pridevske poredbe sa nazivima zivotinja

7/24/2019 pridevske poredbe sa nazivima zivotinja

1/21

UDC 811.111'367.62811.163.41'367.62

Duan Stamenkovi

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWAU ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU*

Rad predstavqa pokuaj da se ispitaju sistemske slinosti i razlike izmeuengleskog i srpskog jezika u pogledu znaewa, distribucije i upotrebe trolanihpridevskih poredbi sa nazivima ivotiwa. Sastoji se od dva vea segmenta: (1) teo-rijskog uvoda, koji sadri napomene o ciqevima i metodologiji rada, pojmu pored-be i karakteristikama poredbi sa nazivima ivotiwa i (2) analize paralelnogkorpusa, sastavqenog od renikih i upotrebnih primera poredbi. Prvi deo anali-ze ukquuje primere u kojima se poredbe javqaju na obe kontrastivne strane, odno-sno primere kod kojih sreemo potpunu ili parcijalnu korespondenciju. Nakonanalize ovakvih primera, rad predstavqa postojea i nudi neka nova prevodna re-ewa u sluajevima u kojima, usled nepostojawa formalnih korespondenata, tragamoza funkcijsko-komunikativnim ekvivalentom.

Kqune rei: engleski jezik, srpski jezik, lingvistika, semantika, kontrastiv-na leksikologija, poredbe, nazivi ivotiwa, metaforizacija, prevoewe.

1. UVOD. U okviru prvog dela rada bie rei o ciqevima ovog is-traivawa, kao i o wegovoj metodologiji, sa posebnim osvrtom na tokoji bi mogli da budu wegovi doprinosi i kakva bi mogla da bude wego-va primena.

1.1. CIQEVI ISTRAIVAWA. Osnovni ciq ovog rada je ispitivawesistemske slinosti engleskog i srpskog jezika u pogledu pridevskihporedbi sa nazivima ivotiwa. On je pokuaj da se ispita postojawesistemskih, formalnih korespondenata1 i da se istrae vrste kontra-

stivnih odnosa u smislu analizirawa znaewske i formalne jednakostimeu poredbama u ova dva jezika. Rad takoe sadri i znaewsku anali-zu pojedinih poredbi, koja je posebno vana u onim sluajevima kadausled postojawa leksike praznine, umesto za formalnim koresponden-

* Rad je nastao u okviru doktorskih akademskih studija jezika i kwievnosti naFilozofskom fakultetu u Novom Sadu, u sklopu predmeta Kontrastivna leksikologija,pod mentorstvom prof. dr Tvrtka Pria. Deo ovog rada predstavqen je na Drugom nau-nom skupu mladih filologa na Filoloko-umetnikom fakultetu u Kragujevcu, 6. marta2010. godine.

1 Kod R. orevi se formalnoj korespondenciji pridodaje i znaewska (OREVI2004: 58).


2/21

tima, tragamo za funkcijsko-komunikativnim ekvivalentom (termini pre-ma PRI 2005: 170171).2 L1 u ovom radu je engleski, dok je L2 srpskijezik. Strukturna analiza poredbi e izostati iz ovog rada, jer je on upotpunosti ogranien na samo dve strukture u ova dva jezika:

L1: (imenica + glagol to be) + as + pridev + as + imenicaL2: (imenica + glagol biti) + pridev + kao + imenica

Imenica pre glagola biti u srpskom, odnosno be u engleskom jezi-ku, oznaavae se kao element A, pridev kao element B, dok e drugaimenica biti oznaena kao element V. Ovakvo obeleavawe komponena-ta se razlikuje od onog u studijama u kojima se obraa pawa na struk-

turu poredbi. Recimo, u nomenklaturi koju sreemo kod . Fink-Ar-sovski (2002), element koji je ovde oznaen kao A se i ne pomiwe, ele-ment B je oznaen kao A, a element V kao S, dok je poredbena kopulaoznaena kao V. Kako se u ovom radu ne pomiwu razliite poredbenekopule, one nisu ni oznaene kao poseban element. L. Lipka za obja-wewe procesa metaforizacije koristi upravo poredbu his face wasas white as a sheet on his face obeleava sa H, sheet sa Y, a white Z.Element Z on naziva osnovom (eng. ground) metafore (LIPKA 1992: 122123). Sistemski odnos nainsko-poredbenog veznika kaoiz srpskog jezi-ka sa poredbenom konstrukcijom koja sadri udvojeni prilog as(asas)u engleskom jeziku isti je kod svih poredbi u korpusu jedan prema je-dan, a odnos postoji samo u sluaju da na obe strane imamo odgovarajuuporedbenu konstrukciju. Element B, odnosno pridev (uz adekvatne mo-

difikacije intenziteta wegovog znaewa), ujedno predstavqa i tertiumcomparationis u ovom radu. Rad pripada kontrastivnoj leksikologiji uirem smislu, jer je zbog prirode poredbi leksikologija u ovom raduproirena frazeologijom. Veina jezikih entiteta koji se u ovom raduispituju spada u frazeologizme idiome, frazeme ili ustaqene kon-strukcije (prema DRAGIEVI 2007: 24). Uloga frazeologije u ovom raduje znatno umawena iwenicom da struktura poredbi nee biti razma-trana. Ovo kontrastirawe se moe obeleiti i kao primeweno, jer nu-di odreena reewa za mogue probleme u prevoewu. Nalaewe toveeg broja prevodnih reewa namee se kao jo jedan ciq ovog rada.

1.2. METOD ISTRAIVAWA. Metod istraivawa u ovom radu e pre-vashodno biti analiza paralelnog, uglavnom renikog korpusa. Posta-

vqawe paralela omoguava boqi uvid u sistemske odnose, a onda kadatakvih paralela nema, traie se najblii znaewski ekvivalent. Po-reewe pojedinih poredbi, a pogotovu ispitivawe wihove motivacije,mora da obuhvati i neke elemente kulture i drutva, pre svega zbog togato je veliki broj poredbi iz korpusa zasnovan na stereotipima veza-nim za ivotiwe u razliitim kulturnim kontekstima i jezikim za-jednicama, a sa vrstim uporitem u neemu to pojedini autori nazi-

170 DUAN STAMENKOVI

2 Kod V. Ivira nalazimo jo i termin prevodni ekvivalent (IVIR 1981: 5152). R.orevi ekvivalenciju definie kao priblinu jednakost znaewa (OREVI 2004:5763, 159).


3/21

vaju narodnim" znawem ili teorijama (detaqnije o ovoj vrsti znawa uFILLMORE 1982. i LAKOFF 1987). Radi se o vrsti znawa koje razlikujemood enciklopedijskog znawa, to znai da su elementi naunih saznawaesto iz wega iskqueni, pa se u poredbama neretko javqaju i odnosikoji su suprotstavqeni nauci (npr. lew kao trutili as bald as a coot).

2. POREDBE SA NAZIVIMA IVOTIWA. Drugi deo najpre definieporedbe i odreuje wihovu funkciju, a zatim se detaqnije bavi pored-bama sa nazivima ivotiwa, wihovim vezama sa kognitivnom lingvi-stikom, kao i pristupom u ovom radu.

2.1. POREDBE. Poredba se najee definie kao izraz kojim se,uglavnom upotrebom kopula (as i like u engleskom i kao u srpskom) po-rede dva pojma. Prema Reniku Matice srpske, poredba je figura u kojojse radi jae izrazitosti uporeuje neto nepoznato ili mawe poznato sneim poznatijim, komparacija" (RMS, : 724). Za razliku od metafo-re, koju Kjape, Kenedi i Smikovski (Chiappe, Kennedy, Smykowski) sma-traju tvrdwom o kategoriji, poredbe su tvrdwe o slinosti (CHIAPPEKENNEDY 2001; CHIAPPEKENNEDYSMYKOWSKI 2003). Imajui ovu raz-liku na umu, govornik bira formu na osnovu broja svojstava ciqa kojase pripisuju izvoru poredba se najee koristi za mawi broj oso-bina, odnosno za jednostavno preslikavawe (npr. u primeni poredbemali kao mrav, samo se jedna osobina mrava preslikava na element A),dok je metafora mnogo sistematinija, koristi se za vei broj osobina,

a preslikavawe je mnogo sloenije i sveobuhvatnije (recimo, u upotre-bi metafore QUBAV JE RAT, vie elemenata rata se preslikava na domenqubavi). Pored diferencijacije izmeu poredbi i metafora, potrebnoje napraviti i razliku izmeu poredbi i direktnih poreewa za raz-liku od poredbi i metafora, direktna poreewa su simetrina A jekao B najee je simetrino sa B je kao A (npr. ona je kao wena majkaznai i wena majka je kao ona, to nije sluaj u poredbama) (detaqnije uIVANDEKI 2009: 2931). Pored deskriptivnog znaewa, poredbe obi-no sadre i odreeni nivo stilskog, ekspresivnog i (pozitivnog ilinegativnog) konotativnog asocijativnog znaewa i o ovome se uvek moravoditi rauna prilikom prevoewa.

2.2. MOTIVACIJA, IDIOMATIZACIJA I POREKLO. Poredbe koje se opi-suju u ovom radu, prema klasifikaciji Bredina (BREDIN 1998) i Pjerini(PIERINI 2002), spadaju uustaqene, odnosno konvencionalizovane poredbe.Wih razlikujemo od kreativnih poredbi, odnosno onih poredbi kojenpr. kwievnici stvaraju u svojim delima samo poneke od kreativ-nih poredbi dostignu dovoqan nivo konvencionalizacije i uu u re-nike (u zavisnosti od toga kako ih jezika zajednica prihvati). U veli -koj veini primera poredbi sa ivotiwama, wihova uloga je prevashod-no ta da, koriewem konvencionalizovane slike o elementu V, inten-ziviraju znaewe prideva koji se koristi kao element B, a takva prome-na je najee usmerena ka dodatnom isticawu osobine koju pridevinae opisuje. Ono to se moe upotrebiti za isticawe osobine moe

PRIDEVSKE POREDBE S NAZIVIMA IVOTIWA U ENGLESKOM I SRPSKOM JEZIKU

171


4/21

biti kako dijagnostiko, tako i nedijagnostiko svojstvo lekseme kojaoznaava ivotiwu (npr. mrav kao glista, gde je istaknuto dijagno-stiko svojstvo izdueni izgled tela gliste i bistar kao pelica,gde je istaknuto nedijagnostiko svojstvo, nametnuto od strane qudi).

Veze izmeu ivotiwa i osobina koje sreemo u poredbama su u od-reenom broju sluajeva oigledne i povezane sa objektivnim stawemstvari. Najee se tu radi o iwenici da jedna ivotiwska vrsta uodnosu na druge ima izraenije neko svojstvo (npr. kao u poredbama jak3

kao kow ili bik, brz kao zec ili as slippery as an eel). Takve osobine seputem ove vrste poredbi najee koriste da oznae neke osobine qudi,predmeta ili mesta, kroz proces povezivawa elemenata A i B, u zavi-

snosti od konteksta. Naravno, poreewe izmeu ivotiwskih vrsta iwihovih osobina u ovim sluajevima je relativno i esto fokusiranona ivotiwske vrste sa kojima je ovek od davnina imao kontakt. Sdruge strane, u velikom broju sluajeva se sreemo sa poredbama u koji-ma nedijagnostika svojstva igraju veoma vanu ulogu u ovim sluaje-vima se na qude prenose pretpostavqene osobine ivotiwa (PRI2008: 5354). Kod ovih poredbi u fokusu su i domae i divqe ivoti-we (kao u poredbama nevin kao jagwe, hrabar kao lav i as solemn as anowl). Vrsta motivacije koja lei iza antropomorfnih procesa koji sudoveli do stvarawa poredbi je raznolika. Ponekad je ona objektivna,ponekad relativno objektivna, a ponekad plod qudske mate ili vero-vawa u sva tri sluaja ona moe biti povezana sa mogunou dapridevima opiemo vrste ivotiwa ili (ponekad nametnutih elemena-ta) ivotiwskog ponaawa i to prenesemo na qude. Ovde se, naravno,istie slinost, pa se radi o motivaciji vezanoj za metaforizaciju upovezivawu elementa B sa elementom V. U sluaju povezivawa elemenataA i B, motivacija zavisi od konteksta i samim tim nije stalna.

Pored slinosti, gde glavnu ulogu igra metaforizacija, motivaci-ju za poredbe moemo nai i u metonimiji4 i ironiji, kao i u alitera-ciji i asonanci (primer za ironiju moe da bude as fast as a snail, a zaaliteraciju as frisky as a ferret) (OMAZI 2002: 103, prema IVANDEKI2009: 34). U zavisnosti od motivacije moemo odrediti i stepen seman-tike idiomatizacije poredbi. Kod poredbi sa ivotiwama koje su za-snovane na metafori, gubqewe znaewa pojedinanih lanova poredbe(dekrementacija" prema PRI 2008: 100, odnosno desemantizacija"

prema FINK-ARSOVSKI 2002: 7) je mnogo ree (u poredbama kao to su brzkao zec i as slow as a snail, ivotiwa zadrava svoje dijagnostike oso-bine, a naglaena obeleja su najee interna, tj. predvidqiva). Usvim ostalim sluajevima, nivo dekrementacije je znatno vii (u po-redbama lukav kao lisica i as crazy as a bedbug naglaeno je nedijagno-stiko, esto eksterno, nepredvidqivo, odnosno nametnuto svojstvo i-votiwe). U ovim poredbama, ivotiwske vrste postaju samo sredstvo

172 DUAN STAMENKOVI

3 U veini primera u ovom radu bie korien muki rod prideva.4 Metonimina motivacija kod ove vrste poredbi nije mogua, jer onda vie ne bi

bilo rei o ivotiwama.


5/21

izraavawa nametnutih osobina. Ove osobine namee ovek, najeekroz proces pripovedawa. Ukoliko se znaewe poredbe ne moe izvestiiz znaewa wenih konstituenata, onda moemo rei da je ta poredbaprola kroz proces idiomatizacije (npr. laqiv kao pas) (prema LIPKA1992: 96).

Istorijsko i geografsko poreklo poredbi je takoe razliito i ve-oma esto nepoznato. Neki od stereotipa vezanih za osobine odree-nih ivotiwa potiu jo iz raznih drevnih spisa pria iz drev-nog Egipta, grkih basni, Biblije i drugih izvora, a naini wihovognastajawa su raznovrsni i povezani sa razvojem kultura i drutava(OSWALD 1995: 135141). Slinost u odreenom broju poredbi indo-evropskih jezika govori u prilog pretpostavci da neke poredbe imajuzajednike jezike i kulturne korene. Do razlika u postojawu (ili ne-postojawu) i interpretacijama poredbi mnogo ee dolazi kada su upitawu divqe ivotiwe, a pre svega zbog drugaije strukture faune urazliitim predelima i raznolikih stavova raznih tradicija premaivotiwama oko wih. Prema istraivawu J. Rakusan, koja je ispitiva-la zastupqenost razliitih vrsta ivotiwa u metaforama i poredbamau engleskom, ekom, nemakom i ruskom, najzastupqenije ivotiwe uovoj vrsti iskaza u ekom su domae ivotiwe, dok se, recimo, u en-gleskom, u istoj meri kao domae ivotiwe pojavquju i divqe ptice(RAKUSAN 2004: 173). to se srpskog jezika tie, u poredbama (kada jere o onim poredbama koje nisu rezultat jezikog kontakta) najeesreemo one ivotiwe sa kojima su ovdawi qudi bili u kontaktu, a te

ivotiwe su najee domae. iwenica da gotovo u svim jezicimaimamo poredbe sa ivotiwama govori o slinosti qudskog razmiqa-wa kada je re o ovoj vrsti izraavawa osobina.

2.3. POREDBE SA STANOVITA KOGNITIVNE LINGVISTIKE. Poredbe sanazivima ivotiwa moemo sagledati iz perspektive kognitivne lin-gvistike, a pre svega teorije konceptualne metafore i teorije koncep-tualnog spajawa. Kada je u pitawu teorija konceptualne metafore, upo-trebu poredbi sa nazivima ivotiwa moemo povezati sa metaforomOVEK JE IVOTIWA. Kada je re o drugoj, najbitnijoj, idiomatizovanojkomponenti metafore, tu vrlo esto moemo (paradoksalno) naii nasuprotnu metaforu IVOTIWA JE OVEK, imajui u vidu antropomorfnasvojstva pojedinih poredbi (npr. siromaan kao crkveni mi, lukav kao

lisica ili as wise as an owl). U pogledu teorije konceptualnih spojeva,pojedine poredbe, a pre svega one proistekle iz basni, moemo shvati-ti kao proizvod konceptualnog spajawa ivotiwskog sveta i sveta qudi(npr. lew kao trut; tvrdoglav kao mazga ili as brave as a lion).

2.4. PRISTUP. Ovaj rad se ograniava na istraivawe trolanihporedbi pridevskog tipa (prema klasifikaciji IVANDEKI 2009: 4453). Sa polazitem u pridevima, koji su tertium comparationis u ovomradu, klasifikacija se vri prema postojawu, a zatim nepostojawuformalnog korespondenta u L2 za poredbe u L1, a potom i obrnuto, uciqu postizawa makar delimine dvosmernosti ovog kontrastirawa. U


173


6/21

sluaju da postoji leksika praznina u jednom od jezika (koja se premaT. Priu (2004: 170171) javqa kao posledica pojmovne praznine),traie se optimalni leksiki ili sintaksiki funkcijsko-komunika-tivni ekvivalent u drugom jeziku i ispitivati u kojoj meri on pokrivaznaewe date poredbe.

3. ANALIZA KORPUSA. Trei deo ovog rada, nakon opisa korpusa,prua wegovu analizu podeqenu u vie segmenata.

3.1. KORPUS. Korpus se sastoji iz renikih i upotrebnih primeraporedbi sa nazivima ivotiwa klasifikovanih prema elementu B. Ra-di se o 55 takvih stavki u engleskom jeziku i 42 stavke u srpskom jeziku,pri emu stavke na obe strane ponekad sadre vie moguih elemenataV (u nekoliko sluajeva su i elementi B grupisani na osnovu slino-sti).

Oznaavawe kontrastivnih odnosa se vri na osnovu (1) postojawapotpune korespondencije (obrasci koji poiwu sa a'), (2) postojawa de-limine korespondencije (obrasci koji poiwu sa b' (naziv ivotiwena obe strane) i v' (naziv ivotiwe na jednoj strani) i (3) postojawaekvivalencije (obrasci koji poiwu sa g'). Drugo slovo u nazivimaobrazaca ima ulogu da razgranii podvrste u okviru jednog obrasca, porazliitim osnovama, koje su objawene u naslovu svakog segmenta.

3.2. KONTRASTIVNI OBRAZAC AA'Opis: Kontrastivni obrazac aa' oznaava potpunu formalnu i zna-

ewsku korespondenciju.Potpuna formalna i znaewska korespondencija javqa se u 9 pri-devskih konstrukcija (16,4% engleskog dela korpusa, 21,4% srpskog delakorpusa). U nekoliko sluajeva je i sistemski odnos izmeuL1 iL2 1:1,to znai da u oba jezika imamo samo po jednu poredbu koja izraavadato svojstvo:

(1) as innocent as a lamb nevin kao jagwe(2) as lowly as a worm bedan kao crv(3) as slippery as an eel qigav kao jeguqa

U primeru (1) poreklo poredbe u oba jezika je najverovatnije bi-blijsko, dok je u druga dva sluaja ono vezano za fizika svojstva ivo-tiwa u primeru (2) radi se o objektivnoj osobini koe jeguqa, dok seu primeru (3) veliina crva (odnosno nedostatak iste) i nain wegovog(podzemnog) ivota poistoveuje sa bedom, odnosno nedostatkom mate-rijalnih ili moralnih vrednosti; ovde se radi o potpuno nametnutimsvojstvima. Kada je re o poredbama iz primera (2) i (3), postoji mogu-nost da je wihova pojava u srpskom jeziku rezultat jezikog kontakta saengleskim jezikom, naroito kada je primer (2) u pitawu. Jeguqa je kaoivotiwska vrsta zastupqenija u engleskoj kulturi.

Kod ostalih primera iz ove grupe dolazi do mawih, esto seman-tiki zanemarqivih varijacija, zbog toga to se radi o varirawu izme-u jedinica koje imaju veoma visok stepen sinonimije:

174 DUAN STAMENKOVI


7/21

(4) as bold/brave as a lion hrabar kao lav(5) as cunning/sly as a fox; lukav kao lisica;

as smart as a fox prepreden kao lija(6) as dirty as a hog/pig prqav kao sviwa(7) as faithful as a/the dog veran kao pas(8) as slow as a snail/tortoise spor kao pu/korwaa(9) as stubborn/obstinate as a mule tvrdoglav kao mazga

Kada govorimo o poreklu ovih poredbi u oba jezika, u primerima(6) i (8) naglaavaju se mawe ili vie objektivne osobine ivotiwa prqavost sviwa, proistekla iz navike ove ivotiwske vrste da se

vaqa u blatu i sporost pueva i korwaa koja je, naravno, relativnai vie uslovqena nainom wihovog kretawa, koje qudskom oku delujeusporeno. Primer (7) se takoe moe smatrati prilino objektivnomporedbom, imajui u vidu privrenost veine vrsta pasa svojim vla-snicima vernost se u povezivawu elementa A sa elementima B i Vmoe semantiki proiriti (zbog postojawa razliitih vrsta verno-sti), ali se to ne moe povezati sa prvobitnom motivacijom (dolo jedo delimine idiomatizacije izraza, ako, recimo, govorimo o vernostiene muu). U primerima (4), (5) i (9) najverovatnije se radi o pored-bama koje su motivisane basnama ili priama, s tim to se u prvom odwih (4) hrabrost moe poistovetiti sa impozantnim fizikim izgle-dom lava, a u posledwem (9) sa mawom poslunou magarca u poree-wu sa drugim ivotiwskim vrstama (npr. kowem ili psom). Kada je re

o varijacijama, one se u primerima (4) i (9) ogledaju u tome to uL1imamo dvojaku upotrebu prideva boldi brave, kao i stubborn i obstina-te. U oba sluaja nema znaajnijih semantikih razlika meu pridevima.U primeru (5) situacija je malo drugaija u pitawu su po tri bliskaprideva u oba jezika, koji se grupiu prema slinosti na sledei na-in cunning i sly ine prevodni par sa pridevima lukavi prepreden,dok smart u ovoj poredbi pre znai vie prepreden nego lukav. U srp-skom postoji i hipokoristika, pejorativna varijacija lija koja,ini se, dodaje snaniju negativnu konotaciju ovoj poredbi. U primeru(8) u oba jezika imamo dve iste ivotiwe, pri emu je upotreba poredbesa imenicom puzastupqenija od one u kojoj imamo korwau. VarijacijauL1 u primeru (6) hog i pig donosi malu razliku u intenzitetu, pri e-mu je prva poredba jaa, zbog vee grubosti" rei hog, a (7) koriewe

neodreenog ili odreenog lana uz imenicu dog ne unosi razliku uznaewe poredbe. I pored postojawa varijacija koje smo videli, ovagrupa poredbi predstavqa segment datog kontrastirawa u kojem su po-redbe u dva jezika najslinije.

3.3. KONTRASTIVNI OBRAZAC AB'Opis: Kontrastivni obrazac ab' oznaava potpunu formalnu i zna-

ewsku korespondenciju uz postojawe dodatnih mogunosti.Ovaj kontrastivni obrazac moe se primeniti na ukupno 12 pri-

mera iz korpusa (21,8% engleske strane korpusa i 28,6% srpske stranekorpusa). On sadri poredbe kod kojih postoji potpuna formalna i


175


8/21

znaewska korespondencija, ali u jednom od dva jezika koji se poredepostoje i druge poredbe sa istim elementom B, ali razliitim elemen-tom V. One su znaajnije od varijacija iz segmenta 3.1., jer ukquuju i-votiwske vrste i druge pojmove koji se javqaju u samo jednom od jezika ito kao dodatni znaewski, ali ne i potpuni formalni korespondenti(dodatni s obzirom na odnos 1:1, koji meu ovim poredbama postoji).

Poredbe iz ove grupacije mogu se podeliti u vie podgrupa pr-va od wih obuhvata poredbe kod kojih samo uL1 postoje dodatne mogu-nosti:

(10) as free as a bird/air/the wind/breeze slobodan kao ptica (na grani)

(11) as poor as a church mouse/Lazarus siromaan kao crkveni mi(12) as timid as a mouse/rabbit plaqiv kao zec

U primeru (10) formalne korespondente nalazimo u poredbama kojeslobodu povezuju sa pticom, kao prototipom leteeg bia sa slobodomkretawa, s tim to se u srpskom ona esto nalazi u obliku ptica nagrani, najverovatnije da bi se razlikovala od ptica zatvorenih u kavezu.Pored poredbe sa pticom, u engleskom nalazimo i tri poredbe vezaneza vazduh, vetar i povetarac (eng. air, windi breeze5) prirodne pojavekoje se u ovom sluaju povezuju sa nemogunou uspostavqawa kontrolenad wima i slobodom kretawa. Iako ove poredbe ne postoje u srpskom,one su prilino razumqive, a razumqiv bi bio i wihov bukvalni pre-vod. Meutim, prvi izbor pri prevoewu sve etiri engleske poredbe

na srpski bi svakako bila poredba slobodan kao ptica na grani, jer je tojedina ustaqena poredba sa pridevom slobodan u srpskom jeziku.U primeru (11) i uL1 i uL2 sreemo pojam crkveni mi, stereo-

tipnu sintagmu, koja se u anglistikoj literaturi najee smatra tvo-revinom Luisa Kerola (WORDNET), dok nam wegova pojava u srpskomukazuje da ovaj stereotip ima moda i starije korene, tj. da vodi pore-klo iz nekih ranijih pria. Ovo deluje logino pogotovu onda kada vi-dimo da u srpskom postoji i suprotna, ovog puta glagolska poredba uivati kao crkveni mi, zasnovana na ideji da je u crkvi uvek bilodovoqno hrane. U ovom primeru se uL1 umesto sintagme church mousejavqa i imenica Lazarus (srp. Lazar), koja ima oiglednu biblijsku re-ferencu, niu uestalost upotrebe, a wen bukvalni prevod na srpskibi bio teko prepoznatqiv obinom govorniku. Zbog ovoga bi adekva-

tan prevod za ovu poredbu bila poredba koja ve postoji u srpskom jezi-ku (kao formalni korespondent) ili sintagme kakve su puki siromahili bez prebijene pare, a u zavisnosti od konteksta (kao prevodni ekvi-valenti). Ove dve sintagme su dobar prevodni ekvivalent jer, kao i po-redbe, poseduju odreeni stepen idiomatizacije i imaju odreena eks-presivna konotativna asocijativna obeleja. Primer (12) sadri po-redbe objektivno povezane sa svojstvima ivotiwa koje se u wima ja-vqaju u engleskom se kao simboli plaqivosti koriste mi i (ne-

176 DUAN STAMENKOVI

5 Ovde se moe dodati i da se imenica breeze metaforizuje i kao glagol znai le-teti', a ovaj glagol je, kao to smo videli, povezan sa slobodom.


9/21

to ree) zec, dok je u srpskom u upotrebi jedino poredba sa zecom. Astimid as a mouse se prevodi postojeom poredbom u srpskom, iako bi do-slovni prevod bio razumqiv prosenom govorniku.

Druga podgrupa u okviru ovog segmenta jesu poredbe kod kojih samouL2 postoje dodatne mogunosti:

(13) as big as an elephant velik kao slon/kit(14) as fat as a pig debeo ka sviwa/bumbar

U primerima (13) i (14) radi se o objektivnim osobinama ivoti-wa koje se u poredbama istiu. Ako pogledamo primer (13), moemo

pretpostaviti da su u srpskom jeziku poredbe koje ukquujuslona i kitanovijeg porekla u poreewu sa poredbama u primeru (14), a ovakav za-kquak se namee kao posledica pretpostavke da su mnogo izvesnija is-kustva vezana za ivotiwe koje su veoma dugo bile deo svakodnevnog is-kustva naroda (sviwa i bumbar). Kada su u pitawu poredbe sa kitom islonom, veoma je mogue da su one rezultat jezikog kontakta (u ovom slu-aju ne nuno sa engleskim jezikom). Prevoewe na engleski bi bilonajboqe izvesti upotrebom postojee poredbe (iako je mogue da bi obenepostojee poredbe, pogotovu ona sa kitom, bile razumqive govornikuengleskog).

Trea podgrupa obuhvata primere kod kojih i uL1 i uL2 postojedodatne mogunosti:

(15) as busy/industrious as a bee/beaver vredan kao pela/mrav(16) as gentle/meek as a lamb; pitom/krotak/umiqat kao jagwe;as gentle as a dove mekan kao pamuk; blag kao melem

(17) as hungry as a bear (Am.)/wolf/hunter (Br.) gladan kao vuk/kurjak/pas

(18) as mad as a hornet/wet hen/ besan kao ris; qut kao strqen/March hare/hatter zoqa/puka/paprika

(19) as proud/vain as a ponosna kao paunica; (epuritipeacock/peafowl/Lucifer se kao paun); naduven kao aba;

uobraen kao uran(20) as strong as an ox/horse jak kao bik/kow/zemqa; izdrqiv

kao kow(21/26) as silly as a goose; glupa kao guska;

as stupid as an owl glup kao volinaas dull as a fish glup kao no/uskija/klada/

cepanica/toak

U primeru (15) sve tri ivotiwske vrste se objektivno povezuju savrednoom, tj. marqivou, ali su poredbe uslovqene razlikama u kul-turi, a razlike u kulturi verovatno u velikoj meri uzrokovane drugai-jim sastavom faune. Dabrovi (eng. beavers) se mnogo ee pomiwu u an-glo-amerikoj kulturi, pa su samim tim deo jedne od dve poredbe u en-gleskom. Ujedno, ovu poredbu moemo da smatramo mawe razumqivom usluaju doslovnog prevoda, pa se zato ona prevodi jednom od dve posto-jee poredbe u srpskom. Poreewe ove dve poredbe odlikuje i to to se


177


10/21

javqa razlika u elementu B znaewe prideva busy nije potpuno jedna-ko znaewu prideva vredan, ve se wihova znaewa samo preklapaju vredan ima specifinije, ue znaewe, pa bi trebalo voditi rauna okontekstu prilikom prevoewa. U sluaju da ih izolujemo, ova dva pri-deva bi bila u odnosu koji R. orevi naziva parcijalna ekvivalencija(OREVI 2004: 56), ali su poredbe kojima oni pripadaju zbog velikogstepena slinosti i zbog strukture rada svrstane u ovaj segment, iakobi, strogo gledano, ove poredbe mogli da svrstamo i u parcijalno, a nepotpuno korespondentne poredbe. I pored ovih razlika, bukvalno pre-vedena poredba sa mravom bi verovatno bila razumqiva govorniku en-gleskog, ali se takvo prevoewe ne preporuuje. Primer (16) na obe

strane sadri poredbu sa jagwetom, koja je delom motivisana objektiv-nim svojstvima ivotiwe, a delom wegovom ulogom u hrianskimsimbolima. Zanimqivo je da na strani L2 ni u jednoj poredbi nemamopridev nean, koji bi po znaewu bio najblii pridevugentle, naroi-to u poredbi koja ovu osobinu vezuje za goluba (eng. dove). Zbog toga biova poredba trebalo da se prevede nekom od postojeih poredbi u srp-skom (iako bi sve postojee poredbe, osim one sa melemom, bile razu-mqive govornicima oba jezika, imajui u vidu da su wihova znaewapredvidqiva). U ovom paru, svaki od prideva se moe odnositi kako nafizika svojstva elementa A, tako i na wegove crte linosti. U prime-ru (17) sreemo poredbuas hungry as a hunter (koja ne sadri naziv i-votiwe, ali je sa takvim poredbama povezana), ija je upotreba ograni-ena na britanski engleski i u velikoj meri je neprozirna i vezana za

kulturu, pa bi wen bukvalni prevod bio potpuno nerazumqiv. Ostaleivotiwe se tradicionalno povezuju sa glau, ali se prilikom prevo-ewa mora voditi rauna o postojawu poredbe u datom jeziku. U prime-ru (18) nalazimo dva elementa B besan i qut na strani L2, koje uL1pokriva samo jedan element B mad. Kada je element V u pitawu, uL1

March hare i (mad) hattersu, kao proizvod konvencionalizacije likovaLuisa Kerola, u potpunosti vezana za anglo-ameriku kulturu. Isto ta-ko, puka uL2 je specifina za kulturu iz koje potie i, uz pomenutedve poredbe iz L1, bila bi potpuno nerazumqiva u sluaju doslovnogprevoda. Ovaj primer se moe povezati i sa primerom (22) as crazy as abedbug, odnosno lud kao struja, parom poredbi takoe ogranienih nadrutva u kojima su nastale. Sledee po nivou prozirnosti su poredbekoje sadre mokru kokoku (eng. wet hen) i risa one se mogu razumeti

u sluaju bukvalnog prevoda (koji se ne preporuuje), dok strqen (eng.hornet) uL1 i zoqa i strqen uL2 zadaju mnogo mawe problema, s obzi-rom na to da ove poredbe predstavqaju korespondente. Poredba koja kaodrugi element ima papriku nerazumqiva je u doslovnom prevodu, jer sezasniva na metaforizaciji prideva qut. U primeru (19) centralna i-votiwa je paun (i paunica) raskoni izgled ove ivotiwske vrste uobe kulture se procesom nametawa povezao sa epurewem, a samim timi ponosom (koji je suvie sloena kategorija da bi predstavqao svoj-stvo ivotiwe) L1 ima varijante za oba pola, dok L2 pridevsku po-redbu ima samo za enski rod (muki rod se javqa samo u poredbi gla-

178 DUAN STAMENKOVI


11/21

golskog tipa). Na strani L1 imamo i poredbu biblijskog porekla, saLuciferom, koje nema u srpskom, a i u engleskom je mawe koriena odporedbe sa paunom znaewe ove poredbe samo po sebi jeste prozirno,ali bi wen doslovni prevod na srpski doveo do jezike konstrukcijekoja bi zvuala veoma neprirodno (ak i kada bismo umesto imeniceLucifer upotrebili imenicu avo), pa je prema tome ovu poredbu naj-boqe prevesti nekom od srpskih poredbi koje sadre naziv ivotiwe.Slian je sluaj i sa abom u srpskom ona se zbog metaforikog zna-ewa prideva naduven povezuje sa slinim svojstvima linosti koje sre-emo u poredbi sa paunom, to nije sluaj u engleskom. Poredba sa u-ranom ima neto vei stepen prozirnosti, donekle je povezana sa pri-

devom naduven, a ne postoji u engleskom i wen doslovni prevod je ne-prihvatqiv, naroito imajui u vidu da je ova imenica (eng. turkey--cock) deo jedne druge poredbe u engleskom. Posledwi primer iz ovepodgrupe (20) sadri dva para poredbi koje predstavqaju pune formalnei znaewske korespondente as strong as an ox ili horse uL1 i jak kaobik ili kow uL2. Uz to, uL2 nailazimo na poredbu jak kao zemqa, kojaje u velikoj meri neprozirna, pa bi wen doslovni prevod bio i nerazu-mqiv i neprihvatqiv. UL2 imamo i varijaciju u pogledu elementa B izdrqiv kao kow, koja je slina, ali ne i ista kao odgovarajua pored-ba uL1 prevoewe ove poredbe poredbom as strong as a horse bi bilorazumqivo, jer ostali izrazi ne bi imali isti stepen idiomatizacije,niti bi imali istu vrstu emotivne obojenosti i konotativnih i eks-presivnih asocijativnih obeleja. U objediwenim primerima (21) i(26), na strani L1 imamo tri ivotiwe sovu (eng. owl), koja se para-doksalno u drugim poredbama povezuje i sa mudrou i sveanou, ta-ko da je motivacija za ovu metaforizaciju nerazumqiva, gusku (eng. goo-se), koju nalazimo i uL2, i ribu (eng. fish), najverovatnije zbog izgledaribqe glave (kontura koja bi se u qudskom svetu povezala sa mawkominteligencije) i tradicionalnih veza riba sa utqivou. Pored teivotiwske vrste, uL2 jo sreemo i augmentativ imenice vo (volina),no i toak. Guska je u oba jezika ograniena na poredbe u kojima je ele-ment A enskog roda, dok se za muki rod koristi poredba sa volinom.U srpskom takoe postoje i poredbe glup kao no i glup kao toak, kojesu vezane za kulturu, a wihovo znaewe je neprozirno, to im doslovniprevod ini nerazumqivim. Neto vii stepen prozirnosti ima po-

menuta poredba sa sovom, ali je i ona teko razumqiva u doslovnomprevodu. Poredba sa volinom je znaewski predvidqiva i prozirna,ali se prevodi postojeom poredbom u engleskom, i to onom sa sovom,jer je, kao to je reeno, i u engleskom poredba koja sadri naziv guskeu velikoj meri ograniena na upotrebu sa imenicama enskog roda kaoelementom A.

3.4. KONTRASTIVNI OBRAZAC BA'Opis: Kontrastivni obrazac ba' oznaava postojawe znaewske kore-

spondencije, ali ne i potpune formalne, pri emu su uL1 i L2 zastupqenerazliite ivotiwe.


179


12/21

U ovom, kao i u naredna etiri segmenta rada, nalaze se oni paro-vi poredbi iji odnos moemo nazvati parcijalnom korespondencijom.6 Uovom odnosu su bile i mnoge poredbe iz prethodnog segmenta ovog rada,ali je kod svakog primera postojao bar po jedan par kod kojeg smo sreta-li potpunu korespondenciju. Korespondencija je u ovim sluajevimaparcijalna jer ne postoji dovoqna formalna slinost u elementu V. Uovom i u narednom segmentu to se deava zbog toga to se radi o razli-itim ivotiwskim vrstama. U grupi u kojoj nema dodatnih mogunostinalazimo samo dva primera (3,6% engleskog dela korpusa, 4,8% srpskogdela korpusa):

(23) as lazy as a pig lew kao trut(24) as quiet as a mouse miran kao bubica

U sve etiri poredbe iz primera (23) i (24) radi se o poredbamavezanim objektivnim svojstvima ivotiwa, ali sa velikom ulogom qud-ske interpretacije mi (eng. mouse) i bubica su suvie mali da bibili buni, trut ima mawe sloenu ulogu u poreewu sa pelom, a svi-wa (eng. pig) deluje tromo i lewo zbog svoje debqine. Ove osobine suuslovile da qudi pomenutim vrstama ivotiwa pripiu svojstva kojanalazimo u poredbama, ime se samo izraavawe ovih svojstava pojaa-va. Ovi primeri su ujedno i prevodni ekvivalenti, iako bi sve pored-be, izuzev moda one u kojoj se sviwa povezuje sa lewou, bile razu-mqive u doslovnom prevodu. Razlog zbog ega prva poredba iz primera

(23) ne bi bila toliko razumqiva u doslovnom prevodu ne nalazi se uwenoj neprozirnosti, ve u iwenici da se sviwa u srpskom jeziku vi-e vezuje za druga svojstva (prqavost i debqinu).

3.5. KONTRASTIVNI OBRAZAC VA'Opis: Kontrastivni obrazac va' obeleava postojawe znaewske ko-

respondencije, ali ne i potpune formalne, s tim to je samo u izrazu uL1 naziv ivotiwe.

Kod kontrastivnog obrasca va' samo u poredbi na engleskom nala-zimo naziv ivotiwe, dok u srpskom takoe postoji poredba, ali nijevezana ni za jednu ivotiwsku vrstu. Videemo da se kod ovakvih pri-mera u velikoj meri radi o poredbama razumqivim samo u okviru kultu-ra u kojima su nastale. Ovaj kontrastivni obrazac moemo da primeni-mo na tri primera, odnosno est poredbi (3,6% engleskog dela korpu-sa, 4,8% srpskog dela korpusa):

(21) as crazy as a bedbug lud kao struja(25) as naked as a jaybird go kao pitoq

U prvom primeru (21), o kojem je ve bilo rei, uL1 se haotinokretawe stenice (eng. bedbug) povezuje sa ludilom, dok se u L1 javqastruja, koja takoe ima veze sa neureenim kretawem i mogunou da

180 DUAN STAMENKOVI

6 Sa donekle razliitim znaewem, ovaj termin sreemo kod R. orevi (2004: 60).


13/21

poremeti motorne funkcije i funkcije mozga (u sluaju strujnog udara).Doslovni prevod poredbe iz L1 bi delovao veoma udno, jer se u L2stenica javqa u drugoj poredbi (dosadan kao stenica), a poredba sa stru-jom je veoma neprozirna i bila bi nerazumqiva govorniku engleskog usluaju doslovnog prevoda. Zbog ovoga se preporuuje prevoewe svakeod poredbi onom koja ve postoji u drugom jeziku. U primeru (25) nastrani L1 sreemo poredbu sa krejom, odnosno sojkom (eng. jaybird), kojase uL2 ne povezuje sa nagou. Motivisanost ove poredbe uL1 najvero-vatnije se nalazi u iwenici da je predwi deo tela ove ptice prekri-ven tankim paperjem, koje ima boju slinu boji koe. Poredba uL2 ume-sto kreje sadri pitoq i tu nalazimo znatno neobiniju poredbu, koja

je najverovatnije nastala zbog toga to je pitoq sav od metala, nemanita na sebi i vidimo ga samo onda kada je svuen", odnosno van fu-trole. Poredbu iz L1 moemo prevesti i poredbom koja zbog svojestrukture nije deo korpusa u ovom radu radi se o poredbi go kao odmajke roen, koja takoe sadri dovoqno izraena konotativna asocija-tivna obeleja. Obe poredbe su potpuno neprozirne i doslovni prevodbi bio apsolutno neprihvatqiv.

3.6. KONTRASTIVNI OBRAZAC VB'Opis: Kontrastivni obrazac vb' obeleava postojawe znaewske ko-

respondencije, ali ne i potpune formalne, pri emu samo u izrazu uL1 imanaziva ivotiwe, a postoje i dodatne mogunosti.

U ovom segmentu se sreemo sa istom situacijom kao i u prethod-nom, s tim to ovde nalazimo i neke dodatne mogunosti na jednoj od

dve kontrastirane strane. Kontrastivni obrazac vb' moe se primeni-ti na jedan primer (1,8% engleskog dela korpusa, 2,4% srpskog delakorpusa):

(27) as wise as an owl/Solomon mudar kao Solomon

Primer (27) na strani L1 sadri poredbu sa sovom (eng. owl), i-votiwom koja se povezuje sa (antropomorfizovanim) ozbiqnim izgle-dom i pameu, naroito zbog svojih krupnih oiju.7 Pored ove, tu je iporedba sa Solomonom, treim kraqem Izraela, iz Biblije poznatompo mudrosti. Ova poredba postoji i u srpskom jeziku, ali je retko kori-ena i odreenom delu populacije teko razumqiva. Kao alternativuovoj poredbi, . Kovaevi predlae veoma pametan" i mudrac" (KO-

VAEVI 1997, : 757), od kojih druga sadri slaba, a prva nikakva aso-cijativna obeleja u pogledu ekspresije, stila i konotacija. Za ovu po-redbu bi bio prihvatqiv sluaj u kojem bi kao prevod bile ponueneneke od poredbi koje postoje u svakodnevnom ivotu, iako nisu dovoq-no esto koriene; one su, meutim, mnogo blie prosenom govoru:mudar kao Gandi, mudar kao kwiga i mudar kao Bog. I doslovni prevodporedbe verovatno bi bio razumqiv jednom delu govornika srpskog, alise ne preporuuje.


181

7 Crtei sove vrlo esto sadre i naoare, to dodatno govori o tome da se ovavrsta ptice povezuje sa intelektom.


14/21

3.7. KONTRASTIVNI OBRAZAC VV'Opis: Kontrastivni obrazac vv' oznaava postojawe znaewske kore-

spondencije, ali ne i potpune formalne, a samo u izrazu u L2 postoji na-ziv ivotiwe.

U okviru kontrastivnog obrasca vv' samo u poredbi uL2 nalazimonaziv ivotiwe, dok uL1 takoe postoji poredba, ali nije vezana ni zajednu ivotiwsku vrstu. Ovaj kontrastivni obrazac moemo da prime-nimo na pet primera (9,1% engleskog dela korpusa, 11,9% srpskog delakorpusa):

(28) as boring as wet weekend in

Wigan/watching paint dry dosadan kao stenica(29) as bright as a button bistar kao pelica(30) as grey as time sed kao ovca(31) as silent as the grave/tomb utqiv kao riba(32) as ugly as sin ruan kao pas/svetski rat/lopov/grob

U primeru (28) uL2 sreemo poredbu sa stenicom, koja je, kao tosmo videli uL1, upotrebqena u poredbi vezanoj za ludost. Zbog ovoga jenemogue doslovno prevoewe ove poredbe. Motivacija da se stenicapovee sa dosadnou je, moemo da pretpostavimo, u vezi sa iweni-com da ona izaziva i psihiku i fiziku iritaciju pri kretawu poqudskoj koi, a samo psihiku iritaciju onda kada izvire iz pukotinana zidu i kree se po zidovima. Na strani L1 nalazimo poredbe koje suusko povezane sa kulturom. Prva od wih dosadan kao kini vikend u

Viganu (eng. as boring as wet weekend in Wigan) veoma je lokalizovana,uzrokovana aliteracijom i teko razumqiva u, recimo, SjediwenimAmerikim Dravama, to znai da je potpuno neprozirna. Druga dosadno kao kada gleda kako se farba sui (eng. as boring as watching

paint dry) znatno je prozirnija, opisuje besmislenu i dosadnu aktiv-nost, pa je razumqiva u doslovnom prevodu, koji se ne preporuuje ni ujednom sluaju, a naroito ne u onom u kome je element A poredbe nekobie (jer u srpskom postoji odgovarajua poredba sa stenicom). Ukolikoje taj prvi poredbeni element neka radwa, potrebno je pronai novo re-ewe, koje ne mora nuno biti poredba (npr. beskrajno ili neverovatnodosadno). U primeru (29) sreemo dve poredbe koje predstavqaju gotovoidealan prevodni par osnovni razlog za ovu tvrdwu je taj to se obeporedbe mogu upotrebiti i sa svojim osnovnim znaewem, ali i sa do-

zom dodatnih konotativnih obeleja, koji se ogledaju u prisustvu odre-ene doze ironije. Poredba uL1 kao element B ima dugme (eng. button), aporedba uL2 pelu, i to wenu deminutivnu formu pelica. Dok se sjajdugmeta povezuje sa wegovim fizikim svojstvima, bistrost, tj. pametpele je nametnuto svojstvo, a najverovatnije uzrokovano time to jepela shvaena kao marqiva i za oveka korisna ivotiwa. Doslovniprevod je kod ove dve poredbe potpuno neprihvatqiv. Ovde bi trebalojo i napomenuti da u srpskom sreemo i poredbubistar kao boza, kojaje ironina i samim tim suprotna poredbi sa pelicom. I u narednomprimeru (30) dolazimo do para poredbi koje imaju potpuno razliit po-redbeni element B, ali se potpuno uklapaju kada je wihovo prevoewe u

182 DUAN STAMENKOVI


15/21

pitawu, to iskquuje mogunost doslovnog prevoda i eliminie po-trebu za stvarawem novih. Motivacija uL2 je prilino jednostavna seda boja se povezuje sa bojom vune koja pokriva telo ovaca, dok je uL2motivacija neto sloenija i povezana sa prolaznou i godinama.Iako su dve poredbe u primeru (31) objediwene, one zapravo nisu pre-vodni par, jer imaju razliitu upotrebnu vrednost. Ova razlika se ogle-da u ograniewu upotrebe u zavisnosti od toga da li je element A bie(poredba iz L2 je predviena za ovakvu upotrebu) ili lokacija (za ova-kvu upotrebu je predviena poredba iz L1). Englesku pridevsku poredbuas silent as the grave ili tomb mogue je prevesti konstrukcijom (na lo-kaciji a) je tiho kao u grobu', dok je srpsku poredbuutqiv kao riba mo-

gue prevesti engleskom poredbom koju smo prethodno razmatrali uokviru primera (24) as quiet as a mouse. U posledwem primeru pri-mene ovog obrasca, primeru (32), nailazimo na jo jedan dobar prevod-ni par u L1 se runoa uveava poreewem sa imenicom greh (eng.sin), dok je uL2 ona vezana za ivotiwsku vrstu koju smo prethodno ve-zali za vernost psom. Imenica pas (eng. dog) se i u neformalnom en-gleskom koristi da oznai neprivlanu enu, i to srpsku poredbu inirazumqivom engleskim govornicima u sluaju doslovnog prevoda, ali uengleskom ona nije deo poredbe, pa se ova poredba iz srpskog najboqeprevodi postojeom poredbom u engleskom, a isto vai i u drugom sme-ru. Ostale mogunosti prilikom prevoewa na srpski su i ruan kaosvetski rat, lopov ili grob, poredbe koje su takoe odreene kulturomjezike zajednice.

3.8. KONTRASTIVNI OBRAZAC VG'Opis: Kontrastivni obrazac vg' oznaava postojawe znaewske kore-

spondencije, ali ne i potpune formalne, dok je samo u izrazu u L2 nazivivotiwe, a postoje i dodatne mogunosti.

I u okviru ovog kontrastivnog obrasca, samo u poredbi uL2 imamonaziv ivotiwe, dok uL1 postoji poredba, ali u woj nema ivotiwskevrste. Za razliku od prethodnog kontrastivnog obrasca, u okviru ovogaimamo dodatne mogunosti. U ovom segmentu se sreemo sa dva primera(3,6% engleskog dela korpusa, 4,8% srpskog dela korpusa):

(33) as small as a wand mali kao mrav/mi(34) as skinny as a rake mrav kao glista;

mrav/dugaak kao motka/pritka

U primeru (33) L1 se za pojaavawe intenziteta prideva mali (eng.small) koristi imenica tap ili tapi (eng. wand), najverovatnijepovezana sa znaewem koje ima u svojoj najeoj upotrebi maginitapi (koji je obino mali), a uL2 se koriste ak dve imenice kojeoznaavaju ivotiwske vrste mrav i mi. Dok je poredba uL1 deli-mino neprozirna, obe poredbe uL2 su potpuno prozirne, jer se odnosena objektivna fizika svojstva ovih ivotiwskih vrsta (u poreewu sadrugim ivotiwskim vrstama). Kao i u veini prethodnih sluajeva,preporuuje se koriewe samo postojeih poredbi pri prevoewu sajednog jezika na drugi. U primeru (34) nalazimo odlian prevodni par,


183


16/21

iako se radi o dva razliita elementa B uL1 mravost se povezuje sagrabuqom(eng. rake), a ova poredba je bliska poredbi koju moemo da na-emo u kolokvijalnom srpskom mrav ili dugaak kao motka (ilipritka). Uz to se uL2 mravost vezuje i za glistu, granu i akalicu.Sve ove poredbe vezane su za objektivna fizika svojstva elemenata V ikao takve su veoma prozirne, ali se ipak preporuuje prevoewe posto-jeim poredbama.

3.9. KONTRASTIVNI OBRAZAC GA': NULTI ODNOS AOpis: Kontrastivni obrazac ga' oznaava nulti odnos a u L1 ne

postoji ni znaewski ni formalni korespondent za poredbu u L2.Naredna dva segmenta sadre poredbe koje odgovaraju obrascima u

kojima se sistemski odnos izmeu dva jezika obeleava kao nulti, jer ujednom od dva jezika nema sistemskog korespondenta za poredbu iz dru-gog. U kontrastivnom obrascu ga' uL1 nema korespondenta za poredbu uL2. Ovakvih primera ima tri (7,1% srpskog dela korpusa):

(35) smrdqiv kao jarac (36) laqiv kaopas (37) brz kaozec/muwa

Iako se u oba jezika moe pronai formula" za prevoewe gotovosvih poredbi koje nemaju korespondenta, tj. za iznalaewe prevodnogekvivalenta, mora se ipak ii korak daqe. Imajui u vidu osnovnufunkciju poredbi sa ivotiwama, a to je dodatno isticawe osobine ko-ju pridev inae opisuje, formula bi bila sledea:

(a) Prevoewe poredbe sa L1 na L2 vri se sintagmom (koja dolazi nakonA + glagol biti): veoma ili vrlo (u nekim sluajevima strano, potpuno,preterano ili neverovatno) + pridev

(b) Prevoewe poredbe sa L2 na L1 vri se sintagmom (koja dolazi nakonA + glagolto be): very (u nekim sluajevima extremely, enormously, exceptionallyi sl.) + pridev

Meutim, nijedna od ovih formula kao rezultat ne daje prevodniekvivalent koji ima dovoqno izraena ekspresivna i konotativna aso-cijativna obeleja karakteristina za poredbe uopte. Zbog ovoga ese, kroz analizu motivacije postojeih poredbi i gde god je to mogue,traiti dovoqno dobar prevodni ekvivalent, bilo u formi poredbeili u nekoj drugoj formi.

Primer (35) kao pandan smrdqivosti istie jarca, domau ivoti-wu koja zaista odaje, u najmawu ruku, udan miris. Kako u engleskom ne-ma odgovarajue poredbe, a very ili extremely stinky ili smelly (srp. veo-ma ili strano smrdqiv) ne nose dovoqno negativnih konotacija, ovuporedbu moemo prevesti konstrukcijom as smelly as dirty socks, koja jeinae deo naslova popularne deje kwige My Dog is As Smelly As DirtySocks: And Other Funny Family Portraits autora Henoka Pivena. Primer(36) donosi poredbu koja bi se u neformalnom kontekstu mogla prevestisintagmama a lying bastard (srp. laqivo kopile) ili such a liar, a uformalnijim kontekstima se moramo zadovoqiti rezultatom formule uzizmenu elementa V extremely dishonest (srp. neverovatno neiskren). U

184 DUAN STAMENKOVI


17/21

primeru (37) imamo poredbu koja je dovoqno prozirna i dovoqno vezanaza objektivna svojstva ivotiwske vrste da je wen doslovni prevod sa-svim adekvatan prevodni ekvivalent u sluaju u kojem nemamo poredbuna drugoj strani. Dakle, as fast as a hare8 (srp. brz kao zec) moda je inajboqe reewe. Jo jedno mogue reewe je as fast as a rocket (srp. brzkao raketa), poredba sa raketom kao moda i najbrim qudskim kon-struktom. Za poredbu sa muwom bilo bi najpogodnije iskoristiti pored-bu sa raketom.

3.10. KONTRASTIVNI OBRAZAC GB': NULTI ODNOS BOpis: Kontrastivni obrazac gb' oznaava nulti odnos b u L2 ne

postoji ni znaewski ni formalni korespondent za poredbu u L1.U najveem segmentu ovog rada, delu koji ispituje kontrastivniobrazac gb', ima ukupno 17 primera (30,9% engleskog dela korpusa). Uokviru ovog kontrastivnog obrasca ispituju se poredbe izL1 koje nema-ju sistemski korespondent uL2, a postupak traewa funkcijsko-komu-nikativnog, odnosno prevodnog ekvivalenta isti je kao i u prethodnomsegmentu ovog rada.

(38) as agile as a monkey (39) as bald as a coot(40) as blind as a bat/kittens/mole (41) as dead as a/the dodo/mutton/doornail(42) as fast as a snail (43) as frisky as a ferret(44) as greedy as a pig (45) as happy/(gay) as a lark(46) as hoarse as a crow (47) as lively as a cricket(48) as nervous as a cat/kitten (49) as red as a turkey-cock

(50) as sick as a dog/parrot/pig (51) as solemn as an owl(52) as sour as a crab (53) as tall as a giraffe(54) as weak as a kitten

U poredbi u primeru (38) kao simbol okretnosti, odnosno gipko-sti koristi se majmun (eng. monkey), koji zaista poseduje objektivnasvojstva koja ga povezuju sa ovom osobinom. Ova ivotiwa u srpskomima drugaije konotacije, jer se esto koristi u pogrdnom smislu, padoslovni prevod ne bi bio preporuqiv. Zbog toga, adekvatni prevodniekvivalenti mogu da budu poredbe okretan kao mi ili gibak kao guma.U primeru (39) nailazimo na poredbu kojom se elavost intenzivira uzpomo crne liske (eng. coot), vrste ptica koja ima belu taku na glavi, ata taka podsea na elu. Prevoewe ove poredbe na srpski moglo bi se

izvriti konverzijom prideva elav u imenicu elavac, koja ima odre-enu dozu potrebnih konotacija. Meutim, ona je ograniena na mukirod elementa A. Zbog ovoga se moe pokuati prevod ove poredbe po-redbama elav kao lopta, globus ili kugla. Slina je situacija i u pri-meru (40), gde se slepilo u engleskom pojaava koriewem naziva sle-pog mia (eng. bat), maia (eng. kittens) i krtice(eng. mole). U srpskom,upotreba prideva orav umesto slep ve je dovoqno poetina" i pokri-va veliki deo negativnih konotativnih asocijativnih obeleja koja en-


185

8 Hare je boqe reewe od imenice rabbit, jer oznaava divqeg zeca, koji je bri,dok rabbit oznaava pitomog, tj. domaeg zeca.


18/21

gleske poredbe nose, a u drutveno prihvatqivoj upotrebi ova poredbase odnosi na metaforiku, tj. mentalnu a ne fiziku kratkovidost. .Kovaevi (1997, : 150) kao ekvivalente predlae veoma kratkovid,slabovid i ora". Primer (41) je veoma udan, jer u wemu vidimo da uengleskom postoje ak tri poredbe kojima se intenzivira stawe smrti,koje inae nema nivoe intenziteta poredbe kao element V imaju izu-mrlu vrstu ptice, pticu dodo (eng. dodo), zatim engleski naziv za ove-tinu(eng. mutton) i ekser sa velikom glavom (eng. doornail). Motivacija uprva dva sluaja je oigledna radi se o mrtvim stvarima, pri emu uprvom sluaju ulogu igra i aliteracija, dok je u treem sluaju alitera-cija verovatno glavni faktor motivacije. Kako u srpskom nemamo ade-

kvatnih i ustaqenih fraza koje bi mogle da slue kao prevodni ekviva-lenti, moda je u prevoewu najboqe iskoristiti predlog . Kovaevi-a definitivno mrtav" (KOVAEVI 1997, : 335). Sledei primer(42) sadri jedinu potpuno ironinu poredbu u ovom segmentu, ujedno iporedbu koja je suta suprotnost onoj u primeru (37). Ova poredba spajabrzinu sa puem (eng. snail), jednom od najsporijih ivotiwa. Imajuiu vidu nepostojawe slinog izraza u srpskom, doslovni prevod ove po-redbe brz kao pu bio bi sasvim prihvatqiv, a wegova ironija do-voqno razumqiva govornicima srpskog. Primer (43) energinost, tj.ivahnost povezuje sa vretnom (eng. ferret), ivotiwom slinom lasici.I pored objektivne ivahnosti ove ivotiwske vrste, ova poredba jemakar delimino uslovqena aliteracijom sa glasom f (as frisky as a fer-ret). Kako je ova ivotiwska vrsta malo poznata prosenom govorniku

srpskog, u prevoewu se preporuuje koriewe poredbe sa nekom po-znatijom ivotiwskom vrstom, npr. ivahan kao lasica ili veverica.Isti prevodni ekvivalenti mogu se upotrebiti i kod prevoewa pored-be iz primera (47), koji ivahnost povezuje sa cvrkom (eng. cricket). Uprimeru (44) gramzivost se povezuje sa sviwom (eng. pig), zbog prodr-qivosti koju qudi pripisuju ovoj ivotiwskoj vrsti svatojeda. Znae-we ove poredbe je u velikoj meri prozirno i u doslovnom prevodu prodrqiv kao sviwa pa se ovakvo prevoewe ini prihvatqivim.Poredba u primeru (45) bezbrinost, sreu i razdraganost povezuje saevom (eng. lark), vrstom ptice koja se u anglo-amerikoj kulturi vezujeza ova stawa. U srpskom bi doslovni prevod bio teko razumqiv, pa sepreporuuje upotreba ekvivalenata koje nudi . Kovaevi veseo" ibezbrian" (KOVAEVI 1997, : 506), a kao moda preciznije reewe,najpre u pogledu konotacija, namee se poredba bezbrian kao dete. Uporedbi u primeru (46) promuklost se povezuje sa glasom vrane (eng.crow), koji zaista qudskom uhu zvui promuklo. Doslovno prevoewe oveporedbe bilo bi delimino prihvatqivo, zbog univerzalnosti poredbe,ali bi umesto poredbe promukao kao vrana u srpskom boqe zvuale po-redbe promukao kao svraka ili promukao kao avka, jer su nazivi ovihptica delimino onomatopejini, ba kao i engleska re crow. Poredtoga, moemo upotrebiti i konstrukciju promukao kao da ima mirglu(ili staklo) u grlu. Primer (48) kao simbole nervoze istie maku(eng.cat) i mae (eng. kitten). U srpskom jeziku ekvivalente moemo nai udva kolokvijalna izraza nervozan kao ker i nervozan kao ris u kavezu,

186 DUAN STAMENKOVI


19/21

kao i u poredbi koja ima drugaiju strukturu od veine do sada pomenu-tih (pridevska je, ali ima vie od tri lana) nervozan kao da imaleptire u stomaku. U primeru (49) se uL1 crvena boja povezuje sa ura-nom (eng. turkey-cock) zbog boje wegove glave. Kao to smo videli, u srp-skom se za urana vezuje druga poredba, a mogui prevodni ekvivalentiza englesku poredbu jesu crven kao rak, paprika, cvekla, bulka ili krv.Primer (50) sadri tri poredbe sa dva razliita znaewa dok as sickas a dog ili pig znai veoma bolestan', as sick as a parrotznai veomarazoaran'. Motivacija u sve tri poredbe je vrsto vezana za kulturnekorene, pa je znaewe ovih poredbi neprozirno. . Kovaevi (1997, :479) poredbuas sick as a dog prevodi kao razboleti se" i imati mu-

ninu". Radi postizawa neto jaeg znaewa, moemo upotrebiti sin-tagme mrtav bolestan ili naisto bolestan. Kao ekvivalent za poredbusa papagajem (eng. parrot) moemo upotrebiti sintagmu potpuno razoa-ran ili pridev beznadean. Za poredbu iz primera (51), koja sovu (eng.owl) povezuje sa sveanou moemo upotrebiti jedino reewe iz for-mule veoma svean. Sintagma mrtav ozbiqan bi bila primenqiva sa-mo na neke sluajeve. U primeru (52) je poredba u kojoj se kraba (eng.crab) povezuje sa kiselou ova poredba je kulturno ograniena i po-vezana je sa salatom od kraba ili krabama u marinatu, koje su naoj kul-turi malo poznate. Zbog ovoga se kao alternativa doslovnom prevodunameu poredbe kiseo kao limun, krastavac ili sire. Poredba u prime-ru (53), u kojoj se irafa (eng. giraffe) povezuje sa visinom, potpuno jeprozirna i razumqiva u doslovnom prevodu, pa se on i namee kao lo-

gino reewe visok kao irafa, a jo neka reewa su visok kao ja-blan ili topola, ali kod wih se mora voditi rauna o tome da ove dveporedbe imaju pozitivnije konotacije u poreewu sa onom sa irafom.U posledwem primeru u ovom segmentu (54) slabost se vezuje za mae(eng. kitten). Ova poredba nije dovoqno prozirna da bi wen doslovniprevod bio upotrebqiv u srpskom, pa se zbog toga kao mogua reewapredlau imenica slabi za elemente A mukog roda i pridev slabanaza elemente A enskog roda.

4. ZAKQUCI. Zakquci se mogu podeliti na same rezultate analize,kao i na wihovu moguu primenu.

4.1. REZULTATI ANALIZE. Na osnovu analize korpusa moe se zakqu-iti da je sistemska slinost izmeu engleskog i srpskog jezika u po-gledu distribucije, upotrebe i znaewa pridevskih poredbi sa nazivi-ma ivotiwa na visokom nivou. Ova tvrdwa se ne zasniva na postojawuvelikog broja potpuno istih (formalno i znaewski korespondentnih)poredbi u oba jezika, ve na iwenici da je prevodivost poredbenihizraza ovog tipa veoma velika u skoro 70% engleskih poredbi i sko-ro 93% srpskih poredbi na suprotnoj strani imamo odgovarajuu pored-bu, odnosno poredbu sa istim ili slinim znaewem. ak je i u velikojveini sluajeva gde smo se sretali sa nultim odnosom (gde na jednoj oddve strane nismo imali poredbu) bilo mogue nai dovoqno priro-dan" i semantiki i strukturno prihvatqiv funkcijsko-komunikativ-


187


20/21

ni, prevodni ekvivalent, bez obzira na to da li se radilo o doslovnomprevodu, stvarawu nove poredbe ili pronalaewu neke druge konstruk-cije koja bi pokrila leksiku prazninu u jednom od jezika.

4.2. PRIMENA REZULTATA ANALIZE. Rezultati analize mogu se upotre-biti u prevoewu tekstova sa jednog jezika na drugi, s obzirom na i-wenicu da postojei renici, bar kada su u pitawu poredbe, esto nepruaju dovoqno precizna prevodna reewa. Slina analiza bi se mo-gla primeniti i na ostale tipove poredbi (i u strukturnom i u sadr-inskom smislu), a konani ciq poduhvata bi moglo biti stvarawe en-glesko-srpskog i srpsko-engleskog renika poredbi, imajui u vidu dveiwenice: (1) da bi ukquivawe svih vrsti poredbi pruilo dovoqnoveliki korpus za stvarawe renika i (2) da poredbe nisu u dovoqnojmeri obraene ni u jednom postojeem englesko-srpskom ili srpsko-en-gleskom reniku.

IZVORI

BENSON, Morton. Srpskohrvatsko-engleski renik (elektronsko izdawe). Beograd: Prokon,1997.

IVANDEKI, Ana. Poredbe u engleskom jeziku: Strukturni i sadrinski aspekti". Neo-bjavqeni diplomski rad, Novi Sad: Filozofski fakultet, 2009.

KOVAEVI, ivorad. Englesko-srpski frazeoloki renik. i tom. Beograd: Filip Vi-wi, 1997.

KOVAEVI, ivorad.Srpsko-engleski frazeoloki renik. Beograd: Filip Viwi, 2002.MILOSAVQEVI Boko i Margot VILIJAMS-MILOSAVQEVI. Srpsko-engleski renik idioma

(tree izdawe). Beograd: Srpska kwievna zadruga, 1995.RMS RENIK SRPSKOHRVATSKOGA KWIEVNOG JEZIKA, . Novi Sad: Matica srpska

Zagreb: Matica hrvatska, 1967.OSI, Pavle. Srpski za strance Prirunik za lektore i studente srpskog kao stranog

jezika. Poznaw: VN UAM, 2005.

*

COWIE A. P., R. MACKIN, I. R. MCCAIG. Oxford Dictionary of Current Idiomatic English. Oxford:Oxford University Press, 1985.

ENGLISH DAILY. http://www.englishdaily626.com 10. 12. 2009.HARPER, Douglas. Online Etymology Dictionary, 2001. http://www.etymonline.com 10. 12. 2009.SEIDL, Jennifer and W. MCMORDIE. English Idioms. Fifth edition. Oxford: Oxford University Press,

1988.THE PHRASE FINDER. http://www.phrases.org.uk 10. 12. 2009.WALTER, Elizabeth. Cambridge Idioms Dictionary. 2nd Edition (online). Cambridge: Cambridge

University Press, 2006.

WORDNET. Princeton: Princeton University. http://wordnet.princeton.edu 10. 12. 2009.

CITIRANA LITERATURA

DRAGIEVI, Rajna. Leksikologija srpskog jezika. Beograd: Zavod za uxbenike, 2007.OREVI, Radmila. Uvod u kontrastirawe jezika (esto izdawe). Beograd: Zavod za uxbe-

nike i nastavna sredstva, 2004.IVANDEKI, Ana. Poredbe u engleskom jeziku: strukturni i sadrinski aspekti". neobja-

vqeni diplomski rad. Novi Sad: Filozofski fakultet, 2009.PRI, Tvrtko. Engleski u srpskom. Novi Sad: ITP Zmaj", 2005.PRI, Tvrtko. Semantika i pragmatika rei (drugo, dopuweno izdawe). Novi Sad: ITP

Zmaj", 2008.

188 DUAN STAMENKOVI


21/21

*

BREDIN, Hugh. Comparisons and Similes". Lingua 105 (1998): 6778.CHIAPPE, Dan L., John M. KENNEDY. Literal Bases for Metaphor and Simile". Metaphor and

Symbol 16/34 (2001): 249276.CHIAPPE, Dan L., John M. KENNEDY, Tim SMYKOWSKI. Reversibility, Aptness, and the Conven-

tionality of Metaphors and Similes". Metaphor and Symbol 18/2 (2003): 85105.FILLMORE, Charles. Frame semantics". Linguistics in the Morning Calm: 111137. Seoul: Han-

shin Publishing Co., 1982.FINK-ARSOVSKI, eljka. Poredbena frazeologija: pogled izvana i iznutra. Zagreb: Filozofski fakul-

tet, 2002.IVIR, Vladimir. Formal Correspondence vs. Translation Equivalence Revisited". Poetics Today

2/4 (1981): 5159.LAKOFF, George. Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind.

Chicago: University of Chicago Press, 1987.LIPKA, Leonhard. An Outline of English Lexicology. Tbingen: Max Niemeyer Verlag, 1992.OMAZI, Marija. O poredbenom frazemu u engleskom i hrvatskom jeziku". Jezikoslovlje 3/12

(2002): 99129.OSWALD, Lori Jo. Heroes and victims: The stereotyping of animal characters in children's reali-

stic animal fiction". Children's Literature in Education26/2 (1995): 135148.PIERINI, Patrizia. Simile in English: From Description to Traslation". Crculo de lingstica apli-

cada a la comunicacin 29 (2002): 2143.RAKUSAN, Jaromira. Cultural Diversity in Crossing the Boundaries Between Human and Animal

in Language Germanic and Slavic Similes and Metaphors". Collegium Antropologicum28, S1 (2004): 171181.

Duan Stamenkovi

ADJECTIVAL ANIMAL SIMILES IN ENGLISH AND SERBIAN

S u m m a r y

This paper is an attempt to discover systemic similarities and differences between Englishand Serbian in regard to the distribution, meaning and use of adjectival similes containing animalnames. It consists of two larger segments the first segment represents a brief theoretical intro-duction dealing with the goals and the methods applied in the paper, as well as the term of simileand with the characteristics of the similes that contain animal names as one of their elements; thesecond segment of the paper is the analysis of the parallel (English-Serbian) contrastive corpuscomposed of various similes found in dictionaries and everyday use. The first part of the analysisdeals with the examples which contain similes linked by means of full or partial formal and se-mantic correspondence, i.e. those examples where we find similes in both languages. The secondpart of the analysis is focused on the examples which do not have a formal correspondent in theother language, i.e. those examples where we look for translation equivalents (as known as func-tional-communicative equivalents). In these cases, the paper presents the existing solutions (asfound in dictionaries) and offers some new ideas of how to translate particular similes from onelanguage into another.

Univerzitet u NiuFilozofski fakultetDepartman za [email protected]@gmail.com


189

Documents

pridevske poredbe sa nazivima zivotinja