Grupo do Procedemento

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN VÍA ORAL

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN VÍA ORAL

Sumario de recomendacións

Rede de Saúde

Procedementos de enfermería: administración de medicación

PROCEDEMENTOS DE ENFERMERÍA

Consellería de SanidadeServizo Galego de Saúde

Dirección Xeral de Asistencia Sanitaria

Santiago de Compostela 2015

Xunta de Galicia. 2015. Procedementos de enfermería

Esta obra está dispoñible para a súa consulta e descarga na seguinte ligazón: http://www.sergas.es/A-nosa-organizacion/Publicacións-da-Organización

Esta obra distribúese cunha licenza Atribución–Non comercial-CompartirIgual 4.0 Internacional de Creative Commons (CC BY-NC-SA 4.0). Para ver una copia da licenza, visite:

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.gl

DATA DE ELABORACIÓN: Setembro 2013.

EDITA: Xunta de Galicia. Consellería de Sanidade. Servizo Galego de Saúde. Dirección Xeral de Asistencia Sanitaria.LUGAR: Santiago de Compostela.ANO: 2015.

DESEÑO E MAQUETACIÓN: everis Spain, S.L.U.

AUTORES:

Fariñas Lorenzo Begoña, enfermeira da Unidade de Calidade do EOXI Vigo e secretaria do Comité de Plans de Coidados.

Muíños Pérez Dolores, Responsable do Aplicativo GACELA e Presidenta do Comité de Plans de Coidados do EOXI Vigo.

Pardo Lemos Inmaculada, enfermeira da Unidade de Calidade do EOXI Vigo.

/ 6

/7

/ 17

/10

1 12 23 3

4 4

5 5

6 67 78 8

XUSTIFICACIÓN

DEFINICIÓNS, ABREVIATURAS E PALABRAS CLAVE

OBXECTIVO Obxectivo xeral /

Obxectivos específicos /

ÁMBITO DE APLICACIÓN Diagnósticos de enfermería relacionados

Poboación diana

Profesionais aos que vai dirixido

Ámbito asistencial de aplicación

DESENVOLVEMENTO DO PROCEDEMENTO 5.1 Medios materiais /

5.2 Procedemento /

5.3 Observacións /

5.4 Rexistros /

5.5 Avaliación e seguimento /

RESPONSABILIDADES

REFERENCIAS

BIBLIOGRAFÍA Bibliografía referenciada /

Bibliografía consultada /

ANEXOS

/ 9

9

9

9

10

14

16

10

10

11

13

13

/ 13

/ 14

/ 14

9 9

/ 9

1 1 XUSTIFICACIÓNEste procedemento ten como finalidade estandarizar os crite-rios de actuación na utilización da vía oral, co fin de reducir a variabilidade clínica incorporando as mellores prácticas na actividade asistencial.

Un dos maiores riscos, non só pola súa multicausalidade ao ma-nifestarse un caso sentinela ou un evento adverso, senón tamén pola gran repercusión humana, asistencial e económica, é a ad-ministración de medicación. Non é unicamente unha tarefa me-cánica, senón que require o pensamento e o exercicio dun xuízo profesional. Un dos aspectos máis importantes da administra-ción de medicamentos é reducir a posibilidade de erros 1.

Estudos realizados en España mostran que os efectos adversos motivados por erros na medicación teñen unha magnitude asis-tencial e económica moi elevada1.

Ao ser esta unha das intervencións máis empregadas no desen-volvemento da asistencia sanitaria, é a nosa responsabilidade adoptar unha actitude máis activa no control de riscos relacio-nados con esta intervención.

A vía oral é a vía de administración máis cómoda, segura e eco-nómica, é a vía de elección, sempre que sexa posible. É preciso que o paciente teña a función intestinal conservada 1, 2.

Para obter a máxima seguridade e eficacia do uso dos medica-mentos débese ter en conta a biodispoñibilidade, a tolerancia gastrointestinal, as interaccións, tanto entre fármacos adminis-trados simultaneamente, como entre fármaco e alimento, e os efectos adversos máis frecuentes facilmente recoñecibles (nivel IV) 1.

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /7

2 2 DEFINICIÓNS, ABREVIATURAS E PALABRAS CLAVEDefinicións/Medicamento - substancias que se utilizan ou se administran co obxectivo de restau-rar, corrixir ou modificar funcións fisiolóxicas do organismo ou para establecer un diag-nóstico médico 3.

Medicamento de uso humano - toda substancia ou combinación de substancias que se presente como posuidora de propiedades para o tratamento ou prevención de en-fermidades en seres humanos ou que se poida usar en seres humanos ou administrar a seres humanos co fin de restaurar, corrixir ou modificar as funcións fisiolóxicas exer-cendo unha acción farmacolóxica, inmunolóxica ou metabólica, ou de establecer un diagnóstico médico 4.

Principio activo - toda materia calquera que sexa a súa orixe (humana, animal, vexetal, química ou doutro tipo) á cal se lle atribúe unha actividade apropiada para constituír un medicamento. Son os que teñen actividade terapéutica 4.

Excipiente - materia que, incluída nas formas galénicas, se engade aos principios ac-tivos ou ás súas asociacións para servirlles de vehículo, posibilitar a súa preparación e estabilidade, modificar as súas propiedades organolépticas ou determinar as propieda-des fisicoquímicas do medicamento e a súa biodispoñibilidade 4.

Forma galénica ou forma farmacéutica - a disposición á que se adaptan os principios activos e excipientes para constituír un medicamento. Defínese pola combinación da forma en que o produto farmacéutico é presentado polo fabricante e a forma en que é administrada 4.

Medicamento xenérico - todo medicamento que teña a mesma composición cualitati-va e cuantitativa en principios activos e a mesma forma farmacéutica, e cuxa bioequi-valencia co medicamento de referencia fose demostrada por estudos axeitados de bio-dispoñibilidade 4.

Biodispoñibilidade - alude á fracción e á velocidade a que a dose administrada dun fármaco alcanza a súa diana terapéutica, o que implica chegar ata o tecido sobre o que realiza a súa actividade. Tómase como valor aproximado a concentración plas-mática do dito fármaco e compárase coa concentración plasmática que alcanza para ese mesmo preparado unha inxección intravenosa. Este cociente é o que chamamos biodispoñibilidade 5.

Vía de administración - ruta de entrada ou medio polo que os medicamentos son intro-ducidos no organismo 5.

Administración de medicamentos - dar a unha persoa unha única dose de medicamento 6.

Vía oral - vía de administración dos medicamentos no organismo a través da boca.

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /8

Manexo de medicamentos - recepción, almacenaxe, manipulación, subministración, administración, dirección e monitorización de medicamentos 6.

Monitorización de medicamentos - a comprobación, avaliación, observación e rexis-tro da administración de medicamentos incluídos resultados terapéuticos dos medica-mentos 6.

Reacción adversa medicamentosa (RAM) - calquera efecto nocivo, non desexado, non intencionado, dun medicamento que aparece a doses utilizadas en humanos con fins profilácticos, diagnósticos ou terapéuticos (OMS). A toxicidade, os efectos secundarios e os efectos colaterais son tipos de RAM.

Evento adverso (EA) - É a lesión ou dano non intencional que se produce a un doente como resultado dunha asistencia sanitaria e non da enfermidade de base do doente 5.

Evento adverso medicamentoso (EAM) - calquera dano resultante da administración dun medicamento.

Erro de medicación - son incidentes evitables que ocorren cando aos pacientes se lles dan medicamentos erróneos, na forma ou dose errónea, no momento non axeitado, debido a un erro no proceso de prescrición, dispensa e administración 7.

Abreviaturas / EA: evento adverso.

EAM: evento adverso Medicamentoso.

EOXI: estrutura organizativa de xestión integrada.

EX: exemplo.

GACELA: Gestión Avanzada de Cuidados de Enfermería Línea Abierta.

IANUS: historia clínica electrónica do Servizo Galego de Saúde.

NANDA: North American Nursing Diagnosis Association.

ºC: Grao centígrado.

OMS: Organización Mundial da Saúde.

RAM: reacción adversa medicamentosa.

VO: vía oral.

Palabras clave / Administración, oral, medicamento, comprobación, erro.

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /9

OBXECTIVOObxectivo xeral /Describir as accións que se deben seguir para a administración segura de fármacos por vía oral con fins preventivos, diagnósticos ou terapéuticos.

Obxectivos específicos 2, 6 /1. Estandarizar os criterios das actuacións dos profesionais para administrar por vía oral a medicación prescrita.

2. Administrar con seguridade os fármacos a través da vía oral.

3. Prever posibles complicacións derivadas da administración de fármacos por vía oral.

ÁMBITO DE APLICACIÓN

Di

Diagnósticos de enfermería relacionadosDiagnósticos NANDA 8.

− 00037 Risco de intoxicación.

− 00078 Xestión ineficaz da propia saúde.

− 00079 Incumprimento do tratamento.

− 00126 Coñecementos deficientes.

− 00162 Disposición para mellorar a xestión da propia saúde.

Poboación dianaEste procedemento é de aplicación a todos os usuarios do Servizo Galego de Saúde que precisen a administración de medicación por vía oral.

Profesionais aos que vai dirixidoEste procedemento é de aplicación para os profesionais pertencen-tes á rede sanitaria do Servizo Galego de Saúde.

3 3

4 4

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /10

DESENVOLVEMENTO DO PROCEDEMENTO5.1 Medios materiais /

224

225

226

227

Ámbito asistencial de aplicaciónEste procedemento é de aplicación na rede sanitaria do Servizo Gale-go de Saúde en todos os casos nos que o paciente precise adminis-tración de medicación por vía oral.

5 5Luvas non estériles.

Vasos unidose para medicación.

Xiringas ou dosificadores específicos para xaropes ou solucións.

Fármaco.

Auga/Solución axeitada segundo o tipo de fármaco.

5.2 Procedemento 1, 9. /- Comprobar a identidade do paciente, segundo o procedemento de aplicación no Ser-vizo Galego de Saúde.

- Respectar a intimidade do enfermo e gardar confidencialidade dos seus datos.

- Informar o paciente e/ou o coidador principal do procedemento que se vai realizar e solicitarlle a súa colaboración, se é posible, recalcando a súa utilidade, usando unha linguaxe comprensible e resolvendo as súas dúbidas e temores. No caso de pacientes pediátricos explicarlle o procedemento aos pais (Grao B).

- Valorar o estado de conciencia e a capacidade de deglutición do paciente; no caso de non poder tragar, avisar o seu médico, para cambiar, de ser o caso, a medicación por outra presentación.

- Solicitar o seu consentimento de forma verbal, sempre que sexa posible.

- Identificar os profesionais sanitarios que van intervir no procedemento.

- Seguindo os cinco principios de administración da medicación verificar: fármaco, dose, vía, hora e paciente correcto. Asegurarse de que non existe contraindicación ou alerxia ao fármaco.

- Comprobar a prescrición coa etiqueta do fármaco e que ambas as dúas están clara-

1

222

223

228

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /11

229

2210

2211

2212

2213

2214

2215

2216

2217

2218

2219

mente escritas. Comprobar ademais a data de caducidade (Grao B).

- Lavado hixiénico de mans ou uso de solución hidroalcohólica (Grao A nivel I).

- Poñer luvas non estériles en caso necesario.

- Preparar a medicación para a súa administración de forma individualizada.

- Comprobar se o medicamento se inxire con líquidos ou é para mastigar.

- Colocar o paciente en posición Fowler ou semisentado se fose preciso.

- Administrar a medicación proporcionándolle auga ou outro líquido (se está indicado) en cantidade suficiente, para que a medicación chegue ao estómago. Se o paciente ten dificultades na deglutición valorar a posibilidade (se non hai interaccións) de adminis-trar o fármaco mesturándoo cunha pequena cantidade de comida branda que lle guste á persoa (ex. iogur).

- Asegurarse de que a medicación administrada foi inxerida polo paciente (Grao B).

- Deixar o paciente en posición cómoda e axeitada, permitíndolle un doado acceso ao timbre e obxectos persoais.

- Realizar lavado de mans con xabón ou con solución hidroalcohólica.

- Valorar a tolerancia e os posibles efectos adversos e comunicarllos ao médico, se os houbese.

- Asinar a administración da medicación no lugar correspondente. Se a medicación non foi administrada por algunha razón, rexistralo.

5.3 Observacións /- As cinco condicións esenciais para reducir os erros son: identificar o paciente, verificar que o medicamento sexa o prescrito, a dose correcta, o horario e a vía de administra-ción indicada (Grao B) 1, 2, 9.

- Os medicamentos débenselle entregar directamente ao paciente e só se debe asinar a súa administración unha vez que os paciente o tomou.

- Na preparación da medicación a enfermeira debe reunir todos os elementos necesa-rios para que haxa as mínimas interrupcións no procedemento (nivel IV).

- Non extraer medicamentos dos envases ata que se vaian administrar 8.

- Asegurarse de se o fármaco se debe administrar antes, durante ou despois das comi-das 10, 11.

- A manipulación de axentes de quimioterapia débese facer con luvas, xa que existe o

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /12

potencial de absorción pola pel (nivel IV).

- A preparación e administración do fármaco executaraa o mesmo profesional 9.

- Preservar os comprimidos da humidade, luz e aire. Se non teñen rañuras non partilos pola dificultade de precisión de doses.

- Cando se administren con máis medicamentos o xarope tomarase en último lugar. En pacientes diabéticos comprobar o contido en azucre.

- As suspensións antiácidas non deben diluírse para permitir que recubran axeitada-mente a mucosa gástrica.

- A alteración dunha medicación pode provocar aumento da toxicidade, descenso da eficacia e inapetencia ou inestabilidade da medicación. Por exemplo se os fármacos de liberación prolongada son triturados a taxa de absorción altérase e pode conducir a unas concentracións máis altas e a efectos potencialmente tóxicos. Mentres que os fármacos con cuberta entérica, poden quedar inactivos ou incrementar a súa toxicidade (nivel III). Si se administran cápsulas por vía sublingual non deben perforarse 10, 11.

- A alteración da forma dos medicamentos (trituralos) non se debe realizar, salvo algun-has excepcións, logo de consulta ao farmacéutico ou médico responsable (Grao A).

- Se está indicado trituralo suxírese o uso dun morteiro de vidro ou triturador de pastillas ou doutro equipo axeitado, non poroso, que poida limparse doadamente e que evite a contaminación cruzada. Todos os equipos deben limparse e secarse despois de cada uso.

- Para triturar un medicamento, debe ter en conta que: (nivel IV)

· O proceso empregado non debe dar como resultado un medicamento cunha eficacia menor, un maior risco de toxicidade, ou unha presentación inaceptable para a persoa en termos de sabor ou textura.

· Os medicamentos de liberación retardada non deben ser triturados sen consul-tar co farmacéutico.

- O uso da presentación líquida pode ser considerada como unha opción alternativa á trituración dos medicamentos sólidos (Grao B).

- Para previr a aspiración, recoméndase que os pacientes con risco tomen a medicación sentados (Grao B).

- Revise as datas de caducidade e comprobe que o medicamento estea en perfectas condicións. Se observa calquera característica non usual como falta de etiqueta, nome ilexible, indicios de deterioración... devólvao ao Servizo de Farmacia 2.

- Se é a primeira vez que é administrado un medicamento estea alerta, en especial nos casos de hipersensibilidade coñecida a outros fármacos 2.

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /13

- Se existen dúbidas ante doses non usuais, efectuar dobre control con outro persoal do equipo.

- Sempre realizar dobre control cando se administren medicacións de alto risco, como digoxina, narcóticos e sedantes.

- Non administrar un fármaco en dilución (suspensións, efervescentes, etc.) ata que esta non sexa completa 12.

- Se se trata de comprimidos bucodispersables débense manter na cavidade oral ata a súa completa disolución 12.

- En función do fármaco utilizado, valorar os signos vitais, glicemia capilar, nivel de consciencia.. tras a súa administración 12.

- No caso de vómitos, valorar a absorción do medicamento. Se estes se producen antes de ½ hora consultar co médico a posibilidade de repetir a dose 12.

5.4 Rexistros /Realizaranse no aplicativo informático Gacela, Ianus, na folla de enfermería ou en cal-quera outro sistema de rexistro co que conte a unidade.

Deberase anotar medicamento administrado, dose, hora, e a resposta do paciente, así como os eventos adversos e/ou efectos secundarios se os houbese. No caso de non administrar algún medicamento, anote o motivo 2.

Rexistrar no plan de coidados do/da paciente as accións derivadas do procedemento.

5.5 Avaliación e seguimento /O presente documento será actualizado no prazo de cinco anos ou cando a evidencia científica poida afectar ao recollido no procedemento.

RESPONSABILIDADESAs accións derivadas da posta en práctica deste procedemento son responsabilidade do persoal sanitario do Servizo Galego de Saúde. A dispoñibilidade do procedemento e das ferramentas necesarias para a súa aplicación na práctica asistencial son responsa-bilidade da dirección do centro sanitario.

6 6

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /14

REFERENCIAS 13

Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios. (BOE 178, do 27 de xullo).* Véxase tamén a nota informativa sobre a dispo-sición transitoria cuarta.

Real decreto lei 9/2011, do 19 de agosto, de medidas para a mellora da calidade e co-hesión do sistema nacional de saúde, de contribución á consolidación fiscal, e de ele-vación do importe máximo dos avais do Estado para 2011. (Medidas relativas á presta-ción farmacéutica. Artigo 1. Modificación da Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios).

Real decreto lei 8/2010, do 20 de maio, polo que se adoptan medidas extraordinarias para a redución do déficit público. (BOE núm. 126, do 24 de maio). Ver Artigo 12 que modifica a Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios.

Real decreto lei 4/2010, do 26 de marzo, de racionalización do gasto farmacéutico con cargo ao Sistema Nacional de Saúde. (BOE núm. 75, do 27 de marzo). Ver disposición final segunda que modifica a Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios.

Lei 28/2009, do 30 de decembro, de modificación da Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios. (BOE núm. 315, do 31 de decembro).

Real decreto 1275/2011, do 16 de setembro, polo que se crea a axencia estatal Axen-cia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios e se aproba o seu estatuto (BOE núm. 229, do 23 de setembro).

Real decreto 1718/2010, do 17 de decembro, sobre receita médica e ordes de dispensa (BOE núm. 17, do 20 de xaneiro).

Orde SPI/3052/2010, do 26 de novembro, pola que se determinan os conxuntos de medicamentos, e os seus prezos de referencia, e pola que se regulan determinados as-pectos do sistema de prezos de referencia (BOE núm. 288, do 29 de novembro).

BIBLIOGRAFÍABibliografía referenciada /1. Manual de Protocolos y Procedimientos generales de enfermería. Hospital Univer-sitario “Reina Sofía”. RT-8 Administración de medicación por vía oral. Data de revisión: 27 Oct 2010. [Última consulta: 11/02/2013] Dispoñible en: http://www.juntadeandalucia.

8 8

7 7

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /15

es/servicioandaluzdesalud/hrs3/fileadmin/user_upload/area_enfermeria/enfermeria/pro-cedimientos/procedimientos_2012/rt8_admon_medicacion_via_oral.pdf

2. Guía para la administración segura de medicamentos. Servizo de Farmacia Hospita-laria. Unidade de Formación Continuada de Enfermería. Hospital Juan Ramón Jiménez, Huelva. Servizo Andaluz de Saúde. Consejería de Salud. Setembro de 2009. [Última consulta: 13/03/2013] Dispoñible en: http://www.codamedver.gob.mx/pdf/guiadmon-med.pdf

3. Tratado de medicina farmacéutica/[coordinadores], Gonzalo Hernández Herrero, Al-fonso Moreno González, Francisco Zaragoza García, Alberto Porras Chavarino.-Madrid: Médica Panamericana, DL. 2010 ISBN 978-84-9835-010-4.

4. Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios.

5. Hospital Juan Ramón Jiménez. Servizo de Farmacia Hospitalaria. Guía para la ad-ministración segura de medicamentos vía parenteral. [acceso 12 de marzo de 2013]. Dispoñible en: http://www.saludinnova.com/communities/seguridad/docs/download/Medicamentos/Gu%C3%ADa%20de%20administraci%C3%B3n%20segura%20de%20medi-camentos%20via%20parenteral.pdf

6. Best Practice. Administración y suministro de medicamentos por enfermeras en zo-nas rurales o aisladas. Reproducido do Best Practice 2000; 4(5):1-6. ISSN 1329-1874. Actualizado: 30-03-07.

7. Best Practice. Estrategias para reducir los errores de medicación en personas mayo-res. Reproducido do Best Practice 2009; 13 (2): 1-4. Edición: 09-12-2009.

8. NANDA Internacional. Diagnósticos Enfermeros: Definiciones y Clasificación 2009-2011. Editado por T. Heather Herdman. Elsevier. 2010.

9. Guía de Práctica Clínica de Seguridad del Paciente. Empresa Pública de Emerxencias Sanitarias. [Última consulta o: 11/02/2013]. Dispoñible en: http://www.enfermeriadeu-rgencias.com/documentos/documentos_interes/Guxa_Prxctica_Seguridad_del_Pacien-te-2ed.pdf

10. Felipe Novella C, Mingo Blanco M. “Algunas evidencias en técnicas y procedimientos de enfermería en Atención Primaria”. Boletín de Enfermería de Atención Primaria. Vol. VI, n.º 1. Ano 2011 ISSN 1989-6573. [Última consulta o: 11/02/2013]. Dispoñible en: http://gaptalavera.sescam.jccm.es/web1/gaptalavera/prof_enfermeria/boletines/boletin_enfer-meria6-1_2011.pdf

11. Best Practice Recommendations. The Joanna Briggs Institute. Autor: Norman

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /16

Stomski BHS (hons) (Febreiro 2010).

12. Documentación de enfermería. Hospital Xeral Universitario Gregorio Marañón. “Ad-ministración de medicamentos por vía oral”. Código: PD-GEN_80. Versión 3. Entrada en vigor: 1/03/2012. [Última consulta: 15/03/2012] Dispoñible en: http://www.madrid.org/cs/Satellite?blobcol=urldata&blobheader=application%2Fpdf&blobheadername1=Con-tent-disposition&blobheadername2=cadena&blobheadervalue1=filename%3DAdminis-traci%C3%B3n+de+medicamentos+por+v%C3%ADa+oral.pdf&blobheadervalue2=langua-ge%3Des%26site%3DHospitalGregorioMaranon&blobkey=id&blobtable=MungoBlobs&blo-bwhere=1310921668153&ssbinary=true

13. Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios. Lexislación. Última actualización: 7/03/2013. [Última consulta: 18/03/2013] Dispoñible en: http://www.aemps.gob.es/legislacion/espana/laAEMPS/general.htm

14. Niveis de evidencia. Wikipedia, a enciclopedia libre. [Última consulta: 18/03/2013]. Dispoñible en: http://es.wikipedia.org/wiki/Nivel_de_evidencia

15. Guía farmacoterapéutica. Hospital Universitario Central de Asturias (HUCA). [Última consulta: 11/02/2013]. Dispoñible en: http://www.hca.es/huca/web/contenidos/websde-partam/farmacia/guia.pdf

Bibliografía consultada /

- Rasika Jayasekara. Medication (Oral): Administratio. JBI Database of Evidencie Sum-maries. 2009.

- Otero López MJ, Bajo Bajo A (1999). Evitabilidad de los acontecimientos adversos in-ducidos por medicamentos detectados en un servicio de Urgencias (pp.796-805).

- Martín MT, Codina C.(2002). Problemas relacionados con la medicación como causa de ingreso hospitalario (pp.118:205-210). Med. Clin (Barc).

- Eneas 2005.

- Formas farmacéuticas y vías de administración de fármacos. Departamento de Far-macoloxía e Terapéutica. Facultade de Medicina. Universidade Autónoma de Madrid.

- Ferguson A. Administration of oral medication. Nursing Times. 2005. Nov 8;101 (45): 24-5.

- Rabadán MT, Flores MJ, Cayuela J, Cevidades MM, Valvuena R, Ruíz MT, Rodríguez M, Vervantes MD. Interacciones medicamentosas en la administración de fármacos dentro del proceso de enfermería. Enfermería Global 2002 1:1-23. [Última consulta:

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /17

13/03/2013]. Dispoñible en: http://www.um.es/eglobal/

- Manual de administración de medicamentos. Xerencia da Área de Saúde de Badaxoz. Junta de Extremadura. 1.ª Edición. 2003 http://www.areasaludbadajoz.com/datos/far-macia/MANUAL_DE_ADMINISTRACI%C3%93N_DE_MEDICAMENTOS_%2025_Nov_2004.pdf

ANEXOSAnexo I: Normas xerais de prescrición de medicamen-tos 15 /Co obxecto de evitar erros é imprescindible que a orde médica sexa debidamente cum-prida en todos os seus apartados.

Toda prescrición debe conter: 2

A. Os datos identificativos do paciente (número de historia clínica, nome, localización e servizo), diagnóstico e posibles alerxias.

B. Nome do medicamento:

· Recoméndase prescribir por principio activo.

· Non incluír abreviaturas.

· Nome completo do medicamento especialmente cando existan varias presen-tacións.

C. Dose:

· Evitar os decimais (200 mg, mellor que 0,2 g).

· Utilizar sempre unidades de peso ou volume (paracetamol 500 mg, en lugar de paracetamol un comprimido). Evitar unidades de medida pouco precisas (culleradas…).

· Non utilizar abreviaturas de unidades pouco habituais.

D. Forma farmacéutica: indicar se se trata de comprimidos, ampolas etc.

E. Vía de administración: oral, intravenosa…

F. Pauta posolóxica: especificarase de forma clara que non induza a erro.

Se é o caso indicarase a duración do tratamento.

G. Nome, sinatura e número de colexiado do médico que prescribe.

H. Data e hora.

9 99 9

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /18

É moi importante a actualización das ordes terapéuticas dos pacientes ingresados e recoméndase que se faga como mínimo unha vez á semana.

Evitar ordes verbais (que só estarían xustificadas en casos de extrema urxencia médi-ca) 2, 9.

Anexo II: orde e mantemento do stock de medicación15 /

Ordenar os medicamentos por forma farmacéutica, orde alfabética e dose.

Os medicamentos manteranse de xeito que se asegure a súa correcta identificación (débese visualizar: principio activo, nome comercial, dose, data de caducidade e lote de elaboración), permanecendo no envase orixinal, sempre que sexa posible. Non cortar os blísteres.

Recoméndase non ter na mesma caixa máis dun medicamento.

Os medicamentos de alto risco, han de estar separados do resto da medicación, co-rrectamente identificados e diferenciados cun distintivo a poder ser de cor rechamante.

Os medicamentos estupefacientes débense manter no armario independente pechado con chave. Verificación de existencias diariamente.

Os medicamentos termolábiles débense conservar en neveira con rexistro de tempera-tura diaria (2 ºC – 8 ºC).

Os medicamentos fotosensibles débense conservar protexidos da luz.

Anexo III: educación ao paciente e/ou familia 1 /

Ensinarlle ao paciente e/ou familia as características xerais dos fármacos (para que serven), as reaccións adversas máis frecuentes e efectos secundarios máis comúns.

Se a medicación pode danar o esmalte dos dentes ou irritar as mucosas orais debe beber suficiente auga despois da medicación.

Se a medicación ten mal sabor, indicaráselle ao paciente que chupe uns cubiños de xeo para enmascáralo.

Manter a pauta prescrita sen alterala, así como o tempo de duración da mesma, xa que o seu non cumprimento pode alterar os resultados esperados da terapia.

Que facer se esquece unha dose.

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /19

Explíquelle que a medicación se debe administrar coas comidas para evitar a erosión da mucosa gástrica (a menos que a indicación sexa co estómago baleiro).

Indicar como almacenar e conservar os fármacos.

Lembrarlle que os fármacos non utilizados deben ser devoltos á farmacia para a súa boa xestión como residuo perigoso e nunca deben ser almacenados na casa ou admi-nistralos a outra persoa.

Lembrarlle que nunca deben baleirar o contido das cápsulas, partir e/ou mastigar os comprimidos con protección entérica, nin os de absorción rápida, xa que a acción do fármaco queda alterada.

Antes de triturar un medicamento deben consultar a súa ficha técnica. Algúns medi-camentos como os de liberación retardada non deben ser triturados sen consultar co farmacéutico.

Manter a pauta prescrita sen alterala, así como o tempo de duración desta, xa que o seu non cumprimento pode alterar os resultados esperados da terapia.

Que facer se esquece unha dose.

Explíquelle que a medicación se debe administrar coas comidas para evitar a erosión da mucosa gástrica (a menos que a indicación sexa co estómago baleiro).

Indicar cómo almacenar e conservar os fármacos.

Lembrarlle que os fármacos non utilizados deben ser devoltos á farmacia para a súa boa xestión como residuo perigoso e nunca deben ser almacenados na casa ou admi-nistralos a outra persoa.

Anexo IV: formas farmacéuticas de administración por vía oral 3 /

LÍQUIDAS

A RFE define formas líquidas para a vía oral como solucións, emulsións ou suspensións que conteñen un ou máis principios activos nun vehículo apropiado.

As formas líquidas son mellor aceptadas por nenos e anciáns por ser máis doados de inxerir que outras formas e presentar frecuentemente un gusto agradable ao incorporar edulcorantes, saborizantes e aromatizantes.

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /20

O inconveniente máis importante é a súa maior inestabilidade física, química e micro-biolóxica.

As formas de presentación das preparacións líquidas para vía oral son: xaropes, solu-cións, emulsións e suspensións, pos e granulados para solucións e suspensións, gotas orais, pos para gotas orais, xaropes e pos granulados para xaropes.

XAROPES - son preparacións acuosas viscosas que conteñen azucre disolvido nun-ha concentración superior ao 45 %. As alteracións máis frecuentes nos xaropes son o investimento ou hidrólise da sacarosas para dar frutosa e glicosa, a contaminación bacteriana e fúnxica por dilucións da concentración e a cristalización do azucre. Para evitar estas alteracións débense manter en recipientes ben pechados, en lugares fres-cos e secos.

ELIXIRES - sistema disperso homoxéneo que emprega como vehículo unha mestura hidrohalcohólica edulcorada (ata o 20 %).

GOTAS ORAIS - son preparacións líquidas de pequeno volume de fármacos xeralmente potentes que requiren pequenos volumes de dosificación.

Responden a solucións ou suspensións e poden conter concentracións de alcohol ele-vadas, de ata un 50 %.

EMULSIÓNS - as emulsións empregadas na administración de medicamentos adoita ser de fase externa acuosa. Non debe conter máis dun 40 % de fase oleosa para evitar que a viscosidade sexa excesiva. Os aceites utilizados son o rícino, fígado de bacallau ou a parafina.

SUSPENSIÓNS - formas farmacéuticas líquidas de administración por vía oral, que contén un ou máis fármacos en suspensión. Non caso dous fármacos pouco estables, existe a posibilidade de poder ser preparadas de forma extemporánea.

COLUTORIOS - solucións acuosas ou viscosas para o tratamento tópico de afeccións bucais. A súa composición inclúe edulcorantes non carioxénicos, xelificantes e axentes reguladores de pH para manter a neutralidade. A súa aplicación realízase cunha espá-tula ou pincel incorporado no tapón.

ENXAUGADURAS E GARGARISMOS - formúlanse de forma similar aos colutorios, pero sen viscosizantes, ás veces como formas sólidas (pos ou comprimidos) que se disolven en auga para a súa utilización. Utilízanse para realizar unha asepsia da cavidade bucal ou da zona orofarínxea.

SÓLIDAS

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /21

As formas sólidas presentan unha maior estabilidade química debido á ausencia de auga, o que lles confire tempos de reposición máis longos. Ademais, estas formas ga-lénicas permiten resolver posibles problemas de incompatibilidades, enmascarar sabo-res desagradables e ata regular a liberación dos principios activos.

Inconvenientes: é máis difícil o axuste da dosificación; produción industrializada máis complexa.

As formas farmacéuticas sólidas máis frecuentes para administración oral son:

POS E GRANULADOS - os pos para uso oral son preparacións que conteñen partículas sólidas, independentes e secas, cun tamaño variable. Poden conter un ou máis prin-cipios activos e ser formuladas con ou sen excipientes. Os excipientes utilizados con maior frecuencia son diluíntes, humectantes, lubrificantes e, se é necesario, colorantes e aromatizantes.

Os granulados son preparados sólidos obtidos por agregación de pos. A súa formula-ción require, xunto cos excipientes mencionados para pos, a presenza de excipientes aglutinantes e disgregantes.

CÁPSULAS - son formas sólidas de administración por vía oral nas que unha mes-tura de principio activo e excipientes de consistencia sólida, líquida ou semisólida se incorpora no interior dunha envoltura ou cuberta de xelatina, amidón ou celulosa. Son formas farmacéuticas que responden a presentacións en doses únicas.

Dependendo da composición e morfoloxía da cuberta, distínguense cápsulas amilá-ceas e cápsulas xelatinosas.

As cápsulas amiláceas, tamén chamadas selos ou discos, están elaboradas con pan ácimo (fariña de arroz). A súa utilización está practicamente restrinxida á dosificación maxistral de principios activos que sexan estables fronte ao osíxeno e a humidade.

As cápsulas xelatinosas elabóranse a partir dunha mestura de xelatina, un plastificante (xeralmente glicerina ou sorbitol) e auga (mestura glicero-xelatina). Dependendo da pro-porción de xelatina e plastificante, obtéñense cápsulas brandas ou duras.

COMPRIMIDOS - son unha forma farmacéutica sólida, obtida por compactación me-cánica dunha mestura pulverulenta, que contén unha dose do principio activo e exci-pientes adecuados para facilitar a compactación, como diluíntes (achegan volume), aglutinantes (facilitan a unión das partículas), disgregantes (aceleran a disgregación) e lubrificantes, con propiedades antiadherentes (melloran a fluidez do granulado, reducen friccións interparticulares e evitan a adherencia do po a matriz e punzóns). Opcional-mente, segundo o tipo de comprimidos, poden utilizarse outros excipientes tales como absorbentes e absorbentes, colorantes, aromatizantes, edulcorantes, humectantes etc.

Constitúe unha forma farmacéutica de elección para a vía oral pola súa facilidade de administración, a exactitude de dosificación, unha elevada estabilidade ao tratarse dun produto seco e o baixo custo relativo. Non obstante, non resultan axeitados para fárma-

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /22

cos líquidos ou delicuescentes, a non ser que se trate de doses baixas. Tampouco son as formas farmacéuticas mellor aceptadas por pacientes pediátricos e xeriátricos.

Ademais dos comprimidos típicos, de administración por vía oral, existen outros tales como: sublinguais, efervescentes, para implantación, bucais, mastigables, etc.

Entre os métodos de elaboración dos comprimidos poden citarse a granulación por vía húmida, por vía seca e a compresión directa, que é o máis simple e rápido, e o que se adoita seguir se as características reolóxicas do granulado ou po o permiten.

COMPRIMIDOS ESPECIAIS:

Efervescentes: un método para disgregar o comprimido é formulalo con carbonatos e bicarbonatos xunto cos ácidos (tartárico) e en presenza de auga prodúcese efervescen-cia que provoca a disgregación instantánea. Hai que evitar a humidade durante todo o proceso de elaboración e almacenamento.

Bucais: destinados a disgregarse de forma lenta na boca para exercer unha acción local, fundamentalmente antiséptica e anestésica, ou sistémica. Utilízase a sacarosa como diluínte, e para conseguir un aumento do tempo de disgregación, úsase goma arábica, tragacanto e metilcelulosa.

Sublinguais: para medicamentos nos que se desexa evitar o paso polo estómago, o efecto de primeiro paso e búscase unha acción rápida (nitratos orgánicos antianxino-sos). Utilízanse comprimidos que se disolven debaixo da lingua absorbéndose directa-mente (formulación flash). Ten o inconveniente de ser exclusivamente permeable ao paso de substancias non iónicas, moi liposolubles. Isto fai que só poidan administrarse por esta vía fármacos de gran potencia terapéutica como a nitroglicerina ou o isosorbi-de. Utilízase para conseguir unha acción terapéutica rápida ou para fármacos que po-súan un alto Grao de metabolización hepática, se degraden polo zume gástrico ou non sexan absorbidos por vía oral. Non obstante tamén se atopan no mercado presenta-cións por comodidade do usuario.

Pastillas: son preparacións sólidas presentadas en doses únicas, destinadas a ser chupadas, disolvéndose ou disgregándose lentamente na boca, para obter, xeralmente, unha acción local na cavidade bucal e na garganta. Contén un ou máis principios acti-vos, xeralmente nunha base aromatizada e con gran proporción de azucre. Distínguen-se pastillas duras, brandas e mastigables.

Formas recubertas: son formas obtidas mediante o recubrimento de núcleos, habitual-mente comprimidos, con diversos fins: evitar efectos indesexables do fármaco a nivel gástrico, impedir a degradación do fármaco, ben sexa debida ao ataque do contido gás-trico ou a diversos axentes, como a luz, aire, humidade, etc., enmascarar as caracte-rísticas organolépticas desagradables, mellorar a aparencia final da forma galénica ou controlar a liberación do fármaco nun lugar determinado do tracto gastrointestinal.

Existen, basicamente, dous tipos de recubrimento:

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /23

· Draxeado ou recubrimento con azucre, é o método clásico. Consiste en aplicar sobre os núcleos múltiples capas dun xarope de sacarosa ata redondealos, obténdose a forma definitiva ou comprimido.

· Recubrimento pelicular. Consiste en aplicar unha película moi delgada e unifor-me dun polímero sobre a superficie dos núcleos. Cando a forma farmacéutica que se recobre son comprimidos denomínase comprimidos con cuberta pelicular ou compri-midos peliculares.

Anexo V: recomendacións para o emprego de distintas presentacións orais /

Preservalos da humidade, da luz e do aire.

Se os comprimidos non teñen rañura non partilos pola dificultade de precisión de dose.

Esperar ata que as formas efervescentes se disolvan completamente.

Se se administran comprimidos por vía sublingual vixiar que non se traguen.

En persoas con dificultades para deglutir esmagaremos os comprimidos e mestu-rarémolos con auga ou zume, 15-30 cc en adultos e entre 5-20 ml en nenos, depen-dendo do peso.

Comprimidos

Non triturar nin quitar a cápsula protectora porque se pode modificar o lugar de absorción e provocar efectos non desexados.

Administrar xunto con auga e co estómago baleiro para asegurar un tránsito rápido cara ao intestino.

Non administrar con leite ou substancias alcalinas posto que estas desintegran prematuramente a cuberta protectora.

Se se administran cápsulas por vía sublingual non se deben perforar.

Draxeas e cápsulas

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /24

Cando se administre xarope con máis medicamentos, o xarope tomarase en último lugar.

En pacientes diabéticos comprobar o contido de azucre e no caso dos nenos o contido de alcohol.

Xaropes

Axitar ben antes de administrar para evitar que partículas do principio activo queden no fondo.

As suspensións antiácidas non deben diluírse para permitir que recubran axeita-damente a mucosa gástrica.

Suspensións

Administralos inmediatamente despois da disolución.

Pos

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /25

Anexo VI: Diagrama de fluxo /

PROCEDEMENTO DE ADMINISTRACIÓN DE MEDICACIÓN DE VÍA ORAL

/ /26

Asegurarse que a medicación administrada foi inxerida polo paciente15

14

Deixar o paciente en posición cómoda e axeitada con acceso ao timbre

Admnistrar a medicación proporcionándolle agua ou outro líquido. Se o paciente ten

dificultades na deglución valorar administrar o fármaco cunha pequena cantidade de

comida branda (ex. iogur)

16

Realixar hixiene de mans rutineiro ou con solución hidroalcohólica17

Valorar tolerancia e posibles efectos adversos. Comunicar ao médico se os

houbese

18

Asinar a administración da medicación no lugar correspondente19

Medicación oral administrada axeitadamente

Procedementos

Asistencia Sanitaria

D

Servizo Galego de Saúde

31