PROCJENA FUNKCIONALNE POKRETLJIVOSTI …

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

UNIVERSITY OF BANJA LUKA

FAKULTET FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

PROCJENA FUNKCIONALNE

POKRETLJIVOSTI REPREZENTATIVACA

SRBIJE U KARATE SPORTU

MAGISTARSKI RAD

Mentor: Kandidat:

prof. dr Borislav Cicović Lazar Vulin

Banja Luka, 2018.



FAKULTET FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

PROCJENA FUNKCIONALNE

POKRETLJIVOSTI REPREZENTATIVACA

SRBIJE U KARATE SPORTU

MAGISTARSKI RAD

Mentor: Kandidat:


Banja Luka, 2018.



FACULTY OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORT

THE ESTIMATE OF THE FUNCTIONAL

MOBILITY OF THE REPRESENTATIVES OF

SERBIA IN THE KARATE SPORT

MASTER'S THESIS

Mentor: Candidate:


Banja Luka, 2018.

1. Ime mentora i naziv fakulteta: prof. dr Borislav Cicović, vanredni profesor,Univerzitet u Istočnom Sarajevu, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

2. Naziv rada: "Procjena funkcionalne pokretljivosti reprezentativaca Srbije u karate sportu"

3. Rezime rada: Cilj ovoga istraţivanja bio je da se utvrdi funkcionalna

pokretljivost reprezentativaca Srbije u karate sportu i izvrši komparacija

njihovih rezultata sa utvrĎenim, normativnim vrijednostima. Pored ovoga, cilj

je bio i da se predstave testovi za funkcionalnu pokretljivost i ukaţe na

veličinu rizika od povreĎivanja kod pomenutih takmičara.

Istraţivanje je organizovano na uzorku od 16 ispitanika (9 ispitanika

muškog pola i 7 ispitanika ţenskog pola). Uzorak varijabli činilo je 7 testova

pomoću kojih je procjenjivana stabilnost i mobilnost zglobova, ali i asimetrija

pojedinih dijelova tijela, na osnovu čega je moguća predikcija, ne samo

kvaliteta pokreta i kretanja, već i koliki je rizik od povreĎivanja.

Poslije sprovedenog testiranja, primjenom odgovarajućih statističkih

procedura, dobijeni su rezultati koji ukazuju na to da su djevojke postigle bolje

rezultate u pet testova. Ipak, statistički signifikantne vrijednosti dobijene su

samo za dvije varijable, zbog čega je osnovano tvrditi da nultu hipotezu (H0)

nije moguće u potpunosti prihvatiti, već samo djelimično. Kada su u pitanju

testovi funkcionalne pokretljivosti, statistički signifikantne vrijednosti dobijene

su samo u dvije varijable zbog čega hipotezu H1 nije moguće u potpunosti

odbaciti. MeĎutim, dobijene su statistički značajne razlike izmeĎu ukupnog

skora funkcionalane pokretljivosti ispitanika i maksimalnog normativnog i

minimalnog normativnog skora. Dobijene vrijednosti su znatno manje od

maksimalnog normativnog skora, ali ipak veće od minimalnog normativnog

skora, zbog čega hipoteze H2 i H3 nije moguće odbaciti.

Daljom analizom rezultata utvrĎene su statistički značajne razlike

izmeĎu maksimalnih i minimalnih normativnih skorova i ukupno ostvarenog

skora funkcionalne pokretljivosti, kako za ţene, tako i za muškarce. Zato i u

ovim slučajevima nije bilo moguće odbaciti hipoteze H4; H5; H6 i H7, zbog

čega je opravdano pretpostaviti da kod posmatranih ispitanika ne postoji veća

opasnost od povreĎivanja. Pored ovih razlika, testirana je i razlika ukupno

ostvarenih skorova u funkcionalnoj pokretljivosti izmeĎu ţena i muškaraca.

Iako su djevojke postigle bolje rezultate u ukupnom skoru funkcionalne

pokretljivosti od muškaraca, izmeĎu njih nije dobijena statistički značajna

razlika, što nas upućuje na to da hipotezu H8 nije moguće prihvatiti.

4. Ključne riječi: Karate, funkcionalna pokretljivost, mobilnost, stabilnost

5. Naučna oblast: Društvene nauke

6. Naučno polje: Sportske nauke

7. Kvalifikaciona oznaka: S 273 fizički trening, motoričko učenje, sport

8. Tip odbrane licence Kreativne zajednice: Autorstvo – nekomercijalno (CC

BY - NC)

1. Mentor and name of the faculty: prof. dr Borislav Cicović, associate

professor, University of Istočno Sarajevo, Faculty of physical education and

sport

2. Tilte: "The estimate of the funkcional mobility of the reprezentatives of Serbia

in the karate sport

3. Summary of work: The objective of this research is to determine the

functional mobility of the representatives of Serbia in karate and to carry out

the comparison of their results with the established normative values. In

addition, the objective is to present the tests for the functional mobility and to

indicate the extent of injury risk among the abovementioned competitors.

The research is organized on a sample of 16 respondents (9 male

respondents and 7 female respondents). The sample of variables consists of 7

tests used to predict the stability and mobility of joints, but also the asymmetry

of certain body parts, based on which not only is it possible to predict the

quality of motion and mobility, but also the extent of injury risk.

After testing by applying appropriate statistical procedures, the results

which indicate that the girls have achieved better results in five tests are

obtained. Yet the statistically significant values are obtained only for two

variables and therefore, it is reasonable to assert that it is not possible to accept

the null hypothesis (H0) fully, but only partially. When the tests of the

functional mobility are concerned, the statistically significant values are

obtained only within two variables, wherefore the hypothesis H1 cannot be

fully rejected. However, the statistically significant differences between the

overall score of the functional mobility of the respondents and the maximum

normative and minimum normative score are obtained. The obtained values are

significantly lower than the maximum normative score, but still higher than the

minimum normative score wherefore the hypotheses H2 and H3 cannot be

rejected.

By the further analysis of the results the statistically significant

differences between the maximum and minimum normative scores and the

overall achieved score of the functional mobility, both for the women and for

the men are determined. Therefore, also in these cases hypotheses H4; H5; H6

and H7 cannot be rejected, wherefore it is reasonable to assert that when the

observed respondents are concerned there is no greater danger of getting

injured. In addition to these differences, the difference of the overall achieved

scores in the functional mobility between men and women has been also

tested. Although the girls have achieved better results in the overall score of

the functional mobility than the men, the statistically significant difference

between them has not been obtained, which indicates that the hypothesis H8

cannot be accepted.

4. Key words: karate, functional movement, mobility, stability

5. Scientific area: social sciences

6. Scientific field: sports sciences

7. Qualification mark for scientific field according to CERIF code: S 273

physical training, motorial learning, sport

8. Creative Commons License: Authorship – non-commercial (CC BY – NC)

Sadržaj

1. UVOD .............................................................................................................................................. 1

2. TEORETSKI PRISTUP ........................................................................................................................ 4

2.1. SPORTSKA BORBA U KARATEU ................................................................................................................ 4

2.2. OSNOVE LJUDSKOG POKRETA I KRETANJA ................................................................................................ 5

. . . Biofizički aspekti pokreta i kretanja ...................................................................................... 7

2.2.2. Funkcionalni pokret i kretanje ............................................................................................... 9

2.2.3. Piramida performansi .......................................................................................................... 11

2.2.4. Princip zglob po zglob (joint by joint) ................................................................................... 16

2.2.5. Mobilnost ............................................................................................................................. 17

2.2.6. Stabilnost ............................................................................................................................. 17

2.3. PROCJENA FUNKCIONALNE POKRETLJIVOSTI (FUNCTIONAL MOVEMENT SCREENING, FMS) ............................. 19

2.3.1. FMSTM

obrasci pokreta ......................................................................................................... 22

3. DOSADAŠNJA ISTRAŽIVANJA ........................................................................................................ 27

4. PROBLEM I PREDMET ISTRAŽIVANJA ............................................................................................ 30

. CILJEVI ISTRAŽIVANJA ................................................................................................................... 31

. HIPOTEZE ISTRAŽIVANJA ............................................................................................................... 32

. METODE ISTRAŽIVANJA ................................................................................................................ 33

7.1. TOK I POSTUPCI ISTRAŽIVANJA ............................................................................................................. 33

7.2. OPIS IZVOĐENJA TESTOVA I BODOVANJE ................................................................................................ 34

7.2.1. Duboki čučanj ....................................................................................................................... 34

7.2.2. Korak preko prepone ........................................................................................................... 37

7.2.3. Iskorak u sagitalnoj ravni ..................................................................................................... 38

7.2.4. Mobilnost ramena ............................................................................................................... 41

7.2.6. Stabilnost trupa u skleku ..................................................................................................... 44

7.2.7. Rotatorna stabilnost trupa ................................................................................................... 46

7.3. UZORAK ISPITANIKA .......................................................................................................................... 48

7.4. UZORAK VARIJABLI ............................................................................................................................ 48

7.5. OBRADA PODATAKA .......................................................................................................................... 49

8. INTERPRETACIJA REZULTATA SA DISKUSIJOM ............................................................................... 50

9. ZNAČAJ ISTRAŽIVANJA .................................................................................................................. 69

. ZAKLJUČAK .................................................................................................................................. 70

11. LITERATURA ................................................................................................................................ 73

1

1. Uvod

Karate je kroz istoriju doţivljavao brojne promjene u načinu vjeţbanja, shodno

zahtjevima konkretnog vremena. Moderni zahtjevi uslovili su da karate postane sport sa svim

obiljeţjima savremene trenaţne tehnologije. Razvoj karatea kao sportske discipline zahtijevao

je i adekvatan trenaţni proces koji je usmjeren na kompletnu obuku i usavršavanje takmičara,

kao i dostizanje potrebnog nivoa sposobnosti u segmentima fizičke, tehničke, taktičke i

psihološke pripreme. Karate tehnika predstavlja veliku grupu sloţenih oblika kretanja koji se

mogu sistematizovati po različitim kriterijumima. Generalno, karate tehnika moţe se

podijeliti na: stavove, kretanja, udarce, blokove, čišćenja i bacanja. Sve tehnike po svojoj

prirodi spadaju u mješovita, linijska i kruţna kretanja, odnosno imaju sloţenu motoričku

strukturu (Bartlett 2002, str. 48).

Istraţivanja koja se bave problemima u karate-sportu ukazuju na postojanje većeg

broja faktora koji imaju značajnu uzročno-posljedičnu vezu sa takmičarskim i trenaţnim

aktivnostima u ovom sportu. Karate-sport spada u grupu polistrukturalnih acikličnih sportova,

u čijem osnovu se nalazi sukob sa protivnikom u cilju poentiranja uz simboličnu destrukciju

protivnika.

Dosadašnja istraţivanja u karateu dominantno se odnose na probleme vezane za

povrede, zatim na vremenske parametre tehnike, psihološke, fiziološke, morfološke,

motoričke, biomehaničke aspekte, kao i na analizu takmičarske aktivnosti. MeĎutim, gotovo

da i ne postoje istaţivanja koja se bave funkcionalnom pokretljivosti karate boraca. Moderni

karate sport (kao i svaki drugi savremeni sport) karakterišu osnovne aktivnosti, takmičenje i

trening, ali i sve druge djelatnosti koje se sprovode u cilju ostvarivanja sportskih rezultata.

Aktivnosti podrazumijevaju, prije svega, specifičnu pripremu za takmičenje, nove

metodologije, racionalizaciju (odnos kvantitativnih i kvalitativnih procesa treninga),

smanjivanje broja vjeţbi i povećavanje broja njihovih ponavljanja. Vjeţbe se selekcionišu i

prilagoĎavaju svakom takmičaru kako bi se postigao najveći efekat rada, tako da takmičar u

što kraćem vremenu razvije sposobnosti i kvalitet koji mu mogu obezbijediti ţeljeni sportski

rezultat. To znači da se u procesu treninga eliminišu sve „suvišne“ vjeţbe, da je trening

usmjeren ka razvoju samo onih sposobnosti i karakteristika koje mu obezbjeĎuju ostvarivanje

ţeljenog cilja. Zato je, pored obavezujuće sistematičnosti treninga u cilju postizanja što boljih

sportskih rezultata, karatista primoran da trenira na visokom nivou i sa velikim opterećenjem.

2

Naravno, u procesu treninga organizam se adaptira na sve što radimo, bilo da je ispravno ili

pogrešno, pa ako ostavimo malo prostora pogrešnom izvoĎenju pokreta ili kretanja moramo

očekivati neki vid kompenzacije, a samim tim i dizbalans, bol i, na kraju, povredu (Njaradi i

Vujkov, 2013). Usljed treninga koji su vrlo naporni, te vjeţbi koje se tehnički nepravilno

izvode zbog nemogućnosti tijela da ih izvede tehnički pravilno, javljaju se kompenzatorni

pokreti koji stvaraju dizbalanse, što se negativno odraţava na efikasnost u sportskoj borbi.

Učestalost izvoĎenja kompenzatornih pokreta narušava osnovne zahtjeve tehnike i narušava

njihovu „tečnost“, posebno izraţenu u situacijama produţenih napada (odbrana), odnosno u

uslovima koji zahtijevaju reprogramiranje motoričkih programa (reprogramirani napad i

odbrana). Čestim ponavljanjem i izvoĎenjem pokreta koji nisu u skladu sa principima

biomehanike humane lokomocije, dizbalansi se povećavaju (mogućnost stvaranja navike) i

tako uzrokuju smanjenu pokretljivost i asimetriju. S obzirom na to da se sportska borba

odlikuje eksplozivnim i brzim pokretima i kretanjima, a zbog ograničene funkcionalne

pokretljivosti, realno je očekivati i učestalost povreĎivanja sportista.

Zato je za postizanje vrhunskih sportskih rezultata, smanjenja rizika od povreda i

očuvanja zdravstvenog statusa veoma značajno da osoba moţe da izvede kvalitetan pokret,

odnosno da posjeduje funkcionalan pokret (Vujkov, 2013). U cilju odgovora na prethodno

postavljenu problematiku, valja ukazati na to da mnoga naučna istraţivanja upućuju na

zaključak da negativne posljedice manjka kvalitetnog gibanja kroz organizovanu ili slobodnu

aktivnost djece i mladih ostavljaju trag i na smanjen nivo nekih od temeljnih performansi kao

što su motoričke i funkcionalne sposobnosti (Bradić, Jeličić i Bradić, 2012). Smanjen kvalitet

pokreta smanjuje i mogućnost za razvoj bilo kakvih performansi (Ferštegen i Viliams, 2007).

Navodi prethodnih autora proizašli su iz niza testiranja uzročno-posljedničnih veza izmeĎu

smanjene funkcionalnosti pokreta i smanjenih motoričkih sposobnosti.

Testiranjem u karate-sportu dobijaju se podaci na osnovu kojih je moguće utvrditi i

predvidjeti sportska postignuća, odnosno rezultate. Ponekad je teško izmjeriti rezultate. Na

primjer, moţemo testirati i procjenjivati silu, snagu, brzinu, izdrţljivost... Za sve ove testove i

sposobnosti moţemo dobiti egzaktne numeričke vrijednosti. MeĎutim, ranije nije postojao

sistem koji bi vršio procjenu kvaliteta pokreta. Duţi vremenski period stručnjaci su radili na

razvoju odreĎenih testova koji, na najbolji mogući način, mogu da daju kvalitetne informacije

i da procijene kvalitet i funkcionalnost pokreta, te da ponude dovoljan broj informacija o

mogućnosti nastanka povrede. Kvalitetne informacije o kvalitetu i funkcionalnosti pokreta

početna su tačka za adekvatno konstruisanje programa za razvoj motoričkih i funkcionalnih

3

sposobnosti, kao i za odrţavanje optimalnog posturalnog statusa. Radi dobijanja kvalitetnih

podataka koje je moguće iskoristiti u trenaţnom procesu, neophodno je definisati cilj

testiranja i na osnovu toga konstruisati i razviti praktičan model primjene. Sve prethodno

navedeno uradio je Grej Kuk, američki fizioterapeut i kondicioni trener, sa grupom svojih

saradnika, koji su razvili model bazičnih testova. Bazu testiranja čine osnovne komponente

nekog sistema, prvenstveno kvalitet, a ne kvantitet, amplituda, stepen ili nivo postignuća

(Foran, 2010). Kako bi smanjili rizik od nastanka povreda stručnjaci su počeli da se

fokusiraju na poboljšanje samog obrasca pokreta, odnosno fundamentalnih pokreta. Kuk je

konstruisao FMS (Functional Movement Screen) bateriju od sedam jednostavnih testova koji

daju informacije o trenutnom stanju sportiste, kada se govori o kvalitetu osnovnih, bazičnih

pokreta. Ovaj sistem procjene, osim što se koristi za procjenu obrazca cijelog pokreta osobe,

ima ulogu i u donošenju odluka u vezi sa intervencijama i poboljšanjima sportskih

performansi. Najbolji treneri i stručnjaci iz oblasti treninga i rehabilitacije prvo sagledavaju

cijeli obrazac kretanja, te nalaţu da se prvo razmatraju, a i treniraju, osnovni, fundamentalni

pokreti (prije specifičnih pokreta i kretanja).

Zbog teţnje doprinosa efikasnosti i kontinuiteta treninga karatista, te prevenciji

povreĎivanja (ne samo u procesu opšte i specifične pripreme - treninga, već i na takmičenju),

ovaj rad ima primarni zadatak da, pomoću sistema za procjenu funkcionalne pokretljivosti

(FMS) kod reprezentativaca Srbije u sportskim borbama u karateu, ukaţe na njihov status.

Pored ovoga, u radu se ţeli predstaviti i sam sistem za procjenu funkcionalnih sposbnosti, kao

novina u našem sportu, a koji je veoma značajan za takmičare u sportskom karateu. Vjeruje

se, dakle, da dobijene informacije mogu biti od koristi ne samo za trenaţni proces već i za

podizanje individualnih sposobnosti takmičara i njihovu prevenciju od mogućeg

povreĎivanja. Ipak, da bi najbolje i najjasnije razumjeli ovu metodu, potrebno je krenuti od

njenih fundamenata na kojima ona leţi, a to su pokret i kretanje, te biofizički aspekti kretanja:

mobilnost, stabilnost i funkcionalni pokret.

4

2. Teoretski pristup

2.1. Sportska borba u karateu

Slijedeći jasno definisana pravila karate sporta, sportsku karate borbu obiljeţavaju

aktivnosti u kojima se direktno suprotstavljaju dva borca. Sportska karate borba, od drugih

borilačkih sportova, razlikuje se po tome što se osnovni cilj, a to je simbolična destrukcija

protivnika, vrši strogo kontrolisanim udarcima rukom i nogom (Sertić, 2004).

Prema strukturalnoj sloţenosti karate sport, a samim tim i borba u karate sportu,

pripada grupi polistrukturalnih acikličnih sportova. Ukoliko kvantitativno sagledamo

strukturu gibanja u sportskoj karate borbi, moţe se reći da je odlikuje veoma veliki broj

gibanja i bogatsvo tehnike.

Blaţević i saradnici pokušali su da identifikuju motoričku strukturu koja je relevantna

za takmičarsku uspješnost u karate borbama. Došli su do saznanja da su tri glavna faktora:

koordinacija, eksplozivna snaga i frekvencija pokreta (Blaţević et al. 2006). Ovi faktori

povezani su sa kretnim strukturama karatista koji predviĎaju kontrolu brzine i snage i

specifičnu koordinaciju. Pokreti u karateu izvode se u amplitudama koje zahtijevaju

fleksibilnost, naročito donjih ekstremiteta. U skladu sa tim, karate-trening podrazumijeva

adaptaciju vjeţbača na odreĎene, produţene stavove i kretanja kao specifični ambijent za

realizaciju snaţnih pokreta (Probst et al. 2007). Sposobnost razvoja i kontrole brzine i snage

glavno su obiljeţje karatista, odnosno mogu biti pokazatelj takmičarske efikasnosti ( Blaţević

et al. 2006).

Nove trenaţne tehnologe, njihov razvoj i primjena u pripremi za takmičenje u

sportskim karate borbama, podrazumijevaju svakodnevna opterećenja i ponavljanja istih i

veoma napornih vjeţbi. Akumulacijom prevelikog fizičkog napora dolazi do popuštanja

odreĎenih dijelova tijela (misli se, prije svega, na lokomotorni aparat), pri čemu se javljaju

odreĎena funkcionalna oštećenja, najčešće mekog mišićnog tkiva, ligamenata i zglobnih

ovojnica, dok su oštećenja na koštanom sistemu nešto rjeĎa.

Dosadašnja istraţivanja ukazuju na to da su karakteristične povrede u treningu karate-

boraca: skočni zglob; stopalo – I metatarzofalangealni zglob; mialgije i entenzopatije

lumbalnog pojasa (Lukić, 2008).

5

Kao što je poznato, karate je veoma dinamičan sport u kojem se pokreti vrše u svim

pravcima i trajektorijama kretanja, pa su česte povrede kolateralnih ligamenata i prednjeg

roga medijalnog meniskusa, koje nastaju pri rotacionim kretanjima tijela uz fiksirano stopalo

stajne noge, ali i pri nagloj deceleraciji (usporenju – zaustavljanju) kao posljedica nedovoljno

jake muskulature prednje loţe buta koja amortizuje pokret.

U modernom karateu poloţaji iz kojih se aplikuje tehnika (posebno noţna) uz veliku

dinamiku dovelo je do izuzetno velikih opterećenja skočnog zgloba. Kako se na ligamente ne

moţe puno uticati u smislu jačanja (veći uticaj ima genetika), ostaje trening u smislu jačanja

muskulature potkoljenice. Tetive muskulature potkoljenice pripajaju se oko skočnog zgloba i

svojim tonusom podiţu njegovu stabilnost.

Iz svega gore navedenog moţemo zaključiti da je borba u karate-sportu, na

vrhunskom nivou, kompleksna fizička aktivnost sa velikim brojem različitih kretnih struktura

koje zahtijevaju visok nivo motoričkih sposobnosti od kojih su neke više ili manje

zastupljene. Ako na sve to dodamo da je mogućnost povreĎivanja, da li od strane protivnika

ili usljed izvoĎenja odreĎenih eksplozivnih kretanja (udaraca) sa velikim amplitudama,

izuzetno velika, funkcionalna pokretljivost dobija na sve većem značaju.

2.2. Osnove ljudskog pokreta i kretanja

Ljudski pokret i kretanje su u poslednje dvije decenije postali predmet mnogih i sve

češćih istraţivanja. To je i razumljivo, jer pokret ima fundamentalnu ulogu u ljudskom

postojanju i time opravdava ulaganje maksimalnog truda da ga razumijemo, učimo i

istraţujemo. Razumijevanje ljudskog pokreta moţe doprinijeti ne samo razvoju i odrţavanju

zdravlja svakog pojedinca, već i sprečavanju povreda i dostizanju maksimalnih sportskih

dostignuća. U svojoj knjizi „Movement“, Gray Cook (Grej Kuk) kaţe: „Pokret je srţ našeg

ranog rasta i razvoja, ali pokret i dalje ostaje centralna tema tokom ţivota"( Cook, 2010,

str.15). Osnivanjem univerzitetskih odjeljenja koja se bave izučavanjem ljudskog pokreta,

nastaje naučna disciplina pod nazivom kineziologija. Kineziologija (riječ nastala) od

latinskog pojma „kinein" što znači „kretati se" i grčkog pojma „logos" koji označava granu

ljudskog znanja – um, razum, često se prevodi i kao nauka), obuhvata sistematično

istraţivanje ljudskog pokreta. „Bavi se pitanjima, kako i zašto se ljudi kreću i faktorima koji

ograničavaju i uvećavaju našu sposobnost kretanja" (Abernathy, Hanrahan, Kippers,

Mackinnon, & Pandy, 2012, str. 1). Kineziologija je nauka o zakonitostima koje regulišu

6

maksimalnu efikasnost ljudskih pokreta. U prenesenom smislu kineziologija je nauka koja

proučava zakonitosti upravljanja procesom vjeţbanja i posljedice tih procesa na ljudski

organizam. Termin kineziologija još uvijek nije opšteusvojen i nije široko prihvaćen u

meĎunarodnim okvirima, vjerovatno zbog toga što se u mnogim zemljama pogrešno razumije

ili je u opštoj upotrebi u njihovom jeziku. Tako postoje i alternativni nazivi kao što su:

izučavanje ljudskog pokreta (eng.human movement studies), nauka o ljudskom pokretu

(eng.human movement science) i drugi. U Sjevernoj Americi i većem dijelu Evrope termin

kineziologija je u širokoj upotrebi, te ga i mi koristimo.

Definicije pokreta i kretanja su slične, ali podrazumijevaju različite stvari kada je u

pitanju vjeţbanje. Prema Cooku (2010) pokret označava radnju kojom dio tijela mijenja svoj

poloţaj, dok kretanje predstavlja radnju kojom pojedini segmenti tijela ili grupa segmenata

mijenjaju svoj poloţaj unutar raspoloţive amplitude pokreta. U praktičnom smislu riječi,

kretanje je povezano sa osnovnim i sloţenijim aktivnostima cijelog tijela, kao što su puzanje,

trčanje ili plivanje, dok pokret povezujemo sa promjenom poloţaja jednog ekstremiteta ili

segmenta, na primjer, leksija ramena za 180˚. Jedna od najopštijih definicija kretanja je ona

koju je dao Boyle , (2010, str. 38): „Kretanje je kombinovani čin drţanja i kontrole u

prisustvu aktivnih i reaktivnih obrazaca pokreta i lokomocije, pri čemu kontrolisana

mobilnost i dinamička stabilnost dolaze zajedno sa ostalim sposobnostima kao što su jakost,

brzina, izdrţljivost". Iz navedenog bismo mogli reći da je za normalno i kvalitetno kretanje

potreban normalan i kvalitetan pokret. MeĎutim, dobar pokret ne garantuje kvalitetno

kretanje. Pokret jest komponenta kretanja, ali kvalitetno kretanje zahtijeva dobru motornu

kontrolu koja uključuje stabilnost, ravnoteţu, kontrolu tijela, te koordinaciju i percepciju.

Znanje o ljudskom pokretu i kretanju potiče iz širokog spektra subdisciplina, u kojima

se osnovni fokus proteţe od biofizičkih aspekata kretanja do socijalnih i kulturoloških

fenomena, koji su povezani sa ogranizovanim oblicima fizičke aktivnosti. Kineziologija kao

takva, odnosno kao multidisciplinarna, zahtijeva i crpi znanja iz oblasti anatomije,

biomehanike, neurofiziologije, funkcionalne fiziologije, psihologije i mnogih drugih

disciplina. Svaka od ovih oblasti pruţa krucijalna znanja i zakonitosti o pokretu i kretanju te

razumijevanju istih. Kada sagledamo predhodno rečeno, slobodno moţemo reći da

kineziologija, kao nauka o ljudskom pokretu i kretanju, od multidisciplinarne postaje

interdisciplinarna nauka.

7

2.2.1. Biofizički aspekti pokreta i kretanja

Ako uzmemo u obzir da svaki naš pokret i kretanje podrazumijeva aktiviranje 630

odreĎenih mišića, preko kojih pomičemo 206 odreĎenih kostiju, putem 230 zglobova i kada

uzmemo u obzir broj mogućih varijacija pokreta i kretanja, to izgleda zaprepašćujuće

(Edvard, 2014). Iz navedenog vidimo koliko je širok repertoar ljudskog kretanja, te koliku

ulogu imaju znanja iz oblasti funkcionalne anatomije, jer se ona bavi nalaţenjem odgovora na

niz pitanja koja se tiču pokreta-kretanja i koštano-mišićnog sistema. Funkcionalna anatomija

se preklapa sa fiziologijom, zbog svog funkcionalnog pristupa te sa biomehanikom zbog toga

što se koštano-mišićni sistem primarno smatra kao mehanički sistem. Funkcije koštanog

sistema su da formira zglobove i mjesta za pripoje mišića koji omogućavaju ljudima da

izvode pokrete i formiraju osnovu mehaničkih modela ljudskog tijela. Mišićni sistem je

glavni segment lokomotorrnog sistema čovjeka. On je vaţna komponenta koštano-mišićnog

sistema jer izaziva pokrete u zglobovima, ali je takoĎe i vaţan sastavni dio nervno-mišićnog

sistema, u tom smislu da muskulaturu kontroliše centralni nervni sistem (Abernethy i sar.

2012). Mišićni sistem, odnosno mišiće, dijelimo i posmatramo prema njihovoj funkciji. Tako

imamo agoniste, koji iniciraju, tj. proizvode ţeljenu kretnju, antagoniste koji se

suprotstavljaju pokretu, opuštaju se ili se izduţuju, i sinergiste koji potpomaţu pokret u

zglobu.

Zglob kao funkcionalna jedinica koštano-mišićnog sistema smješten je izmeĎu dvije

ili više kostiju, koje sluţe kao poluge i pomaţu pri ublaţavanju sila tokom pokreta i kretanja.

Mišićni elementi se pruţaju preko zglobova, a glavni skeletni mišići trupa i ekstremiteta se na

oba svoja kraja pripajaju na kost preko tetiva. Sam pokret nastaje kada mišić svojom

aktivnošću, odnosno kontrakcijom, stvara odreĎenu silu, te je preko tetiva prenosi na kost.

Nijedan pokret il i kretanje ne bi se dogodilo bez aktivnosti centralnog nervnog sistema koji

preko svojih nervno-mišićnih struktura inicira kontrakciju. Strukturalna i funkcionalna

jedinica nervno-mišićnog sistema je motorna jedinica koja se sastoji od motornog neurona i

mišićnih vlakana koje inerviše. Pošto mišićno tkivo reaguje na nervnu aktivaciju tako što

proizvodi silu, ono se smatra aktivnim tkivom, za razliku od pasivne komponente vezivnog

tkiva, ligamenata, koji pomaţu u odrţavanju stabilnosti zgloba i takoĎe sluţe da kontrolišu

pokrete u zglobovima.

Na obim pokreta u zglobu moţe da utiče više faktora, a neki od njih su struktura

zgloba i mehanička svojstva tkiva povezanih sa zglobovima. UtvrĎeno je da na obim pokreta

8

utiče i hronološka dob. Obim pokreta se smanjuje tokom ţivotnog ciklusa, ali stepen

smanjenja obima pokreta nije konstantan. Dijete nakon roĎenja moţe da izvede veoma veliki

obim pokreta. Na primjer, kod novoroĎenčeta obim pregibanja (dorzalna fleksija) stopala je

ograničena jedino dodirom gornje površine stopala i prednjeg dijela golenjače. Isti autori

navode da se kod dječaka u preiodu od 6-15 godine ţivota javlja trend smanjenja obima

pokreta u zglobovima, dok kod djevojčica to zavisi od izabranog zgloba.

Kada govorimo o funkcionalnosti kretanja i funkcionalnom pokretu moramo znati da

je obim pokreta (eng. Range of motion) usko povezan i sa brojem stepeni slobode krutog

tijela. Broj stepeni slobode krutog tijela jednak je broju načina na koje tijelo moţe da se

kreće u odnosu na neki sistem, npr. podlogu. Svako kruto tijelo ima najviše šest stepeni

slobode kretanja u trodimenzionalnom prostoru. Kada tijelo moţe slobodno da se kreće na

bilo koji način, onda ono ima mogućnost neograničenog kretanja. Kada na kruto tijelo djeluju

neka kinematička ograničenja, a to su sile koje djeluju na tijelo, one ograniče pokret i kretanje

u prostoru i u vremenu.

Većina pokreta i kretanja (mišićne aktivnosti) utvrĎena je na osnovu znanja o

mjestima mišićnih pripoja i o putanji sile pri kontrakciji mišića u odnosu na osu rotacije u

zglobu, što znači da, kad god se mišić skrati, on povlači mjesta pripoja jedno ka drugom.

Dakle, odnos izmeĎu smjera povlačenja mišića i ose rotacije zgloba odreĎuje posljedičan

pokret. Mišići se ne skraćuju uvijek kad proizvode silu. Kad god se neki mišić kontrahuje, on

ima tendenciju da se skrati i povlači svoja dva pripoja jedan ka drugom. Takva kontrakcija

mišića naziva se koncentrična, za razliku od ekscentricne kontrakcije gdje je mišić aktivan ali

se izduţuje. Iz naše perspektive ove kontrakcije su vaţne jer koncentrična kontrakcija izaziva

pokret dok ga ekscentrična kontroliše. Postoji još i izometrijska kontrakcija, gdje je mišić

takoĎe aktivan ali se duţina mišićno-tetivne jedinice ne mijenja. Ovaj tip kontrakcije je vaţan

za stabilizovanje zglobova, odnosno stabilnost.

Što se tiče anatomskih, biomehaničkih i neuroloških osnova ljudskog pokreta koje su

date u ovom radu one zaista ostaju osnove, jer sve drugo bi prevazilazilo okvire ovog rada.

Znanja i zakonitosti iz predhodno pomenutih subdisciplina i oblasti, potrebna su radi

razumijevanja funkcionalnosti pokreta i kretanja te izradi korektivnih strategija nakon

testiranja i procjene funkcionalne pokretljivosti. Trenerima i profesorima fizičkog vaspitanja

trebaju jednostavna rješenja za sloţene probleme. Stoga, nije nuţno ulaziti detaljno u

informacije o funkcionalnoj anatomiji, biomehanici ili neurofiziologiji, ali je potrebno

9

poznavati testove koji nam daju bitne informacije o funkcionalnom pokretu i kretanju, te

efikasne vjeţbe za razvoj i korekciju čitavog tijela.

2.2.2. Funkcionalni pokret i kretanje

Pokret, a posebno kretanje simbolizuje ţivot. Ukoliko svaki naš pokret i kretanje nisu

maksimalno ekonomični i efikasni u funkciji neke specifične aktivnosti, s pravom moţemo

reći da je energija našeg tijela usmjerena u pogrešnom smjeru (Dadić, 2013). Ponekad sa

prevelikom ţeljom trenera za što brţim i boljim rezultatima i kvantifikovanjem sposobnosti

sportiste odstupa se od kvaliteta motoričkih obrazaca koji su neophodni za kvalitetan trening.

Kvalitetan sportski trening podrazumijeva ekonomičnost rada, što manja potrošnja energije za

što više utrošenog rada i funkcionalnost rada koja podrazumijeva optimalnu razvijenost

ravnoteţe, koordinacije, stabilnosti, pokretljivosti i neuromuskularne kontrole (Vujkov,

2013). Energija koja je dostupna za mišićnu kontrakciju, odnosno za pokret i kretanje, mora

biti iskorištena na najbolji mogući način, zapravo usmjerena prema ţeljenoj akciji. U

suprotnom dolazi do rasipanja energije, što nadalje uzrokuje djelovanje neţeljenih sila koje

lokomotorni sistem mora da kompenzuje kroz loše obrasce ili obrasce smanjenog opsega

pokreta, koji mogu da izazovu povrede i loše izvoĎenje specifičnog kretanja. U ovakvim

uslovima tijelo čovjeka ne moţe da iskaţe pune potencijale svojih motoričkih sposobnosti u

vidu sile, snage, eksplozivnosti, brzine itd., jer njegovi pokreti nisu funkcionalni.

Funkcionalni pokret se odnosi na bazičnu mobilnost i stabilnost i sa njima se odraţava

kvalitet pokreta. Cook (2010) definiše funkcionalnost pokreta kao harmoničan rad stabilnih i

pokretljivih dijelova tijela. U sportu i fizičkoj aktivnosti se funkcionalnost pokreta i kretanja

ogleda kroz frontalne i lateralne kretnje, zaustavljanje, promjene smjera kretanja, skokove,

doskoke i mnoge druge prirodne kretnje. Iako ovi prethodno pomenuti prirodni obrasci

kretanja postoje prilikom normalnog rasta i razvoja, osoba ih moţe izgubiti usljed lošeg

treninga ili nedostatka fizičke aktivnosti. Povreda bilo koje unutrašnje strukture zgloba ili

susjednih elemenata rezultira poremećajem funkcije cijelog zgloba i okruţujućih tjelesnih

segmenata (Aberneti i sar. 2012). Poremećaj funkcije jednog zgloba često izaziva lančanu

reakciju na susjedne zglobove, tj. utiče na njihovu stabilnost i mobilnost (pokretljivost). Na

primjer, povreda skočnog zgloba (smanjena mobilnost) ili koljena (smanjena stabilnost),

uticaće na čitav donji ekstremitet, a samim tim i na negativno izvoĎenje pokreta pri hodanju

ili trčanju. Zbog izmjene funkcije zgloba ili mogućih bolova usljed pretrpljene povrede, ostali

10

zglobovi i mišićne strukture moraju kompenzovati njegove funkcije, a samim tim i izvoĎenje

odreĎenog pokreta. Na negativno izvoĎenje funkcionalnog pokreta mogu djelovati neke

spoljašnje sile ili aktivnost drugih mišića (antagonista i sinergista) koji sprečavaju pojedine

pokrete u zglobu. U takvim situacijama i mehanička analiza mišićnog sistema je veoma

sloţena. Pokret moţe biti ograničen i duţinom mišićno-tetivnih jedinica, a u tom slučaju

obim pokreta moţe da se poveća izvoĎenjem vjeţbi fleksibilnosti. Loši obrasci kretanja, koji

se stiču treningom, proizvode loš kvalitet pokreta, što je i logično, ali i povećavaju rizik od

povrede. Ako pokret nije funkcionalan, sve stvari izgraĎene na takvom pokretu su pogrešne,

odnosno nose visok rizik od povrede, pa performanse ne mogu biti ispoljene na nivou na kom

bi mogle da se ispoljavaju da osoba ima visok kvalitet izvoĎenja osnovnih kretnih obrazaca

(Cook, Barton i Vojt, 2014). Pretreniranost, neodgovarajući trening, nedovoljan oporavak

poslije povrede, kompenzacija pokreta, te mišićni dizbalansi mogu uzrokovati ''atrofiranje''

pokreta. U sportovima koje karakteriše nastup kraćeg trajanja, a konačan ishod direktno moţe

zavisiti o djeliću sekunde ili meč moţe biti završen već u početnim sekundama, odreĎeni

tjelesni deficiti mogu biti od presudnog značaja. Veliki dizbalans u snazi nogu moţe

onemogućiti kvalitetan odraz sa daske, npr. kod gimnastičara, čime se već u početnoj fazi

izvoĎenja umanjuju šanse da gimnastički elemenat bude visoko ocijenjen. Na primjer, veliki

dizbalans u snazi lijeve i desne strane ramenog pojasa moţe dominantno opteretiti jednu

stranu, te onemogućiti vremenski dovoljno zadrţavanje tega u poslednjoj fazi pokreta kod

olimpijskih dizača. Tokom izvoĎenja vjeţbe, koja je izuzetno zahtjevna, dizbalans prednje i

zadnje strane tijela moţe prouzrokovati sitnu grešku koja će se odraziti na pokrete koji slijede

i potencijalno prouzrokovati loše kretanje. U sportovima duţeg trajanja visok nivo asimetrije,

takoĎe, moţe prouzrokovati slabe reakcije u ključnim trenucima meča (tenis, fudbal, odbojka,

košarka, itd.).

Cook (2010, str. 15) kaţe: ''Pokret dolazi prvo''. U suštini to znači, ako je osnovni

pokret dobar, postoji preduslov da će i ostali faktori kao što su snaga, izdrţljivost,

koordinacija i agilnost biti na visokom nivou. Mjesto, uloga i vaţnost funkcionalne

pokretljivosti moţe se najbolje razumjeti kada se pogleda piramida performansi ili

postignuća.

11

2.2.3. Piramida performansi

Piramidu performansi ili postignuća, kao i samu procjenu funkcionalne pokretljivost,

razvio je Grej Kuk, američki fizioterapeut i kondicioni trener. Prilikom konstruisanja modela

testiranja, htio je da naĎe odgovore na sledeća pitanja, bez obzira na sport ili status osobe

(vrhunski sportista ili rekreativac):

kakav je kvalitet bazičnih i funkcionalnih pokreta

kakav je kvalitet osnovnog i funkcionalnog postignuća

kakav je status tehnike koja je specifična za odreĎeni sport

Na osnovu ovih pitanja formirao je piramidu performansi koja ima tri nivoa. Piramida

performansi je ''šematski prikaz konstruisan kao mentalna mapa za razumijevanje ljudskog

pokreta i obrazaca ljudskog kretanja'' (Matijašević, 2013. str. 4). Svaki od tri dijela

predstavlja odreĎeni tip kretanja. Jedan nivo piramide stvara stabilnu osnovu za sledeći nivo.

Ovaj redosljed prikazuje način na koji mozak odreĎuje prioritete i procesuira informacije o

pokretu (Foran, 2010). Ovaj prikaz je pojednostavljeno motoričko učenje, a kao takav

pomaţe osobama da razumiju vaţnost razvoja svakog nivoa prije prelaska na sledeći.

Bazu ili temelj piramide čini osnova, a to je funkcionalni pokret, odnosno sposobnost

kretanja koristeći funkcionalne obrasce kretanja. Odnosno, prvi blok piramide predstavlja

bazičnu mobilnost i stabilnost čovjeka. Baza je upravo i najvaţniji dio, ne samo ovog rada

već i cijelog sistema sportskog treninga počevši od najranijih dana. Direktno je vezana za

razvoj fleksibilnosti, koordinacije, pokretljivosti i stabilnosti, koje pokret čine

funkcionalnijim (Dadić, 2013). Fokus je jedino na kvalitetnom pokretu.

Razvoj funkcionalnog pokreta motoričkim sposobnostima kao što su sila, snaga i

brzina, kao rezultat daju funkcionalno izvoĎenje, što predstavlja sredinu piramide. Ovdje je

najbitnija efikasnost izvoĎenja pokreta, uključujući snagu, brzinu, agilnost i izdrţljivost. U

praktičnom smislu, to znači da kada ustanovimo da se pojedinac dobro kreće i izvodi

kvalitetne pokrete, onda fokus stavljamo na efikasnost tih pokreta što oslikava funkcionalne

performanse. Prva dva dijela piramide performansi nam omogućavaju poreĎenje osoba koje

se bave različitim ili istim sportovima, ili rekreativnim aktivnostima, jer se zadrţavaju na

12

opštim kretnjama. Tako i sami testovi koji se konstruišu i koji se koriste prilikom testiranja

nisu namijenjeni za procjenu specifične vještine već fundamentalnih kretanja.

Treći, najviši blok piramide, predstavlja sport-specifična tehnika (vještina), a odnosi

se na koordinaciju, vrijeme izvoĎenja pokreta, kontrolu tijela i motoričko učenje. Ključnu

ulogu predstavljaju vještine specifične za odreĎeni sport koje testiramo i procjenjujemo

baterijom testova specifičnim za sportsku granu ili disciplinu.

Piramida postignuća je samo putokaz koji daje pravac kojim treba da se ide ukoliko se

identifikuje neka slaba karika kod kretanja i pokreta. Piramidu je moguće prikazati u četiri

varijante koje mogu pomoći trenerima ili osobama koje su usko vezane za trenaţni proces u

planiranju i programiranju treninga, te izradi korektivnih strategija postojećeg plana i

programa.

Slika 1. Optimalna piramida performansi

Široka baza predstavlja odgovarajuću i optimalno razvijenu funkcionalnu pokretljivost

kroz fundamentalne kretne obrasce, koji omogućavaju izvoĎenje kretanja svojim punim

obimom i demonstraciju kontrole tjelesnih segmenata prilikom kretanja kroz brojne pozicije.

Kroz ovaj fundament stvaraju se dobri uslovi za kvantitet funkcionalnog postignuća.

Funkcionalno izvoĎenje, kao srednji nivo optimalne piramide performansi, predstavlja

potrebnu količinu fizičke sposobnosti. Prilikom poreĎenja sa normativnim podacima trebalo

FUNKCIONALNA VJEŠTINA

Vještine specifične za odreĎeni sport

FUNKCIONALNO IZVOĐENJE

Kvantitet funkcionalnog postignuća

FUNKCIONALNO KRETANJE

Kvalitet funkcionalnih pokreta

13

bi da osoba posjeduje prosječne ili čak natprosječne sposobnosti opšte performanse. U

praktičnom smislu, to znači da se koordinirani pokreti povezuju u kinetički lanac koji

predstavlja optimalnu efikasnost izvoĎenja odreĎenog kretanja.

Vrh piramide predstavlja optimalno razvijenu funkcionalnu vještinu, odnosno

adekvatno razvijene specifične vještine i sposobnosti koje su relevantne za odreĎeni sport.

IzmeĎu ovih pojedinih nivoa postoje i tampon zone koje nam govore da osoba posjeduje

adekvatan nivo razvijenosti funkcionalnih pokreta, tako da moţe podrţati snagu koju generiše

prilikom izvoĎenja pokreta, odnosno da moţe kontrolisati svoje tijelo pri demonstraciji

specifičnih sportskih vještina.

Slika 2. Piramida performansi sa prenaglašenom silom i snagom

Druga varijanta piramide performansi (slika 2.), predstavlja osobe koje generišu

veliku količinu sile i snage prilikom izvoĎenja kretanja. To ne znači da su oni natprosječno

snaţni, već da prilikom kretanja proizvode snagu koja je neprikladno velika u odnosu na

njihovu sposobnost funkcionalnog kretanja. Njihova sposobnost da stvaraju energiju koja

prevazilazi sposobnost da se slobodno kreću u okviru osnovnih obrazaca kretanja, uveliko

povećava rizik od nastanka povrede lokomotornog sistema. Ova varijanta piramide pruţa

vizuelni prikaz osobe koja ima veoma slabu mobilnost i stabilnost, ali vrlo veliku produkciju

snage i specifičnih sportskih vještina. Rješenje ovog problema leţi u treningu i vjeţbama koje

su usmjerene na usvajanje novih i na unaprijeĎenje usvojenih obrazaca funkcionalnog




14

kretanja, ali da se pri tome odrţi postojeći nivo snage. Osobi sa ovim karakteristikama

nedostaje sposobnost da se slobodno kreće zbog ograničenosti u fleksibilnosti ili stabilnosti u

nekim obrascima kretanja. To proizvodi manje optimalan funkcionalani pokret, a samim tim i

manju ocjenu prilikom testiranja. Zbog toga baza piramide zauzima manje prostora ispod

pravougaonika sa funkcionalnim izvoĎenjem.

Iako ova varijanta ne oslikava pravi oblik piramide, on oslikava većinu vrhunskih

sportista. To je posljedica rane specijalizacije i fokusiranja na dominantno specifične

treninge, zanemarijući pri tome opšte, funkcionalne obrasce kretanja, zbog čega dolazi do

loše stabilnosti, mobilnosti i fleksibilnosti koje uveliko ograničavaju funkcionalan pokret.

Iako ove osobe mogu posjedovati visok nivo treniranosti, dalji napredak u specifičnim

sposobnostima leţi u ispravljanju, usvajanju i usavršavanju funkcionalnih obrazaca kretanja.

TakoĎe, na ovaj način mi ćemo i pravougaonik koji predstavlja bazu piramide učiniti širim, a

istovremeno smanjiti rizik od povrede.

Slika 3. Piramida performansi sa slabom silom i snagom

Treća varijanta piramide (slika 3.), predstavlja osobu koja ima odličnu slobodu

kretanja, ali je njen fizički kapacitet slab i treba da se poboljša. Takvi pojedinci imaju visok

nivo funkcionalnih pokreta, ali lošu sveukupnu efikasnost zbog slabo razvijene sposobnosti

snage. Osobe sa ovim karakteristikama trebale bi da poboljšaju opšte motoričke sposobnosti,




15

čime će biti unaprijeĎeno i njihovo specifično sportsko izvoĎenje, ali bez narušavanja

sposobnosti funkcionalnog kretanja koje mora ostati na vrlo visokom nivou.

Slika 4. Piramida performansi sa slabo usvojenim specifičnim vještinama

Posljednja varijanta piramide (slika 4.), koja moţe da se pojavi u praksi oslikava

osobu sa slabo usvojenim spocifičnim sportskim vještinama. Osoba posjeduje visok nivo

funkcionalnosti pokreta i razvijene motoričke sposobnosti, ali joj nedostaje specifična

sportska vještina što rezultira slabim izvoĎenjem i slabom takmičarskom efikasnošću.

Rješenje se nalazi u radu koji je dominantno usmjeren na tehničke i situacione elemente, te na

unapreĎenje fine motorike i koordinacije pokreta.

Tokom trenaţnog procesa kod nekih osoba piramida performansi će prelaziti iz jedne

varijante u drugu, dok kod nekih neće. Neke osobe imaju prirodnu sposobnost da generišu

visok nivo snage, ali moraju konstantno da rade na poboljšanju funkcionalnih obrazaca

pokreta da bi zadrţali optimalnu slobodu pokreta. Druge osobe imaju odličnu slobodu pokreta

i kretnih obrazaca, ali moraju da poboljšaju motoričke sposobnosti. Na kraju iz

fundamentalnih obrazaca pokreta preko efikasnosti funkcionalnog izvoĎenja treba poboljšati

specifične sportske vještine. Ovakav grafički prikaz će pomoći u identifikaciji slabih oblasti

na koje će se trener moći fokusirati kroz trening radi njihovih poboljšanja. Veliku ulogu,

prilikom konstrukcije korektivne strategije, ima osoba kod koje se pronaĎe problem tokom




16

testiranja. Piramida, takoĎe, pomaţe pri komunikaciji izmeĎu trenera, fizioterapeuta, sportiste

ili rekreativca.

2.2.4. Princip zglob po zglob (joint by joint)

Princip ,,zglob po zglob“ (eng. joint by joint) prvi su primijenili Mike Boyle i Gray Cook.

Princip se temelji na činjenici da tijelo funkcioniše kao sistem meĎusobno povezanih

stabilnih i mobilnih segmenata, odnosno zglobova, te pretpostavci da u slučaju narušavanja

spomenutog sistema dolazi do kompenzacija i disfunkcija, koje na kraju uzrokuju ono što mi

tek u vidljivoj, hroničnoj fazi imenujemo kao sportske povrede. Ovaj princip podrazumijeva

da se po tačno odreĎenom redu posvećuje paţnja zglobovima. Princip ,,zglob po zglob“

zagovara tezu kako svaki zglobni sistem mora obavljati svoju temeljnu specifičnu funkciju

kako bi tijelo kao cjelina fukcionisalo na što funkcionalniji način (Cook, 2003.). Isto tako,

svaki zglob je podloţan specifičnoj i predvidivoj disfunkciji. Kao rezultat toga, svaki zglob

ima specifične potrebe kada je trening u pitanju. Ono što prvo moţemo uočiti iz ovog

lančanog sistema zglobova je da se naizmjenično smjenjuju potrebni kvaliteti, stabilnost i

mobilnost (Slika 5).

T

Slika 5. Odnos stabilnosti i mobilnosti u kinetičkom lancu

Mobilnost ramena

Skapularna stabilnost

Torakalna mobilnost

Lumbalna stabilnost

Mobilnost kuka

Stabilnost koljena

Mobilnost skočnog zgloba

Stabilnost stopala

17

IzvoĎenjem, procjenom i analizom fukcionalnosti kretanja uviĎamo da li problemi,

disfunkcije i kompenzacije u pokretima proizilaze iz ograničenja u zglobovima, tkivnoj

rastezljivosti ili motoričkoj kontroli. Ako je narušena primarna funkcija jednog zgloba u

kinetičkom lancu, jedan ili oba susjedna zgloba preuzimaju ulogu i kompenzuju pokret

(Njaradi, 2013.). Na taj način sami sebi narušavaju kvalitetnu funkciju i obično dolazi do

izraţene disfunkcije i vrlo često do povrede. U slučaju da doĎe do problema smanjene

pokretljivosti u nekom zglobu, stručnjaci sugerišu da se posebna paţnja posveti susjednom

zglobu koji je pravi izvor problema. Posebnim vjeţbama i korektivnim strategijama se

neminovno popravlja stanje i omogućava nesmetana funkcija lokomotornog aparata.

Mobilnost i stabilnost zglobova se postavlja kao osnovni preduslov nesmetane funkcije.

2.2.5. Mobilnost

Termin mobilnost predstavlja mnogo više od jednostavne mišićne fleksibilnosti. Pod

pojmom mobilnost, podrazumijeva se ,,način na koji odreĎeni dijelovi tijela, kao na primjer

kukovi, karlica i trup, uzajamno djeluju u funkcionalno sloţenim pokretima" (Foran, 2010,

str. 24). Mobilnost odraţava fleksibilnost mišića, amplitudu pokreta u zglobu i

multisegmentalnu interakciju dijelova tijela u funkcionalnim poloţajima i obrascima pokreta.

Optimalan nivo mobilnosti zglobova dozvoljava tijelu da se kreće u sve tri ravni (frontalna,

segitalna i transverzalna) bez ograničenja i kompenzacija pri izvoĎenju pokreta i kretanja.

TakoĎe, dobro razvijena mobilnost utiče na stvaranje elastične energije, te samim tim

omogućava efikasniju produkciju sile (Matijašević, 2013). Loša mobilnost moţe dovesti do

mišićnih dizbalansa, te navesti stabilne segmente da postanu mobilni segmeti, a samim tim se

narušava funkcionalno izvoĎenje pokreta i kretanja. Kako iz ugla struke tijelo posmatramo

kao kinetički lanac, loša mobilnost direktno utiče na kvalitet i kvantitet mobilnosti drugih

zglobova unutar kinetičkog lanca.

2.2.6. Stabilnost

U području treninga u sportu i fitnesu, kao i u kineziterapiji vaţno mjesto zauzima i

trening funkcionalne stabilnosti zglobova, odnosno stabilnost. Stabilnost nije pokazatelj

snage, već više kontrole tijela kroz snagu, koordinaciju (inter-intra muskularnu koordinaciju),

18

ravnoteţu i efikasnost pokreta. U praktičnom smislu, stabilnost moţemo definisati kao

sposobnost zglobno-mišićnog sistema da ostane nepromijenjen tokom uticaja spoljašnjih sila.

Moţemo je još definisaai kao sposobnost opterećene strukture da zadrţi ili povrati statičku ili

dinamičku ravnoteţu nakon perturbacije iz ravnoteţnog poloţaja. Perturbacija podrazumijeva

narušavanje stabilnog kretanja pod uticajem prethodno pomenutih spoljašnjih sila. Stabilnost

se moţe podijeliti na statičku i dinamičku. Prema Foranu (Foran, 2010) statička stabilnost

podrazumijeva odrţavanje poloţaja i ravnoteţe, dok je dinamička stabilnost vezana za

nastanak i kontrolu pokreta uključujući pokretljivost i fleksibilnost, snagu, koordinaciju,

lokalnu mišićnu izdrţljivost i kardiovaskularni kapacitet. Prema ovome, dinamička stabilnost

ne moţe imati optimalnu vrijednost ako fleksibilnost i mobilnost nisu optimalne, jer

predstavljaju njene komponente. Za nastanak efikasnog pokreta potrebno je zajedničko

djelovanje svih pet, gore navedenih, komponenti. Kontrola pokreta i stabilnost se u ranoj fazi

razvijaju od glave ka donjim ekstremitetima (cefalo-kaudalni razvoj) i od trupa ka

ekstremitetima (proksimalno-distalni razvoj). Na osnovama ovog jednostavnog zakona

nervno-mišićnog sistema, proizilazi osnovno pravilo da rad na proksimalnoj stabilnosti

(kontrola) mora da prethodi distalnoj mobilnosti (pokretu). Stabilnost segmenata osiguravaju

tri funkcionalna zavisna elementa: kontrolni (nervni) podsistem, pasivni podsistem (kosti,

zglobovi i ligamenti) i aktivni podsistem koga čine mišići (slika 6). Ako bilo koji od ovih

elemenata ne funkcioniše na optimalnom nivou, za posljedicu se javlja narušena stabilnost.

Bez optimalne stabilnosti glavni pokretači ne mogu da daju punu funkcionalnost pokretu.

Slika 6. Funkcionalni elementi stabilnosti

19

Kada su u pitanju mišići, koji predstavljaju aktivni funkcionalni element stabilnosti,

njih razlikujemo prema nivou aktivacije. Tako postoje lokalni i globalni stabilizatori. Lokalni

stabilizatori kroz relativno nizak, kontinuiran nivo aktivacije stabilizuju zglob u svim

njegovim smijerovima. Njihova aktivacija je rezultat povećane krutosti mišića na

segmentalnom nivou, sa ciljem kontrole fiziološkog opsega pokreta u zglobu.

Globalni stabilizatori su mišići koji proizvode okretni moment i osiguravaju

ekscentričnu kontrolu cjelokupnog opsega pokreta u zglobu. Nadalje, ovi mišići

koncentričnom i ekscentričnom kontrakcijom kontrolišu, tj. vrše dinamičku stabilnost cijelog

fiziološkog opsega pokreta u zglobu, dok izometrijskom kontrakcijom statički stabilizuju

zglob, te su zaduţeni da zadrţavaju poloţaj tijela i njegovih segmenata. Prisutnost mišićnih

disfunkcija je česta pojava, a najviše se javljaju kada globalni pokretači preuzmu funkciju

lokalnih i globalnih stabilizatora, te oni obavljaju stabilizacijsku funkciju, pa se za posljedicu

javlja disfunkcionalan pokret i bol prilikom izvoĎenja pojedinih obrazaca pokreta.

2.3. Procjena funkcionalne pokretljivosti (Functional Movement Screening,

FMS)

Počeci testiranja funkcionalnosti pokreta seţu još od 1995. godine kada su Gray Cook

i Lee Burton (Li Barton) pokušali poboljšati komunikaciju izmeĎu fizioterapeuta, doktora

sportske medicine i trenera. Navedeni osnivači ove metode smatrali su da u klasičnim

testiranjima motoričkih sposobnosti veoma često nedostaju fundamentalni ljudski pokreti,

preko kojih bi se na precizniji način mogli utvrditi mogući deficiti (Dţeko i Milanović, 2010).

VoĎeni fundamentalnim znanjima iz svoje struke, oni su implementirali svoja znanja u

sportsku praksu, te osmislili jednostavan alat koji daje uvid u funkcionalnost lokomotornog

sistema čovjeka. Cook je briljantno spojio kompleksna neurološka i anatomsko-fiziološka

znanja u jedan jenostavan, praktičan i upotrebljiv sistem koji se moţe primjenjivati u bilo

kom okruţenju.

Procjena funkcionalnosti pokreta (eng. Functional Movement Screening, FMS) je

dijagnostička metoda za procjenu lokomotornog sistema čovjeka, odnosno pokreta, pri čemu

se najviše stavlja fokus na procjenu stabilnosti i mobilnosti, te na asimetriju pojedinih

dijelova tijela. Ovaj prediktivni sistem daje uvid u kvalitet pokreta, odnosno predikciju

kvaliteta izvoĎenja kretanja. FMS snima osnovne pokrete i motornu kontrolu u okviru

20

obrazaca pokreta. Ova dijagnostička metoda se tek poslednjih nekoliko godina počela

upotrebljavati sve češće usljed porasta svijesti o vaţnosti preventivnih kondicionih programa,

te porastom popularnosti principa funkcionalnog treninga u svijetu sporta i rekreacije.

Testiranje funkcionalne pokretljivosti, odnosno kvaliteta bazičnih pokreta, sprovodi se

u pokušaju da se odredi kvalitet pokreta i ispuni prvi zahtjev testiranja (procjena mobilnosti i

stabilnosti). Ovaj sistem analize daje nam mnogo podataka. FMS je odlična baterija testova

za prikupljanje objektivnih podataka o kvalitetu ispitanikovih obrazaca najosnovnijih

kretanja, odnosno osigurava sredstva za identifikaciju slabijih karika u ljudskom tijelu, i

pronalazi rješenja za moguće probleme. Brojni visoko-priznati sručnjaci iz domena

kondicione pripreme koriste FMS tehnologiju i preporučuju je kao alat za procjenu rizika

pojavljivanja sportskih povreda (Svilar i Milanović, 2014). Većina metoda testiranja zasniva

se na kvantitetu različitih kretnih aktivnosti (trčanje-vrijeme, skok-sila, itd.) dok se kvalitet

bazičnih, odnosno fundamentalno-funkcionalnih pokreta često zanemaruje. Upravo ovom

metodom mogu da se uoče sva odstupanja od pravilnog izvoĎenja osnovnih, bazičnih vjeţbi

koje zahtijevaju ravnoteţu, fleksibilnost, silu i sinhronizaciju pokreta koja se ogleda kroz

motornu kontrolu. Ljudski lokomotorni sistem nemoguće je tretirati kao skup nezavisnih

dijelova, već jedino kao sistem meĎusobno povezanih i zavisnih dijelova (Myers, 2001).

Upravo zbog toga, vrlo često se dogaĎa da problem nije na mjestu na kom se javlja bol, već je

bolno mjesto samo posljedica nekog drugog dizbalansa u stabilnosti ili mobilnosti

(Milanović, Šalaj i Gregor, 2011).

Sama filozofija FMS-a počiva na principu zglob po zglob, koji je opisan u jednom od

prethodnih poglavlja, prema kojem tijelo posmatramo kao niz meĎusobno povezanih sistema,

odnosno zglobova, od kojih svaki ima svoju specifičnu funkciju stabilnosti ili mobilnosti,

odnosno fundamentuje se na principu piramide performansi prema kojoj su funkcionalni

obrasci kretanja temelj za siguran i efikasan razvoj opšte ili specifične sposobnosti i vještine.

Zbog svoje jednostavnosti i efikasnosti FMS ima veoma široku primjenu u rekreaciji,

vrhunskom sportu, ali i u rehabilitaciji povreda kod obične populacije i sportista.

Funkcionalna procjena pokreta ima veliki značaj u vrhunskom sportu. Osim u

prevenciji povreda, izuzetan značaj ima za poboljšanje sportskog izvoĎenja. Ako je kod

sportiste postignuta dobra postura, odnosno drţanje tijela, ravnomjerno razvijena sila, snaga,

fleksibilnost i ravnoteţa, onda se to moţe smatrati tijelom koje moţe podnijeti intenzivan

trening. Kada se ovdje govori o sili, snazi i fleksibilnosti i njihovoj optimalnoj razvijenosti,

21

prvenstveno se misli na optimalnu razvijenost lijeve i desne strane (bilateralno), odnosno da

osoba nema većih razlika izmeĎu lijeve i desne strane,već da ima dobar omjer izmeĎu prednje

i zadnje strane (unilateralno). FMS metoda sluţi kao brţe i efikasnije sredstvo napretka zbog

ciljanih korekcija mogućih deficita. U nekim sportovima moţe biti od presudnog značaja,

generišući nijasne izmeĎu pobjede i poraza. Primjenom ove metode, kao i korekcija koje su

bazirane na principima ove metode, omogućava se ostvarivanje maksimalnih sposobnosti

sportiste, jer se korekcijama deficita u bazičnim vjeţbama, vaţnim za dalji napredak, mogu

sprovoditi i druge vjeţbe u onom opsegu koji ne bi bio moguć bez uočavanja i rješavanja

nastalih deficita. Ovo svakako moţe biti jedan od razloga neţeljenog zaostajanja sportiste u

odnosu na konkurenciju u odreĎenim dijelovima sezone. PrilagoĎavanje FMS metode na

pojedine faze sportske pripreme, očitava se u dolasku do niza informacija, vaţnih za

kvalitetno sprovoĎenje zadataka svake faze.

U rekreativnom smislu, radi boljeg izgleda tijela ili očuvanja zdravlja, FMS moţe

pruţiti bitne informacije o nivou deficita podreĎene strane tijela naspram dominantne strane,

koji moţe uzrokovati blagi otklon u posturi čovjeka, identifikacijom i korekcijom slabijih

dijelova tijela, te omogućiti brţi oporavak nakon povrede stečene tokom svakodnevnog

ţivota. TakoĎe, pojava je u zapadnim zemljama da pojedinci koji se ţele uključiti u

kolektivne programe fizičkog vjeţbanja, zbog različitih razloga te programe ne mogu pratiti.

Neki se pritom odlučuju na FMS metodu dijagnostikovanja izvora problema, te korekciju

istih, nakon čega se bez poteškoća priključuju ţeljenim programima vjeţbanja. Manje aktivni

rekreativci, zbog slabije spremnosti na zahtjeve treninga u odnosu na spremnije sportiste,

podloţniji su i povredama. Nije rijetka pojava u Kanadi ili SAD da savjesni rekreativci, uoči

početka bavljenja fizičkom oaktivnošću, prvo urade FMS ili neku drugu odgovarajuću

dijagnostičku metodu, kako bi smanjili mogućnost relativno brzog povreĎivanja.

Na primjer, rekreativac sa slabijom fleksibilnošću u zglobu kuka učestalim, previše

zahtjevnim, opterećivanjem te regije tijela moţe potencirati teţe povrede. FMS metoda

omogućava otkrivanje uzroka i lokacije smanjene fleksibilnosti kao i primjenu odgovarajućih

korektivnih vjeţbi, što će omogućiti manju mogućnost povreĎivanja, ali i povećati efikasnost

pojedinih vjeţbi tokom treninga.

FMS sistem ne koristi skale za ocjenjivanje ili standarde za cijeli obrazac kretanja.

Metoda prvenstveno procjenjuje dijelove kretanja, tj. pokrete, i pretpostavlja da se cijelo

22

kretanje moţe predvidjeti na osnovu odreĎenih dijelova. Na osnovu procjene funkcionalne

pokretljivosti, individua moţe biti smještena u jednu od tri grupe:

1. Prihvatljiva procjena (osoba moţe da nastavi sa aktivnostima bez povećanog rizika od

povrede)

2. Neprihvatljiva procjena (osoba ima povećan rizik od povrede, te mora da poboljša

kretne obrasce)

3. Bol tokom procjene (osoba je povrijeĎena, i potrebna je rehabilitacija)

2.3.1. FMSTM

obrasci pokreta

FMSTM

metoda sastoji se od sedam testova, kretnih obrazaca (Slika 7), a to su:

Duboki čučanj

Korak preko prepone

Iskorak u sagitalnoj ravni

Mobilnost ramena

Aktivno podizanje opruţene noge

Stabilnost trupa u skleku

Rotatorna stabilnost trupa

23

Slika 7. Obrasci pokreta FMSTM

metode

2.3.1.1. Duboki čučanj

Duboki čučanj, kao obrazac, dio je mnogih funkcionalnih kretnji. On demonstrira

punu koordinaciju ekstremiteta, mobilnost, stabilnost trupa, te funkcionalnost kukova i

ramena u simetričnim pozicijama. Iako duboki čučanj (eng. deep squat) nije potrebno često

izvoditi u svakodnevnom ţivotu, opšte vjeţbe i sportska kretanja zahtijevaju osnovne

komponente za duboki čučanj. Mobilnost ekstremiteta, posturalna kontrola, stabilnost trupa i

karlice su dobro reprezentovani u ovom obrascu kretanja. Duboki čučanj, da bi se izveo

adekvatno, zahtijeva dobru mehaniku kretanja cijelog tijela kao i neuromuskularnu kontrolu.

Koristimo ga za testiranje bilateralnosti, simetričnosti, funkcionalne mobilnosti i stabilnosti

kuka, koljena i skočnog zgloba. Palica nam dodatno daje informacije o bilateralnosti,

24

simetričnosti, mobilnosti i stabilnosti ramena, lopatice i grudnog dijela kičme. Karlica i trup

moraju uspostaviti dobru stabilnost i kontrolu tokom čitavog izvoĎenja ovog obrasca kretanja.

Preneseno u karate-sport, daje nam sliku ravnoteţe, kontrole poloţaja tijela kao i

kompletnog situacionog kretanja takmičara.

2.3.1.2. Korak preko prepone

Kretni obrazac kao što je korak preko prepone (eng. hurdle step movement pattern) je

integralni dio lokomocije i ubrzanja. Iako mi u većini aktivnosti ne radimo korak na tom

nivou, kao što je to zapravo korak preko prepone, mi koristimo ovaj kretni obrazac kao test,

jer nam pruţa informacije o mogućim kompenzacijama pokreta i asimetriji pri njegovom

izvoĎenju. Korak preko prepone provocira stabilnost, kontrolu i mehaniku kretanja na jednoj

nozi. Pokret zahtijeva odgovarajuću koordinaciju i stabilnost izmeĎu kukova i asimetrično

kretanje gdje jedna noga vrši stabilnost i kontrolu, a druga se slobodno kreće preko prepreke.

Tokom izvoĎenja samog testa karlica i trup odrţavaju stabilnost tokom čitavog kretanja.

Palica podiţe ramena i lopatice ispitanika dajući posmatračima testa jasnu sliku u statičku

stabilnost trupa. Ukoliko gornji dio tijela nije statičan prilikom izvoĎenja testa, to znači da se

dešavaju kompenzatorni pokreti koji su rezultat loše mobilnosti, stabilnosti trupa i ravnoteţe.

Test kao što je korak preko prepone procjenjuje bilateralnu mobilnost kukova i skočnog

zgloba. Test takoĎe procjenjuje stabilnost i kontrolu karlice, trupa i koljena, jer omogućava

posmatranje funkcionalne simetrije.

Kvalitet njegovog izvoĎenja direktno je proporcionalan kvalitetu izvoĎenja tehnika,

posebno noţnih udaraca, te mogućnosti skrivanja namjera u sportskoj karate-borbi.

2.3.1.3. Iskorak u sagitalnoj ravni

Iskorak u sagitalnoj ravni kao obrazac kretanja sastavni je dio deceleracije i promjene

smjera kretanja u pojedinim vjeţbama i sportskim aktivnostima. Iako ovaj test istraţuje

mnogo više kretanja i kontrole nego što mi imamo u pojedinim kretnim aktivnostima, on

obezbjeĎuje brzu procjenu funkcionalnosti lijeve i desne strane tijela u bazičnim obrascima

kretanja. Namjera je da se tijelo postavi u takvu poziciju koja će izazvati takve stresove i

zahtijeve da se simulira rotacija i suprotstavljanje njoj tokom usporavanja kretanja i bočnih

pokreta. Uska baza, odnosno površina oslonca, zahtijeva odgovarajuću početnu stabilnost i u

nastavku dinamičku kontrolu karlice i trupa unutar asimetrične pozicije dva kuka koji trebaju

25

da podijele teţinu tijela. Iskorak u sagitalnoj ravni stavlja donje ekstremitete u poziciju polu

stava, a gornje ekstremitete u suprotne ili recipročne obrasce. Ovo preslikava prirodnu

protivteţu gornjih i donjih ekstremiteta koji se meĎusobno dopunjavaju, jer ovakav kretni

obrazac zahtijeva jedinstvenu stabilizaciju kičme. TakoĎe, iskorakom u sagitalnoj ravni

procjenjujemo mobilnost i stabilnost kuka, koljena, skočnog zgloba i stopala, a istovremeno

dobijamo informacije o fleksibilnosti multi-zglobnih mišića kao što su latisimus dorsi i rectus

femoris. Ovaj test daje puno informacija prilikom procjene i omogućava da se otkriju

problemi mobilnosti i stabilnosti kod obrazaca tipa iskoraka.

Testiranjem iskoraka u sagitalnoj ravni dobićemo veliki broj informacija koje su

vezane za izbjegavanje napada protivnika i reprogramiranje svog napada tokom borbe.

2.3.1.4. Mobilnost ramena

Kretni obrazac, kao što je mobilnost ramena, demonstrira prirodno komplementarni

ritam skapularno-torakalne regije, odnosno grudnog koša i grudnog dijela kičme tokom

recipročnih pokreta ramena lijeve i desne strane tijela. Tačnije, test mobilnosti ramena kojim

se procjenjuje bilateralni opseg pokreta ramena sprovodi se kombinacijom unutrašnje rotacije

sa primicanjem, fleksijom i spoljašnje rotacije odmicanjem, ekstenzijom ramena. IzvoĎenje

ovih pokreta takoĎe zahtijeva normalnu mobilnost lopatice i opruţanje grudnog dijela kičme.

Iako se ovakav obrazac kretanja ne vidi u većini osnovnih aktivnosti on nam daje dosta

informacija jer zahtijeva segment velike aktivne kontrole, te samim tim ostavlja malo

prostora za kompenzaciju. TakoĎe, pruţa jasan pogled na mogućnost izvoĎenja ovog

kretanja. Prilikom izvoĎenja testa, vratni dio kičme i okolni mišići treba da ostanu opušteni i

neutralni, a grudni koš treba da ima prirodnu ekstenziju.

Dobra mobilnost ramena daje mogućnost izvoĎenja širokog spektra udaraca i blokova

rukama u svim nivoima, te mogućnost uzastopnog izvoĎenja ručnih tehnika uz dobru

kontrolu i preciznost.

2.3.1.5. Aktivno podizanje opružene noge

Aktivno podizanje opruţene noge naočigled izgleda kao najjednostavniji test funkcionalne pokretljivosti. Primarna svrha ovog kretnog obrasca je da procjenjuje aktivnu fleksibilnost mišića zadnje loţe buta i dvoglavog mišića lista, pri odrţavanju stabilnosti karlice i aktivnog opruţanja suprotne noge. Ovaj obrazac, osim navedenog, identifikuje i aktivnu mobilnost kuka u fleksiji te uključuje početnu i kontinuiranu stabilnost trupa tokom

26

izvoĎenja obrasca kretanja, a daje i informacije o raspoloţivoj amplitudi pokreta datog zgloba kuka. TakoĎe, omogućava da se razdvoje donji ekstremiteti u pogledu procjene i posmatranja, te se tako dobiju informacije o bilateralnosti. Ovaj pokret često je u nemogućnosti da se izvede svojim punim opsegom ukoliko je loša fleksibilnost višezglobnih mišića kao što su gluteus maximus, iliotibialni mišić, te mišići zadnje loţe buta (eng. hamstrings) koji će dovesti do ograničenja u fleksiji. Ograničenja pri ekstenziji su uzrok problema sa iliopsoasom, te sa mišićem prednjeg dijela karlice.

S obzirom na gore navedeno, rezultati dobijeni ovim testiranjem upotpuniće nam sliku o kvalitetu izvoĎenja noţnih tehnika.

2.3.1.6. Stabilnost trupa u skleku

Obrazac pokreta ovog testa je jedinstvena, jednom ponavljajuća verzija u čijoj osnovi je vjeţba sklek. Ovim testom procjenjujemo stabilnost trupa u sagitalnoj ravni pri izvoĎenju pokreta zatvorenog kinetičkog lanca gornjih ekstremiteta. Cilj je da se inicira kretanje gornjih ekstremiteta kroz obrazac skleka bez dopuštenih i voljnih kretanja u kičmenom stubu i kukovima. Ovim obrascem ne procjenjujemo snagu gornjih ekstremiteta, tačnije, ne procjenjujemo snagu ruku i ramenog pojasa. TakoĎe, ovim testom moţemo vršiti procjenu indirektne stabilnosti lopatice. Ekstenzija i rotacija su dva najčešća kompenzatorna pokreta. Ovi kompenzatorni pokreti daju indikacije da se glavni pokretači pogrešno angaţuju naspram stabilizatora trupa.

Dobro izvoĎenje ovog testa upućuje na to da je takmičar sposoban da ostvari čvrst i snaţan kontakt sa ciljnom površinom.

2.3.1.7. Rotatorna stabilnost trupa

Obrascem pokreta kao što je rotatorna stabilnost trupa posmatra se i procjenjuje multiplanarna stabilnost karlice, trupa i ramena tokom kombinovanog i sinhronizovanog pokreta gornjih i donjih ekstremiteta. Ovaj obrazac pokreta je sloţen i zahtijeva odgovarajuću neuromuskularnu koordinaciju, te prenos energije kroz torzo tokom izvoĎenja pokreta. Pokret je prirodne osnove i u suštini oslikava puzanje koje je u osnovi čovjekovog razvojnog motoričkog redoslijeda.

Kao najsloţeniji i najteţi, ovaj test u dobroj mjeri oslikava kvalitet velikog broja tehnika u sportskoj karate-borbi, kao i nivo njihove povezanosti.

27

3. Dosadašnja istraživanja

Značaj ukupne procjene funkcionalnosti pokreta lokomotornog aparata FMSTM

tehnologijom proizlazi iz preventivnih razloga. Brojni stručnjaci danas koriste FMSTM kao

dijagnostičku metodu i preporučuju je kao alat za procjenu rizika od pojave sportskih

povreda. Upravo je i najveći broj studija raĎen sa ciljem da se utvrde i procijene rizici od

nastajanja povreda, a moţemo reći da je i velika većina istraţivala metrijske karakteristike

same FMSTM metode. Potrebno je naglasiti da postoji mali broj dostupnih istraţivanja

temeljenih na funkcionalnoj pokretljivosti FMSTM

metodom u kojima su kao uzorak

ispitanika uključeni karatisti.

Kada su u pitanju normativne vrijednosti i razlike izmeĎu polova dobijene FMSTM

procjenom postoji nekoliko studija. Agresta, Slobodinsky i Tucker (2014) traţili su rezultate

normativnih vrijednosti FMSTM

postignuća na uzorku od 45 trkača u odnosu na pol, iskustvo

u datom sportu i prethodnu povredu. Analizom podataka dobijena je srednja vrijednost

ukupnog skora (13±1.8) za cijeli uzorak. Daljom analizom je utvrĎeno da ne postoji statistički

značajna razlika izmeĎu početnika i trkača sa iskustvom u pogledu FMSTM skora, te trkača

koji su imali povredu i onih bez povrede (p = 0.20). TakoĎe, nisu postojale statistički

značajne razlike izmeĎu muškaraca i ţena (p = 0.65) u ukupnom skoru, ali je naĎena

statistički značajna razlika kod dubokog čučnja (p = 0.05), stabilnosti trupa (p = 0.001) i u

testu aktivno podizanje ispruţene noge (p = 0.002).

Schneiders, Davidsson, Hörman i Sullivan (2011) su u svom istraţivanju

sprovedenom na 209 ispitanika (108 ţena i 101 muškarac, starosti 18-40 god.) dobili srednju

vrijednost FMSTM

skora za ukupan uzorak (15,7). Autori nisu dobili statistički značajnu

razliku izmeĎu ţena i muškaraca (t = 0.979, p = 0.329). Analizom kretnog obrasca duboki

čučanj (Svilar, 2013) je dobio prosječan skor 2. Rezultati (Letafatkar i sar. 2014) ukazuju da

je aritmetička sredina skora za ţene bila (16.3±1.2), muškarce (16.9±1.9) i za ukupan uzorak

(16.7±1.8), što ukazuje na razlike u polovima. Normativne vrijednosti istraţivali su i (Fox,

O'Malley i Blake, 2014) na uzorku od 62 igrača fudbala, 30 elitnih i 32 sub-elitna. Rezultati

su pokazali da nije bilo statistički značajne razlike izmeĎu dvije grupe. Srednja vrijednost za

cijeli uzorak je bila (15,5 ± 1,46), kod elitnih (15,8 ± 1,58) a kod sub-elitnih (15.3 ± 1.31).

28

Svilar (2013b) je na uzorku od 43 košarkaša juniora, vršio procjenu funkcionalne

pokretljivosti FMSTM

metodom, te dobio prosječan rezultat ukupnog skora 16 od mogućih

21 bod. Prosječna vrijednost, FMSTM skora 160 fudbalera, koju je dobio (Zorić, 2013) u

svom istraţivanju je bila (16,3±1,2).

Prosječne vrijednosti za pojedine kretne obrasce su iznosile (duboki čučanj 2,1; korak

preko prepone 2,3; iskorak u sagitalnoj ravni 2,1; mobilnost ramena 2,7; aktivno podizanje

opruţene noge 2,1; stabilnost trupa u skleku 2,9; i rotatorna stabilnost 2,1).

Potvrdu, da je FMSTM

dobar prediktivni alat za procjenu rizika od pojave sportskih

povreda dali su (Peate i sar. 2007; Letafatkar i sar. 2014; Perry i Koehle, 2013; Loudon i sar.

2014). U svojoj studiji (Kiesel, Plisky i Voight, 2007) na uzorku 46 profesionalnih fudbalera

odredili su bodovni prag od 14 bodova od maksimalnih 21, kao pokazatelj povezanosti niţeg

rezultata u FMSTM

sa povredama. Dobijeni rezultati (r = 0.91) pokazivali su da je učestalost

povreda 11 puta veća nego kod igrača koji su ostvarili 15 FMSTM bodova. Osim toga, dobili

su podatak da oni fudbaleri kod kojih je naĎena asimetrija, imaju 2.3 puta veći rizik od

povreĎivanja tokom sezone. Dalje, (Chorba, Chorba, Bouillon, Overmyer i Landis, 2010) u

svojim istraţivanjima na uzorku od 38 sportistkinja dobili su korelaciju (r = 0.76, p = 0.021)

izmeĎu rezultata postignutih FMSTM

metodom i povreda, te korelaciju (r = 0.95) izmeĎu

skora i povreda donjih ekstremiteta, ali u slučaju isključivanja testa mobilnosti ramena iz

sveukupne ocjene. Ista studija pokazala je kako su djevojke koje u sveukupnom zbiru imaju

manje od 14 bodova podloţnije povredama donjih ekstremiteta 4 puta. Istraţivanja na

vatrogascima, vojnicima i profesionalnim fudbalerima (Kiesel, Butler i Plisky, 2008, 2014;

Raleigh i sar. 2010) takoĎe su pokazali povezanost rezultata FMSTM sa nastalim povredama.

Rezultati ukazuju da ispitanici koji posjeduju skor ≤14 imaju 1.87 puta veći rizik za povredu

tokom sezone, a i igrači sa samo jednom asimetrijom prikazuju relativan rizik od 1.80 puta.

TakoĎe, rezultati pokazuju da ima statistički značajne povezanosti izmeĎu FMS skora i

vremenskog odsustva iz trenaţnog procesa uzrokovanog povredom, tj. što je skor manji, veća

je odsutnost i obrnuto.

Sorenson (2009) je sproveo istraţivanje na uzorku srednjoškolskih košarkaša, koje nije pokazalo pozitivne rezultate u korelaciji lošeg rezultata sa pojavom povreda. Treba naglasiti da je i ovdje korišten prag od 14 bodova kao kriterijum. Rezultate ove studije

29

potvrĎuje i Aplle (Aplle, 2012), koji je istraţivao da li obrasci pokreta za procjenu funkcionalne pokretljivosti FMSTM mogu biti prediktor povrede kod atletičara. Ovo istraţivanje odbacuje tvrdnju da skor ≤14 moţe da sluţi kao prediktor od povrede. Analizom su dobijeni podaci da su povrijeĎeni postigli prosječan skor (15.9 ± 1.8), a oni koji nisu doţivjeli povredu (15.6 ± 2.7), što potvrĎuje da nema statistički značajne razlike izmeĎu ove dvije grupe.

Nekoliko studija je sprovedeno sa ciljem da se ispitaju metrijske karakteristike

FMSTM

metode kada je u pitanju objektivnost i pouzdanost. Rezulati studija, koje su raĎene na principu test-retest i razlikama izmeĎu ocjenjivača, ukazuju na visoku pouzdanost i objektivnost (Minick i sar. 2010; Teyhen i sar. 2012; Onate i sar. 2012; Shultz, Anderson, Matheson, Marcello, i Besier 2013; Smit, Chimera, Wright i Warren 2013; Gulgin i Hoogenboom, 2014; Kraus, Schütz, Taylor i Doyscher, 2014; Schneiders, Davidsson,Hörman i Sullivan, 2011).

Više autora je istraţivalo učinke korektivnih programa na poboljšanje mobilnosti i

stabilnosti, odnosno funkcionalnosti pokreta. Rezultati istraţivanja koje su sproveli (Kiesel,

Butler i Plisky 2009; Svilar i Milanović 2014; Song i sar. 2014) ukazuju da adekvatno

sprovedeni korektivni programi utiču na poboljšanje funkcionalne pokretljivosti, tj. da postoji

statistički značajna razlika u pogledu rezultata postignutih na inicijalnoj i finalnoj procjeni.

MeĎutim, (Wright, Portas, Evans i Weston, 2014) u svojoj studiji koja je trajala 30 dana sa 4

korektivna treninga sedmično, dobili su rezultate koji su pokazali da intervencijski program

nije značajno uticao na poboljšanje FMSTM rezultata. Pretpostavlja se da je ovakav rezultat

dobijen s obzirom na nedovoljno vrijeme od 4 sedmice da se značajno poprave mobilnost i

stabilnost koje su glavne komponente funkcionalnog pokreta.

Vrlo često su se postavljala pitanja da li postignuće na FMSTM testovima utiče na

ispoljavanje nekih motoričkih sposobnosti. Odgovore na ova pitanja traţili su (Conlon, 2013;

Chapman, Laymon i Arnold, 2013; Lockie i sar. 2013,2014; Lloyd i sar. 2014), te analizom

rezultata zaključili da postoji značajna povezanost izmeĎu FMSTM skora i motoričkih

sposobnosti, tj. da ispitanici sa boljim nivoom funkcionalnosti pokreta bolje ispoljavaju

performanse. Iz ovoga se moţe zaključiti da FMSTM metoda moţe biti dobar prediktor i za

motoričke sposobnosti, odnosno da poboljšanjem mobilnosti i stabilnosti moţemo uticati i na

poboljšanje motoričkih sposobnosti. MeĎutim, (Hartigan, Lawrence, Bisson, Torgerson i

Knight, 2014) nisu dobili statistički značajnu korelaciju izmeĎu FMS (iskorak u sagitalnoj

ravni) i snage, brzine i ravnoteţe.

30

4. Problem i predmet istraživanja

Savremeni, moderni karate, kao sportska disciplina, podrazumijeva i savremene

trenaţne tehnologije, savremene metode u edukaciji, specifičnu pripremu za takmičenje, ali i

rizike koje ti procesi nose. Zato se i problem ovog istaţivanja odnosi na procjenu rizika od

povreĎivanja, odnosno na funkcionalnost pokreta seniorske reprezentacije Srbije u karate

sportu.

Shodno tome i predmet istraţivanja se odnosi na procjenu bazične mobilnosti i

stabilnosti reprezentativaca Srbije u muškoj i ţenskoj seniorskoj konkurenciji u karate sportu,

kao jedan od preduslova efikasnosti i prevencije povreda takmičara u sportskoj borbi.

31

5. Ciljevi istraživanja

Osnovni ciljevi ovog istraţivanja su da se procijeni trenutno stanje funkcionalne

pokretljivosti reprezentativaca Srbije u karate sportu i izvrši komparacija njihovih rezultata u

ukupnom postignuću na testovima sa skorom ≤14, kao minimalnom normativnom vrijednosti

visokog rizika od povreda.

TakoĎe, cilj je i da se predstavi značaj dijagnostike funkcionalnosti pokreta, te same

FMSTM metode u karate sportu.

32

6. Hipoteze istraživanja

S obzirom na to da je glavni cilj ovog rada komparacija rezultata skorova karatista sa

već postavljenim kriterijumom (skorom od 14 bodova, kao prediktorom povrede – minimalna

normativna vrijednost i skorom od 21 bod – maksimalna normativna vrijednost), koji je

dobijen prethodnim istraţivanjima, kao i komparacijom ukupnih skorova koje su ostvarili

ispitanici, zatim analize rezultata u odnosu na kretne obrasce i pol ispitanika, moţemo

postaviti hipoteze:

H0 – ne postoji statistički značajna razlika izmeĎu ispitanika muškog i ţenskog pola u

pojedinačnim testovima funkcionalne pokretljivosti, u ukupnim skorovima izmeĎu njih i

ukupnim skorovima muškaraca i ţena u odnosu na maksimalne i minimalne normativne

vrijednosti.

H1 – ostvareni skorovi na pojedinačnim testovima funkcionalne pokretljivosti izmeĎu

muškog i ţenskog pola statistički će se značajno razlikovati.

H2 – razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti ispitanika i maksimalne

normativne vrijednosti biće statistički značajne.

H3 – statistički značajna razlika će biti izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti

ispitanika i minimalne normativne vrijednosti.

H4 – izmeĎu ukupnog skora funcionalne pokretljivosti za ţene i maksimalne normativne

vrijednosti postojaće statistički značajna razlika.

H5 – izmeĎu ukupnog skora funcionalne pokretljivosti koga su ostvarile ţene i minimalne

normativne vrijednosti postojaće statistički značajna razlika.

H6 – razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionale pokretljivosti koga su ostvarili muškarci i

maksimalne normativne vrijednosti biće statistički značajne.

H7 – postojaće statistički značajne razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionale pokretljivosti

koga su ostvarili muškarci i minimalne normativne vrijednosti.

H8 – statistički značajne razlike u ukupnom skoru funkcionalne pokretljivosti izmeĎu

muškaraca i ţena biće statistički značajne.

33

7. Metode istraživanja

7.1. Tok i postupci istraživanja

Prije nego što se pristupilo procjeni funkcionalnosti pokreta, odnosno izvoĎenju

kretnih obrazaca, svi ispitanici podvrgnuti su zagrijavanju u trajanju od 15 minuta koje je

izvoĎeno niskim intenzitetom kroz prirodne oblike kretanja. Nakon kraćeg zagrijavanja

ispitanici su upoznati sa FMSTM

kompletom, odnosno instrumentarijem koji se koristiti za

procjenu funkcionalnosti pokreta (Slika 8).

FMSTM komplet (eng. FMSTM kit) sastoji se od daske dimenzija 5x15x153 cm, na

kojoj se nalazi centimetarska mjerna skala od 0-112 cm. Na dasku se nastavljaju dva štapa

duţine 66 cm, na kojima je takoĎe ucrtana centimetarska skala. Oni po potrebi mogu da se

uklone sa daske, ukoliko za kretni obrazac nije potrebna prepona. Komplet još čini i štap

duţine 123 cm na kojem je ucrtana mjerna skala od 0-123 cm.

Slika 8. FMS komplet

34

7.2. Opis izvoĎenja testova i bodovanje

FMSTM

metoda sastoji se od sedam testova o kojima je u prethodnim poglavljima već

bilo riječi. To su duboki čučanj (eng. deep squat), korak preko prepone (eng. hurdle step),

iskorak u sagitalnoj ravni (eng. inline lunge), mobilnost ramena (eng. shoulder mobility

reaching), aktivno podizanje opruţene noge (eng. active straight leg raise), stabilnost trupa u

skleku (eng. trunk stability push-up) i rotatorna stabilnost trupa (eng. rotary stability). Svaki

od navedenih sedam testova ima postavljene odreĎene kriterijume koji moraju biti

zadovoljeni kako bi ispitanik ostvario pozitivan rezultat. Kriterijumi su postavljeni na način

da ih moţe procijeniti svaki unaprijed upućeni pojedinac, koji ne mora nuţno biti trener.

Svaki od testova se vrednuje na ordinalnoj skali od 0 do 3. Princip ocjenjivanja u FMSTM

metodi je jednostavan i vrlo precizno odreĎen što ga čini kvalitetnim i lakim za upotrebu.

Postoje četiri vrijednosti ordinalne skale 0, 1, 2 i 3. Ako ispitanik moţe da izvede traţeni

obrazac pokreta bez kompenzatornih pokreta, boduje se ocjenom 3. U slučaju da ispitanik

izvodi zadani pokret sa odreĎenom poteškoćom ili kompenzacijom, boduje se ocjenom 2. Na

kraju, ako ispitanik ne moţe da izvede odgovarajući pokret na opisani način dobija ocjenu 1.

Ukoliko se prilikom izvoĎenja testa kod ispitanika javlja bol, bez obzira na postignuće za

odreĎeni pokret, on će dobiti ocjenu 0. Maksimalan broj bodova koji se moţe ostvariti tokom

testiranja za svih 7 obrazaca pokreta je 21. Pet od sedam pregleda vrši se na lijevoj i desnoj

strani tijela. Ako na testu jedne strane tijela ispitanik dobije nisku ocjenu, ona se uzima kao

ocjena cjelokupnog testa. Prilikom izvoĎenja svih testova, ukoliko je ocjena manja od 3,

nuţno je zabiljeţiti uzrok nemogućnosti pravilnog izvoĎenja kako bi se adekvatno i

svrsishodno mogao predloţiti program korektivnih strategija.

7.2.1. Duboki čučanj

Ispitanik zauzima početnu poziciju tako što stopala postavi u širini ramena, odnosno

da noge budu vertikalno poravnate sa spoljašnjom stranom ramena, i prstima usmjerenim

frontalno. Palica se drţi suručno iznad glave, a početna pozicija palice i širina hvata se

odreĎuju tako što ispitanik palicu drţeći obema rukama postavi iznad glave, te podlaktica i

nadlaktica ispitanika moraju da obrazuju ugao od 90 stepeni. Iz prethodno opisane pozicije

ispitanik potiskuje palicu iznad glave opruţenim laktovima i ramenima u poloţaj pregibanja i

35

abdukcije, a zatim se polako spušta u poloţaj dubokog čučnja. Prilikom spuštanja u duboki

čučanj, pete moraju ostati na podu, glava i grudi ka naprijed, a palica maksimalno potisnuta

iznad glave u poziciju uzručenja. Koljena bi trebalo da budu u vertikalnoj liniji sa skočnim

zglobom bez valgusa koljena, te prsti usmjereni ravno prema naprijed bez divergentnog

pomijeranja i unutrašnje rotacije (Slika 9). Ispitanik izvodi tri ponavljanja, ali u slučaju da

prvo ponavljanje zadovoljava kriterijume za ocjenu 3, nema potrebe da se ponavlja pokret.

Ako ispitanik ne zadovolji kriterijum za dobijanje ocjene tri, test se izvodi postavljanjem

FMSTM

kompleta ispod peta ispitanika, uz ista pravila početnog poloţaja (Slika 10). Ako

ispitanik iz ovog poloţaja izvede kretni obrazac bez znakova narušavanja stabilnosti i

mobilnosti, dobija ocjenu 2, a u suprotnom dobija ocjenu 1(Slika 11).

Slika 9. Duboki čučanj, skor 3 (Preuzeto od Cook, 2010)

36

Slika 10. Duboki čučanj, skor 2 (Preuzeto od Cook, 2010.)

Slika 11. Duboki čučanj, skor 1 (Preuzeto od Cook, 2010)

37

7.2.2. Korak preko prepone

Za izvoĎenje ovog testa potrebno je ispitaniku izmjeriti duţinu tibije,

odnosno golenjače. Duţina tibije se dobije mjerenjem rastojanja od poda do

gornjeg centra tuberozitasa tibije, koji predstavlja pouzdan orijentir, tako što

ispitanik stane sa prednje strane FMSTM

kompleta, te mjerilac utvrdi prethodnu

traţenu razdaljinu na centimetarskoj skali. Druga opcija je da se palica koja na sebi

ima centimetarsku skalu prisloni uz nogu ispitanika, izmjeri se rastojanje od poda

do tuberozitasa i na taj način se dobije visina golenjače. Ispitanik postavlja stopala

jedno do drugog, u sunoţan stav, prste direktno ispod prepone tako da dodiruju

FMS komplet. Visinu prepone podesimo na prethodno izmjerenu visinu tibije.

Palicu ispitanik drţi rukama preko ramena ispod vrata. Ispitanik polako podiţe

jednu nogu preko prepone, dok se petom druge noge oslanja na pod. Teţina tijela

ostaje na stajnoj ispruţenoj nozi. Kada ispitanik nogom kojom je prešao preko

prepone dotakne petom pod, vraća se u početni poloţaj, zadrţavajući leĎa

ispravljenim (Slika 12). Zatim test izvodi drugom nogom.

Ispitaniku su dozvoljena po tri pokušaja lijevom i desnom nogom. Ovaj test

se izvodi polako i pod kontrolom. Ako pri izvoĎenju kretnog obrasca bilo na lijevoj

ili desnoj nozi ispitanik dobije niţu ocjenu, ta ocjena se uzima kao konačna ocjena

testa. U slučaju da bilo koji od kriterijuma za rezultat 3 nisu postignuti (Slika 13),

ispitanik dobija ocjenu 2, a ako bilo koji od kriterijuma za rezultat 2 nisu

zadovoljeni ispitanik dobija ocjenu 1 (Slika 14). Naravno, u slučaju pojave bola

tokom izvoĎenja testa dodjeljuje se 0.

Slika 12. Korak preko prepone, skor 3 (Preuzeto od Cook, 2010)

38



7.2.3. Iskorak u sagitalnoj ravni

Za izvoĎenje ovog testa takoĎe je potrebno znati duţinu golenjače, koja se

moţe dobiti jednim od dva načina opisanih u prethodno datom testu. Ispitanik

jednim stopalom staje na liniju početka mjerne skale na FMSTM kompletu, a drugim

stopalom na liniju na mjernoj skali koja predstavlja duţinu tibije. Ispitanik palicu

39

drţi iza leĎa, tako da dodiruje glavu, grudni dio kičme i krsnu kost. Ruka koja je

suprotna nozi kojom ispitanik iskoračuje treba da drţi palicu u predjelu vratnog

dijela kičme, a drugom rukom drţi palicu u lumbalnom predjelu leĎa. Iz opisanog

poloţaja ispitanik se spušta sve dok koljeno zadnje noge ne dodirne komplet iza

pete noge koja je u iskoraku, te se vraća u početni poloţaj. Prilikom izvoĎenja ovog

testa i pokreta, stopala trebaju da budu u istoj liniji i usmjerena frontalno (Slika 15).

Palica mora zadrţavati početni poloţaj prilikom spuštanja i podizanja ispitanika.

Ispitaniku su dozvoljena tri pokušaja. Kada ispitanik završi testiranje jedne strane,

on ponavlja test, ali drugom nogom i rukom. Ako pri izvoĎenju ovog obrasca

pokreta, bilo lijevom ili desnom iskoračnom nogom, ispitanik dobije niţu ocjenu, ta

ocjena se uzima kao konačna ocjena testa. Ako ispitanik iz ovog poloţaja izvodi

kretni obrazac sa znakovima narušavanja mobilnosti, dobija ocjenu 2 (Slika 16), te

narušenom stabilnošću i kompenzatornim pokretima, ocjenu 1(Slika 17).

Slika 15. Iskorak u sagitalnoj ravni, skor 3 (Preuzeto od Cook, 2010)

40



41

7.2.4. Mobilnost ramena

Za izvoĎenje testa mobilnosti ramena potrebno je da mjerilac odredi duţinu šake

ispitanika. Duţinu sake mjeri pomoću palice na kojoj ima mjerna skala, a mjeri udaljenost od

distalnog dijela ručnog zgloba do vrha srednjeg prsta. Ispitanik stoji u poloţaju sunoţnog

stava, šake zatvori sa palcem ka unutra, a prstima preko njega. Zatim ispitanik istovremeno

podigne obe ruke, jednu iza vrata, odozgo prema dole, a drugu iza leĎa, odozdo prema gore,

vršeći maksimalno primicanje i unutrašnju rotaciju jednog ramena odnosno odmicanje i

spoljašnju rotaciju drugog ramena, postavljajući šake na leĎa. Šake obe ruke potrebno je što

je moguće više pribliţiti jednu drugoj, a mjerilac mjeri rastojanje izmeĎu dvije šake sa

palicom na kojoj je ucrtana mjerna skala. Tokom čitavog izvoĎenja testa šake moraju ostati

skupljene sa palčevima ka unutra. Ispitaniku je dozvoljeno da tri puta ponavlja test. Kada

ispitanik dobije ocjenu u prvom bilateralnom odnosu, ponavlja test, ali se ruke i šake

postavljaju u suprotan bilateralan poloţaj. Ako pri izvoĎenju ovog testa, bilo sa podignutom

lijevom ili desnom rukom ispitanik dobije niţu ocjenu, ta ocjena se uzima kao konačna

ocjena testa. Ocjena 3 se daje ispitaniku koji ima manju udaljenost šaka od duţine distalnog

dijela ručnog zgloba do vrha srednjeg prsta (Slika 18). Ispitanik koji ima udaljenost obee šake

do 1,5 puta duţinu distalnog dijela ručnog zgloba do vrha srednjeg prsta (Slika 19), dobija

ocjenu 2, a kada je ta razdaljina veća (Slika 20) ocjenjuje se ocjenom 1.

Slika 18. Mobilnost ramena, skor 3 Slika 19. Mobilnost ramena, skor 2

(Preuzeto od Cook, 2010) (Preuzeto od Cook, 2010)

42

Slika 20. Mobilnost ramena, skor 1

(Preuzeto od Cook, 2010)

7.2.5. Aktivno podizanje opružene noge

Početni poloţaj prilikom izvoĎenja ovog testa je da ispitanik leţi na leĎima, sa rukama

pored tijela u kosom odručenju pod uglom od 45˚ i dlanovima okrenutim prema gore, poloţaj

supinacije, dok glava ravno nalijeţe na podlogu. Ispod koljena ispitanika nalazi se FMSTM

komplet, dok noge treba da budu u neutralnom poloţaju sa petama na podu. Osoba koja vrši

procjenu treba da odredi na ispitaniku tačku izmeĎu prednje gornje bedrene bodlje (lat.

anterior superior iliac spine) i zgloba koljena koja se nalazi oko sredine bedrene kosti. Zatim

ispitivač naĎe tačku izmeĎu spinae iliace i sredine bedrene kosti i na tom poloţaju postavi

palicu vertikalno na podlogu. Iz opisanog početnog poloţaja ispitanik aktivno podiţe jednu

nogu, pri čemu je skočni zglob u poloţaju dorzalnog pregibanja, a koljeno opruţeno. Tokom

izvoĎenja testa suprotno koljeno treba da ostane na FMSTM kompletu, a donji dio leĎa i glava

ravno poloţeni na podlogu. U slučaju da maleolus proĎe palicu u zadanoj poziciji, dajemo

ocjenu 3 (Slika 21). Ako ispitanik nije u mogućnosti da to ostvari, palicu postavljamo izmeĎu

srednjeg dijela natkoljenice i zgloba koljena. U slučaju da u tom poloţaju palice maleolus

preĎe zadani kriterijum, dajemo ocjenu 2 (Slika 22). Naime, ako ispitanik i dalje nije u

43

mogućnosti da linijom zgloba, maleolusom, proĎe poloţaj palice, palicu pomjeramo u

poziciju zgloba koljena i niţe. Ako u ovoj poziciji ispitanik preĎe sredinom skočnog zgloba

liniju palice dobija ocjenu 1 (Slika 23). Nakon što se utvrdi pozicija palice pri kojoj je

moguće izvesti pokret, test se ponavlja tri puta. Ako pri izvoĎenju ovog testa, bilo sa

podignutom lijevom ili desnom nogom, ispitanik dobija niţu ocjenu, ta se ocjena uzima kao

konačna ocjena testa. U slučaju pojave bola tokom izvoĎenja ovog testa daje se ocjena 0.

Slika 21. Aktivno podizanje opruţene noge, Slika 22. Aktivno podizanje opruţene noge,

skor 3 (Preuzeto od Cook, 2010) skor 2 (Preuzeto od Cook, 2010)

Slika 23. Aktivno podizanje opruţene noge, skor 1 (Preuzeto od Cook, 2010)

44

7.2.6. Stabilnost trupa u skleku

Za testiranje ovog pokreta ispitanik mora da zauzme leţeći poloţaj na stomaku sa

razdvojenim rukama u širini ramena iznad glave. Tokom izvoĎenja ovog testa muškarci i

ţene imaju različite početne pozicije. Muškarci počinju sa svojim palčevima na nivou čela

(Slika 24), dok ţene počinju sa svojim palčevima na nivou brade, a koljena su i kod jednih i

kod drugih potpuno opruţena tokom izvoĎenja testa (Slika 26). Iz početnog poloţaja ispitanik

izvodi sklek podizanjem cijelog tijela bez zastoja u slabinskom dijelu kičme. Ako ispitanik ne

moţe da izvede sklek iz standardnog početnog poloţaja, spušta šake tako da su palčevi u

ravnini sa bradom, pa iz tog poloţaja izvodi test (Slika 25). Ţenska osoba, takoĎe, ukoliko je

u nemogućnosti da izvede test iz početnog poloţaja, spušta šake tako da joj palčevi budu u

ravnini sa ključnom kosti, i iz tog poloţaja izvodi test (Slika 27). Ocjena 3 se daje ukoliko

ispitanik iz standardnog poloţaja izvede test na prethodno opisan način. Ukoliko ispitanik

korektno izvede test iz modifikovane pozicije dobija ocjenu 2. Ocjena 1 se dobija ukoliko

ispitanik nije u mogućnosti da izvede pokret iz modifikovane pozicije (Slika 28). Ispitanik

ocjenu 0 dobija ukoliko je izvoĎenje testa praćeno pojavom bola kod ispitanika. Test moţe da

se ponavlja najviše tri puta.

Slika 24. Stabilnost trupa u skleku, skor 3 (Preuzeto od Cook, 2010)

45

Slika 25. Stabilnost trupa u skleku, skor 2 Slika 26. Stabilnost trupa u skleku, skor 3


Slika 27. Stabilnost trupa u skleku,skor 2 Slika 28. Stabilnost trupa u skleku, skor 1


46

7.2.7. Rotatorna stabilnost trupa

Test rotatorna stabilnost trupa izvodi se tako što ispitanik zauzme poloţaj upora u

kleku, tako da mu ramena sa gornjim dijelom trupa, odnosno kukovi i koljena sa donjim

dijelom trupa zauzmu ugao od 90 stepeni, dok skočni zglobovi ostaju u poloţaju dorzalnog

pregibanja. FMSTM

komplet nalazi se izmeĎu ruku i koljena, tako da palčevi i koljena

dodiruju komplet, i paralelan je sa kičmenim stubom. Iz prethodno opisane pozicije ispitanik

na udaljenosti od 15 cm od podloge istovremeno izvodi pregibanje i opruţanje ramena, kuka i

koljena iste strane tijela. Podignut lakat, šaka i koljeno nalaze se u istoj liniji, a trup u istoj

ravni sa FMSTM

kompletom. Ispitanik zatim vrši pregibanje u zglobovima ramena i lakta,

odnosno kuka i koljena iste strane tijela (lijevi lakat-lijevo koljeno), tako da se lakat i koljeno

dodirnu (Slika 29). Ako ispitanik iz ove početne pozicije izvede obrazac pokreta po

prethodno opisanom kriterijumu dobija ocjenu 3. Dozvoljena su tri pokušaja, za obe strane

tijela. U slučaju da ispitanik ne dobije ocjenu tri, izvodi pokret u dijagonalnom obrascu,

odnosno lakat jedne ruke privlači koljenu suprotne noge (Slika 30). Ispitanik ponovo izvodi

test, ali mijenjanjem poloţaja ruku i nogu. Ako ispitanik iz ovog poloţaja izvodi kretni

obrazac sa znakovima narušavanja mobilnosti, stabilnosti i kompenzatornim pokretima,

dobija ocjenu 1 (Slika 31). Ako pri izvoĎenju vjeţbe osoba dobije niţu ocjenu, ta ocjena se

uzima kao konačna ocjena testa. Test se ponavlja tri puta ako je to potrebno. Ukoliko se

prilikom izvoĎenja testa pojavi bol, dodjeljuje se ocjena 0.

47

Slika 29. Rotatorna stabilnost trupa, skor 3 (Preuzeto od Cook, 2010)


48


7.3. Uzorak ispitanika

Uzorak ovog istraţivanja čini 9 karatista muškog pola (N1=9) i 7 karatista ţenskog

pola (N2=7) seniorskog uzrasta karate reprezentacije Srbije. S obzirom da je ovo relativno

mali uzorak ispitanika, neophodno je napomenuti da je ovo reprezentativan uzorak, a da je

karate reprezentacija Srbije meĎu vodećim u svijetu. Iz toga moţemo zaključiti da ovaj rad,

bez obzira na relativno mali uzorak ispitanika, zadovoljava potrebne kriterijume.

Svi ispitanici su normalnog zdravstvenog statusa i dobrovoljno su prihvatili da budu

podvrgnuti proceduri testiranja i procjene.

7.4. Uzorak varijabli

Uzorak varijabli ovog rada predstavlja 7 kretnih obrazaca, ukupan skor od

maksimalnog broja bodova 21, te kriterijumska varijabla kao normativna vrijednost:

DČ - Duboki čučanj

KPP - Korak preko prepone

ISR - Iskorak u sagitalnoj ravni

49

MR - Mobilnost ramena

APON - Aktivno podizanje opruţene noge

STS - Stabilnost trupa u skleku

RST - Rotatorna stabilnost trupa

US - Ukupan skor

MNV – Minimalna normativna vrijednost

Varijabla MNV-minimalna normativna vrijednost je rezultat koji je dobijen

dosadašnjim istraţivanjima kao prediktorski skor povrede i iznosi skor ≤ 14.

7.5. Obrada podataka

Svi dobijeni rezultati podvrgnuti su statističkoj obradi statističkim paketom SPSS 20.

Za cijeli uzorak izračunati su deskriptivni i komparativni statistički parametri.

50

8. Interpretacija rezultata sa diskusijom

Rezultati su interpretirani tako što su prvo prikazani rezultati deskriptivne statistike, a zatim

analiza razlika izmeĎu posmatranih grupa. Nakon toga prikazani su rezultati veličine efekta

izmeĎu grupa. Svi podaci su tabelarno prikazani sljedećim redom:

1. Deskriptivna statistika za cijeli uzorak

2. Deskriptivna statistika za muškarce

3. Deskriptivna statistika za ţene

4. Analiza razlika izmeĎu grupa

5. Analiza razlika izmeĎu ukupnog skora ţena i maksimalnog normativnog skora

6. Analiza razlika izmeĎu ukupnog skora ţena i minimalnog normativnog skora

7. Analiza razlika izmeĎu ukupnog skora muškaraca i maksimalnog normativnog skora

8. Analiza razlika izmeĎu ukupnog skora muškaraca i minimalnog normativnog skora

9. Analiza razlika izmeĎu ukupnog skora muškaraca i ukupnog skora ţena

Kvantifikovane su prosječne vrijednosti koje reprezentuju dobijene podatke

posmatranih varijabli: Visina, Masa, Duboki čučanj, Korak preko prepone, Iskorak u

sagitalnoj ravni, Mobilnost ramena, Aktivno podizanje opružene noge, Stabilnost trupa u

skleku i Rotatorna stabilnost trupa, te odreĎene mjere disperzije, odnosno odstupanje svih

empirijskih vrijednosti od aritmetičke sredine. Pored ovoga izračunat je i stepen neslaganja

distribucije frekvencije u odnosu na Gausovu krivu, koji ukazuje na diskriminativnost

primjenjenih testova (skjunis i kurtozis). Tako se iz Tabele 1 vidi, kada su u pitanju

morfološke karakteristike, da se Visina svih ispitanika kreće u rasponu od 160 cm do 194 cm,

sa srednjom vrijednošću 175,81 cm i standardnom devijacijom (SD = 11,58), dok se Masa

kreće u rasponu od 50 kg do 89 kg, pri čemu je srednja vrijednost 70 kg, a standardna

devijacija (SD = 12, 95). Ovako velika odstupanja od prosječnih vrijednosti su i očekivana s

obzirom na to da su u pitanju muškarci i ţene. Pokazatelj koji ukazuje na raspodjelu

vrijednosti za varijablu Visina (skjunis = 0,021), upućuje na pozitivnu (epikurtičnu )

51

asimetriju, a kurtozis čija je vrijednost (-1, 65), ukazuje na spljoštenost (platikurtičnost) krive,

odnosno na veći broj ekstremnih rezultata. Kada je u pitanju Masa tijela kriva je nagnuta ka

slabijim rezultatima (skjunis = - 0,071), što je takoĎe očekujuće s obzirom na to da je u

pitanju cjelokupan uzorak, dok spljoštenost krive (kurtozis = – 1,46), ukazuje na prisusutvo

ekstremnih vrijednosti rezultata, koje su opet, posljedica znatnog broja ţenske populacije.

Dalje, izračunate su prosječne vrijednosti testova funkcionalne pokretljivosti za sve ispitanike

i one se kreću od 1,81 za varijablu Rotatorna stabilnost trupa do 2,62 za varijablu Stabilnost

trupa u skleku. Standardna devijacija se kreće u rasponu od 0,44 za varijablu Duboki čučanj,

a za dvije varijable: Mobilnost ramena i Stabilnost trupa u skleku SD = 0,81. Iz Tabele je

takoĎe vidljivo da su gotovo svi rezultati sa negativnim predznakom i ukazuju na slabije

rezultate. Izuzetak čini varijabla Duboki čučanj (vrijednost skjunisa je 0,392), pa je kriva

pozitivno asimetrična. Daljim testiranjem diskriminativnosti testova izračunate su vrijednosti

kurtozisa, koje se kreću u pozitivnom smjeru, pa je kriva nešto šiljatija u odnosu na normalnu

raspodjelu (dobijene su za četiri testa) od 0,55 za varijablu Rotatorna stabilnost trupa, do

3,61 za varijablu Duboki čučanj. Kada su u pitanju negativne vrijednosti (dobijene su za tri

varijable, ne računajući vrijednosti Visine i Mase koje su ranije opisane), one se kreću od -

0,28 za varijablu Iskorak u sagitalnoj ravni do -0,84, za varijablu Mobilnost ramena, što

ukazuje da ima veći broj slučajeva na repovima krive, odnosno da ima veći broj ekstremnih

rezultata.

Tabela 1 Deskriptivna statistika - svi ispitanici N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Skewness Kurtosis

Statistic Statistic Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Statistic Std. Error

Visina 16 160.00 194.00 175.8125 11.58285 .021 .564 -1.649 1.091

Masa 16 50.00 89.00 70.0000 12.95119 -.071 .564 -1.456 1.091

Duboki čučanj 16 1.00 3.00 2.0625 .44253 .392 .564 3.616 1.091

Korak preko prepone 16 1.00 3.00 2.3125 .60208 -.205 .564 -.377 1.091

Iskor. u sag. ravni 16 1.00 3.00 2.4375 .72744 -.942 .564 -.284 1.091

Mobilnost ramena 16 1.00 3.00 2.3750 .80623 -.845 .564 -.838 1.091

Akt.podiz.opruţ.noge 16 1.00 3.00 2.5625 .62915 -1.183 .564 .633 1.091

Stab.trup.u skleku 16 1.00 3.00 2.6250 .80623 -1.772 .564 1.285 1.091

Rot.stab.trupa 16 1.00 3.00 1.8125 .54391 -.189 .564 .555 1.091

Ukupan skor 16 13 18 16.06 1.436 -.432 .564 -.091 1.091

Valid N (listwise) 16

U Tabeli 2 prikazane su informacije deskriptivne statistike za ţene, koje pokazuju da se

Visina kreće u rasponu od 160 cm do 176 cm, da izračunata srednja vrijednost iznosi 165 cm,

i da je standardno odstupanje od te vrijednosti za 5,26 cm. TakoĎe su izračunate vrijednosti

52

za skjunis (1,85) i kurtozis (4.07) koje ukazuju da je kriva nagnuta ka pozitivnim

vrijednostima, da je izduţena u odnosu na normalnu krivu, te da ima više rezultata oko centra

raspodjele, tj. da ima veoma tanke repove, odnosno vrlo malo ekstremnih vrijednosti. Kada se

posmatra Masa takmičarki vidi se da se ona kreće u rasponu od 50 kg do 70 kg (u skladu sa

aktuelnim teţinskim kategorijama), izračunata srednja vrijednost je 59,57 kg sa standardnim

odstupanjima od te vrijednosti za 9,14 kg. Nagnutost krive je ka pozitivnim vrijednostima,

dok izduţenost krive ukazuje da su vrijednosti koncentrisane oko centra raspodjele, što je

vidljivo iz izračunatih vrijednosti, koje za skjunis iznose 1,25, a kurtozis 1,56. Dalje, iz tabele

su vidljive informacije koje se odnose na testove funkcionalne pokretljivosti, pa se jasno vidi

da se vrijednosti varijable Duboki čučanj kreću u rasponu od 2 do 3 pri čemu je izračunata

srednja vrijednost 2,28, a standardno odstupanje od srednje vrijednosti iznosi 0,49, odnosno

nešto manje od pola boda. Vrijednosti za varijablu Korak preko prepone kreću se u rasponu

kao i prethodno opisana varijabla, s tim da je srednja vrijednost nešto veća i iznosi 2,57, a

standardno odstupanje od te vrijednosti 0,53. Kriva je nagnuta ka negativnim vrijednostima

(skjunis iznosi – 0,37), a kurtozis sa vrijednosti od – 2,8 ukazuje na spljoštenost krive u

odnosu na Gausovu krivu i upućuje na zaključak da ima nešto više ekstremnih vrijednosti,

odnosno da ima više slučajeva u repovima krive. Varijable, Iskorak u sagitalnoj ravni i

Aktivno podizanje opružene noge imaju identične vrijednosti, a raspon se kreće u okviru

maksimalnih vrijednosti (3,0) i nema standardnih odstupanja, što ukazuje da su svi ispitanici

postigli maksimalan broj bodova, odnosno da su ocijenjeni sa maksimalnom ocjenom.

Nadalje, raspon vrijednosti za varijablu Mobilnost ramena kreće se od 2 do 3, tako da

izračunata srednja vrijednost iznosi 2,42, a standardno odstupanje od srednje vrijednosti

iznosi 0,53. Kriva je nagnuta ka pozitivnim vrijednostima (skjunis = 0,37), a spljoštenost je

nešto veća od normalne krive (kurtozis = - 2,80) i ukazuje na nešto veću raspršenost rezultata.

Raspon rezultata za varijablu Stabilnost trupa u skleku kreće se u rasponu od 1 do 3, pri čemu

izračunata srednja vrijednost iznosi 2,14, skjunis, – 0,37, a kurtozis, -2,80. Iz ovoga se vidi da

je kriva nagnuta na stranu lošijih rezultata, odnosno da je pljosnatija od normalne (evidentna

raspršenost rezultata), tj. da ima više slučajeva na repovima. Najlošiji rezultati evidentirani su

kod varijable Rotatorna stabilnost trupa, i kreću se od 1 do 2 sa srednjom vrijednošću 1,57 i

standardnim odstupanjem od 0,53. Vrijednosti skjunisa, - 0,37 ukazuju na nagnutost krive ka

lošijim rezultatima, a kurtozis, čija vrijednost iznosi – 2,80, ukazuje na spljoštenost krive i

upućuje na veću raspršenost rezultata, odnosno da ima veći broj slučajeva na repovima.

53

Tabela 2 Deskriptivna statistika - ţene N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Skewness Kurtosis


Visina 7 160.00 176.00 165.0000 5.25991 1.847 .794 4.007 1.587

Masa 7 50.00 77.00 59.5714 9.14435 1.256 .794 1.565 1.587

Duboki čučanj 7 2.00 3.00 2.2857 .48795 1.230 .794 -.840 1.587

Korak preko prepone 7 2.00 3.00 2.5714 .53452 -.374 .794 -2.800 1.587

Iskor. u sag. ravni 7 3.00 3.00 3.0000 .00000 . . . .

Mobilnost ramena 7 2.00 3.00 2.4286 .53452 .374 .794 -2.800 1.587

Akt.podiz.opruţ.noge 7 3.00 3.00 3.0000 .00000 . . . .

Stab.trup.u skleku 7 1.00 3.00 2.1429 1.06904 -.374 .794 -2.800 1.587

Rot.stab.trupa 7 1.00 2.00 1.5714 .53452 -.374 .794 -2.800 1.587

Ukupan skor 7 15 18 16.71 1.113 -.249 .794 -.944 1.587


U tabeli 3 prikazani su deskriptivni pokazatelji za muškarce odakle se vidi da se raspon

rezultata, za varijablu Visina, kreće od 173 cm do 194. Izračunata je i srednja vrijednost koja

iznosi 184, 22 cm sa standardnim odstupanjem od te vrijednosti za 6,99 cm. Vrijednost

skjunisa (-0,812) ukazuje da je kriva nagnuta ka niţim vrijednostima, dok vrijednost kurtozisa

(0,066) upućuje na povećanu koncentraciju ispitanika oko centra raspodjele. Masa tijela

kreće se u rasponu od 62 kg do 89 kg (u skladu sa aktuelnim teţinskim kategorijama), pri

čemu izračunata srednja vrijednost iznosi 78,11 kg, a standardno odstupanje od srednje

vrijednosti je 9,1 kg. Kriva je nagnuta ka niţim vrijednostima (skjunis = - 0,725) što ukazuje

da ima veći broj lakših takmičara, dok platikurtičnost krive (kurtozis = - 0,511) upućuje na

veću raspršenost rezultata od centra raspodjele, odnosno na veći broj rezultata u repovima

krive. Interpretacija rezultata funkcionalne pokretljivosti počinje, kao i do sada, varijablom

Duboki čučanj čiji se bodovni rezultati kreću u rasponu od 1 do 2, srednja vrijednost (M =

1,88), a standardno odstupanje od srednjih vrijednosti (SD = 0,33). Kriva je nagnuta ka

lošijim rezultatima (skjunis = -3), a spljoštenost krive (kurtozis = 9,00) ukazuje na izduţenost

krive i na koncentraciju rezultata oko centra raspodjele. Vrijednosti varijable Korak preko

prepone kreću se od minimalnih do maksimalnih bodovnih vrijednosti (od 1 do 3) za šta je

izračunata srednja vrijednost (M = 2,11), sa standardnim odstupanjem od te vrijednosti za

54

0,61 bod. Kriva je nagnuta ka višim vrijednostima (sky = 0,018), a kurtozis čija je vrijednost

(kurt. = 1,126) ukazuje na izduţenost krive, odnosno na koncentraciju rezultata oko centra

raspodjele. Daljim procesom izračunata je srednja vrijednost za varijablu Iskorak u sagitalnoj

ravni (M = 2,00), standardno odstupanje od te vrijednosti (SD = 0,707), zatim skjunis (sky =

0,00, ukazuje na simetričnost krive) i kurtozis (kurt. = - 0,286) koji upućuje na malu

raspršenost rezultata, odnosno na nešto splošteniju (platikurtičniju) krivu od normalne. Kada

je u pitanju varijabla Mobilnost ramena, dobijena je srednja vrijednost (M = 2,33), skjunis

(sky = - 0,857) i kurtozis (kurt: = - 1,714) na osnovu čega moţemo zaključiti da je kriva

nagnuta ka lošijim rezultatima i da je nešto veća raspršenost rezultata, odnosno da je kriva

nešto spljoštenija od normalne. Za varijablu Aktivno podizanje opružene noge izračunata je

srednja vrijednost (M = 2,22), standardno odstupanje (SD = 0,66), skjunis (sky = - 0,25) ima

negativnu vrijednost koja ukazuje na lošije rezultate, spljoštenost krive je veoma mala (kurt.

= - 0,040) i ukazuje na malu raspršenost rezultata. Najbolje rezultate ispitanici su pokazali

prilikom izvoĎenja testa Stabilnost trupa u skleku. Naime, svi ispitanici su postigli

maksimalni (3) broj bodova koje je moguće dobiti na testu. Lošije rezultate ispitanici su

postigli na testu Rotatorna stabilnost trupa, gdje je izračunata srednja vrijednost (M = 2,00),

standardno odstupanje (SD = 0,50), skjunis (Sk = 0,00) je pokazao da je kriva simetrična, a

kurtozis (Kurt. = 4,00) da je ona izduţena i da su rezultati koncentrisani oko centra raspodjele

rezultata.

55

Tabela 3 Deskriptivna statistika - muškarci N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Skewness Kurtosis


Visina 9 173.00 194.00 184.2222 6.99603 -.812 .717 .066 1.400

Masa 9 62.00 89.00 78.1111 9.08907 -.725 .717 -.511 1.400

Duboki čučanj 9 1.00 2.00 1.8889 .33333 -3.000 .717 9.000 1.400

Korak preko prepone 9 1.00 3.00 2.1111 .60093 .018 .717 1.126 1.400

Iskor. u sag. ravni 9 1.00 3.00 2.0000 .70711 .000 .717 -.286 1.400

Mobilnost ramena 9 1.00 3.00 2.3333 1.00000 -.857 .717 -1.714 1.400

Akt.pod.opruţ.noge 9 1.00 3.00 2.2222 .66667 -.254 .717 -.040 1.400

Stab.trup.u skleku 9 3.00 3.00 3.0000 .00000 . . . .

Rot.stab.trupa 9 1.00 3.00 2.0000 .50000 .000 .717 4.000 1.400

Ukupan skor 9 13 18 15.56 1.509 -.136 .717 .017 1.400


U Tabeli 4 prikazana je učestalost rezultata koje su postigli reprezentativni takmičari u karate

sportu. Tako se iz tabele vidi, kada su u pitanju muškarci, da je od maksimalnog broja

bodova (21) jedan takmičar postigao svega 13 bodova, jedan je bio na minimalnom

normativnom skoru (14), dvojica su postigla 15 bodova, tri takmičara su dosegla do 16

bodova, a po jedan takmičar je prikupio 17, odnosno 18 bodova. Kada su u pitanju ţenski

takmičari, na prvi pogled je vidljivo da su one postigle bolje rezultate. Naime, jedna

takmičarka je prikupila 15 bodova, a po dvije takmičarke su prikupile 16; 17 i 18 bodova.

Dakle niti jedan takmičar iz obe ekipe (muške i ţenske) nije postigao maksimalan broj

bodova.

56

Tabela 4 Distribucija frenkvecije rezultata ukupnog skora grupe ispitanika ukupan skor Total

13 14 15 16 17 18

Muskarci

Maksimalni

normativni skor 21.00 1 1 2 3 1 1 9

Total 1 1 2 3 1 1 9

Zene

Maksimalni

normativni skor 21.00

1 2 2 2 7

Total 1 2 2 2 7

Total

Maksimalni

normativni skor 21.00 1 1 3 5 3 3 16

Total 1 1 3 5 3 3 16

U Tabeli 5 prikazane su vrijednosti grupne statistike, ali uzimajući u obzirom da su

vrijednosti već ranije interpretirane u tabelama 3 i 4, te zbog ekonomisanja prostorom, ovom

prilikom ukazaće se samo na razlike izmeĎu srednjih vrijednosti. Tako se iz tabele vidi

sljedeće: razlika srednjih vrijednosti izmeĎu muškaraca i ţena, kada je u pitanju Visina, iznosi

19,2 cm u korist muškaraca, a razlika srednjih vrijednosti Mase je 18,54 kg takoĎe, u korist

muškaraca. Kada je pak, u pitanju funkcionalna pokretljivost, razlika u srednjim

vrijednostima muškaraca i ţena za varijablu Duboki čučanj jeste 0,405 u korist ţena; za

varijablu Korak preko prepone ta razlika iznosi 0,46 u korist ţena, za varijablu Iskorak u

sagitalnoj ravni razlika srednjih vrijednosti iznosi cijelih 1 bod, za varijablu Mobilnost

ramena ta razlika je veoma mala i iznosi 0,095 bodova, a za varijablu Aktivno podizanje

opružene noge razlika je 0,78 bodova u korist ţena. Varijable u kojima su muškarci postigli

bolje rezultate su: Stabilnost trupa u skleku (razlika je 0,86 bodova) i Rotatorna stabilnost

trupa gdje je evidentirana razlika od 0,43 boda. Kada je u pitanju srednja vrijednost ukupnog

skora, iz tabele se vidi da su muškarci postigli 15,56 bodova, a ţene 16,71 bod, što iznosi

1,15 bodova više u korist ţena. Dakle, iz ovoga se jasno vidi da su ţene postigle bolje

rezultate od muškaraca. Moguće je pretpostaviti da je to zbog polnih karakteristika,

utreniranost, itd.

57

Tabela 5 Deskriptivna statistika za muškarce i ţene grupe ispitanika N Mean Std. Deviation Std. Error Mean

Visina Muskarci 9 184.2222 6.99603 2.33201

Zene 7 165.0000 5.25991 1.98806

Masa Muskarci 9 78.1111 9.08907 3.02969

Zene 7 59.5714 9.14435 3.45624

Duboki čučanj Muskarci 9 1.8889 .33333 .11111

Zene 7 2.2857 .48795 .18443

Korak preko prepone Muskarci 9 2.1111 .60093 .20031

Zene 7 2.5714 .53452 .20203

Iskor. u sag. ravni Muskarci 9 2.0000 .70711 .23570

Zene 7 3.0000 .00000 .00000

Mobilnost ramena Muskarci 9 2.3333 1.00000 .33333

Zene 7 2.4286 .53452 .20203

Akt.podiz.opruţ.noge Muskarci 9 2.2222 .66667 .22222

Zene 7 3.0000 .00000 .00000

Stab.trup.u skleku Muskarci 9 3.0000 .00000 .00000

Zene 7 2.1429 1.06904 .40406

Rot.stab.trupa Muskarci 9 2.0000 .50000 .16667

Zene 7 1.5714 .53452 .20203

Ukupan skor Muskarci 9 15.56 1.509 .503

Zene 7 16.71 1.113 .421

Maks.normat. skor Muskarci 9 21.0000 .00000a .00000

Zene 7 21.0000 .00000a .00000

Daljom statističkom procedurom, t-testom malih nezavisnih uzoraka, izračunate su

razlike u funkcionalnoj pokretljivosti izmeĎu muške i ţenske ekipe. Informacije o rezultatima

koje se odnose na dvije varijable morfoloških karakteristika: Visinu i Masu, te na sedam

varijabli koje se odnose na funkcionalnu pokretljivost ispitanika: Duboki čučanj; Korak preko

prepone; Iskorak u sagitalnoj ravni; Mobilnost ramena; Aktivno podizanje opružene noge;

Stabilnost trupa u skleku i Rotatorna stabilnost trupa date su u Tabeli 6. Primjetno je da su

vrijednosti Levenovog testa veće od graničnih 0,05, za pet varijabli (Visina; Masa; Duboki

čučanj; Korak preko prepone i Rotatorna stabilnost trupa), pa s obzirom na to da je

pretpostavka o homogenosti varijansi opravdana, za utvrĎivanje postojanja značajnih razlika

izmeĎu posmatranih grupa, posmatraće se samo prvi red tabele, dok za varijable (Iskorak u

sagitalnoj ravni; Mobilnost ramena; Stabilnost trupa u skleku i Aktivno podizanje opružene

noge) čija je izračunata vrijednost manja od granične vrijednosti (0,05) (varijanse nisu

jednake), za utvrĎivanje postojanja značajnih razlika, posmatraće se drugi red u tabeli. Već na

prvi pogled da se primijetiti da se muškarci i ţene u varijablama koje se odnose na

morfološke karakteristike, Visinu i Masu, statistički značajno razlikuju, što je i očekivano s

58

obzirom na to da su u pitanju reprezentativni takmičari koji istovremeno podlijeţu i pravilima

koji se odnose na teţinske kategorije. Na to ukazuju izračunate vrijednosti t-testa (6,04) i

ostvareni nivo značajnosti p = 0,00 za Visinu, te za Masu čija vrijednost t-testa iznosi (t =

4,034) i ostvareni nivo značajnosti p = 0,001. Srednja vrijednost razlike na nivou od 95% za

obe varijable je 19,22, pri čemu je standardna greška diferencije za Visinu 3,18, a za Masu

3,06. Kada su pak, u pitanju testovi funkcionalne pokretljivosti, statistički signifikantne

vrijednosti dobijene su u varijablama: Iskorak u sagitalnoj ravni i Aktivno podizanje opružene

noge, dok za ostale varijable nije dobijena statistički značajna razlika. Za prvu navedenu

varijablu vrijednost t-testa iznosi 4,243 , izračunati nivo značajnosti p = 0,003, srednja

vrijednost ove razlike MD = – 1,00; dok za varijablu Aktivno podizanje opružene noge

vrijednost t-testa iznosi 3,5, ostvareni nivo značajnosti (p = 0,008), a razlika u srednjoj

vrijednosti iznosi (MD = - 0,77). Za ostale posmatrane varijable nije dobijena statistička

značajnost razlika, iako je primjetno da su djevojke na testovima funkcionalne pokretljivosti

postigle bolje rezultate. Izuzetak su testovi na kojima su muškarci postigli bolje rezultate, a to

su: Stabilnost trupa u skleku i Rotatorna stabilnost trupa.

59

Tabela 6 Razlika u funkcionalnoj pokretljivosti izmeĎu muške i ţenske ekipe reprezentativnih takmičara u karate sportu Levene's Test

for Equality of

Variances

t-test for Equality of Means

F Sig. t Df Sig.

(2-

tailed)

Mean

Difference

Std. Error

Difference

95% Confidence

Interval of the

Difference

Lower Upper

Visina

Equal

variances

assumed

.578 .460 6.044 14 .000 19.22222 3.18031 12.40113 26.04331

Equal

variances

not

assumed

6.273 13.997 .000 19.22222 3.06442 12.64955 25.79489

Masa

Equal

variances

assumed

.094 .764 4.037 14 .001 18.53968 4.59242 8.68992 28.38944

Equal

variances

not

assumed

4.034 13.005 .001 18.53968 4.59615 8.61066 28.46870

Duboki čučanj

Equal

variances

assumed

3.057 .102 -1.935 14 .073 -.39683 .20504 -.83659 .04293

Equal

variances

not

assumed

-1.843 10.144 .095 -.39683 .21531 -.87565 .08200

Korak preko

prepone

Equal

variances

assumed

.326 .577 -1.593 14 .133 -.46032 .28897 -1.08010 .15946

Equal

variances

not

assumed

-1.618 13.680 .128 -.46032 .28450 -1.07185 .15122

Iskor. u sag. ravni

Equal

variances

assumed

4.900 .044 -3.712 14 .002 -1.00000 .26937 -1.57775 -.42225

Equal

variances

not

assumed

-4.243 8.000 .003 -1.00000 .23570 -1.54353 -.45647

60

S obzirom na to da u aplikacionom statističkom programu SPSS nije predviĎeno

računanje veličine uticaja u t-testu nezavisnih uzoraka, koji ukazuje na veličinu razlika

izmeĎu grupa, vrijednosti su izračunate „ručno“ pomoću eta kvadrata i to samo za varijable

za koje je dobijena statistički značajna razlika. Formula pomoću koje je računat eta kvadrat

preuzeta je iz SPSS priručnika (Julie Pallant, 2009., Priručnik za preţivljavanje, Artprint,

Novi Sad), a glasi:

Ŋ² =

Mobilnost ramena

Equal

variances

assumed

9.504 .008 -.227 14 .824 -.09524 .41979 -.99560 .80512

Equal

variances

not

assumed

-.244 12.676 .811 -.09524 .38978 -.93949 .74902

Akt.podiz.opruţ.

noge

Equal

variances

assumed

13.049 .003 -3.063 14 .008 -.77778 .25397 -1.32249 -.23307

Equal

variances

not

assumed

-3.500 8.000 .008 -.77778 .22222 -1.29022 -.26533

Stab.trup.u skleku

Equal

variances

assumed

378.00 .000 2.430 14 .029 .85714 .35269 .10069 1.61359

Equal

variances

not

assumed

2.121 6.000 .078 .85714 .40406 -.13156 1.84584

Rot.stab.trupa

Equal

variances

assumed

2.481 .138 1.651 14 .121 .42857 .25958 -.12816 .98531

Equal

variances

not

assumed

1.636 12.577 .127 .42857 .26190 -.13918 .99632

Ukupan skor

Equal

variances

assumed

.482 .499 -1.699 14 .111 -1.159 .682 -2.622 .304

Equal

variances

not

assumed

-1.767 13.983 .099 -1.159 .656 -2.565 .248

61

U Tabeli 7 prikazani su rezultati veličine uticaja, odnosno veličine razlika samo za varijable

koje se statistički značajno razlikuju, to su: Visina; Masa; Iskorak u sagitalnoj ravni i Aktivno

podizanje opružene noge.Već na prvi pogled vidljivo je da je razlika izmeĎu srednjih

vrijednosti posmatranih varijabli po grupama velike jačine, što se vidi iz izračunatih

vrijednosti eta kvadrata koje su kod svih posmatranih varijabli iznad 0,14.

Tabela 7 Vrijednosti veličine uticaja za varijable: Visina; Masa; Iskorak u sagitalnoj ravni i Aktivno podizanje opružene noge

Varijable t vrijednost t² MD N1 N2 Ŋ² Ŋ²%

Visina 6,044 36,53 19,22 9 7 0,722 72,2

Masa 4,037 16,29 18,54 9 7 0,537 53,7

Iskorak u sagitalnoj ravni -4.243 18,00 -1,00 9 7 0,562 56,2

Aktivno podizanje opruţene noge -3.500 12,25 -0,777 9 7 0,466 46,6

Testiranje razlika ukupnog skora funkcionalne poretljivosti, minimalnog normativnog skora i

maksimalnog normativnog skora za cijeli uzorak, te posebno za muškarce i ţene, vršena je

komparativnom statističkom procedurom t-testom za male uparene uzorke. U Tabeli 8

prikazane su dobijene srednje vrijednosti ukupnog skora (M = 16,06), standardnog

odstupanja od srednje vrijednosti (SD = 1,436) i standardne greške (greška koja je

napravljena prilikom procjene aritmetičke sredine osnovnog skupa), SE = 0,359, te

vrijednosti maksimalnog normativnog skora koja iznosi 21. Dakle, vidi se da razlika izmeĎu

ostvarenog ukupnog skora za cijeli uzorak i maksimalnog normativnog skora iznosi 4,94

boda. Daljom procedurom (t-testom) izračunata je statistička signifikantnost. Dobijeni

rezultati prikazani su u Tabeli 9, odakle se jasno vidi da izmeĎu ova dva skora postoji

statistički značajna razlika. Ovo je moguće tvrditi na osnovu izračunate vrijednosti (p) koja je

manja od granične vrijednosti 0,05 i iznosi: p = 0,000. Za stepen slobode (df = 15) izračunata

vrijednost (t) iznosi 13, 752, a interval 95 - procentualnog povjerenja proteţe se od – 5,7027

do – 4,172. Vrijednost eta kvadrata koja je izračunata “ručno” po formuli: Ŋ² = iznosi 0,926, što govori da je prosječna razlika ukupnog skora funkcionalane pokretljivosti za

cijeli uzorak i maksimalnog normativnog skora velika.

62

Tabela 8 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za cijeli uzorak i maksimalnog normativnog skora Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 ukupan skor 16.06 16 1.436 .359

maksimalni normativni skor 21.0000 16 .00000 .00000

Tabela 9 Razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za cijeli uzorak i maksimalnog normativnog skora

Paired Differences

t

df

Sig. (2-

tailed)

Ŋ² Mean Std.

Deviation

Std. Error

Mean

95% Confidence Interval

of the Difference

Lower Upper

Pair

1

ukupan skor

maksimalni

normativni skor

-4.93750 1.43614 .35904 -5.70277 -4.17223 -13.752 15 .000 0,926

Kada je u pitanju razlika u funkcionalnoj pokretljivosti izmeĎu minimalnog normativnog

skora i ukupnog skora za cijeli uzorak, prvo su izračunati deskriptivni statistički parametri

(vidljivi u Tabeli 10). Izračunate vrijednosti identične su podacima iz Tabele 8. Izuzetak su

srednje vrijednosti ukupnog skora i minimalnog normativnog skora, odakle je vidljivo da su

postignute srednje vrijednosti ukupnog skora za 2,06 bodova veće od minimalnog

normativnog skora. Naravno, kao i u pomenutoj tabeli (Tabeli 7), s obzirom na to da je

maksimalni i minimalni normativni skor unaprijed odreĎen i jednak za sve ispitanike,

vrijednosti odstupanja od aritmetičke sredine i greške koja je tom prilikom učinjena imaju

nulte vrijednosti.

Tabela 10 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za cijeli uzorak i minimalnog normativnog skora Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 ukupan skor 16.06 16 1.436 .359

minimalni normativni skor 14.0000 16 .00000 .00000

Daljim postupkom izračunata je razlika izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za

cijeli uzorak i minimalnog normativnog skora. Rezultati su prikazani u Tabeli 11 odakle se

vidi da dobijena vrijednost t iznosi 5.745, a ostvareni nivo značajnosti (p) je znatno manji od

granične vrijednosti i iznosi (p = 0,000). Na osnovu ostvarene vrijednosti (p) moguće je sa

sigurnošću tvrditi da postoji statistički značajna razlika. Interval povjerenja na 95

63

procentualnom nivou se proteţe od 1.29723 do 2.82777, dok vrijednost eta kvadrata iznosi

0,687 i ukazuje da postoji velika razlika izmeĎu postignutih rezultata u ukupnom skoru i

predviĎenog minimalnog normativnog skora.

Tabela 11 Razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za cijeli uzorak i minimalnog normativnog skora

Paired Differences

t Df Sig. (2-

tailed) Ŋ²

Mean Std.

Deviation

Std. Error

Mean

95% Confidence Interval of

the Difference

Lower Upper

Pair 1

ukupan skor

minimalni normativni

skor

2.06250 1.43614 .35904 1.29723 2.82777 5.745 15 .000 0,687

U Tabeli 12 prikazani su rezultati deskriptivne statistike ukupnog skora funkcionalne

pokretljivosti za ţene i maksimalnog normativnog skora. Izračunata srednja vrijednost

ukupnog skora iznosi 16,71, odstupanje od te srednje vrijednosti iznosi 1,113 bodova, pri

čemu napravljena greška prilikom procjene aritmetičke sredine iznosi (SE = 0,421). Dakle,

iz tabele je vidljivo da je takmičarkama nedostajalo 4,29 bodova do normativnog

maksimuma.

Tabela 12 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za ţene i maksimalnog normativnog skora Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 ukupan skor 16.71 7 1.113 .421


Daljom statističkom procedurom testirana je razlika izmeĎu ukupnog skora funkcionalne

pokretljivosti za ţene i maksimalnog normativnog skora. Dobijeni rezultati prikazani su u

Tabeli 13, odakle se vidi da se na 95 procentnom nivou pouzdanosti interval kreće; donji od

(-5.31479), a gornji do (-3.25664), dobijena (t) vrijednost iznosi -10,190, broj stepeni

slobode (df = 6), a ostvareni nivo značajnosti (p =0,000), na osnovu čega je moguće

zaključiti da je razlika izmeĎu ukupnog i maksimalnog normativnog skora statistički

značajna, dok izračunata vrijednost eta kvadrata (Ŋ² = 0,9453) ukazuje na veoma veliku

razliku izmeĎu ova dva skora.

64

Tabela 13 Razlike ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za ţene i maksimalnog normativnog skora

Paired Differences

t df Sig. (2-

tailed) Ŋ²

Mean Std. Deviation Std. Error

Mean


of the Difference

Lower Upper

Pair

1

ukupan skor

maksimalni

normativni skor

-4.28571 1.11270 .42056 -5.31479 -3.25664 -10.190 6 .000 0,9453

U Tabeli 14 prikazani su rezultati deskriptivne statistike ukupnog skora funkcionalne

pokretljivosti za ţene i minimalnog normativnog skora. Vidljivo je da je srednja vrijednost

ukupnog skora koje su djevojke postigle veća za 2,71 bod od minimalnog normativnog skora

(14), dok su vrijednosti standardne devijacije i standardne greške, identične vrijednostima

prikazanim u Tabeli 11.

Tabela 14 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za ţene i minimalnog normativnog skora Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 ukupan skor 16.71 7 1.113 .421


Daljim statističkim postupkom testirane su razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionalne

pokretljivosti za ţene i minimalnog normativnog skora. Dobijeni rezultati prikazani su u

Tabeli 15. Iz tabele se vidi da se na 95 procentnom nivou pouzdanosti interval kreće od

1.68521 do 3.74336, da dobijena (t) vrijednost iznosi 6.454, broj stepeni slobode (df = 6), a

ostvareni nivo značajnosti (p =0,001), na osnovu čega je moguće zaključiti da izmeĎu

ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti koje su postigle ţene i minimalnog normativnog

skora postoji statistički značajna razlika. Izračunata vrijednost eta kvadrata (Ŋ² = 0,873)

ukazuje da je ta razlika, kao i u ostalim slučajevima, veoma velika.

65

Tabela 15 Razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za ţene i minimalnog normativnog skora

Paired Differences

T df Sig. (2-tailed)

Ŋ² Mean Std. Deviation

Std. Error Mean

95% Confidence Interval of the Difference

Lower Upper

Pair 1 ukupan skor - minimalni normativni skor

2.71429 1.11270 .42056 1.68521 3.74336 6.454 6 .001 0,873

Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i maksimalnog

normativnog skora prikazana je u Tabeli 16, odakle se vidi da je srednja vrijednost ukupnog

skora 15,56, što je za 5,44 boda manje od maksimalnog normativnog skora, standardno

odstupanje od te vrijednosti iznosi 1,509 bodova, a greška koja je napravljena prilikom

računanja aritmetičke sredine iznosi 0,503. Maksimalni normativni skor je 21 i jednak je za

sve ispitanike, pa odatle i nulte vrijednosti standardne devijacije i standradne greške.

Tabela 16 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i maksimalnog normativnog skora Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 ukupan skor 15.56 9 1.509 .503


U Tabeli 17 prikazani su rezultati razlika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za

muškarce i maksimalnog normativnog skora. Vidi se da se interval na 95 procentnom nivou

povjerenja kreće od -6.60454 do -4.28435, da dobijena (t) vrijednost iznosi -10.822, broj

stepeni slobode je 8, a ostvareni nivo značajnosti (p = 0,000). Izračunata veličina uticaja, eta

kvadrat iznosi 0,879, koji ukazuje da su razlike izmeĎu ova dva skora veoma velike.

66

Tabela 17 Razlike ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i maksimalnog normativnog skora

Paired Differences

t Df Sig. (2-

tailed) Ŋ²

Mean Std.

Deviation

Std.

Error

Mean

95% Confidence Interval of the

Difference

Lower Upper

Pair 1

ukupan skor -

maksimalni

normativni skor

-5.44444 1.50923 .50308 -6.60454 -4.28435 -10.822 8 .000 0,879

Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i minimalnog

normativnog skora prikazana je u Tabeli 18. Iz tabele je vidljivo da je srednja vrijednost

ukupnog skora koji su postigli muškarci (15,56) za 1,56 bodova veća od minimalnog

normativnog skora (14). Standardno odstupanje od izračunate srednje vrijednosti iznosi

1,509, a standardna greška koja je učinjena pri računanju srednje vrijednosti iznosi 0,503. S

obzirom na već poznatu činjenicu da je normativna minimalna vrijednost za sve ispitanike

ista, onda su nulte vrijednosti standardne devijacije i standardne greške i razumljive.

Tabela 18 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i minimalnog normativnog skora Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 ukupan skor 15.56 9 1.509 .503


Daljom statističkom procedurom testirana je razlika izmeĎu ukupnog skora funkcionalne

pokretljivosti za muškarce i minimalnog normativnog skora. Razlike su prikazane u Tabeli

19, odakle se vidi da se na 95 procentnom nivou povjerenja interval kreće od 0,39546 (donji)

do 2.71565 (gornji), dobijena (t) vrijednost iznosi 3,092, broj stepeni slobode (df = 9), a

ostvareni nivo značajnost (p = 0,015), koji ukazuje na statistički značajnu razliku izmeĎu ova

dva skora. Veličina uticaja koja je izračunata pomoću eta kvadrata iznosi 0,544, i ukazuje da

je ta razlika velika.

67

U tabeli 20 prikazani su rezultati deskriptivne statistike ukupnog skora funkcionalne

pokretljivosti za muškarce i ţene. Iz tabele je vidljivo da su ţene postigle bolje rezultate u

ukupnom skoru funkcionalne pokretljivosti nego muškarci. Naime, srednja vrijednost

ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za ţene iznosi 16,71, a za muškarce, 15,56, što je

za 1,15 bodova više. Standardno odstupanje od aritmetičke sredine za muškarce iznosi 1,509,

a standardna greška, 0,503. Kada su u pitanju ţene, odstupanje od srednje vrijednosti je

1,113, a greška napravljena prilikom računanja aritmetičke sredine iznosi 0,421.

Tabela 20 Deskriptivna statistika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i ţene grupe ispitanika N Mean Std. Deviation Std. Error Mean

ukupan skor Muškarci 9 15.56 1.509 .503

Ţene 7 16.71 1.113 .421

T testom nezavisnih malih uzoraka testirana je značajnost razlika izmeĎu muškaraca i ţena u

ukupnom skoru funkcionalne pokretljivosti, a rezultati su prikazani u Tabeli 21. Iz tabele se

vidi da su vrijednosti Levenovog testa veće od graničnih 0,05, pa s obzirom na to da je

pretpostavka o homogenosti varijansi opravdana, za utvrĎivanje postojanja značajnih razlika

izmeĎu posmatranih grupa posmatraće se prvi red tabele. Izračunata (t) vrijednost ima

negativan predznak i iznosi – 1,699, broj stepeni, 14, a ostvareni nivo značajnosti (p= 0,111)

koji ukazuje, bez obzira na to što su djevojke postigle bolje rezultate u ukupnom skoru

funkcionalne pokretljivost, nije dobijena statistički značajna razlika izmeĎu njih. Standarno

odstupanje od srednje vrijednosti iznosi -1,159, a standardna greška napravljena prilikom

računanja aritmetičke sredine iznosi 0,682, dok se interval povjerenja na 95 procentnom

nivou kreće od -2.622 do 0.304

Tabela 19 Razlike izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i minimalnog normativnog skora

Paired Differences

T df Sig. (2-

tailed) Ŋ²

Mean Std.

Deviation

Std. Error

Mean


of the Difference

Lower Upper

Pair 1 ukupan skor

minimalni normativni skor

1.5555

6 1.50923 .50308 .39546 2.71565 3.092 8 .015 0,544

68

Tabela 21 Razlike izmeĎu muškaraca i ţena u ukupnom skoru funkcionalne pokretljivosti

Levene's Test

for Equality of

Variances

t-test for Equality of Means

F Sig. t df Sig. (2-

tailed)

Mean

Difference

Std. Error

Difference


of the Difference

Lower Upper

ukupan

skor

Equal variances

assumed .482 .499 -1.699 14 .111 -1.159 .682 -2.622 .304

Equal variances

not assumed -1.767 13.983 .099 -1.159 .656 -2.565 .248

69

9. Značaj istraživanja

Ovim istraţivanjem dobijen je uvid u trenutno stanje funkcionalnosti pokreta kod

odabrane grupe karatista. Sami rezultati, odnosno skorovi, pokazuju da li kod njih postoje

deficiti u odnosu na funkcionalnost pokreta koji se odnose na asimetriju i dizbalanse, kako

bilateralne tako i unilateralne, u pogledu stabilnosti i mobilnosti. Na osnovu dobijenih

rezultata moguće je napraviti korektivne strategije koje će se moći sprovoditi u toku

trenaţnog procesa, a samim tim uticati i na poboljšanje funkcionalnosti pokreta koji, opet,

treba da doprinese uspješnosti u sportskoj karate-borbi.

S obzirom da je FMS metoda za procjenu funkcionalne pokretljivosti relativno

novijeg datuma i kod nas ne toliko poznata, vjeruje se da će naći svoje mjesto u bazičnim

testovima u dijagnostici karate-sportista. U ovom radu detaljno su opisani svi testovi FMS

metode i jasno definisani kriterijumi ocjenjivanja, što će karate-trenerima, kondicionim

trenerima, kao i fizioterapeutima značajno olakšati korišćenje i primjenu.

70

10. Zaključak

FMS metod daje nam osnove i sistematiski provjerava naš rad u polju treninga i

trenaţnog procesa, i ima značajnu ulogu u prevenciji povreda sportista i rekreativaca. TakoĎe,

pokazuje nam da li smo na pravom putu prilikom planiranja i sprovoĎenja treninga, te da li je

potrebno da napravimo neke izmjene.

S obzirom na sve veću upotrebu FMS metode u svijetu, svakako je treba poznavati.

Osim prevencije, daje i veliki broj ključnih informacija za konstruisanje i korekciju plana

treninga, a upućuje i na bitne nedostatke prilikom sportske pripreme. Primjenom ove metode

dobićemo dijagnozu i napraviti korektivnu strategiju. Pomoći će da se ostvare kapaciteti koji

će biti od presudne vaţnosti tokom sportskog takmičenja i postizanja vrhunskih rezultata.

Osim navedenog, smanjenom stopom povreĎivanja omogućiće produţavanje sportske

karijere. Samim tim, FMS metoda predstavlja siguran biomarker za trajnost sportiste.

U ovom radu istraţivana je funkcionalna pokretljivost reprezentativaca Srbije u karate

sportu. Uzorak je činilo ukupno 16 takmičara, od čega 9 muškaraca i 7 ţena. Za uzorak

varijabli uzeti su testovi za procjenu lokomotornog sistema čovjeka, odnosno testovi za

procjenu stabilnosti i mobilnosti, ali i asimetriju pojedinih dijelova tijela za koje se vjeruje da

daju uvid u kvalitet pokreta, odnosno predikciju kvaliteta izvoĎenja kretanja. Procjena

funkcionalne pokretljivosti ispitanika vršena je pomoću dijagnostičke metode FMS

(Functional Movement Screening). U pitanju je baterija od 7 motoričkih testova (varijabli) i

to: duboki čučanj; korak preko prepone; iskorak u sagitalnoj ravni; mobilnost ramena; aktivno

podizanje opruţene noge; stabilnost trupa u skleku i rotatorna stabilnost trupa. Pored ovih

varijabli, uzete su i 2 morfološke varijable: tjelesna visina i tjelesna masa.

Matematičko procesuiranje dobijenih podataka realizovano je na PC računaru

Pentijum 4, uz upotrebu aplikacionog statističkog programa SPSS – 20.0. Svi podaci dobijeni

ovim istraţivanjem obraĎeni su deskriptivnom i komparativnom statističkom procedurom.

Testiranje značajnosti razlika aritmetičkih sredina izmeĎu grupa dobijenih na testovima

motoričkih sposobnosti, uraĎeno je pomoću t–testa malih nezavisnih uzoraka, dok je

testiranje razlika ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti izmeĎu minimalnog normativnog

i maksimalnog normativnog skora, vršena pomoću t-testa za male uparene uzorke. Veličina

razlika izmeĎu grupa izračunata je pomoću eta kvadrata, i to samo za varijable za koje je

dobijena statistička značajnost.

71

Na osnovu uraĎenih analiza, moţe se zaključiti sljedeće:

Izračunate vrijednosti koje su dobijene pomoću eta kvadrata ukazuju da su dobijene

razlike, izmeĎu srednjih vrijednosti grupa, velike. Zato je, zbog izračunatih vrijednosti

rezultata, osnovano tvrditi da nultu hipotezu (H0) nije moguće u potpunosti prihvatiti, već

samo djelimično. Daljom analizom značajnosti razlika za varijable koje se odnose na

morfološke karakteristike (visinu i masu), ispitanici se statistički znatno razlikuju, što je i

očekivano s obzirom na to da su u pitanju reprezentativni takmičari koji istovremeno

podlijeţu i pravilima koja se odnose na teţinske kategorije. MeĎutim, kada su u pitanju

testovi funkcionalne pokretljivosti, iako su djevojke postigle bolje rezultate u pet testova (u

ukupnom skoru su ostvarile 1,15 bodova više od muškaraca), statistički signifikantne

vrijednosti dobijene su samo u varijablama: Iskorak u sagitalnoj ravni i Aktivno podizanje

ipružene noge, dok za ostale varijable nije dobijena statistički značajna razlika, zbog čega

hipotezu H1 nije moguće u potpunosti odbaciti. Kada se pristupilo testiranju razlika izmeĎu

maksimalne normativne vrijednosti i ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti, i minimalne

normativne vrijednosti i ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti, takoĎe su dobijene

statistički značajne razlike. Izračunate vrijednosti eta kvadrata, u oba slučaja, ukazuju na to

da je prosječna razlika ukupnog skora funkcionalane pokretljivosti ispitanika i maksimalnog

normativnog i minimalnog normativnog skora velika. Vjeruje se da dobijena statistički

značajna razlika nije slučajnog karaktera, već je to posljedica različitih faktora, kao što su:

koordinacija; mobilnost, stabilnost i funkcionalnost zglobova; lokomocija; kompenzacija

pokreta i asimetrija njegovog izvoĎenja; zatim deceleracija; akceleracija i fleksibilnost, čije

su vrijednosti znatno manje od maksimalnog normativnog skora, ali ipak veće od minimalnog

normativnog skora, zbog čega hipoteze H2 i H3 nije moguće odbaciti.

Daljom procedurom izračunate su razlike izmeĎu normativnih (minimalnih i

maksimalnih) skorova i ukupno ostvarenog skora funkcionalne pokretljivosti kod ţena.

Dobijeni su rezultati na osnovu kojih je moguće zaključiti da je izmeĎu ukupnog skora

funkcionalne pokretljivosti, koje su ostvarile ţene, i maksimalnog normativnog i minimalnog

normativnog skora razlika statistički značajna. Izračunata vrijednost eta kvadrata (u oba

slučaja je veća od 0,14), ukazuje na veoma veliku razliku izmeĎu ova dva skora. Zato i u

ovim slučajevima, a na osnovu dobijenih rezultata, nije moguće odbaciti hipoteze H4 i H5,

zbog čega stoji i pretpostavka da kod takmičarki ne postoji veća opasnost od povreĎivanja.

72

Nakon testiranja razlika izmeĎu ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti koji su

postigli muškarci i maksimalnog normativnog skora, a potom i minimalnog normativnog

skora, takoĎe su, u oba slučaja, dobijene statistički značajne razlike. Veličina uticaja koja je

izračunata pomoću eta kvadrata, u oba slučaja, ukazuje da je ta razlika velika. Zato, kao ni u

prethodnim slučajevima, i u ovom, nije moguće odbaciti hipoteze H6 i H7. TakoĎe, na

osnovu ovih rezultata, bez obzira na tek nešto više rezultate koje su postigli takmičari od

predviĎenog minimalnog normativnog skora, ali znatno manje od maksimalnog normativnog

skora, moguće je zaključiti da stanje funkcionalne pokretljivosti kod muškaraca ne

predstavlja alarmantnu opasnost od povreĎivanja.

Na kraju, testirana je razlika ukupno ostvarenih skorova u funkcionalnoj pokretljivosti

izmeĎu ţena i muškaraca. Nakon matematičkog procesuiranja dobijene su vrijednosti koje

ukazuju da su djevojke postigle bolje rezultate u ukupnom skoru funkcionalne pokretljivosti,

ali ipak, na osnovu izračunate vrijednosti nivoa značajnosti (p), moguće je tvrditi da nema

statistički značajne razlike izmeĎu njih, što nas upućuje na to da hipotezu H8 nije moguće

prihvatiti.

Ako imamo u vidu da savremeni karate podrazumijeva i savremene trenaţne

tehnologije, i da se vrhunski rezultati mogu postići samo ako takmičari imaju visok nivo

motoričkih i drugih sposobnosti, koje se često razvijaju nespecifičnim trenaţnim sredstvima,

realno je pretpostaviti da imaju i nespecifične povrede za karate sport. Zato se vjeruje da bi

dostizanje visokog nivoa funkcionalne pokretljivosti uticalo na smanjenu učestalost od

nespecifičnog povreĎivanja (neke specifične povrede za karate sport je teško izbjeći), što bi,

vjerovatno, imalo indirektan uticaj na duţinu takmičarskog staţa. Integracijom visokog nivoa

funkcionalne pokretljivosti i visokog nivoa motoričkih i drugih sposobnosti, povećala bi se ne

samo motorička efikasnost u trenaţnom procesu, već i u postizanju vrhunskih rezultata u

dugotrajnoj sportskoj karijeri.

73

11. Literatura

Abernethy, B., Hanrahan, J. S., Kippers, V., Mackinnon, T.L. i Pandy, G. M. (2012).

Biofizičke osnove ljudskog pokreta. Beograd: Data Status.

Agresta, C., Slobodinsky, M. & Tucker, C. (2014). Functional Movement ScreenTM -

Normative Values in Healthy Distance Runners. International Journal of Sports

Medicine, 4, 358-363.

Appel, M.B. (2012). The Capability of the Functional Movement Screen to Predict Injury in

Division I Male and Female Track and Field Athletes. Unpublished master's thesis,

Utah State University, Logan, Utah.

Boyle, M. (2010). Advances In Functional Training. Santa Cruz, California: On Target

Publications.

Bradić, A., Mavrin-Jeličić, M. i Bradić, J. (2012). MBS („Movement Balance System“) u

funkciji poboljšanja kvalitete pokreta kao temelja kvalitete ţivota djece i omladine. U

zborniku radova 21. ljetna škola kineziologa Republike Hrvatske (str. 262-264).

Zagreb: Hrvatski Kineziološki Savez.

Cook, G. (2003). Athletic body in balance. Champaign: Human Kinetics.

Cook, G. (2010). Movement. Functional Movement System: Screening, Assesment and

Corrective Strategies. Santa Cruz, California: On Target Publications.

Chorba, R.S., Chorba, D.J., Bouillon, L.E., Overmyer, C.A., & Landis, J.A. (2010). Use of

functional movement screening tool to determine injury risk in female collegiate

athletes. North American Journal of Sports Physical Therapy, 5 (2), 47-54.

Chapman, F.R., Laymon, A.S. & Arnold, T. (2013). Functional Movement Scores and

Longitudinal Performance Outcomes in Elite Track and Field Athletes. International

Journal of Sports Physiology and Performance, 3, 286-291.

Dadić, M. (2013). Korektivne vjeţbe kao dio funkcionalnog treninga jakosti košarkaša. U

zborniku radova 11. Međunarodne konferencije “ Kondicijska priprema sportaša

2013“(str. 252-258). Udruga kondicijskih trenera Hrvatske. Zagreb: Kineziološki

fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Agresta%20C%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=25144432

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Agresta%20C%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=25144432

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Tucker%20C%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=25144432

74

Dţeko, D., i Milanović, L. (2010). Funkcionalna procjena pokreta. Kondicijski trening, 2 (8)

str. 23-27.

Edward, H. Yu. (2014). Primjena feldenkrais metode na članovima Američke Olimpijske

ekipe trkača. U zborniku radova 12. Međunarodne konferencije "Kondicijska

priprema sportaša 2014" (str. 40-41). Udruga kondicijskih trenera Hrvatske. Zagreb:

Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

Foran.B. (2010.) Vrhunski kondicioni trening. Beograd: Data Status.

Fox D., O'Malley. E. & Blake, C. (2014). Normative Data for the Functional Movement

Screen in male Gaelic field sports. Physical Therapy in Sport, 15(3), 194-199.

Gulbin, H. & Hoogenboom, B. (2014). Functional movement screening (FMS)™: An inter-

rater reliability study between raters of varied experiance. The International Journal

of Sports Physical Therapy, 9 (1), 14-20.

Hartigan, E.H., Lawrence, M., Bisson, B.M., Torgerson, E. & Knight, R.C. (2014).

Relationship of the functional movement screen in-line lunge to power, speed, and

balance measures. Sports Health, 6 (3), 197-202.

Kiesel, K., Plisky, P. & Voight, M. (2007). Can serious injury in professional football be

predicted by preseason Functional Movement Screen? North American Journal of

Sports Physical Therapy, 2, 147-158.

Kiesel, K., Butler, R.J. & Plisky, P. (2008). Fundamental movement dysfunction as measured

by the functional movement screen shifts the probability of predicting a

musculoskeletal injury in firefighters. Procedings of Poster Sessions; Third Annual

Conference on Movement Dysfunction. Edinburg, UK: Manipulation Association of

Chartered Physiotherapists.

Kiesel, K., Butler, R. & Plisky, P. (2009). Functional movement test scores improve

following a standardized off-season intervention program in professional football

players. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 2, 287-292.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Hartigan%20EH%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24790688

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Hartigan%20EH%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24790688

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Bisson%20BM%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24790688

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Bisson%20BM%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24790688

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Knight%20RC%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24790688

https://www.google.ba/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CBsQFjAA&url=http%3A%2F%2Fonlinelibrary.wiley.com%2Fjournal%2F10.1111%2F(ISSN)1600-0838&ei=qvoiVOyxLsL8ygOt44L4Cw&usg=AFQjCNFeUavK_K5Cabjl-8FI5PJ4fdz_gg&sig2=oMkpP5PhciEoZ5mQN0-GKw&bvm=bv.76180860,d.bGQ

75

Kiesel, K.B., Butler, R.J. & Plisky, P.J. (2014). Prediction of injury by limited and

asymmetrical fundamental movement patterns in American football players. Journal

of Sport Rehabilitation, 2, 88-94.

Kraus, K., Schütz, E., Taylor, W.R. & Doyscher, R. (2014). Efficacy of the Functional

Movement Screen: A review. Journal of Strenght and Conditioning Research, 10 (6),

982-987.

Letafatkar, A., Hadadnezhad, M., Shojaedin,S. & Mohamadi, E. (2014). Relationship

between functional movement screening score and history of injury. The

International Journal of Sports Physical Therapy, 9 (1), 21-27.

Lockie, R.G., Schultz, B. A., Luczo, M.T., Berry S.B., Jeffriess, M.D., Callaghan S.J. &

Jordan, C. A. (2013). The Use of Between-Leg Asymmetries in Jump Performance as

a Screening Tool in Female Team Sport Athletes. Journal of Athletic Enhancement, 2

(5),2-9.

Lockie, R.G., Schultz, A.B., Jordan, C.A., Callaghan, S.J., Jeffriess, M.D. & Luczo, T.M.

(2014). Can Selected Functional Movement Screen Assessments be used to

Identify Movement Deficiencies that could affect Multidirectional Speed and

Jump Performance. Journal of Sport Rehabilitation, 3, 582-586.

Lloyd, R.S., Oliver, J.L., Radnor, J.M., Rhodes, B.C., Faigenbaum, A.D. & Myer, G.D.

(2014). Relationships between functional movement screen scores, maturation and

physical performance in young soccer players. Journal of Sports Sciences, 23 (5), 1-

9.

Loudon, J.K., Parkerson, A.J., Hildebrand, L.D. & Teague, C. (2014). Functional movement

screen scores in a group of running athletes. Journal of Strength and Conditioning

Research, (4), 909-913.

Matijašević, P. (2013). Analiza funkcionalnosti kretanja djece taekwondoaša primjenom

funkcionalnog testiranja. Neobjavljen diplomski rad. Kineziološki fakultet

Sveučilište u Splitu.

76

Milanović, D., Šalaj, S., Gregov, C. (2011). Nove tehnologije u dijagnostici pripremljenosti

sportaša. U zborniku radova 20. ljetna škola kineziologa Republike Hrvatske (str. 37-

50). Zagreb: Hrvatski Kineziološki Savez.

Minick, K.I., Kiesel, K.B., Burton, L., Taylor, A., Plisky, P. & Butler, R.J. (2010). Interrater

reliability of the Functional Movement Screen. Journal of Strength and Conditioning

Research, 24 (2), 479–486.

Myers, T. (2001). Anatomy Trains. Churchill Livingstone Elsevier.

Njaradi, N. i Vujkov, N. (2013). Individualizacija zagrevanja. Aktuelno u praksi, 24, str. (1-

12).

Onate, J.A., Dewey. T., Kollock, R.O., Thomas, K.S., Van Lunen B.L., DeMaio, M. &

Ringleb, S.I. (2012). Real-time intersession and interrater reliability of the functional

movement screen. Journal of Strength and Conditioning Research, 26 (2), 408-415.

Perry, T.F. & Koehle, M.S. (2013). Normative data for the functional movement screen in

middle-aged adults. Journal of Strength and Conditioning Research, 27 (2), 458–

462.

Peate, W.F., Bates, G., Lunda, K., Franci, S. & Bellamy, K. (2007). Core strength: A new

model for injury prediction and prevention. Journal of Occupational Medicine and

Toxicology, 2 (3), 156-161.

Releigh, M.F., McFadden, D.P., Deuster, P.A., Davis, J., Knapik, J.J., Pappas, C.G. &

O'Connor, F.G. (2010). Functional movement screening: A novel tool for injury risk

stratification of war fighters. Procedings of Poster Sessions; Uniformed Services

Academy of Family Physicians Annual Meeting. New Orleans, USA: Uniformed

Services Academy of Family Physicians.

Sorenson, E. (2009). Functional movement screening as predictor of injury in high school

basketball athletes. Unpublished doctoral dissertation, University of Oregon.

Song, H.S., Woo, S.S., So,Y.W., Kim, K.Y., Lee, J. & Kim, Y.J. (2014). Effects of 16-week

functional movement screen training program on strength and flexibility of elite high

school baseball players. Journal of Exercise Rehabilitation, 10 (2), 124-130.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Onate%20JA%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Onate%20JA%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Kollock%20RO%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Kollock%20RO%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Van%20Lunen%20BL%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Van%20Lunen%20BL%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=Ringleb%20SI%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22266547

77

Schneiders, A.G., Davidsson, A., Hörman, E. & Sullivan, J. (2011). Functional movement

screening (FMS)™ normati values in a young, active population. The International

Journal of Sports Physical Therapy, 6 (2), 75-82.

Shultz, R., Anderson, C.S., Matheson, G.O., Marcello, B. & Besier, T. (2013). Test-Retest

and Interrater Reliability of the Functional Movement Screen. Journal of Athletic

Training, 48 (3), 331–336.

78

Biografija

-

na predmetu Borenja u maju 2007. godine. Iste godine upisuje postdiplomske studije na

ta Univerziteta u Banjaluci.

klubovima. Radio je sa Nenadom B

boksu, u BK Slavija iz Banjaluke, KK Partizan iz Banjaluke, KK Borac iz Banjaluke, bio je

FK Borac iz Banjaluke. Od 2008. godine radi kao trener u školi sporta ''Bambi'' u Banjaluci. Iste

godine zaposlio se u OŠ ''Jo

vaspitanja, gdje trenutno obavlja poslove direktora škole. Od aprila 2009. godine do aprila 2010.

godine radio je kao asisten na Visokoj školi unutrašnjih poslova u Banjaluci na predmetu

Spe

iz Užica, kao i za beogradske karate klu

Srbije i Crne Gore, a kasnije i Srbije. Pored karatea trenirao je fudbal i rukomet.

Objavljeni radovi

g

vaspitanja i sporta, Banja Luka.

2.

Sport Mont, br. 31-33, Crnogorska sportska akademija, Podgorica.

3. tudenata Visoke škole

Analiza rada

Magistraski rad Lazara Vulina napisan je na osamdeset i osam stranica u skladu sa

- . Rad sadrži: Rezime (na srpskom i

engleskom jeziku), Uvod, Teorijski pristup, Dosadašnja istraživanja, Problem i predmet

istraživanja, Cilj istraživanja, Hipoteze istraživanja, Metode istraživanja, Rezultati istraživanja,

Interpretacija rezultata sa diskusijom, Z i Literatura. Rad je u skladu

sa prijavljenom temom i sadrži 40 referenci, 31 sliku i 21 tabelu.

U Uvodu (strane 7-10) autor ukazuje na zahtjeve modernog sportskog karatea, odnosno

na savremenu trenažnu tehnologiju, koja podrazumijeva

metodologije i racionalizaciju .

šta karate tehnika jeste, na šta se ona dijeli, pri (Bartlett 2002). U

daljem tekstu, k a

koja u -

da gotovo ne postoje

istaživanja koja se bave funkcionalnom pokretljivo karate boraca. On zato na

istraživanja, koja ukazuju na negativne posljedice nedostatka kvalitetnog gibanja posebno kod

na karakteristike modernog karate sport

ko želi da ostvari najviše sportske rezultate, mora trenirati na

. Isti adaptacije organizma u procesu

treninga na sve što se radi, i da je pogrešnog mo

a samim tim i disbalans, bol i, na kraju, povredu (Njaradi i

Vujkov, 2013). U daljem tekstu, magistrant navodi

razlog zašto se opredijelio za testiranje u karate sportu,

dobijenih pokazatelja, utvrditi i predvidjeti sportski rezultat, odnosno rizik od povrede.

Sve ovo potkrepljuje istraživanjem koje ukazuje da je za postizanje vrhunskih sportskih

rezultata, smanjenja rizika od a zdravstvenog statusa veoma

može da izvede kvalitetan pokret, odnosno da posjeduje funkcionalan pokret (Vujkov, 2013).

Pored ovoga, navodi i druga ak

kvalitetnog gibanja kod djece i mladih, performanse, kao što su

, ali i da smanjen kvalitet

sposobnosti (Ferštegen i Viliams, 2007).

Nadalje, a informacija o kvalitetu i funkcionalnosti pokreta koji su

u pravljenju sposobnosti, ali i za

održavanje optimalnog posturalnog statusa. Informacije dobijene testiranjem treba da su bazirane

(Foran, 2010) i

povreda. Magistrant Kuk sa svojim saradnicima, konstruisao FMS

(Functional Movement Screen) bateriju od sedam jednostavnih testova koji daju informacije o

trenutnom stanju sportiste. U težnji za doprinosom efikasnosti treninga karatista i prevenciji

, autor je sebi sistema za procjenu

funkcionalne pokretljivosti (FMS) kod reprezentativaca Srbije u sportskim borbama u karateu,

ukaže na njihov status. Pored toga, on je u radu želio predstaviti i sam sistem za procjenu

funkcionalnih sposobnosti, kao novinu u našem sportu. Kandidat da dobijene

informacije mogu biti od koristi ne samo za trenažni process, ve i za podizanje individualnih

sposobnosti takmi ara i njihovu prevenciju od mogu eg povre ivanja.

U drugom poglavlju – Teorijski pristup (11-36) magistrant detaljno obrazlaže strukturu

i karakteristike sportske borbe u karateu. Navodi da se, za razliku od drugih

razlikuje po tome što se osnovni

da, prema strukturalnoj

složenosti, i da se odlikuje

velikim brojem gibanja i bogatsvom tehnike. Glavna tri faktora su koordinacija, eksplozivna

snaga i frekvencija pokreta , a povezani su s kretnim strukturama koje

, se izvode u amplitudama

a realizaciju snažnih pokreta (Probst et

al. 2007). Magistrant ukazuje na nove trenažne tehnologij

podrazumijevaju a istih i veoma napornih vježbi, pa su

zbog akumulacije , a i .

N

Nadalje, on istraživanje u kome se govori da su

-boraca: – metatarzofalangealni

zglob; mialgije i entenzopatije lumbalnog pojasa . Pored ovoga su povrede

kolateralnih ligamenata i prednjeg roga medijalnog meniskusa, posebno pri rotacionim

kretanjima i nagloj deceleraciji, zašto .

U istom poglavlju, autor obrazlaže osnove ljudskog pokreta i kretanja u kojem

azumijevanje ljudskog pokreta može doprinijeti ne samo razvoju i održavanju

zdravlja svakog pojedinca, ksimalnih sportskih

važnost pokreta i citira: „Pokret je srž našeg ranog rasta i razvoja, ali pokret i

dalje ostaje centralna tema tokom života"( Cook, 2010). U daljem obrazloženju pokreta i

kretanja, pored Kuka (2010), magistrant citira i Boyle , (2010), pa da je za normalno i

kvalitetno kretanje potreban normalan i kvalitetan pokret, ali i da dobar pokret ne garantuje

kvalitetno kretanje, zato što kvalitetno kretanje zahtijeva dobru

stabilnost, ravnotežu, kontrolu tijela, koordinaciju i percepciju. Nadalje, on nanje o

ta kretanja do socijalnih i kulturoloških fenomena, koji su povezani

Zato su potrebna znanja iz oblasti anatomije,

biomehanike, neurofiziologije, funkcionalne fiziologije, psihologije i mnogih drugih disciplina.

Svaka od ovih oblasti pruža krucijalna znanja i zakonitosti o pokretu i kretanju te razumijevanju

istih. U daljem tekstu, kandidat pokret i kretanje obrazlaže preko . U tom

smislu se poziva na Edvarda (2010) i govori o aktivaciji

. postojanju širokog repertoara

ljudskog kretanja i naglašava važnost znanja iz oblasti funkcionalne anatomije, fiziologije i

biomehanike, koje se u ovom s . Abernethy i sar.

(2012), koji ukazuju na ulogu m og sistema u lokomotornom sistemu , za koji tvrde

da ne izaziva samo pokrete u zglobovima, i važan sastavni dio nervno-

jer centralni nervni sistem kontroliše muskulaturu. Dalje, magistrant iznosi

prema funkciji, obrazlaže funkciju zgloba u koštano- i kako pokret nastaje, te

povezanost kretanja i pokreta sa brojem stepeni slobode krutog tijela. Ukazuje i na

ba što , te da se m

ijek kad proizvode silu i

kontrakcije kontrakcija izaziva pokret, da ga

kontroliše, dok je izometrijska kontrakcija važna za stabilizovanje zglobova, odnosno stabilnost.

Drugi aspekti osnova ljudskog pokreta, kao što su: a , po

mišljenju autora, bi prevazilazili okvire ovoga rada, pa ih zato i ne obrazlaže. da su znanja i

zakonitosti iz prethodno pomenutih subdisciplina i oblasti, potrebna radi razumijevanja

funkcionalnosti pokreta i kretanja, te izradi korektivnih strategija nakon testiranja i procjene

funkcionalne pokretljivosti. U istom poglavlju magistrant govori o funkcionalnom pokretu i

kretanju za koje kaže da simbolizuje život. , koji kaže

da ukoliko svaki pokret i kretanje nisu ma

da je energija našeg tijela usmjerena u pogrešnom

smjeru. , odstupa od kvaliteta

neophodni za kvalitetan trening

(2013). Magistrant i ovom prilikom ukazuje da odstupanje od kvalitetnog obrasca treninga

uzrokuje rasipanje energije, nepotrebnu kompenzaciju

sistema, odnosno disfunkcionalnost pokreta i kretanja. Dalje, obrazlaže šta je funkcionalni pokret

ovreda bilo koje unutrašnje strukture zgloba ili susjednih

segmenata

(Aberneti i sar. 2012).

mogu biti ispoljene na visokom nivou Cook, Barton i Vojt, 2014). Ako je osnovni

o su snaga, izdržljivost, koodinacija i

agilnost biti na visokom nivou, dakle, ''Pokret dolazi prvo'', Kuk (2010). Nadalje, magistrant

modela testiranja, piramide performansi obrazlaže mjesto, ulogu i važnost

funkcionalne pokretljivosti.

a i

ukazuje na Za bazu piramide kaže da je

ujedno i najvažniji dio jer je direktno vezana za razvoj fleksibilnosti, koordinacije, pokretljivosti

, odnosno kvalitetnijim. Višu

najviši nivo predstavlja sport- ina), a odnosi se na koordinaciju, vrijeme

Prva dva dijela piramide performansi se

sportovima, odnosno rekreacijom. Testovi koji se koriste za ova dva nivoa, koriste se za procjenu

fundamentalnih kretanja, dok se na najvišem nivou piramide,

za sportsku granu ili disciplinu. On naglašava da je piramida performansi samo putokaz kojim

grama

trenera, fizioterapeuta i sportiste. e kod nekih osoba piramida performansi

prelaziti iz jedne varijante u drugu, dok kod drugih . U daljem tekstu magistrant

detaljno obrazlaže principe kako tijelo funkcioniše kao sistem. Navodi princip „zglob po zglob“

i naglašava važnost funkcije svakog zgloba, kako bi tijelo kao cjelina fukcionisalo na što

Cook, 2003.). nkciji i

mobilnost. Dalje, napominje da je osnovni preduslov za nesmetanu funkciju upravo mobilnost i

stabilnost zglobova. Detaljno obrazlaže šta je mobilnost zgloba,

. i na lošu

mobilnost, te posljedice koje ona može da izazove.

stabilnosti zglobova, odnosno stabilnost. Precizno pojašnjava šta ona predstavlja, ukazuje na

. Napominje

mobilnosti, jer one predstavljaju njene komponente. U daljem tekstu, kandidat obrazlaže kako i u

kojoj fazi se razvijaju kontrola pokreta i stabilnost

osiguravaju tri funkcionalna

zavisna elementa: kontrolni (nervni) podsistem, pasivni podsistem (kosti, zglobovi i ligamenti) i

tri elemnta dolazi do narušavanja stabilnosti, pa samim tim i do smanjene funkcionalnosti

pokreta.

elemenata u stabilnosti Dalje, magistrant

astala baterija testova funkcionalne pokretljivosti (FMS), šta ona

jeste i koje su prednosti ovog sistema.

kvalitetu obrazaca najosnovnijih kretanja, ukazuje na postojanje slabih karika u ljudskom tijelu i

služi kao

Ovom metodom je mogu od

zahtijevaju ravnotežu, fleksibilnost, silu i sinhronizaciju pokreta koja se ogleda kroz motornu

kontrolu.

cijelo kretanje.

objasnio šta svaki od kretnih obrazaca procjenjuje, kao i

an za karate sportu.

U narednom poglavlju daje se pregled dosadašnjih istraživanja (37 41) u kojima su

istraživani: Normativne vrijednosti FMSTM Agresta, Slobodinsky i Tucker (2014), Schneiders,

Davidsson Hörman i Sullivan (2011), Fox, O'Malley i Blake (2014), zatim Svilar (2013b) koji je

na uzorku od 43 košarkaša juniora, vršio procjenu funkcionalne pokretljivosti FMSTM metodom,

an Letafatkar i sar. (2014) su

razliku ih sredina skorova za žene i muškarce, te

u vrijednost, FMSTM skora 160 fudbalera. Nadalje, istom problematikom

bavili su se: Peate i sar (2007; Letafatkar i sar. (2014); Perry i Koehle (2013); Loudon i sar.

(2014). Kiesel, Plisky i Voight (2007) su na uzorku od 46 profesionalnih fudbalera odredili

bodovni prag od 14 bodova, kao pokazatelj povezanosti nižeg rezultata u FMSTM sa povredama.

Chorba, Chorba, Bouillon, Overmyer i Landis (2010)

postignutih FMSTM m

mobilnosti ramena iz sveukupne ocjene. Kiesel,

Butler i Plisky (2008, 2014); Raleigh i sar. (2010) su rezultata FMSTM sa

nastalim povredama i ustanovili da ispitanici koji su ostvarili skor .

Suprotno ovome, Sorenson (2009), kod srednješkolaca i Aplle (2012) nisu dobili

pozitivne rezultate u korelaciji lošeg rezultata sa pojavom povreda. Pored ovih, pominju se i

istraživanja koja se odnose na metrijske karakteristike FMSTM metode kada je u pitanju

objektivnost i pouzdanost, pouput: Minick i sar. (2010); Teyhen i sar. (2012); Onate i sar.

(2012); Shultz, Anderson, Matheson, Marcello, i Besier (2013); Smit, Chimera, Wright i Warren

(2013); Gulgin i Hoogenboom (2014); Kraus, Schütz, Taylor i Doyscher (2014), te Schneiders,

Davidsson Hörman i Sullivan (2011). Kiesel, Butler i Plisky (2009) (2014);

Song i sar. (2014) korektivnih programa na funkcionalnu

pokretljivost, kao i Wright, Portas, Evans i Weston, (2014). Odgovore na pitanja da li

na FMSTM , tražili su: Conlon

(2013); Chapman, Laymon i Arnold (2013); Lockie i sar. (2013, 2014), te Lloyd i sar. (2014), i TM

ispitanici sa boljim nivoom funkcionalnosti pokreta bolje ispoljavaju performance i na kraju,

Hartigan, Lawrence, Bisson, Torgerson i Knight (

Nakon datog obrazloženja, autor je definisao Problem, Predmet i Ciljeve istraživanja

(40-41). Problem istraživanja je formulisan je na osnovu nedostataka dosadašnjih istraživanja. a

se odnosi na

reprezentacije Srbije u karate sportu. Predmet istraživanja odnosi se

mobilnosti i stabilnosti reprezentativaca Srbije u muškoj i ženskoj seniorskoj konkurenciji u

borbi. Ciljevi ovog istraživanja su procijena trenutnog stanja funkcionalne pokretljivosti

reprezentativaca Srbije u karate sportu, te izvrši komparacija njihovih rezultata u ukupnom

sokog

same FMSTM metode u karate sportu.

Na osnovu relevantnih istraživanja koja su se bavila ovom problematikom, predmeta i

ciljeva istraživanja, postavlj hipoteze (40): H0 –

odnosu na maksimalne i minimalne normativne vrijednosti; H1 – ostvareni sorovi na

; H2 –

ispitanika i maksimalne normativne vrijed H3 –

inimalne

normativna vrijednosti; H4 – vosti za žene i

maksimalne normativne vrijednosti postoja H5 -

skora funcionalne pokretljivosti koga su ostvarile žene i minimalne normativne vrijednosti

postoja H6 – razlike iz

pokretljivosti koga su ostvarili muškarci i masimalne normativne vrijed

H7 –

pokretljivosti koga su ostvarili muškarci i minimalne normativne vrijednosti i H8 –

U poglavlju Metode istraživanja (43-60) date su informacije u vezi sa tokom i

postupkom istraživanja, opisom , uzorkom ispitanika, uzorkom

varijabli, protokolom i procedurom testiranja, kao i informacije u vezi sa na inom prikupljanja i

obrade podataka, te njihove statisti Uzorak ispitanika inili 16 reprezentativaca

seniorskog uzrasta karate reprezentacije Srbije u sportskom karateu (9 muškaraca i 7 žena).

Uzorak varijabli je predstavljalo 7 kretnih obrazaca, ukupan skor od maksimalnog broja bodova

21, te kriterijumska varijabla kao normativna vrijednost: DS - D ; HS - Korak preko

prepone; IL - Iskorak u sagitalnoj ravni; SM - Mobilnost ramena; ASLR - Aktivno podizanje

opružene noge; TSP - Stabilnost trupa u skleku; RS - Rotatorna stabilnost trupa; US - Ukupan

skor i NV - Normativna vrijednost (skor ).

U poglavlju Interpretacija rezultata sa diskusijom (61 - 83) prikazani su rezultati

deskriptivna statistika za cijeli uzorak, deskriptivna statistika za muškarce,

deskriptivna statistika za žene, analiza , a ukupnog

skora žena i maksimalnog normativnog skora, a ukupnog skora žena i

minimalnog normativnog skora, zatim a ukupnog skora muškaraca i

maksimalnog normativnog skora, a ukupnog skora muškaraca i minimalnog

normativnog skora, te a ukupnog skora muškaraca i ukupnog skora žena.

varijabli: visin

mobilnost ramena, aktivno podizanje opružene noge, stabilnost trupa u skleku i rotatorna

sti od

odnosu na Gausovu krivu, koji ukazuje na diskriminativnost primjenjenih testova (skjunis i

kurtozis). Rezultati koji se odnose na morfološke karakteristike, ukazuju na

razlike, odnosno na magistrant kaže da su i

pravilima koji se odnose na težinske kategorije. Bolje rezultate na testovima funkcionalne

(razlika je 0,405

jedinica), Korak preko prepone (0,46), Iskorak u sagitalnoj ravni (razlika srednjih vrijednosti

iznosi cijelih 1 bod), Mobilnost ramena (razlika je veoma mala i iznosi 0,095 bodova) i Aktivno

podizanje opružene noge (razlika je 0,78 bodova). Varijable u kojima su muškarci postigli bolje

rezultate su: Stabilnost trupa u skleku (razlika je 0,86 bodova) i Rotatorna stabilnost trupa gdje

je evidentirana razlika od 0,43 boda. Srednja vrijednost ukupnog skora za muškarce iznosi 15,56

bodova, a za žene 16,71 bod, odnosno 1,15 bodova više su ostvarile žene. Magistrant

pretpostavlja da su uzrok ovim razlikama vjerovatno, polne karakteristike, utreniranost…

S Iskorak u sagitalnoj ravni i

Aktivno podizanje opružene noge,

razlika.

djevojke na testovima funkcionalne pokretljivosti postigle bolje rezultate. V e uticaja,

Visina; Težina; Iskorak u sagitalnoj ravni i Aktivno podizanje opružene noge,

dobijeni rezultati ukazali

. Nadalje, velika

ukupnog skora za cijeli uzorak i maksimalnog normativnog skora

skora funkcionalne pokretljivosti za cijeli uzorak i minimalnog normativnog skora. Velika

žene i maksimalnog normativnog skora, kao i

za žene i minimalnog normativnog skora. Veoma velika statisti

ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i maksimalnog normativnog

skora, te ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti za muškarce i minimalnog

normativnog skora. Na kraju, testirana je razlika u ukupnom skoru funkcionalne pokretljivosti

i žena, za šta .

Magistrant tvrdi da se ogleda u uvidu u trenutno stanje funkcionalne

pokretljivosti kod reprezentativaca Srbije u karateu,

korektivne strategije koja treba da doprinese, ne samo ostvarenju željenog sportskog rezultata,

uspješnosti u .

FMS metoda biti pr

fizioterapeutima, s obzirom na to da su detaljno opisani svi testovi FMS metode i jasno

definisani kriterijumi ocjenjivanja, karate-trenerima, kondicionim trenerima, kao i

U (81-83), navedeno je, na osnovu tata, da je

osnovano tvrditi da nultu hipotezu H0

Vjeruje se da d

ukupnog skora funkcionalne poretljivosti, i minimalne normativne vrijednosti i ukupnog skora

funkcionalne pokretljivosti,

što su: koordinacija; mobilnost, stabilnost i funkcionalnost zglobova; lokomocija; kompenzacija

pokreta i asimetrija

hipoteze H2 i H3 Nadalje, zlike

funkcionalne pokretljivosti kod žena ukazuju na i u

H4 i H5 i pretpostavka da kod

razlike

ukupnog skora funkcionalne pokretljivosti koji su postigli muškarci i maksimalnog normativnog

skora, a potom i minimalnog normativnog skora,

odbaciti hipoteze H6 i H7, ali da je

Na kraju, magistran

da, ukoliko se ima u vidu da savremeni karate podrazumijeva i savremene trenažne tehnologije, i

da se v

enažnim sredstvima, realno je pretpostaviti

Vjeruje da bi dostizanje visokog nivoa

om

U poglavlju Literatura (84-88) navedene su bibliografske jedinice na osnovu kojih je

formulisana teorijska osnova i metodološka struktura istraživanja i na osnovu kojih su

diskutovani rezultati dobijeni u istraživanjima. Bibliografske jedinice su korektno navedene u

tekstu i u spisku literature.

Documents

PROCJENA FUNKCIONALNE POKRETLJIVOSTI …