Posiedzenie Narodowej Rady Rozwoju 7.01.2010

System zabezpieczenia społecznego w Polsce

wobec uwarunkowań przyszłości

Stanisława Golinowska

Wyzwania przyszłości

• Wyzwania przyszłości: energetyczne, ekologiczne, technologiczne (rewolucja informacyjna), demograficzne i globalizacja

• Wyzwanie demograficzne – starzenie się populacji – zjawisko

nieuniknione i uniwersalne • Wielowymiarowe skutki: dla wzrostu gospodarczego i

rozwoju, dla rynku pracy, dla warunków i stylu życia,…• i dla systemu zabezpieczenia społecznego

Problemy wywołane przez starzenie się populacji

• Zmniejszony dopływ nowych zasobów pracy na rynek pracy

• Starszy wiek zasobów pracy

• Zwiększony odpływ starszych zasobów pracy z rynku pracy

Jakie polityki w odpowiedzi na problemy wywołane przez starzenie

• Stabilizacja i wzrost dopływu – przyjazna polityka rodzinna i dostosowana do wyzwań polityka edukacyjna

• Podtrzymywanie i wzrost produktywności pracy starszych zasobów pracy – polityka kształcenia przez całe życie, innowacyjność, aktywizacja i zdrowie

• Ograniczanie odpływu z rynku pracy – przesuwanie wieku emerytalnego i aktywizacja osób starszych.

Zabezpieczenie społeczne osób starszych

• Ochrona zdrowia

• Opieka długoterminowa

• Zabezpieczenie dochodów – stabilny system emerytalny

Wzrost potrzeb zdrowotnych; wzrost kosztów opieki zdrowotnej

9,9% 7,8% 6,3%

61,5%

51,3%41,9%

28,6%40,9%

51,9%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2025 2050

0-14 15-64 65+

Deficyt ubezpieczenia zdrowotnego

-1,00%

0,00%

1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

5,00%

2008

2010

2012

2014

2016

2018

2020

2022

2024

2026

2028

2030

2032

2034

2036

2038

2040

2042

2044

2046

2048

2050

Wzrost potrzeb opiekuńczych i pielęgnacyjnych

Udział 2010 2015 2020 2025 2030 2050

65+ 13,55,1 mln

15,65,9 mln

18,46,9 mln

21,07,8 mln

22,38,2 mln

31,610,5 mln

80+ 3,51,3 mln

3,9 4,3 4,4 5,62,0 mln

10,13,3 mln

Opieka długoterminowa w Polsce

• Sprawowana w domu przez rodzinę (kobietę) – 80 % potrzeb > nacisk na wcześniejsze wychodzenie z rynku pracy (56 i 47 lat)

• Opieka stacjonarna – trudny dostęp do instytucji publicznych; w sektorze zdrowotnym – niski poziom

indeksu Barthel (zmieniono z 60% na 40%) – tylko dla obłożnie chorych, w sektorze pomocy społecznej – test dochodowy i współpłacenie podopiecznego oraz rodziny

– dynamiczny rozwój prywatnych placówek komercyjnych: niskie standardy (także ceny) i niedostateczny nadzór

• Formalna opieka domowa – pielęgniarka środowiskowa – dostęp także tylko na podstawie testu Barthel

• Domy dziennego pobytu – początek rozwoju; trudności organizacyjne i transportowe

• Świadczenia pieniężne: dodatki pielęgnacyjne dla osób 75+ (duży i rozproszony wydatek), zasiłki pielęgnacyjne oraz świadczenia pielęgnacyjne (w sytuacji rezygnacji z pracy w celu sprawowania opieki)

Opieka długoterminowa – nowy dział zabezpieczenia społecznego

• Dalsze sprawowanie opieki długoterminowej w domu przez kobiety w dotychczasowej skali – istotnie ograniczone ; gwałtowne zmniejszenie wskaźnika potencjału pielęgnacyjnego (relacja kobiet w wieku 45-64 lat do osób w wieku 75+ lub 80+); w 2030 r. – 2/5 wartości z 1988 r.

• Konieczny rozwój zintegrowanego i wyodrębnionego sektora opieki długoterminowej; rozszerzenie dostępu, finansowanie ze środków spoza sektora zdrowotnego, uporządkowanie wspólpłacenia, rozwój formalnej i wspieranej opieki domowej oraz form półstacjonarnych, adresowane wspieranie dochodów osób wymagających opieki

• Wzrost kształcenia w zawodach pielęgniarskich i w zawodach łączących kompetencje socjalne i zdrowotne także na poziomie średnim

• Imigracja pielęgniarek i opiekunek ?

Zabezpieczenie dochodów osób starszych - emerytury

• Jeden z celów strategii socjalnych UE – zabezpieczenie adekwatnych i stabilnych emerytur (także Krajowej Strategii Emerytalnej)

• Zabezpieczenie emerytur w Polsce obecnie – relatywnie dobre; wysoka stopa zastąpienia (prawie 60 %), niższy wskaźnik ubóstwa (17% przeciętnie i 8 % - emeryci)

• Wysoki koszt dobrego zabezpieczenia – 12 % PKB – wydatki na emerytury

• Wprowadzenie reformy emerytalnej z segmentem kapitałowym - dodatkowe koszty ‘przejścia’

• Wprowadzenie reformy – jako ‘ucieczka do przodu’ bez tzw. reformy parametrycznej (aktuarialnego zrównoważenia systemu) – dodatkowy balast w warunkach wysokich kosztów systemu emerytalnego

Stopa zastąpienia – stosunek emerytur do zarobków (50-59)

Stopa ubóstwa ludności w wieku 65+

51

3333

30 30 29 28

2623 23

22 22 21

19 19 19 1918 18

17

14 13

11 108

87

65

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Wydatki na emerytury porównawczo - Eurostat

0

2

4

6

8

10

12

14

16It

aly

Au

stri

a

Fra

nce

Po

rtu

gal

Ger

man

y

Net

her

lan

ds

Sw

itze

rlan

d

Po

lan

d

Sw

eden

Gre

ece

Bel

giu

m

Fin

lan

d

Un

ited

Kin

gd

om

Den

mar

k

Slo

ven

ia

Hu

ng

ary

Mal

ta

Sp

ain

Lu

xem

bo

urg

Cze

ch R

epu

bli

c

Bu

lgar

ia

No

rway

Slo

vaki

a

Cyp

rus

Icel

and

Ro

man

ia

Lit

hu

ania

Lat

via

Est

on

ia

Irel

and

Finansowanie kosztów ‘przejścia’ reformy

Przychody FUS 2008 82,7 mld 100,0%

Dotacje z budżetu państwa 33,2 mld 40,0%

w tym refundacja z tytułu przekazania składki do OFE

19,9 mld 24,0%

Problemy z zabezpieczeniem emerytalnym

• Wzrost świadczeniobiorców (demografia)• Ograniczone przychody FUS (rynek pracy)• Wzrost deficytu FUS (także z powodu aktuarialnej

nierównowagi systemu) • Globalny kryzys finansowy (spadek stopy zwrotu z

inwestycji OFE) • Kryzys finansów publicznych w Polsce; narastanie długu

publicznego i wysokie koszty jego obsługi – ograniczone możliwości finansowania deficytu FUS i kosztów przejścia reformy emerytalnej

Deficyt FUS - ubezpieczenia społecznego

Stopa zwrotu inwestycji OFE 2000-2008

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Co dalej z zabezpieczeniem emerytalnym?

• Przesunięcie wieku emerytalnego lub elastyczny wiek emerytalny w przedziale 63 -70 lat z motywacją do późniejszego wychodzenia z rynku pracy (warunkiem dobry rynek pracy i kształcenie ustawiczne)

• Aktuarialne równoważenie systemu • Jak finansować deficyt FUS – w jakiej skali z

kredytów bankowych ? • Jak finansować koszty przejścia – zmniejszyć

składkę do drugiego filaru?

Jakie świadczenia emerytalne w przyszłości?

• Wysoka redystrybucja międzypokoleniowa w okresie przejścia

• Ograniczona wewnątrzpokoleniowa redystrybucja w przyszłym systemie emerytalnym – system ubezpieczeń społecznych bez solidaryzmu; indywidualizacja i ekwiwalentność

• Niska przeciętna stopa zwrotu i wzrost nierówności w pokoleniu starszym – wzrost ubóstwa

• Problemy z finansowaniem potrzeb zdrowotnych i opieki długoterminowej z dochodów indywidualnych ludności starszej > publiczna opieka zdrowotna dla biednych?

Dziękuję za uwagę