Prilog Proucavanju Anticke Prolsosti Vojvodine

8/13/2019 Prilog Proucavanju Anticke Prolsosti Vojvodine

1/7

Ugljesa li UDC: 904 (497.113) ,,00/03v v vPRILOG PROU VNJU NTI KE PROSLOSTIVOJVODINE

Teritorija danasnje Vojvodine (Srem, Banat, Backa)nije cinila posebnu celinu pod Rimljanima. Sremje bioukljucen u rimsku provincijsku upravu, Banat vrlo kratko,a Backa nikada nije ulazila u rimsku provincijskuorganizaciju. Do definitivnog ucvrscenja rimske vlastina podrucju Srema doslo je posle slamanja velikog dalmatinsko-panonskog ustanka 6-9. g. n. e, da bi 10. g. n.e. Ilirik bio podeljen na dye nove provincije: IllyricumSuperius (Dalmacija) i Illyricum Inferius (Panonijaj.?

Teritoriju Panonije podelio je car Trajan (izmedu103. i 107. godine), tako daje danasnji Srem pripaoprovinciji Donja Panonija (pannonia Inferior). doba Dioklecijana, provincijaPannonia Inferior je takode podeljena na nekoliko manjih oblasti, ali je Srem opet ostaou granicama jedne provincije, ovoga puta Druge Panonije (pannonia Secunda).

Prva sistematska arheoloska istrazivanja na teritoriji Srema organizovana su devedesetih godina veka, a njima su rukovodili Josip Brunsmid,AlojzHitrek iSime Ljubic.'

Epigrafski spomenici iz Panonije prvi put su objavljeni u zbirci Corpus inscriptionum latinarum (CIL)vol. III (1873-1902). Nikola Vulic4 je u pocetku sa A.Premersteinom i F.Ladekom. a docnije samostalno, revidirao stare i objavljivao nove natpise u publikacijamaSpomenik Srpske kraljevske akademije i Jahreshefte desosterreichischen archiiologischen Institutes in Wien

Kasniji radovi V Hofilera i B. Sarie, nadovezujucise na Brunsmidov popis kamenih spomenika, predstavljaju polaznu tacku za proucavanje kamenih spomenika u Panoniji.?

Studija Vojvodinau rimsko doba akademikaN. Vulica, objavljena u monografiji Vojvodina I, u celini jeposvecena antickoj proslosti Vojvodine, a, imajuci u vidu cinjenicu daje teritorija Sremabilanajduze u poseduRimljana i da se uvek nalazi la u granicama jednerimske provincije, najvise podataka iz navedene studijeodnosi se na Srem.

Kada su u pitanju tragovi rimskog zivotau Banatu,autor studije konstatuje da su retki.?

Sredinom I v. n. e, ujedinjena dakogetska plemenapredvodena Boirebistom prelaze na zapadnu Tisu i pokoravaju keltska plemanaTauriska i Boja.oPosle toga,danasnja Backa spojena je sa Dakijom, a Dacani supredstavljali veliku opasnost za Rimljane. isto vreme,oblastizmedu Tise i Dunavanaseljava sarmatskoplemeJaziga, koje je koristilo svaku priliku za prelazakDunava i pljacku rimske teritorije. Krajem I. i pocetkom II.v. n. e, rimska polit ika prema Jazigima u vreme Domicijana (81-96. g.), a narocito Trajana (96-117. g.), dobija ofanzivan karakter. Posle Trajanove smrti, Jaziginastavljaju da pustose severozapadnu Gomju Meziju, ito preko teritorije zapadnog Banata. Na kratko, mir saJazigima sklopio je 175. godine Marko Aurelije.P Posle rimskog napustanja Dakije oko 272. godine, u dobaAurelijana, napadi Jaziga i ostalih varvarskih plemenapostaju sve ucestaliji.

Jedno od pitanja koje je zanimalo domacu naukujeste i Konstancijevo ratovanje 358-359. godine. Onoje vecim delom bilo vezano za teritoriju Backe i pohodeprotiv slobodnih Sarmata, Limiganata i Jaziga, ali i dru-gih sarmatskih plemena koja su zivela izmedu desneobale Tise i Dunava. Konstancije je prvo porazio Limigante na desnoj obali Dunava, a potom, presavsi Dunav,Amicenze i Pikenze.

Studija Srem u najstarije doba je Vuliceva studijaposvecena antickoj proslosti Srema. Podaci saopsteni unjoj su raznovrsni i odnose se na plemena iz predrimskog perioda, peregrinskezajednice, gradska naselja, komunikacije i sremsku deonicu panonskog limesa.

Vulic konstatuje postojanje plemena Amantina, Breuka, i Skordiska. Onje ocigledno, izostavio postojanje malog plemena Komakata, plemena tracko-ilirskeonomastike, koje je nastanjivalo oblast izmedu Breuka iAmantina.

Posle slamanja dalmatinsko-panonskog ustanka dolazi do postupnog formiranja limesa, dakle odbrambenog pojasa koji se sastojao iz niza manjih utvrdenja,medusobnopovezanih suvozemnim i vodenim komunikacijama. Tako je paralelno sa izgradnjom kastruma,

61


2/7

RAD MUZEJAVONODINE 49

teklo i njihovo povezivanje putevima, ali i kanalima. ?Prvi put je vodio od Zemuna prema Sremskoj Mitrovicii dalje do Vmkovaca, a drugi se prostirao uz Dunav ivodio je od Zemuna do Osijeka.

Prvi odbrarnbeni pojas cinili su sledeci kastrumi naDunavu: Taurunum (Zemun), Burgenae (Novi Banovci), Rittium (Surduk), Acumincum (Stari Slankarnen),Cusum (petrovaradin), BononiaMalata (Banostor), Cuecium TIok , Cornacum (Sotin) i Teutoburgium (Dalj).18

Utvrdenjima na desnoj obali Dunava treba pridruziti i Onagrinum (dan. Begec) na levoj obali, koji je biopristaniste za brodove i nalazio se nasprarn danasnjegBanostora (Bononia Malara .

U sklopu limesa postojale su i dye postaje (muttatio): Noviciani i Altina.Saznanja rimskimstarinarna, koje Vulic nabraja ianalizira u Vojvodini i Sremu danas su znatno sira.

Sirmiumje, uz Bassianae, predstavljao jedino gradsko naseljena podrucju Srema. Jos vaznijeje daje Sirmium, u odredenim vremenskim periodima, bio jedanod najznacajnijih gradova Carstva.

Do vremena vladavine dinastije Flavijevaca nemavesti 0 njemu, a od t se pominje kao colonia FlaviaSirmiensium.P Grad je , po svemu sudeci, dobio statuskolonije pod Flavijevcima, najverovatnije pod Domicijanom (81-96), kadaje i postao veoma znacajna vojnabaza.i U starijoj istorigrafiji (Domazsewski) bilo jeprisutno glediste po kojem je u Sirmiumu postojala carinska stanica, nastalo na osnovu pretpostavke da se udoba Domicijana i na pocetku vlasti Trajana Sirmiumnalazio u sastavu provincije Gornje Mezije.

U pogledu politickog znacaja Sirmiuma, ne mozese zaobici cinjenica da su u njemu rodeni sledeci imperatori: Decije Trajan (249-251), Aurelijan (270-275),Prob (276-282), MaksimijanHerkulije (286-310) i Gracijan (367-383), te da su u njemu okoncali zivote Marko Aurelije (161-180),KlaudijeGotski (268-270) i Prob(276-282).26

Kasnije, u doba hriscanstva, gradje opet dobio znatniju ulogu, ne sarno kao srediste vladicanstvavee i kaomesto odrzavanja nekoliko crkvenih sabora.'?

Slobodno se moze reci daje urbanisticka strukturaSirmiuma do 1957. godinebila gotovo nepoznata. Teksu istrazivanja iz perioda 1957-1960. dokazala da se navecem delu danasnje Sremske Mitrovice prostiralo anticko naselje, koje je bilo zasticeno gradskim bedemima.Istrazivanja iz 1969. godine imala su za cilj rekognosciranje puteva Sirmium-Bassianae i Sirmium-Bononia,62

ISTORIJA

kao i utvrdivanje kontura kastruma kod danasnjeg Banostora.

Prva istrazivanja Bassianae (Donji Petrovci) vrsioje jos 1882. arheolog Ljubic, ali uz sasvim skromnerezultate, posto su tada otkriveni sarno neznatni tragovirimskog naselja. Naredna etapa istraZivanja Donjih Petrovaca pocinje 1935. godine i tadaje dokazano postojanje varosi.

Kasnija istrazivanja, narocito istrazivanja S. Dusanica, potvrdila su i prosirila Vuliceva saznanja 0 ovomrimskom naselju u istocnom Sremu.

Danas se osnovano smatra da su Basianae, verovatno 124. godine, prerasle iz civitas Scordiscorum u municipium Bassianae, dokje rang kolonijenajverovatnijedobijen pod carem Karakalom 214. godine.Anticka proslost Vojvodine nije sistematski i planski istrazivana do danasnjih dana, a proslo je skoro sedamdeset godina od izdanja studije Vojvodina u rimskodoba u monografiji Vojvodina u kojoj su sabrani svi vafuij i nalazi.

Pojedinci poput A. fon Premerstajna, F Ladeka, FMilekera, B Jankulova, prof. dr M. Grbica, posebnoakademika Nikole Vulica i drugih ucinili su mnogo naotkrivanju, publikovanju i upoznavanju nalaza antickihrimskih i drugih starina.

Situacija se nije sustinski promenila do danas, je rse, na primer, na podrucju Sirmiuma uglavnom vrse arheoloska istrazivanja koja su zastitnog karaktera.P

Imajuci sve to u vidu, bilo bi veoma korisno ucinitibar napor i pristupiti publikovanju svih postojecih nalaza i istrazivanja, na onom tragu na kojem je bila i zamisljena monografija Vojvodina 33

Nazalost, monografija Vojvodina ostalaje sarno naprvom tomu koji prikazuje geomorfoloski sastav i geopoliticki znacaj Vojvodine, reljef i klimatske odlike,kao i proslost u praistorijskom, rimskom i vizantijskomperiodu.

Na ovaj nacin bi od zaborava bila otrgnuta dela naucnika i istrazivaca koji su jednim delom spomenuti uovom radu, a kojima dugujemo mnogo, tacnije nekaprvanaucno utemeljena i dugo koriscena saznanja. Istovremeno bi i kasnija dostignuca, kao i njihovi autori nasliodraz u ovako zamisljenom izdavackom poduhvatu.


3/7

PRILOG PROUCAVANJU ANT1CKE PROSLOSTI VONODINE

NAPOMENE

UGLJESA BELIe

I U starijoj istoriografiji Domazsewski i Kipert bilo jeprisutno misljenje da je granica Gomje Mezije islamnogo sevemije i da se Banat nalazio u okviru teprovincije. U vezi sa tim, N. Vulic navodimisljenjeJ. Marquardta, po kojem je Banat pripadao provinciji GomjaMezija Moesia Superior , ali sa punoraz loga i surnnja u njega. Up. 0 tome: N. Vulic,Vojvodina u rimsko doba Vojvodina I, Novi Sad1939, str. 61. U daljem tekstu: N. Vulic, Vojvodina.Kasnije, posle prvog pohoda cara Trajana na dackog kralja Decebala, Rim1jani su ostvarili kontrolu u juznom Banatu, pa je osnivanje provincijeDakije, na kratko, obezbedilo sigumost rimske granice. Cinjenica da u Banatu nisu otkriveni tragovidackih trupa, ali jesu opeke sa zigovima gomjomezijskih legija, upucuje na zakljucak da su nekamanja utvrdenja na levoj obali Dunava ipak pripadala pomenutoj provinciji, tj. da su, posle napustanja Dakije 270-272. zajedno sa utvrdenjima nadesnoj obali cinila deo jedinstvenog odbrambenog sistema Rimljana. Sigurno je da su neka odutvrdenja podigli Konstantin i Konstancije, koji suratovali sa Sarmatima u Banatu. Ne treba isljucitini mogucnost da je oblast juznog Banata bila podmezijskom ojnom komandom sve do 107. godine iosnivanja provincije Dakije. Up. 0 tome: M. Mirkovic, Rimski gradovi na Dunavu u Gornjoj Me-ziji Beograd 1968, str. 9-10. U daljem tekstu: M.Mirkovic, Rimski gradovi.

2 Granica izmedu dye nove provincije isla je nestojuzni je od Save, a ter itorija provincije Panonijeobuhvatala je danasnji Srem sa panonskim plemenima u zapadnom delu i keltskim Skordiscimana krajnjemjugoistoku.o pokoravanju Panonaca i literaturi tom pitanjuup.: M. Mirkovic, Rimsko osvajanje i organizacijarimske vlasti Istorija srpskog naroda I, Beograd1980, str. 70-72. U dal jem tekstu: M. Mirkovic,Rimsko osvajanje.Nezaobilaznu literaturu za istoriju rimske provincije Panonije predstavljaju i sledeca dela: A Mocsy, Die Bevolkerung von Pannonien bis zu denMarkomannenkriegen Budapest 1959; A Mocsy,Pannonia RE Suppl. IX, Stuttgart 1962; A Mocsy, Pannonia and Upper Moesia London 1974.Veoma je korisna i sinteza The Archaeology of

omanPannonia ed. A Lengyel and GT.B. Ra-dan, Budapest 1980.

3 Veci deo istrazivanja Brunsmida, Hitreka i Ljubicabio je vezan za dasnju Sremsku Mitrovicu Sirmiurn i Donje Petrovce Bassianae . Rezultati njihovih istrazivanja objavljivani su u Vjesniku Hrvat-skog arheoloskog drustva u Zagrebu u daljemtekstu Vjesnik HAD .

4 AkademikN. Vulic 1878-1945 bio je jedan od prvihskclovanih istoricara starog veka i arheologa uSrbij i koji se bavio ovom problematikom. U raduce se cesto navodit i njegovo ime i citirat i njegoviradovi vezani za anticku proslost Vojvodine, prim.autora.

5 Up. N. Vulic s Ant. fon Premerstajnom , Antickispomenici u Srbiji Spomenik SKAXXXVIII, drugi razred knj. 34, Beograd 1900, str. 14-58; N. Vulie s Ant. von Premerstajnom i F Ladekom , Anti-cki spomenici u Srbiji II, Spomenik SKAXXXIX,drugi razred knj. 35, Beograd 1903, str.43-88.

6 Up. M. Mirkovic, Ekonomsko socijalni razvoj u i veku Istorija srpskog naroda I, Beograd 1980,nap. 3, str.78-79. U daljem tekstu: M. Mirkovic,Ekonomsko socijalni razvoj.

7 Videti V Hoffiler- B. Saria, Antike Inschriftenaus Jugoslavien Zagreb 1938.

8 Rec je 0 monografiji koja je objavljena u NovomSadu 1939. Prvi tom ijedini zove se Vojvodina od najstarijih vremena do Velike seobeprim. autora.

9 Spominje nadgrobni spomenik iz Kovina, opeke sazigovima iz Banatske Palanke, dva natpisa i dostaopeka sa zigovima iz Vrsca, v.N. Vulic, Vojvodinastr. 75. Od vremena Vuliceve smrti 1945 , broj otkrivenih rimskih starina, kao i saznanja rimskojvlasti u Banatu se uvecao. U tom kontekstuje i dalje dragoceno delo M. i D. Garasanin, Arheoloskanalazista u Srbiji Beograd, 1951, koje sadrzi katalog arheoloskih nalazista sa arheoloskom kartom.

10 plemenima Tauriska i Boja, kao i teritoriji nakojoj su ziveli up. F Papazoglu, Srednjobalkan-skaplemena upredrimsko doba Sarajevo 1969,str. 279-281, kao i 0 Boirebisti Burebisti ,v. Isto, str. 255- 261.

11Vulic u Vojvodini navodi hronologiju sukoba Rimljana i Jaziga.

63


4/7

RAD MUZEJAVONODINE 49

12 Jazigi su se obavezali da ce vrati ti sve rimske zarobljenike, a uz to ce dati osam hiljada konjanika kaovojnu pomocRimu. Oni su dobili dozvolu da ploveDunavom, ali ne i da nastanjuju dunavske ade. Up.N. Vulic, Isto, str. 63--64 i M. Mirkovic, Rimskoosvajanje, str. 89-90.

13 N. Vulic je objavio dva rada vezana za Konstancijevoratovanje u Backoj: Ratovanje cara Konstancija ud n snjoj Backoj, Iz Amijana Marcelina XVII iXIX knjige, Glasnik Istorijskog drustva u NovomSadu 1 GIDNS), 1928, str. 23-36; Ratovanje caraKonstancija u danasnjoj Backoj, GIDNS II, 1929,str. 16-23. Prva studijaje prevod Rerum gestarumlibri XXXI Amijana Marcelina, dok je druga studija, zapravo, kriticka analiza pomenutog Amijanovog dela. 0 Konstancijevom pohodu up. i D.Dimitrijevic, Sarmati i Rimljanii, Sajkaska I, NoviSad 1975. i L Sekeres, Problem takozvanih rimskih sanceva u Backoj, Odbrambeni sistemi u praistoriji i antici na tlu Jugoslavije, Materijali XXII,Novi Sad 1986.

14Raspravljajuci 0 stavuAmijanaMarcelina da suAmicenzi i Pikenzi Limiganti, N. Vulic oba plemenavezuje za Skordiske. U kasnijoj studiji Srem unajstarije doba, GIDNS III, 1930, Vulic, govorecio Akuminkumu Acumincum) pominje postojanjekeltskog utvrdenja i keltskog novca. Petar Petrovic, slicno Vulicu, smatra daje rimskom utvrdenjuu Starom Slankamenu prethodio skordisticki opidum odkojeg su dokumentovani delovi bedema inekih gradevina od trosnog materijala ). Up. P.Petrovic, Rimski l imes na Dunavu u Donjoj Panoniji, rusk gora u anticko doba, Novi Sad 1995,str. 23. U daljemtekstu P.Petrovic, Rimski limes. 0Akuminkumu kao delu peregrinske zajednice Skordiska civitas Scordiscorum), up. i D. Srejovic,Arheoloski leksikon, str. 30 i D. Dimitrijevic, Protoistorijskianticki Acumincum, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti6,Novi Sad, str. 269-279.

15 Breuci i Amantini su ilirskog porekla, dok su Skordisci keltskog. Prvi su ziveli u istocnoj Slavonijidan. Vinkovci) i zapadnom Sremu, drugi od Savena sever prema Dunavu, a Skordisci u okolini danasnje Rume. Up. 0 tome, pored Srema, i sledeculi teraturu: M. Budimir i M. Flasar, Anticki stanovnici Vojvodine I, Amantini, Sremski Karlovci1929, str. 165-175; M. Budimir i M. Flasar, Anticki stanovnici Vojvodine II, Breuci, GIDNS III,

64

ISTORIJA

Novi Sad 1930, str. 9-21; A M6csy, Die Bevolkerung von Pannonien bis zu den Markomannenkriegen, Budapest 1959; F. Papazoglu, Plemena,str. 272-284.

16 M. Mirkovic smatra da je ovo pleme verovatno dobilo ime prema Cornacumu, dan. Sotinu. Up. M.Mirkovic, Sirmium-Its hisfrom I Century A.D. to582. A.D, Sirmium I, Beograd 1971, str. 20 itd. Udaljem tekstu: M. Mirkovic, Sirmium I

17 0 mogucnosti da su kanali i sancevi, osim odbrambene funkcije, imali i transportnu videti: N. Stanojev, Rimski sancevi-vodoprivredni sistemPanonske nizije,RadMuzeja Vojvodine 41--42,Novi Sad 1999-2000, str. 29--43.

18 U osnovije ovaj Vulicev rasporedtacan, ali su kasnijaistrazivanja dokazala i postojanje utvrdenja Duvarine kod Belegisa anticki naziv nepoznat), kasnoantickog utvrdenjakod Cortanovaca anticki nazivnepoznat), rimskog naselja, utvrdenja i nekropoleu Sremskim Karlovcima anticki naziv nepoznat),anticke nekropole u Sremskoj Kamenici antickinaziv nepoznat), rimske kule i ville rustice u Dumbovu anticki naziv nepoznat), rimskog utvrdenja?) i nekropole u Cerevicu anticki naziv nepoznat)i rimskognaselja u Suseku i Nestinu anticki nazivinepoznati). V 0 tome P. Petrovic, Rimski limes. 0mogucnosti da se rimski vojni logor Acimincumnalazio na brduMihaljevac kraj Cortanovaca, v.RBunardzic, Ka ubikaci ji Acimincuma, GodisnjakMuzeja GradaNovog Sada 112005,Novi Sad 2006,str. 37-53. Videti i M. Manojlovic, Prosjanice,Cortanovci-Rimsko utvrdenje, Arheoloskipregled4, Beograd 1962, str. 187-189, kao i D. Piletic,Acumincum i Burgenae, Odbrambeni s is temi upraistoriji i antici na tlu Jugoslavije, Novi Sad1986, str. 137-143. N. Vulic je svoje videnje dotadasnje istrazenosti jugoslovenskog de1a limesaizlozio u nekoliko radova: N. Vulic, II limes romano in Jugoslavia Quaderni dell Impero, II l imesromano, I , Roma 1937; N. Vuli6, Der jugoslavische Donaulimes, Intemationaler Kongress fiirArchaologie, Berlin 1939; N. Vulic, Rimski limes uJugoslaviji, Jugoslovenski istorijski casopisV Beograd 1939.

19 0 Onagrinumu se malo zna. Istrazivanja koja su vrsena na njegovom mestu uvek su bila zasti tnogkaraktera. Up. V Dautova Rusevljan, Zastimo iskopavanje antickog lokaliteta .Kuva kod Begeca,


5/7

PRILOG PROUCAVANJU ANTICKE PROSLOSTI VONODINE UGLJESA BELIe

Rad vojvodanskih muzeja 21 22 1972-1973, str.141-152. drugom velikom pristanistu i sedistupanonske flote cllasis Flavia, danasnjem Zemunu,vidi P. Petrovic, Rimska jlota na Dunavu ZbornikMatice srpske za knjiievnost i jezik XXXVII 2Novi Sad 1990, str. 293-298. i D. Dimitrijevic, ieHafen den Cl lasi s Flavia Pannonica des Donau-sectors von Bassianae Roman l imes on the middleand lower Danube Belgrade 1996, 143-161.

20 N. Vulic je prvu lokalizovao u Simanovcima, a druguizmedu Zemuna i Simanovaca Up. N. v n Voj-vodina str 68 .Novija arheoloska istraZivanja su pomenute postaje lokalizovala u Zemun Polju muttatio Altinai ataru se1aVojka i Ugrinovci muttatioNoviciani .VidiD. Dimitrijevic,Nekolikopodataka 0 rimskomlimesu u istocnom Sremu Limes u Jugoslavi ji IBeograd 1961, str. 98. Takode, dokazano je i da suobe muttatio izgradene na potezima ranijih autohtonihnaselja Skordiska i da su nase1ja, posle rimskog osvajanja, postojala kao zajednice domorodackog i pristiglog stanovnistva, Up. D. Dimitrijevic,Istraiivanja rimskog limesa u istocnom Sremu sposebnim osvrtom na pitanje komunikacija Osije-cld zbornik 12, Osijek 1969, str. 112.

21 U tom pogleduje dragocena monografijaV DautoveRusevljan 0 rimskoj kamenoj plastici nadgrobni ivotivni spomenici, sarkofazi, slobodna skulptura ireljefi sa podruejajugoslovenskog dela provincijeDonje Panonije. Up. V. Dautova Rusevljan, Rim-ska kamena plast ika u jugoslovenskom delu pro-vincije onje Panonije Novi Sad 1983.Osim pomenutog, za bolje upoznavanje privredno-ekonomskog, socijalnog i politickog zivota korisni su prilozi O. Brukner i V Dautove Rusevljan umonografiji ruska gora u anticko doba. Vidi O.Brukner, Importovana i panonska keramika Fru-ska gora u anticko doba Novi Sad 1995, str. 57- 111. i V.Dautova Rusevljan, Zanatsld proizvodi inumizmaticki nalazi Isto, str. 111-171. U okvirumonografije Poceci romanizacije u jugoistocnomdelu provincije Panonije Novi Sad 1987 , sa stanovista osvetljavanja privrednih i vojnih aspekatarimske vlasti, vidi pojedinacne priloge: P. Milosevic,Naoruianje i oprema rimskog vojnika u dobaosvajanja i konsolidacije doline Save str. 11-24,O. Brukner, Importovana i panonska keramickaprodukcija sa aspekta drustveno ekonomskih pro

mena str. 25--44. i V Dautova Rusevljan, Numi-zmaticki nalazi i trgovacki promet str. 45--64.

22 Prvi put se Sirmiurn spominje 6. g. n. e, u vezi saizbijanjem dalmatinsko-panonskog ustanka.N. Vulie je dugo, i u pogledu izucavanja i poznavanjaanticke proslosti Sirmiuma, predstavljao nezaobilaznu literaturu. PoredVojvodine i Srema, up. iN . Vulie, Sirmium danasnja Sremska Mitrovica GIDNSII, Novi Sad 1929, str. 153-164. iN . Vulie,Fruskogorski mucenici GIDNS IV, Novi Sad 1931, str.359-373.

23 U natpisima se, pored navedenog, spominje jo s podimenima colonia Sirmiatum i colonia Sirmensiurn.Inace, do danas je otvoreno pitanje da li je Sirmiurn, pre sticanja statusa kolonije, bio municipijurnili legijski logor.

24 tome, M. Mirkovic, Sirmium I, str. 1 33.25 To glediste nema osnova u izvorima, a ni arheoloska

istrazivanjaga ne potvrduju. Cinjenica da se Sirmiurn nalazio u unutrasnjosti Donje Panonije, a ne nanjenoj granici, opovrgava mogucnost da je bio je -000 od rimskih carinskih sredista, Up. N. Vulic,llirska carina u rimsko doba Glas Srpske kraljev-ske akademijeLXXII, dr. razredknj. 44, str. 37 54.i M. Mirkovic, Rimskigradovi na Dunavu str. 8 9.

26 Za vreme Dioklecijana 286-305 , Sirmiurn je jednaod cetiri prestonice Carstva, a Dioklecijanje boravio u njemu u dva maha: 290. i 294. Carsku rezidenciju u Sirmiurnu imao je Maksimin Tracanin235-238 , au vreme Galijena 253-268 , uzurpatori Ingenuus i Regalijan su se u Sirmiurnu proglasili za careve. Konstantin Veliki 306-337 takodeje obitavao u njemu, a Konstancije je preduzeopohod na Sarmate 358. godine iz Sirmiurna. Kroznjega su prolaziIi i duze ili krace se zadrzavaliJulijan Apostata 361-363 , Valentijan 364-375 iValens I 364-378 . Gracijan 367-383 u zidinarna Sirmiurnapronasao je spas prednavalomGota.

27 Prema znacaju se izdvaja sabor iz 359. godine, kojijenaizmenicno odrzan u Sirmiurnu i Riminiju, a nakojem je arijanstvo proglaseno za crkvenu vern,up. G Ostrogorski, Istorija Vizantije Beograd 1993,str. 68--69.U vezi sa prosloscu Sirmiurna u periodu hriscanstva treba videti i rad Nikole Vulica Fruskogorskimucenici u kome autor kritickim tonom raspravljao pet fruskogorskih mucenika: Klaudiju, Simproniju, Kastoriju, Nikostratu i Simpliciju.

65


6/7

RAD MUZEJA VONODINE 49

Up. N. vene Fruskogorski mucenici GIDNS IV,1931,str.359-373.

28 0 rezultatima ranijih istrazivanja Up P. Milosevic,Anticki spomenici iz Sirmiuma Sr.Mitrovica 1953,str. 44-51. i P. Milosevic, Raniji anticki nalasci uSirmijumu okolini Limes u Jugoslaviji I, Beograd1961, str. 71-77.

29 Videti O. Brukner, Iskopavanja u Sirmiumu 9 7-1960 Limes u Jugoslaviji I, Beograd 1961, str.78-81; V Popovic, Sirmium Sremska MitrovicaArheoloskipregled II, Beograd 1969, str. 189-190;M. Parovic Pesikan, Lokalitet 4 - kasnorimskavila ArheoloskipregledII Beograd 1969, str. 190- 194. Odnovijih de1a koja nas upoznaju sa antickimnas1edem Sirmiumav. V.Popovic, Sirmium - gradcareva i mucenika Rimski carskigradovi ipalate uSrbiji Beograd 1993, str. 13-29. i D. Srejovic,Arheoloski leksikon Beograd 1997, str. 940-942.

30 Otkriveno je sledece: bedem koji je opasivao grad,dye zgrade sa hipokaustom, jedna sa vodovodom,delimicno jedna bazilika, neko1iko latinskih natpisa na jednom od tih natpisa naselje se navodi kaocolonia), Up N. Vulic, Vojvodina str. 68--69.

31 S. Dusanic, Bassianae and its Territory Archaeo-logia Iugoslavica VII, Beograd 1967, str. 67-81;S.Dusanic, Rimskavojska u istocnom Sremu Zbomik Filozofskog fakulteta, X I Beograd 1968, str.87-108. i S. Dusanic, Tri epigrafska priloga Zivaantika 15 1), Skoplje 1965, str. 85-99.

32 U avgustu 1998. pocela su istrazivanja u Sirmiumukoja su imala za ci1j otkrivanje hipodroma; desava1asu seneposredno u blizini Carskepalate, dakleu najuZem gradskom jezgru. Istrazivanjem su rukovodi1e ekipe Muzeja Srema i Zavoda za zastituspomenika kulture u Sremskoj Mitrovici, kao iArheoloskog instituta u Beogradu. Ipak, povodnavedenom istrazivanju bila je izgradnja toplovoda,prim. autora.

33 Monografija Vojvodina objavljenaje 1939. u NovomSadu u izdanju Istorijskog drustva u Novom Sadu.Prema zarnisli uredivackog odbora, koji su cinili drD. J. Popovic - predsednik, dr Dim. Kirilovic - sekretar, M. Balubdzic, dr Grujic, dr M. Kasanin,Ml. Leskovac, dr Br. Magarasevic, I. S. Pavlovic idr J. Savkovic, monografija Vojvodina treba daprikaze celokupnu proslost Vojvodine, politicku,kultumu i drustvenu, kao i njenu danasnjicu. Monografija bi imala da prikaze ne sarno proslost

66

ISTORIJA

Vojvodine kao pokrajine, nego i proslost njenihpojedinih nase1ja,a uneko1iko i porodica , v.Pred-govor Vojvodina Novi Sad 1939, str. VII-VIII.Ambiciozna redakcija zamislilaje Vojvodinu u cetiri toma, njihovu sadrzinu, pa cak i vremenskerokove za iz1azak iz stampe, ali su II svetski rat ioko1nosti pos1e njegovog zavrsetka onemogucilirealizaciju ove narnere, prim. autora.


7/7

PRILOG PROUCAVNJU ANTICKE PROSLOSTI VONODINE

Ugljesa Belie

UGLJESA ELIe

CONTRIBUTION TO THE STUDY OF THE CLASSICALVONODINI N PASTTerritory ofVojvodina Srem, Banat, Backa) underthe Roman Empire did not make any specific entirety. Srem

was included into Roman provincial administration, Banat for a ver y short while, and Backa was never par t ofRoman provincial organization. The crucial moment for consolidating Roman authority on the territory of Sremwas after suppressing big Dalmatian-Panonianrebellion which took place from 6-9 BC, so that in 10 BC Illyricumwas divided into two new provinces: Illyricum Superius Dalmatia) and Illyricum Inferius panonia).

Tsar Trajan divided the territory ofprovince ofPanonia between the years 103-107) in the following way: thepresent territory of Srem belonged to the province of Lower Panonia Panonia Inferior). At the time ofTsar Diocletian, even the province of Lower Panonia was divided into several smaller districts, but Srem still remainedwithin the borders of one province, this time Second Panonia Panonia Secunda).The first systematic archeological researches on the territory ofSremwere conducted in the twenties of the 20thcentury, and the following people were in charge of those researches: Josip Brunsmid, Alojz Hitrek and Sime Ljubic. The domain of their researches was present Sremska Mitrovica Sirmium), and the results were published intoHerald Croatian Archeological Society in Zagreb.

The epigraphic monuments from Panonia were firstly published in the collection Corpus inscriptionum latinarum CIL) vol.III 1873-1902), and the academician Nikola Vujic revised the old ones and published the newones, first of all with von Premerstein and F. Ladeko, later on his own ones in the publications Relic SerbianRoyalAcademy and Jahreshefte des Osterreichischen Institutes in ienLater works ofY. Hoffiler and B. Sarie, asbeing a continuation onto Brunsmid s register of stone monuments, represent a starting point for the research ofstone monuments in Panonia V. Hoftliler - B. Sarie, Antike Inschriften aus Jugoslavien, Zagreb 1938).

After suppressing big Dalmatian-Panonian rebellion, limes - frontier zone which consisted ofseries ofsmallerfortresses, mutually joined by land or water connections, was gradually being created. So, while the castrum wasbeing built, the roads and canals were also being connected to it. The first road led from Zemun towards SremskaMitrovica and further towards Vinkovci, and the second one was spread out along the Danube and led from Zemunto Osijek.

Sirmium, next to Bassianae, represented the only urban settlement in the region ofSrem, but Sirmium was, incertain periods, one of the most important towns in the Empire, especially during the time ofFlavias Flavia Sir-mensium .

In the paper are presented the mostimportant phases in the research ofancient past ofVojvodina, together withauthors and their works, as well as the need for making effort in undertaking publishing all existing fmdings andresearches. In that way, works of scientists and researchers which were partially mentioned in the paper would bebrought out of oblivion, and at the same time further achievements, together with their authors would find thereflection in this designed publishing project.

67

Documents

Prilog Proucavanju Anticke Prolsosti Vojvodine