Predavanja: Crna Gora

- 13.812 km2 (160)

- 1,5% vodene površine

- 620.145 (2003) ili 678.177 (2008) (162)

- 50 st/km2 (121)

- 294 km obale

- 2006. stekla nezavisnost

GEOGRAFSKI POLOŽAJ, VELIČINA, GRANICE CRNE GORE

GEOLOŠKA GRAĐA I RELJEF

- Planinska zemlja sa obalnom ravnicom (ne širom od 6km)

- Obalna ravnica: nerazuđena, malo malih ostrvaca različitog porekla

- Planine pripadaju Dinaridima ☞ Alpska orogeneza ☞ Zemljotresi

- Slojeviti i bankoviti krečnjaci, dolomiti, fliš

- Prokletije (Zla Kolata, 2.534 m a.v)

- Planine su visoke (preko 2000 m), nazupčene, nepristupačne

- Planinski reljef izgrađen razoravanjem i raspadanjem stena, potom kraškom, fluvijalnom erozijom,

denudacijom i glacijalnom erozijom

- Kraška erozija Crne Gore odlikuje se površinskim i podzemnim oblicima

- Kraška polja: Cetinjsko, Njeguško, Grahovsko i Nikšićko

- Cetinjska pećina i dr.

- Naselja u tektonski predisponiranim, a fluvijalno oblikovanim erozionim proširenjima rečnih dolina

klisurastih i kanjonskih karakteristika (Tara)

- Planine, zaglečerene tokom pleistocena, glacijalni sedimenti

- Bokokotorski zaliv – potapanjem preglacijalnog reljefa nastalog fluvijalnom erozijom

Biogradska gora

Bokokotorski zaliv

Naziv polja N.v. (u m) Površina (km2)

Nikšićko 650 65,00

Grahovsko 720 -

Dragaljsko 640 -

Cetinjsko 670-700 7,00

Njeguško 950-1000 3,27

Reljef

Kraška polja

Crno jezero na Durmitoru

KLIMA

- Klima Crne Gore ima oštrokontinentalne karakteristike u planinskom delu

- Mediteranska u priobalnoj zoni, koja se preko Skadarskog basena, dolinama Zete i

Morače, “uvlači” u kontinentalno zaleđe i Zetsko-bjelopavlićku ravnicu

- Najkišovitije mesto Evrope nalazi se na primorskoj planini Orjenu, u oblasti Krivošije,

mestu Crkvice, na koje se u proseku godišnje izluči preko 5000 mm vodenog taloga

Crkvice

- Izvori - retko kao normalni pukotinski,

- Češće u vidu vrela (Spila, Sopot, estavela Gornjepoljski vir) i vrulja (Boka)

- Reke pripadaju Crnomorskom (Piva, Tara) ili Jadranskom slivnom području (Zeta, Morača, Ribnica, Bojana)

- One su uglavnom nivalno - fluvijalnog režima hranjenja

- Različitih su dužina

- Neke od njih su ponornice

- Jezera

- Skadarsko (391 km2), poligenetsko, tektonski predisponirano i oblikovano kraškim, fluvijalnim i denudacionim

procesima, potopljeno kraško polje i kriptodepresija

- Biogradsko jezero na Bjelasici,

- Crno jezero na Durmitoru,

- Plavsko jezero podno Prokletija,

- Pivsko jezero na Pivskim planinama

- “Gorske oči”

HIDROGRAFIJA

Vrulje u Bokokotorskom zalivu

Skadarsko jezero

BIOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE

- Crna Gora ima 4 nacionalna parka:

- Durmitor (390 km2),

- Lovćen (64 km2),

- Biogradska gora (54 km2) i

- Skadarsko jezero (400 km2)

- Crnogorsko primorje – makija,

masline, palme, čempresi, oleandri i dr.

biljke

- Crnogorska brda – zimzelene šume,

niske trave i suvati

- Sezonsko kretanje stočara

Durmitor viđen sa Žabljaka

Etničke grupe %

Crnogorci (2003) 43,16%

Srbi 31,99%

Bošnjaci 7,77%

Albanci 5,03%

Muslimani 3,97%

Hrvati 1,10%

Jugosloveni 0,30%

Ostali (Makedonci, Slovenci, Mađari, Rusi, Egipćani, Italijani, Nemci)

6,26%

STANOVNIŠTVO

Konfesionalna struktura

- Katolici 3,54%,

- Pravoslavci 74,24%,

- Muslimani 17,74%,

- Drugi i neizjašnjeni 4,48% (2003)

- Od davnina naseljeno,

- Kotor (Acruvium), Budva (Butua), Ulcinj (Olcinium), Podgorica (Birziminium) itd.

- Gušće naseljeno od planinskog dela Crne Gore

- Na relativno malom prostoru oko 92-106 st/km2, prema oko 30 st/km2 u ostalom delu CG

- Gradsko stanovništvo je u porastu

- Starosna struktura stanovništva je povoljnija nego u unutrašnjosti

- Ovde živi više mladog stanovništva nego u planinskom zaleđu

- Povoljnija je kvalifikaciona struktura zbog razvijenije i raznovrsnoje privrede

- Dominiraju Crnogorci i Srbi, zatim Albanci, Hrvati, Muslimani, Turci.

STANOVNIŠTVO PRIMORJA

- Naseljena još u praistorijsko i antičko (rimsko doba)

- Kasnije ona su bila sastavni deo prve srpske države

- U doba vladavine Turaka - pribežište izbeglica iz niskih ravničarskih krajeva

- Malo obradivih površina i visoki prirodni priraštaj ☞ agrarna naseljenost velika

- Stanovništvo iseljavalo u niže ravničarske krajeve: Šumadije, Pomoravlja i u Vojvodinu ili u gradove

- Taj proces traje neprekidno i danas ☞ mala prosečna gustina naseljenosti

- Veća gustina naseljenosti je u kotlinama i dolinama

- Najviše ima Crnogoraca, a zatim Muslimana, Srba, Roma itd.

- Ekstenzivno ratarstvo i stočarstvo

- Vitalnost, bistrina, ponosit i slobodoljubiv narod

- Uslovi za zapošljavanje i školovanje su teški ☞ motiv masovnog iseljavanja

STANOVNIŠTVO BRDA I POVRŠI

PRIVREDNE KARAKTERISTIKE

- Malo obradivih površina

- Kultiviše se oko 517.000 ha

- Obradivo tlo 13,7%

- Stalni zasadi 1,0%

- Drugo 85,3% (2003)

Đurđevića Tara

- Najintenzivniji razvoj tokom socijalističkog perioda

- Intenzivna urbanizacija i industrijalizacija

- Produkcija: električne energije, prerada Fe, Al, rudarstvo (bentonit u Primorju), drvna, tekstilna i duvanska

industrija

- Nakon osamdesetih godina XX veka - turizam i trgovina

- Raspad Jugoslavije - usporio proces privatizacije (1989)

- Sankcije 1992. od UN

- Ekonomska kriza 1993.

- Hiperinflacija 1994.

- Tada je 2/3 Crnogoraca živelo na ivici siromaštva

- Promena valute, nemačka marka, a potom evro

- Težnja ka separaciji

- Proces efikasnije vlasničke transformacije, odnosno privatizacije


- Bokelji - poznati kao pomorci

- Kotor, Prčanj, Dobrota, Perast su nosioci pomorske aktivnosti

- U Tivtu – aerodrom

- Poljoprivreda:

- Boka - mediteranska poljoprivreda (rano voće i povrće, agrumi, maslina)

- Sutorina - vinova loza, maslina, povrće

- Grbaljsko polje - raznovrsne kulture

- Ulcinjsko polje, dolina Bojane, Zetsko-bjelopavlićka ravnica su pogodni za proizvodnju žita, voća, povrća, grožđa.

- Solane : uz more Grbaljskog polja i kod Ulcinja, u Zagojskom blatu

- Novija istraživanja u Crnogorskom primorju ukazuju na pojave metala i nemetala: boksita kod Herceg Novog, Mn kod

Kotora i Budva, Pb i Fe, nafte i Hg kod Petrovca i Bara, Cr kod Ulcinja, mermera u Verigama itd.

- Istraživanja još uvek traju

- Turizam je važna grana privrede

- Njegovu osnovu čine: toplo more, lepe plaže i kulturno istorijski spomenici

- Igalo je banja i klimatsko lečilište (za reumatična lečenja i rehabilitaciju lekoviti mulj, slana, slabo radioaktivna voda,

temperature 14,50C).

- Ribolov na moru, na Bojani i Skadarskom jezeru značajna je grana privrede

- Barska luka, posle izgradnje pruge Beograd – Bar, postala vodeća na Jadranu


Plavnica


- Visoka, kraška i raščlanjena brda i površi raspolažu sa malo obradivih površina

- Njive su male i razbacane

- Ekstenzivna ratarska proizvodnja - ne podmiruje potrebe stanovništva

- Nešto bolje stanje je u rečnim dolinama i kotlinama

- Na Pivskoj, Durmitorskoj i Krnovskoj površi - nepregledni pašnjaci i livade (mleko, meso i vuna)

- Stočarstvo - opadanje - manjak čobana zbog zapošljavanja u vanpoljoprivrednim delatnostima

- Šume - veliko bogatstvo

- Prastara stabla crnog bora na Durmitoru od 60 m, na Sinjajevini, Bjelasici

- Ime Crne Gore

- Koriste se za preradu u industrijskim centrima Mojkovcu, Beranama i Šavniku


- Ruda nema mnogo

- Nedaleko od Mojkovca je stari rudnik Pb, Zn i Ag Brskovo

- Na Durmitoru ima pojava Hg (Boan)

- Hidroenergetski potencijal - ne koristi se potpuno

- HE „Mušovića Rijeka" kod Kolašina, HE „Mratinje" u dolini Pive

- Visoke planine, prostrane površi, lepe ukrasne cvetne livade leti, a zimi duboke naslage snega

pogoduju razvoju turizma

- Visoke kraške zaravni, brojna glacijalna i veštačka jezera, čist vazduh i nezagađena priroda privlače

brojne turiste leti i zimi

- Glavni turistički centar ove regije je Žabljak na Durmitoru. On je centar NP i ekološke države

- Mojkovac, Kolašin i Šavnik su centri drvne industrije i poljoprivredne okoline

NASELJA

- Najveći gradovi Crne Gore su Podgorica (136.473), Nikšić (58.212), Pljevlja (21.377), Bijelo Polje (15.883), Cetinje

(15.137), Bar (13.719), Herceg Novi (12.739), Berane (11.776) itd.

- Najstariji gradovi Jadrana su Kotor i Ulcinj.

- Stari gradovi, uske, strme,

krivudave ulice, visoke zgrade

i katedrale, toplo more i

peskovite plaže, mediteranska

vegetacija su bitna obeležja

bokokotorskog pejzaža.

- U Crnogorskom primorju se nalazi 155 naselja

- Pružaju se u dva niza duž obale mora

- Najbrojnija su ona koja se oslanjaju na obalu mora

- Gradovi: Herceg Novi, Tivat, Kotor, Budva, Bar i Ulcinj

- U naselja gradskog tipa spadaju Perast, Prčanj, Dobrota u Boki, Sveti Stefan, Petrovac i Sutomore i

srednjem primorju i Danilovgrad u dolini Zete

- Seoska naselja su brojna i lepa

- Neka od njih su direktno vezana za obalu mora

- Drugi niz se javlja u podgorni Crnogorskog primorja

- Među njima je mnogo vikend naselja

- Ulcinj - fabrika maslinovog ulja

- Bar ima stari i novi deo grada, lučki i železnički centar, fabriku za preradu voća i povrća.

- Od Herceg Novog do Kotora pruža se venac međusobno povezanih naselja, Dobrota, Prčanj, Perast i

Risan - turizam i pomorstvo su njihova bitna obeležja

NASELJA PRIMORJA

BUDVA

- Naselja su gradska, seoska i katunska: Mojkovac, Kolašin, Šavnik i Žabljak

- Žabljak se razvio u podnožju Durmitora, na mestu nekadašnjeg seoskog naselja

- Ratarstvo, stočarstvo, drvna industrija i turizam

- Seoska naselja su mala, razbacana i depopulaciona

- Smeštena na površima i ivicama rečnih dolina, u podnožju planina

- Na visini do 1680 m

- Mala, stočarska naselja - katuni penju se do 2000 m

NASELJA BRDA I POVRŠI

MOJKOVAC

- Središte Zete i glavni grad Crne Gore

- Udaljena od mora, ali spada u jadranske gradove

- Najtopliji je grad u Crnoj Gori

- U toku Drugog svetskog rata, 62 puta je bombardovana i do temelja porušena

- Sada je to moderan grad

- To je saobraćajni centar Crne Gore (aerodrom, drumska i železnička raskrsnica) i univerzitetski grad

- Ima razvijenu industriju: Al, građevinskih mašina, tranzitnih vozila, nameštaja, duvana

PODGORICA

Bar

Ulcinj

Budva

REGIJE CRNE GORE

CRNOGORSKO PRIMORJE:

- Bokokotorski zaliv,

- Paštrovićko primorje,

- Skadarski basen

- Zetsko-bjelopavlićka ravnica

CRNOGORSKA BRDA I POVRŠI:

CRNOGORSKO PRIMORJE

- Površinski mala, ali značajna regija Crne Gore

- Od ulaza u Bokokotorski zaliv (rt Oštro), do ušća Bojane u Jadransko more

- Uzan primorski pojas, širok svega 2-3 km (6 km)

- 900-1000 metara strmo krečnjačko zaleđe i planine Orijen, Lovćen i Rumija

- Dolinom Bojane, preko Skadarskog basena i Zetsko-bjelopavlićke ravnice, Crnogorsko primorje se

dublje širi u planinski prostor Crne Gore

- Crnogorsko primorje zahvata 2440 km2, što čini 17,7% Crne Gore

- Najgušće naseljeni deo Republike (92-106 stanovnika po km2 prema 28 u ostalom delu)

- Deli se na:

Bokokotorski zaliv,

Paštrovićko primorje (od Budve do Ulcinja),

Skadarski basen i

Zetsko-bjelopavlićku ravnicu.

Kotor

- Bokokotorski zaliv se sastoji od četiri manja zaliva

- Toplanski zaliv (Hercegnovski zaliv) - od ulaza u Bokokotorski zaliv, između rta Oštro i poluostrva Luštica,

do Herceg Novog

- Tivatski zaliv

- Risanski

- Kotorski zaliv

- Toplanski i Tivatski zaliv spaja tesnac Kumbor

- Tivatski i Risanski prodor Verige, dug 2,3 km, a širok oko 300 m

CRNOGORSKO PRIMORJE

Perast

- Zalivi predstavljaju potopljene flišne udoline, a tesnaci između njih su usečeni u čvršćim krečnjačkim stenama

- Dužina plovnog puta kroz Kotorski zaliv od rta Oštro do Kotora iznosi 33 km

- Dubina mora u tom pravcu opada od 63 do 37 m

- Iznad Kotorskog zaliva diže se oko 900 m strm krečnjački odsek i planine Orjen (1805 m), Lovćen (1749 m) i Rumija (1539

m)

- U Bokokotorskom zalivu su i dve flišne udoline: Sutorina, zapadno od Herceg Novog i Grbalj, u produžetku Tivatskog zaliva

- Klima u zalivu je suptropska

- Srednja godišnja temperatura u Herceg Novom je 15,90C, a srednja junska 24,70C

- Padavine su obilne, Crkvice 5317 mm

- Toplo more, stalni i povremeni izvori i vrela, stalni vodeni tokovi i vrulje, ukazuju na značajno bogatstvo vode u ovom delu

Crnogorskog primorja

- Vegetacija je bujna, zimzelena (agave, akacije, oleandri, palme, limun i narandže, masline, bademi, smokve, aromatično i

lekovito bilje, mimoze i drugo cveće)

- Fauna je manje raznovrsna od flore

CRNOGORSKO PRIMORJE

CRNOGORSKO PRIMORJE

- Crnogorsko ili Paštrovićko primorje - od Boke do Ulcinja

- Široko 2-3 km

- Iznad njega se dižu Rumija (1539 m) i Sutorman

- Obala sitno razuđena

- U krečnjačkim stenama obala je visoka i strma, u obliku klifova

- U mekšim, flišnim stenama obala je niska, peskovita (Budvanski i Barski zaliv, čitav niz manjih peskovitih

plaža, kao što su Petrovac, Miločer, Sveti Stefan, Ulcinj itd)

- Nekadašnje ostrvo Sveti Stefan je peščanom prevlakom (Tombolom) spojeno sa obalom i pretvoreno u

poluostrvo, turistički grad – hotel

CRNOGORSKO PRIMORJE

- Barsko polje - železnička i lučka postrojenja velikog značaja

- Ulcinjsko polje je nisko i zamočvareno

- Njegov najniži deo, Zagojsko jezero, iskorišćen je za izgradnju solana

- Mediteranska klima, lepe peskovite plaže, zimzelena vegetacija

- Dolinama Bojane, Morače i Zete, Crnogorsko primorje se dublje uvlači u kopno

- Skadarski basen - najveća kriptodepresija na Balkanu

- Dubina na 38 m ispod morskog nivoa, a površina vode jezera je 6 m iznad mora

- Zetska i Bjelopavlićka ravnica - oko reka Morače i Zete, sve do Povije, nedaleko od Nikšićkog polja

- Plodno tlo, obilje vode i mediteranska klima - najplodniji deo CG, njena žitnica

- Pored žita, voće, rano povrće i vinova loza (crmnička vina)

- U čitavom Primorju - ekstenzivno stočarstvo

CRNOGORSKO PRIMORJE

Lovćen

CRNOGORSKA BRDA I POVRŠI

- Od Golije, Vojnika, Prekornice i Maganika na jugu, do Sinjajevine i Bjelasice, odnosno Gornjeg Lima i Đetine

na N i od Maglića na granici prema Hercegovini na W, do Komova na E

- Najviši, najneprohodniji, teritorijalno najprostraniji deo Crne Gore

- Raščlanjen je dubokim kanjonskim dolinama gornjih tokova: Pive, Tare i Morače.

- Dominiraju velika, nazupčena ili zaobljena planinska brda

- Visoke površi 1300-1650 m n.v.

- Pivska površ (1200m), sa zapadne i jugozapadne strane Durmitora (2522m)

- Kraška površ sa brojnim vrtačama i uvalama

- Periferno prosečena dubokim kanjonskim dolinama Pive, Sušice i Komarnice

- Velika količina padavina, obrasla bujnom vegetacijom, kao ogroman planinski pašnjak, sa manjim zonama

bukove i četinarske šume, retke i male njive u uvalama

- Katuni - mala stočarska naselja

Jezerska površ


- Jezerska ili Durmitorska površ (1450m), istočno od Durmitora

- Između morenskih bedema - brojna ledničko-akumulativna jezera

- Na nanosima rastresitog morenskog materijala - bujna travna i šumska vegetacija

- Gde nanosa nema - površ je gola, sumorna i skrašćena

- Naseljena i prohodnija od Pivske

- Žabljak, najviše naselje gradskog tipa u Crnoj Gori (1450m)

- Površ Krnova (1200m), jugoistočno od Jezerske, u pravcu Sinjajevine

- Jače karstifikovana od Jezerske, sa čestim prostranim uvalama

- Najveći pašnjaci u Crnoj Gori

Crno jezero

Žabljak

Lovćen


- Durmitor (2522m) je najpoznatiji

- Izdiže sa Pivske i Jezerske površi, između kanjonskih dolina Pive i Tare

- Brojni cirkovi i glacijalna jezera „gorske oči“

- Durmitor je šumom bogata planina, travna i livadska vegetacija

- Na manjim njivicama, oko katuna, gaje se planinska žita

- Zbog prekrasne prirode i nezagađene životne sredine, Durmitor je proglašen za nacionalni park, a

Žabljak je postao „glavni grad i prestonica" ekološke države Crne Gore

- Sinjajevina (2253m), Kolašinski lednik nataložio 65 m morenskog materijala za terminalni basen jezera

- Šumski reviri, velike rezerve drvne mase, koja se prerađuje u Mojkovcu

Reka Tara


- Šumski reviri, velike rezerve drvne mase, koja se prerađuje u Mojkovcu

- Bjelasica (2137m), škriljasta i blago zaobljena planina, Biogradski lednik, čeone morene ☞ terminalni

basen Biogradskog jezera

- Najšumovitiji predeli Crne Gore ☞ centri drvne industrije: Mojkovac, Kolašin, Mateševo, Berane

- Kanjopske doline Pive, Tare i Morače su treća prirodna odlika ove regije

- Piva, 93 km, kanjon 1100 m,

- Mala Komarnica (pritoka Pive), kanjon Nevideo, 600 m, inversnih strana, stešnjen do 2 m i teško

prohodan

- Podizanjem 200 m visoke brane nastalo je Pivsko j. (kod Mratinja), najdublje veštačko jezero u EX YU

- Tara je najduža reka CG (144km), 1300 m kanjon, najdublji u Evropi, Đurđevića Tara, prohodan za

pešake

- Morača, 97 km, kanjon Platije, 1000 m, manastir Morača

- Vukovi, medvedi, divlje svinje, jelene, srne, divokoze, orao bradan i veliki tetreb

Plužine

CRNA GORA

Documents

Predavanja: Crna Gora