Zavareni šavoviOpšti oblik

Šav je po definiciji materijalizovano mesto spajanja, on u stvari spaja delove u spoju. Sastoji se iz rastopljenog osnovnog materijala i najčešće iz rastopoljenog dodatnog materijala. Da bi se to spajanje rastopljenih ivica moglo da izvrši, obično smo prinuđeni da stvorimo u pripremi za zavarivanje korito u kojem će se rastop zadržati i očvrsnuti. To su žlebovi u slučaju sučeonih spojeva i stranice delova koji se spajaju, u slučaju preklopnih spojeva, T – spojeva ili krstastih spojeva.

Šavovi sučeonih spojeva nose naziv prema izgledu žleba koji se za vreme pripreme izvrši da bi se cela debljina dobro prevarila. Tako razlikujemo: I, V, X, U, dvostruki U, J, Y-šav.

Kada će se koji od ovih šavova primeniti zavisi od vrste zavarivanja i debljine delova koji se spajaju. Drukčija je priprema žlebova za ručno, a drukčija za automatsko zavarivanje. Na primer, za ručno elektrolučno zavarivanje priprema žlebova se vrši u odnosu na debljinu delova koji se spajaju sa ciljem da se postigne dobro provarivanje.

Y-šav se vrlo često upotrebljava pri automatskom zavarivanju u kojeg je provar veći nego pri ručnom zavarivanju, pa se može ostaviti veće zatupljenje.

Priprema žljebova

a) b)

c) d)

Osnovni elementi zavarenog spoja i šava1. Osnovni metal materijala – materijal delovi koji se

zavaruju2. Lice šava – površina šava na kojoj se nalazi čelo šava3. Naličje šava – površina šava na kojoj se nalazi koren

šava4. Koren šava – deo šava u korenu žljeba5. Uvar – deo osnovnog materijala istopljen pri

zavarivanju6. Granica uvara – prelaz metal šava i osnovnog metala7. Zona uticaja toplote – Zona neistopljenog osnovnog

metala u kojoj je struktura izmenjena toplotnim dejstvom

8. Linija stapanja – Granica između površine šava i osnovnog metala

9. Dubina uvara – mera dubine rastapanja osnovnog metala

10. Nadvišenje šava,korena – visina izbočine šava iznad površine osnovnog metala

11. Širina šava – rastojanje stranica šava12. Debljina šava – Ukupna debljina šava; u slučaju

sučeonog šava od lica do naličja šava; u slučaju ugaonog šava od lica do kraja

13. Debljina navara – Nadvišenje navara iznad površine osnovnog metala

Pre zavarivanja potrebno je pripremiti ivice osnovnog metala, čime se dobija žleb za zavarivanje, čiji su osnovni pojmovi definisani standardom JUS C.T3.001.

Osnovni elementi žleba 1 – stranica žleba 2 – koren žleba 3 – oštri koren žleba 4 – tupi koren žleba 5 – razmak u korenu žleba 6 – zatupljenje korena žleba 7 – otvor žleba 8 – širina otvora žleba 9 – ugao otvora žleba 10 – ugao zakošenja žleba

Na slici su prikazani oblici najčešće korišćenih žlebova i odgovarajućih šavova

U čeličnim konstrukcijama za sučeone spojeve najčešće se primenjuju V, X, U i dvostruko U-šavovi.Za ugaone spojeve, pored ugaonih šavova, najčešće se primenjuju K, i J- žlebovi. Pri spajanju cevovoda se osim toga primenjuju I ili V-žlebovi sa potkorenom pločicom.

Način pripreme žleba za V- šav u zavisnosti od različitih međusobnih položaja delova koji se spajaju

Za zavarivanje delova debljine između 15 i 30 mm primenjuju se X-žlebovi. Dobre strane ovog žleba su smanjenje deformacija i ekonomičnost u dodatnom materijalu. Treba voditi računa o redosledu zavarivanja. Koren treba uvek očistiti pre nego što se pristupi zavarivanju s druge strane.

Načini pripreme žleba za X-šav: a)simetrična priprema,

b) nesimetrična priprema, c)nesimetrični položaj za horizontalne šavove u vertikalnoj ravni

Pri automatskom zavarivanju pod prahom, zatupljenje s se povećava, razmak g smanjuje do nule tj. dodira oba dela koji se zavaruju, obično se primenjuje nesimetrični X - žleb.

Elementi U-žleba primenjuju se za deblje komade. Zbog manjeg ugla strane žleba troši se manje dodatnog materijala, a i deformacije su manje. Upotrebljava se u slučajevima kada se teško može prići s druge strane.

Načini pripreme žleba za U-šav

Dvostruki U - žleb ima iste elemente kao i U - žleb. Upotrebljava se za velike debljine i u slučajevima kada se komad može zavarivati sa obe strane.

Ako se naličje šava ne može da zavaruje niti da obrađuje kao što su na primer cevovodi primenićemo I - žleb ili V - žleb sa potkorenom pločicom ili prstenom.

Priprema šava sa potkorenom pločicom

Za ugaoni šav ne treba nikakva posebna obrada. Žleb sačinjavaju stranice delova koji se spajaju. Međutim, ako se u pravcu pod uglom upravno na lim treba da prenese sila, tada su ugaoni šavovi vrlo nepovoljni zbog jakog skretanja linija sila. U tome slučaju primenjuju se 1/2 V ili K-žlebovi, već prema tome da li se može zavarivati s jedne ili sa obe strane. Elementi su sledeći: α = 50 – 55°; s =1 – 2 mm; g kao za V-žleb

U slučajevima kada se horizontalna lamela treba da zavari za vertikalni zid obično se primenjuje J- žleb. Elementi su sledeći: α = 25 – 35°; r =12 – 15 mm; s = 3 mm; g kao za V-žleb

Načini pripreme žleba za J- šav

Da bi se projektom predviđene veze pojedinih delova ostvarile prilikom izrade konstrukcije u radionici, kako po dimenzijama tako i po kvalitetu, moraju se šavovi na crtežima obeležavati.

Na tabeli su prikazani najčešće korišćenih žlebova i naziva odgovarajućih šavova

Oznake oblika spoljne površine šava

Oznake pri zavarivanju pritiskom

Primer označavanja neprekidnih sučeonih spojeva

Primer označavanja neprekidnih ugaonih spojeva