112
Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego Autor: Dr hab. Dominika Maison, prof. UW Raport z badania 2016 i analiza porównawcza z danymi z 2009 i 2013 roku Warszawa, luty 2017

Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego - nbp.pl · Postawy wobec bankówi kult gotówki 63 4c. Zachowania i postawy związane z nowymi technologiami 69 4d. Samoocena wiedzy

Embed Size (px)

Citation preview

Postawy Polaków wobecobrotu bezgotówkowego

Autor: Dr hab. Dominika Maison, prof. UW

Raport z badania 2016i analiza porównawcza z danymi z 2009 i 2013 roku

Warszawa, luty 2017

Wprowadzenie2

Narodowy Bank Polski od 2009 roku prowadzi działania w ramach realizacji strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce.

Jednym ze sposobów ewaluacji tych działań są badania sondażowe prowadzone wśród ogółu Polaków. Ich celem jest pomiar postaw i zachowań mieszkańców Polski wobec różnych form płatności oraz obserwacja zmian w okresie wdrażania strategii. Szczegółową miarę skuteczności osiągnięcia celów realizowanych w ramach przyjętej strategii stanowią stworzone wskaźniki zaufania do obrotu bezgotówkowego (IZOB) oraz stopnia korzystania z bezgotówkowych form płatności (IKOB) oraz tzw. wskaźnik „lejkowy” ilustrujący różne poziomy zaawansowania korzystania z obrotu bezgotówkowego.

Pierwsza edycja badania została przeprowadzona w 2009 roku i stanowi ona pomiar wyjściowy pokazujący stan korzystania i postaw wobec obrotu bezgotówkowego Polaków w momencie rozpoczęcia przez NBP działań promujących obrót bezgotówkowy. Pomiar ten stanowi punkt odniesienia dla kolejnych pomiarów. We wrześniu 2013 roku odbyła się druga fala badania, natomiast w grudniu 2016 roku przeprowadzono trzecią falę badania. Kolejne pomiary stanowią diagnozę stanu zaawansowania obrotu bezgotówkowego w Polsce oraz służą ocenie skuteczności prowadzonych w Polsce działań ukierunkowanych na promowanie obrotu bezgotówkowego.

Niniejszy raport prezentuje wyniki pomiaru z 2016 roku wraz z odniesieniami do pomiarów z 2009 oraz 2013 roku, a także wnioski z trzech fal badania w kontekście działań prowadzonych przez NBP w ciągu ostatnich 7 lat w ramach promowania obrotu bezgotówkowego.

Dr hab. Dominika Maison, prof. UW

Spis treści3

Metodologia badania 4

Podsumowanie wyników 6

Wyniki 9

1. Konto bankowe 10

1a. Posiadający konta bankowe 16

1b. Nieposiadający kont bankowych 20

2. Karta płatnicza 29

3. Opłacanie rachunków 51

4. Postawy wobec pieniędzy, banków, nowych technologii oraz ocena wiedzy finansowej 56

4a. Postawy wobec pieniędzy 57

4b. Postawy wobec banków i kult gotówki 63

4c. Zachowania i postawy związane z nowymi technologiami 69

4d. Samoocena wiedzy finansowej 75

5. Wskaźniki obrotu bezgotówkowego 79

5a. Wskaźnik „Lejkowy” 82

5b. Wskaźnik IKOB 94

5c. Wskaźnik IZOB 100

6. Charakterystyka próby 109

Metodologia badania4

Cele • diagnoza poziomu zaawansowania obrotu bezgotówkowego w Polsce w trzech obszarach:• zachowania – natężenie korzystania z różnych form płatności (ze szczególnym

uwzględnieniem form bezgotówkowych)• wiedza i przekonania dotyczące różnych form płatności• postawy wobec różnych form płatności

• pomiar poziomu czynników wpływających na zaufanie i korzystanie z obrotu bezgotówkowego (m.in. postawy wobec banków, pieniędzy, nowych technologii)

• ocena skuteczności działań NBP prowadzonych w latach 2009-2016 mających na celu zmianę stopnia korzystania i stosunku Polaków do obrotu bezgotówkowego

Próba • ogólnopolska próba dorosłych Polaków (18+)• n=1000• losowo-kwotowa (losowy dobór miejsc realizacji, kwotowy dobór respondentów z uwzględnieniem

podstawowych zmiennych demograficznych)• reprezentatywna ze względu na: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania

Metoda • wywiady osobiste wspomagane komputerowo (CAPI – Computer Assisted Personal Interview)

• czas trwania wywiadu: ok. 20 minut• termin realizacji:

• 1. fala: listopad/grudzień 2009• 2. fala: wrzesień 2013 • 3. fala: grudzień 2016 – BADANIE WŁAŚCIWE, którego wyniki są opisywane w

poniższym raporcie• wykonawca prac terenowych: 4P Research Mix• konstrukcja kwestionariusza i narzędzi badawczych – Dominika Maison

Uwaga • w raporcie są prezentowane wyniki porównujące pomiary z trzech fal badania. Jednak dla bloku o płatnościach zbliżeniowych porównywane są dane z dwóch fal (2 i 3), gdyż dopiero w 2013 roku blok ten został wprowadzony do badania. W przypadku gdy w raporcie nie ma porównań z poprzednimi latami, oznacza to, że dane pytanie zostało wprowadzone do badania w 2016 roku.

Podsumowanie wyników

Podsumowanie wyników, wnioski i rekomendacje (1/3)

6

• Tegoroczna fala badania pokazała wzrost korzystania z obrotu bezgotówkowego przez Polaków na przestrzeni ostatnich 7 lat (różnica między pomiarami 2009, 2013 i 2016). Zmiana ta odnosi się przede wszystkim do zintensyfikowania poziomu korzystania z płatności bezgotówkowych – wiele osób przeszło z poziomu średniego na wysoki, a przy tym zmniejszyła się grupa mało aktywnych:

Używanie kart płatniczych (poziom II). Bardzo duża zmiana widoczna jest na II poziomie zaawansowania bezgotówkowego związanego z korzystaniem z kart płatniczych. Po pierwsze wzrósł procent Polaków, którzy aktywnie korzystają z karty do bankomatu (z 80% w 2009 r., przez 88% w 2013 r., do 93% w 2016 r.). Po drugie, zwiększyła się częstotliwość korzystania z kart (z 36% w 2009 r., przez 51% w 2013 r., do 61% w 2016 r.), przy czym w porównaniu z pomiarem w 2013 r. aż dwukrotnie zwiększyła się grupa „zdecydowanie częściej płacę kartą” (2016: 24% vs. 2013: 12%) . Po trzecie, w ciągu ostatnich 7 lat wzrosła częstotliwość wykorzystywania karty do płatności (z 54% w 2009 r., przez 64% w 2013 r., do 74% w 2016 r.), a zmalała operowania gotówką wybieraną z bankomatu (z 73% w 2009 i 2013 r. do 64% w 2016 r.).

W kontekście płatności kartami warto również zanotować dużą popularność płacenia kartami zbliżeniowymi, która wyraźnie przekłada się na zwiększenie częstotliwości używania kart przy tzw. „małych zakupach” (kwoty poniżej 50 zł). Obecnie, 66% posiadaczy kart z tą funkcjonalnością korzysta z nich przynajmniej od czasu do czasu, a co więcej, wolą ten sposób płacenia niż tradycyjne umieszczenie karty w terminalu i użycie pinkodu. Rozwiązanie to jest szczególnie popularne wśród osób młodszych, z wyższym wykształceniem. Warto jednak podkreślić, że największy wzrost odsetka osób często korzystających z płatności zbliżeniowych na przestrzeni ostatnich kilku lat odnotowuje się w grupie Polaków w wieku 55-64 lata, co jest wynikiem mniej oczywistym niż akceptacja tego rozwiązania wśród osób najmłodszych.

Podsumowanie wyników, wnioski i rekomendacje (2/3)

7

• Bezgotówkowe formy płacenia za rachunki (poziom III). Wzrost w tym obszarze obejmuje przede wszystkim płatności za rachunki dokonywane przez Internet. Obecnie jest to zdecydowanie najpowszechniejszy sposób opłacania rachunków. Z fali na falę coraz więcej Polaków deklaruje, że częściej płaci rachunki bezgotówkowo niż gotówkowo (z 28% w 2009 r., przez 51% w 2013 r., do 57% w 2016 r.).

• Co więcej, obecnie większość osób korzystających z konta bankowego ma do niego dostęp przez Internet – 85% (wzrost z 77% w 2013) i coraz więcej osób korzysta z tego dostępu – 69% (wzrost z 58%).

• Grupa osób w ogóle nieubankowionych (brak konta) stanowi obecnie około 17% społeczeństwa polskiego. Jest to wyraźny spadek w porównaniu do pierwszej fali badania (2009), gdy takich osób było więcej. Podobnie jak w poprzednich latach, dwie w najmniejszym stopniu ubankowione grupy to: a) najmłodsi (do 24 lat), którzy prawdopodobnie w naturalny sposób wejdą na I poziom ubankowienia przy zmianie sytuacji życiowej (wejście na rynek pracy), b) najstarsi (po 65. r.ż.), którzy zazwyczaj nie chcą założyć konta (większość go nigdy nie miała). Jednak ta grupa w naturalny sposób w dłuższej perspektywie będzie malała, gdyż będzie zasilana przez kolejne pokolenia, w których poziom ubankowienia jest znacznie wyższy.

• Bardzo interesującym wynikiem jest to, że osoby najmłodsze po założeniu konta niemal od razu przechodzą na wyższe poziomy zaawansowania bezgotówkowego (karta, operacje z konta internetowego) – w ich przypadku należy dążyć do upowszechnienia posiadania konta, dalsze stopnie ubankowienia nastąpią automatycznie. Różnice ze względu na wiek pokazują, że powinny zostać zastosowane odmienne strategie w promowaniu ubankowienia osób najmłodszych i najstarszych.

• Analizy ilościowe pokazały, że obok czynników demograficznych (jak np. wiek, wykształcenie) duże znaczenie w korzystaniu lub nie z obrotu bezgotówkowego mają czynniki psychologiczne (szczególnie: kult gotówki, otwartość na nowe technologie, zaufanie wobec banków, samoocena wiedzy finansowej).

Podsumowanie wyników, wnioski i rekomendacje (3/3)

8

• Podobnie jak w poprzednich falach badania, w obecnej analizie zostały sprawdzone poziomy trzech wskaźników obrotu bezgotówkowego stworzonych w 2009 roku: dwóch wskaźników opisujących zachowania bezgotówkowe (wskaźnik lejkowy i IKOB – wskaźnik korzystania) oraz wskaźnik odzwierciedlający postawy (IZOB – wskaźnik zaufania).

• W przypadku obydwu wskaźników korzystania obserwuje się wyraźne zmiany z pomiaru na pomiar w kierunku intensyfikacji obrotu bezgotówkowego wśród Polaków. We wskaźniku lejkowym zmniejszyły się wielkości poziomów 1, 2 i 3 (czyli osób ubankowionych, ale nieaktywnych w obszarze obrotu bezgotówkowego), natomiast znacząco zwiększył się poziom 6, świadczący o najwyższym zaawansowaniu bezgotówkowym (zdecydowana przewaga transakcji bezgotówkowych). Wzrósł on z poziomu 9% w 2013 r. do 19% w 2016 r.

• Podobny wzrost został odnotowany w drugim wskaźniku behawioralnym – IKOB (indeks korzystania z obrotu bezgotówkowego) . Stustopniowy wskaźnik wzrósł w ciągu ostatnich 3 lat z poziomu 36 do 41. Co więcej, największy wzrost widoczny jest na dwóch najwyższych poziomach zaawansowania bezgotówkowego – obecnie 31% Polaków ma wysokie lub bardzo wysokie natężnie wskaźnika IKOB (vs. 23% w 2013 r.).

• Ostatni wskaźnik – IZOB (indeks zaufania do obrotu bezgotówkowego) jest czynnikiem o charakterze psychologicznym, odzwierciedlającym postawy wobec obrotu bezgotówkowego. W przypadku tego wskaźnika nie obserwuje się wyraźnego wzrostu (co nie jest zaskakujące, biorąc pod uwagę, że zmiana postaw jest procesem długotrwałym). Obecnie wynosi on 63 p. (vs. 59 p. w 2013 r.). Jednocześnie widać bardzo wyraźny skok w odsetku osób będących na poziomie 5, świadczącym o największym zaufaniu do obrotu bezgotówkowego (z 10-13% w poprzednich falach do 22%obecnie).

Wyniki

1 Konto bankowe

• W 2016 roku 83% badanych Polaków zadeklarowało posiadanie przynajmniej jednego konta bankowego, z czego 79% zadeklarowało posiadanie jednego konta, a 4% kilku kont bankowych.

• W pomiarze z 2013 roku mamy nieco wyższy odsetek osób posiadających konto bankowe niż w 2016, jednak różnica ta mieści się w granicach błędu statystycznego. Patrząc ogólnie na wyniki, widać wyraźny wzrost posiadaczy kont na przestrzeni 7 lat prowadzenia badania.

• Najniższy odsetek posiadających konto bankowe jest w grupie osób najstarszych, po 65. roku życia (61%), jednak warto zauważyć, że w ciągu ostatnich 7 lat właśnie w tej grupie obserwuje się najwyższy wzrost posiadania konta bankowego (z 53% w 2009 roku do 61% obecnie). Druga najmniej ubankowiona grupa to osoby najmłodsze (68% ma konto). Wśród osób w wieku 24-54 lata ponad 90% posiada konto w banku – jest to najbardziej ubankowiona grupa).

Posiadanie konta bankowego11 KON1. Czy ma Pan(i) konto/rachunek osobisty w banku?

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

70%82% 79%

8%

5%4%

22%13% 17%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2009 2013 2016

NIETAK, mam kilka kontTAK, mam jedno konto

87%

1

83%78%

4%4%6%

8%7%9%

9%8%10%

5%6%5%

8%11%11%

15%17%16%

18%25%

20%

17%14%13%

9%10%

16%

14%16%

18%

14%16%

17%

25%22%

27%

27%34%

33%

38%42%

39%

38%42%

41%

48%49%

47%

37%41%

39%

35%39%

39%

30%34%

33%

37%42%

43%

38%31%35%

22%19%

25%

29%20%

25%

19%21%25%

45%39%

33%

38%32%28%

43%36%35%

18%14%

13%

18%12%

12%

12%9%

9%

8%6%

8%

8%8%7%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

61% 2,7963% 2,7565% 2,81

60% 2,7263% 2,9256% 2,71

55% 2,7059% 2,7753% 2,63

44% 2,4745% 2,5035% 2,27

32% 2,2728% 2,2330% 2,20

27% 2,0224% 1,9623% 1,89

27% 2,0823% 1,9822% 1,88

22% 1,9514% 1,7713% 1,70

[średnia][t2b]

Opinie o kontach bankowych (1/2)

12 OB2. Na ile zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami na temat posiadania konta w banku?

Konto bankowe to dobry sposób na oszczędzanie pieniędzy

2009

2013

2016

Opłaty za prowadzenie konta, które płaci się bankowi są za wysokie

20092013

2016

Jeśli otrzymanie kredytu byłoby uzależnione od posiadania konta, zdecydował(a)bym się je

założyć

20092013

2016

Posiadacze kont bankowych łatwo wpadają w pułapkę zadłużenia

200920132016

Kradzieże pieniędzy z kont bankowych zdarzają się często

200920132016

Konto w banku jest zupełnie niepotrzebne osobie w moim wieku

200920132016

Posiadanie konta nie jest człowiekowi do niczego potrzebne

200920132016

Założenie konta w banku jest trudne200920132016

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3) Raczej się nie zgadzam (2)

Zdecydowanie się nie zgadzam (1) Nie mam zdania

Opis wyników – nast. stronaPodstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000. 1

Opinie o kontach bankowych (2/2)

13 OB2. Na ile zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami na temat posiadania konta w banku?

2,63

2,68

2,92

2,14 2,09

1,67 1,62 1,56

3,15

2,39 2,27

2,94 2,823,00 3,18

2,44

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00 Posiadający konto (2009, n=784) Nieposiadający konta (2009, n=216)

Posiadający konto (2013, n=866) Nieposiadający konta (2013, n=134)

Posiadający konto (2016, n=828) Nieposiadający konta (2016, n=172)

• Jeśli chodzi o opinie na temat kont bankowych (poprzedni slajd), to na poziomie ogólnym wzrasta przekonanie, że konto bankowe to dobry sposób na oszczędzanie pieniędzy, a przy tym widać spadek opinii negatywnych, np. dotyczących przekonania, że opłaty za prowadzenie kont są za wysokie lub że posiadanie konta sprzyja wpadaniu w pułapkę zadłużenia. Interesujące również, że w przypadku przekonań negatywnych zaostrza się różnica między posiadaczami i osobami nieposiadającymi kont bankowych.

• W przypadku barier o charakterze psychologicznym (odwołujących się do braku potrzeby posiadania konta „konto jest niepotrzebne osobie w moim wieku”, „posiadanie konta nie jest człowiekowi do niczego potrzebne” oraz „założenie konta jest trudne”) także widać tendencję spadkową na przestrzeni lat – coraz mniej jest zwolenników tych opinii (poprzedni slajd). Również w przypadku tych stwierdzeń pogłębiła się różnica między posiadaczami i nieposiadaczami kont – osoby mające konto są coraz większymi zwolennikami kont bankowych, podczas gdy osoby, które kont nie mają, coraz silniej są przekonane, że nie jest im ono potrzebne (co może wynikać z tego, że osoby nieubankowione z innych przyczyn, zostały już ubankowione). 1

Motywy założenia konta w ciągu ostatnich 2 lat

14

1a

KON4. Od jak dawna ma Pan/i swoje pierwsze konto bankowe?

93%

5%2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Od mniej niż roku

Od 1-2 lat

Od więcej niż 2 lat

• Jedynie 7% posiadaczy konta założyło je w ciągu ostatnich 2 lat, dlatego przy analizie powodów założenia konta w ostatnim czasie trzeba zachować bardzo dużą ostrożność (niska podstawa procentowania).

• Osoby, które niedawno otworzyły rachunek w banku przede wszystkim wskazują na dwa czynniki, które je do tego skłoniły: a) o charakterze wewnętrznym (chęć, potrzeba) oraz b) o charakterze zewnętrznym – wymagania pracodawcy bądź szkoły. 2016

Podstawa procentowania: Polacy 18+ posiadający konto, 3. fala, n=828

45%

43%

8%

5%

5%

3%

4%

Poczułem taką potrzebę

Wymagania pracodawcy / uczelni /

szkoły

Namowa innych osób

Otrzymanie zasiłku 500+

Korzystna propozycja / nagroda

finansowa banku

Zaciągnięcie kredytu hipotecznego

inne

Co skłoniło do założenia konta? (n=60)

Komentarz

• Obecnie konto bankowe posiada 83% Polaków. W ciągu ostatnich 7 lat odsetek posiadaczy konta bankowego wzrósł w największym stopniu wśród najstarszych Polaków (choć wciąż ta grupa jest w najmniejszym stopniu ubankowiona). Można podejrzewać, że jedną z przyczyn wzrostu liczby kont bankowych w tej grupie są pojawiające się coraz częściej skierowane do niej działania banków komercyjnych, a także różne działania społeczne (np. działania prowadzone przez NBP). Jednocześnie zwiększenie ubankowienia najstarszych Polaków może też mieć związek z naturalnym przesunięciem demograficznym, polegającym na umieraniu najstarszych i równocześnie najmniej ubankowionych osób, a wchodzeniu do tej grupy osób, które były już wcześniej ubankowione i aktywnie korzystały z obrotu bezgotówkowego . Można przypuszczać, że będzie to jedna z przyczyn dalszego wyraźnego wzrostu poziomu ubankowienia osób najstarszych w najbliższych latach.

• Największy stopień wykluczenia finansowego (mimo obserwowanego i opisanego wyżej spadku na przestrzeni ostatnich lat) widać cały czas w grupie osób najstarszych, z wykształceniem podstawowym, bezrobotnych i mieszkańców wsi. Natomiast najwyższy stopień ubankowienia jest wśród osób w wieku 25-54 lata, z wyższym wykształceniem.

• Jeśli chodzi o opinie na temat kont bankowych, widać wzrost przekonania o tym, że konto jest dobrym sposobem na oszczędzanie pieniędzy, a równocześnie spadek negatywnych opinii dotyczących wysokich opłat za prowadzenie oraz większej możliwości znalezienia się w pułapce finansowej (jeśli ma się konto).

• Jednocześnie utrzymuje się rozdźwięk w opiniach na temat kont bankowych pomiędzy osobami je posiadającymi i nieposiadającymi, a co więcej, obserwuje się, że w porównaniu z poprzednimi pomiarami, rozdźwięk ten jest większy. Osoby mające konto coraz silniej są utwierdzone w pozytywnej opinii na temat posiadania rachunku w banku. Natomiast w przypadku osób nieubankowionych widoczna jest większa niechęć wobec założenia konta w banku (szczególnie w obszarze emocjonalnym: „nie dla mnie”, „nie jest mi potrzebne”). Może to oznaczać, że w ostatnich latach zostały ubankowione osoby nieposiadające kont z innych przyczyn niż przyczyny psychologiczne (jak np. za młody wiek, brak banków czy bankomatów w okolicy) a osoby, które pozostały nieubankowione to osoby o najsilniejszych barierach mentalnych. Jeżeli tak jest, oznacza to, że nadchodzące działania mające na celu dalsze ubankowienie Polaków powinny być skoncentrowane przede wszystkich na przełamywaniu barier psychologicznych.

15

1

1aKorzystanie z konta internetowego –Posiadający konta bankowe

Korzystanie z konta internetowego17 KKB8. Czy ma Pan(i) możliwość i korzysta z dostępu do konta bankowego przez Internet?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ posiadający konto bankowe, 1. fala: n=784, 2. fala: n=866, 3. fala, n=828. 1a

46%

58%69%

24%

19%

16%25%

18%14%

5% 4% 1%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2009 2013 2016

Nie wiem, czy mam taką możliwośćNie mam takiej możliwościMam taką możliwość, ale nie korzystamMam taką możliwość i korzystam

• W porównaniu do pomiarów z 2009 i 2013 roku wzrósł odsetek Polaków posiadających konta bankowe, którzy aktywnie korzystają ze swojego konta przez Internet (od 46% w 2009 r., przez 58% w 2013 r. do 69% w 2016 r.)

• Systematycznie spada także odsetek nieaktywnych użytkowników dostępu do konta bankowego przez internet (z 24% w 2009 r., przez 19% w 2013 r., do 16% w 2016). Obecnie zdecydowana większość posiadaczy kont korzysta z niego przez Internet przynajmniej od czasu do czasu.

• Zależności między korzystaniem z konta internetowego a zmiennymi demograficznymi, takimi jak: wiek i wykształcenie, są podobne do tych obserwowanych w poprzednich falach badania. Korzystanie z konta przez Internet maleje wraz z wiekiem (z 88-89% w grupie osób 18-34 lata do 24% wśród osób po 65. roku życia), natomiast rośnie wraz ze wzrostem wykształcenia (z 45% w grupie osób z wykształceniem podstawowym do 81% wśród osób z wyższym wykształceniem).

• Najwyższy stopień korzystania z konta internetowego jest wśród mieszkańców dużych i wielkich miast (odpowiednio: 79% i 77%), ale – co ciekawe – jest wysoki także w grupie osób, które mieszkają w najmniejszych miejscowościach, do 20 tys. mieszkańców (73%). Wydaje się, że ze względu na coraz większy dostęp do internetu w ogóle, zmienna „wielkość miejsca zamieszkania” ma coraz mniejsze znaczenie w kontekście korzystania z dostępu do konta internetowego.

77%

70%

85%

Sprawdzam historię

transakcji

Dokonuję płatności/

robię przelewy

Doładowuję telefon

komórkowy

Zakładam lokaty

Kupuję jednostki uczestnictwa

funduszu inwest.

• Podobnie jak w 2013 roku, obserwuje się, że niemal wszycy użytkownicy kont internetowych wykorzystują jego dwie kluczowe funkcjonalności: monitorowanie stanu konta i historii transakcji oraz dokonywanie płaności przez internet (częstotliwość robienia przelewów przez internet znacznie wzrosła w 2013 roku w porównaniu z pomiarem w 2009 roku i obecnie utrzymuje się na tym poziomie).

• Jednocześnie obserwuje się, że mniej powszechne operacje, jak doładowywanie telefonu przez konto internetowe, zakładanie lokat i kupowanie jednostek uczestnictwa są rzadziej wykonywane niż w 2009 roku, co może paradoksalnie być związane z faktem, że samokorzystanie z konta przez internet stało się bardziej powszechne, a co za tym idzie – zmienił się profil osób korzystających z kont. Wcześniej z kont korzystało więcej „pionierów” mocno zaawansowanych finansowo, obecnie są to również osoby mniej zaawansowane, więc rzadziej korzystające z lokat i funduszy inwestycyjnych.

69%80% 78% 73% 79% 80%

22% 27% 23%7% 4% 5% 4% 3% 3%

29%19% 21% 23% 17% 18%

32% 20%13%

22%11% 9% 17%

45% 52%64% 71%

84% 87% 79%91% 95%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Nie, nigdy Tak, rzadko Tak, często

Operacje dokonywane na koncie internetowym

18 KKB9. Jakie czynności wykonuje Pan(i) poprzez swoje konto bankowe w Internecie?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ korzystający z konta bankowego przez Internet, 1. fala: n=356, 2. fala: n=505, 3.fala, n=567. 1a

98%

xx% Odsetek respondentów, którzy często lub rzadko korzystają z konta internetowego w określony sposób

99% 99% 96% 96% 98% 54% 47% 36% 29% 15% 14% 21% 9% 5%

2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016

Korzystanie z konta: Internet vs Oddział19 KKB10. Z jakiej formy – w oddziale banku czy przez Internet – korzysta Pan(i) częściej?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ korzystający z konta bankowego przez Internet, 1. fala: n=356, 2. fala: n=505, 3. fala, n=567. 1a

62%

52%

46%

30%

37%

25%

6%

6%

22%

2%

4%

8%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wzrost korzystania z konta bankowego przez Internet wyraźnie przekłada się na rzadsze odwiedzanie oddziałów placówek bankowych – u osób, które używają kont internetowych wyraźnie spada częstotliwość osobistych kontaktów z bankiem. W przeciągu ostatnich 7 lat widoczny jest istotny wzrost odsetka osób, które zdecydowanie częściej korzystają z formy online niż offline (z 46% w 2009, przez 52% w 2013 do 62% w 2016).

Oddział: 30%

Zdecydowanie częściej bezpośrednio w oddziale banku niż przez Internet

Raczej częściej bezpośrednio w oddziale banku niż przez Internet

Raczej częściej przez Internet niż w oddziale banku

Zdecydowanie częściej przez Internet niż w oddziale banku

2009

2013

2016Oddział: 10%

Oddział: 8%

Internet: 71%

Internet: 89%

Internet: 92%

1bPostawy wobec kont bankowych –Nieposiadający kont bankowych

23% 24%

15%

26%

11%7%

25% 26%

9%

do 700 zł 701-1200 zł pow. 1201 zł

2009 2013 2016

Nieposiadający kont bankowych –charakterystyka demograficzna

21

1b

30%

9%13% 15%

19%

47%

21%

7% 4%9%

15%

27%32%

7%8%

6%

16%

39%

18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i więcej

2009 2013 2016

44%

23%

11%7%

28%

14%10%

5%

37%

22%

13%

4%

podst. zawod. średnie,

policealne

wyższe

2009 2013 2016

30%26%

16%9% 12%

19%21%

8% 14%14%

8%3%

25%

16% 15%8%

7%12%

wieś M. do 20

tys.

M. 20-49

tys.

M. 50-99

tys.

M. 100-499

tys.

M. > 500

tys.

2009 2013 2016

Wie

lko

ść

mie

jsco

wo

ści

Do

chó

d g

osp

. d

om

. per

ca

pit

a• Brak konta jest wyraźnie powiązany z wiekiem oraz wykształceniem Polaków. Najmniejszy odsetek posiadaczy konta obserwuje się w

dwóch skrajnych grupach wiekowych: w grupie osób do 24. r.ż. (które często jeszcze nie weszły na rynek pracy) oraz osób po 65. r.ż. (które w większości już zakończyły pracę zarobkową). Jednocześnie w tej drugiej grupie obserwuje się wyraźny spadek nieposiadaczy konta w porównaniu z pomiarem z 2009 roku (choć odsetek ten wzrósł w porównaniu do 2013 r.). Widać również silne powiązanie z wykształceniem – im jest ono wyższe, tym rzadziej można spotkać osoby nieposiadające konta.

• Brak konta także, choć w nieco mniejszym stopniu, związany jest z wielkością miejscowości zamieszkania oraz dochodem. Na wsi oraz w mniejszych miejscowościach (do 50 tys. mieszkańców) obserwuje się większy odsetek osób nieposiadających konta niż w średnich, dużych i wielkich miastach. Brak kont jest wyższy w grupach o dochodach na osobę poniżej 1200 zł niż wśród osób mających wyższe zarobki.

Wie

k

Wy

ksz

tałc

enie

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

Powody nieposiadania konta w banku (1/2)

22 OK1. Na ile poniższe powody mają wpływ na to, że nie ma Pan(i) konta w banku:

1b

47%43%

50%

32%28%

38%

19%13%

23%

10%13%

21%

11%18%

22%

10%

8%

8%8%10%

25%40%

29%

33%34%

31%

36%42%

29%

30%34%

28%

18%15%

17%

26%27%

25%

15%22%

22%

17%10%

13%

19%23%

17%

24%29%

27%

34%29%26%

45%32%

29%

40%37%

40%

43%30%26%

5%3%6%

9%11%11%

12%10%

15%

18%14%

20%

19%31%

30%

13%22%

23%

29%34%

36%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zdecydowanie ma wpływ (4) Raczej ma wpływ (3)

Raczej nie ma wpływu (2) Zdecydowanie nie ma wpływu (1)

Trudno powiedzieć

Podstawa procentowania: Polacy 18+ nieposiadający konta bankowego, 1. fala: n=216, 2. fala: n=134, 3. fala, n=172.Opis wyników – nast. strona

Nie potrzebuję konta – dobrze radzę sobie bez niego

2009

2013

2016

Mam zbyt małe dochody, by zakładać konto bankowe

20092013

2016

Opłaty bankowe są za wysokie

20092013

2016

Nie mam zaufania do banków200920132016

Ktoś z rodziny ma konto, z którego mogę korzystać

200920132016

W moim otoczeniu niewiele jest osób korzystających z usług bankowych

200920132016

W okolicy mojego miejsca zamieszkania nie ma żadnego banku

200920132016

72% 3,2283% 3,2779% 3,26

65% 2,9562% 2,8269% 2,99

55% 2,6955% 2,6052% 2,65

40% 2,3547% 2,5049% 2,52

29% 2,2333% 2,2139% 2,31

23% 2,0230% 2,0433% 2,20

36% 2,3629% 2,1132% 2,07

Powody nieposiadania konta w banku (2/2)

23 OK1. Na ile poniższe powody mają wpływ na to, że nie ma Pan(i) konta w banku:

1b

• Cały czas wskazywanym na pierwszym miejscu powodem nieposiadania konta jest brak potrzeby. Odsetek dwóch pozytywnych odpowiedzi „zdecydowanie ma wpływ” oraz „raczej ma wpływ” (tzw. top-2-box) i średnia z odpowiedzi jest niemal taka sama jak w 2013 roku i nieznacznie większa niż w 2009 r. Brak potrzeby jest najczęściej wskazywany przez osoby najstarsze oraz emerytów i rencistów, czyli grupy, które – co wiemy z innych wcześniej prowadzonych badań – mogą mieć obiektywnie najmniej możliwości korzystania z obrotu bezgotówkowego, a także najmniejsze doświadczenie z tym związane (ponieważ przez dużą część życia nie używały konta bankowego, prawdopodobnie wypracowały sobie skuteczne schematy zachowań gotówkowych, które trudno jest im zmienić).

• Wciąż silną barierą przed posiadaniem konta jest przekonanie o zbyt małych dochodach -odsetek osób, które podają ten powód wzrósł w ostatnich 3 latach z 62% (w 2013 r.) do 69% w 2016 r. (w 2009 r. wynosił 65%).

• W porównaniu do 2009 i 2013 roku wśród nieposiadających konta wzrósł brak zaufania do banków. W 2016 r. taką postawę można zaobserwować u blisko połowy osób nieposiadających konta. Wynik ten może być związany z intensywnie krytykowanymi w mediach w ostatnich latach praktykami bankowymi (np. doniesieniami na temat kredytów frankowych). Mimo, że sprawy te nie dotyczą bezpośrednio osób nieposiadających kont, mogą wzmacniać w nich negatywne przekonania o instytucjach bankowych.

• Warto zwrócić uwagę, że na przestrzeni lat coraz częściej brak własnego konta tłumaczony jest możliwością korzystania z konta innej osoby, co sugeruje, że poziom ubankowienia jest w rzeczywistości nieco wyższy niż wskazują na to badania. Częściej powód ten jest wskazywany przez osoby w wieku 35-44 lata niż pozostałe, a także osoby bezrobotne lub pracujące na część etatu.

• Na pozostałe przyczyny (brak banku w pobliżu miejsca zamieszkania oraz mała powszechność posiadania konta bankowego w otoczeniu respondenta), wskazuje we wszystkich pomiarach badania po ok. 1/3 osób nieposiadających konta bankowego.

UWAGA: W przypadku analizy i wyciągania wniosków z prezentowanych wyników dotyczących osób nieposiadających konta bankowego należy pamiętać o stosunkowo niskiej podstawie procentowania w przypadku tych analiz (tylko nieposiadacze kont – 2009 r. n=216, 2013 r. n=134, 2016 r. n=172 osoby).

Nie potrzebuję konta –dobrze radzę sobie bez niego

Mam zbyt małe dochody, by zakładać konto bankowe

Opłaty bankowe są za wysokie

Nie mam zaufania do banków

Ktoś z rodziny ma konto, z którego mogę korzystać

W okolicy mojego miejsca zamieszkania nie ma żadnego banku

W moim otoczeniu niewiele jest osób korzystających z usług bankowych

Inny powód

Opinie o założeniu konta (1/2)

24 OK4. W jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym ze stwierdzeń dotyczących kont bakowych?

1b

35%

37%45%

25%22%

37%

21%24%

32%

19%18%

26%

9%7%

19%

5%4%

8%

40%

42%

31%

28%31%

30%

41%40%

33%

28%25%

30%

22%20%

15%

15%15%

20%

17%11%17%

21%19%

18%

21%14%

17%

21%16%

16%

38%40%

39%

34%34%

26%

4%3%

3%

10%6%

7%

7%9%

10%

9%13%

14%

21%18%

22%

24%28%

37%

4%7%

4%

17%22%

8%

9%13%

8%

23%27%

14%

10%16%

5%

22%19%

9%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zdecydowanie tak (4) Raczej tak (3)Raczej nie (2) Zdecydowanie nie (1)Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+ nieposiadający konta bankowego, 1. fala: n=216, 2. fala: n=134, 3. fala, n=172.

Opis wyników – nast. strona

Konto bankowe nie jest mi do niczego potrzebne

2009

2013

2016

Będę starał(a) się nie zakładać konta jak najdłużej

2009

2013

2016

Nie mam pojęcia, co mógłbym/mogłabym zyskać, zakładając konto

2009

2013

2016

Nigdy nie założę konta w banku

2009

2013

2016

Założenie konta jest dla mnie za trudne

2009

2013

2016

W ciągu najbliższego roku na pewno będę mieć już

swoje konto bankowe

2009

2013

2016

75% 3,12

79% 3,21

76% 3,24

53% 2,81

53% 2,88

67% 3,06

62% 2,84

64% 2,91

65% 2,95

47% 2,74

43% 2,65

56% 2,80

31% 2,21

27% 2,19

34% 2,34

20% 2,00

19% 1,94

28% 1,99

[średnia][t2b]

1b

Opinie o założeniu konta (2/2)

25 OK4. W jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym ze stwierdzeń dotyczących kont bakowych?

Konto bankowe nie jest mi do niczego potrzebne

Nie mam pojęcia, co mógłbym/mogłabym zyskać, zakładając konto

Będę starał(a) się nie zakładać konta jak najdłużej

Nigdy nie założę konta w banku

Założenie konta jest dla mnie za trudne

W ciągu najbliższego roku na pewno będę mieć już swoje konto bankowe

• Na przestrzeni ostatnich 7 lat nieco zmieniły się opinie osóbnieposiadających kont bankowych na temat posiadania rachunku wbanku.

• Nadal na pierwszym miejscu wskazywany jest brak potrzebyposiadania konta. Około ¾ nieposiadających konta bankowegodeklaruje, że nie jest im ono do niczego potrzebne. Co więcej, 65%twierdzi, że nie dostrzega żadnych korzyści związanych z założeniemrachunku. Wynik ten pokazuje, że wciąż w społeczeństwie polskimistnieje grupa osób, do których dotychczasowe argumenty zazałożeniem rachunku bankowego nie przemawiają i wydaje się, żeosoby te są mocno utwierdzone w swojej decyzji o niezakładaniu konta.Wzrost częstotliwości wskazywania tego stwierdzenia może wynikać ztego, że wcześniejsze działania (m.in. NBP) przekonały osoby, którechciały mieć konto, tylko nie miały go z innych przyczyn (np. niewiedzajak to zrobić).

• W obecnej fali badania obserwuje się wzrost silnych deklaracji o brakuchęci do założenia konta („nigdy nie założę konta” oraz „będę starał sięnie zakładać konta jak najdłużej”). Analiza odpowiedzi na inne pytaniadotyczące przyczyn nieposiadania konta oraz postrzegania kontbankowych pokazuje pewną radykalizację opinii wśród częścinieposiadaczy kont (głównie osób najstarszych) – czynniki obiektywne(wysokie opłaty, skomplikowane procedury) tracą na znaczeniu narzecz głębszych czynników o bardziej psychologicznym charakterze(niechęć wobec zmiany, brak zaufania).

• Jednocześnie warto zwrócić uwagę na znaczny wzrost odsetka osóbdeklarujących chęć założenia konta w najbliższym czasie (z 19% w 2013do 28% w 2016) – są to przede wszystkim osoby młode, do 24 lat.

25%

10%31%

22%

13%25%

19%

6%13%9%

8%22%

15%

5%9%

12%

3%7%10%

39%

38%36%

35%

34%36%

26%

19%31%

36%

34%36%

27%

21%26%

28%

24%28%22%

16%

32%25%

18%

28%14%

19%

49%35%

19%

40%25%

22%

44%35%

22%

45%36%

30%

17%

11%5%

21%

16%15%

28%

17%13%

33%

11%11%

28%

15%12%27%

18%19%

30%

3%

9%4%4%

10%10%

8%

6%8%

3%

8%7%8%

5%18%

11%

3%9%8%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zdecydowanie tak (4) Raczej tak (3)Raczej nie (2) Zdecydowanie nie (1)Nie mam zdania

Argumenty przekonujące do założenia konta (1/2)

26 OK2. Który z poniższych argumentów mógłby przekonać Pana(ią) do założenia konta w banku?

1b

[średnia]

Podstawa procentowania: Polacy 18+ nieposiadający konta bankowego, 1. fala: n=216, 2. fala: n=134, 3. fala, n=172.Opis wyników – nast. strona

Emerytura/renta/zasiłek/stypendium może być wypłacana tylko na konto

2016

Brak lub niskie opłaty za prowadzenie konta

2009

2013

2016

Pracodawca wpłaca pensję tylko na konto

2009

2013

2016

Otrzymanie jakiegoś prezentu od banku

2009

2013

2016

Możliwość zwiększania ilości pieniędzy poprzez trzymanie ich na koncie (odsetki,

procenty)

2009

2013

2016

Bank, który obraca tylko polskim kapitałem

2009

2013

2016

Fakt, że nie musiał(a)bym przechowywać w domu gotówki

2009

2013

2016

64% 2,73

48% 2,52

67% 2,95

57% 2,59

47% 2,48

61% 2,78

45% 2,39

25% 2,17

44% 2,48

45% 2,20

42% 2,42

58% 2,73

42% 2,32

26% 2,18

35% 2,39

40% 2,27

27% 2,14

35% 2,26

32% 2,13

[t2b]

27

1b

• Najwięcej osób (64%), które nie mają rachunku w banku, twierdzi, że zdecydowałyby się na jego założenie, gdyby pobierane przez nich świadczenia (emerytura, renta, zasiłek, stypendia) mogły być tylko wpłacane na konto. Jednak warto zauważyć, że jest to argument o charakterze negatywnym (przymus) i zewnętrznym, a nie pozytywnym (zachęta) i wewnętrznym (własna potrzeba). W przypadku osób, które mają silne bariery wobec ubankowienia, mogłoby się okazać, że choć założyliby oni konto w banku, to ich zwyczaje związane z płaceniem nie uległyby zmianie (operowanie gotówką).

• Co prawda znaczenie czynników finansowych jako barier założenia konta nieco maleje (o 10 p.p. w porównaniu z 2013 r. i 9 p.p. w porównaniu do 2009 r.), jednak czynniki te ciągle są wskazywane jako argumenty przekonujące do założenia konta. Jednak biorąc pod uwagę obecną ofertę banków można przypuszczać, że kwestia opłat jest bardziej wymówką niż rzeczywistą przyczyną nieposiadania konta (potwierdzają to wcześniej prowadzone przeze mnie badania dla NBP). Na argumenty finansowe są w większym stopniu wyczuleni ludzie młodzi (poniżej 25 roku życia, uczniowie i studenci).

• Poza argumentami finansowymi, wiele osób niebędących właścicielami kont bankowych wskazuje, że wpływ na zmianę ich decyzji mógłby mieć fakt wpłacania pensji przez pracodawcę tylko na konto. Jest to argument trafiający do ludzi młodych, uczniów i studentów, co sugeruje, że część nieposiadaczy kont nie ma silnych barier przed założeniem konta i prawdopodobnie w chwili zmiany sytuacji życiowej w naturalny sposób wejdzie na pierwszy poziom ubankowienia.

• Argument o możliwości zwiększenia ilości pieniędzy poprzez trzymanie ich na koncie traci na znaczeniu w porównaniu z pomiarem z 2013 r., (w porównaniu do 2009 r. wartość ta nie zmienia się) co może być związane z tym, że Polacy dostrzegają, że w ostatnich latach znacznie spadły oprocentowania kont.

OK2. Który z poniższych argumentów mógłby przekonać Pana(ią) do założenia konta w banku?

Emerytura/renta/zasiłek/stypendium może być wypłacana

tylko na konto

Brak lub niskie opłaty za prowadzenie konta

Pracodawca wpłaca pensję tylko na konto

Otrzymanie jakiegoś prezentu od banku

Możliwość zwiększania ilości pieniędzy poprzez trzymanie ich na

koncie (odsetki, procenty)

Bank, który obraca tylko polskim kapitałem

Fakt, że nie musiał(a)bym przechowywać w domu gotówki

Argumenty przekonujące do założenia konta (2/2)

Komentarz

1b

• Z punktu widzenia działań mających na celu wspieranie rozwoju obrotu bezgotówkowego ważne jest zrozumienie grupy osób nieposiadających kont bankowych, a także przyczyn nieposiadania konta oraz czynników, które mogłyby skłonić do jego założenia. Przy analizie danych z tego obszaru pochodzących z niniejszego raportu należy zachować jednak dużą ostrożność z dwóch powodów: (a) liczba osób nieposiadających konta jest w badanej próbie mała (n=172 osoby), tak więc obciążenie błędem pomiaru jest większe; (b) wiele czynników stanowiących bariery różnych zachowań (jak i motywów skłaniających do podejmowania zachowań) ma charakter nieświadomy, tak więc pomiar oparty na deklaracjach nie oddaje pełnego obrazu rzeczywistości. Aby dobrze zrozumieć bariery i oprzeć na nich skuteczną kampanię konieczne są pogłębione badania jakościowe.

• Niezależnie od opisanych powyżej ograniczeń metodologicznych, można zauważyć, że cały czas wiele osób nie widzi potrzeby posiadania konta (czynnik psychologiczny), co oznacza, że wykorzystywane dotychczas przez instytucje finansowe argumenty do nich nie przemawiają. Aby jednak zrozumieć co tak naprawdę oznacza „brak potrzeby”, również w tym przypadku trzeba by przeprowadzić pogłębione badanie jakościowe. Tegoroczna edycja badania pokazała, że w Polsce jest wciąż grupa o silnie negatywnej postawie wobec zakładania konta, której bariery mają charakter raczej psychologiczny i wewnętrzny niż obiektywny (np. trudności w założeniu konta, wysokie opłaty).

• Jednocześnie wzrósł odsetek osób, które nie zakładają konta, bo mają możliwość korzystania z konta innej osoby, co sugeruje, że grupa osób wykluczonych z obrotu bezgotówkowego jest de facto mniejsza (potwierdzają to także wyniki uzyskane dla wskaźnika IKOB, co jest szerzej opisane w dalszej części raportu). Co więcej, obecne badanie wskazuje, że wielu nieubankowionych planuje w najbliższym czasie założyć konto (głównie osoby najmłodsze, które prawdopodobnie dopiero wchodzą „do świata finansów”).

• Czynnikiem, który najbardziej zmotywowałby do wejścia na I poziom ubankowienia, jest „odgórny” przymus (świadczenia wypłacane tylko na konto). Z wielu analiz wynika, że tego typu oddziaływania z poziomu behawioralnego mogą być skuteczne i niekoniecznie zmiana zachowania wymaga wcześniejszej zmiany postawy. Jednak warto zauważyć, że choć krok ten faktycznie mógłby istotnie wpłynąć na zwiększenie liczby posiadaczy kont, to niekoniecznie przełożyłby się na zintensyfikowanie obrotu bezgotówkowego (np. używanie kart płatniczych). Tu konieczną byłyby oddzielne działania.

28

2 Karta płatnicza

Rodzaje używanych kart płatniczych30 KKB1. Proszę powiedzieć, czy korzysta Pan(i) z następujących rodzajów kart:

Podstawa procentowania: Polacy 18+ posiadający konto bankowe, 1. fala: n=784, 2. fala: n=866, 3. fala, n=828.

2

80% 88% 93%

28% 24% 23%5% 2% 3% 5% 4% 1%

9%6% 2%

10%5% 7%

6% 6%

10% 6% 5%

61%71% 70%

89% 96% 96%89% 94% 97%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

NIE MAM MAM ale nie korzystam MAM i korzystam

Karta bankomatowa/debetowa

Karta kredytowa Karta przedpłacona/elektroniczna portmonetka

Karta wirtualna

89%

Odsetek respondentów, którzy posiadają poszczególne rodzaje kart płatniczychxx%

94% 95% 28% 29% 30% 11% 3% 4% 11% 6% 3%

2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016

• Najpopularniejszym rodzajem karty płatniczej są w dalszym ciągu karty bankomatowe (debetowe/płatnicze). Aktualnie posiada je 95% właścicieli kont. Co ciekawe, wzrasta udział aktywnych posiadaczy kart – tych, którzy nie tylko posiadają kartę bankomatową, ale również z niej korzystają (z 80% w 2009 r., przez 88% w 2013 r., aż do 93% w 2016 r.).

• Cały czas utrzymuje się powiązanie posiadania i używania kart płatniczych z wiekiem (im starsi posiadacze kont bankowych, tym rzadziej mają i korzystają z kart: od 97% wśród osób poniżej 35. r.ż. do 79% wśród najstarszych), wykształceniem (od 83% mających i korzystających wśród osób z wykształceniem podstawowym do 96% wśród posiadających wykształcenie wyższe) oraz statusem zawodowym (91% uczniów i studentów, 97% pracujących, a tylko 78% emerytów). Jednocześnie w grupie najstarszych osób widoczny jest wyraźny wzrost udziału osób posiadających i korzystających z karty płatniczej, wynoszący aż 21 p.p. na przełomie siedmiu lat (z 58% w 2009 r., przez 65% w 2013 r., aż do 79% w 2016 r.).

• Odsetek posiadaczy kart kredytowych utrzymuje się na podobnym poziomie co w 2009 i 2013 r. (28-30%). Najliczniejszą grupę osób posiadających karty kredytowe stanowią osoby w wieku 25-44 lata (38%), z wyższym wykształceniem (38%), prowadzące działalność gospodarczą (56%).

• Elektroniczne portmonetki i karty wirtualne cały czas stanowią niszowe produkty. Dodatkowo na przestrzeni lat ich znaczenie wyraźnie spada.

73%

73%

64%

54%

64%

74%

14%

12%

13%

25%

25%

34%

32%

27%

22%

17%

15%

23%

14%

9%

4%

69%

73%

64%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Tak, często Tak, rzadko Nie, nigdy

Sposoby korzystania z kart płatniczych31 KKB2. Czy zdarza się Panu(i) za pomocą karty dokonywać następujących operacji:

Podstawa procentowania: Polacy 18+ korzystający z jakiejkolwiek karty płatniczej, 1. fala: n=665, 2. fala: n=770. 3. fala: n=777.

2

98%

98%

xx%

• Najczęściej dokonywane operacje przy użyciu karty płatniczej to: wypłacanie gotówki w bankomacie (98% we wszystkich 3 falach badania, z czego w 2016 r. 64% osób wykonuje to często, a w 2013 r. i 2009 r. 25%) oraz płacenie za zakupy lub usługi (wzrost z 86% w 2009 r., przez 91% w 2013 r., aż do 96% w 2016 r.)

• W kontekście prowadzonych działań wspierania obrotu bezgotówkowego warto zwrócić uwagę na systematyczny wzrost o 20 p.p. częstego płacenia kartą w przeciągu 7 lat (od 54% w 2009 r., przez 64% w 2013 r., aż do 74% w 2016 r.). Tłumaczy to widoczny spadek częstego wypłacania gotówki w bankomacie (spadek o 9 p.p. w porównaniu do 2013 r. i 5 p.p. w porównaniu do 2009 r.).

• Co ciekawe, w ciągu ostatnich 7 lat największy wzrost częstotliwości płacenia kartą płatniczą można odnotować w grupie najstarszych posiadaczy kart – obecnie 53% właścicieli kart powyżej 65 lat często płaci kartą (vs. 38% w 2009 r.)

• Wpłacanie gotówki we wpłatomacie powoli zyskuje na popularności wśród Polaków (36% korzysta z tej możliwości), a grupą, która stosunkowo najczęściej korzysta z tej funkcjonalności są osoby młode do 34 r.ż., z wykształceniem wyższym, pracujące na pełny etat. Te grupy najczęściej płacą kartą – w związku z tym, jeśli mają gotówkę, to wolą, aby była ona dostępna na koncie niż w portfelu.

Odsetek respondentów, którzy często lub rzadko korzystają z dowolnej karty płatniczej w określony sposób

98%

Wypłacanie gotówki

w bankomacie

2009

2013

2016

Płacenie kartą za zakupy lub

usługi

2009

2013

2016

Wpłacanie gotówki

w tzw. wpłatomacie

2009

2013

2016

86%

91%

96%

31%

27%

36%

55%

65%

72%

32%

34%

51%

39%

36%

49%

13%

23%

39%

39%

47%

54%

40%

32%

23%

40%

38%

33%

40%

35%

32%

38%

35%

40%

31%

23%

21%

6%

3%

5%

27%

27%

16%

21%

28%

19%

48%

42%

21%

31%

30%

25%

Tak, często Tak, rzadko Nie, nigdy

Okoliczności płacenia kartą płatniczą (1/2)32 KKB3. W których z poniższych sytuacji zdarza się Panu(i) dokonywać płatności kartą:

Podstawa procentowania: Polacy 18+ płacący za zakupy lub usługi dowolną kartą płatniczą, 1. fala: n=570, 2. fala: n=700, 3. fala: n=777.

2xx% Odsetek respondentów, którzy często lub rzadko korzystają z dowolnej karty płatniczej w poszczególnych okolicznościach

95%

97%

95%

W dużych sklepach

2009

2013

2016

Przy zakupach ubrań

2009

2013

2016

Przy okazji zakupów dóbr trwałych

2009

2013

2016

W małych sklepach

2009

2013

2016

Na stacjach benzynowych

2009

2013

2016

72%

72%

84%

79%

71%

81%

51%

58%

79%

70%

70%

75%

• W ciągu ostatnich 7 lat (od 2009 r. do 2016 r.) można zaobserwować wzrost udziału osób dokonujących płatności kartą w każdej okoliczności, o którą respondenci byli zapytani (począwszy od dużych sklepów po małe sklepy, restauracje oraz inne usługi). Świadczy to o generalnej tendencji wzrostowej obrotu bezgotówkowego.

• Do zdecydowanie najpowszechniejszych okoliczności płacenia kartą płatniczą należą zakupy w dużych sklepach (95% osób dokonuje tam płatności kartą). Stale wzrasta odsetek osób dokonujących często płatności kartą w dużych sklepach (od 55% w 2009 r., przez 65% w 2013 r., aż do 72% w 2016 r.).

• Na szczególną uwagę zasługuje wzrost płacenia kartą w małych sklepach. W takich sytuacjach z kart korzysta blisko 8 na 10 osób – wzrost z 51% w 2009 r., przez 58% w 2013 r., aż do 79% w 2016 r. Szczególnie duża zmiana dotyczy częstotliwości korzystania kartą w małych sklepach. Odsetek osób często korzystających z kart w takich okolicznościach wzrósł trzykrotnie między 2009 a 2013 rokiem). Wynik ten potwierdza przekonywanie się Polaków do stosowania kart również przy niższych kwotach (czyli zmniejszanie się jednej z głównych barier intensyfikacji obrotu bezgotówkowego zdiagnozowanych w poprzednich latach).

16%

16%

31%

13%

11%

26%

9%

6%

22%

10%

9%

17%

27%

25%

29%

20%

22%

18%

18%

17%

21%

23%

17%

18%

57%

59%

40%

67%

67%

56%

73%

77%

57%

67%

73%

65%

Tak, często Tak, rzadko Nie, nigdy

Okoliczności płacenia kartą płatniczą (2/2)33 KKB3. W których z poniższych sytuacji zdarza się Panu(i) dokonywać płatności kartą:

Podstawa procentowania: Polacy 18+ płacący za zakupy lub usługi dowolną kartą płatniczą, 1. fala: n=570, 2. fala: n=700, 3. fala: n=777.

2xx% Odsetek respondentów, którzy często lub rzadko korzystają z dowolnej karty płatniczej w poszczególnych okolicznościach

W restauracjach, hotelach

2009

2013

2016

Przy zakupach przez Internet

2009

2013

2016

Za usługi

2009

2013

2016

Podczas wyjazdów zagranicznych

2009

2013

2016

43%

41%

60%

33%

33%

44%

27%

23%

43%

33%

26%

35%

• Warto zwrócić uwagę na okoliczności, w których Polacy rzadziej płacą kartą, ale w dalszym ciągu dużo częściej niż w ubiegłych latach.

• Bardzo wyraźny wzrost obserwowany jest w przypadku dokonywania płatności w restauracjach i hotelach (wzrost o 19 p.p. w porównaniu do 2013 r.). Co więcej, obecnie blisko dwukrotnie więcej osób niż w 2013 r. dokonuje takiej płatności często.

• Również płatność kartą przy zakupach przez Internet zyskuje na znaczeniu (44% w 2016 r. vs 33% w poprzednich dwóch pomiarach).

• Podobnie sytuacja wygląda w przypadku płatności za usługi. W porównaniu do lat wcześniejszych (w 2009 r. 27%, w 2013 r. 23%, a w 2016 r. 43%) obserwowany jest widoczny wzrost odsetka osób dokonujących płatności kartą za usługi. I chociaż w dalszym ciągu ponad połowa osób dokonuje w tym przypadku płatności gotówkowej to widzimy, iż prawdopodobnie możliwość dokonywania płatności bezgotówkowych zwiększa się lub zmniejsza się istnienie szarej strefy (preferencja gotówki w przypadku odbiorców płatności za usługi).

Kwota pow. 1000 zł

Kwota 501-1000 zł

Kwota 101-500 zł

Kwota 51-100 zł

Kwota 11-50 zł

Kwota do 10 zł

16% 17% 15% 10% 12% 9%

19% 22% 29%

18% 18% 23%19% 16% 16%

37% 36%23%

71% 67%47%

92% 93%82%

65%61% 56%

72% 70% 68%78% 80% 81%

61% 62%74%

27% 31%

50%

7% 6%15%

Trudno powiedzieć Raczej gotówką Raczej kartą

Kwota a forma płatności34 KKB4. Jaką formę płatności wybiera Pan(i) w zależności od kwoty, która jest do zapłacenia?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ płacący za zakupy lub usługi dowolną kartą płatniczą, 1. fala: n=570, 2. fala: n=700, 3. fala, n=777.

2

• W przypadku poszczególnych wielkości kwot płaconych przy użyciu karty płatniczej w porównaniu do wcześniejszych edycji badania nie nastąpiły wyraźne zmiany w przypadku kwot powyżej 100 zł. Obserwowalny jest natomiast wyraźny wzrost udziału osób, które dokonują płatności kartą przy niższych kwotach (szczególnie poniżej 50 zł). Obecnie granica płatności kartą znacznie się obniżyła.

• Przy płaceniu kwot do 10 zł kartą płatniczą obecnie częściej posługuje się 15% osób (7% w 2009 r. i 6% w 2013 r.). W sytuacji płatności nieco wyższych kwot – 11-50 zł – aż 50% Polaków dokonuje częściej płatności kartą (w obu tych przypadkach na płacenie kartą decydują się najczęściej najmłodsi Polacy w wieku 18-24 lata). Płacenie kartą w miejsce płacenia gotówką wzrosło dwukrotnie przy kwotach poniżej 50 zł. Preferowanie płatności gotówkowych w przypadku kwot poniżej 10 zł może być z jednej strony spowodowaneprzyzwyczajeniem do gotówki w przypadku małych kwot, jak również tym, że nadal wiele mniejszych punktów handlowych przyjmujepłatności bezgotówkowe dopiero od określonej minimalnej kwoty lub w ogóle nie oferuje swoim klientom możliwości dokonywania tegorodzaju transakcji.

65%

xx% Odsetek respondentów, którzy wybierają płatności karta płatniczą w zależności od poszczególnych kwot do zapłacenia

2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016 2009 2013 2016

62% 56% 72% 70% 68% 78% 80% 81% 61% 62% 74% 27% 31% 50% 7% 6% 15%

Płatności: karta vs gotówka35 KKB5. Którą z form płatności – gotówkę czy kartę – wybiera Pan(i) częściej?

2

24%

12%

10%

37%

39%

26%

20%

33%

42%

19%

16%

22%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Gotówka: 64%

Zdecydowanie częściej płacę gotówką niż kartąRaczej częściej płacę gotówką niż kartąRaczej częściej płacę kartą niż gotówkąZdecydowanie częściej płacę kartą niż gotówką

2009

2013

2016 Gotówka: 49%

Gotówka: 39%

Karta: 36%

Karta: 51%

Karta: 61%

• Na przełomie lat wyraźnie wzrasta odsetek osób (z 36% w 2009 r., przez 51% w 2013 r., aż po 61% w 2016 r.), które deklarują, że częściej korzystają z karty niż gotówki jako formy płatności. Tym samym udział preferujących gotówkę spadł z 64% w 2009 r., przez 49% w 2013 r., aż do 39% w 2016 r. Potwierdza to dokonaną we wcześniejszej edycji badania konkluzję, że w ciągu ostatnich 7 lat zakończyła się przewaga częstszego wyboru gotówki niż karty.

•Warto zwrócić uwagę, że w obecnej fali badania widać, że Polacy nie tylko przechodzą z poziomu „raczej częściej gotówką” na „raczej częściej kartą”, ale też coraz więcej osób zaznacza odpowiedź „zdecydowaniej częściej płacę kartą niż gotówką” – procent tych osób wzrósł ponad dwukrotnie (10% w 2009 r., 12% w 2013 r. i 24% w 2016 r.).

• Podobnie jak 3 lata temu, wybór gotówka vs. karta jest powiązany z wiekiem i wykształceniem (im Polacy są młodsi oraz lepiej wykształceni, tym częściej płacą kartą niż gotówką).

Podstawa procentowania: Polacy 18+ płacący za zakupy lub usługi dowolną kartą płatniczą, 1. fala: n=570, 2. fala: n=700, 3. fala, n=777.

27%

36%

36%

17%

29%

29%

19%

28%

28%

14%

17%

24%

10%

16%

13%

49%

44%

42%

46%

42%

41%

49%

40%

41%

47%

43%

42%

37%

32%

38%

16%

12%

13%

25%

17%

20%

22%

22%

19%

28%

22%

19%

36%

30%

26%

4%

5%

4%

8%

7%

6%

6%

7%

7%

5%

12%

7%

11%

13%

11%

5%

5%

4%

3%

5%

6%

6%

8%

7%

10%

12%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zdecydowanie tak (4) Raczej tak (3)Raczej nie (2) Zdecydowanie nie (1)Nie mam zdania

Argumenty za zwiększeniem częstotliwości korzystania z kart płatniczych (1/2)

36 KKB6. Który z poniższych argumentów mógłby przekonać Pana(ią) do korzystania z karty płatniczej lub częstszego korzystania z karty płatniczej?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ posiadający konto bankowe, 1. fala: n=784, 2. fala: n=866, 3. fala, n=828.

2

[średnia]

Posiadającykonto osobiste

Opis wyników – nast. strona

Korzystniejsze warunki cenowe dla płacących kartą niż gotówką

2009

2013

2016

Możliwość płacenia kartą każdej kwoty (bez minimalnych limitów)

2009

2013

2016

Możliwość płacenia kartą w większej liczbie miejsc niż obecnie

2009

2013

2016

Akcja społeczna polegająca na tym, że za każdą dokonaną transakcję bank

przeznacza drobna kwotę na cele charytatywne

2009

2013

2016

Świadomość, że w ekonomii Państwa korzystniejszy jest obrót bezgotówkowy (ponieważ Państwo ponosi duże koszty

związane z obrotem gotówką)

2009

2013

2016

[t2b]

76% 3,02

80% 3,15

78% 3,14

63% 2,75

71% 2,97

70% 2,96

68% 2,85

68% 2,91

69% 2,96

61% 2,76

60% 2,69

68% 2,90

47% 2,48

48% 2,56

51% 2,60

37

2

• Respondentów posiadających konta osobiste poproszono o wskazanie argumentów, które mogłyby ich przekonać do korzystania z kart płatniczych (jeśli tego do tej pory nie robią) lub częstszego posługiwania się nimi.

• Zarówno w 2009 r., w 2013 r., jak i obecnie największym zainteresowaniem cieszył się pomysł benefitów finansowych– korzystniejszych warunków cenowych dla płacących kartą (2009: 76%, 2013: 80%, 2016: 78%).

• Nieco mniejsze, aczkolwiek też pozytywne reakcje wywołują rozwiązania funkcjonalne – ułatwiające korzystanie z kart, zgodnie z którymi istniałaby możliwość płacenia nimi każdej kwoty (w 2016 r. 70% głosów „za”) oraz wzrosłaby liczba miejsc, w których można by korzystać z transakcji bezgotówkowych (w 2016 r.: 69% „za”). W kontekście bardzo szybkiej adaptacji kart zbliżeniowych w Polsce odpowiedzi te nie wydają się być wyłącznie deklaracjami, ale prawdziwymi czynnikami sprzyjającymi intensyfikacji obrotu bezgotówkowego w Polsce.

• Niezwykle interesujące jest, że argumenty społeczne (dot. marketingu zaangażowanego społecznie – przekazywanie % na cele charytatywne), które były stosunkowo mało przekonujące w poprzednich latach, zaczynają nabierać znaczenia i w 2016 są wskazywane zdecydowanie częściej niż w latach ubiegłych – wzrost o 7 p.p. w stosunku do wyników sprzed 7 lat (2009: 61%, 2013: 60%, 2016: 68%, w tym 24% w sposób zdecydowany). Zmiana ta może wynikać ze zmian w społeczeństwie polskim w zakresie odpowiedzialności społecznej – jest organizowanych coraz więcej akcji, w które Polacy się angażują.

• Wyniki te pokazują, że wciąż istnieje niemały potencjał rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce, jeśli punkty handlowe i usługowe będą nie tylko akceptowały, ale i wspierały płatności kartami oraz zrezygnują z limitów kwot minimalnych dla płatności bezgotówkowych.

• Warto jednak podkreślić, że są to argumenty przemawiające przede wszystkim do osób z wyższym wykształceniem i osób młodszych, które częściej reprezentują wyższy poziom zaawansowania bezgotówkowego i są wobec niego bardziej otwarte.

Korzystniejsze warunki cenowe dla płacących kartą niż gotówką

Możliwość płacenia kartą każdej kwoty (bez minimalnych limitów)

Możliwość płacenia kartą w większej liczbie miejsc niż obecnie

Akcja społeczna polegająca na tym, że za każdą dokonaną transakcję bank przeznacza drobna

kwotę na cele charytatywne

Świadomość, że w ekonomii Państwa korzystniejszy jest obrót bezgotówkowy (ponieważ Państwo ponosi duże koszty związane z obrotem

gotówką)

KKB6. Który z poniższych argumentów mógłby przekonać Pana(ią) do korzystania z karty płatniczej lub częstszego korzystania z karty płatniczej?

Posiadającykonto osobiste

Argumenty za zwiększeniem częstotliwości korzystania z kart płatniczych (2/2)

8%

25%14%

7%19%

13%

8%25%

10%

9%22%

14%

5%17%

7%

3%14%

4%

37%37%

33%

25%26%

24%

24%30%

22%

24%28%

16%

20%31%

20%

12%22%

20%

29%20%

17%

41%28%

26%

40%19%

29%

36%26%

27%

50%27%

29%

49%25%

24%

14%12%

32%

20%17%

32%

21%18%

35%

22%18%

39%

16%13%

37%

25%24%

43%

11%6%4%

7%10%

5%

8%8%

4%

10%6%4%

10%11%

7%

11%15%

9%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zdecydowanie tak (4) Raczej tak (3)Raczej nie (2) Zdecydowanie nie (1)Nie mam zdania

38 OK3. Który z poniższych argumentów mógłby przekonać Pana(ią) do korzystania z karty płatniczej?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ nieposiadający konta bankowego, 1. fala: n=216, 2. fala: n=134, 3. fala, n=172.

2

Nieposiadający konta osobistego

[średnia]

Opis wyników – nast. strona

Argumenty za korzystaniem z kart płatniczych –nieużytkownicy kont (1/2)

Korzystniejsze warunki cenowe dla płacących kartą niż gotówką

200920132016

Fakt, że nie musiał(a)bym nosić przy sobie dużej gotówki - mógłbym/mogłabym płacić

kartą za zakupy i usługi

2009

2013

2016

Możliwość płacenia kartą każdej kwoty (bez minimalnych limitów)

200920132016

Możliwość płacenia kartą w większej liczbie miejsc

200920132016

Akcja społeczna polegająca na tym, że za każdą dokonaną transakcję bank przeznacza

drobną kwotę na cele charytatywne

200920132016

Świadomość, że dla ekonomii Państwa korzystniejszy jest obrót bezgotówkowy (ponieważ Państwo ponosi duże koszty

związane z obrotem gotówką)

20092013

2016

[t2b]45% 2,4462% 2,7947% 2,29

32% 2,2055% 2,6737% 2,19

33% 2,2250% 2,5732% 2,08

25% 2,1648% 2,5930% 2,04

32% 2,2145% 2,5127% 1,97

15% 1,9236% 2,3124% 1,85

39

2

Nieposiadający konta osobistego

Korzystniejsze warunki cenowe dla płacących kartą niż gotówką

Fakt, że nie musiał(a)bym nosić przy sobie dużej gotówki - mógłbym/mogłabym płacić

kartą za zakupy i usługi

Możliwość płacenia kartą każdej kwoty (bez minimalnych limitów)

Możliwość płacenia kartą w większej liczbie miejsc

Akcja społeczna polegająca na tym, że za każdą dokonaną transakcję bank przeznacza drobna kwotę

na cele charytatywne

Świadomość, że dla ekonomii Państwa korzystniejszy jest obrót bezgotówkowy

(ponieważ Państwo ponosi duże koszty związane z obrotem gotówką)

• W przypadku osób nieposiadających kont bankowych widoczny jest spadek akceptacji propozycji w porównaniu do 2013 roku i zbliżenie wartości do wyników z 2009 roku.

• Biorąc pod uwagę brak konta w tej grupie i w związku z tym zerowy poziom ubankowienia, do danych tych należy podchodzić bardzo ostrożnie, gdyż respondenci mówią o rzeczach, których nie znają z doświadczenia.

• Nieposiadacze kont cały czas twierdzą, że do korzystania z karty płatniczej przekonałyby je korzystniejsze warunki cenowe dla osób płacących kartą niż gotówką (47% w 2016 r.). Wydaje się jednak, że jest to tylko deklaracja.

• Warto zwrócić również uwagę, na wyraźny, bo ponad dwukrotny spadek udziału osób, które deklarują, że do korzystania z karty płatniczej mogłaby je przekonać możliwość płacenia kartą każdej kwoty. Może to wynikać z tego, że mają one świadomość, że jest coraz mniej ograniczeń w tym zakresie.

OK3. Który z poniższych argumentów mógłby przekonać Pana(ią) do korzystania z karty płatniczej?

Argumenty za korzystaniem z kart płatniczych –nieużytkownicy kont (2/2)

Płacenie kartą jest wygodniejsze niż płacenie gotówką

2009

2013

2016

Mając karty płatnicze łatwo traci się kontrolę nad swoimi finansami

2009

2013

2016

Przeszkadza mi, że w okolicy mojego miejsca zamieszkania jest zbyt mało bankomatów

2009

2013

2016

Kiedy płaci się kartą, to wydaje się więcej niż gdy płaci się gotówką

2009

2013

2016

Wypłacanie pieniędzy z bankomatu jest niebezpieczne

2009

2013

2016

18%

23%

32%

13%

14%

14%

13%

15%

13%

13%

12%

13%

9%

9%

9%

33%

32%

34%

37%

38%

33%

34%

28%

31%

32%

29%

30%

33%

29%

26%

30%

25%

19%

33%

29%

31%

34%

32%

31%

33%

35%

30%

38%

40%

39%

9%

9%

9%

8%

11%

16%

12%

18%

18%

9%

15%

19%

12%

16%

20%

11%

11%

6%

11%

9%

6%

7%

8%

7%

13%

10%

8%

8%

7%

6%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Przekonania na temat kart płatniczych(1/3)

40 OB3. Na ile zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami na temat korzystania z karty bankowej (karty płatniczej)?

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala, n=1000.2

[t2b]

51% 2,67

55% 2,77

66% 2,95

50% 2,61

52% 2,60

47% 2,47

47% 2,52

43% 2,44

44% 2,41

45% 2,56

41% 2,43

43% 2,41

42% 2,42

38% 2,33

35% 2,25

[średnia]

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3) Raczej się nie zgadzam (2)

Zdecydowanie się nie zgadzam (1) Nie mam zdania

Opis wyników – nast. strona

15%

15%

10%

8%

9%

7%

9%

7%

5%

7%

5%

4%

6%

7%

5%

36%

31%

24%

28%

25%

23%

33%

33%

18%

33%

30%

18%

25%

19%

12%

31%

30%

38%

36%

39%

38%

38%

36%

41%

39%

38%

42%

41%

42%

36%

10%

16%

22%

15%

17%

23%

12%

17%

32%

12%

18%

30%

21%

26%

43%

8%

8%

6%

14%

11%

9%

8%

7%

4%

8%

9%

6%

6%

6%

4%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Przekonania na temat kart płatniczych(2/3)

41 OB3. Na ile zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami na temat korzystania z karty bankowej (karty płatniczej)?

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.2

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3) Raczej się nie zgadzam (2)

Zdecydowanie się nie zgadzam (1) Nie mam zdania

Opis wyników – nast. strona

Karty bankomatowe są mało przydatne dla osób o niewielkim dochodzie

2009

2013

2016

Jeżeli płaci się kartą, to łatwiej jest zostać oszukanym, niż gdy płaci się gotówką

2009

2013

2016

Kiedy płaci się kartą, to często trwa to długo i jest to krępujące dla posiadającego

2009

2013

2016

Ludzie często reagują negatywnie, gdy ktoś płaci kartą

2009

2013

2016

Denerwuję się, gdy ktoś w kolejce przede mną płaci kartą

2009

2013

2016

[t2b]

51% 2,61

46% 2,49

34% 2,23

36% 2,32

34% 2,29

30% 2,16

47% 2,52

43% 2,44

23% 1,96

40% 2,38

35% 2,25

22% 1,97

31% 2,18

26% 2,08

17% 1,78

[średnia]

42 OB3. Na ile zgadza się Pan(i) z poniższymi stwierdzeniami na temat korzystania z karty bankowej (karty płatniczej)?

2

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00 Posiadający konto (2009, n=784) Nieposiadający konta (2009, n=216)

Posiadający konto (2013, n=866) Nieposiadający konta (2013, n=134)

Posiadający konto (2016, n=828) Nieposiadający konta (2016, n=172)

• W ciągu ostatnich 7 lat nastąpiły zmiany w postrzeganiu kart płatniczych przede wszystkim w kontekście społecznym – coraz mniej osób (zarówno posiadających konta, jak i nieposiadających konta i karty) odbiera płatność kartą jako coś krępującego, denerwującego lub narażającego na negatywne reakcje ze strony innych osób.

• Jednocześnie wciąż najpopularniejszą opinią wśród posiadaczy kont jest, że płacenie kartą jest wygodniejsze niż płacenie gotówką. Natomiast nieposiadacze kart najczęściej są przekonani, że karty nie są przydatne dla osób o niskim dochodzie.

Przekonania na temat kart płatniczych(3/3)

55%

66%

8%

12%

34%

18%

4%

3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

TAK, mam taką kartę (takie karty) i korzystam z tej funkcjonalnościTAK, mam taką kartę (takie karty), ale nie korzystam z tej funkcjonalnościNIE posiadam takiej kartyNIE wiem, czy posiadam taka kartę

Karty zbliżeniowe43

Podstawa procentowania: 2. fala: n=770, 3. fala, n=828. 2

KKB11. Czy słyszał(a) Pan(i) o kartach z funkcją płatności zbliżeniowych?

Znajomość kart zbliżeniowych

8% 7%

92% 93%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2013 2016

Tak Nie

Korzystanie z kart zbliżeniowych (2. fala: n=641, 3. fala: n=772)

16%

3%

38%

28%

38%

59%

7%

10%

2016

2013

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Codziennie lub prawie codziennie Kilka razy w tygodniu

Kilka razy w miesiącu Raz w miesiącu lub rzadziej

Częstotliwość korzystania (2. fala, n=350, 3. fala, n=513)

• Podobnie jak 4 lata temu, niemal wszyscy respondenci słyszeli o kartach z funkcją płatności zbliżeniowych, jednak w obecnej fali odnotowuje się znaczny wzrost odsetka posiadaczy kart, którzy korzystają z tej funkcjonalności (55% w 2013 r. vs. 66% w 2016 r.). Co więcej, wśród osób, które płacą zbliżeniowo, widoczny jest istotny wzrost częstotliwości tego typu płatności – obecnie ponad połowa z nich płaci zbliżeniowo przynajmniej kilka razy w tygodniu.

• Osoby posiadające karty zbliżeniowe, ale nie posługujące się nimi, jako barierę wskazują przede wszystkim brak zaufania do tego rodzaju płatności (69%).

56% 53%

69%64%

Kobiety Mężczyźni

2013 2016

Karty zbliżeniowe według cech społeczno-demograficznych (1/2)

44

2

68%63%

53% 50%40%

36%

83% 81%73%

61%50% 47%

18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i więcej

2013 2016

54%

41%

57%65%

57%64% 68% 71%

podst. zawod. średnie,

policealne

wyższe

2013 2016

Wie

k

Wy

ksz

tałc

enie

Po

siad

anie

i k

orz

yst

anie

55%66%

2013 2016

Og

ółe

m

Płe

ć2013 (n=101) (n=166) (n=134) (n=112) (n=83) (n=45)

2016 (n=70) (n=178) (n=154) (n=138) (n=137) (n=95)

(n=82) (n=152) (n=237) (n=170)

(n=90) (n=187) (n=278) (n=217)

(n=340) (n=301)

(n=406) (n=366)

2013 (n=641)

2016 (n=772)

Podstawa procentowania: Polacy 18+, posiadający karty płatnicze.

KKB12. Czy któraś z posiadanych przez Pana(ią) kart ma możliwość dokonywania płatności zbliżeniowych?

• Istnieje zależność między korzystaniem z płatności zbliżeniowych a wiekiem i wykształceniem – więcej użytkowników tego sposobu płatności jest wśród osób młodszych niż starszych, a także wśród osób ze średnim lub wyższym niż podstawowym wykształceniem. Co ciekawe, w niemal wszystkich grupach demograficznych odsetek korzystających wzrósł znacząco w porównaniu z pomiarem w 2013 r.

30% 33%

58%51%

Kobiety Mężczyźni

2013 2016

Karty zbliżeniowe według cech społeczno-demograficznych (2/2)

45

2

33% 36%31%

38%

15%

6%

62% 59% 56%50%

60%

30%

18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i więcej

2013 2016

32%24%

30%37%

50% 51% 53%62%

podst. zawod. średnie,

policealne

wyższe

2013 2016

Wie

k

Wy

ksz

tałc

enie

31%

54%

2013 2016

Og

ółe

m

Płe

ć2013 (n=69) (n=105) (n=71) (n=56) (n=33) (n=16)

2016 (n=58) (n=145) (n=113) (n=84) (n=69) (n=45)

2013 (n=44) (n=62) (n=134) (n=110)

2016 (n=51) (n=120) (n=188) (n=153)

2013 (n=190) (n=160)

2016 (n=260) (n=253)

2013 (n=350)

2016 (n=513)

Podstawa procentowania: Polacy 18+, posiadający karty z funkcją płatności zbliżeniowychNa wykresie przedstawiono sumę odpowiedzi: „codziennie lub prawie codziennie” oraz „kilka razy w tygodniu”

Czę

sto

tliw

ość

ko

rzy

stan

ia

KKB13. Jak często zdarza się Panu(i) dokonywać płatności kartą zbliżeniową?

• Nieco częściej płacą zbliżeniowo kobiety niż mężczyźni, a także osoby z wyższym wykształceniem. Warto jednak odnotować, że obecnie częste korzystanie z płatności zbliżeniowych w małym stopniu zależy od wieku – niemal we wszystkich grupach wiekowych (poza osobami najstarszymi) obserwuje się podobny odsetek aktywnych uczestników płatności zbliżeniowych (min. kilka razy w tygodniu). Największa zmiana w korzystaniu z kart zbliżeniowych nastąpiła wśród osób w wieku 55-64 lat: z 15% w 2013 do 60% w 2016.

Płatności kartą: zbliżeniowo vs. pinkod46 KKB14. Jeżeli chodzi ogólnie o używanie kart płatniczych, to której funkcji używa Pan(i) częściej?

2

18% 41% 27% 14%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Zdecydowanie częściej płacę kartą z użyciem pinkoduRaczej częściej płacę kartą z użyciem pinkoduRaczej częściej płacę kartą zbliżeniowo.Zdecydowanie częściej płacę kartą zbliżeniowo

2016

Pinkod: 41%

Zbliżeniowo: 59%

• Wśród osób, które korzystają z płatności kartami obserwuje się preferencję zbliżeniowej metody płacenia – niemal 60% użytkowników kart płatniczych deklaruje, że częściej płaci w ten sposób niż z użyciem pinkodu.

• Jednocześnie najwięcej zwolenników płatności zbliżeniowych jest wśród osób w wieku do 34 lat, natomiast osoby po 65. r.ż., którym zdarza się płacić zbliżeniowo, częściej wybierają jednak bardziej tradycyjną płatność kartą (wpisując numer PIN).

Podstawa procentowania: Polacy 18+ płacący zbliżeniowo, 3. fala, n=513.

Płatności mobilne47 KKB17. Proszę powiedzieć, czy słyszał/a Pan/i o poniższych rodzajach dokonywania płatności?

5% 3%

67%64%

28% 33%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Płatności mobilne (zdalne)

telefonem np. z wykorzystaniem

aplikacji (np. BLIK)

Płatności dokonywane telefone

komórkowym (np. w technologii

NFC)

NIE

TAK, słyszałem, ale nie używam

TAK, słyszałem i używam

72%

2

67%

Podstawa procentowania: Polacy 18+ posiadający konto bankowe, 3. fala, n=828.

• Większość ubankowionych Polaków deklaruje, że ma świadomość istnienia form płatności z wykorzystaniem telefonu komórkowego, jednak bardzo nieliczna grupa ich używa (5% w przypadku płatności zdalnych z wykorzystaniem aplikacji oraz 3 % telefonem np. w technologii NFC).

• Używanie mobilnych płatności w dużej mierze zależy od wieku –im młodsze osoby, tym częściej znają i korzystają z nowoczesnych form płatności.

Komentarz

2

• Na przestrzeni ostatnich 7 lat widać przede wszystkim wyraźny wzrost zaawansowania bezgotówkowego na drugim poziomie – w zakresie płatności bezgotówkowych dokonywanych kartami. Przede wszystkim, wzrosła liczba osób aktywnie i często korzystających z kart płatniczych.

• Wzrosły również deklaracje częstotliwości płacenia kartą w miejsce gotówki – obecnie 61% deklaruje częstsze płacenie kartą niż gotówką (w 2013 r. było takich osób 51%, a w 2009 r. 36%). Co więcej, widoczny jest ponad dwukrotny wzrost odsetka osób, które zdecydowanie częściej wybierają jako formę płatności kartę niż gotówkę (z 10% w 2009 r., przez 12% w 2013 r., aż do 24%w 2016 r.).

• Wzrost częstotliwości płacenia kartą (w miejsce gotówki) widać we wszystkich badanych okolicznościach, a szczególnie duże różnice w porównaniu z poprzednimi pomiarami obserwuje się w trzech miejscach: w małych sklepach, w hotelach i restauracjach oraz „za usługi”. Wynik ten sugeruje, że problemy z infrastrukturą (brak terminali w małych sklepach lub punktach usługowych) lub inne ograniczenia (np. minimalna kwota przy płatności kartą) zostały w dużym stopniu systemowo rozwiązane i mają coraz mniejsze znaczenie w hamowaniu obrotu bezgotówkowego.

• Co więcej, obserwuje się wyraźny wzrost płacenia kartą za „małe zakupy” (poniżej 50 zł). Obecnie bariera między płatnościami gotówkowymi a bezgotówkowymi znacznie się obniżyła i wynosi około 10 zł. Prawdopodobnie jest to związane z coraz większą popularnością posługiwania się kartami zbliżeniowymi. W porównaniu z danymi z 2013 r. widoczny jest wzrost zarówno odsetka korzystających z płatności zbliżeniowych, jak i częstotliwości korzystania (użytkownicy tej metody chętniej ją wybierająniż tradycyjną płatność kartą z użyciem pinkodu).

• Osoby używające kart deklarują, że w największym stopniu do intensyfikacji płacenia kartami skłoniłyby je korzystniejsze warunki cenowe przy płaceniu kartą w miejsce gotówki (czynnik finansowy). Natomiast na drugim miejscu wskazane zostały czynniki funkcjonalne powiązane z możliwościami płacenia w różnych miejscach bez ograniczeń co do minimalnej kwoty. Na podstawie przeprowadzonego badania trudno jednak powiedzieć, co naprawdę najbardziej skłoniłoby do jeszcze większego zintensyfikowania częstotliwości płacenia kartami, gdyż ta metodologia badania jest oparta wyłącznie o deklaracje. To ograniczenie ma szczególnie duże znaczenie w przypadku nieposiadaczy kont.

• W przypadku postaw i przekonań widać, że w ciągu ostatnich 7 lat nastąpiły zmiany w percepcji płacenia kartą w kontekście społecznym. Zarówno osoby ubankowione, jak i nieposiadające kont w mniejszym stopniu postrzegają płatność kartą jako krępującą lub wywołującą negatywne reakcje innych osób. Wynik ten sugeruje, że płacenie kartą staje się coraz bardziej powszechne i zwyczajne. Zmiana ta jest bardzo pozytywna w kontekście propagowania obrotu bezgotówkowego.

48

3 Opłacanie rachunków

Metody opłacania rachunków (1/2)

50 RACH1. Czy zdarza się Panu(i) osobiście opłacać jakieś rachunki lub dokonywać płatności?

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

3

80% 78%

66%

20% 22%

34%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2009 2013 2016

Nie Tak• W 2016 roku nieco mniej Polaków osobiście opłaca

rachunki niż w zeszłych latach (przy czym, podobnie jak w poprzednich latach, częściej zajmują się tym kobiety niż mężczyźni).

• Zmniejszenie odsetka osób płacących rachunki może być powiązane ze zmianami w metodach ich opłacania –obecnie najpowszechniejszą formą jest przelew przez internet, przez co prawdopodobnie w wielu gospodarstwach domowych obowiązek ten przejęła jedna osoba. Ponadto, często jest to polecenie zapłaty, co dodatkowo zmniejsza liczbę osób odpowiedzialnych za regularne płacenie rachunków (por. kolejny slajd).

• W ciągu ostatnich 7 lat obserwuje się sukcesywne zmiany w obszarze metod regulowania opłat za rachunki – coraz rzadziej Polacy korzystają z form bezpośrednich, gotówkowych (na poczcie, w kasie w banku / agencji / sklepie), natomiast coraz częściej wybierają formy bezgotówkowe (przelewy internetowe).

• Wynik ten wskazuje na fakt, że w przypadku opłat za rachunki, Polacy w coraz większym stopniu przechodzą na transakcje bezgotówkowe. Jednocześnie wciąż 85% płacących rachunki w wieku powyżej 65 lat nie robi przelewów przez internet.

Przez Internet

W okienku na poczcie (płacę gotówką)

W kasie w banku/ agencji (płacę gotówką)

W banku (osobiście zlecam przelew)

Przy kasie sklepowej (płacę gotówką)

Zleceniem stałym / poleceniem przelewu

Poleceniem zapłaty

Przy kasie sklepowej (zlecam przelew)

Metody opłacania rachunków (2/2)

51 RACH2. Proszę powiedzieć, z których metody opłacania rachunków Pan(i) korzysta?

Podstawa procentowania: Polacy 18+ opłacający osobiście rachunki, 1. fala: n=801, 2. fala: n=777, 3. fala: n=657.

3

26%49%

53%

40%31%

24%

30%21%

15%

17%10%10%

22%20%

16%

13%17%

10%

7%8%8%

3%3%3%

15%6%

10%

33%23%

23%

35%30%

28%

27%21%

20%

20%14%

12%

19%12%

16%

18%12%13%

15%6%

3%

58%45%

37%

26%46%

53%

35%49%

57%

56%69%70%

58%67%

72%

67%71%

74%

74%80%79%

82%91%

93%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

63%

xx% Odsetek respondentów, którzy często lub rzadko korzystają z dowolnej metody opłacania rachunkówOpis wyników – nast. strona

2009

2013

2016

2009

2013

2016

2009

2013

2016

2009

2013

2016

2009

2013

2016

2009

2013

2016

2009

2013

2016

2009

2013

2016

55%

41%

47%

54%

73%

43%

51%

65%

30%

31%

44%

28%

34%

42%

26%

29%

32%

21%

20%

25%

6%

9%

18%

Tak, często Tak, rzadko Nie, nigdy

Zdecydowanie częściej bezgotówkowo

Raczej częściej bezgotówkowo

Raczej częściej gotówka

Zdecydowanie częściej gotówka

52 RACH3. Jak często opłacając rachunki posługuje się Pan(i) gotówką, a jak często innymi formami płatności nie wymagającymi użycia gotówki?

3

39%

28%

13%

18%

23%

15%

13%

13%

27%

30%

36%

45%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Gotówka: 72%

2009

2013

2016

Bezgotówkowo: 28%

Opłata rachunków: gotówka vs inna forma

Bezgotówkowo: 51%

Bezgotówkowo: 57%

Gotówka: 49%

Gotówka: 43%

• Na przestrzeni ostatnich 7 lat widać wyraźny wzrost płatności bezgotówkowych za rachunki w miejsce płatności gotówkowych. W 2009 roku aż 72% Polaków deklarowało przewagę gotówkowego płacenia za rachunki, a 28% opłacało je bezgotówkowo. 4 lata później w 2013 r. proporcje te niemal się odwróciły – liczba płacących za rachunki gotówką zmniejszyła się do 49%, a płacących bezgotówkowo wzrosła do 51%. Obecnie tendencja wzrostowa płatności bezgotówkowych za rachunki utrzymuje się – taką formę płatności wybiera częściej 57% Polaków, a 43% preferuje płacić za nie gotówką.

• Sposoby opłacania rachunków są powiązane z wiekiem, wykształceniem oraz statusem zawodowym w sposób spójny z wcześniej opisywanymi zależnościami – wraz ze wzrostem wieku oraz spadkiem wykształcenia badani częściej wybierają gotówkę, a rzadziej transakcje bezgotówkowe. Bezrobotni oraz emeryci i renciści częściej opowiadają się za gotówką, zaś pracujący – za opłatami bez jej użycia.

Podstawa procentowania: Polacy 18+ opłacający osobiście rachunki, 1. fala: n=801, 2. fala: n=777, 3. fala: n=657.

Postrzeganie wysokości opłaty manipulacyjnej w zależności od kanału płatności

53RACH4. Proszę sobie wyobrazić, że ma Pan(i ) zapłacić rachunek o wartości 100 PLN. Jak się Panu(i) wydaje, jaka może być wysokość opłaty, tzw. opłata

manipulacyjna w przypadku płatności dokonywanej…

3

• W kontekście promowania obrotu bezgotówkowego zdecydowanie pozytywne jest, że jako najtańsze postrzegane są trzy bezgotówkoweformy opłacania rachunków (w porównaniu z poprzednim pomiarem szczególnie pozytywnie wypadają polecenie zapłaty oraz zleceniestałe).

• Płatności gotówkowe postrzegane są jako zdecydowanie droższe, z czego jako najdroższe – gotówkowe opłaty w okienku na poczcie (i tu nastąpił znaczny wzrost w ciągu ostatnich 7 lat).

Podstawa procentowania: Polacy 18+ opłacający osobiście rachunki, 1. fala: n=801, 2. fala: n=777, 3. fala: n=643.

3,03

3,43

2,36

1,48

2,34 2,17

3,01

3,86

2,23

1,56

3,73

2,23

3,63

3,11

2,07

1,781,59

1,38

zł1,00

zł1,50

zł2,00

zł2,50

zł3,00

zł3,50

zł4,00

zł4,50

zł5,00

W okienku na poczcie W kasie banku Przy kasie sklepowej Przez Internet Poleceniem zapłaty Zleceniem stałym

2009 2013 2016

Postrzeganie wysokości opłat w różnych kanałach w zależności od częstotliwości płacenia na poczcie

54

3

5,22

3,65

2,071,76 1,67 1,63

4,29

3,53

2,15 2,22

1,45 1,50

2,68 2,80

2,251,97

1,751,44

zł1,00

zł1,50

zł2,00

zł2,50

zł3,00

zł3,50

zł4,00

zł4,50

zł5,00

zł5,50

W okienku na

poczcie

W kasie banku Przy kasie sklepowej Przez Internet Poleceniem zapłaty Zleceniem stałym

Osoby płacące CZĘSTO na poczcie (N=148) Osoby płacące RZADKO na poczcie (N=118)

Osoby niepłacące na poczcie (N=203)

Postrzeganie wielkości opłaty manipulacyjnej a częstotliwość płacenia rachunków na poczcie

• Analiza postrzegania wysokości opłat za płacenie rachunków w określony sposób w zależności od częstotliwości płacenia na poczcie(tylko dla 2016 roku) pokazała bardzo interesujące wyniki. Okazuje się, że osoby płacące często na poczcie zdają sobie sprawę z wysokości tych opłat i z tego, że są one zdecydowanie wyższe od opłat w innych kanałach. Mają również przekonanie, że wysokie sąopłaty za rachunki płacone gotówkowo w banku (aczkolwiek nie tak wysokie jak na poczcie), niemniej dokonują tam płatności. Wynikten pokazuje, że wybór tradycyjnego i gotówkowego kanału płacenia (poczta, bank) wynika z innych przyczyn (o charakterze jakościowym), niezależnych od wysokości pobieranych opłat.

Tylko 2016 rok

Komentarz

2

• W 2016 roku nieco mniej Polaków osobiście opłaca rachunki niż w zeszłych latach (przy czym, podobnie jak w poprzednich latach, częściej zajmują się tym kobiety niż mężczyźni). Zmniejszenie odsetka osób płacących rachunki może być powiązane ze zmianami w metodach ich opłacania – obecnie najpowszechniejszą formą jest przelew przez Internet, przez co prawdopodobnie w wielu gospodarstwach domowych obowiązek ten przejęła jedna osoba.

• Na przestrzeni 7 lat prowadzenia badania widać wyraźny wzrost częstotliwości bezgotówkowej formy płacenia za rachunki (Internet) – z 41% w 2009 r., przez 55% w 2013 r., aż do 63% w 2016 r. Natomiast gotówkowe formy płatności za rachunki w tym samym czasie wyraźnie spadły. W 2009 roku 73% Polaków deklarowało dokonywanie przynajmniej czasami płatności za rachunki na poczcie, a w 2016 już tylko 47%, z czego 24% często. Interesujące jest, że płatności za rachunki w sklepie przy okazji dokonywania zakupów, które są powszechne w niektórych krajach, w Polsce nie przyjęły się i widać wyraźny ich spadek od 2009 roku (z 18% w 2009 r., przez 9% w 2013 r., do 6% w 2016 r.).

• Bardzo duże zmiany widać również w zakresie ogólnej deklaracji, czy osoby częściej za rachunki płacą gotówką czy bezgotówkowo. W 2009 r. aż 72% deklarowało przewagę gotówkowej formy płatności (vs. 28% bezgotówkowej), a w 2013 r. już tylko 49% (vs. 51% bezgotówkowej). W 2016 r. obserwuje się już wyraźną przewagę form bezgotówkowych: 57% bezgotówkowo vs. 43% gotówkowo. Sposoby opłacania rachunków są powiązane z wiekiem, wykształceniem oraz statusem zawodowym w sposób spójny z wcześniej opisywanymi zależnościami – wraz ze wzrostem wieku oraz spadkiem wykształcenia badani częściej wybierają gotówkę, a rzadziej transakcje bezgotówkowe. Bezrobotni oraz emeryci i renciści częściej opowiadają się za gotówką,zaś pracujący – za opłatami bez jej użycia.

• Nieco zmienia się również postrzeganie opłat manipulacyjnych przy płaceniu za rachunki w różnych kanałach. Jednak różnice te mogą często wynikać z niezrozumienia, na czym polegają różnorodne formy. Np. „polecenie zapłaty” bywa niekiedy rozumiane jako prośba przy okienku w banku o dokonanie opłaty (co wiemy z wcześniejszych badań jakościowych). Dlatego spadek deklaracji korzystania z tej formy płatności może być wynikiem lepszego zrozumienia na czym ono polega niż wiedzy o rzeczywistym spadku cen tej formy płatności.

• Interesujące jest natomiast, że osoby korzystające z najdroższych form płatności za rachunki, jakimi są opłata na poczcie i w banku mają świadomość wysokości opłat (wiedzą, iż są one najwyższe ze wszystkich kanałów płatności), mimo to cały czas z nich korzystają. To pokazuje, że przyczyny mają prawdopodobnie charakter bardziej psychologiczny (np. poczucie bezpieczeństwa), a nie wynikają z nieświadomości kosztów.

55

4Postawy wobec pieniędzy, banków, nowych technologii oraz ocena wiedzy finansowej

4a Postawy wobec pieniędzy

Postawy wobec pieniędzy – profile58

4a

P1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

86% 85%79%

71%

56%54%

49% 45%39% 37%

26%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Pieniądze są

dla mnie

ważne,

ponieważ

dają mi

poczucie

niezależności

Wiem, że jak

ja nie zarobię

i nie

zaoszczędzę

pieniędzy, to

nikt mi ich

nie da

Pieniądze są

dla mnie

ważne,

ponieważ

dzięki nim

mogę się

rozwijać i

doskonalić

swoje

umiejętności

Większość

ludzi jest w

stanie robić

wiele złych

rzeczy, żeby

zdobyć więcej

pieniędzy

Pieniądze są

dla mnie

ważne,

ponieważ

dzięki nim

czuję się

"kimś"

Trochę

zazdroszczę

ludziom,

którzy

posiadają

drogie domy,

eleganckie

samochody,

ubrania

Dużych

pieniędzy nie

można

zdobyć w

uczciwy

sposób

Większość

ludzi w moim

otoczeniu ma

więcej

pieniędzy niż

ja

Czasami czuję

się gorszy od

ludzi, którzy

mają więcej

pieniędzy ode

mnie

Denerwuje

mnie, gdy

moi znajomi

maja rzeczy,

na jakie ja nie

mogę sobie

pozwolić

Miarą

wartości

człowieka są

jego

pieniądze

2009

2013

2016

top2box

Postawy wobec pieniędzy nie uległy wyraźnym zmianom od 2009 roku. Nie jest to zaskakujące, gdyż zmiana postaw jest procesem długotrwałym. Niemniej widać pewien spadek przekonań łączący posiadanie pieniędzy z nieuczciwymi zachowaniami.

3 wymiary postaw wobec pieniędzy(1/4)

59

4a

Respondenci zostali poproszeni o odniesienie się na 4 punktowej skali do zestawu stwierdzeń na temat pieniędzy i dóbr materialnych. Aby zredukować wykorzystane w badaniu stwierdzenia do kilku głównych wymiarów wyznaczających opinie badanych, które mogłyby zostać dalej wykorzystane jako zmienne wyjaśniające postawy i zachowania finansowe, zastosowano analizę czynnikową przeprowadzoną metodą głównych składowych z rotacją Varimax z normalizacją Kaisera (tę samą metodę redukcji zmiennych zastosowano w kolejnych analizach).

Na podstawie analizy czynnikowej wyodrębnione zostały 3 poniższe niezależne od siebie wymiary postaw wobec pieniędzy:

Pieniądze jako miara wartości człowieka

Czasami czuję się gorszy od

ludzi, którzy mają więcej

pieniędzy ode mnie

Trochę zazdroszczę ludziom,

którzy posiadają drogie domy,

eleganckie samochody, ubrania

Denerwuje mnie, gdy moi

znajomi mają rzeczy, na jakie ja

nie mogę sobie pozwolić

Większość ludzi w moim

otoczeniu ma więcej pieniędzy

niż ja

Dużych pieniędzy nie można

zdobyć w uczciwy sposób

Miarą wartości człowieka są jego pieniądze

Pieniądze są dla mnie ważne, ponieważ dzięki nim

czuję się „kimś”

Pieniądze są dla mnie ważne,

ponieważ dają mi poczucie

niezależności

Pieniądze są dla mnie ważne

ponieważ dzięki nim mogę się

rozwijać i doskonalić swoje

umiejętności

P1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

3 wymiary postaw wobec pieniędzy(2/4)

60

4a

P1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Pieniądze jako środek do celu

Pieniądze są dla mnie ważne, ponieważ dają mi poczucie niezależności

2009

2013

2016

Pieniądze są dla mnie ważne ponieważ dzięki nim mogę się rozwijać i doskonalić

swoje umiejętności

2009

2013

2016

[t2b]

78% 3,03

84% 3,16

86% 3,22

69% 2,86

74% 3,03

86% 3,08

[średnia]

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

26%

32%

35%

18%

25%

26%

52%

52%

51%

51%

49%

53%

15%

9%

9%

19%

14%

13%

4%

4%

3%

6%

4%

3%

3%

4%

2%

5%

8%

5%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ogólny poziom wskaźnika w 2016 r.: 3,15

3 wymiary postaw wobec pieniędzy(3/4)

61

4a

P1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Pieniądze jako źródło frustracji

[t2b]51% 2,4757% 2,5954% 2,57

60% 2,7757% 2,7849% 2,62

45% 2,5848% 3,1945% 2,63

41% 2,3241% 2,3539% 2,32

35% 2,2537% 2,2937% 2,33

[średnia]

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala n=1000.

9%

12%

11%

20%

22%

18%

12%

12%

13%

7%

9%

9%

7%

9%

9%

42%

45%

43%

40%

35%

31%

34%

36%

32%

34%

32%

30%

28%

28%

28%

30%

23%

31%

28%

27%

33%

36%

30%

31%

36%

36%

39%

41%

38%

42%

15%

14%

10%

7%

8%

10%

7%

7%

7%

18%

17%

17%

19%

18%

15%

4%

6%

5%

5%

10%

8%

12%

15%

17%

4%

5%

5%

5%

7%

6%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ogólny poziom wskaźnika w 2016 r.: 2,52

Trochę zazdroszczę ludziom, którzy posiadają drogie domy, eleganckie

samochody, ubrania

2009

2013

2016

Dużych pieniędzy nie można zdobyć w uczciwy sposób

200920132016

Większość ludzi w moim otoczeniu ma więcej pieniędzy niż ja

2009

2013

2016

Czasami czuję się gorszy(a) od ludzi, którzy mają więcej pieniędzy ode mnie

2009

20132016

Denerwuje mnie, gdy moi znajomi mają rzeczy, na jakie ja nie mogę sobie pozwolić

2009

2013

2016

3 wymiary postaw wobec pieniędzy(4/4)

62

4a

P1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Pieniądze jako miara wartości człowieka

Miarą wartości człowieka są jego pieniądze

2009

2013

2016

Pieniądze są dla mnie ważne, ponieważ dzięki nim czuję się "kimś"

2009

2013

2016

[średnia]

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000..

6%

5%

5%

12%

13%

13%

22%

20%

21%

30%

40%

43%

37%

33%

37%

41%

28%

29%

30%

36%

32%

13%

11%

8%

4%

5%

5%

5%

9%

7%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ogólny poziom wskaźnika w 2016 r.: 2,32

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania [t2b]

28% 2,05

25% 1,94

26% 1,99

42% 2,53

53% 2,59

56% 2,65

4b Postawy wobec banków i kult gotówki

Postawy wobec banków i kult gotówki –profile

64

4b

OB1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

72% 69%

59%

52%41%

34% 34%30%

27% 25% 25% 25% 23% 23% 22% 19%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2009

2013

2016

top2box

2 wymiary postaw wobec banków i kult gotówki (1/4)

65

4b

Na podstawie analizy czynnikowej wyodrębnione zostały 2 niezależne od siebie wymiary postaw wobec banków oraz wymiar kultu gotówki (tak jak w poprzednich pomiarach):

Brak zaufania do banków

Wolę otrzymywać wypłatę pensji lub

innych świadczeń w gotówce niż na

konto

Gotówka to jedyne prawdziwe

pieniądze

Lepiej otrzymywać pieniądze z ręki

do ręki niż przelewy bankowe

Gdy mam gotówkę łatwiej mi

kontrolować wydatki niż gdy mam

pieniądze na koncie

Lepiej trzymać pieniądze w domu

niż w banku

Kiedy mam pieniądze w banku, to

czuję się, jakbym wcale ich nie miał(a)

Płacenie gotówką sprawia mi więcej

przyjemności niż płacenie kartą

Lubię dotykać papierowych

pieniędzy, bo dają mi poczucie, że je

posiadam

Pracownikom banku nigdy nie można ufać

Banki to złodzieje i oszuści

Banki w Polsce nie są wiarygodne

Gdy płaci się w sklepie kartą, sprzedawca ma dostęp do

informacji o stanie konta

Dzięki odsetkom pieniądze na

lokatach w banku nie tracą na

wartości

Mam zaufanie do banków

OB1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiary postaw wobec banków (2/4)

66

4b

OB1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Probankowość

13%

13%

16%

14%

12%

15%

54%

54%

53%

46%

48%

44%

20%

19%

16%

24%

19%

21%

6%

6%

6%

6%

7%

6%

8%

9%

9%

12%

14%

14%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3.fala: n=1000.

[t2b] [średnia]

67% 2,80

67% 2,81

69% 2,86

60% 2,76

60% 2,76

59% 2,78

Mam zaufanie do banków

2009

2013

2016

Dzięki odsetkom pieniądze na lokatach w banku nie tracą na wartości

2009

2013

2016

Ogólny poziom wskaźnika: w 2016 r. 2,84

Wymiary postaw wobec banków (3/4)

67

4b

OB1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Brak zaufania do banków

[średnia]

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

5%

6%

6%

4%

4%

5%

4%

6%

6%

5%

6%

26%

22%

19%

22%

18%

18%

19%

17%

16%

19%

14%

45%

48%

47%

47%

51%

49%

48%

43%

44%

36%

35%

14%

13%

19%

20%

18%

19%

20%

20%

23%

28%

36%

10%

11%

9%

8%

10%

9%

10%

15%

11%

13%

9%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ogólny poziom wskaźnika w 2016 r.: 2,00

[t2b]

31% 2,26

28% 2,24

25% 2,14

26% 2,10

22% 2,09

23% 2,09

23% 2,07

23% 2,10

22% 2,06

brak pomiaru

24% 2,00

20% 1,87

Banki w Polsce nie są wiarygodne

2009

2013

2016

Pracownikom banku nigdy nie można ufać

2009

2013

2016

Banki to złodzieje i oszuści

2009

2013

2016

Gdy płaci się w sklepie kartą, sprzedawca ma dostęp do informacji o stanie konta

2009

2013

2016

Kult gotówki (4/4)

68

4b

OB1. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Kult gotówki

19%22%

18%

15%

16%15%14%

13%11%12%

15%11%13%

9%9%9%

6%7%6%

36%

30%

35%

25%

34%34%

27%

32%28%

22%

24%25%

17%

25%20%

16%

25%23%

17%

27%28%

26%

32%

32%31%

34%

33%33%

36%

34%32%

34%

38%39%

36%

39%39%

40%

12%13%

13%

16%

13%15%

19%

16%19%

23%

21%24%

29%

22%24%

30%

22%23%

28%

7%7%

8%

13%

4%5%6%

7%8%7%

6%8%7%

7%8%9%

8%8%9%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

[średnia]

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Gdy mam gotówkę łatwiej mi kontrolować wydatki niż gdy mam pieniądze na koncie

2009

2013

2016

Lubię dotykać papierowych pieniędzy, bo dają mi poczucie, ze je posiadam

2016

Płacenie gotówką sprawia mi więcej przyjemności niż kartą

2016

Gotówka to jedyne prawdziwe pieniądze

2009

2013

2016

Lepiej otrzymywać pieniądze z ręki do ręki niż przelewy bankowe

2009

2013

2016

Wolę otrzymywać wypłatę pensji lub innych świadczeń w gotówce niż na konto

2009

2013

2016

Lepiej trzymać pieniądze w domu niż w banku

2009

2013

2016

Kiedy mam pieniądze w banku, to czuję się, jakbym wcale ich nie miał(a)

2009

2013

2016

[t2b]

brak pomiaru55% 2,6652% 2,64

53% 2,62

40% 2,44

50% 2,56

49% 2,50

41% 2,39

45% 2,44

39% 2,34

34% 2,24

39% 2,36

36% 2,25

30% 2,15

31% 2,17

30% 2,15

25% 2,06

34% 2,22

29% 2,15

23% 2,01

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1.fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

Ogólny poziom wskaźnika: 2,25

4cZachowania i postawy związane z nowymi technologiami

70

4c

74%

70%

64%

26%

30%

36%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2009

2013

2016

INT1. Czy korzysta Pan(i) z komputera? | INT2. Czy korzysta Pan(i) przynajmniej od czasu do czasu z Internetu? | INT3. Jak często korzysta Pan(i) z Internetu?

Korzystanie z Internetu

Korzystanie z komputera

99%

99%

96%

1%

1%

4%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Korzystanie z Internetu

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000. | Polacy 18+ korzystający z komputera, 1. fala: n=636, n=703, 3. fala: n=740. | Polacy 18+ korzystający z internetu, 1. fala: n=611, 2. fala: n=693, 3. fala: n=736.

69%

65%

47%

25%

24%

34%

5%

7%

13%

3%

5%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Codziennie lub prawie codziennie Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu

Kilka razy w miesiącu Raz w miesiący lub rzadziej

2009

2013

2016

Częstotliwość korzystania z Internetu

Tak Nie

81%

89%

94%

Zakupy przez Internet71

4cPodstawa procentowania: Polacy 18+ korzystający z Internetu przynajmniej od czasu do czasu, 1. fala: n=611, 2. fala: n=693, 3. fala: n=736.| Polacy 18+ robiący zakupy przez Internet, 1. fala: n=319, 2. fala: n=427, 3. fala: n=470.

INT4. Czy zdarzyło się Panu(i) za pośrednictwem Internetu dokonywać zakupów towarów lub usług? | Czy korzysta Pan(i) z wymienionych poniżej form płatności stosowanych w sytuacjach zakupów za pośrednictwem Internetu?

Zakupy przez Internet (kiedykolwiek)

Częstotliwość korzystania z poszczególnych form płatności internetowych

57%

60%

67%

41%

48%

40%

17%

20%

31%

30%

26%

22%

43%

36%

44%

20%

17%

19%

13%

14%

11%

16%

16%

16%

63%

63%

50%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Tak, często Tak, rzadko Nie, nigdy

87%

86%52%

62%

64%

48%

38%

36%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Tak Nie

2013

2009

2016

Płatność przelewem

2009

2013

2016

Płatność gotówką przy

odbiorze

2009

2013

2016

Płatność kartą

2009

2013

2016

89%

84%

84%

84%

37%

37%

50%

2 wymiary postaw wobec nowych technologii (1/3)

72

4c

Na podstawie analizy czynnikowej wyodrębnione zostały 2 poniższe niezależne od siebie wymiary postaw wobec nowych technologii:

Kiedy płaci się w Internecie,

to ktoś niepowołany może mieć

dostęp do moich danych

W Internecie łatwiej zostać

oszukanym niż w zwykłym

sklepie

Płatności przez Internet są

wygodniejsze, zajmują mniej

czasu i są tańsze

Lepiej byłoby załatwiać sprawy

w Internecie niż chodzić do

urzędów czy na pocztę

Lubię korzystać z nowinek

technicznych

Komputery są dla mnie zbyt

skomplikowane

Płatności przez Internet są

niepotrzebną komplikacją

Nowe technologie nie są dla

ludzi w moim wieku

INT6. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

2 wymiary postaw wobec nowych technologii (2/3)

73

4c

INT6. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Protechnologiczność

23%

31%36%

21%29%

33%

14%16%16%

15%14%14%

13%14%12%

8%8%

6%

29%33%

33%

30%30%

30%

37%40%43%

26%23%

19%

22%21%

19%

23%20%

16%

19%12%

11%

25%19%

18%

29%25%22%

31%31%

33%

30%28%

30%

31%34%

36%

6%6%

5%

8%10%

9%

11%12%13%

23%27%30%

27%31%34%

20%25%

30%

24%18%15%

16%13%10%

9%7%6%

6%5%4%

8%6%5%

18%13%12%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Płatności przez Internet są wygodniejsze, zajmują mniej czasu i są tańsze

200920132016

Lepiej byłoby załatwiać sprawy w Internecie niż chodzić do urzędów czy na pocztę

200920132016

Lubię korzystać z nowinek technologicznych

200920132016

Komputery są dla mnie zbyt skomplikowane

200920132016

Nowe technologie nie są dla ludzi w moim wieku

20092013

Płatności przez Internet są niepotrzebną komplikacją

200920132016

[t2b]52% 2,9064% 3,0769% 3,17

51% 2,7659% 2,8863% 2,96

51% 2,5956% 2,6459% 2,66

39% 2,3637% 2,2633% 2,19

35% 2,2235% 2,1733% 2,10

31% 2,2228% 2,1322% 1,98

[średnia]

Zdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000. 3. fala: n=1000.

Ogólny poziom wskaźnika w 2016 r.: 3,02

2 wymiary postaw wobec nowych technologii (3/3)

74

4c

INT6. Proszę powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pan(i) z każdym z tych stwierdzeń…

Wymiar: Zagrożenia InternetuZdecydowanie się zgadzam (4) Raczej się zgadzam (3)

Raczej się nie zgadzam (2) Zdecydowanie się nie zgadzam (1)

Nie mam zdania

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, fala 3. n=1000.

W Internecie łatwiej zostać oszukanym, niż w zwykłym sklepie

2009

2013

2016

Kiedy płaci się w Internecie, to ktoś niepowołany może mieć

dostęp do moich danych

2009

2013

2016

[t2b]

51% 2,68

63% 2,87

57% 2,69

52% 2,69

58% 2,73

51% 2,56

[średnia]

14%

21%

17%

13%

15%

11%

37%

42%

40%

39%

43%

40%

25%

20%

23%

25%

23%

26%

8%

7%

11%

7%

8%

12%

16%

11%

9%

17%

11%

11%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ogólny poziom wskaźnika w 2016 r.: 2,61

4d Samoocena wiedzy finansowej

Ocena wiedzy finansowej

76

WF1. Jak ocenia Pan(i) swoją wiedzę na temat zagadnień finansowych? | WF2. Jak ocenia Pan(i) swoją wiedzę na temat zagadnień finansowych w porównaniu do wiedzy większości Polaków ?

4dPodstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

Ocena wiedzy (wiedza subiektywna)

Ocena wiedzy w porównaniu do innych Polaków

(wiedza relatywna)

7% 8% 7%

51% 47% 49%

29% 31% 30%

12% 10% 10%

3% 4%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2009 2013 2016

Trudno powiedzieć

Bardzo mała

Mała

Średnia

Duża

Bardzo duża

9% 9% 8%

62% 61% 62%

19% 19% 18%

5% 5% 5%

5% 6% 7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2009 2013 2016

Trudno powiedzieć

Zdecydowanie

gorsza

Raczej gorsza

Podobna do

większości Polaków

Raczej lepsza

Zdecydowanie

lepsza

76

77

4d

4%

6%

6%

32%

29%

30%

46%

46%

46%

16%

18%

2%

2%

2%

16%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Mam wystarczającą wiedzę na ten temat

2009

2013

2016

Mam małą wiedzę na ten temat

Zapotrzebowanie na wiedzę finansowąWF3. Czy uważa Pan/i, że większa wiedza na tematy finansowe byłaby Panu/i potrzebna, przydatna?

Zdecydowanie nie, mam zdecydowanie wystarczającą wiedzę

Raczej nie, mam raczej wystarczającą wiedzę

Ani tak, ani nie - nie umiem powiedzieć

Raczej tak, mam raczej za małą wiedzę

Zdecydowanie tak, mam zdecydowanie za małą wiedzę

20%

36%

18%

18%

35%

36%

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

Podsumowanie i komentarz

4d

Obecne wyniki pokazują, że w obszarze postaw obserwuje się pewne zmiany, idące w pozytywnym kierunku dla promowania obrotu bezgotówkowego w Polsce.

Postawy wobec pieniędzy

• Spośród wyodrębnionych wymiarów największe zmiany widać w obszarze czynnika pierwszego („pieniądze jako środek do celu”) –wyraźnie od 2009 roku pogłębia się traktowanie pieniędzy w sposób funkcjonalny, jako środka do celu (czyli środka do osiągania innych korzyści, materialnych i niematerialnych).

• W ciągu ostatnich 7 lat sukcesywnie spada odsetek osób zgadzających się z opinią, że dużych pieniędzy nie można zdobyć w uczciwysposób (wymiar: pieniądze jako źródło frustracji). Może to sugerować, że Polacy coraz częściej zaczynają wierzyć, że do sukcesu finansowego można dojść dzięki ciężkiej pracy, wytrwałości czy przedsiębiorczości, a nie tylko w nieuczciwy sposób.

Postawy wobec banków i kult gotówki

• Obserwuje się pewne zmiany w podejściu do banków oraz gotówki – siła nieufnej postawy wobec banków oraz kult gotówki maleją z pomiaru na pomiar.

Postawy wobec nowych technologii i zachowania

• W tym obszarze nastąpiły duże zmiany w ciągu ostatnich lat. Wzrosło korzystanie z komputera (z 64% w 2009 r., przez 70% w 2013 r., aż do 74% Polaków w 2016 r.), wzrosła również częstotliwość korzystania z Internetu – obecnie niemal wszyscy interanuci są online przynajmniej kilka razy w tygodniu (z 81% w 2009 r., przez 89% w 2013 r., do 94% w 2016 r.). Wśród osób kupujących przez internet obserwuje się znaczący wzrost płacących za te zakupy kartami (50% obecnie vs. 37% w poprzednich pomiarach).

• Zaobserwowaną na poziomie zachowania otwartość na nowe technologie potwierdzają również postawy – z fali na falę coraz więcej Polaków ma pozytywną postawę wobec korzystania z internetu oraz załatwiania różnych spraw online, a przy tym mają coraz mniejemocjonalnych barier z tym związanych („nie dla mnie”, „niepotrzebna komplikacja”) . Choć wciąż wiele osób obawia się zagrożeń związanych z byciem oszukanym w internecie, to odsetek Polaków zgadzających się z tymi opiniami spadł w porównaniu z pomiarem z 2013 r.

Wiedza finansowa

• Wiedza finansowa (ocena subiektywna i relatywna – w porównaniu do większości Polaków) oraz zapotrzebowanie na wiedzę w tym obszarze nie uległy zmianie w ciągu ostatnich 7 lat.

78

5 Wskaźniki obrotu bezgotówkowego

Wprowadzenie80

5

Na następnych stronach zostaną zaprezentowane stworzone w 2009 roku 3

wskaźniki odnoszące się do obrotu bezgotówkowego w Polsce:

Dwa wskaźniki behawioralne odzwierciedlające stopień korzystaniaz obrotu bezgotówkowego w Polsce:

• Wskaźnik „lejkowy” – ilustrujący poziomy korzystania z obrotu bezgotówkowego

• Wskaźnik IKOB – 100-stopniowy indeks korzystania z obrotu bezgotówkowego

Oba wskaźniki (lejkowy i IKOB) są zbudowane w oparciu o zasięg i częstotliwość wybranych zachowań finansowych. Do ich konstrukcji zastosowano odmienne podejścia analityczne, dzięki czemu służą do obserwacji nieco innych zjawisk.

• Jeden psychologiczny wskaźnik oparty na postawach i przekonaniach

odzwierciedlający stopień zaufania do obrotu bezgotówkowego w Polsce:

• Wskaźnik IZOB – 100-stopniowy indeks zaufania do obrotu bezgotówkowego.

Zmiany w poziomach wskaźników w latach 2009-2016

81

Wskaźnik lejkowy

(zachowanie)

Wskaźnik IKOB

(zachowanie)

Wskaźnik IZOB

(postawa)

3,06 3,64

28 36

57 59

2009 2013

3,83

41

63

2016

5aWskaźniki obrotu bezgotówkowego –Wskaźnik „lejkowy”

Wskaźnik „lejkowy” korzystania z obrotu bezgotówkowego mierzy

intensywność obrotu bezgotówkowegopoprzez pomiar natężenia prowadzenia operacji

w różnych aspektach zachowań z tym związanych.

Wskaźnik „lejkowy” – wprowadzenie83

5a

Wskaźnik „lejkowy” określa poziomy korzystania z płatności bezgotówkowych. Ma on charakter dyskretny (nieciągły) i przyjmuje 7 poziomów (od 0 do 6), gdzie:

0 oznacza najniższy (zerowy) poziom korzystania z obrotu bezgotówkowego (brak konta i w konsekwencji zerowy stopień zaawansowania bezgotówkowego)

6 oznacza najwyższy poziom korzystania z obrotu bezgotówkowego (powszechność określonych zachowań oraz ich największą intensywność).

.

Wskaźnik „lejkowy” – poziomy84

5a

Poziom 0 (17%) – brak konta – NIEZAGOSPODAROWANY POTENCJAŁ

Poziom 1 (2%) – posiadanie konta, ale bez kanału transakcji bezgotówkowej (karty lub dostępu przez Internet) – TYLKO KONTO

Poziom 2 (2%) – posiadanie konta oraz kanału transakcji bezgotówkowej (karty lub dostępu przez Internet), ale niekorzystanie z nich w jakimkolwiek celu – KANAŁ BIERNY

Poziom 3 (3%)– posiadanie konta oraz kanału transakcji bezgotówkowej, korzystanie z tego kanału, ale niew celu dokonania płatności bezgotówkowej (np. karta – tylko wpłaty i wypłaty, konto – sprawdzanie historii) –NIEAKTYWNI Z POTENCJAŁEM

Poziom 4 (28%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, ale przewaga transakcji gotówkowych – NISKIE ZAAWASOWANIE BEZGOTÓWKOWE

Poziom 6 (19%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, zdecydowana przewaga transakcji bezgotówkowych – NAJWYŻSZE ZAAWANSOWANIE BEZGOTÓWKOWE

Poziomy wskaźnika zawierają się jedne w drugich – wyższy poziom wskaźnika zawiera cechy charakterystyczne dla niższego poziomu.

9%

Poziom 5 (29%) – posiadanie konta, kanałów transakcji bezgotówkowej i korzystanie z nich, przewaga transakcji bezgotówkowych – ŚREDNIE ZAAWASOWANIE BEZGOTÓWKOWE

2016

Wskaźnik „lejkowy” wśród Polaków85

5aPodstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

22%

13%

17%

4%

4%

2%

6%

5%

2%

8%

6%

3%

39%

36%

28%

15%

27%

29%

6%

9%

19%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2009

2013

2016

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

• Obrót bezgotówkowy w Polsce według wskaźnika lejkowego uległ dużej zmianie na przestrzeni ostatnich 7 lat. Średnia wskaźnika wzrosła z 3,06 w 2009 roku, przez 3,64 w 2013, do 3,83 w 2016 roku. Bliższe przyjrzenie się poszczególnym poziomom wskaźnika pokazuje, że:

(a) Największe zmiany nastąpiły na 6 poziomie obrotu bezgotówkowego – odzwierciedlającym intensywne korzystanie z obrotu bezgotówkowego. Widać wyraźny wzrost odsetka Polaków korzystających z obrotu bezgotówkowego na poziomie zaawansowanym, przejawiającym się posiadaniem i korzystaniem ze wszystkich kanałów obrotu bezgotówkowego i przewagą obrotu bezgotówkowego (wzrost z 6% w 2009 roku, przez 9% w 2013 roku, aż do 19% w 2016 roku).

(b) Również silnie spadł odsetek osób na poziomach: 1, 2 i 3, czyli grup, choć ubankowionych, to zupełnie nieaktywnych w kontekścieobrotu bezgotówkowego. Oznacza to, że jest coraz mniej osób, które wchodzą na pierwszy poziom ubankowienia (założenie konta) i zostają na nim (spadek takich osób z 18% w 2009 roku, przez 15% w 2013 roku, aż do 7% w 2016 roku ). Pokazuje to również (co było sugerowane w poprzednich opracowaniach), że przełamanie pierwszej bariery (nieposiadania konta) jest bardzo ważnym krokiem dowejścia na wyższe poziomy obrotu bezgotówkowego.

3,06

[średnia*]

* Rodzaj skali we wskaźniku „lejkowym” (skala porządkowa) z metodologicznego punktu widzenia nie uprawnia do liczenia średnie j, dlatego podane na tym i kolejnych slajdach wartości średnie dla wskaźnika „lejkowego” mają jedynie charakter orientacyjny.

3,64

3,83

Wskaźnik „lejkowy” według cech społeczno-demograficznych (1/3)

86

5a

17% 17% 18%

32%

7% 8% 6%16%

39% 37%

22%13%

4%

2% 3% 2%

3%

3%

6%4%

3%2% 2% 3%

1% 1%

3%

7%5%

3%

1%3% 3% 3%

2%

3%

6%

7%5%

2%

3%

2%

28% 29% 27%21%

22%27%

35%

37%

25%

25%

30%

29%

27%

29% 28% 30% 22%

44%37%

32%

25%

10%15%

22%31%

42%

19% 19% 18% 22% 27% 26% 22%12% 9%

19% 20% 24%

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

K(n=529)

M(n=471)

18-24(n=108)

25-34(n=193)

35-44(n=180)

45-54(n=152)

55-64(n=181)

65+(n=186)

Podst.(n=171)

Zawod.(n=260)

Średn.(n=339)

Wyższe(n=229)

Ogółem Płeć Wiek Wykształcenie

3,83 3, 84 3, 82 3, 33 4,70 4,52 4,41 3, 64 2,27 2,59 3, 56 4,08 4,72[średnia]

To, na którym poziomie wskaźnika lejkowego znajduje się osoba, nie zależy od płci – kobiety i mężczyźni w Polsce mają podobny poziom zaawansowania bezgotówkowego. Natomiast czynnikami demograficznymi, które różnicują są:

(a) Wykształcenie (im wyższe wykształcenie, tym mniej osób na zerowym poziomie, a tym więcej na poziomach 5 i 6 świadczących o najwyższym stopniu zaawansowania bezgotówkowego (66% vs 48% w całej populacji);

(b) Wiek – w przypadku wieku zależność nie ma charakteru prostoliniowego. Najwięcej osób o zerowym poziomie wskaźnika jest wśród osób najmłodszych i najstarszych, jednak w obu grupach przyczyny nieubankowienia i bariery wobec niego są różne. Warto zarazem zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku osób najmłodszych jest stosunkowo duża grupa osób o najwyższym poziomie zaawansowania (poziom 6 – 22%). To sugeruje, że wśród osób w wieku 18-24 lat jest jeszcze duża grupa nieubankowionych. Co ważne, ci, którzy mają konto w banku, niemal od razu wchodzą na wyższe poziomy zaawansowania bezgotówkowego.

2016

Ogół(n=1000)

Wskaźnik „lejkowy” według cech społeczno-demograficznych (2/3)

87

5a

17%25%

17% 15%8% 7% 12%

3%

24%

68%

37%49%

26% 26%

9%

3%

0%

6%

1%

2%

4%

1% 1%

2%1%

2%

0%

0%

8%

6%

2%

3%

3%

1% 3%8%

1%5%

2%

0%

7%

5%

2%

4%

28%

28%

35% 35%

22%

25%20%

30%

37%

27%

8% 26%

12%

22%

28%

31%

29%

24%

26% 18%

29% 42%41%

39%

22%

39%

20%10%

12%29%

28%

31%

19%13%

20%25% 28%

22% 20%26%

11%

32%

6%

22%

8% 13%22%

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

Ogółem Wielkość miejscow. zamiesz. Sytuacja zawodowaDochód na

osobę

3,83 3,30 3, 93 3, 93 4,28 4,53 4,22 4,76 3, 27 4,95 1,65 2,30 2,55[średnia]

• Niższa intensywność obrotu bezgotówkowego widoczna jest wśród mieszkańców wsi, którzy są najmniej ubankowieni (poziom 0). W tej grupie obserwuje się także najniższy odsetek osób na najwyższym poziomie intensywności korzystania (poziom 6). Wśród Polaków z miast powyżej 100 tys. mieszkańców ponad 60% osób intensywnie korzysta z transakcji bezgotówkowych (poziomy 5 i 6).

• Związek wskaźnika z sytuacją zawodową i dochodem potwierdza wcześniej opisane zależności dotyczące posiadania konta. Warto odnotować, że grupą najintensywniej korzystającą z obrotu bezgotówkowego są osoby prowadzące własną działalność i w grupie tej obserwuje się znaczny wzrost intensywności korzystania w porównaniu z pomiarem w 2013 r.

3,14 3, 38 4,25

2016

Ogół(n=1000)

Wieś

(n=402)

M.<20 tys.

(n=113)

M. 20-49 tys.(n=146)

M. 50-99 tys.(n=51)

M. 100-500 tys.(n=175)

M. >500 tys.

(n=113)

Pełny etat

(n=529)

Część etatu

(n=54)

Dział. Gosp.(n=41)

Bezrob.

(n=26)

Emeryt/rencista(n=234)

Uczeń/stud.

(n=49)

Do 700 zł(n=97)

701-1200 zł(n=208)

>1200 zł

(n=398)

Wskaźnik „lejkowy” według cech społeczno-demograficznych (3/3)

88

5aPodstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

Województwo

3,8

3,5

5,1

Polska: 3,83

UWAGA:

1.Rodzaj skali we wskaźniku lejkowym (skala porządkowa) z metodologicznego punktu widzenia nie uprawnia do liczenia średniej, dlatego prezentowana mapka ma jedynie charakter orientacyjny i ilustracyjny.

2. Ze względu na wielkość próby (n=1000 osób) i dobór próby proporcjonalnie do udziału mieszkańców danego województwa w populacji Polaków, w niektórych województwach próba jest bardzo mało liczna (np. lubuskie n=25, świętokrzyskie n=30, podlaskie: n=31) i tym samym pomiar obciążony jest większym błędem.

Średni poziom wskaźnika „lejkowego”w danym województwie

- poziom niższy niż średnia w Polsce

- poziom wyższy niż średnia w Polsce

2016

4,6

2,9

3,9

3,7

4,1

3,5

2,1

4,2

3,1

4,4

4,7

4,2

3,5

Postawy wobec pieniędzy w zależności od poziomu wskaźnika „lejkowego”

89

5aPodstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

2,452,14 2,29

2,642,32 2,30 2,18

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

Pie

nią

dze

jak

o

mia

ra w

arto

ści

czło

wie

ka

Pie

nią

dze

jak

o

śro

dek

do

cel

u 3,072,85

3,083,27

3,08 3,21 3,24

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

Pie

nią

dze

jak

o

źró

dło

fru

stra

cji

2,70 2,58 2,73 2,772,51 2,49 2,35

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

2016

ANOVA

F=3,38; p<0,003

ANOVA

F=4,68; p<0,000

ANOVA

F=2,91; p<0,008

Postawy wobec banków w zależności od poziomu wskaźnika „lejkowego”

90

5aPodstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

Pro

ban

ko

wo

śćB

rak

zau

fan

ia d

o

ban

wK

ult

go

tów

ki

2,472,74 2,75 2,76 2,81 2,96 2,99

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

3,102,64

2,98 2,92

2,381,94

1,62

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

2,602,24 2,34 2,40

2,091,81

1,60

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

2016

ANOVA

F=92,51; p<0,003

ANOVA

F=44,29; p<0,000

ANOVA

F=10,93; p<0,000

Postawy wobec nowych technologiiw zależności od poziomu wskaźnika „lejkowego”

91

5aPodstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

Pro

tech

no

-lo

gic

zno

ść

2,26 2,232,02 2,11

2,913,29 3,48

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

3,08 2,933,15 3,24

2,712,38

2,23

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

2016

Str

ach

prz

ed

Inte

rnet

em

ANOVA:

F=66,80 p<0,000

ANOVA:

F=25,29 p<0,000

Ocena wiedzy finansowej i sytuacji materialnej w zależności od poziomu wskaźnika „lejkowego”92

5aPodstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

Oce

na

wie

dzy

fi

nan

sow

ej

(wsk

aźn

ik

sub

iek

tyw

ny

)

Oce

na

sytu

acji

m

ater

ialn

ej

(wsk

aźn

ik

sub

iek

tyw

ny

)

2,231,89

2,331,96

2,622,88

3,17

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

2,63 2,73 2,83 2,673,07 3,15 3,35

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

2016ANOVA:

F=22,00 p<0,000

ANOVA:

F=21,94 p<0,000

Wskaźnik „lejkowy” – podsumowanie i komentarz

93

5a

• Wskaźnik lejkowy pokazuje wyraźną zmianę w zakresie obrotu bezgotówkowego w dwóch obszarach: (a) znaczny wzrost 5 i 6 poziomu (czyli wzrost częstotliwości korzystania z obrotu bezgotówkowego w obszarze płatności kartami i dokonywania przelewów przez Internet) oraz (b) spadek poziomu 1, 2 i 3 (czyli nieaktywnych ubankowionych). Choć w obecnym pomiarze nieco zwiększył się odestek osób nieposiadających konta (poziom 0. wskaźnika), to różnica między tą a poprzednią falą - 17% vs. 13% w 2013 r. – nie jest istotna statystycznie (w 2009 r. wartość ta wynosiła 22%).

• Zwiększenie intensywności obrotu bezgotówkowego wśród Polaków do pewnego stopnia jest wynikiem zmian systemowych w obszarze technicznych możliwości w tym zakresie (dostęp do Internetu i związany z tym dostęp do konta przez Internet oraz wzrost liczby punktów z możliwością płacenia kartami płatniczymi).

• Poza zmianami technologicznymi, które stanowią warunek konieczny, na upowszechnienie się obrotu bezgotówkowego niewątpliwie mają też wpływ czynniki indywidualne –stopniowe nabywanie doświadczeń z takimi płatnościami (oswajanie się), jak i obserwowanie innych, którzy swobodnie posługują się takimi płatnościami (modelowanie).

• Obserwuje się także zależność między intensywnością korzystania z obrotu bezgotówkowego a czynnikami psychologicznymi, jakimi są postawy wobec pieniędzy, banków, nowych technologii oraz ocena swojej wiedzy i sytuacji finansowej (wskaźniki subiektywne). Jeśli chodzi o przejście między poziomem zerowym a pierwszym (czyli założenie konta), to największe znaczenie mają postawy wobec banków. Osoby na zerowym poziomie mają najbardziej negatywne nastawienie do banków, a przy tym najsilniej są przywiązane do gotówki. Natomiast jeśli chodzi o wyższe poziomy zaawansowania bezgotówkowego (4, 5 i 6), to duże znaczenie ma podejście do nowych technologii – osoby najintensywniej korzystające z obrotu bezgotówkowego, najbardziej swobodnie czują się w świecie wirtualnych finansów.

• Czynnikami psychologicznymi, które mają największe znaczenie dla wskaźnika „lejkowego” są: kult gotówki (im niższy, tym bardziej aktywne korzystanie z obrotu bezgotówkowego), protechnologiczność (im wyższa, tym bardziej intensywne korzystanie z obrotu bezgotówkowego) oraz strach przed internetem (wysoki wśród osób do 3 poziomu, znacznie spada przy wejściu na 4 poziom wskaźnika „lejkowego”).

5bWskaźniki obrotu bezgotówkowego –Wskaźnik IKOB (indeks korzystania)

Indeks Korzystania z Obrotu Bezgotówkowego (IKOB) mierzy intensywność prowadzenia obrotu bezgotówkowego poprzez pomiar natężenia prowadzenia operacji w różnych

aspektach zachowań z tym związanych.

Wskaźnik IKOB – wprowadzenie95

5b

Im wyższa wartość wskaźnika IKOB, tym bardziej dana osoba korzysta z płatności bezgotówkowych (pod względem zasięgu i częstotliwości) w różnych obszarach (karta, konto internetowe, płacenie za rachunki).

Wskaźnik ma charakter ciągły i przyjmuje wartości od 0 do 100.

Na potrzeby niektórych analiz wskaźnik IKOB został podzielony na 6 poziomów, z czego pierwszy powstał w sposób naturalny i odpowiada wszystkim osobom, u których wskaźnik przyjmował 0, natomiast pięć kolejnych poziomów wskaźnika odpowiada kolejnym 20% wartości wskaźnika IKOB:

Poziom 0 – brak natężenia (osoba nie posiada konta lub w ogóle nie korzysta z płatności bezgotówkowych) (0)

Poziom 1 – bardzo niskie natężenie (0,01 – 20) Poziom 2 – niskie natężenie (20,1 – 40) Poziom 3 – średnie natężenie (40,1 – 60) Poziom 4 – wysokie natężenie (60,1 – 80) Poziom 5 – bardzo wysokie natężenie (80,1 – 100).

Wskaźnik IKOB wśród Polaków96

5bPodstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

0

25

50

75

100

0 15,00 25,00 35,00 45,00 55,00 65,00 75,00 85,00

23%

15%

11%

24%

18%

16%

18%

19%

17%

22%

25%

25%

13%

21%

27%

1%

2%

4%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2009

2013

2016

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

2016

Średni poziom: 41(w 2009r.: 28)

Czę

sto

tliw

ość

Poziom wskaźnika IKOB

• Średnia dla Polaków w indeksie IKOB (korzystania z obrotu bezgotówkowego) w 2016 r. wynosi 41 na 100-stopniowej skali i obserwuje się wyraźną tendencję wzrostową między kolejnymi pomiarami badania. Z fali na falę maleje odsetek osób będących na 0. i 1. poziomie wskaźnika IKOB, natomiast wzrastają grupy najbardziej zaawansowane, szczególnie widoczny jest wzrost na poziomie 4., który odzwierciedla wzrost intensywności zachowań bezgotówkowych (z 13% w 2009, przez 21% w 2013 roku, do 27% w 2016).

• Co ciekawe, tylko 11% Polaków pozostaje na zerowym poziomie IKOB, choć 17% osób deklaruje brak posiadania konta, co sugeruje, że część osób pomimo bycia nieubankowionymi (w znaczeniu nieposiadania konta), nie jest zupełnie wykluczona z obrotu bezgotówkowego. Możliwe, że korzystają one z kont lub kart płatniczych innych członków gospodarstwa domowego – wniosek ten potwierdzają także dane dotyczące powodów nieposiadania konta – wzrost odsetka osób twierdzących, że nie posiada własnego konta, bo ma możliwość korzystania z kont innych domowników. Ponadto wcześniej prowadzone dla NBP badania jakościowe potwierdzają tę obserwację (szczególnie w przypadku osób młodych)

• Najwyższa wartość w populacji to 95 – taka osoba korzysta z maksymalną intensywnością ze wszystkich dostępnych form obrotu bezgotówkowego.

28

[średnia*]

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

Wartość 0 wskaźnik IKOB przyjmuje n=109 razy

36

41

Wskaźnik IKOB według cech społeczno-demograficznych (1/3)

97

5b

11% 10% 11%21%

5% 7% 4% 7%

25% 23%14%

8%2%

16% 17% 16%

15%

4%7% 10%

24%

37%32%

19%

13%

5%

17% 18% 16%11%

10%12%

20%

30%

20%

15%

21%

16%

17%

25% 27%23%

24%

26%

31%

31%

23%

14%

20%

22%

27%

29%

27% 25%29% 26%

47%37%

31%

15% 10%

20%32%

40%

9% 7%

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

Ogółem Płeć Wiek Wykształcenie

41 40 41 37 57 51 48 33 18 23 36 45 54[średnia*]

• W przypadku wskaźnika IKOB (podobnie jak w przypadku wcześniej omówionego, również opartego na zachowaniach, wskaźnika lejkowego) brak jest zależności z płcią, natomiast widać bardzo wyraźne powiązanie z wiekiem (zależność krzywoliniowa) oraz wykształceniem (zależność prostoliniowa).

• Kolejne zmienne demograficzne (status zawodowy i dochód) różnicują wskaźnik IKOB również w podobny sposób do obserwowanego w przypadku wskaźnika lejkowego. Także podobnie jak w poprzednim wskaźniku, wielkość miejsca zamieszkania ma zdecydowanie mniejsze znaczenie dla obserwowanych zróżnicowań, choć obserwuje się niższą wartość wskaźnika wśród mieszkańców wsi .

2016

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

K(n=529)

M(n=471)

18-24(n=108)

25-34(n=193)

35-44(n=180)

45-54(n=152)

55-64(n=181)

65+(n=186)

Podst.(n=171)

Zawod.(n=260)

Średn.(n=339)

Wyższe(n=229)

97

Ogół(n=1000)

Wskaźnik IKOB według cech społeczno-demograficznych (2/3)

98

5b

11%17% 13%

6% 4% 3% 2%

19%

35%23%

39%

17% 15%6%

16%

21%

8% 20% 20%

8%12%

6%

17%

3%

39%

37%

18%

27%19%

12%

17%

15%

21%

25%22%

14%

14%

16%

20%

13%

8%

20%

4%

14%

17%

18%

25%

24%

22%18% 28%

29%

33%

29%

24%

40%

15% 15%

18%20%

23%

26%

27%21%

29%28% 20%

39%

28%

40%

20%

40%

4%

20% 23%23%

32%

5% 5%

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

Ogółem Wielkość miejscow. zamiesz. Sytuacja zawodowaDochód na

osobę

41 34 43 41 42 52 46 54 32 56 13 18 23 32 36 46

2016

[średnia*]

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

Ogół(n=1000)

Wieś

(n=402)

M.<20 tys.

(n=113)

M. 20-49 tys.(n=146)

M. 50-99 tys.(n=51)

M. 100-500 tys.(n=175)

M. >500 tys.

(n=113)

Pełny etat

(n=529)

Część etatu

(n=54)

Dział. Gosp.(n=41)

Bezrob.

(n=26)

Emeryt/rencista(n=234)

Uczeń/stud.

(n=49)

Do 700 zł(n=97)

701-1200 zł(n=208)

>1200 zł

(n=398)

Wskaźnik IKOB według cech społeczno-demograficznych (3/3)

99

5b

Województwo

60

38

55

4749

46

31

383539

41

38

45

20

3531

Polska: 41

UWAGA:

Ze względu na wielkość próby (n=1000 osób) i dobór próby proporcjonalnie do udziału mieszkańców danego województwa w populacji Polaków, w niektórych województwach próba jest bardzo mało liczna (np. lubuskie: n=25, świętokrzyskie: n=30, podlaskie: n=31) i tym samym pomiar obciążony jest większym błędem.

Średni* poziom wskaźnika IKOBw danym województwie

- poziom niższy niż średnia w Polsce

- poziom wyższy niż średnia w Polsce

2016

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

5cWskaźniki obrotu bezgotówkowego –Wskaźnik IZOB (indeks zaufania)

Indeks Zaufania do Obrotu Bezgotówkowego (IZOB) mierzy subiektywne nastawienie do obrotu bezgotówkowego przejawiające się wskaźnikami zaufania w różnych obszarach

mniej lub bardziej bezpośrednio związanych z obrotem bezgotówkowym.

Wskaźnik IZOB – wprowadzenie (1/2)

101

5c

Indeks przyjmuje wartości od 0 do 100 – im wyższa wartość, tym większe zaufanie ma dana osoba do obrotu bezgotówkowego.

Na wskaźnik IZOB składają się następujące czynniki (wyodrębnione na podstawie analizy czynnikowej):

Obawa przed bankami oraz postawy wobec pieniędzy – 12 pytań odzwierciedlających obawę przed bankami i kult gotówki;

Nastawienie do nowych technologii – 6 pytań odzwierciedlających pozytywne nastawienie do płatności bezgotówkowych: przez Internet i kartami oraz ogólne pozytywne nastawienie do nowych technologii;

Opory psychologiczne – 5 pytań odzwierciedlających opory przed płaceniem kartą, korzystaniem z bankomatu i założeniem konta (trudne, długie, mało bezpieczne, itp.);

Zaufanie wobec banków – 1 pytanie.

Wskaźnik IZOB – wprowadzenie (2/2)

102

5c

W celu zrozumienia kim są osoby na różnych poziomach wskaźnika IZOB(analogicznie do operacji dokonanej na wskaźniku IKOB), wskaźnik ten został podzielony na 5 poziomów odpowiadających kolejnym 20% wartości wskaźnika IZOB:

Poziom 1 - bardzo niskie natężenie (0 – 20) Poziom 2 – niskie natężenie (20,1 – 40) Poziom 3 – średnie natężenie (40,1 – 60) Poziom 4 – wysokie natężenie (60,1 – 80) Poziom 5 – bardzo wysokie natężenie (80,1 – 100).

Konstrukcja wskaźnika IZOB zakłada przypisywanie osób do poziomu według kryterium punktowego (czyli każdy poziom rozciąga się na 20 punktów, np. poziom 1 – od 0 do 20, poziom 2 – od 20,01 do 40).

Indeks Zaufania do Obrotu Bezgotówkowego (IZOB) mierzy subiektywne nastawienie do obrotu bezgotówkowego przejawiające się wskaźnikami zaufania w różnych obszarach

związanych z finansami i instytucjami finansowymi.

Wskaźnik IZOB wśród Polaków103

5cPodstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

0

25

50

75

2 17 27 37 47 57 67 77 87 97

1%

2%

2%

14%

13%

11%

44%

37%

28%

31%

36%

37%

10%

13%

22%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2009

2013

2016

Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

2016Średni

poziom: 63(w 2009r.: 57)

Czę

sto

tliw

ość

Poziom wskaźnika IZOB

• Wskaźnik zaufania IZOB ma średnią wartość w populacji Polaków 63 i także w jego przypadku obserwuje się tendencję wzrostową na przestrzeni ostatnich 7 lat (z 57 w 2009 roku, przez 59 w 2013 roku, do 63 w 2016 roku). Warto zwrócić szczególną uwagę na bardzo wyraźny skok w odsetku osób, które mają duże zaufanie do obrotu bezgotówkowego (poziom 5).

• Rozkład wskaźnika jest prawoskośny – najwięcej osób ma wskaźnik zaufania o wartości między 57 a 70.

• W przeciwieństwie do wskaźnika IKOB, we wskaźniku IZOB praktycznie nie ma osób o zerowej wartości wskaźnika, czyli o skrajnie niskim poziomie zaufania, za to 15 osób osiągnęło wartość wskaźnika na maksymalnym poziomie 100.

[średnia*]

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

57

59

63

8% 7%11% 11% 11%

5% 5% 5% 9%14%

26%19%

13%10%

3%

28% 29% 28%34%

19%24% 20%

35%

39%44%

36%

20%22%

37% 39%34% 42%

37%

41% 42%

36%

24% 26%

35%

43%

37%

22% 19%25%

19%

39%29% 28%

12%4%

13%

26%37%

Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

Wskaźnik IZOB według cech społeczno-demograficznych (1/3)

104

5cPodstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

Ogółem Płeć Wiek Wykształcenie

63 63 64 65 73 69 67 58 48 51 58 67 72[średnia*]

• W przypadku zaufania do obrotu bezgotówkowego, podobnie jak w przypadku zachowania, nie ma różnic między kobietami i mężczyznami.

• Natomiast poziom wskaźnika zaufania spada wraz z wiekiem (osoby starsze mają mniejsze zaufanie wobec obrotu bezgotówkowego niż młodsze, co prawda w najmłodszej grupie jest on ponownie niski) oraz rośnie wraz z wykształceniem – najwyższy poziom wskaźnika IZOB mają osoby z wykształceniem wyższym.

2016

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

K(n=529)

M(n=471)

18-24(n=108)

25-34(n=193)

35-44(n=180)

45-54(n=152)

55-64(n=181)

65+(n=186)

Podst.(n=171)

Zawod.(n=260)

Średn.(n=339)

Wyższe(n=229)

Ogół(n=1000)

Wskaźnik IZOB według cech społeczno-demograficznych (2/3)

105

5c

8%11%

16%

5%10%

6% 6%11%

3%

17%

0%

36% 25%

2%

24% 14%

7%

29%

30%

36%30% 43%

20%

19%

22%

39%

10%

48%

40%

30%

33%

28%

26%

36%

35%38% 36%

31%

39%38%

42%

31%

51%

12%

42%

33%

36%

39%

22%16% 20% 21% 20%

34% 29% 32%

11%

39%

0%

26%

9%17%

27%

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

Ogółem Wielkość miejscow. zamiesz. Sytuacja zawodowaDochód na

osobę

63 59 64 64 62 71 66 70 57 78 45 48 69

• Zaufanie wobec obrotu bezgotówkowego jest w niewielkim stopniu zróżnicowane w zależności od miejsca zamieszkania.

• Zdecydowanie najbardziej różnicującym czynnikiem jest sytuacja zawodowa, na przykład zaufanie emerytów i rencistów jest na poziomie 48, natomiast osób pracujących na pełen etat oraz prowadzących działalność gospodarczą na poziomie 70-78.

56 58 67

2016

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

[średnia*]

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

Wieś

(n=402)

M.<20 tys.

(n=113)

M. 20-49 tys.(n=146)

M. 50-99 tys.(n=51)

M. 100-500 tys.(n=175)

M. >500 tys.

(n=113)

Pełny etat

(n=529)

Część etatu

(n=54)

Dział. Gosp.(n=41)

Bezrob.

(n=26)

Emeryt/rencista(n=234)

Uczeń/stud.

(n=49)

Do 700 zł(n=97)

701-1200 zł(n=208)

>1200 zł

(n=398)

Ogół(n=1000)

Wskaźnik IZOB według cech społeczno-demograficznych (3/3)

106

5c

Województwo

89

65

64

7070

64

60

656060

61

66

63

52

5560

Polska: 63

UWAGA:

Ze względu na wielkość próby (n=1000 osób) i dobór próby proporcjonalnie do udziału mieszkańców danego województwa w populacji Polaków, w niektórych województwach próba jest bardzo mało liczna (np. lubuskie: n=25, świętokrzyskie: n=30, podlaskie: n=31) i tym samym pomiar obciążony jest większym błędem.

Średni* poziom wskaźnika IKOBw danym województwie

- poziom niższy niż średnia w Polsce

- poziom wyższy niż średnia w Polsce

2016

Podstawa procentowania: Polacy 18+, 3. fala: n=1000.

* Średnia liczona dla zmiennej ciągłej (niekategoryzowanej)

91%

58%

25%

4%

6%

5%

4%

8%

3%

10%

6%

1%

11%

39%

38%

10%

18%

39%

41%

5%18%

48%

Poziom1

(n=23*)

Poziom2

(n=109)

Poziom3

(n=283)

Poziom4

(n=364)

Poziom5

(n=219)

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2 Poziom 3

Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

107

2016

5c

Poziom wskaźnika „Lejki” w zależności od wskaźników IZOB i IKOB

• Wskaźnik zaufania do obrotu bezgotówkowego ma silny związek z zachowaniami związanymi z korzystaniem z obrotu bezgotówkowego – osoby o najwyższym natężeniu wskaźnika zaufania wobec obrotu bezgotówkowego, najintensywniej z niego korzystają.

Wsk

aźn

ik „

Lej

ki”

Poziom wskaźnika IZOB

50%

30%19%

3%

50%

48%

26%

5%

14%

24%

22%

4%

19%

37%

25%

11%

28%

59%

5% 11%

Poziom1

(n=22*)

Poziom2

(n=109)

Poziom3

(n=285)

Poziom4

(n=366)

Poziom5

(n=219)

Poziom 0 Poziom 1 Poziom 2

Poziom 3 Poziom 4 Poziom 5

Wsk

aźn

ik I

KO

BPoziom wskaźnika IZOB

0,15 1,31 3,01 4,56 5,33 1 7 27 48 60

ANOVA

F=211,79; p<0,001

ANOVA

F=198,84; p<0,001

Wskaźniki obrotu bezgotówkowego –podsumowanie

108

5b

• Analiza wszystkich wskaźników obrotu bezgotówkowego (wskaźnik „lejkowy”, IKOB, IZOB) pokazuje wyraźny wzrost zaawansowania Polaków w tym obszarze. Na wszystkich wskaźnikach nastąpił wzrost.

• We wskaźniku „lejkowym” widać największy wzrost na poziomie 5 i 6 – najwyższego zaawansowania obrotu bezgotówkowego. Pokazuje to, że to co przede wszystkim się zmieniło, to wzrosła częstotliwość korzystania z obrotu bezgotówkowego (np. ci, którzy płacili kartą rzadko, zaczęli teraz płacić często). Równocześnie zmniejszyła się liczba osób na poziomie 1, 2, 3 – najniższego zaawansowania. Oznacza to, że obecnie wejście na poziom podstawowy (posiadanie konta bankowego) powoduje bardzo szybkie wejście na kolejne poziomy – używanie karty, korzystanie z internetowego dostępu do konta.

• Analiza czynników sprzyjających korzystaniu z obrotu bezgotówkowego pokazuje, że czynniki demograficzne mają coraz mniejszą wagę, coraz większe znaczenie mają natomiast czynniki psychologiczne. Obecnie wiek i miejsce zamieszkania przestały mieć tak duże znaczenie jak w przeszłości. Co prawda cały czas osoby starsze mniej korzystają z obrotu bezgotówkowego niż młodsze, ale granica ta przesunęła się na wiek 65+. Grupami, które wyraźnie rzadziej korzystają z obrotu bezgotówkowego są cały czas emeryci i renciści, ale również w tych grupach następuje coraz większe otwarcie na obrót bezgotówkowy.

• W chwili gdy, czynniki zewnętrzne i infrastrukturalne przestały być ograniczeniem dla obrotu bezgotówkowego (wzrost liczby miejsc i niskich kwot dla płacenia kartą oraz powszechny dostęp do Internetu) czynnikami blokującymi korzystanie z obrotu bezgotówkowego pozostały te o charakterze psychologicznym: kult gotówki oraz lęk przed technologią.

6 Charakterystyka próby

Charakterystyka próby (1/2)

110

6Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala: n=1000.

cecha kategorieOdsetek

2009 2013 2016

PłećKobieta 48% 48% 47%

Mężczyzna 52% 52% 53%

Wiek

18-24 lata 14% 15% 11%

25-34 lata 19% 20% 19%

35-44 lata 16% 17% 18%

45-54 lata 20% 18% 15%

55-64 lata 14% 15% 18%

65 i więcej lat 17% 15% 19%

Wykształcenie

Podstawowe 26% 19% 17%

Zasadnicze zawodowe 23% 26% 26%

Średnie, policealne, niepełne wyższe

34% 34% 34%

Wyższe 17% 21% 23%

Wielkość miejscowościzamieszkania

Wieś 37% 38% 40%

Miasto do 20 tys. 13% 13% 11%

Miasto 20-49 tys. 12% 11% 15%

Miasto 50-99 tys. 9% 9% 5%

Miasto 100-499 tys. 19% 18% 18%

Miasto pow. 500 tys. 10% 12% 11%

cecha kategorieOdsetek

2009 2013 2016

Sytuacja zawodowa

Praca na pełen etat 50% 53% 53%

Praca na część etatu 8% 4% 5%Praca na umowę zlecenie/ o dzieło

3% 3% 4%

Działalność gospod. 4% 4% 4%

Bezrobocie 4% 4% 3%

Emeryt/rencista 23% 22% 24%

Uczeń/student 4% 6% 5%

Zajmuję się domem 4% 3% 3%

Stan cywilny

Kawaler/panna 20% 22% 18%

Mieszkający/ca z partnerem/ką

4% 6% 7%

Żonaty/zamężna 64% 60% 64%

Rozwiedziony/a, w separacji

4% 4% 5%

Wdowiec/wdowa 8% 8% 6%

Dochód netto na osobę

w rodzinie

do 700 zł na osobę 24% 16% 10%

701-1200 zł na osobę 25% 25% 21%

pow. 1200 zł na osobę

20% 32% 40%

brak dochodu 2% 1% 1%

odmowa odpowiedzi 29% 26% 28%

Charakterystyka próby (2/2)

111

6Podstawa procentowania: Polacy 18+, 1. fala: n=1000, 2. fala: n=1000, 3. fala n=1000.* wśród osób zamieszkujących w gospodarstwach min. 2 osobowych

cecha kategorieOdsetek

2009 2013 2016

Liczba osób w gospodarstwie

domowym

1 osoba 13% 12% 9%

2 osoby 25% 28% 34%

3 osoby 27% 25% 26%

4 osoby 24% 25% 21%

5 i więcej osób 11% 10% 10%

Posiadanie dzieci

nie ma dzieci 34% 36% 30%

jedno dziecko 24% 19% 23%

dwoje dzieci 29% 32% 32%

troje dzieci lub więcej 13% 13% 15%

Samoocena własnej sytuacji

materialnej

Zdecydowanie źle 3% 3% 1%

Raczej źle 17% 16% 16%

Średnio 64% 58% 60%

Raczej dobrze 16% 21% 21%

Zdecydowanie dobrze 1% 2% 2%

Ocena własnego

wpływu na wydatki w

gospodarstwiedomowym*

Nie mam żadnegowpływu

4% 4% 5%

Mam niewielki wpływ 26% 22% 24%

Mam duży wpływ 53% 54% 59%

Mam całkowity wpływ

17% 20% 12%

cecha kategorieOdsetek

2013 2016

Posiadane sprzęty AGD

Lodówka 99% 100%

Odbiornik telewizyjny 99% 98%

Pralka automatyczna 97% 97%

Odkurzacz 96% 97%

Telefon komórkowy 93% 89%

Co najmniej jeden ze sprzętów kuchennych: robot, malakser itp.

84% 81%

Telewizja kablowa lub antena satelitarna

80% 80%

Podłączenie do internetu 77% 79%

Samochód 71% 74%

Kuchenka mikrofalowa 69% 71%

Odtwarzacz DVD, kino domowe 59% 52%

Laptop 58% 70%

Komputer stacjonarny 54% 38%

Odtwarzacz płyt kompaktowych 53% 51%

Drukarka 48% 46%

Smartfon 38% 66%

Zmywarka 37% 52%

Ekspres do kawy 35% 34%

Telefon stacjonarny 32% 24%

Działka rekreacyjna, wypoczynkowa

19% 24%

Konsola do gier 17% 23%

Tablet 14% 33%

Dr hab. Dominika Maison, prof. UWtel. 501-129-622

[email protected]@psych.uw.edu.pl

Postawy Polaków wobec

obrotu bezgotówkowego