalnog razvoja�. Planiranje PRNŠ-a4. Implementaciju 5. Praćenje i evaluaciju.

2.1. Učesnici u procesu

Svaka škola imenuje svog koordinatora za profesionalni razvoj. To je, po pravilu, pedagog ili psiholog u školi. Ukoliko škola nema pedagoško-psihološku službu, koordinator za profesionalni razvoj može biti direktor, pomoćnik direktora ili neko koga direktor imenuje iz redova nastavnika (po mogućnosti nosilac višeg zvanja).

U školi se formira tim za profesionalni razvoj.Timom rukovodi koordinator. Tim čine: koordinator za profesionalni razvoj, direktor, nosioci viših zvanja (najviše dva) i najviše šest nastavnika (četiri iz predmetne i dva iz razredne nastave, na predlog koordinatora).

Koordinator vodi dnevnik o profesionalnom razvoju. Dnevnik služi za praćenje sopstvenih aktivnosti, kao i za praćenje aktivnosti predviđenih planom PRNŠ-a. Može biti u narativnoj formi ili imati formu tabele. Takođe, evidentira i sve druge aktivnosti profesionalnog razvoja koje ne organizuje škola.

Koordinator za profesionalni razvoj:- promoviše ideju profesionalnog razvoja,- koordinira rad tima,- vrši analizu potreba,- zajedno sa timom utvrđuje prioritete,- priprema plan profesionalnog razvoja na nivou škole,- pruža podršku u izradi individualnih planova profesionalnog razvoja,- prati proces profesionalnog razvoja,

11

- informiše nastavnike o mogućnostima profesionalnog usavršavanja,- sarađuje sa koordinatorima za PRNŠ iz drugih škola,- uspostavlja saradnju sa svim institucijama i pojedincima koji mogu pomoći realizaciju PRNŠ-a.

Članovi tima za profesionalni razvoj:- podržavaju koordinatora,- učestvuju u pripremanju plana profesionalnog razvoja na nivou škole,- pružaju podršku nastavnicima u svim segmentima profesionalnog razvoja za koje su kompe-

tentni,- učestvuju u rješavanju problema i donošenju ključnih odluka koje se tiču profesionalnog raz-

voja.

Direktor6:- obezbjeđuje uslove za nesmetano odvijanje profesionalnog razvoja (finansijski i ljudski resur-

si),- učestvuje u radu tima za profesionalni razvoj,- učestvuje u izboru priroriteta i izradi plana PRNŠ-a,- učestvuje u radu komisije za evaluaciju.

Nastavnik7:- formira i dopunjava portfolio o profesionalnom razvoju,- izrađuje lični/individualni plan profesionalnog razvoja,- učestvuje u realizaciji aktivnosti (pojedinačno ili u grupi),- vrši samoevaluaciju (prilog 3).

2.2. Plan profesionalnog razvoja na nivou škole

Koordinator, u saradnji sa timom, tokom septembra mjeseca priprema plan profesionalnog razvoja na nivou škole za period od dvije godine na osnovu izvršene procjene potreba. Procjena potreba vrši se na osnovu rezultata samoevaluacije rada škole i eksterne evaluacije, kao i korišćenjem drugih relvantnih instrumenata. Ovaj plan dio je godišnjeg i razvojnog plana škole, i isključivo se odnosi na profesionalni razvoj nastavnika. Važno je da prati i odražava potrebe i priroritete škole, odnosno učenika i nastavnika. Njegov cilj jeste da poboljša rad nastavnika, a time i način učenja i kvalitet znanja i vještina koje učenici stiču u školi.

Plan PRNŠ-a treba da sadrži :- konkretne i operativne prioritetne ciljeve,- aktivnosti za realizaciju postavljenih ciljeva, - ciljnu grupu, - vrijeme za realizaciju, - odgovornu osobu - indikatore za praćenje realizacije (prilog 1).

6 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju, član 8�. 7 Opšri zakon o obrazovanju i vaspitanju, član ���.

1�

2.3. Lični plan profesionalnog razvoja (LPPR)

Nastavnici treba da posjeduju lični plan profesionalnog razvoja (LPPR) koji pripada razvojnom dijelu profesionalnog portfolija. LPPR piše se za period od jedne godine i obično se izrađuje tokom mjeseca oktobra. Izrada ovog plana podrazumijeva, između ostalog, prepoznavanje onih segmenata rada koje pojedinac obavlja dobro, kao i onih uloga i aspekata rada koje bi želio da unaprijedi.

Kada govorimo o ličnom planu profesionalnog razvoja (LPPR) mislimo na izradu dokumenta koji pomaže zaposlenima i upravi škole da na sistematski način unapređuju obrazovno-vaspitni rad. Lični plan profesionalnog razvoja treba da se zasniva na analizi sopstvenih profesionalnih potreba kao i na analizi potreba škole. Zato izrada plana profesionalnog razvoja na nivou škole prethodi izradi LPPR-a.

O svom planu profesionalnog razvoja nastavnik razgovara sa koordinatorom za profesionalni razvoj ili sa nekim od članova tima za profesionalni razvoj. LPPR se piše u jedinstvenom formularu i obavezno sadrži: cilj, zadatke, ishode, korake u ostvarivanju i pokazatelje realizacije plana (prilog 2).

U literaturi LPPR se smatra uspješnim ako je 2/3 plana realizovano.

2.4. Aktivnosti PRNŠ-a

Profesionalni razvoj u školi odvija se kroz horizontalno učenje (nastavnici uče jedni od drugih) i podrazumijeva različite vidove organizovanog i planiranog prenošenja znanja ili razmjene profesio-nalnih iskustava unutar škole ili između škola. Istraživanja prakse pokazuju da se najbolji rezultati, što se tiče profesionalnog razvoja, postižu primjenom različitih vidova horizontalnog učenja.

Za realizaciju horizontalnog učenja važan je timski rad. Ovakav način rada doprinosi boljem ost-varivanju profesionalnog razvoja zaposlenih u ustanovi, pod uslovom da se odvija po principima koji obezbjeđuju uzajamnu usaglašenost i produktivnost. Timski rad daje mogućnosti stvaranja i razvijanja novih ideja, kao i znatno veću efikasnost u odnosu na rad pojedinca. I najproduktivnijem pojedincu potrebno je mnogo više vremena nego jednom usaglašenom timu.

Timski rad je način na koji se ostvaruju mnogi oblici učenja i razvijaju uspješni pristupi koji se grade na bogatstvu i raznovrsnosti znanja, mišljenja i pogleda.

Aktivnosti koje slijede jesu, u stvari, načini kroz koje se ostvaruje horizontalno učenje, u školi kao organizaciji koja uči.

1. Sakupljanje i razmatranje informacija o mogućnostima profesionalnog razvoja na naciona-lnom nivou :- informacije o stručnoj literaturi,- informacije o seminarima i drugim aktivnostima profesionalnog razvoja u kojima nastavnici

mogu da učestvuju,- informacija o akreditovanim programima stručnog usavršavanja nastavnika (Katalog programa

stručnog usavršavanja),- povezivanje škola, razmjena iskustava sa drugim školama,- informacije o tome šta pojedine NVO i međunarodne organizacije planiraju za određeni pe-

riod.

1�

2. Savjeti/podrška nastavnicima na zahtjev ili na osnovu opservacija u školi. To može da obuh-vata:- savjete i mentorstvo nastavniku pripravniku,- savjete nastavnicima o različitim vrstama profesionalnog samorazvoja,- savjete nastavnicima koji se pripremaju da konkurišu za više zvanje,- savjete nastavnicima koji imaju poteškoća u radu.

3. Interesne grupe se mogu formirati na osnovu različitih oblasti za koje postoji interesovanje. Na primjer: interaktivne metode u nastavi pojedinih predmeta, razvoj instrumenta za formativno ocjenjivanje itd.

Interesnu grupu može da čini više osoba koje rade zajedno. Rezultati aktivnosti ovih grupa mogu da budu: materijali za nastavu i učenje, nove nastavne tehnike i metode, ogledni časovi, korelacija itd.

4. Sastanci u školi koji se mogu organizovati kao okrugli stolovi, debate, panel diskusije, poster prezentacije i sl. Mogu biti pozvani i nastavnici iz drugih škola. Na ovim sastancima razmatraju se teme značajne za školu. Međupredmetni pristupi i konkretne aktivnosti u učionici mogu da budu sastavni dio tih aktivnosti.

5. Seminare u školi mogu da izvode nastavnici koji su akreditovani kao treneri, ili su učestvovali u obuci za trenere, kao i treneri van škole. Teme mogu biti vezane za pojedine predmete ili mogu biti opšteg tipa i namijenjene svim nastavnicima. Ako su vezane za predmet, obuka može biti or-ganizovana za nastavnike koji predaju isti predmet iz nekoliko susjednih škola. Veoma je efikasna obuka kojoj prisustvuju svi nastavnici a odnosi se na oblasti kao što su: organizacija rada u učionici, savremene metode nastave i učenja, razvoj kritičkog mišljenja kroz nastavne predmete, korelacija i integracija nastavnih predmeta, međupredmetne teme itd.

6. Organizacija otvorenih (oglednih i uglednih) časova. Ovi časovi se mogu organizovati na nivou predmetne i razredne nastave, kao i u okviru jedne struke. Međutim, preporučuje se da se takvi časovi izvode na temu koja bi mogla biti interesantna za sve nastavnike ili većinu njih. To su: interaktivne metode u učionici, formativno ocjenjivanje, individualna podrška učenicima, korišćenje ICT u nastavi itd.

7. Akciono istraživanje se može baviti različitim temama. Formiraju se istraživačke grupe, a njihov rad koordinira nastavnik nosilac višeg zvanja, pedagog ili psiholog u školi. Individualni razvoj i uspješnost učenika može biti jedna od tema za istraživanje.

8. Vannastavne aktivnosti su takođe važne jer mogu da imaju posebnu ulogu u razvoju učeničkih znanja i kompetencija. Ova oblast, takođe, treba da se planira dobro, i sve aktivnosti treba da čine dio dugoročne vizije i plana razvoja.

9. Mentorstvo nastavniku pripravniku je proces u kojem nastavnici daju podršku studentu ili na-stavniku početniku, kako bi ih uveli u praksu i doprinijeli sticanju određenog iskustva za uspješan završetak studija, odnosno svrsishodan i uspješno okončan pripravnički staž. Mentorski proces pruža mogućnost profesionalnog razvoja i mentoru i mentorisanom8.

10. Podržavanje individualnog učenja9 – To je proces tokom kojeg se pojedinac, uz podršku kolege

8 Opštu definiciju mentorstva vidi u Pojmovniku, str. �6.9 Termin koji se koristi u literaruri na engleskom jeziku je – coaching.

1�

razvija i poboljšava svoj radni učinak. Kolega kao medijator u procesu razmišljanja i donošenja od-luka, ne iznosi vrednosne sudove, već podržava pojedinca u nalaženju sopstvenih rješenja. Vještine koje su važne za onoga ko podržava individualno učenje kolege su: aktivno slušanje, postavljanje pitanja, davanje povratne informacije i izgrađivanje dobrih odnosa.

Principi podržavanja individualnog učenje su:

- posvećenost pružanju podrške pojedincu,

- odnos izgrađen na istini, otvorenosti i povjerenju,

- onaj koji uči sam je odgovoran za svoje rezultate,

- onaj koji uči uvijek može da postigne više,

- fokus je na tome što onaj koji uči misli i kakva su mu iskustva,

- onaj koji uči do najboljih rješenja može doći sam uz odgovarajuću podršku.

Aktivnosti profesionalnog razvoja u školi odvijaju se u okviru čerdesetočasovnog radnog vremena nastavnika. Predlažemo da se, na nivou škole, planira PET DANA koji bi isključivo bili posvećeni profesionalnom razvoju u školi. Ove dane treba uskladiti sa kalendarom rada škole, na primjer: dva dana u avgustu, dva dana u januaru i jedan u junu (u periodu kada nema nastave).

Tokom dana rad se sastoji iz dva dijela. Prvi dio je zajednička rasprava/razgovor o odabranoj temi (najviše dvije koje je predložio tim za profesionalni razvoj). U drugom dijelu radi se po principu in-teresnih grupa, na teme koje su predložili nastavnici najmanje �5 dana prije realizacije sastanka.

2.5. Portfolio o profesionalnom razvoju

Svi nastavnici treba da imaju portfolio o profesionalom razvoju koji sadži: lični/individualni plan profesionalnog razvoja, pripreme za čas kao primjere dobre prakse, podatke o tome šta je pročita-no, refleksije o sopstvenoj praksi i različitim događajima profesionalnog razvoja u školi, refleksija o obuci, primjere aktivnosti itd. Portfolio o profesionalnom razvoju je materijal koji sadrži podatke o radu nastavnika koji on čuva kod sebe. To je registar ciljeva, napretka, postignuća i profesionalnih kompetenci koje se razvijaju tokom vremena i u saradnji sa kolektivom.

U portfoliju prikazan je razvoj, kao i ciljevi koji se postižu vremenom, a ne samo najbolja postignuća nastavnika. To je pažljivo organizovana kolekcija podataka koja ilustruje profesionalni status, znanje, poznavanje razvojnog procesa, profesionalnih i ličnih osobina koje doprinose daljem angažovanju profesionalaca na unapređivanju rada škole. To je, takođe, opipljiv dokaz o kontinuiranom profe-sionalnom razvoju, koji je veoma važan za rad i napredovanje u tako dinamičnoj i kompleksnoj oblasti kao što je obrazovanje.

Profesionalni portfolio rezultat je procesa promišljanja i procjenjivanja. Izraz profesionalni portfolio predstavlja spoj procesa i rezultata (proizvoda). Portfolio sadrži rezultate složenih procesa samoeva-luacije (prilog 3) i evaluacije. To je mehanizam koji, zajedno sa procjenom godišnjeg napredovanja, omogućava nastavnicima da o svom radu razmišljaju na sistematičan način. To podrazumijeva ciklični proces postavljanja ciljeva, promišljanja o razvoju i prepoznavanja postignuća, nakon čega slijedi ponovno postavljanje ciljeva kojim se podstiče kontinuirani profesionalni razvoj (slika �).

1�

Slika 2

2. PROMIŠLJANJEO RAZVOJU I

PREPOZNAVANJE POSTIGNUĆA

3. PONOVNOPOSTAVLJANJE

CILJEVA

1. POSTAVLJANJECILJEVA

Standardi za nastavnike jesu polazna tačka nastavnicima za prepoznavanje vještina koje već pos-jeduju, ali i onih koje mogu usvojiti u različitim etapama svoje karijere.

Profesionalni portfolio obično se sastoji iz dva dijela.

Prvi dio sadrži dokaze o postignutom: diplome, sertifikate o završenim programima obuke i kurse-vima, potvrde o stečenim zvanjima, te posebne odgovornosti i zaduženja (koordinator projekata u školi, rukovođenje istraživačkim timovima i sl). Ovaj dio profesionalnog portfolija formira se na samom početku radne karijere, i vremenom se dopunjava�0.

Drugi dio je razvojni i u njemu se:- evidentiraju sopstvena iskustva, vještine i osobine,- evidentira lično napredovanje i proces učenja,- razmišlja o načinima na koje se uči i podučava,- analiziraju jake strane i one koje treba dalje usavršavati,- postavljaju prioriteti i planiraju sljedeći koraci.

Portfolio o profesionalnom razvoju potreban je:

a) da bi se pripremili materijali i dokazi za:- razgovor radi zaposlenja,- konkurisanje za više zvanje,- sastanak i razgovor o izabranoj temi,- akreditaciju onoga sto se naučilo.

b) da bi se planirala karijera:- vođenjem istorije karijere,- sakupljanjem dokaza o trenutnim postignućima- razmišljanjem o napredovanju u svom pozivu.

�0 Vidi: Program rada mentora sa nastavnikom pripravnikom, Zavod za školstvo, Savjet za opšte obrazovanje, Odluka br. 0�-��9/�, od 0�.��.�006. godine.

1�

c) da bi se planirala obuka i usavršavanje:- razmišljanjem o načinu na koji se podučava i uči,- analiziranjem svojih kvaliteta sa kolegom ili mentorom,- usmjeravanjem ka mogućnostima usavršavanja na osnovu standarda,- planiranjem sticanja određenih vještina i znanja.

Realizaciju svakog novog cilja potrebno je dokumentovati u profesionalnom portfoliju:

a) da bi se pripremili materijali za:- ilustraciju pojedinih segmenata rada na postizanju postavljenog cilja,- upoređivanje, analizu, diskusiju.

b) da bi se pripremili dokazi za:- realizaciju planiranih koraka,- napredovanje u oblasti na kojoj se radi.

c) da bi se planirali:- nastavak rada na postizanju cilja,- način prezentacije urađenog,- nastavak rada na sličnoj problematici,- novi cilj profesionalnog razvoja.

Profesionalni portfolio treba da postane:- registar i prikaz profesionalnih ciljeva, razvoja i postignuća,- osnova za samoevaluaciju i evaluaciju,- osnova za usmjeravani profesionalni razvoj tokom cijele karijere.

3. EVALUACIJA PRNŠ-a

U školi se formira Komisija za samoevaluaciju profesionalnog razvoja na nivou škole koja svake dvije godine vrši evaluaciju na osnovu ponuđenih instrumenata (prilog 4).

Komisiju čine: - direktor škole,- koodinator za profesionalni razvoj,- jedan, najviše tri nastavnika, zavisno od veličine škole (po mogućnosti nosilac višeg zvanja).

Predsjednik Komisije piše Izvještaj o profesionalnom razvoju na nivou škole na osnovu obrađenih podataka iz ponuđenog instrumenta. Jedan primjerak izvještaja dostavlja se Zavodu za školstvo, Odsjeku za kontinuirani profesionalni razvoj u mjesecu junu.

1�

4. PRAĆENJE I PODRŠKA PRNŠ-a OD STRANE ZAVODA ZA ŠKOLSTVO

U Zavodu za školstvo, Odsjeku za kontinuirani profesionalni razvoj, formira se portfolio o profesional-nom razvoju škole. Portfolio formira i vodi savjetnik zadužen za određenu školu. Portfolio o profe-sionalnom razvoju škole sadrži:

- izvještaje škole o samoevaluaciji profesionalnog razvoja,- PRNŠ protokole za posjete školama,- komunikaciju koju Odsjek ima sa školom, a tiče se profesionalnog razvoja,- specifične događaje iz oblasti profesionalog razvoja realizovane u školi, - konkretne primjere dobre prakse.

Savjetnik u Odsjeku za kontinuirani profesionalni razvoj:- kontinuirano pruža podršku školama za koje je zadužen,- na osnovu dostavljenih izvještaja i posjeta školama piše sumativan izvještaj o profesional-

nom razvoju škola za koje je zadužen za protekli period.- sakuplja primjere dobre prakse koji će biti redovno objavljivani u publikaciji Profesionalni

razvoj nastavnika u Crnoj Gori, Zavoda za školstvo.

Na osnovu sumativnih izvještaja Odsjek piše izvještaj o profesionalnom razvoju nastavnika u Crnoj Gori.

Savjetnik u Odsjeku, nakon dostavljanja izvještaja škole, obilazi škole za koje je zadužen, sa ciljem pružanja podrške u daljem planiranju i realizaciji profesionalnog razvoja na nivou škole (razgovara sa nastavnicima, učenicima, fokus grupama, realizuje radionice na određene teme i sl.).

5. POJMOVNIK

Akciono istraživanje – Akciono istraživanje je istovremeno i akcija (u smislu mijenjanja i unapređi-vanja) i istraživanje (u smislu spoznavanja efekata tih akcija, odnoso promjena). Akciono istraživanje u nastavi izvode nastavnici s ciljem unapređivanja nastave i učenja. To je promišljeno i planirano nastojanje da se riješi konkretan problem i obuhvata planiranje, realizaciju i evaluaciju.

Mentorstvo – Mentorstvo je kompleksan, interaktivan proces koji se odvija između pojedinaca različitog nivoa iskustva i stručnosti, u kojem stručnjak daje podršku svom kolegi kako bi postao efikasniji u radu i doprinio ostvarenju ciljeva ustanove u kojoj radi��. Mentorstvo podrazumijeva partnerski odnos između mentora i mentorisanog. Krajnji cilj jeste profesionalni razvoj i napredo-vanje u karijeri.

�� Carmin, C.: Issues in Research on Mentoring: Definitional and Methodological. International Journal of Mentoring �.�. �988, 9-��)

1�

Ogledni čas – Časovi koji imaju izrazito inovativnu notu. Oni na sasvim novi i do sada neuobičajeni način prezentiraju neku nastavnu jedinicu. Radi se, dakle o OGLEDU (pokušaju), koji može, a ne mora da bude obrazac za buduće ponašanje nastavnika.��

Reflektivna praksa – Kada nastavnik promišlja o učinjenom u cilju identifikovanja problema i nalaženja rješenja.

Ugledni čas – Ugledni časovi su po svojoj osnovnoj šemi i organizaciji strukturirani na uobičajeni način, ali na jednom višem i kvalitetnijem nivou. U njima ništa nije potpuno novo i nepoznato, ali je pripremljeno i realizovano na uzoran način, tj. za ugled drugima i može da posluži za primjer.��

�� Trnavac N., Isto, �996., str. ��8�� Trnavac N., �996, str. ��8

1�

6. LITERATURA

�. Craft, Anna (�000): Continuing professional development: a practical guide for teachers and schools, London and New York: Routledge/Falmer

�. Bruce Joyce & Beverli Showers (�00�): Postignuća učenika kroz usavršavanje nastavnika u: Kreiranje obuke i vršnjačke edukacije: Naše potrebe za učenjem

�. Bruner, Jerome (�000): Kultura obrazovanja, Educa, Zagreb.

4. Dryden, Gordon i Vos, Jeannette (�004): Revolucija u učenju: kako promeniti način na koji svet uči, Timgraf, Beograd.

5. Holly, P & Southworth, G. (�989): The developing school, Falmer, London

6. Gordon, T. (�998): Kako biti uspešan nastavnik, Kreativni centar, Beograd.

7. Hargreaves, D. (�995): School culture, school effectiveness and school improvement, School effectiveness and school improvement, Lisse Netherlands, 6 (�), ��-46.

8. Hassel, Emily (�999): Professional development: learning from the best. Illinois: NCREL.

9. Crisan, Aleksadru (�006): School-based Professional Development of Teachers a Challenge of the Romanian World Bank Rural Education Projekct, Procedings of �nd International Forum on Teacher Educatin, Shanghai, China.

�0. Marentič-Požarnik, Barica (�99�): Akcijsko raziskovanje – spodbujanje učiteljevega razmišljanja in profesio-nalne rasti, Sodobna pedagogika, Ljubljana, br. 7-8, �47-�59.

��. Miller, B., Myers, K. and Richardson, A. (�00�): A professional portfolio for educational inspectors advisers and consultants, Leadership for Learning, Faculty of Education, University of Cambridge.

��. Mrše, S., Božović, S. i dr. (�005): Vodič za unapređenje rada nastavnika i škola, prvo izdanje, Beograd.

13. Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju, Službeni list RCG, br. 64/�00�. god.

�4. Pešikan, Ana (...): Profesionalni razvoj nastavnika – šta je tu novo?, Institut za psihologiju, Beograd.

15. Program rada mentora sa nastavnikom pripravnikom, Zavod za školstvo, Savjet za opšte obrazovanje, Odluka br. 0�-��9/�, od 0�.��.�006. godine.

�6. Sahlberg, Pasi (�005): Okvir za kreatore obuke u obrazovnoj reformi, materijal sa seminara o profesionalnom razvoju nastavnika, Podgorica.

�7. Stoll, Louise i Fink, Dean (�000): Mijenjajmo naše škole, Educa, Zagreb.

�8. Rieman, P. L. (�000): Teching Portfolios: Presenting Your Proffesional Best. Boston: Mc Graw Hill.

�9. Senge, P. (�990): The fifth discipline: The art and practice of the learning organization, Doubledaz, New York.

�0. Trnavac,N. (�996): Pedagog u školi, Učiteljski fakultet, Beograd.

��. VanBalkom, D., Mijatović, S. (�006): Stručno usavršavanje – iskustva edukatora za edukatore (zbornik radova o profesionalnom razvoju), Kanadska agencija za međunarodni razvoj, Grafički atelje Dereta, Beograd.

��. Villegas-Reimers, E. (�00�): Jačanje obrazovanja nastavnika: nove strategije i dobra praksa, Harvard.

�0

�1

7. P R I L O Z I

��

��

PRILOG 7.1.

PLAN PROFESIONALNOG RAZVOJA NA NIVOU ŠKOLE

Ciljevi:1.Primjena interaktivnih metoda u nastavi biologijeAktivnosti: Ciljna grupa Vrijeme Odgovorna osoba Indikatori�. Interaktivne radionice�. Ogledni časovi �. Okrugli stolovi 4. Mala istraživanja(npr.: Rezultati aktivnog učenja u tri odjeljenja petog razreda)Pratimo i evaluiramo proces

�. Razvijanje komunikacijskih vještinaAktivnosti Ciljna grupa Vrijeme Odgovorna osoba IndikatoriSeminar o tehnikama komunikacije (pitanja, odgovori, kako postaviti pitanja, ohrabriti komunikaciju među nastavnicima, polemike/diskusije), obuka za projekte, kako formirati tim, pravila timskog rada

��

PRILOG 7.2.

LIČNI PLAN PROFESIONALNOG RAZVOJA (LPPR)

I DIO

Uvod: Kako sam došao/la do plana?

U ovom dijelu nastavnik opisuje proces – kako je došao do postavljenih ciljeva.Nastavnik može vršiti samoprocjenu koristeći ček liste da bi identifikovao svoje lične prioritete i potrebe. U tu svrhu može da koristi ček list iz Priručnika za PRNŠ ( prilog �) ali i instrumente iz drugih izvora. Takođe, nastavnik može da koristi rezultate eksterne i interne evaluacije, rezultate NSPU-a, ankete učenika ...

II DIO

Nakon što se identifikuju potrebe, postavljaju se ciljevi i definišu aktivnosti čijom realizacijom će se postavljeni ciljevi ostvariti, a identifikovane potrebe zadovoljiti.

Ciljevi i aktivnosti u LPPR-u treba da budu:

- usmjereni na učenika- konkretni- mjerljivi- u domenu ostvarljivosti- vremenski definisani i ograničeni

Ciljevi: Aktivnosti: Vremenska dinamika

Očekivani ishodi Indikatori

�.

�.

III DIOOsvrt na realizaciju i smjernice za izradu novog LPPR

Šta sam realizovao, a šta nijesam?Kako sam radio?Šta sam uradio dobro?Sa čime sam imao problema?Šta bih promijenio?

��

PRILOG 7.3.

UPITNIK ZA SAMOVREDNOVANJE RADA NASTAVNIKA

Samoevaluacijom je važno utvrditi:- okolnosti, uslove rada, lično zadovoljstvo, komunikaciju na poslu,- opis radnog dana, opis posla (kako ga ja vidim, što se očekuje od mene, šta mi je saopšteno da je moj pos-

ao), - uticaje na posao (moja odgovornost, odgovornost drugih, rezultati),- komunikaciju,- preporuke/zaključke.

Samoevaluacija: - podstiče dijalog o kvalitetu,- izgrađuje kulturu vrednovanja i razvijanje vještina procjenjivanja,- obezbjeđuje informisanost na svim nivoima,- objektivizuje potrebe za profesionalnim razvojem,- omogućava razvojno planiranje,- podstiče organizaciono učenje,- omogućava objektivno utvrđivanje kvaliteta procesa, sagledavanjem njegovih dobrih i loših strana.

Procijenite u kojoj su mjeri sljedeća stanja i aktivnosti prisutne u vašoj praksi (unesite znak u odgovarajuću kolonu).

N I V O

1 2 3 4

�. Poznajem zakone i propise iz oblasti obrazovanja.�. Poznajem ciljeve i principe reforme obrazovanja.�. Svake godine izrađujem godišnji plan za predmet/predmete koje predajem.4. Pri izradi godišnjeg plana, razmjenjujem iskustva sa kolegama.5. Imam dnevnu pripremu za svaki čas.6. U pripremama jasno ističem cilj časa.7. U pripremama planiram aktivnosti učenika na času.8. U pripremama bilježim osvrt na realizaciju.9. Aktivnosti za čas pripremam u skladu sa potrebama učenika.�0. Aktivnosti za čas pripremam u skladu sa interesovanjima učenika.��. Aktivnosti za čas pripremam u skladu sa uzrastom učenika.��. Koristim aktivne metode nastave i učenja.��. Koristim različite nastavne metode.�4. Koristim različite oblike rada.�5. Na početku školske godine učenicima detaljno objasnim šta će i kako da uče iz

oblasti koju predajem.�6. Podstičem učenike da samostalno donose zaključke.�7. Podstičem učenike da slobodno iznose svoja mišljenja, postavljaju pitanja i daju

komentare.�8. Pohvaljujem učenike.�9. Nastojim da kod učenika razvijam sposobnost kritičkog mišljenja.�0. Na času stvaram atmosferu koja obezbjeđuje razvoj samopoštovanja i

samopouzdanja kod svakog učenika.��. Nastojim da svaki učenik dobije zadatak u skladu sa svojim mogućnostima.��. Dobro poznajem svoje učenike (situaciju kod kuće, mogućnosti interesovanja).��. Pridajem veliki značaj pohvali, kao načinu motivisanja učenika.�4. Znam kako da riješim probleme discipline u razredu.�5. Na časovima koristim dodatnu literaturu, a ne samo udžbenik.�6. Dio nastavnih materijala izrađujem sa učenicima.

��

�7. Redovno koristim raspoloživa didaktička sredstva i raspoložive resurse.�8. Redovno držim časove dopunske i dodatne nastave.�9. Organizujem vannastavne aktivnosti i sekcije.�0. Svoj autoritet gradim na kvalitetu svog rada i znanja, a ne na strahu.��. Pri ocjenjivanju vodim računa o individualnom napredovanju učenika.��. Redovno informišem učenike o napredovanju i postignućima.��. Koristim ocjenjivanje za procjenu uspješnosti učenja i vlastitog rada, te za

postavljanje budućih smjernica.�4. Nastojim da ocjena bude odraz postignuća učenika.�5. Svakodnevno pratim i evaluiram rad učenika.�6 Ocjenjujem javno.�7. Ocjene obrazlažem.�8. Prilikom ocjenjivanja uvažavam mišljenja učenika o vlastitim postignućima.�9. Imam redovne kontakte sa roditeljima.40. Obučen/a sam za primjenu savremenih metoda i oblika rada.4�. Aktivno učestvujem u radu aktiva. 4�. Želim da se profesionalno razvijam.4�. Redovno prisustvujem svim aktivnostima profesionalnog razvoja koje se

dešavaju u školi.44. Redovno prisustvujem stručnim skupovima i seminarima van škole.45. Inoviram svoju nastavnu praksu.46. Realizator sam aktivnosti profesionalnog razvoja na nivou škole.47. Učestvujem u donošenju važnih odluka u školi.48. Sarađujem sa pedagoško-psihološkom službom.49. Znam da koristim računar.50. Imam jasne ciljeve i priorite u svom profesionalnom razvoju.5�. Zadovoljan/a sam svojim odnosom sa učenicima.5�. Zadovoljan/a sam svojim odnosom sa kolegama.5�. Zadovoljan/a sam svojim odnosom sa upravom škole.54. Zadovoljan/a sam uslovima rada u školi.55. Zadovoljan/a sam zanimanjem koje sam odabrao/la.

NIVO ZNAČENJE� uopšte ne� uglavnom ne� uglavnom da4 u potpunosti da

��

PRILOG 7.4.

EVALUACIJA PROFESIONALNOG RAZVOJA NA NIVOU ŠKOLE

INDIKATORI PRNŠ-a N I V O

1 2 3 4I PLANOVI1. Škola ima plan profesonalnog razvoja.

2. Kvalitet plana profesionalnog razvoja.II NASTAVNICI3. Nastavnici učestvovali u aktivnostima.

4. Nastavnici realizovali aktivnosti.5. Nastavnici imaju LPPR (lični plan profesionalnog razvoja).6. Nastavnici imaju profeionalni portfolioIII REALIZACIJA/KVALITET7. Izbor aktivnosti14.8. Realizacija aktivnosti.9. Škola realizuje aktivnosti osim onih koje su ponuđene.10. Razmjena dobre prakse sa drugim školama.11. Istraživanja u odnosu na rezultate profesionlnog razvoja.

�4

Deskriptori:

Indikator 1: Škola ima plan profesonalnog razvoja.Nivo 1: NENivo 2: /Nivo 3: /Nivo 4: DA

Indikator 2: Kvalitet plana profesionalnog razvojaNivo 1:- nejasna strukturaNivo 3:U velikoj mjeri:- jasna struktura- u skladu sa potrebama škole- ima jasne i ostvarljive priroritete- vremenska dinamika planiranih aktivnosti- definisani nosioci aktivostiNivo 4:- jasna struktura- u skladu sa potrebama škole- ima jasne i ostvarljive priroritete- vremenska dinamika planiranih aktivnosti- definisani nosioci aktivosti

Indikator 3: Nastavnici učestvovali u aktivnostima.Nivo 1: ispod �0%Nivo 2: �0% do 50%Nivo 3: 50% do 80%Nivo 4: 80% do �00%

�4 Uz dodatno obrazloženje (predložena mjera se može korigovati u zavisnosti od konteksta).

��

Indikator 4: Nastavnici realizovali aktivnosti.Nivo 1: ispod �0%Nivo 2: �0% do �0%Nivo 3: �0% do �0%Nivo 4: �0% do 40%

Indikator 5: Nastavnici imaju LPPR (lični plan profesionalnog razvoja).Nivo 1: ispod 50%Nivo 2: 50% do 70%Nivo 3: 70% do 90%Nivo 4: 90% do �00%

Indikator 6: Nastavnici imaju profesionalni portfolio.Nivo 1: ispod 50%Nivo 2: 50% do 70%Nivo 3: 70% do 90%Nivo 4: 90% do �00%

Indikator 7: Izbor aktivnostiNivo 1: Izbor aktivnosti je nedovoljno usklađen sa prioritetima i ciljevima.Nivo 2: Izbor aktivnosti je djelimično usklađen sa prioritetima i ciljevima.Nivo 3: Izbor aktivnosti je uglavnom usklađen sa prioritetima i ciljevima.Nivo 4: Izbor aktivnosti je u potpunosti usklađen sa prioritetima i ciljevima.

Indikator 8: Realizacija aktivnosti.Nivo 1: ispod 50%Nivo 2: 50% do 70%Nivo 3: 70% do 90%Nivo 4: 90% do �00%

Indikator 9: Škola realizuje aktivnosti osim onih koje su ponuđene u Priručniku.Nivo 1: NENivo 2: /Nivo 3: /Nivo 4: DA

Indikator 10: Razmjena dobre prakse sa drugim školama.Nivo 1: NENivo 2: /Nivo 3: /Nivo 4: DA

Indikator 11: Istraživanja u odnosu na rezultate PR.Nivo 1: NENivo 2: /Nivo 3: /Nivo 4: DA

Pitanja za nastavnike:�. U kojoj ste mjeri bili uključeni u proces PRNŠ-a?�. Šta ste konkretno radili?�. Da li ste zadovoljni? Zašto?4. Šta vam se dopalo?5. Koja aktivnost je bila najkorisnija? Zašto?6. Da li ste to primijenili u praksi?7. Kako je to uticalo na Vaš rad?8. Šta mislite da se moglo drugačije uraditi?9. Šta bi trebalo promijeniti? Zašto?

��

Razgovor sa roditeljimaGrupa roditelja (slučajni uzorak). Na njima primjeren način, objasniti im zašto se razgovor obavlja. Zabilježiti utiske roditelja o tome da li se neke stvari u školi dešavaju i koje. Odsjek za utvrđivanje kvaliteta vaspitno-obrazovnog rada u ustanovama posjeduje upitnike po ključnim oblastima u školi, pa i za roditelje. Pitanja za učenike odnose se na komunikacija sa nastavnikom, da li im je zanimljivo na časovima, šta posebno i sl.

�0