48

Pomorski Ekolog 15

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Pomorski Ekolog 15

Citation preview

Page 1: Pomorski Ekolog 15
Page 2: Pomorski Ekolog 15

VIII Dziennik Pomorza - 8 czerwca 2011 - nr 23www.portalpomorza.pl

red tech. KK

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności

za treści zawarte w dodatku.

Spalanie to proces che-micznego łączenia się paliwa z tlenem zawartym w powie-trzu. Jak mówią specjaliści, spalenie zupełne to takie, gdy w spalinach nie występują gazy palne np. tlenek węgla. Jeżeli spalimy paliwo całko-wicie i zupełnie, wtedy z okre-ślonej jego ilości uzyskamy najwięcej energii, a o to prze-cież chodzi. Jak sprawdzić czy nasz piec dobrze spala? Zobacz, co leci z komina. Widoczny dym to drobne cząstki węgla lub szkodliwe związki azotu. A to oznacza, że z paleniskiem może być coś nie tak. Poza tym ażde paliwo stałe zawiera w swoim składzie chemicznym węgiel, który pali się dwuetapowo.

Najpierw powstaje tlenek węgla, a następnie dwutle-nek węgla. Jeżeli widzimy czarny dym, to spalanie jest nieprawidłowe.

Oprócz węgla i innych pierwiastków, paliwo zawie-ra także wodór. Jest to gaz palny. Spalając wodór otrzy-mamy wodę. Dlatego nawet przy prawidłowym spalaniu w mroźne dni możemy za-obserwować obłoki pary wy-dobywające się z komina.

Znaczenie ma także ja-kość kupowanego węgla. Im tańszy, tym… gorszy. Nie dość, że trzeba go zużywać więcej, to jeszcze – może bardziej truć otoczenie niż droższy gatunek.

(as)

Pod względem ekono-micznym żadne inne źródło energii wciąż nie jest w sta-nie konkurować z węglem – jest po prostu tańszy niż korzystanie z gazu ziemnego czy oleju opałowego. Wiele osób nadal korzysta z węgla, chociaż jest z nim na co dzień dużo problemów. Za takie można uznać transport, skła-dowanie, usuwanie popiołu, a przede wszystkim nadzór nad procesem spalania. Jed-nak, mimo tych ewidentnych minusów węgiel kamienny wciąż jest głównym surow-cem energetycznym świata. Zaspokaja ok. 40 proc. glo-balnego zapotrzebowania na energię. W Polsce wartość ta jest jeszcze wyższa, bo, mimo poszukiwania alterna-tywnych i odnawialnych źró-deł ciepła, wciąż przekracza 70 proc.

Jak widać, węgiel jest powszechnie stosowany, a jednak coraz częściej jest uznawany za paliwo prze-starzałe i nieefektywne, a przede wszystkim – bar-dzo szkodzące środowisku. Przede wszystkim dlatego, że jego spalaniu towarzyszy emisja pyłów i szkodliwych gazów. W przypadku braku urządzeń oczyszczających, spalenie 1 mln ton węgla kamiennego średniej jakości powoduje emisję około 20 tys. ton pyłów, 35 tys. ton dwutlenku siarki, 6 tys. ton tlenku azotu oraz 2 mln ton dwutlenku węgla, którego nie potrafimy się pozbyć. Nie mówiąc o tym, że na składo-wisko trafia prosto z pieca 300 tys. ton popiołów.

Największym zagroże-niem środowiska jest emisja dwutlenku siarki i tlenków azotu powodująca kwaśne deszcze, które niszczą życie w rzekach i jeziorach, de-wastują olbrzymie obszary

Węgiel węglowi nierównyTO CIEKAWE. Węgiel jest od dawna najpopularniejszym źródłem energii w Polsce. Ale jednocześnie jest utożsamiany z dużą emisją związków siarki, tlenków azotu, pyłu i popiołów, czyli substancji, uznawanych za groźne i dla człowieka, i dla przyrody.

Pal z głową,nie truj sąsiada

W zadymionych miastach źle się żyje. A to dlatego, że dym, a przede wszystkim za-warte w nim niebezpieczne związki - tlenki węgla, siar-ki i fluoru, metale ciężkie oraz pyły wpływają na nasze zdrowie. Nie za wszystko odpowiada węgiel. Nie bez znaczenia jest stan pieców, które, zwłaszcza w star-szych budynkach, mogą być w opłakanym stanie. Na szczęście, jest na to rada.

„Czyste powietrze Pomo-rza” to program Wojewódz-kiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku, który wspiera finansowo samo-rządy zainteresowane po-

prawą jakości powietrza. Działanie jest proste – część pieniędzy pochodzi z Fun-duszu, część z miejskich budżetów, resztę dokłada zainteresowany wymianą starego, opalanego węglem, pieca na nowy, czyli gazowy lub olejowy. Dotację można też wykorzystać na podłą-czenie do sieci centralnego ogrzewania albo sięgnąć po odnawialne źródła energii. Bo głównym celem całego przedsięwzięcia jest popra-wa jakości powietrza.

Warto zapytać w swoim urzędzie gminy, czy dba o to, co wdychają mieszkań-cy i wspiera finansowo pro-ekologiczne inwestycje.

Piec to nieprzyjacielWARTO WIEDZIEĆ. Choć za oknem piękny czerwiec, jeśli masz piec w domu, przyjrzyj mu się uważnie. Może wymaga wymiany? Coraz więcej samorządów na Pomorzu wspiera takie przedsięwzięcia.

TO WAŻNE. Co robić, by nie zadymiać całej okolicy podczas opalania domu czy mieszkania węglem?

Autor: Sara Jakubowska, Szkoła Podstawowa Lasowice Wielkie, gm. Malbork.

Jak powstało czarne złotoWęgiel kamienny jest paliwem kopalnym pochodzenia organicz-nego. Powstał w wyniku powolnych przekształceń tkanek roślin-nych i ich rozkładu przez mikroorganizmy w warunkach ogra-niczonego dostępu tlenu oraz działania wysokiej temperatury i ciśnienia panujących pod powierzchnią ziemi. Do powstania złóż węgla kamiennego przyczyniły się zmiany klimatyczne przed mi-lionami lat. Wywołały one masowe wymieranie panującej wów-czas roślinności. W ciepłym i wilgotnym klimacie rozwijały się, a następnie obumierały wielkie ilości roślin. Do dominujących gatunków należały wówczas między innymi ogromne widłaki, skrzypy, paprocie oraz prymitywne rośliny nagonasienne. Tkanki roślin rosnących na podmokłych terenach po obumarciu podda-wane były powolnym procesom fermentacji beztlenowej. Przy-krywane warstwami osadów w warunkach coraz wyższego ci-śnienia i temperatury przekształcały się powoli w węgiel, którego złoża dzięki procesom górotwórczym zostały wyniesione bliżej powierzchni ziemi. O tym, z czego powstał, świadczą odciśnięte fragmenty roślin, które można obserwować na bryłach węgla.

Aż trudno uwierzyć, że dawniejsze ogromne skrzypy miały wpływ na to, czym dzisiaj pali się w piecu. Fot. Archiwum

lasów i powodują korozję konstrukcji metalowych i niszczenie budynków. W Europie straty z tego po-wodu szacowane są na wiele miliardów dolarów. Nie mó-wiąc o powolnym niszczeniu zabytkowych pomników, rzeźb i budowli, których przecież odtworzyć się nie da. Nie da się ukryć, że dym z komina zawiera niebez-pieczne substancje również dla nas samych.

Ale węgiel węglowi nie-równy. Natura ukształto-wała jego pokłady z bardzo dużą różnorodnością. Ko-palnie dwoją się troją, by przekonać odbiorców do sięgania po czarne złoto. Podkreślają, że jeśli stoso-

wać się będzie nowoczesne techniki jego zużycia, spa-lanie węgla nie musi być uciążliwe dla środowiska, a przede wszystkim wpły-wa na stan portfela. Choć węgiel, nazywany przez gór-ników ekologicznym, jest droższy od innych gatun-ków sprzedawanych przez kopalnie, to jednocześnie jest tańszy od alternatyw-nych źródeł energii, które są powszechnie stosowa-ne: oleju opałowego i gazu.

Minusem jest konieczność zainwestowania w specjal-ny typ pieca. Poza tym eko-lodzy kręcą nosem, bo choć węgiel ten ma w nazwie „eko”, to nie można zaliczyć go najprzyjaźniejszych na-turze, bo emituje do atmos-fery znaczne ilości siarki, a podczas spalania powstaje bardzo duża ilość popiołu. Minusem jest konieczność zainwestowania w specjal-ny typ pieca.

Anna Szade

Węgiel zawdzięcza swoją popularność temu, iż w przeciwieństwie do innych skał pali się wydzielając dużo ciepła i dużo energii.

nie truj sąsiada

Page 3: Pomorski Ekolog 15

IV Dziennik Pomorza - 25 maja 2011 - nr 21www.portalpomorza.pl

red tech. KK

PomorskI ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności

za treści zawarte w dodatku.

Wcale nie trzeba jechać daleko, by odkryć niezwykłe miejsca.

Tysiące jezior, pagórki, wzniesienia doliny more-nowe, lasy i dzika przyroda powodują, że jest to niezwy-kle piękna okolica. Mowa o Szwajcarii Kaszubskiej, którą, kto poznał bliżej – na pewno pokocha.

Z kolei słynne z najbardziej żyznych gleb Żuławy to z ko-lei kraina wiatraków, domów podcieniowych, zwodzonych mostów i mennonickich cmentarzysk. To spotkanie nie tylko z okiełznaną przez czło-wieka naturą, ale i historią, bo znajduje się tam największa ceglana budowla, czyli pokrzy-żacki zamek w Malborku.

Rower ma wiele atutów. Nie hałasuje, zajmuje mało miejsca, nie emituje spa-lin, można nim dojechać niemal wszędzie. Poza tym pedałowanie dobrze wpływa na nasze zdrowie i kondycję. Rower jest za-wsze gotowy do podróży. A poza tym nie musisz na przystanku czekać na za-pchany autobus czy tram-waj, którego pasażerowie mogą cię zarazić grypą lub okraść. Gdy masz sprawę do załatwienia, po prostu wsiadasz i jedziesz. Choć ilość energii, której po-trzebujesz, poruszając się rowerem, jest porówny-walna do ilości zużywanej

podczas szybkiego marszu, odległość, którą w tym cza-sie pokonasz, jest niemal trzy razy większa. Owszem, zmęczysz się, wjeżdżając pod górę, ale za to zjazd będzie frajdą.

Rower doskonale nada-je się, by pojechać nim na majówkę, bo nie wymaga specjalnych parkingów, nie zatruje atmosfery, nie wy-płoszy dzikich zwierząt, nie rozjeździ łąki.

Na wycieczki rowerowe można jeździć samotnie albo w większej grupie, które, mniej lub bardziej sformalizowane, tworzo-ne są w wielu pomorskich miejscowościach. Rowe-

warto zobaczyć

Arboretum WirtyW Wirtach (pow. sta-

rogardzki) jest najstarszy w Polsce leśny ogród den-drologiczny.

Na 39 kwaterach (zaj-mują 33,61 ha) rośnie bli-sko 145 gatunkó, odmian i form roślin iglastych i 310 liściastych a także około 150 gatunków runa leśnego. W arboretum znajduje się je-dyny w Polsce okaz orzecha pośredniego.

Ogród podzielony na cztery części: ogród dendro-logiczny, roślinność euro-pejska, amerykańska i azja-tycka. Poszczególne części dzielą się na kwatery poprze-dzielane drogami i oznaczo-ne cyframi. Kolekcja arbore-tum dzieli się na dwie części. Część parkowa obejmuje ko-lekcję drzew iglastych i liścia-

stych wysadzanych rzędami wzdłuż ścieżek. Część leśna przylegająca bezpośrednio do jeziora Borzechowskie-go, poprzecinana dolinkami z okazami drzew egzotycz-nych i blisko dwustuletnich drzew krajowych.

Cuda naturyNa terenie województwa

pomorskiego znajdują się dwa parki narodowe, naj-bardziej cenne pod wzglę-dem przyrodniczym.

To Słowiński Park Naro-dowy z największą atrakcją ruchomymi wydmami, po-ruszające się z z prędkością od 2 - 10 m na rok i Park Narodowy Borów Tuchol-skich, fragment jednego z największych kompleksów leśnych w Polsce.

Jest też dziewięć par-ków krajobrazowych: Park Krajobrazowy Dolina Słupi,

Kaszubski Park Krajobra-zowy, Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana, Nad-morski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Pojezie-rza Iławskiego, Trójmiejski Park Krajobrazowy, Tu-cholski Park Krajobrazowy, Wdzydzki Park Krajobrazo-wy i Zaborski Park Krajo-brazowy.

W naszym regionie są również, odznaczające się wyjątkową czystością wód, jeziora lobeliowe. Osobli-wością tej krainy jest Jaski-nia Mechowska.

Tam jest pięknie

tak wyglądają Żuławy z lotu ptaka. Źródło: gminyturystyczne.pl

to fragment arboretum w wirtach. Fot. Archiwum

Rower to przyjaciel naturyJazda na dwóch kółkach to jeden z bardziej przyjaznych dla środowiska środków transportu.

wybierz się na dłuższą wyprawęNa Pomorzu jest wiele szlaków ro-werowych, bardziej lub mniej odkry-tych. Dzięki nim poznać region wzdłuż i wszerz. W części północnej województwa pomor-skiego można przejechać pomarańczo-wym szlakiem przez gminę Choczewo. To 21-kilometrowa trasa prowadząca z Lubatowa Kopalino, Osetnik, Sasino, Słajszewo do Lubatowa. Jest też szlak z Helu do Władysławowa oraz z Karwi do Władysławowa. W części środkowo-wschodniej regionu odkryć można szlak Kaszubskie Ścieżki - (częściowo pokrywający się z czerwo-nym szlakiem pieszym - do Gołubia). To

60-kilometrowa trasa z Kartuz i dalej przez Chmielno - Zawory - Ręboszewo - Złota Góra - Brodnica Dolna - Ostrzyce - Wieżyca - Szymbark. To połowa trasy, bardzo. Dalej: Gołubie (tutaj opuszcza-my szlak czerwony )- Stężyca - Zgorzałe - Brama Kaszubska - Wygoda - Łączyń-ska Huta - Lipowiec - Chmielno - Kar-tuzy.!Znany jest także Szlak - Kościersko-Wdzydzki, gdzie do pokonania jest aż 90 km. Start: Kościerzyna PKP - szlak niebieski, rowerowy - Szarlota - Lizaki - Juszki - Wdzydze Kiszewskie (tutaj "prze-siadka" na czerwony Szlak Kaszubski - Czarlina - Loryniec (tutaj przesiadka na

szlak rowerowy - przy pomnikowym klo-nie) - Schodno - Dąbrówka - Piechowice - Dziemiany - Dywan - Sominy - Trzebuń - Raduń - Jastrzębie - Głuchy Bór -Piecho-wice – Dziemiany, skąd można wrócić do Kościerzyny lub wsiąść do pociąguJest też Szlak Doliny Dolnej Wisły, któ-ry przebiega od Tczewa przez Subkowy i Gniew i Szlak Grzymisława - biegnie z Tczewa przez Subkowy, Pelplin, Gniew, Piaseczno, Smarzewo i Smętowo Gra-niczne. Obie trasy liczą ponad 50 kilo-metrów.Ale tak naprawdę można wytyczać wła-sne trasy, bliższe i dalsze, dopasowując ich długość do swoich możliwości.

rzyści skrzykują się na kilka dni przed wyjazdem, ustalają program wyciecz-ki i… ruszają. Najczęściej w weekendy.

W regionie jest coraz więcej tras, przygotowywa-nych z myślą o wymaga-jących cyklistach. Ale tak naprawdę nie trzeba zbyt wiele, by z siodełka po-dziwiać piękne pomorskie widoki. Wystarczy polna droga, którą można doje-chać do wielu uroczych za-kątków.

W czasie jazdy na ro-werze i uprawiania innych sportów twój organizm wydziela endorfiny zwane hormonami szczęścia. Mi-nimalizują one odczuwanie wysiłku i zmęczenie mięśni, poprawiają samopoczucie i zwiększają zadowolenie. Stabilizuje się praca ukła-

du oddechowego. Szybsze krążenie sprawia, że orga-nizm jest lepiej dotleniony i sprawniej funkcjonuje. Jesteśmy zdrowsi. Dodat-kowo jazda na rowerze po-zwala uniknąć stresu i się zrelaksować. Masz przecież tę przewagę nad innymi pojazdami, że bez więk-szego problemu wjedziesz prawie wszędzie. Możesz też korzystać z rozmaitych skrótów. Kierowcom sa-mochodów do wielu miejsc uniemożliwiają dojazd za-kazy albo brak odpowied-niej drogi.

Pamiętaj też, że jeśli przesiądziesz się z samo-chodu na rower, to do at-mosfery przedostanie się dużo mniej dwutlenku wę-gla, no i zaoszczędzisz na paliwie.

(AMS)

Na rowerową wycieczkę można wybrać się całą rodziną. Źródło: mosir.zory.pl

Page 4: Pomorski Ekolog 15

VDziennik Pomorza - 25 maja 2011 - nr 21www.portalpomorza.pl

red tech. KK

PomorskI ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności

za treści zawarte w dodatku.

Jeśli na wycieczkę za-bierasz kanapki, napoje w jednorazowych opakowa-niach, pamiętaj, że wszyst-kie opakowania musisz za-brać ze sobą, by wrzucić do kosza. Wydaje się to takie oczywiste, jednak sądząc po ilości odpadków, które leżą później w trawie czy w krzakach, nie wszyscy znają te elementarne zasady.

Zresztą dzika zieleń czę-sto bywa tłem dla innych śmieci – trafia tam gruz, od-pady, które powstały po re-moncie mieszkania, biurowe archiwa, a zdarza się także niejedna pralka czy lodów-ka, którą porzucił właściciel.

Tak nie można! Już nie tylko o względy estetyczne chodzi. Liczba związków che-micznych, które zawierają elektrośmieci czy zużyte bate-rie jest ogromna. To trucizny, które – porzucone – swobod-nie przedostaną się do gleby,

a to jest niebezpieczne i dla przyrody, i dla nas.

Tymczasem stary sprzęt gospodarstwa domowego można bezpłatnie odstawić do punktu zbierania, baterie wrzucić w byle jakim marke-cie do specjalnego pojemni-ka, a pozostałości po pikniku schować do torby.

Gdy otacza nas dzika przyroda, myślimy tylko o relaksie. Zachowujmy się więc tak, jakbyśmy chcieli wtopić się w zielone otocze-nie. W lesie czy na łące po-winniśmy zachowywać się trochę jak w muzeum czy galerii sztuki, by nie zakłó-cać innym kontemplowania uroków krajobrazu. Podsta-wowa zasada, bez względu na to, dokąd się wybierze-my, to zostawić odwiedzane miejsce w nienaruszonym stanie.

Podczas weekendowego wypadu powinniśmy być niewidzialni i niesłyszalni. W głuszy nie powinno się krzyczeć czy włączać radia na cały regulator. W końcu jedzie się tam po to, by usły-szeć śpiew ptaków. Zresztą wszystkie dziko żyjące zwie-rzęta są płochliwe, nie lubią odgłosów cywilizacji. Dlate-go jeśli wjeżdżasz na zielony parking – nie zostawiaj włą-czonego silnika, bo możesz przestraszyć mieszkające tam zwierzaki.

Jeśli wyruszasz na leśną przechadzkę, to nie zbaczaj z wytyczonych ścieżek. Są po to, by nie zniszczyć ro-ślin, by nie rozdeptać żad-nej niedużej norki, w której mieszka jakaś czworonoż-

Unikaj burzyPrzebywając na otwartej

przestrzeni, musisz pamię-tać o zagrożeniach, które się z tym wiążą. Jednym z nich są burze, które mogą być niebezpieczne, zwłasz-cza na otwartym terenie. Nie należy wówczas stawać pod wysokimi drzewami, latarniami, jeździć na ro-werze ani dotykać jego me-talowych części. Na łące nie można też kłaść się na ziemi czy stawać w rozkroku.

Aby uniknąć uderzenia pioruna, najlepiej po prostu kucnąć ze złączonymi noga-mi i w ten sposób przecze-kać burzę.

Dobry strójw plenerze

Majówka to nie rewia mody, ale warto zwrócić uwagę na to, co na siebie wkładam. Jeśli wybieramy się do lasu, lepiej wybrać buty z wysoką cholewką lub kalozse, a także długie spodnie i bluzy z długimi rękawami. A to dlatego, by uniknąć ewentualnych owadzich ukąszeń. Można też stosować specjalne pre-paraty, które odstraszają komary czy meszki.

Ale jeśli ktoś nie lubi środ-ków chemicznych, to może po prostu łykać witaminę B, która pomoże zneutra-lizować zapach wydzielany przez ludzkie ciało, który jest przyjemny dla owadów. Wi-tamina B, jeśli będziemy ją zażywać codziennie, sprawi, że aromat naszej skóry prze-stanie być atrakcyjny i uchro-ni nas to przed bąblami.

Mniej chemiiJeśli zdecydujesz się na

nocleg w dzikim miejscu, musisz pamiętać, że nie ma tam toalety. Załatwiaj się wystarczająco daleko od zbiorników wodnych oraz samego obozowiska. Odchody staraj się zakopać lub przynajmniej przysyp je ziemią. Nie myj się w rzece lub jeziorze, lepiej zrób to na lądzie napełniając miskę wodą, a brudną – wylej na ziemię. Zminimalizujesz w ten sposób zanieczyszcze-nie ekosystemów wodnych. A już na pewno nie myj samochodu w plenerze, bo spłukasz nie tylko płyn do czyszczenia karoserii, ale również resztki benzyny.

to ciekawe

Po prostu nie śmiećIleż to razy podczas majowego spaceru każdy z nas natknął się na dzikie wysypisko śmieci…

Jeśli wybierzesz się do lasu, niewykluczone, że spo-tkasz tam rośliny chronione prawem. Takie działania mają ustrzec je przed wygi-nięciem. Skoro więc są pod ochroną, to znaczy, że pod żadnym pozorem nie moż-na ich zabierać do domu.

Jeśli nie znasz listy chro-nionych gatunków, to kon-centruj się na obserwacji, na fotografowaniu, a nie na zrywaniu. Po powrocie do domu sprawdź, jaka rośli-na wprawiła cię w zachwyt. W ten sposób poznasz przy-rodę, która nas otacza.

Lista chronionych ga-tunków dostępna jest na stronie internetowej www.eko.org.pl.

Zawsze szanuj zieleń, boś przecież nie jeleń

Sasanka na pewno jest pod ochroną. Fot. Archiwum

Nie zostawiaj w lesie choćby najmniejszego śmiecia, bo szkodzisz w ten sposób przyrodzie. Fot. K. Kowalczyk/kacpereko.blox.pl

Ekolog na majówceCiepłe dni sprzyjają wypadom za miasto, nad jezioro, do lasu, na łąkę, by tam podziwiać budzącą się do życia przyrodę. Warto wiedzieć, że obowiązują zasady, których nie można łamać, by nie szkodzić naturze.

na roślina. Absolutnie nie wolno rozgarniać też leśnej ściółki czy łamać gałęzi albo wycinać swoich ini-cjałów na korze drzewa. Wyobraźmy sobie, że zrobi to każdy, kto w weekend odwiedzi taki zielony te-ren. W następną sobotę nie mielibyśmy już dokąd pojechać, bo leśna polana byłaby praktycznie ogoło-cona.

Gdybyś podczas spa-ceru między drzewami napotkał dzikie zwierząt-ko, powstrzymaj się od pogłaskania go, zwłaszcza jeśli to maleństwo. Wie-le zwierzęcych mam po takich pieszczotach nie rozpoznaje potem swoich młodych, bo pachną ina-czej i zwyczajnie je porzu-ca. Lepiej w ogóle unikać

ognisko w lesie można rozpalić tylko w miejscu do tego wyznaczonym, a zwłaszcza – pod kontrolą dorosłych. Źródło: szkolastarepole.dynalias.org

cztery łapy na wycieczceNa wycieczkę lepiej nie brać ze sobą psa, bo może spłoszyć dzikie zwierzęta czy rozgrzebać leśne poszycie. A gdy już ci towarzyszy, to pamiętaj, że musisz go cały czas pilnować. Nie może swobodnie biegać po lesie, koniecznie trzeba go pro-wadzić na smyczy. Gdy oddali się, może się zgubić albo myśliwy uzna go za porzuconego, wałęsającego się czworonoga i cała wyprawa zakończy się tragicznie.

spotkania z czworonożnym gospodarzem terenu. Może nas potraktować jak intru-za i zaatakuje, na wszelki wypadek, stając w obro-nie swego potomstwa. Nie należy też dotykać ptasich gniazd, a już na pewno nie wybierać z nich jaj. Nie niszcz też mrowisk – to dla mieszkających w nich owadów kataklizm równy trzęsieniu ziemi.

Z głową należy również wybierać miejsce do biwa-kowania. Trzeba pamiętać, że jesteśmy gośćmi, więc to właściciel terenu lub leśniczy decyduje o tym, gdzie można urządzić so-bie piknik czy rozstawić namiot. Podczas takiej przerwy w wędrówce lepiej nie używać ognia, ba nawet zrezygnować z palenia pa-pierosów. Każda iskra czy porzucony niedopałek może spowodować pożar, którego skutki będą nieodwracalne dla środowiska. Dlatego na majówce lepiej prze-gryźć kanapkę niż pieczone w ognisku kiełbaski.

Anna Szade

Niestety, taki widok jest dość częsty. Fot. Archiwum

Page 5: Pomorski Ekolog 15

�Dziennik Pomorza - 11 maja 2011 - nr 19www.portalpomorza.pl

red tech. KK

nie truj sąsiada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności

za treści zawarte w dodatku.

Maluchy cierpiąZanieczyszczenia naj-

bardziej szkodzą dzieciom, bo gdy idą ulicą, przebywają na wysokości rur wydecho-wych samochodów.

Maluchy bezpośrednio wdychają więc wszystkie wy-dobywające się spaliny prze-jeżdżających obok aut. Warto o tym pamiętać wybierając się na spacer po mieście. Prze-jażdżka wózkiem czy chodze-nie obok ruchliwych tras to więcej szkody niż pożytku. Dlatego lepiej wybierać od-dalone od śmigających samo-chodów skwery i parki. Tam dziecko naprawdę się dotleni.

Trucizny w nosiePrzez nasze płuca każdego

dnia przepływa 15 tys. litrów powietrza, także tego ze spa-linami. Mieszkając w mieście, jesteśmy bardziej narażeni na wdychanie szkodliwych substancji, bo jest ich tam po prostu więcej. Naukowcy zwrócili uwagę, że mieszkań-cy miast częściej skarżą się na niewydolność dróg oddecho-wych i bóle głowy.

2 miliardyTyle samochodów ma

być na świecie do 2050 r.

AKCJA. Miłośnicy jazdy na dwóch kółkach namawia-ją, by w czerwcu jak naj-więcej osób przesiadło się z samochodu na rower w drodze do pracy.

To już trzecia edycja ogólnopolskiej akcji „Zagoń rower do roboty!”

- Chcielibyśmy namówić wszystkich, by przez tydzień pozwolili odpocząć swoim samochodom przed sezo-nem wakacyjnym i by do pracy wybrali się rowerem. Nie ma nic piękniejszego niż świadomość, że możesz spędzić czas z korzyścią dla siebie – mówią organi-zatorzy. - Trochę ruchu na pewno pozytywnie wpłynie na zdrowie i sylwetkę, a to rzecz niebagatelna – prze-cież za moment będziesz się rozbierać na plażach całego świata. Tydzień na rowerze pozwoli odpocząć od stresu, jakiego można nabawić się stojąc w korkach.

Jest też inny aspekt, zwłaszcza dla tych, którzy za kółkiem spędzili więk-

szość życia – poznają świat oczami rowerzystów, z któ-rymi nieraz pewnie wymie-niali uwagi na temat zasad ruchu drogowego.

- Zobaczysz pogodniej-szą, życzliwszą i uśmiech-niętą twarz miasta, której do tej pory nie znałeś. Od-najdziesz zakątki, o których istnieniu nie miałeś do tej pory pojęcia, szczególnie jeśli nie korzystasz z GPS na rowerze – reklamują akcję jej pomysłodawcy.

Więcej informacji na www.zagonrowerdoroboty.pl.

Ekolodzy najbardziej na-mawiają na poruszanie się po mieście piechotą – two-je nogi po prostu w ogóle nie szkodzą naturze. Na drugim miejscu jest rower - używany na co dzień jest jak najbardziej przyjazny środowisku, bo nie wydzie-la żadnych spalin, więc nie truje przyrody, nie hałasuje, zajmuje niewiele miejsca.

Jednak jeśli musimy dotrzeć gdzieś szybciej, skorzystajmy z autobusu, tramwaju, kolejki. Autobus zabiera jednorazowo kilka-dziesiąt osób. Gdyby każdy chciał dojechać na miejsce własnym samochodem, na ulicy od razu zrobiłby się tłok. Taki sznur samocho-

Rosnąca liczba samochodów niszczy krajobraz i naturę betonem parkin-gów i zatruwa powietrze spalinami. Choć to wygodny środek transpor-tu, powoli staje się wrogiem człowieka i natury. Fot. Archiwum

Daj odpocząć swemu autu

TO CIEKAWESpróbuj poruszać się inaczejTO WAŻNE. Po mieście można jeździć nie tylko samochodem. Można skorzystać z komunikacji zbiorowej, wsiąść na rower albo po prostu – przejść się.

dów zużyłby dużo więcej paliwa niż jeden autobus, a więc i z rur wydechowych wydostałoby się więcej trucizn. Tymczasem firmy komunikacyjne sięgają co-raz częściej po ekologiczne pojazdy, z silnikami zasi-lanymi gazem. Jeśli się do

nich przesiądziemy, będzie to nasz wkład w ochronę środowiska. A przy okazji odczujemy to również w kieszeni – przy systema-tycznie drożejącym paliwie bilet jest tańszym rozwią-zaniem.

(as)

W mieście dobrze sprawdza się rower, bo dostaniemy się nim wszędzie i nie utkniemy w korkach. Można też przesiąść się do autobusu zamiast truć naturę spalinami z własnego samochodu. Fot. Archiwum

Spaliny nie pachną jak malinyRozwój motoryzacji przyniósł nie tylko nowe rozwiązanie techniczne, technologiczne, ale również zagrożenia dla naszego środowiska. Samochody stały się jednym z głównych źródeł skażenia, prześcigając przemysł.

Za komfort związany z korzystaniem z własnego auta płacimy… własnym zdrowiem. Zanieczyszcze-nia pochodzące ze środków transportu mają niebaga-telny wpływ na samopo-czucie ludzi, ale również nie pozostają obojętne dla całego otoczenia. Jednak większość z nas to straszne leniuchy, które uważają, że samochód to przede wszyst-

kim wygoda. Dlatego wsia-dają za kierownicę nawet wtedy, jeśli wybierają się tylko do sklepu za rogiem. Niestety, każda jazda zosta-wia ślad w powietrzu. Litr zużytego w samochodzie paliwa to dodatkowe ponad 2,5 grama dwutlenku węgla w atmosferze. Jeśli pomno-żyć to przez to, co ubywa każdego dnia z auta i przez liczbę pojazdów – ilość za-nieczyszczeń wędrujących do powietrza przekroczy możliwości naszej wyobraź-ni. To wszystko, co prze-dostaje się do atmosfery, wpływa na stan gleb, na ro-śliny i zwierzęta oraz na nas samych.

Spaliny samochodowe to trucizna dla ludzi. Są dużo bardziej szkodliwe niż zanieczyszczenia po-chodzące z przemysłu, bo

Samochody emitują• Tlenek węgla, który jest produktem niedokończonego procesu spalania węgla w komorze spalania silnika przy ograniczonej ilości powietrza. Jest gazem silnie trującym, bezbarwnym, bez-wonnym. Wysokie stężenie tlenku węgla może doprowadzić do śmierci, bo odbiera on całą zawartość tlenu z krwi człowieka.

• Węglowodory są niespalonymi lub częściowo spalonymi cząsteczkami paliwa. To związki szczególnie trujące o bardzo negatywnym działaniu na ludzki organizm. Wśród nich jest benzen, który w dużych stężeniach może być śmiertelny.

• Tlenki azotu zaliczane są do najbardziej toksycznych gazów spalinowych. Jest to bezbarwny gaz, który w organizmie szyb-ko reaguje z hemoglobiną. W małych stężeniach wywołuje po-drażnienia dróg oddechowych, w dużych – może doprowadzić do śmiertelnego zatrucia.

• Pyły – wśród nich najgroźniejsze są bardzo drobne cząstecz-ki sadzy, czyli czystego węgla. Z uwagi na mały rozmiar prze-dostają się do płuc i osadzają się w nich w podobny sposób, jak u osób palących papierosy. U człowieka podrażniają oczy, skórę i drogi oddechowe, powodują alergie.

• Ołów jest pochłaniany przez rośliny, a następnie spożywa-ny przez ludzi i zwierzęta, powodując choroby. Mleko krów karmionych skażoną ołowiem paszą jest szkodliwe dla ludzi. Ołów łączy się z czerwonymi krwinkami i zaburza proces krwiotwórczy.

15 tysięcyTyle związków chemicznych wylatuje w powietrze z rury wydechowej samochodu.

rozprzestrzeniają się w du-żych stężeniach w naszym bezpośrednim sąsiedztwie. Specjaliści wyliczyli nawet, że wewnątrz auta jest wię-cej spalin niż w otoczeniu. Kierowca po przejechaniu w mieście tego samego od-cinka co rowerzysta, miał

o wiele większe stężenie tlenku węgla we krwi. Jest on bardzo niebezpieczny, bo może spowodować cięż-kie zatrucie, a nawet dopro-wadzić do śmierci.

Zdaniem lekarzy, od-działywanie zanieczyszczeń powietrza skutkuje wielo-

ma chorobami i dolegliwo-ściami. Należą do nich cho-roby układu oddechowego, z których najgroźniejsze są nowotwory płuc, zapale-

nie spojówek, zaburzenia w układzie krążenia. Spa-liny mogą wywołać także bezsenność czy bóle głowy.

Anna Szade

Page 6: Pomorski Ekolog 15

12 Dziennik Pomorza - 27 kwietnia 2011 - nr 17www.portalpomorza.pl

red tech. KK

NIE TRUJ SĄSIADA

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności

za treści zawarte w dodatku.

Zmiany gospodarcze i technologiczne sprawiły, że udział przemysłu energetycz-nego w emisji trujących śro-dowisko substancji jest coraz mniejszy. Batem dla polskich ciepłowni są także wyśrubo-wane normy unijne. To dzięki temu z dużych kominów wy-dobywa się coraz mniej szko-dliwych gazów i pyłów. Dużo poważniejszym problemem ekologicznym i ekonomicz-

nym są spaliny pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a więc palenisk domowych

wykorzystujących przestarzałe kotły węglowe, lokalnych ko-tłowni, które nie przeszły mo-dernizacji, małych warsztatów i hurtowni, które wciąż same produkują ciepło.

Wszystko dlatego, że duzi producenci energii cieplnej mu-szą spełniać wysokie kryteria ekologiczne nakładane przez przepisy ochrony środowi-ska. Kotły i turbiny, w których produkuje się ciepło są dużo bardziej sprawne od zwykłego kaflowego pieca, czy domowej instalacji centralnego ogrzewa-

nia. Oznacza to oszczędność su-rowców, bo z takiej samej ilości gazu, czy węgla można wypro-dukować więcej energii.

Jeszcze sprawniejsze jest produkowanie ciepła w elek-trociepłowniach - wspólnie z prądem elektrycznym. Takie rozwiązanie pozwala lepiej wy-korzystać opał w porównaniu z osobnym wytwarzaniem cie-pła i prądu. Taka kogeneracja pozwala na zużycie mniejszej ilości surowców, co sprawia, że oprócz oszczędności ekologicz-nej, mamy zysk z mniejszych kosztów, które za te surowce trzeba zapłacić.

Ponieważ firmy energety-ki cieplnej muszą inwestować w ekologię, coraz częstsze staje się wykorzystywanie odnawial-nych źródeł energii w ich insta-lacjach. Zamiast tradycyjnych paliw do pieców trafia biomasa rolnicza, lub leśna. Modernizo-

wane są zakłady i sieć przesyło-wa, by ograniczyć straty ciepła.

Na kominach elektrocie-płowni i ciepłowni montowa-ne są filtry ograniczające ilość pyłów i szkodliwych związków powstających podczas spalania, podczas gdy domowe instala-cje po prostu wypuszczają dym do atmosfery. W dymie oprócz pyłu i sadzy jest dwutlenek siarki, tlenek i dwutlenek węgla oraz tlenki azotu. Z komina tra-fiają one do powietrza, którym oddychamy. Nad tym, by były przestrzegane normy środo-wiskowe oprócz pracowników elektrociepłowni, czy ciepłowni czuwają też inspektorzy ochro-ny środowiska. Takiej kontroli nie ma nad pojedynczymi, do-mowymi instalacjami, w któ-rych czasami oprócz węgla, czy drewna spalane są nielegalnie śmieci, plastikowe opakowania, czy guma. Przyczynami tego zja-

wiska jest m.in. nieświadomość i źle pojmowana oszczędność. W polskich realiach w domo-wych piecach stosuje się paliwa najniższej jakości, bo są tanie, które na dodatek często miesza-ne są z odpadami. To powoduje, że do palenisk trafiają - prócz najbardziej zanieczyszczonych gatunków węgla � również nie-bezpieczne odpady.

Warto pamiętać, że dla ekolo-gii ważne jest też jak korzystamy z zasobów. Ciepła woda, która płynie z kranu dzięki podłączeniu do sieci ciepłowniczej, pozwala na ograniczenie jej zużycia. Nie czekamy już zanim bojler na-grzeje się, czy podgrzana w pie-cyku gazowym woda dopłynie do kranu. Po odkręceniu kurka, od razu możemy myć ręce czy na-czynia. Mniejsze zużycie wody, to przy okazji mniejsze obciąże-nie dla oczyszczalni ścieków.

Anna Szade

Duży komin mniej truje?TO WAŻNE. Dla laika może zabrzmieć to paradoksalnie, ale z wielkich kominów

ciepłowni górujących nad miastami i miasteczkami może wydobywać się mniej szkodliwych substancji niż z domowych palenisk. Wszystko dlatego, że producenci ciepła są cały czas pod kontrolą.

Od 2008 r. kraje Unii Europejskiej zobowiązane są do wypełniania celów

tzw. pakietu klimatyczne-go. Może on być realizowa-ny przez każdego Kowal-

skiego.

Zakłada on redukcję zużycia energii elektrycznej o 20 proc., redukcję emisji dwutlenku węgla o 20 proc. oraz stawia on na od-nawialne źródła energii, których udział w produkcji ma wynieść 20 proc. (warunek dla Polski to 15 proc.). Wszystko to ma być zrealizowane do 2020 r., przy czym punktem odniesienia jest rok 2005. Nad realizacją tzw. pa-kietu 3x20 najczęściej pochylają się eksperci i branża energetycz-na. Ciepłownie rozglądają się za rozwiązaniami, dzięki którymi przy okazji produkcji ciepła mo-głyby produkować prąd, zwracają uwagę na to, co wrzucają do pie-ca, sięgając często po biomasę czy decydując się na kotły gazowe w przypadku lokalnych ciepłowni.

Ale tak naprawdę ta unijna dyrektywa dotyczy każdego z nas. Jak więc można dołożyć swoją ce-giełkę? Warto przyjrzeć się swemu domowi � może warto go zmoder-nizować, by nie uciekało gdzieś ciepło, którym jest ogrzewany? Przyjrzeć się można też źródłom energii cieplnej i elektrycznej � na rynku jest pełno urządzeń wyko-rzystujących promienie słońca, pomp ciepła oraz mikroturbin wiatrowych. Można spróbować i mieć własne źródło ciepłej wody czy energii elektrycznej.

Ale, jak twierdzą specjaliści, najczystszą formę energii ma energia� niezużywana. To praw-dopodobnie również najtańszy prąd i ciepło, bo jeśli ich nie po-bierzemy z sieci, to nikt nie wysta-wi nam za nie rachunku. A więc im więcej energii zaoszczędzimy na co dzień, tym więcej zrobimy nie tylko dla klimatu, ale również dla swojej kieszeni. Korzyści ze zmiany nawyków mogą więc mieć wszyscy.

(AMS)

Bałtycka Agencja Posza-nowania Energii SA opra-cowała �Regionalny Plan Działań BIOMASA dla wo-jewództwa pomorskiego�.

�Regionalna strategia ener-getyki ze szczególnym uwzględ-nieniem źródeł odnawialnych� ma za cel przetworzenie usta-leń polityki energetycznej pań-stwa na szczebel regionalny. Regionalna strategia energety-ki, sporządzona dla horyzontu czasowego obejmującego 2025 r., wprowadza zasadę zrówno-ważonego rozwoju gospodarki energetycznej z uwzględnie-niem zdecydowanych działań termomodernizacyjnych i prooszczędnościowych na ob-szarze województwa pomor-skiego. Opisywany dokument dzieli się na trzy priorytety oraz pięć celów strategicznych.

Cel strategiczny nr 2 �Obniżenie zużycia ener-

gii pierwotnej w paliwach poprzez realizację działań modernizacyjnych zmierza-

jących do poprawy spraw-ności przetwarzania, prze-syłania i dystrybucji energii� odnosi się bezpośrednio do poprawy sprawności prze-twarzania energii w indy-widualnych źródłach ciepła o 25-33 proc., poprzez ich wymianę i modernizację oraz konwersję paliw.

Cel strategiczny nr 3�Redukcja uzależnienia

od tradycyjnych źródeł energii poprzez zwiększenie udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych do po-ziomu, co najmniej 19 proc. w 2025 r.�, a co za tym idzie wprowadzenie źródeł ciepła oraz źródeł skojarzonych opalanych biomasą stałą.

Kierunki działań (w zakre-sie dotyczącym biomasy):

� Promocja i rozwój źró-deł ciepła opalane biomasą stałą (zrębki drzewne, ro-śliny energetyczne, słoma, pelety, granulat, brykiety) � kotłownie lokalne o mocy

cieplnej od kilkuset kW do kilku MW oraz indywidualne kotłownie mniejszej mocy.

� Promocja i rozwój źródeł ciepła opalanych biogazem (biogaz pochodzący z ferm hodowlanych, zakładów przetwórczych, zakładów utylizacji odpadów, oczysz-czalni ścieków, biomasy i in-nych odpadów organicznych) � kotłownie lokalne i indywi-dualne o mocy cieplnej, jak w przypadku biomasy stałej.

� Promocja i rozwój agregatów kogeneracyj-nych, produkujących ener-gię elektryczną i cieplną w układzie skojarzonym o mocy elektrycznej i cieplnej od kilkudziesięciu kW do kilku MW, wykorzystują-cych odnawialne surowce energetyczne i wspomaga-nych gazemziemnym.

� Rozwój plantacji roślin energetycznych.

Źródło: www.bape.com.pl

Jeśli sieć ciepłowni-cza będzie się rozwijać, zyskają wszyscy, nie tyl-ko producenci ciepła.

Rozwój ciepłowni ozna-cza także zalety dla miesz-kańców:

� zmniejszenie wysiłku, bo nie trzeba wciąż doglą-

dać własnego pieca, dźwigać węgiel i wynosić popiół,

� poprawa komfortu cieplnego, bo kaloryfer w każdej chwili można od-kręcić i będzie ogrzewał mieszkanie bez względu na porę dnia czy nocy,

� zmniejszenie niebez-pieczeństwa pożarowego,

bo nie zapalą się już żadne w kominie kamienicy i nie spłonie dach, czy też nie wypadnie żar z pieca, od którego może zająć się całe wyposażenie domu,

� zmniejszenie niebezpie-czeństwa zatrucia spalina-mi, bo każdy sezon grzewczy to doniesienia o śmiertel-

nych przypadkach zatrucia tlenkiem węgla z pieca czy piecyka gazowego ogrzewa-jącego wodę do kąpieli,

� mniej małych osiedlo-wych trucicieli, którzy do ognia wrzucają wszystko co im wpadnie w ręce.

Jeśli po ciepło z sieci zaczną ustawiać się kolejki

chętnych, branża energe-tyczna również może odczuć pozytywne zmiany. To z kolei może przełożyć się na koszty produkcji ciepła, a więc i jego cenę dla odbiorców. Rozwój i modernizacja ciepłowni oznaczać może również:

� zmniejszenie zużycia paliwa na skutek poprawy

sprawności palenisk,� możliwość spalania

gorszych gatunków węgla w dużych ciepłowniach i elektrociepłowniach,

� wprowadzenie gospo-darki skojarzonej cieplno-energetycznej, która przy-nosi oszczędności paliwa w skali kraju.

Sieć ciepłownicza to korzyści nie tylko dla branży

Pakiet klimatyczny w kieszeni Zielona strategia na Pomorzu

Page 7: Pomorski Ekolog 15

nr 15 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VI

POMORSKI EKOLOG

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

TO WAŻNE

Robisz remont czy grun-towne porządki? Pamiętaj, by wszelkie odpady budowlane i śmieci z szaf, komórek i ga-raży nie traÞ ły w krzaki.

Przydrożne rowy, podmiej-skie łąki i lasy odwiedzane są przez wielkich śmieciarzy, którzy pozornie mogą ucho-dzić za porządnych � w końcu w swoim otoczeniu mają wszystko wyczyszczone na błysk. Ale chcą przy oka-zji zaoszczędzić parę gro-szy na wywiezieniu śmieci w odpowiednie miejsce, czyli na składowisko. Zdaniem urzędników i leśników, wy-rzucane jest wszystko, co już nie przydaje się w domu czy

w gospodarstwie. Począwszy od sprzętu komputerowego czy AGD przez rozmaite kable, kartony, odkute ze ścian kafel-ki, pokruszone cegły, eternit po całkiem drobne codzienne odpadki.

Słowa potępienia nie wy-starczą. Na tych, co podrzucają śmieci gdzie popadnie nakła-dane są wysokie kary. Z man-datem muszą się liczyć nie tylko ci, którzy zostaną przez służby porządkowe złapani na gorącym uczynku. Dociekliwi stróże prawa potraÞ ą zidentyÞ -kować śmieciarza po odpadach � bywają w nich rachunki albo charakterystyczne przedmioty, które mogą ich doprowadzić do sprawcy.

Masz w domu stary telewi-zor? Zużyły się baterie w pi-locie i przepaliła świetlówka? Nie wyrzucaj ich do kontenera na podwórku.

Elektrośmieci, czyli cały sprzęt elektryczny i elektro-niczny, z którego już nie ko-rzystamy, możemy wymienić w sklepie na nowy. Czyli kupując np. nową pralkę czy lodówkę, starą musi przyjąć od nas sprzedawca.

W większości miast i mia-steczek są też specjalne punk-ty, w których możemy oddać nieużywany już monitor kom-puterowy, suszarkę, lokówkę, telewizor czy stary odkurzacz. Adresy są zwykle dostępne w firmach komunalnych lub urzędach. Takie niepotrzebne elektrośmieci od mieszkańców są przyjmowane nieodpłatnie.

Wszystko po to, by pierwiastki z całej tablicy Mendelejewa, które zawierają zużyte urzą-dzenia, nie trafiły w krzaki. Najpierw zatruć mogą środowi-sko, a w końcu poczujemy to na własnej skórze, bo niebezpiecz-ne związki mogą przedostać się do wód gruntowych i może zatruć nas.

To samo dotyczy wyczer-panych baterii i akumulator-ków. Te trzeba oddawać do punktu zbiórki lub wrzucać do specjalnych pojemników, które znajdują się w szkołach, sklepach i urzędach. Niepo-zorne bateryjki kryją w sobie zagrożenia, bo zawierają metale ciężkie, m.in. ołów, kadm, rtęć i lit. A te mogą się bez żadnej kontroli przedostawać do środo-wiska, jeśli zostaną wyrzucone byle gdzie.

(as)

Pomyśl zanim podrzucisz

Porządni też śmiecą

Taki widok podczas wiosennego spaceru to raczej nic przyjemnego. Źródło: eko.uj.edu.pl

Krety, choć wielu rolników i działkowców skarży się na usypywane przez nich kopce, są bardzo pożyteczne. Przede wszystkim zjadają szkodniki, a drążąc swoje niekończące się korytarze dotleniają glebę niczym mali oracze. Niestety, zarzuca im się podcinanie ko-rzeni. Dlatego wciąż są tępione. Należy jednak pamiętać, że krety są pod ochroną i nie wolno ich zabijać. Jeśli więc nie jest mile widzianym gościem w ogrodzie � można go złapać i później wypuścić na nieuży-tek, gdzie nikomu nie będzie przeszkadzał i będzie mógł spokojnie sobie żyć.

Giną rośliny

Wyginięcie niektórych gatunków roślin może być niebezpieczne dla ludzi. Wiele z nich ma właściwości leczni-cze. Służą do produkcji leków oraz do przygotowywania naparów i herbatek, które pomagają pozbyć się różnych dolegliwości. Jeśli więc ginie roślina, ginie też przy okazji jakieś lekarstwo.

Dlatego wiele roślin leczni-czych znajduje się pod ochroną. Wszystko dlatego, by bezpow-rotnie nie zniknęły � ich zbierać w ogóle nie wolno. Natomiast w przypadku roślin znajdują-cych się pod częściową ochroną, trzeba postarać się o zezwolenie na ich zbiór od władz regionu. Warto pamiętać, że zawsze należy pozostawić część zbie-ranych roślin, by mogły się rozmnożyć lub odrosnąć. Nie wolno też zadeptywać i niszczyć innych gatunków, gdy zbieramy określone zioła.

Kret to przyjaciel

To aksamitne futerko skrywa na-szego wielkiego sprzymierzeńca.

Fot. Archiwum

Światowy Dzień Ziemi

12 miesięcy pomorskich lasówNasz region ma własny ak-

cent związany z Międzynaro-dowym Rokiem Lasów. Sejmik Samorządowy Województwa Pomorskiego ogłosił 2011 r. Rokiem Lasów Pomorza.

Organizac ja Narodów Zjednoczonych ogłosiła 2011 Międzynarodowym Rokiem Lasów. W celu podkreślenia roli i znaczenia lasów w regionie, radni Sejmiku Województwa Pomorskiego podjęli decyzję o ustanowieniu 2011 Rokiem Lasów Pomorza.

- Jeżeli mówimy o lesistości Polski to mówimy o 29 pro-centach. Lasy pomorskie to 36 proc. powierzchni naszego województwa. Znacząca jego część to piękne i bezcenne do-bro, jakim jest las. Trzydzieści osiem procent polskich lasów jest objętych ochroną sieci Natura 2000. W żadnym kraju europejskim taką formą ochro-ny nie objęto lasów na takiej powierzchni niezależnie od formy ich własności. Oznacza

to, że są one cenne przyrodni-czo. Dzisiaj trzeba również w Polsce podnosić świadomość i określić rolę i znaczenie lasów. Mam nadzieję, że po tym roku i po tych inicjatywach, które będą prowadzone przez samorządy i przede wszystkim przez nas leśników, ta świado-mość wzrośnie i wpłynie na poziom troski o nasze dobro narodowe � mówił podczas sesji sejmiku Zbigniew Kacz-marczyk, dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku, cytowany na stro-nie internetowej www.gdansk.lasy.gov.pl.

Lasy, jak czytamy w bran-żowym portalu, zajmują po-nad jedną trzecią powierzchni województwa pomorskiego. Plasuje to nasz region na trze-cim miejscu w Polsce. W 2009 r. zalesiono 331 ha gruntów, co równa się powierzchni 500 boisk do piłki nożnej. Ogólna powierzchnia lasów w woje-wództwie pomorskim wynosi 661 000 ha, z czego 86% pozo-staje w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe.

Regionalna Dyrekcja La-sów Państwowych w Gdańsku zaplanowała w 2011 r. szereg imprez i wydarzeń edukacyj-nych. Jak czytamy kwietniu zorganizowana zostanie akcja �Pomorzanie sadzą las�, w czerwcu � Dni Lasu i konferen-cja �Las � Człowiek � Życie�. We wrześniu odbędzie się festyn edukacyjny, w październiku - plener malarski �Kolory lasu�.

Szczegó łowe informa-cje na stronie internetowej www.gdansk.lasy.gov.pl.

Od 1970 r. 22 kwietnia obchodzony jest jako Światowy Dzień Ziemi. To święto mające ma na celu propagowanie kultury i postaw ekologicznych oraz uświadomienie problemów związanych z naturalnym środowiskiem.

Dniu Ziemi co roku przy-świeca inne hasło, będące od-zwierciedleniem aktualnych światowych problemów ekolo-gicznych. Hasłem tegorocznego święta będzie �Las całkiem blisko nas�. Ma to związek z przypadającymi na cały 2011 rok obchodami Międzynaro-dowego Roku Lasów, ustano-wionego przez Organizację Narodów Zjednoczonych.

W Polsce Dzień Ziemi ob-chodzony jest od 1990 r. W wielu miejscowościach naszego regionu odbędą się tego dnia fe-styny i happeningi, które mają przybliżyć społecznościom aktualne problemy związane ze współczesną ekologią oraz upowszechniać życie w zgo-dzie z naturą choćby przez stosowanie czystych techno-logii. To również doskonała okazja do reß eksji dla każdego � jakie drobne codzienne gesty mogą wpłynąć pozytywnie na środowisko i powstrzymać zagrożenia, z którymi zmaga

17 mlnTyle partnerów i organizacji ze wszystkich kontynentów włączyło się przez 40 lat Dnia Ziemi To największe święto na świecie - obchodzone jest w 192 krajach i uczestniczy w nich corocznie ok. miliarda osób.

Page 8: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 15

VII

POMORSKI EKOLOG

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Ustawa o ochronie przyro-dy zabrania wypalania roślin-ności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, rowach, pasach przydrożnych, szlakach kole-jowych lub streÞ e oczeretów i trzcin. Łamanie tego przepisu stanowi wykroczenie, zagro-żone aresztem lub grzywną. Kary mogą być wysokie - nawet do 5 tys. zł a w przypadkach kiedy zostanie zagrożone mienie lub życie od jednego roku do 10 lat pozbawienia wolności. Odpowiedzialność następuje niezależnie od tego, czy sprawcy można zarzucić nieostrożne obchodzenie się z ogniem, czy nie. Jak tłumaczą specjaliści, jest to bowiem wykroczenie �przyrodnicze� a nie �pożarowe�.

Również ustawa o lasach mówi, że �w lasach oraz na te-renach śródleśnych, jak również w odległości do 100 metrów od granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo�. W szczególności chodzi o rozniecanie ognia poza miej-scami do tego wyznaczonymi, korzystanie z otwartego pło-mienia, wypalanie wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.

Skutki Þ nansowe wypalania łąk mogą odczuć także rolnicy. Agencja Restrukturyzacji i Mo-dernizacji Rolnictwa ostrzega, że za taki brak rozsądku może grozić zmniejszenie wysokości wszystkich rodzajów dopłat bezpośrednich, gdy gospoda-rzowi zostanie udowodnione celowe wypalanie traw. Rolnik nie tylko łamie w ten sposób prawo, ale również działa wbrew �Wymogom dobrej kultury rolnej�.

(AMS)

Płomień może zabijać

Wypalanie traw i zarośli jest jednym z najbardziej brutal-nych sposobów zabijania życia. Może taki argument traÞ do wyobraźni podpalaczy?

Ogień niszczy nie tylko suchą roślinność, ale przede wszystkim żywe rośliny, które już obudziło wiosenne słońce i puszczają pierwsze pędy.

Pożar łąk to wyrok dla niezliczonej liczby drobnych bezkręgowców � dżdżownic, kro-cionogów, pająków, świerszczy, biedronek, pasikoników, motyli,

po wiele gatunków kręgowców � ropuch, jaszczurek. Jedna zapał-ka, której użyjesz, może oznaczać także śmierć czyhającą na ptaki. Niszczone są ich miejsca lęgowe wraz z kwilącymi pisklętami.

W ekosystemach leśnych pożary niszczą kryjówki zwierząt oraz bazę pokarmową dla wielu organizmów. Łąka nie będzie już tak piękna i kolorowa, bo znisz-czysz pszczoły, trzmiele i mo-tyle. Nad całą okolicą zalegnie cisza, będąca niemym krzykiem zabitej przyrody.

Przez kieszeń do rozumu

Jeśli podpalisz suchą trawę na łące, w ogniu zginą m.in. wszystkie żyjące tam biedronki. Fot. Archiwum

Z każdym cieplejszym dniem coraz więcej osób de-cyduje się na porządkowanie przydomowych ogródków czy działek. I pozbywa się odpadów podpalając je.

Zgrabiłeś już liście z trawni-ka, przyciąłeś gałęzie, przerze-dzając korony drzew. Powstała przy tym cała masa odpadów zielonych. Niestety, najczęst-szym sposobem ich utylizacji jest ich spalanie. Tymczasem obowiązuje całkowity zakaz spalania odpadów komunalnych i biodegradowalnych. Domowe śmieci, bez względu co zawiera-ją, muszą traÞ ać na wysypisko. A odpady ulegające biodegracji powinny traÞ ać na kompost.

Działkowcy i rolnicy najczę-ściej tłumaczą się, że w ten sposób walczą z chwastami, bo ich na-siona nie rozsiewają się po całej okolicy. Ale wystarczy dbać przez cały rok, by nie rozprzestrzeniały się tam, gdzie rosnąć nie powinny i nie niszczyły upraw � usuwać je i regularnie kosić.

Poczekaj na zieleń,nie wypalaj traw!Przyroda powoli budzi się do życia. Niestety, dla wielu nierozważnych i bezmyślnych ludzi sprzymierzeńcem wiosennych porządków stał się� ogień.

Gaszenie pożarów, które powstały przy okazji wypalania traw angażuje wielu strażaków i… publiczne pieniądze. Źródło:lasypolskie.pl

Jak Polska długa i szeroka, nad ogródkami, drogami i polami unoszą się kłęby dymu. Tymczasem ludzie zapominają, że wystarczy słabszy wiatr, by ogień wymknął się spod kontroli, szybko rozprzestrzenił i przeistoczył w tragiczny w skutkach pożar. Niefrasobliwość powoduje, że giną ludzie, zwie-rzęta, płoną lasy, zabudowania gospodarcze, domy i altanki w ogródkach działowych. Wiel-kość płomieni zwykle zaskakuje podpalacza.

Niestety, mimo tych zagro-żeń, wciąż utrzymuje się moda na podpalanie wszystkiego, co porośnięte jest uschniętą trawą � na łąkach, w przydrożnych ro-wach, zaroślach, trzcinowiskach wokół stawów. To wypalanie jest niechlubną tradycją w naszym kraju, z którą od lat zmagają się strażacy, policjanci i strażnicy miejscy. Ekolodzy, naukowcy,

przyrodnicy i leśnicy alarmują � wypalanie wcale nie jest efek-tywnym sposobem odnawiania gleby. Zostało bowiem naukowo udowodnione, że spalanie suchej roślinności wpływa na nią nega-tywnie. Ziemia zostaje zwyczajnie wyjałowiona, bo nie dochodzi w niej do naturalnego rozkładu resz-tek roślinnych. Przerywamy więc

w ten sposób proces tworzenia się próchnicy. A przy okazji � do atmosfery przedostaje się szereg związków chemicznych, które są trujące zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt.

Specjaliści szacują, że celo-we podpalanie traw stanowi ok. 70 proc. wszystkich pożarów. Każdy z nich sporo kosztuje.

Sam przyjazd straży pożarnej do ognia kosztuje minimum kilkaset złotych. W skali kraju to dziesiątki tysięcy pożarów, których gaszenie pokrywane jest z budżetu państwa. Czyli to my wszyscy ponosimy ciężar walki ze skutkami bezmyślności wypalaczy.

Anna Szade

Działce też ogień nie służy

500 złNawet taki mandat może nałożyć na palącego śmieci ogrodnika. Sprawa może również trafić do sądu.

Page 9: Pomorski Ekolog 15

nr 12 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

IV

POMORSKI EKOLOG

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

TO CIEKAWE

Skąd prąd?To, że mamy w domach

prąd, zawdzięczamy Benjami-nowi Franklinowi. Ten ame-rykański wielki mąż stanu, wytrawny dyplomata, pisarz, Þ lozof, poliglota i naukowiec był też wynalazcą i bystrym obserwatorem natury. Jego wnikliwe badania nad zjawi-skiem elektryczności przyniosły sukces w 1752 r. Dowiódł wówczas, że burze i pioruny mają związek z elektrycznością. Złapał prąd z błyskawicy do butelki lejdejskiej � specjalnego urządzenia do gromadzenia ła-dunku elektrycznego. To szkla-na butelka, której wewnętrzna i zewnętrzna powierzchnia pokryte są odizolowanymi war-stwami metalu.

Franklin jest też autorem powiedzenia �Nic nie jest słodsze od miodu, prócz pie-niędzy�. A więc � oszczędzanie może mieć całkiem przyjemny smak.

Wieki światła

Pierwsze próby skonstru-owania żarówki elektrycznej podjęto już w pierwszej po-łowie XIX w. Ale za najbar-dziej praktyczną i użyteczną żarówkę uznano wynalazek Thomasa Edisona. Pierwsza paliła się tylko osiem minut, ale w 1879 r. udoskonalo-na świeciła już kilkadziesiąt godzin, a później przedłużył czas jej świecenia do ponad 100 godzin. Historia mówi, że przy następnych próbach wybrano pewien gatunek japońskiego bambusa, którego zwęglone włókna okazały się najtrwalsze. Umieszczone w szklanej banieczce, z której wypompowano powietrze paliły się przez kilkaset godzin jasnym żółtym światłem.

Historycy twierdzą , że podczas prac nad żarówką Edison przebadał ogromną ilość materiałów (około 1600) z których można by zrobić włókno - żarnik. Kosztowało go to około 100 tysięcy dolarów, o czym powiadomił całą Ame-rykę. Pośród jego zachowanych notatek można znaleźć wpis z dnia, w którym włókno chciał zrobić z� włosów z brody rudego Szkota.

Oszczędzanie można zacząć już w sklepie. Jeśli kupujemy nowy sprzęt AGD, warto zwró-cić uwagę funkcje EKO oraz na tzw. klasą energetyczną. Te oznaczone klasą A są energo-oszczędne. Należy za to unikać tych z literą G, jak głodomór, bo zużywają bardzo dużo prądu. Dla przykładu, energooszczędna lodówka klasy A o pojemności 200 litrów zużywa od 0,8 do 1 kWh, a klasy G o tej samej

pojemności � nawet 3,3 kWh. To w przeliczeniu na koszty daje kilkadziesiąt złotych miesięcz-nie a kilkaset rocznie.

Nie warto kupować zbyt dużej lodówki, ale taką dopa-sowaną do potrzeb domowni-ków. Lepiej też zdecydować się na chłodziarko � zamrażarkę zamiast dwóch oddzielnych urządzeń, bo w ten sposób pod-czas eksploatacji zaoszczędzić można ok. 20 proc. energii.

TO JEST WAŻNE

Pożeracze energiiPrzyjemność kosztuje. Jeśli

lubimy przesiadywać przed telewizorem, pamiętajmy, że tracimy nie tylko czas, ale i pie-niądze. �Energożerne� są tra-dycyjne i plazmowe telewizory. Oszczędniejsze są telewizory LCD. Ważne, by nie były włą-czone non stop, bo w niektórych domach grają nawet jeśli nikogo nie ma w pokoju.

Zwróć też uwagę na to, że w telewizorze zawsze pali się światło. Ktoś kiedyś powiedział, że telewizor jest jak wierny pies, śpi z jednym okiem otwartym, gotowy by zareagować, jeśli tego potrzebujemy. Ale to oznacza, że taki niezupełnie wyłączony, wciąż pobiera prąd z gniazdka. W ciągu jednego dnia zużyje w ten sposób więcej energii niż gdy jest włączony. A wystarczy po prostu nacisnąć jeden guzik � światełko znika, a telewizor może spać spokojnie. To samo dotyczy wszystkich innych urządzeń, które mają funk-cję czuwania. W ten sposób masowo marnotrawi się ener-gię. To samo dotyczy wszel-kich możliwych ładowarek, zwłaszcza tych od telefonów komórkowych. Kilka takich

kabli wetkniętych do kontaktu i używanych bez przerwy, daje całkiem spore ilości zużytego prądu. Jeśli nie jesteś pewien, czy zasilacz faktycznie pobiera energię, dotknij go ręką. Gdy jest ciepły, to znaczy, że na pewno pobiera.

Pamiętaj też o wyłączaniu na noc komputera i listwy zasilającej, zwłaszcza jeśli wpięte są nią w inne urządze-nia i zasilacze do modemu, routera, zewnętrznego dysku, głośników. Niepotrzebnie nie włączaj drukarki, te nowocze-sne uruchamiają się bardzo szybko, więc nie muszą cały czas być w gotowości. Ustaw oszczędne zarządzanie ener-gią komputera: automatyczne wyłączanie monitora po 10 minutach nieużywania, usypia-nie komputera po 30 minutach i wyłączanie po godzinie.

Alfabet na zakupach

Ze wszystkich domowych sprzętów, najwięcej energii po-biera lodówka. Wiadomo, że no-woczesne są coraz oszczędniejsze. Ale nie namawiamy od razu na wymianę, bo to spory wydatek. Zwróć uwagę na tę, którą już masz � lodówka nie powinna stać na słońcu i w pobliżu kaloryfera, piekarnika czy pieca. Ta, która nie jest przystosowana do zabudowy, nie powinna być zabudowana � zła wymiana powietrza z tyłu urządzenia zwiększa zużycie prądu. Tak samo stanie się, jeśli wstawisz gorące produkty do środka � lodówka �pożre� na-wet trzy razy więcej energii na ich schłodzenie. Nie rozmyślaj przy otwartych drzwiach, bo to kosztuje. Tak samo, jak szron, który zbiera się w środku. Im go więcej, tym temperatura w lodówce wyższa. 5 milimetrów lodu zmusza urządzenie do zużywania trzykrotnie większej ilości prądu. Dlatego warto regularnie rozmrażać lodówkę. Zwróć też uwagę na uszczelkę, bo przez nieszczelności prze-ciekają twoje pieniądze, gdyż taki sprzęt pracuje praktycznie na okrągło.

Często używamy również pralki. Dlatego ważne, by zabie-rając się do prania, ładować ją do pełna, w ten sposób optymalnie wykorzystujemy jej funkcję. Im mniej ubrań włożyły do środka, tym więcej za takie pranie zapła-cimy, bo pralka zużyje tyle samo energii, czy ma w środku bieliznę wszystkich domowników, czy też jedynie kilka par skarpetek. Warto zajrzeć do instrukcji naszego urządzenia i wybierać program ekonomiczny, bo pra-nie wstępne i gotowanie powin-no być wykorzystane do bardzo brudnych rzeczy. A wyjątkowo trudne plamy można wcześniej wywabić ręcznie zamiast używać dłuższego cyklu prania.

Wielu z nas marzy o zmy-warce, bo to oszczędzacz energii, wody, ale i naszego czasu. Ale i w tym przypadku potrzebne jest minimum wiedzy. Przede wszyst-kim � zmywarka powinna być wypełniona przed uruchomie-

Używaj sprzętów i swojego rozsądkuW każdym domu jest sporo urządzeń, zasilanych prądem. Nie musisz z nich rezygnować, jeśli chcesz obniżyć rachunki za prąd. Wystarczy, że będziesz ich używać z głową.

niem. Warto uważnie przeczytać instrukcję obsługi i na co dzień korzystać z zaawansowanych funkcji ekonomicznego zmywa-nia oraz programów szybkiego mycia. Gdy zanieczyszczenia są świeże, na pewno naczynia będą czyste jak łza. Zwłaszcza jeśli włożymy do środka tabletki do mycia najnowszej generacji. Wówczas można spokojnie używać krótszych programów.

Ale tak czy inaczej � zmy-warka to dobre rozwiązanie � na jedno mycie zużywa przy-najmniej dwa razy mniej wody niż podczas mycia ręcznego. To bardzo ważne, zwłaszcza jeśli ma się elektryczne przepływowe ogrzewacze wody.

Jeśli w kuchni masz elek-tryczną płytę, też możesz zadbać to, by nie przeraziły cię rachunki za prąd. Wystarczy, że nie zapo-mnisz o używaniu pokrywek na garnkach. W ten sposób można zużyć nawet o jedną trzecią mniej energii Gdy twoja potrawa już się zagotuje, zmniejsz moc grzania płyty. Używaj naczyń o płaskich dnach i nie mniejszych niż grzejące go pole. Jeżeli garnek nie przywiera całą powierzchnią, kuchnia zużyje nawet 50 proc. więcej prądu.

Niepotrzebnie możesz pod-wyższać sobie opłaty za energię bezmyślnie gotując wodę w czajniku elektrycznym. Zawsze wlewaj do niego tyle wody, ile faktycznie potrzebujesz. Odka-mieniaj też czajnik, bo kamień oznacza dłuższy czas gotowania.

Starty można też ograniczać mając piekarnik elektryczny. Przede wszystkim � lepiej nie otwierać drzwiczek podczas pracy, bo ucieka wtedy spo-ro ciepła. Urządzenie można wyłączyć kilka minut przed zakończeniem pieczenia, bo przez ten czas utrzyma się po-trzebna temperatura, a licznik przestanie już bić.

Jeśli regularnie odkurzasz mieszkanie, często wymieniaj worki w odkurzaczu. Im peł-niejsze, tym urządzenie pracuje z większą mocą, przez co rośnie zużycie energii. (as)

Nim włączysz zmywarkę, załaduj ją do pełna. „Pusty przebieg” to strata energii i zbędny wydatek. Źródło: yaacool-eko.pl

30 złTyle możesz stracić w ciągu roku, jeśli gotując wodę w czajniku elektrycznym zawsze wlejesz do niego o szklankę za dużo. Tak wyliczyli specjaliści, zakładając, że w ciągu dnia osiem razy korzystamy z czajnika.

Page 10: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 12

V

POMORSKI EKOLOG

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

PRZYŁĄCZ SIĘ. Dokładnie o godz. 20.30, w sobotę, 26 marca, setki milionów osób i instytucji na całym świecie po-nownie zgaszą światła podczas niezwykłej akcji zainicjowanej przez organizację ekologiczną WWF.

Jak mówią pomysłodawcy kampanii, gaszenie świateł pod-czas Godziny dla Ziemi WWF to globalna, najbardziej doniosła i wyrazista akcja setek milionów ludzi na świecie dla Ziemi. Nie chodzi o oszczędzanie energii, bo nie powstrzymamy zmian klimatu, oszczędzając energię raz do roku przez jedną godzinę. Symbolicznym gestem gaszenia światła, przekraczając bariery religijne, kulturowe, społeczne, pokoleniowe i geograÞ czne po-łączymy się podczas globalnej demonstracji zaangażowania w ochronę naszego wspólnego domu - Ziemi.

W Polsce akcja przeprowa-dzona zostanie po raz czwar-ty. W ubiegłym roku wzięło w niej udział ponad 40 miast, w tym 15 wojewódzkich. Zgasło oświetlenie najważniejszych budynków m.in. Pałac Kultury i Nauki, Te-a t r W i e l k i i Z a m e k Królewsk i w Warsza-wie, Sukien-nice i Kopiec Ko ś c i u s z k i

w Krakowie, Spodek w Kato-wicach, Katedra w Gnieźnie, Ossolineum we Wrocławiu, Dwór Artusa i Bazylika Mariac-ka w Gdańsku, Pałac Poznań-skiego w Łodzi oraz Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu.

- Bez względu na zamiesz-kiwaną przez nas szerokość geograficzną, każdy ma taki sam wpływ na stan środowiska naturalnego na Ziemi. Kiedy odbyły się pierwsze edycje Godziny dla Ziemi WWF, tym, do czego zachęcaliśmy, było symboliczne zgaszenie światła w celu wyrażenia naszej troski o naszą planetę � mówi Małgo-rzata Kosowska z WWF Polska. � W tym roku chcemy, aby stała się ona okazją również do zmiany codziennych nawyków, z których możemy zrezygnować bez straty dla nas samych, a z korzyścią dla środowiska.

Przesiadając się z samo-chodu na rower, korzystając z komunikacji miejskiej, wyłą-czając światło lub urządzenie pobierające energię, jeśli nie jest nam to potrzebne, segregując

śmieci, to tylko niektóre z postanowień, zaś ich podjęcie nie

wymaga wielkich wyrzeczeń.

Więcej infor-macji o akcji Godzina dla Ziemi na stro-nie www.wwf.pl.

(AMS)

Godzina dla Ziemi 2011Spraw by trwała dłużej

Śpimy krócej27 marca, a dokładnie w nocy z soboty na niedzielę, zmieniamy czas zimowego na letni. Zegarki przestawimy z godz. 2 na 3. To w praktyce oznacza, że będziemy niewyspani. Ale argumentem podnoszonym przez zwolenników czasu letniego przemawia-jącym za jego stosowaniem jest to, że wiosną, latem i wczesną jesienią �przedłużany� jest o godzinę zegarowego dnia. Dzięki temu korzystamy wtedy dłużej z dnia i naturalnego światła, oszczędzając ponoć energię elektryczną, choć eksperci do tych oszczędności nastawieni są bardzo sceptycznie.

Okazuje się, że zamiast oszczędzać prąd, można maksymalnie wykorzystywać naturalne światło. Nie dość, że nic w ten sposób nie wydamy, to jeszcze jest zdrowsze dla naszych oczu. Ale warto sko-rzystać też z kilku wskazówek, by jak najdłużej cieszyć się z promieni słonecznych, tak dla nas zbawiennych: � poma-lować ściany jasnymi kolorami, � zastosować jasne materiały na podłodze, � wybrać białe framugi okien, � regularnie myć szyby w oknach � osa-dzający się brud niepotrzebnie pochłania część światła, �

nie używać ciemnych Þ ranek i zasłon. Poza tym można jeszcze efekt wzmocnić i za-stosować w pomieszczeniach duże lustra, które będą światło odbijały i wybrać wewnętrzne drzwi z okienkami. A przede wszystkim � nie pracować w nocy, bo wtedy potrzebne jest światło�

Chwyty z lampąSpecjaliści mają też w za-

nadrzu kilka innych rad, któ-re mogą sprzyjać naszym kieszeniom. Bez względu na to, jakie stosujemy żarówki, warto przyjrzeć się lampom

Oszczędzaj i ucz oszczędzaćWiosną dni są coraz dłuższe, ale wciąż nie możemy obejść się bez światła lampy. Co zrobić, by oświetlenie w mieszkaniu nie rujnowało nam portfela?

Wybierając żarówkę warto dopasować ją nie tylko do lampy, ale i swoich potrzeb, bo zużycie energii to nie tylko nasze koszty, ale wpływ na naturę, bo mniej zużytego prądu to mniej zanieczyszczeń.

Źródło: dom.pl

80 proc. � tyle energii można zaoszczędzić stosując świetlówki lub świetlówki kompaktowe. Rocznie w portfelu może zostać ok. 50 zł, jeśli zamiast dawnej 100-watowej żarówki użyłbyś 23-watowej świetlówki.

15 tys. godzin � tyle czasu mogą świecić najlepsze nowoczesne świetlówki. Dla porównania, żywotność tradycyjnej świetlówki to ok. 1000 godzin. Rachunek jest prosty � rzadziej wymieniasz, mniej wydajesz na nowe.

Koniec żarówekUnia Europejska stopniowo wycofuje z rynku tradycyjne żarówki. W tym roku zakaz wpro-wadzania do sprzedaży obejmie żarówki 60-watowe, a od 1 września 2012 r. � 40 i 25-watowe. Jako pierwsze ze sklepowych półek zniknęły żarówki 100-watowe, w ubiegłym roku pożegnaliśmy 75-watowe. Projektodawcy uznali, że tradycyjne żarówki marnują aż 90 proc. zużywanego prądu na emisję niepotrzeb-nego ciepła, a na produkcję światła wykorzystują zaledwie 10 proc. pobieranego prądu. Dlatego UE stawia na nowocześnie źródła światła

i oprawom. Klosze powinny być jak najjaśniejsze i w mia-rę możliwości � przejrzyste, wówczas doc iera do nas większa ilość światła. Warto też pamiętać, że na naszych lampach osadza się kurz, który z czasem może działać jak przesłona. Dlatego warto od czasu do czasu czyścić nasze lampki i żyrandole. W większym pomieszczeniu lepiej używać kilku źródeł oświetlenia � lampek nad łóżkiem, nad stołem w ja-dalni, nad biurkiem czy nad kuchenką. Wówczas główne oświetlenie pod sufitem może być słabsze. Ale uwaga, lepiej użyć jednej mocniejszej ża-rówki niż kilku mniejszych � dają mniej światła a czerpią tę samą ilość energii elek-trycznej.

Wkręcaj z głowąW przedpokojach, łazien-

kach, toaletach i piwnicach eksperci, póki co, radzą stoso-wać tradycyjne żarówki, dosto-sowując ich moc do potrzeb. Wiadomo, są miejsca, gdzie musi być jasno, np. nad łazien-kowym lustrem. Ale w garażu, wokół domu czy na klatce schodowej dobrym rozwiąza-niem może być czujnik ruchu. Lampa zapali się wtedy, gdy faktycznie będzie potrzebna.

Wyobraźmy sobie, ile energii tracą mieszkańcy wieżowców: ktoś chce wieczorem wsiąść do windy na siódmym piętrze. Potrzebuje oświetlenia tylko w tym na swojej kondygnacji, ale pstrykając kontakt zapala wszystkie lampy o parteru po dach. Gdyby zarządca za-stosował �inteligentniejszą� lampę reagującą światłem na ruch � zapaliłaby się tylko jedna i to na czas oczekiwania na windę.

W po m i e s z c z e n i a c h , w k t ó r y c h p r z eb y wa m y d łużej niż dwie godziny, czyli głównie w pokojach, lepiej stosować żarówki tzw. energooszczędne. Wraz z ich pojawieniem się, w domach nie słychać już pouczeń ad-resowanych do dzieci i nasto-latków w stylu �Zgaś światło, gdy wychodzisz z pokoju�, bo tak się sk łada, że nie warto tego robić jeś l i nie będzie ich tam krócej niż pięć minut. A na tyle mniej więcej dzieciaki opuszczają swoje królestwa. Zbyt częste wyłą-czanie świetlówki zwyczajnie skraca jej życie.

Coraz popularniejsze staje się również oświetlenie wypo-sażone w diody LED � pobie-rają mało prądu i dają dużo światła.

Anna Szade

Page 11: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 10

VII

NIE TRUJ SĄSIADA

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Przypilnuj grzejnika, to poczujesz różnicę w swojej kieszeni, a koszty ciepła prze-staną mrozić ci krew w żyłach. Zasłonięcie grzejnika zasłoną spowoduje, że ogrzane powie-trze będzie praktycznie od razu wywiewane przez nasze okna, zwłaszcza jeśli są nieszczelne. Ciepło to zostanie bezpow-rotnie stracone, a pokój i tak będzie niedogrzany. Dodat-kowo zasłonięcie meblami lub zasłoną grzejnika powoduje także nieprawidłową pracę za-woru termostatycznego. Utrud-niona wymiana ciepła między grzejnikiem a pomieszczeniem spowoduje, że powietrze wo-kół takiego grzejnika bardzo szybko się nagrzeje, co spo-woduje zamknięcie się zaworu termostatycznego, mimo, że temperatura w pomieszczeniu jest za niska.

Samorządy coraz częściej decydują się na tworzenie pro-gramów tzw. likwidacji niskiej emisji. W ten sposób mogą pozyskiwać środki na wymianę przestarzałych źródeł ciepła na nowocześniejsze, np. z na-rodowego lub wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Władze zwykle pulę do podziału mię-dzy mieszkańców powiększają o pieniądze z gminnej kasy.

Zakres udzielanej pomocy jest różny, zależy od decyzji władz konkretnej miejscowości. Ale każdy zastrzyk Þ nansowy przy modernizacji źródła ogrzewania jest ważny. Dlatego warto zajrzeć do swojego urzędu miasta lub gminy, o wydziału zajmującego się ochroną środowiska, i zapytać, czy istnieje możliwość uzyskania dotacji. Najczęściej odbywa się to na zasadach konkursu, w którym oceniane są efekty ekologiczne tych inwestycji.

Gminy, które zaczęły dbać o czystość powietrza na swoim terenie, adresują swoje programy do właścicieli domków jednoro-dzinnych, którzy zdecydują się wyrzucić piec węglowy a kupić kocioł na ekologiczny opał lub zastosować do ogrzewania któ-rąś z dostępnych technologii, choćby pompy ciepła. Z dotacji mogą korzystać także wspólnoty mieszkaniowe, które planują np. przyłączenie się do miejskiej sieci ciepłowniczej. (as)

Wiosną ci, którzy mają własny piec, wreszcie łapią oddech. Z domowego budżetu znika bowiem pozycja �wydatki na ogrzewanie�. Przy tej okazji warto zastanowić się, czy nie zmienić wieloletnich nawyków i przestać wrzucać do paleni-ska co popadnie. Co prawda pokutuje przeświadczenie, że najtańszym rozwiązaniem jest ogrzewanie gorszymi gatunka-mi węgla lub jego pochodnymi. Inni, w trosce o środowisko, sięgają po wszelkiego rodzaju ekogroszki, będące rezultatem przeróbek węgla. Jednak trudno zaliczyć je do paliw ekologicz-nych. Podczas spalania emitują bowiem znaczne ilości siarki. No i pozostaje po nich sporo popiołu, od kilku do kilkunastu procent, przy czym jego część, w postaci pyłów, trafia do atmosfery.

Jeśli więc faktycznie chce-my poczuć różnicę w powie-trzu i w portfelu, możemy sięgnąć po alternatywny opał. Do kotłów trafiać mogą w po-staci nieprzetworzonej: kora, igliwie, liście, zrębki, gałęzie,

EKOLOG OSZCZĘDZA

Przykręcaj kaloryfer

Masz gęsią skórkę, gdy myś l i sz o rachunkach za ogrzewanie? Czasami wystar-czy regulować kaloryfer, bo każdy z nas ma indywidualne odczucie komfortu cieplnego. Statystyka mówi, że osoby w wieku do 45 lat najlepiej czują się w pomieszczeniach, w których temperatura wy-nosi 19-21 stopni Celsjusza. Niemowlaki i osoby starsze preferują temperaturę o 1-2 stopnie wyższą. Nocą, gdy śpimy i jesteśmy zdrowi, tem-peratura w pomieszczeniu nie powinna przekraczać 18 stopni Celsjusza. Starajmy się tak wyregulować zawory ter-mostatyczne, aby temperatury w poszczególnych pomiesz-czeniach dostosować do indy-widualnych potrzeb każdego z nas oraz pory dnia.

Nie zasłaniaj

WARTO WIEDZIEĆ

10 proc.O tyle mogą zmniejszyć się twoje rachunki za ogrzewanie, jeśli obniżysz temperaturę w pokojach tylko o 2 stopnie Celsjusza.

Gmina pomoże

Ekologiczne grzanie,czyli alternatywa dla węglaZima nadszarpnęła nasze kieszenie. Ogrzewanie domu czy mieszkania tradycyjnym opałem jest kosztowne. Czy są tańsze i mniej zatruwające naturalne środowisko źródła energii?

Energię do ogrzewania może pozyskać z powietrza, gruntu, wody powierzchniowej lub podziemnej. Specjaliści odkryli, że zawierają one nieocenione ilości energii. Za pomocą pomp ciepła już przy głębokości od 1,5 m możemy czerpać ciepło, które zaspokoi nasze codzienne potrzeby ogrzewania. Cała energia pobrana z gruntu zostaje zregenerowa-na przez energię promieni słonecznych, której jest więcej niż Ziemia jest w stanie pochłonąć. Słońce dostarcza bowiem 5000-krotnie więcej energii niż świat rocznie potrzebuje. Cała ta energia jest maga-zynowana w ziemi. Warto więc z niej korzystać. Pompy ciepła działają identycznie jak lodówki, lecz w przeciwieństwie do nich wykorzystuje się tu nie zimną, lecz gorącą stronę obiegu termody-namicznego.

Pompowanie ciepła do domu

Piec na węgiel to najbardziej przestarzały i najmniej ekonomiczny sposób ogrzewania domu lub mieszkania. Fot. Archiwum

Tak przy pomocy pompy można pobierać ciepło z gruntu. Źródło: zielo-

nedomy.pl

wióry i trociny. Ale na rynku obecne są również pelety i brykiety, czyli przetworzo-ne drewno. Brykiety mają cylindryczny kształt i mogą mieć od kilku do kilkunastu centymetrów długości. To nic innego jak mieszanina trocin, kory, pozostałości po wycince drzew, poddane obróbce ciśnieniowej. Nato-miast pelety to sprasowane trociny, które mają ok. 2,5 centymetra długości. Coraz popularniejsze jest również drewno wiklinowe. Wierzba z krzewiastych gatunków rośnie bardzo szybko: z 25-centymetrowej sadzonki wyra-

sta w ciągu roku kilka pędów, które ścina się w zimie. Z tego samego pnia w następnych se-zonie wyrasta już 40-60 łodyg. Rocznie z jednego hektara ta-kiej uprawy otrzymuje się 12-15 ton suchego drewna. Taka ilość to odpowiednik 6-7,5 tony węgla kamiennego, bo wartość opałowa wikliny jest dwa razy mniejsza. Do pieca można też wrzucić słomę. Jej wielką zaletą jest dostępność, bo rocznie w Polsce zostaje na polach ok. 25 mln ton słomy. To nie jedyny walor. Spalić 1,7 tony sprasowanych słomia-nych brył, to jak wrzucić do paleniska tonę węgla.

Szacuje się, że stosując roślinny opał można zmniej-szyć koszty ogrzewania od 30 do nawet 70 proc. Ale to nie wszystkie zalety tego eko-logicznego paliwa - spalaniu towarzyszy przyjemny zapach, a po spaleniu pozostaje niewiel-ka ilość popiołu, który można wykorzystać jako ekologiczny nawóz do roślin doniczkowych czy ogrodowych.

- Obojętne czy z powodu chęci zaoszczędzenia, czy też w trosce o klimat, ważne że ludzie coraz częściej rezygnują z węglowych pieców � mówią ekolodzy.

Anna Szade

Page 12: Pomorski Ekolog 15

nr 8 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VI

POMORSKI EKOLOG

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Azbest znany był już sta-rożytnej Grecji. Pierwsze wzmianki znajdują się w za-piskach Teofrasta z Eresos pochodzące z 300 r. p.n.e.! Ze względu na miękkość, giętkość i odporność na ogień uważany był za �mineralny jedwab�.

Przez wieki nadawano mu wiele nazw. Znany był jako kamień bawełniany, len kamienny, skalny oprzęd, płótno niepalne. W średnio-wieczu alchemicy przypisywali azbestowi magiczne właści-wości, głosząc, że stanowi on owłosienie ogniotrwałych salamander (stąd też jedna z jego nazw).

Tajemnicze właściwości azbestu wzbudzały podziw wielu uczonych i filozofów. Wzmianki o minerale azbestion (grec. nie-ugaszony) zamieścił Pliniusz Starszy w �Historii naturalnej�, stamtąd też naj-prawdopodobniej wzięła się obecna nazwa. Aktualnie uży-wane nazwy azbest i amiantus. Azbest to znaczy �niegasnący" (z ang., niem., inne); nato-miast amiantu - �nieplamisty" (z franc.), a wywodzi się stąd, że minerał wrzucony do ognia nie spala się i nie traci na wadze, a staje się jakby czyst-szy. Tkane z włókien azbestu - już w czasach starożytnych

- obrusy, chusteczki do nosa czyszczone były przez wrzu-cenie do ognia.

S ta rożytn i Rzymianie używali azbestu do wyrobu płótna zwanego �linum vivurn" (�żyjące płótno"), w które owijali zwłoki władców, aby po spaleniu zachować ich prochy. Stosowanie azbestu stwierdzono już ok. 4,5 tys. lat temu, na pod-stawie wykopalisk w Finlandii. W Europie Północnej znany był już od ponad 2,5 tys. lat.

Wzmianki w różnego ro-dzaju kronikach świadczą, że azbest od XV do XIX wieku dodawany był do różnych su-rowców w celu uzyskania m.in.: knotów do świec, niepalnego papieru, skóry, do wyrobów tekstylnych, np. sukna na płasz-cze żołnierskie. Prawdziwą karierę azbest rozpoczął w XIX wieku, za sprawą maszyn paro-wych. Stosowanie azbestu jako izolacji polepszyło znacznie bezpieczeństwo ówczesnych kotłów parowych. Technologia rozwijała się, a azbest uważany za rewelacyjny wynalazek, znajdował coraz szersze za-stosowanie. W 1853 r. opa-tentowano smary do łożysk z domieszką azbestu. W 1868 r. zaczęto używać niepalnej papy zawierającej ten minerał do pokrywania dachów, bo w tym czasie prawdziwą plagą były pożary budynków.

To już historia

Włókienka azbestu są bar-dzo małe, niewidoczne dla oka i niewyczuwalne w dotyku. Są zadrą, która na zawsze może utkwić w organizmie człowieka, wywołując wiele zagrażających życiu chorób.

Zdradliwość azbestu pole-ga na tym, że pyłki azbestowe widoczne są dopiero pod bar-dzo dokładnym mikroskopem elektronowym. Są bowiem czterokrotnie cieńsze od ludz-kiego włosa. Takie kompletnie niewidoczne gołym okiem

włókienka, uwalniane w trak-cie łamania czy kruszenia, podczas wdychania docierają do płuc, gdzie zostają już na zawsze.

PotraÞ ą wbić się jak drzazga w tkankę komórkową i � po-dobnie jak drzazga � powodują obrzęk. Ich szkodliwe działanie może się ujawnić nawet po wielu latach. Azbest może wywoływać choroby układu oddechowego, nowotwory zło-śliwe i inne poważne zmiany w płucach.

(as)

Groźny dla zdrowia

TO CIEKAWE

Ważny zakazRaptem 14 lat temu wpro-

wadzono w Polsce zakaz sto-sowania azbestu i wyrobów, które go zawierają. Produkcja wyrobów zawierających ten niebezpieczny minerał roz-poczęła się w naszym kraju na przełomie 1907 i 1908 r. Trwała przez 90 lat. Szczyt popularności azbest przeżywał w latach 70. ubiegłego wieku, kiedy to zużycie wynosiło ok. 2 proc. światowej produkcji. Jeszcze w latach 80. XX wieku Polska zajmowała 16 miejsce na świecie jeśli chodzi o zużycie wyrobów azbestowych na jed-nego mieszkańca. Wyliczano je wówczas na 1,7 kg rocznie.

Staruszek eternit

Eternit skończy w tym roku 127 lat. Najbardziej znany i zarazem najbardziej zabój-czy wynalazek, czyli płyty azbestowo-cementowe zostały opatentowane w 1884 r. To nic innego jak słynny eternit, który zrobił w kolejnych latach wielką "karierę". Najwięcej wyprodukowano go w latach 70. ubiegłego wieku. Płyty były lekkie i bardzo wytrzymałe, o czym świadczy ich obecność do dzisiaj na wielu dachach.

W kosmosie

Azbest, mimo że został uznany za chorobotwórczy, w Stanach Zjednoczonych jest ważnym elementem za-awansowanych technologii. Na przykład aktualnie jest wy-korzystywany w amerykańskim programie wahadłowców ko-smicznych. Ich silniki rakietowe pokrywane są osłoną impregno-waną azbestem. Amerykanie stosują mniej szkodliwy rodzaj azbestu także w przemyśle okrętowym.

Amerykanie nadal wykorzystują azbest do osłony silników rakie-towych. Fot. Archiwum

Nadal istnieje skażenie środowiska pyłem azbestu, pochodzącym z tzw. dzikich składowisk odpadów, szcze-gólnie w lasach i odkrytych wyrobiskach.

Nigdy nie wyrzucaj zde-montowanych wyrobów azbe-stowych, na przykład eternito-wych płyt, w krzaki lub na łące. Nie zakopuj go też w swoim ogródku. W ten sposób bardzo szkodzisz środowisku. A taka bomba może bardzo długo tykać w trawie. Za kilka czy kilkanaście lat cement płyty ulegnie rozkładowi, a azbest może przenikać do wód grun-towych. W ten sposób cała okolica może pić wodę, nie wiedząc, że może zawierać niebezpieczne minerały.

Bomba tyka w trawieNie wyrzucaj na dzikie wysypiska

Odpadów azbestowych nie można wyrzucać gdzie popadnie, muszą trafić na wyspecjalizowane składowisko. Fot. Archiwum

Nielegalne składowanie pozostałych po remoncie po-kruszonych płyt azbestowych jest nie tylko naganne, ale i niezgodne z prawem. Bez-piecznie składować można je wyłącznie na wyspecjalizowa-

nych wysypiskach. Nim tam trafią, podczas demontażu muszą być ułożone na pa-letach i zabezpieczone folią. Bo z azbestem naprawdę nie ma żartów.

(AMS)

Zapukaj do samorządu po pieniądzeFINANSE. Jeśli planujesz wymianę eternitowego pokrycia dachowego, sprawdź w urzędzie gminy lub starostwie, czy możesz skorzystać z dofinansowania.

Obowiązujące przepisy zale-cają, by jak najszybciej pozbyć się niebezpiecznych wyrobów zawierających azbest. Problem w tym, że trzeba to zrobić na własny koszt. To jeden z pro-blemów, z którym nie potraÞ my sobie poradzić. Niektórzy tłu-maczą, że problemem jest bieda, i że ludzi zwyczajnie nie stać na nowe dachy w miejsce starych, zawierających azbest.

Tymczasem na usunięcie materiałów czy wyrobów za-wierających azbest, czyli np. eternitu, można dostać dotację pokrywającą nawet 100 proc. kosztów. Takich subwencji udzielają niektóre urzędy gmin-ne, starostwa powiatowe oraz wojewódzkie fundusze ochro-ny środowiska i gospodarki wodnej.

Można też wystąpić o dota-cję unijną na ten cel. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 dostępny jest dla wszystkich, którzy mają dom na wsi pokryty eter-nitem. Finansowane są z niego działania związane obiektów na ternach wiejskich. Źró-dłem doÞ nansowania budowy lub modernizacji składowisk

Fundusz wspieraW ubiegłym roku Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku podpisał umowy z samorząda-mi, których wnioski zostały zakwalifikowane do dofinansowania w ramach konkursu �Usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu województwa pomorskiego�. Po środki zgłosiło się 50 jednostek samorządu terytorialnego województwa pomorskiego. Drugi etap dotyczyć będzie zadań przewidzianych do wykonania w 2011 r. Koszt realizacji wszystkich inwestycji to około 9 mln zł. Środki finansowe na realizację zadań konkursowych pochodzą z dotacji Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospo-darki Wodnej w Gdańsku z udziałem środków udostępnionych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach Programu priorytetowego �Gospodarowanie odpadami innymi niż komunalne � część III: usuwanie wyrobów zawierających azbest�.

odpadów azbestowych oraz modernizacja i wyposażenie obiektów związanych z ochroną zdrowia jest Program Operacyj-ny Infrastruktura i Środowisko, którym zarządza Ministerstwo Środowiska. Natomiast gminy,

spółdzielnie i wspólnoty miesz-kaniowe mogą szukać pieniędzy w regionalnych programach operacyjnych. Oferują one środ-ki na rewitalizację obszarów miejskich związanych z usuwa-niem azbestu poprzez renowację części wspólnych wielorodzin-nych budynków mieszkalnych oraz renowację lub adaptację socjalnych budynków miesz-kalnych, będących własnością władz publicznych. O szczegóły warto więc zapytać w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego.

(AMS)

Page 13: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 8

VII

POMORSKI EKOLOG

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

By ł s z lag ie rem w ś ród materia łów budowlanych w ubiegłym wieku. Wykorzy-stywano go do produkcji płyt dachowych i elewacyjnych oraz rur. Ale nadal znaleźć go można także w postaci płyt na balkonach, w rurach wodociągowych i kanal i -zacyjnych, w przewodach wentylacyjnych i przewodach kominowych.

Jeszcze do niedawna stoso-wany był również w sprzętach używanych w domu � żelazkach,

piecach akumulacyjnych czy płytkach kuchennych. Zresztą niewykluczone, że nadal ktoś korzysta z takiego urządzenia, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

Szacuje się, że w całej Polsce wciąż na usunięcie czeka kilka-naście milionów ton wyrobów, które zawierają ten szkodliwy minerał. Według publikowanych danych, na jednego mieszkańca naszego regionu przypada śred-nio aż 68 kilogramów wyrobów z azbestem.

Gdzie go szukać?Azbest można znaleźć w mniej więcej 3 tys. wyrobów przemysłowych.

Płyty faliste, czyli eternit – najbardziej znany wyrób zawierający azbest. Fot. Archiwum

Produkcja i handel wyroba-mi zawierającymi azbest są w na-szym kraju zakazane. Jednak ich użytkowanie dopuszcza się w Polsce do 2032 r. Producenci płyt azbestowo-cementowych, stosowanych przede wszystkim w budownictwie, określali czas użytkowania swoich wyrobów na 30 lat. Wynikało to z kilku-dziesięcioletnich doświadczeń, mówiły o tym, że prawidłowo położone i zamontowane płyty, pomalowane farbą akrylową oraz konserwowane co pięć, siedem lat. Przy założonym okresie usuwania do 2032 r., wiele z tych wyrobów przekro-czy wszelkie normy i granice bezpiecznego użytkowania. Dlatego niezwykle istotne jest

ustalenia kolejności usuwania wyrobów zawierających azbest. Obecnie wszyscy, między in-nymi właściciele i zarządcy budynków, mają obowiązek inwentaryzacji i kontroli stanu wyrobów zawierających azbest oraz wykonania oceny moż-liwości ich dalszego bezpiecz-nego użytkowania. Natomiast samorządy gmin i powiatów zostały zobowiązane rozporzą-dzeniem ministra gospodarki do sporządzenia inwentaryzacji budynków zawierających ma-teriały azbestopochodne wraz z oceną ich stanu technicznego, a tym samym oceną szacun-kową czasu, w którym muszą zostać usunięte. Sprawozdania z tych inwentaryzacji muszą

Azbest musi zniknąćTO WAŻNE. Ze względu na zagrożenia, jakie wywołują, wyroby azbestowe są nazywane bombą z opóźnionym zapłonem. W Polsce wszystkie mają być usunięte w ciągu najbliższych 21 lat.

Nie używaj młotkaNa co dzień można zaobserwować różne zachowania, wyni-kające przede wszystkim z braku świadomości. W małych miejscowościach zdarza się, że dzieci bawią się eternitem z pokruszonego dachu. Albo ktoś zdejmuje takie pokrycie, rozbija go młotkiem i rozsypuje je na drogę, po której jeżdżą samochody. W tumanach kurzu są też włókna azbestowe, które wdychają przejeżdżający. Strach pomyśleć, ale może się to skończyć tragicznie, bo skutki będą odczuwalne za 10, 20 czy 30 lat.

Poczytaj w sieciwww.bazaazbestowa.plwww.biblioteka.itb.plwww.ciop.plwww.gios.gov.plwww.gunb.gov.plwww.imp.lodz.plwww.izolacje.com.plwww.mg.gov.plwww.pip.gov.plwww.pzh.gov.pl

być co roku składane w wo-jewództwach. W przypadku ujawnienia widocznych uszko-dzeń powierzchni wyrobów zawierających azbest, zarządca lub użytkownik powinien taki wyrób usunąć w pierwszej kolejności.

Azbest staje się on niebez-pieczny dla otoczenia i dla zdrowia ludzi wówczas, gdy jego włókienka znajdują się w powietrzu. Odpowiednio zabezpieczony, uniemożliwia uwalnianie włókien i właściwie nie stanowi zagrożenia dla zdro-wia. Dlatego eksperci uspokaja-ją � wyroby zawierające azbest znajdujące się w budynkach, jeśli są w dobrym stanie tech-nicznym, nie stanowią samo-czynnego zagrożenia dla jego mieszkańców i nie trzeba ich natychmiast usuwać. To samo dotyczy sieci wodociągowych. Rury zawierające w swoim składzie azbest nie są szkodliwe

dla otoczenia do momentu, kiedy nie zostaną uszkodzone, ponieważ procentowe stężenie rakotwórczego minerału nie jest w nich wystarczająco wysokie.

Jednak jeśli elementy wy-konane z azbestu znajdują się wewnątrz obiektów, zwłaszcza tych, które są użytkowane bez przerwy, choćby domy, w któ-rych zastosowano izolacje azbe-stowe, należy je bezwzględnie wymienić.

Azbestu nie można wymie-nić tak po prostu. Na własną rękę zgarnąć z dachu pokry-cie, zapakować i wyrzucić do śmietnika na podwórku. Trzeba to zrobić zgodnie z prawem budowlanym. Zatajenie infor-macji o remoncie, którego ele-mentem są wyroby zawierające azbest powoduje odpowiedzial-ność prawną. Do usuwania np. eternitu powinno się wynająć specjalistyczną firmę, która zagwarantuje zabezpieczenia przed emisją niebezpiecznych azbestowych włókienek w cza-sie wykonywania prac. Zwykle lista Þ rm zajmujących się tego typu robotami znajduje się w urzędzie gminy lub staro-stwie. Ich usługi nie są bardzo drogie. Istotne jest również to, by demontowane w odpowiedni sposób wyroby azbestowe traÞ ły na specjalne składowisko.

Anna Szade

Wyrobów azbestowych nie można usuwać samodzielnie, trzeba wynająć do remontu przeszkolonych pracowników. Źródło: e-dach.pl

Minusy i plusy minerałuAzbest jest nazwą handlową. Z naukowego punktu widzenia to nic innego jak włókniste minerały z grupy serpentynów i amfiloli, występujących w formie włóknistych skupień. Pod względem chemicznym minerały te są uwodnionymi krzemianami różnych metali, takich jak magnez, wapń, żelazo, mangan, sód, glin i in. W zależności od metali, z jakimi związane są krzemiany, wyróżnia się kilka typów azbestów o różnych szkodliwościach dla zdrowia: � niebieski (krokidolit) � najgroźniejszy,� biały (chryzotyl) - szkodliwy, powszechnie stosowany w przemyśle, � brązowy (amosyt) - mniej szkodliwy, powszechnie stosowany w przemyśle. Choć jest niebezpieczny, przez wiele lat doceniano głównie jego zalety, bo jest praktycznie niezniszczalny � nie reaguje na wyso-kie temperatury, działanie mrozu, kwasów i substancji żrących i wodę morską, jest odporny na ścieranie, ma dużą sprężystość i wytrzymałość mechaniczną. Jest również izolatorem termicz-nym i elektrycznym. Jednak skutki, które mogą wywołać wyroby zawierające azbest, przyćmiły te właściwości.

(as)

Page 14: Pomorski Ekolog 15

nr 49 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

IV

ZAPAMIĘTAJ. Jeśli chcesz być odpowiedzialnym kon-sumentem, nie bez znaczenia jest to, co wrzucasz do koszyka. Sprawdź, jak oznaczane są produkty bezpieczne dla środowiska.

Ten symbol informuje konsumenta, że produkt nie zawiera freonów, które niszczą warstwę ozonową, przyczyniając się do globalnego ocieplenia klimatu. Na produktach (często są nimi kosmetyki) można też spotkać napis „Ozon Friendly” (Przyjazny dla ozonu).

Znak Ecolabel (zwany też Stokrotką lub Marge-rytką) został ustanowiony przez Komisję Europejską w 1992 r. i jest głównym europejskim wyróż-nieniem przyznawanym wyrobom spełniającym wyższe normy środowiskowe. Informuje konsumenta, że produkty nie są szkodliwe dla środowiska - tj. speł-niają określone kryteria unijne. Margerytką oznaczone są różne produkty i usługi, poczynając od pralek i telewizorów, przez wyroby papierowe na hotelarstwie kończąc.

Znak ten został wymyślony przez niemieckie Ministerstwo Środowiska. Po raz pierwszy przyznano go w 1978 r. Jest najstarszym oznaczeniem ekologicznym tego typu na świecie. Można go spotkać na produktach różnego rodzaju - od piły mechanicznej, przez zegarki, do komputerów. Pomaga identyfikować ponad 10 tys. produktów. O przyznaniu znaku decydują m.in. oszczędność w zu-życiu energii, wpływ zastosowanych materiałów na środowisko i możliwości przetworzenia produktu.

Znak rolnictwa ekologicznego jest przyzna-wany ekologicznym gospodarstwom. Liczy się przyjazna środowisku produkcja. Powinna ona przebiegać zgodnie z unijnymi rozporządzenia-mi i pod nadzorem jednostek certyfikujących. Produkty oznaczone tym znakiem pochodzą bezpośrednio od producenta lub są sprzedawane w zamkniętym i zabezpieczonym opakowaniu.

Energy Star to ekologiczny znak spe-cjalnego programu Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska i Amerykańskiego Departamentu Energii (U.S. Department of Energy). Jest przyznawany jako wyróż-nienie dla energooszczędnych produktów. Energy Star istnieje od 1992 r. Jest spotykany na całym świecie m.in. na sprzęcie biurowym, RTV, AGD, sprzęcie ogrodniczym, urządzeniach klimatyzacyjnych i systemach oświetleniowych. Od 2006 r. w programie uczestniczy również Unia Europejska.

Zielony punkt widnieje na kartonach, puszkach, butelkach i innych produktach. Jest jednym z najczęściej stosowanych znaków na świecie. Oznacza, że producent wniósł wkład finansowy w budowę i funkcjonowanie systemu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Zie- lony punkt jest zarejestrowany w ponad 170 państwach. Korzysta z niego 98 tys. przedsiębiorstw. Każdego roku umieszcza się go na około 460 mld produktów.

PoMorskI ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Nieważne czy jesteś młody czy masz już swoje lata, czy je-steś bogaty, czy też masz gruby portfel. Ważne, byś podczas robienia zakupów nie tracił głowy. Nieważne czy wybierasz się do osiedlowego sklepiku czy hipermarketu – przed wyjściem zrób listę wyłącznie potrzeb-nych rzeczy . Po co? Po to, by nie reagować na promocje i wszelkie obniżki. W ten sposób uchronisz się przed kupieniem wielu zbędnych przedmiotów, z którymi nie wiesz co później począć. Dotyczy to zarówno jedzenia, bo wiele produktów szybko się zepsuje i trafi do kubła na odpady, jak i trwałych produktów, które zamiast zale-gać w sklepowych magazynach, zapycha nasze półki.

kupuj mniej, dwa razy zastanawiając się,

czy naprawdę w kuchni potrzeb-ny będzie wielofunkcyjny robot jeśli w tygodniu nie masz czasu na gotowanie. Jeśli nie lubisz kawy z ekspresu, niech nie skusi cię promocja tych urządzeń. Je-śli masz trawnik przed domem i do jego pielęgnacji przydałaby się kosiarka, zapytaj sąsiada czy nie możecie jej kupić na spółkę albo poszukaj odpowiedniego modelu w sklepie z używanym sprzętem. Decydując się na nowy telewizor, pralkę czy lodówkę, koniecznie sprawdź, ile zużywa prądu. W Polsce

produkcja energii elektrycznej oparta jest głównie na węglu ka-miennym. A więc jeśli będziesz pilnował swoich rachunków, przyczynisz się również do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery.

Staraj się spożywać krajowe produkty sezonowe. Najlepiej, by owoce i warzywa pochodziły z regionu, w którym mieszkasz. W ten sposób będziesz miał wpływ na zużycie paliwa po-trzebnego sprowadzenia towa-rów z zagranicy. Jeśli to możli-we, unikaj mrożenia artykułów spożywczych – zaoszczędzisz energię elektryczną. Poza tym świeża żywność jest zdrowsza i tańsza. Nie kupuj fermowych jajek, ale te od kur hodowanych w sposób naturalny. W fermach zwierzęta są często traktowane w sposób niehumanitarny, stłoczone w małych pomiesz-czeniach.

Koniecznie

zwracaj uwagę na opakowania. Jeśli kupujesz pastę do zę-

bów, to tubka wcale nie musi być dodatkowo zapakowana w kartonik. Ten, gdy tylko wej-dziesz do domu i rozpaku-jesz torby, wyląduje przecież w koszu. Jeśli lubisz ryż, to nie musisz wybierać tego pako-wanego w woreczki – przecież je wyrzucisz, a ryż w kilogra-mowej torbie jest zwyczajnie

Nim wrzucisz do koszyka

Czy wiesz co kupujesz?

Warto na co dzień robić drobne gesty dla natury

Koniecznie bierz rozsądek na zakupyZbliża się najgorętszy w roku okres zakupowy. Tak naprawdę w sklepie można bardzo wiele zrobić i dla środowiska, i dla swojej kieszeni. Nie tylko od święta, ale i na co dzień.

Pamiętaj, by zakupy zawsze robić z głową. Im mniej kupisz, tym mniej później wyrzucisz. Nie tylko zaoszczędzisz pieniądze, bo zyska również środowisko naturalne. Fot. strefabiznesu.gp24.pl

Weź swoją torbęWybierając się do sklepu, warto wziąć ze sobą własną torbę, naj-lepiej z naturalnego materiału – bawełny lub lnu albo koszyk. Na pewno w dostępnej na rynku ofercie każdy znajdzie coś odpowiedniego dla siebie – torby mają zwyczajne uszy, ale i długie, dzięki którym nie trzeba dźwigać zakupów w ręce, bo siatkę można zawiesić na ramieniu. Współczesne torby są i gładkie, i kolorowe, i z nadrukiem. Ale najważniejsze, że są wielokrotnego użytku i wystarczają na lata. Po złożeniu mieszczą się w damskiej torebce czy męskiej kieszeni, a gdy się zabrudzą – można je po prostu uprać i znów z niej korzystać. Lepiej unikać jednorazowych torebek, zarówno papierowych, jak i z tworzywa. Jedne i drugie są szkodliwe dla natury. Pla-stikowe rozkładają się bardzo długo, do wyrobu papierowych wycina się lasy. Jeśli ma się przy sobie własną siatkę z tkaniny, unika się dylematu: lepsza plastikowa czy papierowa. Poza tym coraz sklepy każą sobie płacić za te „reklamówki”. Mając w co zapakować zakupy, za każdym razem oszczędza się kilkadzie-siąt groszy. Spróbuj policzyć, ile takich plastikowych torebek

Do wyboru do koloru – producenci toreb na zakupy prześcigają się w ofertach. Fot. zielonemigdaly.pl

„zaoszczędzisz” każdego dnia jeśli podziękujesz sprzedawcom, którzy uwielbiają w nie pakować praktycznie wszystko - ubrania, kosmetyki, książki, warzywa i owoce.

tańszy a smakuje tak samo. Pamiętaj, że im mniej opako-wań, tym lepiej dla środowiska. Przeciętny mieszkaniec Polski, wytwarza kilkaset kilogramów śmieci rocznie. Część z tego jest segregowana i powtórnie wykorzystywana jako surowiec.

A i to nie jest rozwiązaniem idealnym. Po co wytwarzać coś co z góry wiadomo, że będzie składowane na wysypisku? Może dało by się obejść bez części opakowań nic przy tym nie tracąc? Bez sensu jest wy-twarzać rzeczy, które kupujemy

Page 15: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 49

V

PoMorskI ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Są tanie, proste w użyciu i… bardzo szybko wyrzucane do kosza. Przyzwyczailiśmy się do wielu jednorazowych produk-tów, które używamy na co dzień. Czy warto?

Mowa o plastikowych sztućcach, papierowych serwet-kach, długopisach, maszynkach do golenia, zapalniczkach. Wydaje się, że nie potrafimy się już bez nich obejść. Gdyby-śmy jednak znów zaczęli korzystać z serwetek z materiału, wiecznego pióra i wkładów do długopisu i wymienialibyśmy żyletki zamiast całej maszynki, znacznie mniej odpadów trafiałoby do kosza. Lepiej kupić coś, co jest lepsze i choć nieco droższe, to ten wydatek i tak się zwróci, bo jest dokonywany rzadziej.

W sklepach kuszą nas też piękne miniopakowania jogur-tów, miniporcyjki deserów, pojedynczo pakowane ciasteczka. To dotyczy również np. wody mineralnej, rozlewanej do mniejszych butelek. Zwykle nie zastanawiamy się nad tym, że kupując wodę mineralną w butelce 1,5-litrowej zużyjemy mniej plastiku niż w trzech butelkach 0,5 litra. Poza tym większa wychodzi taniej. Ta sama prawidłowość dotyczy wielu innych produktów, głównie spożywczych i artykułów gospodarstwa domowego. Większe opakowania to mniej mniej ale i po prostu tańsze zakupy. W ten sposób zadbamy też o naszą planetę, bo byłaby mniej zaśmiecona. Poza tym jej zasoby byłyby znacznie lepiej wykorzystane.

(AMS)

Latające tacki

Kupujesz mięso, sery , owoce i warzywa ułożone na tackach i jajka zapakowane w plastikowe foremki? Wyglą-dają estetycznie, ale są wyko-nane z polistyrenu, odmiany tworzywa sztucznego, trudnego do przetworzenia. Dodatkowo jest bardzo lekkie i lubi sobie pofruwać z wiatrem, lądując na łonie natury.

Dlatego poszukaj alterna-tywy – po jajka możesz iść na targ z własnym koszem albo wybrać z półki te w wytła-czance ze sprasowanej masy papierowej.

Bez ulotekNa pewno niejeden raz

zdarzyło ci się wziąć ulotkę reklamową na ulicy lub w mar-kecie. To zwykle kartka papieru zadrukowana informacjami, które… zupełnie cię nie inte-resują. Chcąc uwolnić się od niej, dyskretnie wrzucasz ją do śmietnika, a jeśli nawet upy-chasz w kieszeni lub chowasz do torby, to prędzej czy później i tak trafi do kosza. Dlatego najlepiej ich nie brać. Mniej rozdanych ulotek to mniej wyprodukowanych ulotek, czyli mniej zużytego papieru. A ulotkarze i tak zarobią tyle samo – mają płacone za go-dzinę, bez względu na to, ile osób obdarują materiałami promocyjnymi.

ZAsTANÓW sIĘ

100 gotowych

kartek papieru wymaga

wycięcia 2-metrowego

drzewa, energii 50

żarówek i 50 litrów

wody.

Na 100 kartek

papieru z makulatury

wystarczają 2 gazety,

8 żarówek i 8 litrów

wody.

PAPIer W lICZBACH

Nietrafione prezenty

Pod choinką na pewno znajdą się kupowane w ostatniej chwili podarunki. Obdarowani nie zawsze bywają nimi zachwyceni…

Kolejne ciepłe skarpetki, krawat w znienawidzony wzór, gliniany wazonik, szkatułka na biżuterię czy książka, której na pewno nikt z domowników nie przeczyta. Pewnie coś z tej listy znajdzie się wśród gwiazdkowych upominków. Część z nich będą upchnięte w szufladach i szafach i przez lata przekładane z miejsca na miejsce. Inne – od razu trafią do kosza na śmieci. Ale wcale nie musi tak być! To, co jest nietrafionym prezentem dla nas, bo np. nigdy nie włożymy swetra z reniferem, innej osobie może sprawić wiele radości. Wszak o gustach się nie dyskutuje. Zastanówmy się więc, komu podarować taki nie-przydatny przedmiot, by nie trafił na składowisko odpadów. Coraz częściej takie niechciane podarunki są sprzedawane w Internecie na portalach aukcyjnych. Oczywiście należy całą akcję przeprowadzić w taki sposób, by darczyńca nigdy się o tym nie dowiedział.

Jednorazowe przekleństwo

Unikaj prezentów, z którymi darczyńca nie będzie wiedział, co ma zrobić. Pomyśl, zanim wybierzesz upominki dla najbliższych.

Fot. maximus.pl

Koniecznie bierz rozsądek na zakupy

Tanie, czyli gorsze?Starsi ludzie często powtarzają: biednego nie stać na tanie rzeczy. Ta prawda sprawdza się do dzisiaj i ma również zna-czenie dla natury. Jeśli kupimy niedrogie żelazko, za rok trzeba będzie wydać pieniądze na następne, bo tanie zwyczajnie się zepsuje. W ten sposób po pięciu latach w domu będzie jedno sprawne, a cztery wylądują na składowisku odpadów. Lepiej od razu kupić żelazko wyższej jakości, droższe, nawet kosztujące tyle, co pięć tanich. Wytworzy się w ten sposób mniej śmieci. Zasada ta dotyczy praktycznie wszystkich trwałych produktów – butów, które nie rozpadną się po miesiącu, toreb i plecaków, rowerów, sprzętu RTV i AGD.

Pamiętaj, by zakupy zawsze robić z głową. Im mniej kupisz, tym mniej później wyrzucisz. Nie tylko zaoszczędzisz pieniądze, bo zyska również środowisko naturalne. Fot. strefabiznesu.gp24.pl

i wyrzucamy do śmietnika. Ma to przecież również przełożenie na zasobność twojej kieszeni. Każda dodatkowa folia, ozdob-ne pudełeczko, sznureczek, wstążeczka, błyszczący nadruk ma wpływ na cenę.

Kupując proszki, płyny do kąpieli czy mycia, wybieraj te w większe, bo są tańsze i na dłużej wystarczą. Rzadziej wy-rzucisz butelkę po szamponie, a więc wyprodukujesz mniej odpadów.

Sprawdzaj też skład ko-smetyków. Z czasem wszystkie szampony, płyny i sole do kąpieli przedostaną się wraz ze ściekami do kanalizacji. Następnie będą one musiały być unieszkodliwione w oczyszczal-niach ścieków. W przypadku kosmetyków, ważne jest rów-nież to, by nie były testowane na zwierzętach, bo przyczyniasz się do ich cierpienia.

Ale jeśli już kupujesz opako-wane artykuły,

zanim je wyrzucisz – pomyśl. Może w pudełku po butach

zmieści się kolekcja rzadziej używanych płyt CD, w kubkach po jogurcie możesz przygotować rozsadę ziół, słoik po dżemie wykorzystać do przechowywa-nia długopisów i kredek? Jeśli masz wyobraźnię, podpowie ci ona dużo więcej rozwiązań.

Oczywiście, bycie świado-mym konsumentem ma pewne wady. Możesz odczuwać pewien dyskomfort, bo kupowane luzem

ekologiczne warzywa brudzą ręce i siatki, podczas gdy sąsiad wy-pakuje w tym czasie elegancko umyte, idealnie równe ziemniaki i marchewkę z plastikowych tore-bek… Możesz również narzekać, że poszukiwanie informacji o ekologicznych produktach zabiera czas. Ale ten wysiłek na pewno się opłaci. Na przykład kupując przyjazne dla natury urządzenia, choć kosztują trochę więcej, są zdecydowanie tańsze w eksploatacji.

Anna Szade

Page 16: Pomorski Ekolog 15

nr 47 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VIII

NIE truj sąsIada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Przez nasze płuca każdego dnia przepływa 15 tys. litrów powietrza. Nic dziwnego, że zanieczyszczenia, które wdy-chamy wraz z nim, mogą nam szkodzić. Naukowcy zaobser-wowali, że w zadymionych miastach dużo częściej wy-stępują niewydolność dróg oddechowych i bóle głowy. Mieszczuchy częściej chorują też na astmę.

Wciąż czekamy na prace uczniów pomorskich szkół podstawowych.

Trwa konkurs na plakat ilustrujący hasło „Nie truj sąsia-da”. Adresujemy go do uczniów szkół podstawowych z całego regionu. Można startować in-dywidualnie, ale zapraszamy do udziału także całe klasy i re-prezentantów poszczególnych placówek.

Prace mogą być wykonane dowolną techniką plastyczną. Li-czy się pomysł, bo najlepsza praca zostanie opublikowana w katalo-gu, podsumowującego cykl "Nie truj sąsiada", który ukaże się 12 stycznia 2011 r. Chcemy ją rów-nież wykorzystywać w kolejnych publikacjach, przygotowywanych w ramach prowadzonej edukacji ekologicznej.

Przewidujemy również nagrody dla najlepszych, bo nadesłane plakaty oceni jury.

Na prace czekamy do 17 grudnia. Można je przesyłać pod adres naszej redakcji w Malborku: ul. Sikorskiego 13, 82 200 Malbork. (AMS)

To dlatego do atmosfery przedostają się pyły zawie-rające metale ciężkie, tlenek węgla, tlenki azotu, cyjano-wodór i rakotwórcze związki – dioksyny i furany. Same tylko dioksyny to jedne z naj-groźniejszych substancji jakie znamy – bo mogą uszkodzić płód i wywołać raka. A za-nieczyszczenia z domowych kominów słabo się rozprze-strzeniają. Przy niekorzyst-nych warunkach pogodowych i zwartej zabudowie często po

prostu ponownie trafiają do mieszkań.

W gospodarstwach do-mowych można spalać tylko czyste (niezanieczyszczone chemikaliami i impregnatami) drewno. Nie wolno palić mebli, opakowań plastikowych, karto-nów po mleku i sokach, butów, odzieży itp.

- Jedynym ratunkiem jest świadomość ekologiczna, która przegrywa, niestety, z rachun-kiem ekonomicznym. Problem wynika ze stosowania złej

tO WaŻNE. Niska emisja to spaliny, które wydobywają się z niskich kominów, głównie 10-20 metrowych, czyli z domów jednorodzinnych, kamienic i małych kotłowni. Zawierają one więcej zanieczyszczeń niż spaliny kotłowni przemysło-wych. Najgorsze jest to, że nikt tej emisji tak naprawdę nie kontroluje. Tymczasem emi-tują one bardzo szkodliwe dla zdrowia substancje. Nie tylko je wdychamy, bo jeśli opadają na ziemię, przedostają się do wody i roślin, zgodnie z zasadą, że „w przyrodzie nic nie ginie”.

Niska emisja od dawna jest w centrum uwagi nie tylko ekologów. Plan działań napraw-czych dla Pomorza zawarty jest m.in. w programach ochrony powietrza Pomorza, które zosta-ły uchwalone przez samorząd województwa. Podstawowy wniosek jest wspólny dla całego regionu: w miastach należy podłączać budynki wielorodzin-ne ogrzewane indywidualne do miejskich sieci ciepłowniczych lub wymienić piece na gazowe

lub takie, w których można palić ekologicznym paliwem.

Ciepłownicy chętnie za-opatrywaliby w ciepło całe kwartały starych kamienic. Ale modernizacja ogrzewania łączy się z wydatkami, które muszą ponieść przyszli klienci. Jednak większość mieszkań z piecami już dawno należy do prywat-nych właścicieli, a ci nie zawsze chcą lub mogą ponieść koszty związane z podłączeniem do centralnego ogrzewania.

W tym mogą pomóc lokalne władze, przystępując do opraco-wania programu ograniczenia ni-skiej emisji, którego celem będzie ochrona zdrowia mieszkańców. A że na zdrowiu oszczędzać się nie powinno, w miejskich bu-dżetach można wygospodarować pieniądze na dofinansowanie wymianę pieców na ekologiczne. Wkrótce samorządy znów będą mogły dofinansować wymia-nę pieców na ekologiczne. Od początku 2010 r. nie jest to możliwe. Co ważne, na mocy znowelizowanych przepisów, o dotację z miejskiej kasy będzie

tO CIEKaWE

NasZ KONKursNamaluj plakat

Płuca czują

Niska emisja jest szczególnie uciążliwa w sezonie grzewczym. Wtedy z tysięcy palenisk domo-wych do atmosfery przedostają się tony zanieczyszczeń. Nie chodzi tylko o „gryzący” dym, bo niektórych groźnych dla nas substancji po prostu nie widać gołym okiem. Ale problem jest ogromny – według europejskich raportów, w Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza umie-ra rocznie ok. 28 tys. osób. To najwięcej spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej.

(AMS)

Zimą gorzej

Piece na celownikuSpecjaliści alarmują: za to, co dzieje się z powietrzem w miastach odpowiedzialna jest przede wszystkim emisja niebezpiecznych związków pochodzących z indywidualnych pieców opalanych głównie węglem.

Jakość powietrza zależy od ciebie

95 proc. Tyle kamienic na tczewskiej starówce ma prywatnych właścicieli. Z tego prawie nikt nie jest podłączony do centralnego ogrze-wania.

Kominy w centrach miast uznawane są za główne źródło niebezpiecznych dla zdrowia zanieczyszczeń powietrza. Fot. Anna Szade

Sprawdź u siebieWiele samorządów finansowało wymianę źródeł ciepła z tradycyjnych na ekologiczne. Wypłacanie dotacji musiało zostać wstrzymane. Wymusiła to nowa ustawa o finansach publicznych, na mocy której zniknęła możliwość dofinan-sowania małych inwestycji ekologicznych. Istniały specjalne programy, dzięki którym można było otrzymać dotację na ten cel. Gdy prawo zostanie już zmienione, sprawdź, co dzieje się w twojej gminie, nim zdecydujesz się na instalację pieca przyjaźniejszego dla środowiska.

Jeśli masz w domu piec, nigdy nie wrzucaj do niego śmieci!

Spalanie odpadów to najgorszy z możliwych sposobów ogrzewania domu czy mieszkania. Choćby dlatego, że domowy piec nie jest do niego przystosowany. Osiąga się w nim temperaturę od 200 do 500 stopni Celsjusza. To stanowczo za mało, by skutecznie spalić śmieci.

mógł ubiegać się każdy właściciel mieszkania.

Dotacja z budżetu gminy na wymianę źródła ogrzewania tak naprawdę nie jest niczym nowym. Takie działania od lat prowadziło wiele pomorskich samorządów.

M.in. władze Kwidzyna i Staro-gardu Gdańskiego realizowały własne program likwidacji niskiej emisji. W ten sposób ograniczano stopniowo liczbę groźnych dla środowiska i zadymiających całą okolicę źródeł ciepła w miastach. Samorządowcy, przekazując dota-cje na wymianę pieców lub przyłą-

cza do sieci ciepłowniczych, liczyli nie tylko na efekty ekologiczne całego przedsięwzięcia. Jednym ze skutków walki z zadymieniem miasta było również zażegnanie konfliktów sąsiedzkich. To, co leci z komina sąsiada, często bywa przedmiotem sporów.

Anna Szade

jakości paliw do spalania, ale i wszelkich odpadów z gospo-darstw domowych. Jedynie mówienie ludziom, że sami siebie trują i jakie to niesie za sobą konsekwencje, może w jakimś stopniu ograniczyć niską emisję – mówi Bogusława Luterek, naczelnik Wydzia-łu Środowiska i Rolnictwa w Starostwie Powiatowym w Malborku. - Jeśli uda się nam udowodnić, że ktoś pali niedo-zwolonym paliwem, możemy nałożyć na niego karę.

(as)

Do domowego paleniska nigdy nie wrzucaj śmieci.

W ten sposób trujesz siebie i powietrze. Fot. Archiwum

Page 17: Pomorski Ekolog 15

nr 45 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VI

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

TO WAŻNE. Przystępując do Unii Europejskiej, nasz kraj zo-bowiązał się do ograniczenia ilości odpadów, które trafiają bezpośrednio na wysypiska.

W Polsce w ciągu roku po-wstaje ponad 11 milionów ton odpadów. Z tej gigantycznej góry śmieci przetwarzanych jest zaledwie nikłe 5 proc. Tymczasem zgodnie z naszymi zobowiązaniami wobec UE, od 2013 r. na wysypiska trafiać ma najwyżej połowa odpadów. Natomiast druga połowa ma być przerabiana na surowce wtórne albo spalana.

Na razie niewiele udało się zrobić w tym zakresie. Jak

wyliczyli eksperci, w tym roku zmniejszyliśmy ilość śmieci wyrzucanych na wysypiska za-ledwie o 8 proc., a powinniśmy o 25 proc. Wątpliwe więc, czy zdążymy wypełnić unijne zale-cenia. A to oznacza, że czekają nas słone kary za to, że dotąd nie potrafiliśmy sobie skutecznie poradzić z problemem odpadów. Od 16 lipca Komisja Europejska liczy nam grzywnę sięgającą 40 tys. euro dziennie. To ma zmobilizować polskie władze do działania. Tym bardziej, że od 2013 r. stawka może być znacznie wyższa – każdy dzień zwłoki może nas kosztować nawet 250 tys. euro.

(AMS)

W GMINACH. W wielu do-mach nie wrzuca się wszyst-kiego do jednego kosza na śmiec i . Obok pojemnika rośnie sterta przeczytanych gazet i ulotek, odstawiamy opróżnione plastikowe butelki po napojach i szklane słoiki po przetworach. Co się później z nimi dzieje?

W Kwidzynie tak wyselek-cjonowane odpady zbierane są do oddzielnych pojemników nim trafią do Zakładu Utylizacji Odpadów w Gliwie Małej. Posortowane śmieci groma-dzone są albo w specjalnych pojemnikach, albo w workach, które sprawdzają się w domkach jednorodzinnych. Podobnie jest np. w Starogardzie Gdańskim, który szykuje się do budowy nowoczesnego składowiska odpadów.

Powoli rozwija się selektyw-na zbiórka w Malborku, gdzie ustawione są pojemniki na szkło, papier i plastik. Tczew na razie uczy swoich miesz-kańców segregacji. Za dwa, dwa i pół roku będą zmuszeni wybierać ze swoich koszy wszystko, co da się zagospoda-rować. Tczewianie, podobnie jak mieszkańcy ponad 20 innych gmin w regionie, będą dostarczać swoje śmieci do nowoczesnego zakładu, który powstanie w ramach tczew-skiego Regionalnego Systemu

Wspólnotowe ograniczenia na składowiskach

Lekką ręką wyrzucamy śmieci wprost na wysypisko, tymczasem zgodnie z normami unijnymi, powinniśmy stopniowo ograniczać ilość trafiających tam odpadów. Fot. Archiwum

Jak radzimy sobie z segregacjąPowoli uczymy się wyjmować z pojemnika szkło, plastik, papier, bioodpady. Selektywna zbiórka odpadów – na różną skalę – prowadzona jest w większości pomorskich miejscowości.

300 kgTyle śmieci w ciągu roku produkuje statystyczny mieszkaniec naszego regionu.

Śmieciowe doświadczeniaW Gdańsku, oprócz tradycyjnego systemu segregacji odpa-dów, od 1 kwietnia tego roku mieszkańcy niektórych dzielnic oddzielają śmieci suche od mokrych, czyli m.in. wszystkie kuchenne odpadki, które ulegają biodegradacji. Od stycznia 2012 r. taki sposób selekcji śmieci ma objąć całe miasto. To na razie jedyne miejsce na Pomorzu, w którym wprowadzono śmieciowy system dualny na taką skalę. Kompostowane są również bioodpady pochodzące z miejscowości należących do Komunalnego Związku Gmin Dolina Redy i Chylonki, czyli Gdyni, Redy, Rumi, Wejherowa, Sopotu, Kosakowa i Szemu-du. Ale do kompostowni halowej, która działa w zakładzie unieszkodliwiania odpadów EKO DOLINA, trafiają odpady wyodrębnione tam z innych domowych śmieci, a nie przez samych mieszkańców.

Gospodarki Odpadami. Tam-tejsza firma komunalna pozy-skała ok. 150 mln zł z funduszy unijnych na ten cel.

(AMS)

Segregacja odpadów w naszym regionie dopiero raczkuje. Tymczasem powinniśmy dość szybko się jej nauczyć w trosce o środowisko. Fot. Anna Szade

Na metalDo pojemników na metal można wrzucać:• puszki aluminiowe oraz z blachy stalowej,• naczynia do gotowania,• metalowe narzędzia,• drobny złom,• folię aluminiową,• pokrywki ze słoików,• kapsle z butelek oraz metalowe nakrętki.

Przed wrzuceniem można taki metalowy śmieć dobrze zgnieść. Tak można postępować z aluminiowymi puszkami po napojach. Wówczas zajmują dużo mniej miejsca w pojemniku.

Nie wrzucamy tam:• opakowań po aerozolach,• baterii, • puszek po farbach,• opakowań po lekach,• opakowań po olejach przemysłowych,• sprzętu AGD.

Na lekiPrzetermino-

wane leki trakto-wane są jak odpa-dy niebezpieczne. Nie wolno ich wyrzucać do zwy-kłego pojemnika na śmieci czy wy-lewać do zlewu, by to, z czego się składają, nie trafiło do gleby czy wód gruntowych. Leki to przede wszystkim wiele związków chemicznych, które po terminie do przydatności stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia a nawet życia, szczególnie najmłodszych.

Nieprzydatne lub przeterminowane medykamenty można wrzucić do pojemników, które są ustawione w wielu aptekach.

Na baterieBaterie po zużyciu stają się

odpadami niebezpiecznymi dla środowiska. Zawierają metale cięż-kie: ołów, kadm, rtęć, lit. Dlatego nie powinny trafiać na wysypiska razem z innymi śmieciami, bo mogą doprowadzić do skażenia gleby lub wód gruntowych. Stamtąd, poprzez łańcuch pokarmowy, mogą one trafić do organizmu człowieka, powodując poważne konsekwencje zdrowotne.

Rozejrzyj się dookoła – w większych sklepach i w szkołach są ustawione specjalne pojemniki, do których można całkowicie za darmo wrzucać zużyte baterie i akumulatorki.

(AMS)

Instrukcja do kosza

Page 18: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 45

VII

pomorski ekolog

TO CIEKAWE

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Na plastikDo pojemnika na plastik wrzucamy:• puste butelki po napojach,• opróżnione opakowania po chemii gospodarczej, czyli np. po szamponach i płynach,• czyste torby i worki foliowe.Przed wyrzuceniem dobrze jest dokładnie opróżnić butel-ki, a nawet przemyć je wodą. Koniecznie odkręcić nakrętkę. A także zgnieść butelki – zajmują wów-czas zdecydowanie mniej miejsca.

Nie wrzucamy:• tłustych i zabrudzonych tworzyw plastikowych, • metalowych puszek po konserwach,• pojemników po farbach i lakierach,• opakowań po lekarstwach,• klisz fotograficznych i rentgenowskich,• opakowań po margarynach. • opakowań po środkach owado- i chwastobójczych,• zabawek.

Na papierDo kosza przeznaczonego na papier możemy wrzucać:• papier,• gazety,• książki w miękkich okładkach lub po usunięciu twardych,• katalogi, prospekty i ulotki,• tekturę, • worki papierowe i papier pakowy.

Nie wrzucamy tam:• zatłuszczonego papieru,• opakowań z jakąkolwiek za-wartością,• opakowań po proszkach do prania,• papieru lakierowanego lub foliowanego z folderów rekla-mowych,• kalki,• opakowań wielomateriałowych, czyli np. kartoników po sokach czy mleku,• jednorazowych pieluch.

Na szkłoDo pojemników przeznaczonych do szkła możemy wrzucać:• czyste butelki i słoiki,• inne szklane opakowania, zarówno kolorowe, jak i białe, np. po kosmetykach.

Nie powinniśmy tam umieszczać:• wyrobów fajansowych i porcelanowych,• opakowań po lekach,• kawałków luster, • szkła zbrojonego i technicznego, • szklanek, kieliszków, naczyń żaroodpornych, • szkieł z okularów, • żarówek, świetlówek i kineskopów.

(AMS)

Instrukcja do koszaŚmieciu, rozłóż sięW przyrodzie jednorazowa

papierowa chusteczka rozkłada się przez trzy miesiące, zapałka przez sześć miesięcy, guma do żucia przez pięć lat, puszka przez 200 lat, a plastikowa butelka od 100 do 1000 lat. Ale jeśli odzyskamy i przetworzymy plastik, to będzie z niego można zrobić wąż do podlewania, meble ogrodowe, podeszwy do butów, piankę do wypełnienia poduszek czy kurtek. Nawet bluza z polaru powstaje z udzia-łem odzyskanych butelek po wodzie.

Kupujemy…odpady

Wychodząc ze sklepu, siatki mamy wypełnione opakowa-nych produktów żywnościo-wych. Mamy w nich konserwy w metalowych puszkach, tek-turowe pudełka ze słodyczami, słoiki z dżemem, kartony z mle-kiem i sokami… Te wszystkie opakowania trafiają najczęściej na śmietnik. Co roku każda rodzina może kupić nawet 3,5 tys. opakowań, czyli dziennie ok. 10.

Pierwszy kosz Wszys tko zaczę ło s i ę

w 1883 r. we Francji. Prefekt departamentu Sekwany, Eugene Poubelle, wydał rozporządzenie dotyczące składowania śmieci i sprzątania ulic. Zobowią-zał zarządców budynków do umieszczania śmieci w po-jemniku nowego rodzaju. Tak narodził się śmietnik. Wymagał on segregacji odpadów.

Nie wyrzucaj.Używaj!Nie powinniśmy wszystkie-

go wyrzucać, istnieje bowiem recykling domowy. Słoiki moż-na wykorzystać jako pojemniki w kuchni, opakowania po jogur-tach mogą służyć jako doniczki dla małych roślin, w pudełkach po butach zmieści się kolekcja zdjęć czy płyt kompaktowych. Możliwości powtórnego użycia wielu przedmiotów są praktycz-nie nieograniczone.

(AMS)

WAŻNE. Powinniśmy przy-zwyczajać się do segregowania odpadów „po nowemu”, czyli dzieląc je na suche i mokre. W ten sposób łatwiej będzie poddawać je dalszemu prze-twarzaniu.

Jeśli z kosza wyjmiemy szkło, plastik, papier, metal i bioodpady, okaże się, że… prawie nic w nim nie zostanie. Gromadząc oddzielnie śmieci suche, sprawimy, że pozostaną one czyste i będą podlegały dalszej segregacji i zagospodaro-waniu. Odpady suche to: puszki metalowe, kartony po mleku i sokach, pojemniki z reszt-kami jedzenia, pojemniki po kosmetykach, tubki po paście do zębów, fajans, pampersy, tekstylia. Ale także wszystkie śmieci, które są segregowane od lat, czyli papier, szkło i plastiki. Te ostatnie można będzie nadal

Odpady ulegające biode-gradacji to ok. 70 proc. tego, co wyrzucamy do kosza. Właściwie nie są to odpady, bo po prostym kilkumiesięcznym składowaniu można zwracać je glebie w posta-ci znakomitego nawozu. O tym doskonale wiedzą działkowcy, którzy mają w swoich ogródkach kompostowniki i tam gromadzą wszelkie roślinne resztki.

Jednak przede wszystkim bioodpady trafiają na składo-

wiska. W ten sposób zatruwa-my środowisko. Samorzutna fermentacja beztlenowa odpa-dów biodegradowalnych, która występuje na wysypiskach, oznacza emisję do atmosfery głównie metanu. To gaz dużo gorszy w skutkach dla ocie-plenia klimatu niż dwutlenek węgla. Tymczasem, jeśli będzie-my takie odpady kompostować i poddawać kontrolowanemu procesowi rozkładu, to powsta-

nie głównie dwutlenek węgla a nie metan.

Zgodnie z unijną dyrektywą, powinniśmy ograniczać ilość od-padów ulegających biodegradacji składowanych na wysypiskach. Przede wszystkim ze względu na środowisko. Ale sprawa ta ma również aspekt finansowy. Jeśli nie osiągniemy wskaźników określonych w dokumentach Unii Europejskiej, będziemy karani.

Anna Szade

Śmieci suche, śmieci mokre

W domu można segregować odpady, zbierając je do kolorowych wor-ków. Ten prosty sposób na pewno opanują wszyscy domownicy.

Fot. Archiwum

Bioodpady szkodzą naturzeResztki roślin pochodzące z ogródków, odpadki kuchenne i spożywcze z domów, restauracji i sklepów oraz z zakładów przetwórstwa nie powinny trafiać na wysypisko. Choć są naturalne, to rozkładając się, są groźne dla środowiska.

Kuchenne odpadki nie powinny trafiać na składowisko, bo gdy się tam rozkładają, do atmosfery emitowany jest metan. Fot. Archiwum

wrzucać do oznakowanych pojemników.

Gdy będziemy zbierać w innym pojemniku śmieci mokre, zostaną one poddane kompo-stowaniu. To wszelkie resztki żywności, obierki z owoców i warzyw, fusy po kawie i herbacie, skorupki po jajkach i orzechach, zużyte ręczniki papierowe i

chusteczki higieniczne, mokry i zabrudzony papier bez dodat-ków innych materiałów, czyli np. folii, trawa, zgrabione liście, rośliny i ziemia po kwiatach, po-piół z pieców i kominków, kurz z odkurzaczy. A także wszystkie inne odpady, które mogłyby pobrudzić suche śmieci.

(as)

Page 19: Pomorski Ekolog 15

nr 41 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

IV

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

DoBre WZorCe. Pierwsza w kraju biogazownia rolnicza powstała na Pomorzu. W 2005 r. zbudowała ją przechlewska spółka Poldanor SA, producent trzody chlewnej w powiecie człuchowskim.

Pierwsza biogazownia Pol-danoru została wybudowana w Pawłówku, a kolejne powstały w Płaszczycy i Kujankach. Uruchomiona w 2009 r. bioga-zownia w Koczale jest czwartą pomorską inwestycją tej spółki, piąta powstała w tym roku w Nacławiu w województwie za-chodniopomorskim. Wszystkie traktowane są jako inwestycje proekologiczne.

- Budowa b iogazowni rolniczych wynika z reali-

zowanej przez nas misji. Jej bardzo istotnym elementem jest przyczynianie się do po-lepszania stanu środowiska w obszarze naszego działania, czyli w rolnictwie, poprzez wprowadzania nowoczesnych i przyjaznych dla otoczenia technologii. W latach 2011-13 planujemy budowę kolejnych sześciu o łącznej mocy ok. 7 MW. W rezultacie, prawie przy każdej naszej fermie hodow-lanej powstanie biogazownia – mówi Grzegorz Brodziak, prezes Poldanor SA.

Wyprodukowana w nich energia odpowiadać będzie zapotrzebowaniu energetycz-nemu dla około 35-40 tys. gospodarstw.

(as)

koNTroWersJe. Część Po-morzan z niechęcią spogląda na plany budowy biogazowni w pobliżu swoich domów. Tak jest na przykład w Malborku.

Firma, która chce usytuo-wać instalację biogazową na pograniczu Malborka i gmi-ny Malbork, natknęła się na znaczący opór. Część miesz-kańców obawia się brzydkich zapachów ulatniających się z biogazowni. Ich zdaniem, odór może pojawić się nie tylko przy wytwarzaniu biogazu, ale także podczas transportu odpadów, które mają trafiać do biogazow-ni oraz podczas składowania odpadów pofermentacyjnych. Dlatego uznali, że będzie to zbyt kłopotliwe sąsiedztwo.

Choć przedsięwzięcie miało być realizowane poza miastem, przeciwników mocno wspiera malborski samorząd, który powiedział stanowcze „nie” dla tej inwestycji, bo uznał, że może uprzykrzyć życie całej okolicy.

Wartość biogazowni, która mogłaby zostać zrealizowana w gminie Malbork, szacuje się na ok. 30 mln zł. Ma mieć moc 2 MW, a jej właściciele chcą również produkować ciepło i energię elektryczną. Na razie plany realizacji przedsięwzięcia zależą od decyzji Samorządo-wego Kolegium Odwoławcze-go w Gdańsku, dokąd trafiła sprawa.

(AMS)

ANAliZA. Biogaz, w tym biogaz rolniczy, wciąż jest s ł abo wykorzys tywanym źródłem energii produko-wanym z biomasy. Szacuje się, że w naszym regionie wykorzystanie ekologicznych źródeł energii wynosi obec-nie zaledwie kilka procent. Władze województwa chcą to zmienić, dlatego już kilka lat temu uznały, że biogazownie rolnicze powinny być umiesz-czone na liście przedsięwzięć priorytetowych.

Produkcja biogazu z od-chodów i odpadów rolniczych przyczynia się do redukcji za-wartych w nich zanieczyszczeń oraz pozwala na uzyskanie wysokoenergetycznego źródła energii odnawialnej w postaci biogazu rolniczego. W naszym regionie znajdują się 133 go-spodarstwa hodowlane, w oparciu o które można zasto-sować nowoczesne technologie produkcji biogazu. Potencjał produkcji biogazu, możliwy do uzyskania z odchodów zwierzęcych pochodzących z większych ferm szacuje się na ok. 217 mln m sześc. w ciągu roku

Instalacje biogazowe po-winny powstawać tam, gdzie znajdują się fermy drobiu, trzody chlewnej i bydła.

Pierwsza w regionie

Poldanor SA zasłynął z budowy pierwszej w kraju biogazowni rolniczej. Źródło: poldanor.com.pl

Woń z sąsiedztwa

Pomorze ma duży potencjałW ciągu najbliższych 15 lat w naszym regionie może zostać zbudowanych nawet 150 biogazowni. Taki program inwestycyjny został zapisany w dokumencie „Aktualizacja Regionalnej Strategii Energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych do roku 2025”.

Źródło: woj-pomorskie.pl

Strategiczne powiatyAnaliza wielkości potencjalnych zasobów produkcji biogazu w woj. pomorskim wykazała, że najlepszymi powiatami do lokalizacji biogazowni są:• powiat człuchowski – 14 gospodarstw hodowlanych trzody chlewnej powyżej 2000 sztuk,• powiat malborski – 10 gospodarstw hodowli bydła (powyżej 200 szt.) oraz trzy hodowle trzody chlewnej (powyżej 2000 szt.),• powiat starogardzki – 10 dużych gospodarstw hodowlanych trzody chlewnej,• powiat tczewski – cztery gospodarstwa hodowli bydła i siedem gospodarstwa hodowli trzody,• powiat bytowski – pięć hodowli bydła i sześć gospodarstw hodowli trzody chlewnej,• powiat słupski – pięć gospodarstw hodowli bydła i siedem gospodarstw hodowli trzody chlewnej.

- Optymalnym rozwiąza-niem, uwzględniającym lo-gistykę dostawy surowców, jest utworzenie biogazowni scentralizowanych lub sieci współpracujących z sobą mniej-szych biogazowni, przetwarza-jących i utylizujących odpady produkcyjne z terenów o dużym zagęszczeniu gospodarstw ho-dowlanych – uważa inż. Teresa Jakubowska z Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzę-du Marszałkowskiego Woje-wództwa Pomorskiego.

Anna Szade

Źródło: woj-pomorskie.pl

Page 20: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 41

V

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

pomorski ekolog

Różne powodyW zależności od kraju, róż-

ne bywają powody budowania biogazowni. W Indiach i Chi-nach służy do wytwarzania energii na potrzeby oświetlania i gotowania. Inaczej jest w Eu-ropie Zachodniej, gdzie istnieje nacisk na rozwijanie energii odnawialnej, jako alternatywy dla tradycyjnych źródeł, uzna-wanych za bardziej szkodliwe dla środowiska naturalnego. Dla tamtejszych rolników, którzy budują i eksploatują bioga-zownie, oznaczają one przede wszystkim stały dochód.

Dwa w jednym

Obornik, czyli kłopotli-wy produkt uboczny hodowli zwierząt, może służyć nie tylko do nawożenia pól uprawnych. To doskonałe źródło bioga-zu. Wykorzystanie go w ten sposób nie oznacza, że nie można zastosować go ponow-nie. Wręcz przeciwnie, jeśli trafi do biogazowni, wcale nie pomniejszy to jego właściwości jako doskonałego nawozu. Nikt więc na tym nie straci, a wręcz przeciwnie – zyska. Bo z jednej strony wyprodukowana zosta-nie energia, z drugiej – po prze-tworzeniu nadal może służyć do wzbogacenia gleby w składniki pokarmowe.

Gaz na drodzeBiogaz może zostać stać się

atrakcyjnym i czystym pali-wem do napędzania silników. Niektóre kraje poddają go obróbce, polegającej głównie na oczyszczeniu, a następnie sprężają i zużywają w pojaz-dach. Technologia ta przyjęła nazwę CNG.

W Szwecji z biogazu korzy-sta nawet komunikacja miejska. W jednej z miejscowości na pół-nocy kraju jeżdżą dwunastome-trowe autobusy niskopodłogowe z napędem na sprężony gaz, pozyskiwany jako produkt ubocz-ny w procesie utylizacji odpadów komunalnych. Co ciekawe, pojaz-dy szwedzkiemu przewoźnikowi dostarczyła polska firma.

(AMS)

WARTO WIEDZIEĆ. Produk-cja biogazu to bardzo skom-plikowany proces, w wyniku którego powstaje plany gaz pochodzenia organicznego. Dużo prostsze są surowce, tzw. substraty, których używa się w biogazowni.

Trafiać tam mogą rośliny energetyczne - kukurydza, pszenżyto, pszenica, jęcz-mień, rzepak, lucerna, burak pastewny, burak cukrowy, ziemniak, ale również słoma,, odchody zwierzęce – gno-

jówka, gnojowica, obornik, odchody drobiu, opady prze-mysłu rolno – spożywczego, w tym np. poubojowe czy cukrownicze, a nawet odpady komunalne.

To oznacza, że za jednym za-machem, realizując inwestycję, rozwiązujemy problem, co robić z odpadami z różnych źródeł, które na dzisiaj w większości trafiają na tradycyjne składo-wiska lub muszą być poddane kosztownej utylizacji.

(AMS)

TO WAŻNE. Biogaz należy do odnawialnych źródeł energii (OZE) cieszących się sporym wsparciem Unii Europejskiej.

Polityka Wspólnoty ma ścisły związek ze światową strategią przeciwdziałania zmianom klima-tycznym oraz ograniczania emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych do atmosfery. Wszystko dlatego, że – zdaniem ekspertów - pozyskiwanie ener-gii w biogazowniach rolniczych rozwiązuje problem składowania odpadów, ograniczając jedno-

cześnie przedostawanie metanu do atmosfery ze swobodnie skła-dowanych odpadów.

Jeśli jesteś zainteresowany produkcją zielonej energii, możesz poszukać wsparcia finansowego z UE. W województwie pomorskim w Regionalnym Programie Opera-cyjnym przewidziano Działanie 5.4 Rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych. Dotacja może wynieść do 75 proc. kosztów inwestycji, przy czym wartość przedsięwzięcia nie może być niższa niż 1 mln zł.

Pieniędzy można szukać w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (obowiązuje dla całego kraju), w którym przewidziane są na-stępujące działania: • Działanie 9.1: Wysokosprawne wytwa-rzanie energii, • Działanie 9.4: Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, • Działanie 9.5: Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych, • Działanie 10.3: Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii.

(AMS)

TeCHNologiA. Wiele wska-zuje na to, że tego instalacje biogazowe, choć na razie wciąż mało w Polsce rozpowszechnio-ne, powinny zostać docenio-ne. Tym bardziej, że zgodnie z przepisami, które obowiązują w Unii Europejskiej, składo-wanie odpadów organicznych może odbywać się jedynie w sposób zabezpieczający przed niekontrolowanymi emisjami metanu. Dlatego odchody zwie-rzęce muszą być poddawane fermentacji, a gaz powstają-cy na wysypiskach – spalany w pochodni lub w instalacjach energetycznych.

Biogaz, który jest wykorzy-stywany do celów energetycz-nych może powstawać w wy-

niku fermentacji odpadów organicznych na wysypiskach śmieci, odpadów zwierzęcych w gospodarstwach rolnych lub osadów ściekowych w oczysz-czalniach. Jak tłumaczą spe-cjaliści, szybkość rozkładu materii organicznej zależy od szeregu czynników. Na przebieg procesu fermentacji korzystnie wpływa utrzymanie stałej wysokiej temperatury, wysokiej wilgotności (powyżej 50 proc.), korzystnego pH (po-wyżej 6,8) oraz ograniczenie dostępu powietrza. Biogaz powstający w wyniku fermen-tacji beztlenowej składa się w głównej mierze z metanu (od 40 do 70 proc.) i dwu-tlenku węgla (około 40-50

To ciekawe

Z wielu źródeł Unia zielonej energii

Jak powstaje biogaz?Jedna biogazownia może jednocześnie produkować prąd, ogrzewać i jednocześnie – utylizuje odpady. Taką skutecznością nie może pochwalić się żadne inne odnawialne źródło energii.

Zielone plusyEksperci widzą głównie zalety wynikające ze stosowania instalacji biogazowych, akcentując przede wszystkim to, że są one źródłem zielonej energii. To również skuteczny sposób na ogra-niczanie emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie metanu. Produkcja biogazu wpływa również na obniżenie kosztów składowania odpadów. Nie bez znaczenia jest również fakt, że zapobiega się w ten sposób zanieczyszczeniom gleb oraz wód gruntowych i rzek i zbiorników wodnych. Eliminuje się również brzydkie zapachy, które – niczym całun – otaczają większość miejsc, w których gromadzone są odpady organiczne.

Magia chemiiBiogaz powstaje w procesie beztlenowej fermentacji odpadów organicznych, podczas której są one rozkładane są przez bakterie na związki proste. W procesie fermentacji beztlenowej do 60 proc. substancji organicznej zamienianej jest w biogaz. Przy temperaturze 32-35 stopni Celsjusza pracują bakterie mezofile, a fermentacja trwa 18-38 dni. Jeśli temperatura jest wyższa 52–55 stopni Celsjusza (działają bakterie termofilne) – proces może trwać 14-16 dni.

To schemat działania biogazowni rolniczej, w której do produkcji biogazu używane są głównie odchody zwierzęce i kiszonka z kukurydzy. Źródło: eco-watt.pl

proc.), ale zawiera także inne gazy, m. in. azot, siarkowodór, tlenek węgla, amoniak i tlen.

Do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej może być wykorzystywany biogaz za-

wierający powyżej 40 proc. metanu.

Anna Szade

Page 21: Pomorski Ekolog 15

nr 43 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VIII

NIE truj sąsIada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

500 złTyle możesz stracić z portfela, jeśli zo-staniesz przyłapany na paleniu śmieci. Gdy sprawa trafi do sądu, możesz zostać ukarany nawet 5 tys. zł.

Twój piec nie śmietnik

Nie wolno palić starych mebli, ponieważ zawierają szkodliwe kleje, farby i powło-ki, z których podczas spalania wydzielają się szkodliwe sub-stancje. Do ognia nie można także dokładać śmieci – np. plastikowych opakowań czy torebek, butów, ubrań, resztek wełny czy skór. Nie chodzi tylko o nieprzyjemny zapach, który czuć w powietrzu. Palenie odpadów w niskich temperaturach, czyli od 200 do 500 stopni Celsjusza, a właśnie takie osiągają domowe piece, sprawia, że do atmosfery przedostaje się wiele trucizn. Nie tylko pyły zawierające me-tale ciężkie, ale także tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, dwutlenek siarki, cyjanowodór i chlorowodór. Wraz z dymem, z komina mogą wydobywać się również rakotwórcze związki, bardzo niebezpieczne dla nas i dla natury.

Ci, którzy nie chcą truć siebie i najbliższej okolicy, decydują się na odnawialne źródła energii cieplnej: drewno, trociny lub słomę. Ekopaliwa, prócz tego, że są przyjazne dla środowiska, mają jeszcze jeden niepodważalny atut: są od 30 do 70 proc. tańsze od tradycyjnego węgla.

(AMS)

To wrzucajW gospodarstwach do-

mowych można spalać tylko: papier, tekturę, drewno i opako-wania z nich zrobione, a także drewniane odpady, czyli korę, korek, trociny, wióry i ścinki. Można także dorzucać do pieca mechanicznie wydzielone od-rzuty z przeróbki makulatury.

Ekopaliwa

Każdy kierowca może znacząco przyczynić się do ograniczenia emisji szkodli-wych substancji. Wystarczy, że… zrezygnuje z jazdy swoim autem.

Jeśli chcesz sprawić, by w twojej okolicy było mniej toksycznych spalin, zacznij regularnie korzystać z komu-nikacji zbiorowej: autobusu czy tramwaju. Jednorazowo przewożą kilkadziesiąt osób,

KONKURS. Zapraszamy ucz-niów szkół podstawowych z Pomorza do stworzenia plakatu promującego naszą kampanię edukacyjną „Nie truj sąsiada”.

Konkurs plastyczny adre-sowany jest do wszystkich uczniów podstawówek. Tech-nika jest dowolna. Ważne, by zilustrować przesłanie naszego

cyklu, że to my najbardziej zanieczyszczamy powietrze wokół siebie.

Młodzi artyści mogą już przesyłać gotowe plakaty pod adres redakcji „Gazety Mal-borskiej”: ul. Sikorskiego 13, 82 200 Malbork. Najciekawsze wykorzystamy w naszych pub-likacjach w ramach cyklu „Nie truj sąsiada”.

(red.)

Komisja Europejska we-zwała Polskę do jak naj -s zybszego dos to sowan ia norm jakośc i powie t rza . Powodem jest przekroczenie dopuszczalnych poziomów koncentracji cząstek PM10. Głównym źródłem tych czą-stek jest tzw. niska emisja, na którą składają się lokalne kotłownie węglowe, paleniska indywidualne oraz transport – alarmuje portal Chrońmy-Klimat.pl.

Zgodn ie z dy rek tywą w sprawie jakości powietrza, dopuszczalny poziom dzien-nej koncentracji cząstek PM10 wynosi 50 mikrogramów na m sześc. i może być przekroczony maksymalnie 35 razy w roku kalendarzowym. Norma rocz-na wynosi 40 mikrogramów na m sześc. i jej przekroczenie nie jest dopuszczalne. Jak tłu-maczy Bruksela, nadrzędnym celem dyrektywy jest ochrona zdrowia Europejczyków. Ko-misja Europejska tłumaczy, że poprawa jakości powietrza pozwoliłaby zmniejszyć liczbę

Samochody nas trują

10 kgO tyle mniej dwu-tlenku węgla trafi do atmosfery, jeśli zaoszczędzisz cztery litry paliwa. Jadąc samochodem, spró-buj nie przyspieszać i nie hamować gwał-townie i nie prze-kraczaj dozwolonej prędkości. Wszyscy to odczujemy.

Namaluj naszą akcję

a produkują znacznie mniej zanieczyszczeń niż gdyby każ-dy pasażer użył swego auta. Tam gdzie możesz, dojdź po prostu na własnych nogach, to najbardziej ekologiczny środek transportu. Możesz też jeździć rowerem, to również pojazd przyjazny naturze.

Jeśli jednak musisz podróżo-wać własnym samochodem, dbaj o niego, zwłaszcza o silnik i ciś-nienie w oponach. Jedź spokojnie, maksymalnie 100 km na godzinę, bez gwałtownego hamowania, bo możesz w ten sposób zmniejszyć zużycie paliwa, co odczujesz w kieszeni, a i spalin będzie wówczas mniej.

Jeśli zatrzymujesz się np. przed przejazdami kolejowymi czy w korkach, a więc na dłużej niż 30 sekund, wyłączaj silnik. Z rury wydechowej wydostanie się w ten sposób mniej spalin. Pracujący na biegu jałowym przez trzy minuty, zużyje tyle paliwa, ile potrzeba do prze-jechania jednego kilometra z prędkością 50 km na godzinę.

(as)

W miastach często tworzą się korki, nad którymi unoszą się toksyczne dla nas i dla środowiska spaliny. Fot. Archiwum

Pył wisi w powietrzu

Co to jest PM10?Pył PM10 zawiera m.in. rakotwórczy benzopiren. Grupami lud-ności wrażliwymi na przekroczenie poziomu alarmowego dla pyłu PM10 są dzieci, osoby starsze oraz cierpiące na choroby dróg oddechowych i układu krwionośnego. Pyły, osiadając na ściankach pęcherzyków płucnych, utrudniają wymianę gazową i mogą powodować podrażnienia naskórka i śluzówki, zapa-lenie górnych dróg oddechowych oraz wywoływać choroby alergiczne, a także nasilać reakcje astmatyczne. Specjaliści zale-cają nawet osobom wrażliwym pozostanie w domu i unikanie długotrwałego przebywania na otwartej przestrzeni.

Domowe piece i paleniska są uznawane za jedno z największych źródeł zanieczyszczeń powietrza. Fot. Anna Szade

tO WaŻNE. Wciąż odstajemy od europejskich standardów jakości powietrza. Na jego zanieczyszczanie wpływ mają przede wszystkim osiedlowe kotłownie, domowe piece oraz samochody.

zgonów o 60 tys. rocznie i zaoszczędzić na ochronie zdrowia blisko 42 mld euro.

Tak naprawdę podstawo-wą przyczyną złej jakości powietrza w Polsce jest sto-sowanie węgla kamiennego jako głównego źródła energii cieplnej. Tymczasem nasze Ministerstwo Środowiska tłumaczy, że dostosowanie się do unijnych standardów na dzisiaj jest prawie nie-możliwe z powodu kosztów, jakie pochłonęłaby wymiana przestarzałych instalacj i . Rząd szacuje je na ok. 50 mld zł.

Do źródeł niskiej emisji należy również transport. Zmniejszenie emisji tych czą-stek możliwe jest dzięki bu-dowie obwodnic, rozbudowie i modernizacji komunikacji miejskiej oraz wdrażaniu zintegrowanych systemów zarządzania ruchem. Duża rola przypisywana jest tu rów-nież Inteligentnym Systemom Transportowym, poprawiają-cym płynność ruchu i likwidu-jącym zatory komunikacyjne w aglomeracjach miejskich.

Więcej na www.chronmy-klimat.pl.

(AMS)

Page 22: Pomorski Ekolog 15

nr 39 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VIII

NIE truj sąsIada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Portret akcjiTo my najbardziej zanie-

czyszczamy powietrze wokół siebie. Takie jest przesłanie zainaugurowanego właśnie cyklu edukacyjnego „Nie truj sąsiada”, dofinansowanego ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środo-wiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku.

Z ap ra s z a m y u c z n i ó w szkół podstawowych z Po-morza do stworzenia plakatu promującego naszą kampanię edukacyjną. Autorzy prac, które jurorzy uznają za naj-lepsze, zostaną nagrodzeni. Dodatkowym wyróżnieniem będzie wykorzystywanie pla-katu w naszych publikacjach w ramach cyklu „Nie truj sąsiada”. Młodzi artyści już mogą projektować swoje prace, bo czekamy na nie do połowy listopada.

Więcej informacji na te-mat konkursu plastycznego na stronie internetowej www.portalpomorza.pl w zakładce „Pomorski ekolog” oraz w lo-kalnych tygodnikach.

Nasze jezioro,nasza sprawaWo j ew ó d z k i F u n du s z

Ochrony Środowiska i Go-spodarki Wodnej w Gdań-sku zachęca uczniów, by zainteresowali się jeziorami. Właśnie ogłoszony został konkurs „Nasze jezioro – na-sza sprawa”, adresowany do gimnazjalistów. Zgłaszane zadanie powinno obejmo-wać działania polegające na monitorowaniu jakości wody i badaniu jej parametrów fizyko-chemicznych oraz na opracowaniu raportu z prze-prowadzonych działań. Po zakończeniu zadania uczest-nik konkursu zobowiązany jest do zorganizowania dla społeczności lokalnej semi-narium podsumowującego osiągnięte rezultaty.

WFOŚiGW czeka na wnio-ski do 30 listopada. Rozstrzyg-nięcie ma nastąpić do 28 lutego 2011 r. Najlepsze zadania mogą liczyć na maksymalne dofinan-sowanie do 30 tys. zł.

Więcej szczegółów oraz regulamin konkursu dostęp-ne są na stronie internetowej www.wfosigw-gda.pl.

(AMS)

KONKURSY

• Kominy – te domowe, ale i kotłowni, elektrowni czy fabryki. Ze wszystkich wydostają się spore ilości dwutlenku węgla, siarki, azotu i wiele innych groźnych substancji, które mają wpływ na wszystko, co żyje, nie tylko na człowieka. • Ruch na ulicach – spaliny, które emitują samochody, są szcze-gólnie niebezpieczne dla przechodniów. To oni są bezpośrednio narażeni na toksyczne substancje. Spacer wzdłuż ruchliwej miejskiej alei to nic dobrego. • Cywilizacja – bo chcemy żyć coraz wygodniej, a to oznacza rozwój przemysłu. W czołówki dużych trucicieli należą: branża zajmująca się wydobyciem i transportem surowców, przemysł chemiczny i metalowy, rafinerie, cementownie oraz składowiska odpadów. • Sama natura – emituje zanieczyszczenia poprzez wybuchy wulka-nów, erozję wietrzną skał, pył kosmiczny czy pożary lasów i stepów.

(AMS)

Do atmosfery, wskutek naszej codziennej działalności, przedostają się setki tysięcy róż-nych substancji. Niektóre z nich są przedmiotem stałych badań. Taki monitoring na Pomorzu regularnie jest prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdań-sku. W ten sposób oceniana jest jakość powietrza w regionie. Pomiary prowadzone są nie tylko w Trójmieście, ale także we wszystkich większych po-morskich miastach.

Jeśli chodzi o zawartość w powietrzu drobinek pyłu, wskaźnik jest uzależniony od temperatur, jakie panują w se-zonie grzewczym. Prowadząc badania przez kilka ostatnich lat badacze WIOŚ stwierdzili, że im zima łagodniejsza, tym mniej pyłów, bo wówczas mieszkańcy ograniczają ogrzewanie. Obec-ność pyłów zawdzięczamy zwłaszcza wszelkim źródłom ciepła. Przede wszystkim do-mowe piece są odpowiedzialne za zanieczyszczenie powietrza. Przekroczony też bywa do-

Człowiek wdycha dziennie około 16 kilogramów powietrza. Nic więc dziwnego, że jego jakość nie jest dla nas bez znaczenia. Im więcej trucizn przepływa przez nasze płuca, tym bardziej to odczuwamy.

Z zanieczyszczeniami nie ma żartów. Nawet niewielkie ich stężenie może wywołać negatywne skutki. Dwutlenek węgla najczęściej atakuje drogi oddechowe i struny głosowe. Bardzo niebezpieczny jest tlenek węgla, bo może spo-wodować ciężkie zatrucie, a nawet śmierć. Za to dwutlenek azotu działa drażniąco na oczy i nasz układ oddechowy, może również wywołać choroby alergiczne.

W powietrzu obecne są również metale ciężkie, głównie ołów, kadm i rtęć, odkłada-jące się w szpiku kostnym, śledzionie i nerkach. Mogą wywołać anemię, zaburzenia snu, pogorszenie sprawności umysłowej, agresję, a także by-wają odpowiedzialne za zmiany nowotworowe.

Zagrożeniem są również pyły, zwłaszcza te najmniej-sze, do pięciu mikrometrów, które swobodnie przedostają się do naszego organizmu. Odpowiadają za podrażnienie naskórka, śluzówki, zapalenia górnych dróg oddechowych. Mogą też wywołać bardzo poważne schorzenia: pylicę płuc oraz nowotwory płuc, gardła i krtani.

(A)

Co nam szkodzi?

Stąd się biorą zagrożenia

Co czujemy w powietrzuW powietrzu jest bardzo dużo zanieczyszczeń. Ich ilość jest na bieżąco monitorowana przez służby ochrony środowiska. Wszystko po to, byśmy wiedzieli, czym oddychamy na Pomorzu.

Z lotu ptaka powietrze wydaje się idealnie przezroczyste, ale tak naprawdę jest zanieczyszczone, często bardzo niebezpiecznymi dla nas substancjami. Fot. Archiwum prywatne

3kg wody

1 kg jedzenia

16 kg powietrza

Właśnie tyle zużywasz każdego dnia

Na pewno sprawdzasz, jaką pijesz wodę, sprawdzasz również przydatność żywności, którą zjadasz. Czy tak samo troszczysz się o powietrze, którym oddychasz?

1000 kmTaka gruba jest atmosfera, czyli warstwa gazu, która otacza i chroni naszą planetę.

Jakość w sieciTo, czym oddychamy, możemy śledzić na bieżąco na stronie internetowej Fundacji Agencja Monitoringu Regionalnego Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej. Na www.armaag.gda.pl dostępne są aktualne dane, bo fundacja non stop prowadzi monitoring powietrza. Pomiary prowadzone są w Gdańsku, Gdyni, Sopocie i Tczewie. Wkrótce stacja pomiarowa ma zacząć pracę w Malborku. Jak wyjaśnia AMRAAG, wybrano te miejsca jako reprezentatywne dla jakości powietrza w regionie, albo jako "gorące miejsca" wyjątkowo wysokich stężeń substancji zanieczyszczających.

puszczalny poziom dwutlenku węgla. Z danych uzyskanych ze stacji pomiarowych wy-nika, że dotyczy to głównie aglomeracji trójmiejskiej i ma związek z wysoką emisją spalin samochodowych.

Zgodnie z obowiązującym prawem unijnym, od kilku lat w Polsce przy okazji badania jakości powietrza oceniania się również zawartość benzopire-nu. To bardzo silny czynnik, zwiększający ryzyko rozwoju nowotworów. Najgorzej jest w aglomeracji trójmiejskiej, strefie kwidzyńsko-tczewskiej, kartusko-kościerskiej i pucko-wejherowskiej. Fachowcy stwier-dzili, że najczęstszym źródłem najgroźniejszych zanieczyszczeń powietrza są domowe kominy.

- Wysokie notowania ben-zopirenu odnotowywane są w okresie grzewczym, latem spadają praktycznie do zera. Głównym źródłem emisji są przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi – tłumaczą in-spektorzy ochrony środowiska.

To ciekaweObserwując przyrodę, sami możemy stwierdzić, jaka jest jakość powietrza. Np. mech jest rośliną niezwykle wrażliwą na skażenia i znika tam, gdzie występują zanieczyszczenia. Aby to zbadać, wystarczy przejść się do parku czy nawet własnego ogrodu.

Szczegółowe raporty i oceny jakości powietrza na Pomorzu są dostępne na stronie interne-towej Wojewódzkiego Inspek-toratu Ochrony Środowiska: www.gdansk.wios.gov.pl.

Anna Szade

Częstym źródłem emisji groź-nych pyłów i związków są do-mowe kominy.

Page 23: Pomorski Ekolog 15

nr 37 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VI

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Są tacy mieszkańcy na-szych ogrodów, za którymi nie przepadamy. To szkodniki, które potrafią zniszczyć to, co z takim zapałem hodo-waliśmy.

Jeśli na twojej rabatce doj-dzie do spustoszenia i stwier-dzisz, że zaatakowały ją owady lub gryzonie, nie musisz od razu biec do sklepu po środki chemiczne. Są inne skuteczne sposoby na pozbycie się niepro-szonych gości.

Są rośliny, które mogą peł-nić rolę strażników na grządce. Na przykład bazylia może być skuteczną towarzyszką pomido-ra nie tylko na talerzu, bo może odstraszyć również szkodniki od pomidorowej uprawy. Owady nie lubią zresztą wielu innych roślin przyprawowych, np. zapachu czosnku, tymianku czy mięty rosnących obok innych roślin. A na przykład ślimaki, za którymi nie przepadają doświadczeni działkowcy, bo wiedzą, jakie spustoszenie może zrobić ich wizyta, omijają wiele bylin, m.in. orlika, piwonię, krwawnik czy lawendę. Moż-na też walczyć ze ślimakami usypując bariery z trocin, po-piołu, kory czy skorupek jaj,

które uniemożliwią dotarcie do roślin.

Są również preparaty ekolo-giczne, które można stosować zamiast chemii. To gnojówki, wywary i wyciągi z roślin. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu pokrzywę, wro-tycz, skrzyp polny, czosnek, żywokost, paprocie - narecznicę samczą i orlicę pospolitą oraz rumianek.

Denerwujące dla myszy i szczurów, którym smakują na-sze uprawy, mogą być butelki, zakopane w ziemi do połowy wysokości. Wiatr pogwizdywać będzie na otwartych wlotach, co jest denerwujące dla gry-zoni. Ogród może również demolować kret, mimo że jest naszym sprzymierzeńcem, bo żywi się larwami owadów, które niszczą kwiaty i warzywa. Ale krety, kopiąc podziemne korytarze, uszkadzają korzenie drzew. Kreta można spróbować odstraszyć przy pomocy pustej puszki, którą zawiesza się na pręt wbity w kreci kopiec. Bo te objęte ochroną zwierzęta nie lubią hałasu, a ten przeniesie się w głąb podziemnych korytarzy. Nie jest to jednak najestetycz-niejszy sposób.

(AMS)

Nieproszeni goście na grządce

Biedronka jest przyjaciółką ekologicznego ogrodu, bo potrafi zjadać dużo więcej mszyc niż ma kropek na swoich skrzydłach. Działa jak odkurzacz, likwidując nawet 100 tych owadów, których nie lubią ogrodnicy. Fot. Archiwum

Na grzyby…Wiele naturalnych preparatów działa na choroby uprawianych przez nas okazów. Możemy je zrobić sami, bo rośliny mamy na wyciągnięcie ręki – w naszym ogrodzie lub na łące. Wywar z suszu z aksamitki zwalczy choroby grzybowe, podobnie jak napar z cebuli. Przeciętym ząbkiem czosnku można posmaro-wać liście pokryte plamami chorobowymi. Wywar z pokrzywy to sposób na szarą pleśń i rdze. Wyciąg z rumianku podziała profilaktycznie przeciw infekcjom grzybowym.

Bez wody nasze ogrodowe okazy mogą nie przetrwać, zwłaszcza w wielkie upały. Ale podlewanie to sztuka, zwłaszcza że wodę należy oszczędzać.

Nie można marnotrawić wody, bo Polska jest stosunkowo uboga w jej naturalne zasoby. Warto w ogrodzie postawić zbiornik, w którym gromadzić będziemy wodę podczas opa-dów. Choćby beczkę. Można z niej czerpać wodę konewką i podlewać grządki z roślinami.

Wyjątkowo leniwi, mogą stwo-rzyć system nawodnień, oparty na zbieranej deszczówce. Warto to rozwiązanie zastosować, bo w ten sposób oszczędzamy nie tylko wodę pitną, ale i pieniądze. Jak wyliczyli specjaliści, średnia roczna wartość opadów w Polsce to 600 milimetrów na metr kwa-dratowy, a więc rocznie z dachu o powierzchni 200 metrów kwadratowych możemy zebrać 120 metrów sześciennych desz-czówki. Nawet jeśli w okresie najintensywniejszych opadów nie będziemy mieli gdzie jej

Ogród w zgodzie z naturą wcale nie oznacza dzikiego, bo pozostawionego samemu sobie, gąszczu. To przede wszystkim miejsce nawiązu-jące do środowiska, w któ-rym żyjemy, do krajobrazu. Powinien więc obfitować w roślinność przystosowaną do miejscowego klimatu. Nie obsiany na całości trawą i obsadzony iglakami, chyba że w sąsiedztwie mamy las, do którego ma nawiązywać. Raczej trochę jak ogródek naszych babć, z rabatami wie-lobarwnych kwiatów. Ale nie tych egzotycznych nowości, których nazw nie potrafimy wymówić, ale raczej lokal-nych roślin. Będą doskonale rosły i nie wymagały szcze-gólnych zabiegów. A zatem bez sensu w okolicy, w której brakuje wody, sadzić rośliny nieodporne na suszę. Musimy pamiętać także o zimach, bo bywają mroźne, więc nie mo-żemy otaczać się roślinnością, która uwielbia ciepło.

Tajemnice prawdziwego ekologicznego ogroduNieważne, czy sadzisz rośliny przy domu, czy decydujesz się na działkę na peryferiach miasta, czy chcesz mieć zieleń na tarasie. Ważne, byś znał tajniki ekologicznej uprawy.

Ekolog podlewa rośliny z umiarem

Aby nie marnować wody pitnej, warto zbierać deszczówkę.

Fot. siec-otwocka.pl

gromadzić i zbierzemy tylko część, to i tak się to opłaci.

Stosowane są również inne rozwiązania nawadniania ro-

ślin, jeśli nie chce się do tego wykorzystywać wody pitnej. Można wykorzystywać tę, która jest odzyskiwana w przydomo-wych oczyszczalniach z osad-nikiem. Oczyszczają ścieki do poziomu, który umożliwia ich wykorzystanie w ogrodzie.

Ważne również, jak się pod-lewa. Latem – najlepiej wieczo-rem, bo w pełnym słońcu woda od razu wyparuje, a rośliny nie zdążą się jej napić. Za to zimą – rano, by w nocy woda nie zamarzła.

(AMS)

Zaprzyjaźnijmy się z chwa-stami. Niektóre bywają bardzo ozdobne. Ale nie tylko ich uroda ma znaczenie, bo pozwalają przywrócić glebie równowagę. Udostępniają „naszym” ro-ślinom składniki odżywcze z głębszych warstw ziemi poprzez wydzielanie korzeniowe lub wtedy, gdy się rozłożą.

Jeśli konieczne jest ogro-dzenie, bo w sąsiedztwie są inne domy lub ruchliwa ulica, to wybierzmy żywopłot. To naturalny sposób, by odgro-dzić się od świata. Chroni

glebę przed wiatrem i erozją, utrzymuje wyższą temperaturę i wilgotność gleby, filtruje kurz i spaliny.

Jeśli dobrze zaplanujemy nasz ogródek, w którym traw-nik będzie zajmował tylko niewielki jego fragment, okaże się, że niepotrzebna będzie kosiarka, nieważne spalinowa czy elektryczna. Obydwie są głośne i pochłaniają energię. A jaka to ulga dla uszu! Nie warto wydawać też pieniędzy na inne elektronarzędzia – pilarka czy narzędzia do żywopłotu. Ekolog

wykorzystuje w swoim ogrodzie narzędzia do pracy ręcznej.

Projektując nasz teren zielo-ny, warto sięgnąć po naturalne materiały. Jeśli musimy wyty-czyć alejki i drogę dla samo-chodu, niech będą wykonane z drobnych elementów ułożonych na podsypce piaskowej. Nie-przepuszczalne powierzchnie to duża szkoda dla środowiska. 50-90 proc. wody opadowej z przydomowych szczelnych podjazdów spływa kanałami burzowymi do rzek.

Anna Szade

Ekologiczny ogród może być trochę „nieuczesany”, niedostrzyżony. W takim miejscu aż chce się odkrywać tajemnice natury. Fot. darmowe-zdjecia.org

Page 24: Pomorski Ekolog 15

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 37

VII

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Jeśli nie masz szans na własny ogródek albo czasu na jego regularne uprawianie, wykorzystaj do tego balkon lub parapet okienny.

Na tarasie czy balkonie możemy hodować przepiękne odmiany kwiatów, które będą nie tylko cieszyły oczy, ale rów-nież produkowały tlen. A także wieloletnie pnącza, oplatające bezbarwne mury. Niektórzy w sporych donicach sadzą nawet zimozielone krzewy. W obydwu przypadkach trzeba pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu roślin przed mrozami. Bardziej zaawansowani eksperymentują również z warzywami – minia-turowymi pomidorami czy pną-cymi truskawkami. Przyjemnie zerwać czerwoną kulę, jeszcze ciepłą od słońca, i poczuć, jak rozpływa się w ustach. Nie mó-wiąc o dekoracyjnych walorach takiej uprawy.

Nie trzeba być bardzo do-świadczonym ogrodnikiem, by hodować rośliny na okiennym parapecie. To nie muszą być wy-szukane gatunki. W kuchni moż-na mieć wtedy własne przyprawy pod ręką, bo kto nie da sobie rady z gotową rozsadą bazylii czy tymianku? Trzeba pamiętać tylko o regularnym podlewaniu. By mieć na przedwiośniu szczypior i natkę pod ręką, wystarczy donicz-ka z ziemią, w której umieszcza się pietruszkę lub cebulę.

Za to pokojowych roślin ozdobnych jest całe mnóstwo. Początkujący mogą poprosić o sadzonki znajomych i zapytać o wymagania poszczególnych gatunków. Są bowiem kwiaty, które mogą rosnąć praktycznie w każdych warunkach, inne wymagają bardziej skompli-kowanych zabiegów pielęg-nacyjnych. Wszystkie jednak odwdzięczają się zielenią.

(AMS)

Jeśli masz ogród, zostaw jeden kąt, którego nie bę-dziesz uprawiał. Wyrosną w nim dziko trawy i kwiaty, które bywają równie piękne, jak te, które zasadziłeś na rabatach.

Ten dziki fragment będzie służył jako schronienie dla pta-ków i jeży, wielkich amatorów gąsienic i ślimaków. Tę twoją własną łąkę bardzo chętnie odwiedzać będą również wie-lobarwne motyle. (AMS)

Za oknem posadź bluszcz

Łąka w kąciku

Motyle uwielbiają kwiaty w ogrodzie. Fot. yunphoto.net

Aż chce się żyć, gdy ma się trochę zieleni po obydwu stronach okna. Fot. Anna Szade

l Najpospolitszym drze-wem Polski jest sosna.

l Fusy z kawy i herbaty są bardzo pożytecznym nawo-zem. Można je stosować za-miast torfu, gdyż rozluźniają zbyt zbitą glebę, a dodane do ziemi piaszczystej powodują, że trzyma ona dłużej wodę. Je-żeli mamy w domu niewielkie ilości fusów, wykorzystajmy je rozkładając pod szczypior-kiem. Podobno tak zasilony rośnie dwa razy szybciej.

l Magnolie, obok lilii wodnych, to pierwsze z roślin, które w drodze ewolucji pojawiły się na Ziemi i do dziś się prawie nie zmieniły. W Chinach kwiaty magnolii uważane są za symbol czystości i szczerości.

l Jeśli nie udało się nam pokonać kretów buszujących w ogrodzie, pozostaje nam je pokochać, a ziemię z usypanych kopców wyko-rzystać do doniczek. Jest ona wypchana z niższych, nie skażonych wartstw gleby i zazwyczaj nie ma w niej bakterii chorobotwórczych ani groźnych grzybów. Idealnie nadaje się więc na rozsady.

l Największym chwastem, na jaki można natrafić w naszej strefie klimatycznej, jest barszcz z rodziny baldaszkowatych. Może on mieć wysokość 3,5 metra, liście o długości 90 cm i średnicę baldacha (rodzaj kwiatostanu) dochodzącą nawet do 40 - 50 centymetrów. Jeżeli zobaczycie kiedyś tę roślinę, nie dotykajcie jej, gdyż jej sok ma własności drażniące i może wywołać alergiczne reakcje skóry.

l Mak polny jest naj-starszym chwa-stem, znanym już od epoki kamiennej.

l Bluszcz pospolity kwitnie pierwszy raz dopiero po 8 latach i dożywa na-wet do 1000 lat.

l Mszyce z rodziny miodow-nicowatych to główni produ-cenci spadzi - substancji, którą zbierają pszczoły, by wytwo-rzyć z niej miód spadziowy.

W naszym naturalnym ogródku nie używamy nawo-zów sztucznych. Częste ich stosowanie doprowadziło do tego, że stężenie pestycydów na działkach jest o wiele wyższe niż na intensywnie uprawianych polach. Tymczasem nawozy chemiczne mogą przedostawać się do wód gruntowych. Dlatego lepiej wykorzystywać naturalne metody nawożenia. Jedną z nich wymyśliła sama natura, a my możemy stosować w kompostow-niku. To tam odbywa się natu-ralny rozkład obumarłych roślin i innych organicznych odpadów pochodzących z ogrodu i z domu. To najtańszy i jednocześnie od początku do końca samodzielnie wyprodukowany nawóz.

Właśnie teraz, jesienią, jest doskonały moment na kompo-stowanie, bo to okres sprzątania. Najczęściej nie wiadomo, co zrobić

z odpadami, których na działkach pod dostatkiem – zgrabionymi

liśćmi, skoszoną trawą, resztkami roślin jednorocznych. To właśnie najlepszy surowiec do produkcji własnego nawozu. Możemy usypać zwyczajną pryzmę, ale można również postarać się o drewnianą ażurową skrzynię lub plastikowy kompostownik. Warto pamię-tać, by usytuować go w mniej uczęszczanej, także przez sąsiadów, części ogródka. Zapachy, które się unoszą podczas kompostowania, nie są najprzyjemniejsze.

To CiekAWe Naturalnie szpikujemy rośliny nawozemW ekologicznym ogrodzie ważny jest sposób dokarmiania roślin. Unikamy chemii, bo przyroda zorganizowała doskonały sposób nawożenia.

Gotowy kompost powinien mieć przyjemny zapach leśnej ściółki i przypominać wilgotną czarną ziemię.Fot. kompost.ch

Dobre źródłoNa kompost nadają się:

skoszona trawa,wyrwane chwasty (bez nasion),opadłe liście,rozdrobnione gałęzie,popiół z kominka i grilla,obierki warzyw i owoców (prócz cytrusów),opadłe owoce,muł i glony z oczka wodnego,podarta tektura i papier (z wyjątkiem kolorowych czasopism),fusy z kawy i herbaty,skorupki jajek,odchody zwierzęce.

••

••••

•••

•••

Nie dorzucajNie należy komposto-wać:materiałów nieorganicz-nych (plastiku, szkła, metalu),liści porażonych przez choroby,solonych i tłustych odpadów kuchennych (sól i tłuszcz spowalniają rozkład),owoców cytrusowych i skórek po nich,kłączy perzu,resztek gotowanych potraw (bo ściągają szczury).

••

Jedni mówią, że nawóz jest gotowy już po trzech miesią-cach, inni że po pół roku, jeszcze inni twierdzą, że trzeba czekać nawet trzy lata. Wszystko zależy od tego, co wrzucimy do kom-postowania, jak bardzo resztki były rozdrobnione, ale też od temperatury i wilgotności masy. Gotowy kompost powinien mieć przyjemny zapach leśnej ściółki i przypominać wilgotną czarną ziemię. Najważniejsze, że to, w co zamienią się odpad-ki, to uczta dla naszych roślin. Wyprodukowany w ten sposób nawóz możemy stosować do użyźniania rabat, dodawać do podłoża przy sadzeniu drzew, krzewów, a po przesianiu przez rzadkie sito - wzbogacać nim nawet ziemię do kwiatów do-niczkowych.

Kompost to nie jedyny spo-sób na odżywianie roślin. Są inne nawozy organiczne, stosowane w ogrodach. To m.in. obornik, gnojówka, gnojowica czy torf. Na rabatach można również uprawiać tzw. poplon, czyli ro-śliny na nawóz zielony. Mogą to być np. facelia, gryka, seradela, łubin, wyka ozima, koniczyna inkarnatka, rzodkiew oleista, gorczyca biała, rzepak ozimy. nostrzyk i koniczyna biała. Siane w sierpniu, przekopywane są zwykle przed pierwszymi przymrozkami. Zielony nawóz wzbogaca podłoże w materię or-ganiczną (próchnicę), poprawia strukturę gleby a w najbliższej przyszłości - zwiększa plony.

Anna Szade

Page 25: Pomorski Ekolog 15
Page 26: Pomorski Ekolog 15
Page 27: Pomorski Ekolog 15

������������ �����

��

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

��� �������� ������� ������ �� ����� �� ���������� ������������������������ ������� �������������� �������������� ������������������

�� ������� ����� �������������� �� ����������� ������������ ��������������� ������������� �������� !�"�� #��������$�%� &'� ���� �� ���������� ��������������(�������� ��������� ��� ���������������� ������ ����� �$�� �������(���������� �� ������� ��)� ���(�������� ����*� ������� ���������� �������� �������� ����*��� ����������$���� (����� ������ ������� ���� ���������$���� ��������� ���������(������������������*�����$� ��������� �� �������$������ ���������� ����������)+

�� ����� ��� ��$*� ,� ������� �������������-*���������� ��� ������������ ����������� ��������� ����� ������������ ����������� . � �������������� � ���� �������� ����*�������$�� � ����������� * � �� ��$������������ ���(�� .���� �*��� ��$� ����������� ������� ��������������*�������������� �� � ����� ����� $����� ���� $����(��������������������.��� ��� �)� /�� � �� 01�#��� (������ �$���� ������$������ � ������$���������������� � ������� ���������������� ��� 2 �$������)� �� ��(�� � ������$��� ���������������������)

������ .��$��������$����.��� ��� �$��������� �����)(��(� �)��)�

�����

�������������3������*��������(����������������� ��� # ��)*�� �$���������$������$� ��. � ����� �� ���(�$� .���� �$� �������� ������� ���*������$) )� ������$���������������� � ������*� ��������������(������� ����(����)������������������������� �� ��������*�������� ��� ���� �����$������������� �������$ � ���� ���)� 4�����������������*� �� ����� �������������� ��� ��� ��������������� ��� ��� (����������*� ��� �������� $ ���������� �� ��������� $������ ���)�

�� ����$� ������ ��$����������� ������� �����$ ��� ��� �� ��������� ��������� ��� ��� ������� ��*� ������ ��������������������� ��������� ������������$��������$������������$���� ���������������������������� ������)������� ���������� ������ ��������$� ���������*� ������������� ��� �������� ���������)� 3���������� ��������������� �� ���� ��� ��������5 ��������� ����������)�6����������� ��*��� �� (�������$ � � ���(���� ������ ���� ���������������� ������� ����������)��� ������

3��(��$���$ ������

����� ����� ��������$���

/�*���������������$���� �����*���� ��������������� ������� ����� ������ �����$� �$������ ����� �� (���� ���������)��7����������� � ����� �� ��������� ������� �� ���(���������$(�*������(�������������� �(�� ��*�������������������������������������� ����(������� ��� ������ ��$�)� -������ $ ���� ���� �������� �)� 1���� ����� � ����(�� �*� ����(�� ������������������� �����$�*�(�������� ��)�3������$*���������$���� ���� ���$(����������� �� �� ������������ �� ���� ���������� ���������*����������������������(��)� '������ �� ���$���������������������������� � (���� ���� �*� �)� �(�� �� ���� � ���

���(����������������� ��(���������)�8��������(�������� �� ���(�� �� ��������������������*�����������2�$������)������������ ����)�1����� ��������� ����� ������ �*2� "� �*9� ���)� ������� �)�

�� �� ���������� �����5��������� ����� ����

��� ��� ������� �$� �������$��������������:����������������*� ����� �� ��������������$�����������$� $�$�!2�����)�����*����������� ���� ������ ��(��� ������� �� ��� ���� �� �)�6�� ��� ��$� �� ������������ ��� (�������� ����� �� ��*� �� ������������� ����(����� ���� ���� ������������������� �������)� /���(�� ��� ����$�

����� ��������������������� ��������� ������������ ��������������������������������������������������������������������������� ������������� ������������������������ ������������������������������ � �������������������������������������� ������ ������������������������������������������������������������������� �

������� �������� � � ����������)� ��� ���� �����������$���� ����������� �� ������)� ;��� �������������� �� ��� �� ������� ������$(�*����������������������� �� ��� ������� ��� (����������(���3������$*����������� �� ������*� ���*����������� ����� ���� ������(��������������*� ������(��������������� ����������������������� �)�

��(��� ���������� ��������$����$��� ������ ��������� ������� ���������� ���� ������� �� ��� ���$ ��� ���� ��$�� ������*��� ����� �� ���� ��� ����(��� ���������� � $ � ������(�$������)�'���$���������� �� ���� ���������� ���������������� �����(������ ����� (������ �)�

6������� �� ��������������� �*� ������ ��������������� ������������������ �� �� �(����*� ���� ��������������� ������������ �*�������������������������������*� �$��� �*� ��� �������������� ��������)�

� ����!�� � "3������� �����������

�� ������ ���������� � �������( ���$� ������������� ��������� �������%�(������ �������������$���� �)�6������$�����.�������*������ ������������� �� ������ ��$���� �� �$�������� ���� ����������� �� ���������������� ���������� �*��� ����� �������� ����� ����.��$� �����������*���������$���$ ����(������������ ��$������ �$��(������

����� ����� ������� ���� ���� ��� �� ���������� � ��� ��� �� ���������������� ������������������ ������ �������� ��� ������������� �������� ������ �������� ����� ���� � �������������� ��� �� ���� ������������ �� � ���������������� �� ��� ������� ������� � ����� ��� ����� ������������������������������������������������������������ �������������� ������ ����������������������������������������������������������������������������������������������� ���������� ����� � ������������������� ��!���� ���������������������������������������������� �������������������������������������������������������������� ������������� ������������������������������������������������������������������� �������� "�� ���������� ��� ���������� �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������� ��������"������������������ ������ �� ���������������� � ����������������������� ������� ��� ������� ��������� �������������������� � � ��� ������������������� ���� � ����������������������������� ���� ������������� ���������������������������� � ���������������������������������������� �������

#!���� � �$�$����� �"��%�$� ��!� � ��$��"��������� #���� ������ ������ ����������������������� ������ � ���� ������������������������������ � � �������������� � � ��������������� � ����������� ��� ����� � ���� �������������$��� ��������� ���������� ��� �� #����������� ��� �� #����������������������� ��������������������� ������������������� ���������� ��������������� ������������ ����� ��������������������#�������� ��� ������������������������ � ��������������� � ����� ���� � ������� � ����������������������� ��������������������� ���������� ������������������%��������� ����������� �������������������� ���� ������������������������������������� ������������ � �������������� ������ � ������� &����� ������������ � �� ���������� ����� �� ������ �� ���� ����������� �������� ������������������ ����������� � ������������� ��������'����������������������������������������������������������� ���� ���������������� � ���������� ������������������������������������������������������ ����� � ������ ������������� #���� ������������������� ������� ��������� ������� ��� ������� ������� ����������� ��

&� �'�'����� ��(�!���) � %���� (�� ��$'��*� $�� �� � ����������%��(!������� ����*��!�'�!% ��� ���� �%� ���'�� �+'� ������'����%�

3�$�����<����

Page 28: Pomorski Ekolog 15

������������ �����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

��������

���)�3������� ���������������������$��(�� �������������������� ���)����� ��� � �$)� 3���������� �*������������� ��� ������������$� ���� �������*������ ����� ���������������)�

-�������*���������������������������������������$����� ��� ������� ������������ ����(�������� �� ����� ���� ���$� ���� �������)�

�� ���������� �������������� �� �������� �������� ���� � ����� ���� ������������)�6�������������� ���� ���� ���������*� ������� �� ����� ������ �� ������ $������ ��� (��� ��)�;�� ���� �������� �(����������������������� ��������� � ������ �� ��������������� ����� ���� ��� ������� ���*����������������$ ����� ������� �������������� )� 3������ �������� ��������������������� ������� ���� �������� ���*� ���)� �������������"������ �� ���������������� ��� �����$� ���$����������� ������� �$� �������$������ ���������� �������)�

������������������ �������������� �������������������� �$� ��� ���$)��� ��$�������������������������������������$������� �$�� ��� ���*� ����������$� ��������� ����� ����������(����$�� �)�

����������� ������ �������(������������������ ����� ��(�� ��)�5��� $�(����������� ���� ��(����������(��� �� �)�����������(���� ��� ��� ��� ������� ����$� ���� � ���� �����(� ��� ��� ��������������)���(��� ��(�� ��� ���������� � �� ��� ����������������� ��� ���������� ���������� ���� �� �����"� ��������� ���� "� ���$������ �$������$�)�

���������� �� ��� �������� � �� ���� �����������*���� ���� �� ������� ������������ ������������������������ ��� #2 � ��� = ���)�1����� �������� �� ������� �*� ������ ��������������������� *� ���� ����������������� �������� �*� �������$������� �)�5������� �� �� ����� ��� >� ���?����)���)

��������

��!������� )�%�$�!%��)���!�%�,�'�� �'� ���*�'�������� ���$����� ��'����%���

+� -�'������� )���!�%�,� '�� �'� ���� ,� �� $ �!��% �� *�!� ��(�' ����� � � ',������$ �!�� !��������% ��

������%����� ����� ����)��

6���� ������� �� ��������� ��$���� ���������� �����������������$���$�*�$����� ��������� ��� ������ ����$����������$� ������������������������������)�

� %��� ���'�� �� �� 3����$�(��

����� �$*�������� �� ����$�������� �� �������� ����������$����������������� ��������������� �������9*2�$������)� ����(�)�

6���� ������ ��$ �� ���������������� ����� �������������� ����������� ���*� ������( �� ����� ���������� ���� ����� ��(�����)�������� �������*� (��$�������(��������� ��$����)�

�%������� �$�!%�3���������$�����$� �

��$��$��������$�������������(���������������� ���� ���������� �� ��(������)� '�� �� �� 3����$�(������ �$*� ������� �� �� (������ �� ��$���(������ ������� ����������$����������������� � ������� �� ����� ������� 9*2�$� �����)� �� ��(�)��� ���$��������� ����� �� ����������� (������������$����� ���������� ��������������� ������������������)

� %�%!�������(� ���������� ��

�����������������(��� ���������������*��������� ���������$�������������@������� ����������(� �A��������� ��$��� �)�3���������$�����$����� �$*�������$����������������� �������3�������� �)�6�� ��������(�������������������������� �����$ ������� � 2�$� �����)� ����(�� �� ���� �� ������������*� ��� ����� ����������������� �� �� ������������� ����� ��� ��(�����*� ��$����� �(���� ��� ��������� ����� ����� �)�6�� ������$������������������������� ���$��� ������� �*� ��� ��$ ��� = �� �����������������$��������� �*����������������������$)�6������� �������= �� �������� �������� �� ��� ������������*�$�� �� ���������� ����������������������� )�

�����

����������&������������ ������� ��*���������� ����$ ���� �����(� ���������� ����� ��(� �� ���������������� ��� ����)� '�������������*��������������$�� �������� �������$���� ��� ������� �$����$(�$*�(�*� �������������������������� �)�8������� ��$�������������*� ����� ��� ����������������*����� ��$���� �������� �� ��� ��*������������������� ��������&(������+)�-� ��� � ����*����� ���������� �� �� ��������� ����������������������(�*���������*������(�� ������� ���)

8���� ����� ��������������� ��������*����������������������� �������������������� ����� � ������������� ��� �� ���� � ���� �� ���*� ���������� ��� �� �(������ �������� � (������� ������(��������)�5��� ��� (���(������������������� ��*������(����� ��*� �� ����������������������������������(����� ������ �����*������� ���� ����$��)� ������$� ���$� ��$� ���������$� �� ������������������

6���������������������������������������� ����*���������������������*����$����*��� ��$�����(������ �� ������������������� ������ �)��� �����*�(���������(�������������������� ��������� �� ���� �����)�5�����������(���� �����$�����*� �)���$� *������ �$���������������������������������� �*���������� �������� ������������������*��� ��� ����� ����(������� ����������������������������*� (�������������� ������(��)����� ������(����� ������� �������� �*� � �������������� �� ���� ������ ������������$�(������������������(��)�

6���� ��� �������������������� �*� ���� ������� ����������������*������������� �� ������ �$���� �)�������������������*����������������)�

�� ���� �� ��(��� ��$��������*�����������������������(�� ����������������������������*� �������� ��(������*�������$����������� ��� ��������� ��������

1������������

7���������� �����������

�������� � ��%�� )� %!��!���������, '�*�� � %�,��%����� ��+ ����� � ������ � �����������������)�1������ ��/���������(� ���� ��$ ��� �����������$�)��

��7��$��� ��� �� ��������(��������)�6�������$����������(�� ���������������������*� ��� ���� �� ����� ���� �*� �)�$���*� � ��(���� �������$������)�����������������$��� ����$�)��� �� � �����(� ����������������� �� ��������� �$���������$����� �)�

��7�������������������� ���������������$��� ���*� �� ��� �� ��� �� ��$���������������$������B����� ������(������������������� ����� ����������� *������$�����������������*����� ����� ������� (� �� ��� �����)�7�������� ��� ������� �� ���� ��(���� �����$�� ���*� (�� ���$�����(������ ������ �)�������

��������������������

��� ���,����%����,������!����'�����(��%)��% ��%�(��������'�� �'�����'�����)�% !��'�!� � ���� �%!�������)�-�����$���� ��*�� � ������ �����<�������� ���)� 6���� ���(������*� ������ ��$�� ����� ����������� ������ �� ���� ��������*� �����������������������������*������������� ���(�� ������� �������������������.��*� ���� (����� �� ��(� ��������� ����)�

.��� ����"������ ��������� ����������������������������������������

���� ���������� ������� � �����$ �������������$� (�����$� ��������� �$� ����� �$��� �� �$� ����� (����������� �$)�-����$�������������*���������(�����������������������(� ����� �)�8���� �������*����������$�(����������������������� *���� ������$��� � � ������������������)�3�����$ ��(������������������������������ ������� ������*� ��������������� ���� ����(�:��������*���������(��$���� ���� ����������� ����$������������ ������ �$�*���������������������)�

�����

3�$�����<����

Page 29: Pomorski Ekolog 15

������������ ���()

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

< ������� ��� ��$� ����$� ��(�������� �� ��� ������������� ��@.���� ��A)�7���$����������������� ��� ������������������ ��� ������� ��)���3�������������� �������������������$�������������������������)������� �������$� ��� ������$� ���� ����� ��� ��� ��� �������� ��$���� ��� ����������������������)�/����$���������������� ��� �������� ���������� ��� ������������ ������� ���.� ���� �� �)�1����������(����� ������� ��� ����������������������������)���� ��������������$� ��������� ���������������(�� ���@(�������A�������� ������*�������$��������������������������������*����������$���������������������� ����� ��������� ����(���� ���������*� �)������ ������������ �������������� ���������(��� �)�

/0��0-������������*� ������� ������( �� (���� ��������)� � �� ��������*������������������������ ���������� ���� ������������� �� ���� .��$��� � ��������$���)�1���������� ��������� ��������� �������������������������� ���� ��������� �������� ������(�������������������)�

���������� �� ���������� ������������ ��������������� ������������������� �� ����� &'��� ��< ���+)� ������� �� � ������ ��� ���(*� ������ ������� ��������� ��3�$��������� ���� ��������� ��)�5��� ��� (��� � �������� ��$����� ���*��������(�����*����$��� ����������� ����(�� *� �)�������������������������������������)�

1����� �������� $����$����� ����� ������������ ���$�2 ����)�"�# �$� ���)������������� ���������� ��������������������������� ������������� ������������ ����������������������������������� ������������ 92�����)��� ��� �����������)�6�������� ���� �� �������������=�����)������������)���������������� ����������������$����� �������# � ���)�7��������� �������������� �� ������ �)�3������� ���������������$����������(���$�����������$���� �)�

���� ��� ���!�� ��"���������� ��� � ��������� ��!�������#����$���� ��� ���!�� ������������� %�!����������&���������������������� ��� '(������������)����������*������������� ������!����������������+*���������������������� ���������,-,-��.�

6��� ���������� � ���� �������*� .���$� $�� �� ����� ���������� ������ ������ �����������

�� � ���� ��� ��������� ������ � � �� ��� ������� ��*� ���� ��������� ����� �� ������ 3������ � � � �� � ����������� !C�?C�<� �� ���$����������� ���� ���� ���������� � ��)� ;���� �$��� ���$������� ��(�������������� �� ��$��� ���(�� ����������� ������������� ����� �*�������� � ������ �� � ��� ��������$� ���� �� �������� ������� � �� ��� ��*� � �� ���������� 3������

< ������� ��� 3����� ���� = ��)� 6���������$ ������������������; ��������< ������� �� ���� ��*��� ��$� ����$� ���5 ��������������������������������������� ���������� ��� ��� �� ��������$�������� � ������� �� ����� ������ � ��)�������� �� �����$����� �*�(�� ������$��#*������)���������������� �����������(������� �$����� ��� ����������������� ���������� ��� ���(������$���$�

������� $� �����$������.���$)�

1� .��� ���� �(����� ������� �����$� ����� ���$������$���� 3������*� ������������D����5 ������� $ ����� ��������*�- ������� 1����������*�$ ����������������6� ��D����*� �������� 7���������� �� ������ ����� ������������ � ������������� ��)

������ .��$���� �����)��)��)

�����

3��$� ����3����������������

6��������������������*���3�����*����� �������� �*��������� ���� ��� � ���� ������������������� ����������� �����)�! �## ����C$���)�/���� ����*���������������$���(��������(����������� $��������� ���������������� ��� ������(�������������� ������? �! �����)�� ��� ��(�� ������������ �������������*������� ��������������E2�����)�8���������������� ���> �� �������������$���(������� ��� ������� ��� �������$�����������)�2 ����� �8��������)�/����������� ����$�������������������� ��� �� ���������� ������� ����� ����������������������������)�/������������������������������ �$������$�$��������$*����� ����������������)�������������������������(������$�� ����� )�

D������� ����������� ��� ���

6���$�����������$�*������������������� ������� ��� ��*��������(���� ������:�7��� �������������*�����$�� ���$�����(�����$ ������� ����(�$��� ��)�; ��������������������� ��������$ �*�������������$����������������������������������)��������������������������������� ��� �����������(����� �*�����(��������������������������������( ��)����������������������*����������������(��������� ���(�� ������ � �$�������$ �������� ��$ ���E ������)����������*�$� �������$ �����*���� ���������� �������������������������������(�����������������������(��(��������������������������(��� �� ��� �� �)�

�����

������� ������F

���$�% �! '1�%*�� ������'1����% ��� ���������� ���'�+����� ,'���'��,� �����!�%��% �� �� �����(���'��)���,��

����-�����$

7����$������� ������� ������

&����������������������

���!���������������!�������������������� ����� ����� ��������!�� ����������������������� �������"����������������������������������������������������� �������������������������!������������������������������������ �#�������������

�1'� ��) � %���������%����%� ��%�"�-��(��,�)���!���� �!�� � % ���� %,�,���%� ��',������)�����������������

-)� %!�� �'��(���*������������������������� �� ����� � ���������������������������� ������������������������������������+�������,� ��� �����������-�����������������-������������#���������������������� &����� ������������������ �������������+,�������������������.(.�������/���������������������#����� � ������#�������������������������������������������.(.�������0�#����������������&������������������������������ ��+,������������������#���$�12�3.(�)(�)�������1(��14��55�

7�� �� ���� � $� ���������� ����� ���� �� ���%���$� ���� �� ���������������(����� ��� ��� ���*���� ������� �� ��$�� �����*�������� ���������� ���������������� ���*���$� ����������������� �������� �� (�$���)� 7��$� ���������� �������*�������������������������� �)����� ����

Page 30: Pomorski Ekolog 15

������������ ���()

���

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

8����(���<������� ������*� � ���

��������$���(��� �������� ������������$*������������������(��� �� ������������*� �� ���� �� ��$������� ����� ���*���������*��������������*� (��� �����(������������������ ���)����������� ��� �� ������������� �*� ��$����$�*� ����� �$��� ������ �����������$� ���� ����� ��(��� �������� ����������%������������� � $������)�3����$������*���������#*2�$� ��)� �������� � ��� � ��� ����������� ��� ������������ ����� �����(�)������������������� ���������������������������������*��������(��������� �*�����������������������������*��������(��������� ��������� ����������)� ��(������������������������� ������� �� ��������� ��� ����������������# ����)���)

����� ��

5��������������*����$������������� ��������������� �:�8����$��������������������������.��*�(��������� ���$�� ������� ������������$.��������� ��)������������$��*������(������������>2����� ���������������������$������ ���*�������������$����������� ���#!��#����� �8��������)�7�$����������(�������������.���������$�����������#������� �������)�7���*������$���������$�������*���$�������������$������ �� ����� ��������������#?����� �8��������)�������$������������������������������$�������� �*��(����$��������������������� ������$������ ������������������ �������� ����������(��������� �������������� �)�

-������ -�&���D�� ���� �������� ��3��$���� ����� ��� ���)�/��$���������&��$������+� ����$������������������ ��������� ���� �����$��)������ $�������� ����������� ����*��������� ���$��� ���������� ����������$� ��$��)� 7�� ������������������������������������ �� �������������� ��@����������$��A)�/�� ������*�(��2*2������� ��$ ������� ������������� �*�������������� ��������������������� ����� �� ����������*��������� ������� ���� ��������� ��)�/�$�� ����������$� &���� ��� �� ������ ���� $ ���������+)

���� � !� �)� ��������� �� ��������� �������������� ��� �������!>�(��� ������$������ ������$� �� �������*� �� ���� ����������� � #>� *>?� $���)� ����� ���������$*�#=?��$����������(�����$���������������������������� ���� ��� � �������$� � � �� ��� ����" � .��$��� � 5��� ���� ����� �� 4������ 5�������� �� ������ �)��� 3���� ��������$*� ��$� ����� �� �����$� ����������� �������� � 2*E�$�� ���(����� ��������$�5����,���������� � #�)������������� ����$� . � �����$*� ������ ������������������������������������*�$ ��������������� ���� ��������� ������������=#� �����$��� ����� ���� ���������� �#2?*�?�$���)

; ����������� � ���� �������������7�������5����� �$�� � �����������������>E�����)�=?E�����)�������$������������ ���� #2�����)���������$�������������������� ������� ���������������� ����� � ����� ���������$ �������)�

���$���$����$���������� ������� ����� ������)�; ������������������ ��� ����� ���� �����������������##�$ ���������������������������$�����)� /��� �������� ��������&��� ��� �� ������ ���� 3��

�� �����������

3����������������.��

������ � ���%� !���� �������!���'�*� ���������� )��� +!� ���� �'��!� �����'��)� *�$� ������ ���!(�� �� � )'��,����%� )��2���*�%�! ,�'� )�����!���� ���'������)������$�����

���)�- �������

7��� �*������������������������*��������������)��� �*�(��� �������( ������ ��$�� ����)�6�������������� �*� �������������������������� �*��� ��� ����� �����)�6������� �������������������������� ��������� ������ ��*�$� ������������������##����)�!=2���������������� �)�'���� ��������� ������������������������� ����������������)�,�������(������� ����$����������������� �)�7��������*�(�������(����������� ���������������(�$����������)����������� ��$��� ����������(���������)�5�������� �$�����*�������$������������� �����$�����$� �$�(����������)�'���� ������ ������ �$��$�����)�-�������������������������*����������� ������� � ����(������� �������$�������� ������*������������������������������ �������������������� ��)�/����$���������������)�

�����

4����� ������

7������� ��3����� ������� ��*���������������� ������������

����� *����������������������� ��$�������������������)�'���� �������� �������� �����������*������� �����������(������������� ���������������� �������� ������� �*������������������� ������� �)�8������������� ��(�������� ��������� �*��������������(����� ������ �)���������������� ����$�(��$���(������ ������ ����������������� ���������������������������$�������� ���)�4���� � ����$� ��������$��������� ��$�����$������ �$����������*���������������������������� ���(���������(������ ������*����������������$� �����������������$�������� ��*�$$�*�����$�������������$������ ���������� ���)

<������ ��������� ��������$����(��� ����������������� ������ � ���������� ��� ��������� ��)�7�� (������� (��� ��*� (�� ��� ��������� ��$������������*� (������ �� � ����� ���� �� ��� ��� ��� �������������������� ���������$����������� ���)�6���$�����������*���(������������� 3������� �� ����������� �� ������������������������ ��� ��� �*� � ��������������� �(�� ��� �������� �� ��$���� � �$ ������ �� �$��� ������ �������� ��� ��$��.���� -������ �� (����� �������(�����������������.�����*�(��$ ���������(������ ���)�

0��� ���.����

1������� ������*� ����������� �� �������� ������������� ��� ��� ���*��� ����� ����8�����������)�/�$������������������������������������ �� $)�7�����������5��� 3� ������� ���� �������������� �����$������ (����� #2 �$�������������)� '���������� � �� ��������(��� �� �� ������ �� 2#*?� ����)�������� ����$���� �����2 ����)�������� �)��������

7��������� ��������

�������!����������������� �������������������������������������������������������������� ������������������������$��������������������%���������

3.446 ��������������� ��������������������� 7������������ �����'��������7���������������������� ������������������������������������� ����� ��������(3�� ��������((��������������������������� ����������������

���2�����)�� (�!��8����������������� ����� ������������������������� ��,� ���������� ����������� ��� ����������� ������ �����������������������������������������9���������������� 7������������ �������� �8�������������������� ������������:���� �-�����9�����������#��������������������������������� ��� ������ ����������� ������ � ���� �#��� ������� ���� ������&������� ��������������� � ������������ 2..���������������������������������� ���� ����������8������������ ���������������� ���� ����������� ������������ �������������������� �:���� �-���������'�����6���������������������������������������������������������������������&��������� �*���� �

����+*� ������ ����������$� ��� �����$��� ������ ��������)�=> �(��� ������=2��(������������� ������(��� ��)��������� ������������������� ����� �������� �� �� ��)� 2 �$� � ��)�7�� ����� ��$������� ��$������������������������������ � ���� �)�����������$�������������.� ������� � �������������� �����)�������( ��� �����)� -� ��� ���

$���*�(�������������������� ������� �������)�������������������� ��� ��*� �� (�����(����������� ��������������*�(�*����������������*���������$��������$*�������$� ���������� ��� ������� ���� ���������)�

'� ������������ ������������ ����� ��� ������������5��(���)� 6��� �.��$����(��$����*� ������������ ��� �������������������� � �*������(���(����� �������� ��$��(������������������$� ��� ��� �$)�- ���������������*� ������������ ����� �� ����� ����������� �� ��������������� ���7����$����������� �������������� �)�

������������������������ ������*��������/������� � ����������� �������$*� �� ����� �� ���������� ����( ��� �������)�7�� � ����� ��� ��� ��*� ��1������ ���������� ����� ��� ��� �)�4������ ��$� ����� ��$� ����������������������$������� ������ ���)�

��������

� ������ ,�!��� �� (���� )������,� )�� ��,�'�'1� ����(���'��)���� ��� ���!��� !� %� ���'1� ,� ��������(��%� )%��'��� ���� ������ ��� �������������������)�������������� )��

Page 31: Pomorski Ekolog 15

������������ ���(1

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

5�� �� �%��'� ����� ���) ���'���D�� ���� �*� ���� �������� �� � ��� ��� ������

�� ���� ���*��������������� �������)�7�����������.��$������������������� ����� � ��������� �����������*�����(�� �)�6���� ��$����*� ������������� ����*�(��$�������������$������$�����������������������������������������)�7���������������������$��� �������� ��*�(���� ���$� ��$�� ����$����� �� �� ������ ��� ������������ �)�

�$�,���,� %,��� ��%��������*���������

���������������$����)�5�� �� ������ ��� ����� ���� � ���)�� ���������� �)������� ��������*��������� ���� ����� ����*� ��������� ��� ���� ����� ����� �� ��)� # �

��)�6�� ���������������� �� ������������������$������ ���*���������������������

������� ��������*������������� ��*����������������������������)�;���������������� ��������� ��������������(���������� �)�

�� ���������$����� ��� ��������� ������ 0<�)� 6��� ��������

���������*����� ���(�� �� ��(�������� ���������� �$������$��������$����$�(����������� �$������ ����� ����*������ ����� ����)�/�������� ��(���$� ����� ��������� �� � ���� ����� ��$� � �� ������������������������� ��(�������� ���������� ������������� ����������������������� ������������� ����������� ���)�3������$*���������$���� ���������������������� ����� (������ ������ ����� � ������)�3 � � � � � *� ����� ��$������������� ��

��������� ����� �� �� ����� ��$��������*� ��� �������������� �������$� ��� ��4G� � ��� ��������)�7����������� ������������ �� ��������)�6��������������� ����� ��*� ���

���(����������� ��)� ������0<���������� ���# ����������� ��������)�##����������������*���������$�������������� ���������� �� ���������������� ���)���������� � �*��������������������������� ���������E ���� *� �� �������� ���������� ����������E ���� )�7�������� ������ �����*�������� ��������� ������� �� �����$�$������ �� ��� 2 � ��������� ��� � ������$���� �����������$ �����������������)�

���%��)��� '��)��!�7�(����*� ���� �*� ������ �� "� ��� �*��� ���$�

����� �������*��� �*� �� �������( �� ������ � ���)�5����������������������������� ��(�)������������� ��$�����$�����$*����������� ������(�$���� �$*�������������������� ���������� ���������*����������������� ��(���� �� ���� ����)� /���� �������� � ������� ����������������� ���*������$�$������$�����(�����*��� ������������ ��$����� ������� ����� ����)�7������������� ������������������������������������&���������+�� ��)�6������������������*�������$������$���$������������ �������������������.� �������� ��(�������� ���$������)�� ��)� 6������������������� �� ��� ��������*��������������������������������� ��*����������������������� ������ ����������)����������� �� ���� ������� ���������$��*��������������������$��(�������� �� �����? �$� ���)�

3�$��������������� ������ �������������������������*�(��&�� �+������ ���������� �����������$�����������$���������)�

���������� ��)))��� ��

3����� ���.��$������������ ������������������������$� ��� �� ����� �������(����� ������������������� ����$���������*� ����� �$���������������������� �� ��������������)����(�*�������$����$����

��������(���.��$*��(������������� ��������*������������������ �������� �$�������� ���������������� ��)�

� � 1���� ��� ��� ������������*� �� ������� �� �������� �*���� ��� ������ ���������� ������ �)���������� $�� � ���� �*����������$�� ����� ������ �������(���*� ����*� �����)�3���������� ������� �����$ $��������������������� ��������� �� ��������6��������5������*� �������3������� ����������� ��< ���������������)

; ��������*� ������� ���������.��$����������(�� ����*��������(�����$� ����� ������������������������������*�(��������������������������������� ���������)�/�$�����$��������� ���������������� ��������� �� ���(���������������*���������������$�����$���(���������� �)�

��3������ ����������� �� �$� ������� ���� ������ ���� �*� �� ��������������� ���� �$� ����� �)� ������ ������� �������� ��*����$�������

���� �������(���*����������� ��*� �������������(������ �� � ���� ����$�� �������� ����� ���������$�� �$� ��������*������� ���������� '�$��"� ���$���� � ���� �����3������� ����������� ��< ���������������)�

,�� �� (�� � ��� ������ ������ �������� �$*��� .��$�����������$���������� ����������� � �������$���������������)�������$*���� �$� ��������*��������� ��������� ������$��� ��(� ��� �����������(��$��� �����)� 6��������� ���������$��$�����*������ �(���$���� � ������*��(��$������������������������ ��� ������������� ����� ����������)

��$�� ������������������ ����� ���� ��� ��������������������� ����������$� �����)�6������$�����*����������������� ����(����� �������)� D��� ��������������� ������ ������������$����������)�-����� �� ����� ����������������� �� .��$�����������������(������������������� ��(��������������� ������������������������$������ �� �����$)� 3��������������3�<�� ������������� �� ��� ����������)�������� ���������)��)��� ������������ �� �����������)�7���� .��� ���������� ��� � ����������������*� ������ ��(����

)�������������������&��������������������������������������������� �������������������� ���������������������������&������������������������������������������������������������������� ���������������������

��!��� ���! �� *����), %������ ���%� �� ��%�) �,��� ��� ������ ,$� �*� ��� �� ���� � '�*� ������� �) ���,��%� ��'1� �� �',������ ��'���,��� � � ����)�;�� ��1�� ����

&����� ������1 � �������������������������������� �������������������������� �� ��� ��� �� �������������� #����� ������������������������� �����������������������������������������!������������������ ������������������� ������� ����������������� ������1.���4.���� ����������������������� ��.����1���� �����!������������������� �����������������31.����������� �� ����.���� �����8������������������������������� ���������������5.���� �����!������������ ����������������������'�������7������ �����:������� ������������������������������������� ���������������������������������� ������������������������� ���������������������������:��������� ���������������������������� ���������������� ������� ���������������������� ������������� ����������0� ������������������������������������������ ���� ��� ����� ��������� ��� �� ��� ������ � ������������� � ����������������� �������� ����� ��������������� ������ �� ���������"������ ���������������� ��������������������*��������������� ���������� ��������� ������ � ���������������������������������

� ���)!� )�', ������ !����8����������������������� �������� �������� �������������������������,�������������6����� ����,� ��� �'����������� �� ��������������������������� � ������� ������������� ��������������������� � ����������7����������������� ���� � � ����� ���� ������� ���������� ��� � ������������������������������������������������� ������������� � ���������������������������������������������� � ��������������������������� � ��������������������������������������������� ������������������� ����������� �������� 7���� ���� ��� �������� ����� ���������������������������� ���������������� ���������������������� � �������������������������������������������� ��������� � ������������ ���� ��������������������� ����������������� ��� ���������

��������������������� 9����������*��� ����*����.)�3���$������ ,����*� �$�������� (��� �� ������� �� ����� ���������� ��� ����� ��� ��� ���� .��$������������ ��� ��������*� ������������(������� ������� �������� ���������$��� ��� * 2�����)�'�(����������������� ���� ������4 ��������� ����������

�� ���� ���� �� ����������3������ .��$������������� �������������� �*��������� �$��������� �����(��������� �� ����$�������������������(�����������)� '������� �� (�������� ��� ��� ���� (������ ������ �� ���� ��������������� .��$���������*������������ �������� �� (��������� ��(��������������)

Page 32: Pomorski Ekolog 15

������������ ���(1

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

-)� %!�*�'���)�,� �4��������$���������������������������$����*�

�� ��� �� �� (�������$�� ������� � ��)� ���������� ��������������������� ����F�������)����������������������������� ��������������� ������� �����*��������.������.� �����<1�)�7��$ ���������&������+����

�� ���� �� ��$(���$�-HH*�-H���(�-)�1���� ����� ����������� ������ ������ ������� ��)� ���� ����������*� � ���������� ����������������-��������$ ���� � � ������������ ��� *?� ��� #����� ����(�*�����������

�*���������$�������$ ���*� �����=*=����)������������ �� ��������*�����������)�� ����$����� �*������� ��"� ������2 ���)�

����%�������!�%�����)��� ���� 6���� $���� ��������� �� ����� �*� �� ��������

��������� �� �(��� ����*� (�� ����� �� �����$� ������������������������������� ��)�5������������������� �� ����� $ ��� ������ �����$� ����� �*�(�� (����� ����$��� ������� �� ��$��������� (���&����� �+� �����)� 1������ �� ��� ����� �� �� ����$��(��$*�(��$� ���� ������������$��������� ���� �� � �= � ����)� � �� ������$*� ��� ��� ������ ���������� ���)�

3������������ ��� �������)�7����� �������(�����������.������������� �)�'���������������������(�����������$��� �*�(�� ��$ �����������(���*��������������� �� ��>�9����� �8��������*�����$������� ���#?����� )�����$����������$ ������� �>����� ������������� ������������� �� ���������� ������� �����*��� ��(��� ������ �������� ��� � ������)�7�������( �� �� ���$������ ������ �������� �������*� (�� �������������������� �������������������� ��)���� ���������� ������ ���%� ������� ������������ ��������������������)� ���� (��� ������ ��� ���� ���*� ��� � ��*� ������(�� ��$� �� ���������)� ����$� ������� ��������� )�1����$�$���� ������$����� ����������������� ���������������� ��)���������������������������$������ ����������*�(����$���� ����$� ��������(�����������)�

-)���� ,�%��(!������� ����6������������������ ��� �$ ����������� *��� �����

��*�����(�������������>���� ������ �)�8�������������������������������������������)��������������(��*�(�� ��(���������� � �*�(������(��$��������������� ����2 �����)�������� ��)�5 ��������� ��������*����������$�������)�3����������� ��$� ����������������� ���������)����������� ������� ��� ������*� ��������$����� ��������$�������� �� ��������.� ���� ���� �)� 3��������� ����� ������ �� ��)� � � ����)������������)�

%��!��������%�( � '������ ��6���� ��(��� ��(�� �������� �������� ������ �����

��$�������*� ��������� �� �� ���(� &��� �+)� '���� ��� ���$���� ������������ ���� �*� (�� ���� �(������ ���������� �������( ��������� ���)�6���� ��(���������������$������������� �������#E�$ ��*������������ ��� �)�#E�$ ������������ ����� ������������������( �������� �� ��������� ��&������+)�7���� ���� ��������� �������������������������������� �*��������� $�������������)�'����������������(����*�(��������������������������)�

���������� ��)))��� �������"���� ���� ��$�����$�� �������������� �����������)����������� �� ��������������������9?����# 2�$������������� ������������������)�> �>2�$)���������� � �*����������������� ���3������1������� �7���� ��� #E9�$�@������"��= �$A)�

�"�������������(������������������������ ������$�� ����������� ������� �� �$��)�/��( �� �������� �� ����� �������������*�$� ����� ������������$� ���)����� ����� ���(� �� ������������������ ���������������������������� �� � ��������� ����������������� ��� �*� ����� �������$�������������� ��������� ��������������� �)������$����� ����� ����� ����� ��$� ���� �������������������$�����$������$���� �� � ���$� ��������$�����$���������������������� ������ ������ ��(� ���� �� ��� ��$������$������(��$��)

�������"�����������$���������������� ���������)�D�$� �� ������������������� ��������(��������������������������=�>�$� ������ ��)���� ���������������� ��������� ������ �2�$� �� ���� ��� �������� ����������� ������� ������������� �)���������������������� ������� �2�$C��@����������� ��� ���������������! ��$� ����� �A*��������� �� ������������ ���(� ������ (������ ��*���������������� ��� ������� ������������ ��)

����"�������(������ ��$� ������(�� ����������$����������� ����������)������$��������� ������������������ �*���������������� ��������(�����)�'������������ ���������� *���� ������������ ����$�����*������� �������� ������*�������� ������� ������������� �)�< ��������������� ��������� �������*�������������� �������������������$����*������������� �$��������������� ���������� ��������$����1�������������$��<�������� ������� ��*���������� ��������������������������)

����������� ����� ����������������

�� ������������

�����(���

��� �� ��� �� ����� �� ������ � ������ �����$��� �������������� ��������*�������������&����+��� �����������������������)�3������� �� &���� ��+�� �����������$����(���<������������*� ��� ����� ��� �� ���������� 4 �<����������)� '� ����$� ������� ��*����������������� ���� ��$ ��� #2� ����)������ ��� � ��� $������������ ��� ������ �� ����� ���*� ����� ���$� ���� ��� ���*� �����*� (��$��������(����)�5�$�����������������)�7�����������I���� �����(���$������2=�����)� �������������������( �������$��������������������� �������� �������������)�

8��� ��� $��<�����:�8������(�����5�����,���������*�������� ������� *������������*� ����� ��� �$��� ���� ���� �(������� �������� �� .��$����������*������ �� �� �����*� ����� ��$����)�������������$�3�$���� �� ��� � �������� ������������ � �� ����������:� 3�������������$�������*���$��$��$��������� ���������� ����������������� � ����� ���� ��)�6����������� �������� �� ; ���������< ����� ���� ����� �������� &����� ��������� ������������������3���������������� � +*����������� ��� ������� ��3������������������ ��< ���������������*������������������ ����� .��$����������

/� ����� �����������0'������������ �������������������������������������������� ������������������������������������

�����!��*� '1�)�����!��'��������� ��������������������#���������� � ��������������� ������ ��� �������� ��� ���� ����� *������ ������� ��������������������� � ������� ���������������������� ������*����������� '��������,����� ������������������ '�����������9������������������������������ ����� �������#����������� � ��� ����� � ����������� ����������� ���������"����������������� �8�������1����������������������������� �� ���������������������������������������� ��������� ���� ���������������� �������������������������� ����������(���������+�� �������� �� ����������������� ������������������ ��������������� ����� �'��������,����� ������0�#���������������������

�����(��������� ���� ��������� �������������� �������������)�-��������������� �� ���)���� ���� ���������������� �����������*�(�� ������������ ������ ����������( �������������*��������������������������������������������� ������� �����������������*��������� ��(������������� �*� ����������� �� ��������� �� �� �����)�8�������*�$���� ������ ��� ���( � ���$���

������ ��� �� ==�$� � �� ���� � ��)�

6��� �������� �������������������� (�� �*� �������� � ������������������ ���������� ����������

������� �)�3�������������$��� � ���

��*�(�����$ ��������$������������������������������������������������ ������$���)�����������*�������������$���������� � � � �)� $��� �� ���� ������#��$� ���)�3� �����$������������������� ��*����������������������������)�6���� ��������� ������������� ��$� �� ����� ������������� �*�$�����������������.��������� ���� �����# �$� �������� ��������������������� ���)�����$���$�$���������������(��������� �����������(���������$� ���(�� ��� �� ������#EE� ���)� ��� @����� ����������(��������������� !��)A)�

D������� ������������������� ���������� ����$������ �����)�7�������$�1� �� � ��� (�� �� ������� �� �(�� �� #2 � ���)����()� '�� # � ���� $�� (������ =2 � ���)� 1���� ����.��$�� �������� �� ����������������� ������ � ����3�����)�7���� ��� � ?��)�&�����������+������������ ����()� 6���� ��������������� ���*� ������ � ��)�������������� �(������������� ���� �� � �������������������������������$��� � ���� ��� �������� �(��������������� �����EE����)����()�

Page 33: Pomorski Ekolog 15

������������ ���1(

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

; ������� �� ������ <��������������������*�������$���������)�'�$���������������������&�����$����<������ ���3�������"�����������(������ !+��� ��*���� ���$�����������&7������� � +� �� ����� �(������ ��� �������� ���� ���)����������*� �� ��� ���� ����� � ��@#!*?�����)A�������(�������� �������������������� ������� ������ ��<������ @#>*E� ����)A)� ��������� ����� �� (��� ����

7������� *������������$����� ������� �������$����� �� �� ������� �������� ����@$$�*��� �)�(�������� ������� �$����� ��������(��� ��

-�������� ���������� ��*��� ������ ��������*����(��������& ���������+*���������������� �A)�

,������� ���(���������*� �� � ���$���� ��$����$�� ������� �� ����$�$����������� �)� ���(�� ������������������� �� ���

������� �� �������� (����� ��� �� ������ ������ ���������� ���������������� �$�����������$�@2�*#�����)���(����=*#�����)A)

3� ����� �����7������� � ����� �������� ������� ���� �������%� ������������� ������ �� ����� ���@2>*?�����)A*�$���������� �����������$���� @2>*=�����)A*� ���(� �� �����������������#2 ����@2=*!�����)A��$������������� ��$������������"�=?*E�����)

�� �� �������� �� ������������������������� �� �����������(������������������ ���������� ��� !��)� ��# ����(���������� ���������� 3�������)�

<�������������� <������� ��7������� � ��� �� ��� ���� ���� �(����������� � ���� ������ ��4 �<����������)� 6��� ���$��������������*������������� ��*�(������ ���� �������������$�������� ���$��(�����*��������������� ���� ����� ���� (����� �� <�����)�/����� ����������(������������������������� �������������� ���*� � ��� ���������$������������� ���)��(�������������������������������(��������� ����� �)�5��� �(��$����� ����� ������ ���� ������ � ��@����� �������*����������*������ �����(������A� ���� ����� ��������� ����� ���� ������(���������� �� @ �)��(������ �� ��� ���� �$������(�������� ���$��������� ���� ������� �����A)�1���� ����� ��$���������

����� ����������� ���� �����$� ��������$)���� ����� ���(�������������� �������� �� @���A� ��������� ����������� ���)������������3�����*��������� ������������ ��� ����������� �����(������������ �� @���A��� �� ��������� ���������������� ������������ ���;;;������������������������)�

��������(�� ���$���*��� �����������JJ;������ ��$���������������� ����� ��� ���������� �����������*����� ��������� ���*� ���������� ���� .��$)����������������� ��������������� �����������(��(�� �)��� �$� �������*�$�� �����������(������� �)�

��7������� ����� �����*������������ ���� ����(������(�������������������� ���� �)�8��� $������ ������(�(����������������

������ ��������������������*���7������� ����������&������� ��$����+*�������������$� �������$������� ���� ��$������"����$������ ��������� ��� ������������ ���)��

'������ ��*� �� ����$� �$�� �� ��$*� �*� �� ������(��$�� ��������� ������� ������ ��� ���������)�'��������� �� $�$� ��*�����������(���������� � �������������������������� ����� �������*� �������������$�� �� ����� � �$)�

����������$������ ������������*��������$���������������������$��������� ������������$������� �$)�

����(��������������$���� �������������*����������� ��������$���(��� ���� ������ "����������� ��������*� ��������������7������� � � ��� ������������)�"�3������$� ���������� ���������(�� *��� ��� ���� ��� ������������� ���������*� �� (����$��� ������������� �$�$�����)�

*������������������������ �������()))������������������������������������������������������������� �����������������������������������&� ���� ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

5� ����'1�����!�����)����!��)���!�'�%���� ',�*�$�� ��� �����$���� ��� � ��� ���)�- �������

7������� ��������������63*7�)�'�6 ���'����������������� ��������� ������"�������...��

����%��)� %"�� ������� �"������ �...� ;�<� ��� �������� ���������������������� �������� � �� ���� �������������� � ������������� � ������������������������������������������������������������������������������������ ������������������������������ ������������������������������������ �������������� ��� ��������"�������...��������34������(������ ����� �������� ��� �������3������������..2���

��� ����� ��$��"�������������� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��� 8��������� �� ��������� ��� �������� ��������������������������� ��������������������������������������6���������������� ����������������������������������� ��"���������������%�����-�� ���� ������ ��� ������ �� ������������ ��������� ���������������� ��� ����� ����� � ���������������������� ������������

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-��8�����8�������� ������������ �����������������'�������� ��*������� �������� ���������������� ����� �������������������� �������� � ���� ������������������ �������������������������������#��������=����������� ��� ��������� �������������� � � � ����� ����� � �������������������� � ���������

������� ���.�� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��8��������

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-���8�����8��������

������������ ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-�������������������� �����������(1.�������������� ���� ���������������������������������������%��������'����� ���������������������������������� ���������������� � ��"������ ����� ����������3..������������-������������ � ���� ����� *��������� ��� �������� ������� ������������������������������ �������������� ����������������������������� ������������������� ��� ��������������������������������8��������

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-��8�����8��������

������������/��� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��&����� ����������������������������� ����#������������ �����������%�����6�� ���� ��

��7������� ��������������������� � ���� ��������#�����������%�����6�� ���� ��������� ������������������������������������������������ � ����� ���� ����������� � ������������� ����������������������������� ��� ������������������������������ �������������

������� ���0� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-�� 8�����-��������� � �� ��������� ������ �������� �� *���������� �������� �������� � ���� ������ �������������������������������������������������1.����� ���)4����!���������� �������������������������������(..������������ ������������(1��������������� �� ���� � �����������.����������������� ����&�����-���� ��������������������� ������� ������������� ������������ �������������������� ��������������� �������������������������������'�������� ����������������������#�������������������7���������%����������������������#�����������������/�������� ���� �� ��������� � ���#����� 7���������%�������������/�����,������6��#���������������������������������������#������� ���� ���� ��������� ��������� ���� ���������8������� ������������������#������$�����������������������������*����*��������������� ������������������������������������������ ��8�������������������;����1������� �����<� ��� ������ ����.�������������� �� ����� ����� �=����������������������� ���������������������*������������� ����������� � � �� � � ������ �����������,����������� #��� ��������������� ������������������� � ������������� ������������������ ���� ����������

Page 34: Pomorski Ekolog 15

������������ ���1(

��� ����� ��$��"

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

��>����������������������������� �����������������������1.�

��������������1.������������ ��������� ������� �� ���������� ���� (�1� ����������������� �������� ��� ������������������ ��� ����� �� �� ����� ������#�������������������? �����������������������������������#������� ����������� �� ���������� !���������� � ���� �������� ����������� 7���� � ����� �� 6��#����� �������������� ��������������� � ��������� ������ ������������� ���������� �������������� �����$���������������������������� ������� ������������ �����7����� ��� ���������� ���#������������������������������������������� ����� ���#�� � �

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-��/� ����� ����������������������������������������� � ��������������������'���������&��������������������������������������������������������� ������� ������ ������������� ����������������� ������������������������������� ������� � ������ ��� �� ������� ��� �����$� ����� ��%����� ������������1���� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��'�������������������������� � ����������������������������������!�������������������������'���� ������������������������������������������� � �������;�� �����������������������<�������� �� � ��������� �� ���� � �������������� � ��������� ���������������%�������������������#��������������7��������!���������������������� ������������������������� �������������� ������������������������������7������������������ �%��� �������� ��������� �� �������7����������������������������� �������������������������� ����� �������������������������������� ����((�� ������� � ���'�������������� ������ � ���� ,���� �� #�������� ��������� ����������#���������� ����������������������� ����'��������������������� � ������� � ������������� � ��������� �����������������1.������������������������������������%�����%���� �� �������� ���#�� '���������&�������������������������������������� ��������������� ����������6������������������������� ����������������������������������8�����-��������� ���'������������������������������� ��� ���'���������&��������������������������� �������? ������� ����������������������������������� ������� ������������� ���������� �����������������������,���������������������������������������������������������� �����%����%���������������������� �����������������������#������������������������ ������#����������&�����-����

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-�� '�� ����������� � %��� ��� ����� � ��� �������� %��� ����� ���������� ��� .� ��� �.���� ���� ������� ���������� �� �����������..��������� ������������� �'��� ���>�������������!������'����������������8�����������������������������������3�����/� �/������� �������������� �������'��������������6�����������������#��� ������� ��������������� ������������������������������������ � �������� ��7����������������������������������������'������8���������������� ������������� ����������� ���� ������ � *������ %���� "������� � ;%������� � &������� %����<�� ����� ���� �������� !����� '������� �������������������� �����*�� ���������� ������������������������ � ���� �������������������� � ���������������'���� ���� ����������� � �������� ����� �� ��� ����������������������/� ����� �����

����������� ����� ������������������������� ��� ��������������

-����$� �(������������������$������

����������� ��(������$�������������� �����������(��(��� ��*� ��������� ��� ��(���� ��� ��� �����������)�'����������� �����3�������8����� ���1���'���������� � �������� ������������������*��� ������� �)��������������$����(������ �������� ���������������(���������������������������(����$� � ������ ������(�*��(������� ���������� ��������� ���������*����������<�����)�

-�����%��������� ��'����������

����� � 3������ ����������$���� �� �� ������������ �*������������ ����������������)����������������)�#? ��$*�����$����$�� ������ ����� ���)� 8��������������� �$� �����$�$���.����� �$�$���� �����������*������������ � ���*�������� �� ���������(������� �� ���������� �� ��� ��������������� ��)���������� ��� ���� � �� �� �����$�,������*������������������ ������� ���� ���������(��������*�(����(����$������� �����������)�

#!��������)����"7��3�$���������#9���

�� ���� ��������)�7��(�������(�������� ����������������� �����-����$�����1���� 8������������ ����3�������/���������������� �� 3�������� &�����$� ���+)�/������ �� ����� �� ��������� ��(���� ����� ����$��� !=� �(�������3�$�������������� �� .�������*�(� �����*��� ���������� ���)����� �������� �������$�###?� ��������%�2?� �����������*�E��� ����7��������*� 2� ������ �������������*��#?� �������������*�2�$���������� ���*�=� ��� ���� �������*�#�!������� (�� �� ���� � #?�$�����)�

6���� ������� ��(�������� (����� ��������� ����*������� ��������� �����*� ���������� ��� ���*� ���(�� �����$������� ��(���)�

�����������7���������������� ����

��������� � �� ������� ��� ���� �$��)���������*� ������� ����������(�*�$�����

��������������$)������������������� ��� �� �����

��������*� ��� �� $������������� ����)�'�����������(��������������*�����(��������� ����)�

������� ��������� ��������� ���������

�������$���� ���������*�

��� �� �� ������� � � �� (���� �� ����)������$�$� �������� ��������$�������$�����������������������������)�

������������7����� �� ������� ���

���� ���� *� ����� ����� ���������� ���� ����� �)� 7��$� �� ������������ ��$�

������ ��� � ������� �������� )�

������� ��������7�����������(����������

� �� ����� ��������� ���������� �*� �� �������������$����� �$�����$)�/���(����������� ���������� �$�������$*� ���������������������)

"��������������������������*�����,---��������� ��������!�!���������!�� ���� ��������

1���� ��� � ��(� �������������*� ������ $����� ���� �� �����(������������� �� �(����������������� ������<���������������<������ ���7������� *�$��� �������� ��� �� ���������� �� ���� �������� ������� ���� ���$�����)�/��� ����(�����(����*�(����������(�����$������������������ ���������� ��$������������$���)�<��������� ������ �����(����������������� �� ����� ���������������������$� � ������ ����� ����*�������$����(�������������������������� ����������*�$������ ���*����� ��������� �������*� ������������������$������ �������������������������)�8������ (���$��� ������� ����������� �����������$�)�

����������(��� ������ �

�������� D�(����������������

������'1'� ��) � %���2 ����%� ��%��� �$ � ����$,������ �����3444*������� '� ���%' ��*����%� ���$�!����%� ��'��%�'����5�� ���)(!���*�� %���,������������ �'1����)� �'1� ��!�� �� ��%�(��% ����� � � � � � ����)�;�� ��1�� ����

-�������'������������������������ ���� ��������������"�������...�������� ����������������@�7�������������������#������������ ��� �� � ��������������������������������������������� 0������ �������� � #��������������� � ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

; �� .��$�� �������� �������������� ������������(�����������*������������������ �$� ���%� �����*� �������*�����*� ���(�� ���� ��� �������)����������� ����������� �� �� �������*� ������(����� ������ �������� ���� ��(���� ���������� ���������(���������� ��� ������� ������ ���������)�

����$�� ��� ��*� ���������� ��$��� �(�������� (��� ���� ���� � � �����������*� ������ �� ����������� �������������$�����)��������� ����(��$ $��������� ����� �������� �� ������ �� ���������������� �������$ ���

���������)� 3��������� ��������� �� ���� ��*� ����������������������(��������������������*�������(��������� ���������(������ �����������������������)�/� ������������$*� �������������������$���� ������ ��������$���� �������� ���*������� ��� ��� �� � .����$����3�����*���$*��������������� ����� �� �������)�/������������� �������� ����� �������� ����������)��� ���$����������� ����(�� �������� ����� ����� ����������)�,�� ��� ���� ���������� ����������(���� ���� ������������������ ����� ����������� ��)�

Page 35: Pomorski Ekolog 15

������������ ����5

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

6������� �� ����������������� ���� ����������)�/���������������������$������(������������������������(� �������)�

7(��� ���� ��������(�� � �)� ������� ����(������� �*� $� ���������� �� ��������� ��� ��$ ���# �$����������# �$��������� (��� ��)� ���������������������� ���� �� ��������� �������$����� �����������(����������������$������������������)�7����� ��� �*� �� $���������� �������$*� $��� �� �������� ���)� ��(���������������(�����������)�; ������ (���$�����(�������� ������� ����������� ����*� �� ������ ���������� ���(� ���� �$����������������������� ���)�

��$� ��� ������� ���������������� ���������� )�6�� �������*���������������� ��������� �������$����� � �������� �����$������ ��*����������$��$������������������ �� ����)� -��� � �������*��� �� ������� $��� (��������(�� � ������� ����

����� ��������$� �����(�$� ������ ������ �)�

�� ��� ������� ���� �������������� ���� ����������������� �*� ��� ��$�������$�$���*��������������������� �������� ���������� ������������ �$��)�/���������(�� � �����)�-����������*���������������*�����(�� ��� �� ����������(�����������.����������(��*��$����$�� ��� ��$��.��������� ������� ���� ��(���� ��)� 8���� ��$� ��(�������$�� � ������$�� ����������� ������)

'(�������$�)�/������*���� ���� �� (����� ������������ �� ����������������)�/��.� ��� � � �� ������ ���� �)� 8��� ��� ��(��������(���������� ��$:

�������������*���� ������������(�������������� � ����� ������)� 3������� �������$*�������� ����������� ������� �$�*��� ��������� �������*��� ����� ������� � ( � � � � � )�-� ��� ������*�������������� �� ���� ���������� ����� � �������*� ������� ��������������� ������ ��(�*� ������� �������� ���� �*� ������ ��� �������� ��������� �� �������������)� D��� �� �$������������������������������� ��� �� �� $��� ��(���������� �� ������ �*� $$��

� � �� ��$����������)� 3������$�����������(������������� ����(�)�

���� �����������(���� ������ �����$���)�6����������$�� ��� ������ ��� ������*�����$�� ���� �$�� ����� �� ���� ��� ������� �

� ���������$�� ������*�(��������� �$���*� �� ������$��(������ )� /�$�� � � � �$ � � � � ���� ������� ���� ��*� ����� ����� �������$� ���*������������ �$�������� ��$���������� ���(��� ��������� ��$� �� ��������)�6���� ����� ��������

��������*� �� ���� ����������$�������� ����*� ������$���� �� ������ (������F� ��$�������*� ������ ���������� �� ���$���� ���������������� ������*������ ���� �� ���������)�

��� ������$��������� �����

3���������(��$�����������

.44���6 �������������������� ����������������������������������������������������������������������1�� ������

���(�� ��� � �� �����.� ���� � �������� ������� ����$� � ���� �� ���������� ���� ��������� ��������� �� ��������$��)�������������������� ��������(������ �� ��� ������� ����$� ����� �$� ����� ���� ��(����������������������)��� �����*� (��� ���(��*���� ������������*���������# �����)��������� � ��������� ���� �������������������)�,�������� ����������*� (�� ���������� ����� ����� � ��$�� �� ��������������)����(��$����(�*���������$���������� ��$�� ���� �� �� ��$���$�$�������*� �� ������$�� ��������)� /�� �����*�����(��(������������ ���������� �)�-� ��� ������*��� ��(��� ���� �������� ������� ��� ����� �� ������� ���� ������ ���� �� �� $���(�� ����� ��������������� �)�'��������*����������������������$�������$������������*�(�����������(�� �����$� ������ ����������������)�/��$��(���������(����������� �� ��*�����

�� ���������(�� ��� �������������)�

7������*� ���� ����������� ��������������(�� ���$�� ����������� ��� ��������)��������(�� ����� ������ ���$�� �*� ��������� ������� �*� (�� ������������������ ������)�-������ ��$���(����(���������������� � ���(��)�������$� �������� ������ �� �� ����� ��� �������� ������������)� 7������ ���������������(�*��������������������� ���������������� ����$� �� $� ��� �� �������� � ���� ����� ��������� ������)�7��������������� ����$�� ������*� (�������������������������� .��.��� �)� ��(��� ���� ��������������� ��� ��� ���*� �������� �� ��� ������ ������� ��*� ������ ���� �������� )����� ������(����������$�������� �������� �� ��$���)�/�� �(������� �� ���������� ����$��������������(��������)�

'���������������������� ��*���� ������� ����������� ������ ����� �� ���� )�

%������������������"� ,-'- �� �������������� ���� � �������+1����� ������ ������.�!����� � ������� ������������

-� ����D����������������5���� ����� D�� �����������$ ���������������� ��$���*���������� ���$���������� ������� # ��)�8�������� ����*���������(�������������� ����(�������� �*������������������� �� ���(���������������� �����(���������� �������� �������� ��������������� �����)����������7�*���$�������$���������$����� ������������������������������� ������ ���� ���� ���� ���)�

���� # ��)��������� �*�������������� �� ��������� *� ���� ��(��������������������� ���� ��(� ������$ ���� ����� �������� � 2� $� �����)� �� ��(����� ���� � �� �� ������(� �����*�$��� ����������$�� �������$��������� ����� ����� �)�

3���� ��$*� �� ������������������ ��� ������ ��$���������������������������� �����$� ��������(�����*����������������*���������� ��$ ��$� ������������� ����� �� ���������� ����� $�����)� 1���� ��� ���� ������ ��� ��.�� �$*�������� �$� ��� � ������� ����� � �� ���� ���*���(����� ���������� ������

2�����!������� ��*�����������������������������������������������������������������������������&� ���� ����������� ������������������������ � ����������������������������������������������������� �������������������������������

���'��������� ����������� ���(�����5 ���)�%�������*�$�%�! ������

1���������� ��"���(��*��������

�%'������*� �� �� '���%� �(!���� �� � ����� �� �� ,�!��� �� ����������0�������)�, �����������������������������������������������������������������������������������������

3������$�(������������ ��� � ���� ��$�� ��$������ ����������� �)�/��������������������� ������ ��*��������� ����������������������� ������ �)� 3�������� ������������ ����� �*� ������ ����������������������)�-��� ��������� ���������� ��)�

,����� ����� ��������������� ��������*� (���� �*����� ��� � ������� ������ ��(�� ���(�)� 3������������ ������������� ��$�������������� �$��*����������������������$��� ����������� �� ������������ ��)�'����������� �

Page 36: Pomorski Ekolog 15

������������ ����5

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

- � �� ����%���7�� ��������*� ���� ����

������$ �������������������� �� �����)� -��� ��� ����� ��*������(��$������ �� $���(��� � ��*�(�������� ���������������������������*����� ������������$��$�����������)��������? �! �����)������������������ �$����������� ��������$�$*� �� ��������������� ���������)��������*�������������� �����$����������*���%�������*�����������*�$�����������������)�; �$���������$���������$�������������������������$���(���$����*���������������������������������������������������������������)�

�������)���, '���7�������� ������*� ��

������ �� ��� ������� �$���������$)�7�� (�������(��� ��)�7���������������� ��$� �� ������� � ��(����� �� ��$������ ����������)�-�������������������$���������$�����*����������� �������$��������������� ��(�� ���� �������������(���%�������������� �*��� ������ ������ ��������������� ���� ��(�)�7������*����������������� �������������$������������������������ � ������� ����� ��������� ��������������$*�������������������(����)�/�*� ��� �$� ����� ����� ������ ���� ��� ������*��������������� �����*� (���� $��������)�6�� �����(�������� ����� ��"��3������������������ �)�

� ,����'���(��!��8������ $�� � ������

�� �� ������:�'���$ ���� ������ ���� �����������������������(�������)�5����������������������$� �� ��������)� 3�$�������������������������(����� �� ������ �� ���$���)� /�� ����������*���������� ��������������$����� �� ��������*�(���������������� ���������� ����"���� �����(�� �)�'��������� ������������������������$����)�3�������$� �$������$������������������(���� ��*������� �����$������ �������������K�$������������� ��� ����� � # ���� �)���$������������ ���������������� ������*�(������ ��� ����)�6������������� ����������������� ��"���$���� ��������������� �)�

������������

�,� �'��(���%*��%� �'� ���( ��%��'1� �����%�!�� � ���'��'��%��� ��� ���)�-�����$������� �

� � ��������������$����������� �����������$� ���)

7���� ������������������ ��� �������� �������� �$������ ��� ���*�(�� ��� ���� ����� ��$���������� � ���� ��$������ ����(��*����������� ��*� ���*� ����$� �� ��(�����*� ������ � ����� ����)�3������������������������� ���������� � 9� ����� �$��������������������������� ��������� ���� � ##��)*� ����� ������� ���$� ������������ ������� �� ��� ��)� D�� �*� ������ ���������������� �� ������$��������(�����$�������� ����������*���������� ������$���$�$�$�����*� ��������$��� ������� ���� ����

��� ������� ���� ��$������ ��� �(��� �� $����������������������� ����� � ��(�� � �� ��(������������������� �� ��)�3�� �������� ��(�����$����������� �*� ������ � ����(��������� �� �� ������ ���� ���� �� �(�� ���$*�������� �����$��������������� ����� �� ���� �$����������*� ������������� ���(�)�-(���������������*�������( ��(�������������������$� ��)�

7��� � ��$� � (������������ �� ������ �� ���������� �� -D5D� � ��� ������ � ��������������������� �������������������� �*� �(�� �� ������ ��� ����� ���� ���� ����)��%*� ������ �� � ������ !������ ����(� ',��

���������������������������������������������)�- �������

��������$�������(���"�$����� ��������$����������*������������� ����������������������)� 3��������� �� ������������$� ���������)�7�� ������� ���������*� �������������� ��"�������������(�� ������)�

D�� ����� ������������

�$������$������ *�������������� ���� ��� ���������������(�)������������$���� ��$� ��� �� ����$���*�������$� ������ ���� �����������$) )����� ����������*� ������������� ��(�������� ������� @��� ������������ � ���������A*�

������ &��� ���+� �� ��)�7��(���� ���� �������� ��������(�������� ��������� ��� ������*� �$�������$������ ����*� ���������������������)�-(���������$������� �*�$� ��������������������������������������$� ����� ���)�

��������������������������������������������� ������������0%������������3� ������ ���������� �������������������� ��1������� ���� ����������������

�� 8�������������� ������ ��� (���:� ������� ��� ����������� �� �������� �� ���� �)� /�� ��� �� ��� �������� ����������*� ��������$����(�������� ������)�

�� ��$� �������������$�������:�7��$�������(������ ��$)� 6���� ���.����$���� ��$*�(�������$��� �������������(��$*�������(����������$������$)�7��������������������������������(����������*�(��$��������������������)���������������$��������$����(����������*�������(����������$������$*���������� �����(���������$������$�$��������������� �������� ��)�

�� 7�������������� ������ ��������$ ��� ���������)�'�������� ���� � ����� ������� �(������� �� � �������$����� (��� ��$����� ���� �� �������� ���� �� �������(���)����������������� ���������� �*� �)� ����� ������� �� ���$��� �����������*��� ���� ������� ���������(������������ �����)�/������� ���$������ �� ���������$�� �*�������������$ ��������� ��������� ���������������(�������������*������������������������ ����(����� �)�

�� ������*� ������ �������$���������� �(��� ����� ������ (�����)� �� ��� �� ��� ��� �� ���� �(���������*� ��� � ���� ��� ��� �� ����������� ��������� ����������� ������������������� ����������$�(�����$)�6���� $������������ �����$����������*�$) )������*����$�*����������*����� � ���������������������� �������� (����*� ��� ���������� ������ ��)����$���*� �������� �������������$���*� ��������� � �� ������ �$����������*��������������� ���� ����� ����������� �)�������� ������(���������������(��������� �*��(�� ������������ ����$�����$���� ���� ���������*� ����$� �� ��������������������)

�� 6������������� ������������*���$����*������������$����������������*�(�������������$�&���� ���� ���� +�������$�������)�6���� ������������������ �������( �����������L� ��(���$���������"������������������� ���$��(��� ����������$��)�

�� '���� ��������� ������$�������������$��� ����������������� ������ )�5����� ����(�� ������������� ��$�������(�$��� ������ �������()�

�� '�$���� ������������� ���*����� ����$���������������$����� �����������(���������)���������������������� �*������� ���������*�����(� ������ ������*������� �����*� .���������������(����"������������� ��(���������� �$�����$ ��)�5 �������������������� ���$����������������������$����� �$)�7����$� ������ � ������ �������(*� ����� ��������������)�

�� 1 � � � � ��������� ������ ���$(�)�6��������� ������� ��"����$������������ �����*�(��$���������������������� ���������� ��(����������� �������$�� �����(�)���������� ����������(�*�(��$����� �)� ������������������������*���������$����������� ���� �)������$��� �� �����������������������������������������������$ ���)

5��������*������� �/��������

���� )!���' ,� ����'��%� ��� ��������! �� �����'���)���� �������, ����%�(��! "����)�- �������

�������$ ����������'�����%�����!� )�+', ���(�),����� *������� ��%� � %� +���%� ��� '1*�����! '1��� ���) '1��

���)�- �������

Page 37: Pomorski Ekolog 15

������������ �����

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

4�� ������ ��� ���!����� 5�� ����������� �������� ����� ���� ���� ������ ���������� ����� ���� ��5� ������������ ���������������������������������������������� �

7������ �� ���������� ������ ���������*� (������������� ����$�*�� ����������(�� ������������������� �$)�

����� ���������� ��� ���������� �� �.����� ������� � ��)� /�� �������� ������ �*� ��� ������ ����������� ����������(�� ������������*�������������� ��� �$� ������� �������������������(�)�3���( �������� ������ *� ������ ��������������$� ������$��.������

'�$�����������)�-����������*����� ��������� ������������*� ��� �����������������������������������������������%������� �������*���� �������.��� ��*����������.����$����������������� ��� ��$��������� �� ������ ��� ���)� ������������ ��� � �$� ��������*������� �$� �$� �$������� ����� ��������$���������� �$������ �����������(�)��������������$��� �� �������� �������������(����������������� �������� �$��� ����������� � ���)�������������� ��������������� �������������� ������$� ������������� ��� ��� ���$� � ��$����� ���� � ��� ����� �����������)�

$�������������������!� ���� +���� ��.'6� �������������������� ������!�� �� ��!������� ��� ���� ��� ������������������������������� �������� �������������������� �

7�������������������������� �$���� �$������������ �� ���������� ���� ����� ���� �� ���������� ��� ��������)�;� ���� ������ ��� ����� ���������� �������� ����� ���������� � ���� ��������)� /�� ��� ���������� �������� �� �*�(� � $��� �����������������������*��� ������$���)������� ������������������ ���� ���������������������*�$���

���������������(��������� �)�

5�����������@��� ������*����$������A*��������������������������� �$*�������� ��� ������)����������� �$�*� ��(���� �� � �*�������� �� ����� �����$�������*� ������*�$������(������������� ������$� �� ����������)�7��(������ �������� ������*����������� ��� ��$ �����*���� 2�$���$�����*� ���������� �������� ���������� �$�)� ��� ���������� ����� ����� � �� ��������� �������*� ������ �� ��� ���� ���� �����������)�5��� ���������� ������������ �*��������������������� �������������*�������*����� )�

*���� ��� ����������!����������� ���� ����������� ����������������� ������������&������!�� ������ ���������������������������� ����������������������������� �����������

'���� ����� ���������������� (��� �� ������ ��� ��������)������� ������ ���� ���� ��(��������� �� � ����� �� (������ ���$) )����� ����� ����(����1������������� �� ��-�����������-�� ���)�7�� �������������� ���������$ �)�

7�����������(�������������� �������� �������� ������ ���� �� ���$� ������$������ �)�D���� &�����+���������*�������� � �� �������$�����*� �)� �������������

��� ��$��.���*��������������� ���� ��������*������������� ��� ����� �������� �� ���� ��(��� ��)�7������� �� ��*� ���� ����� ��������������� �� ��� ��������� �� ��������*���� �����$���$� ��������(���� ) � '� ���������� �� $��� � �������� ����������*� ����� ���� ����������� �������$����������������$��������*����� ������������$�������������*�(���������������(�������)� 3���$��������������������$��$������� ��������� �� (������������� ���$�����*��� ������$���������)�

7�� ��������� ���� �������� ����*���� ����*����������$�*������ ��(�����$� ������ �)� ��� �� �������� ��������� ������ ������������� ����������� ; ���������� ����� ������������ �� �������)�3�$���� �������� �� ��� ����������/���$����*��������������������������������� $�������������3�$����)� ,��� �� �(���$���� ���� �� ������ �������*� ������ ��� �����*�

��$�� ��� ���� �����*� ����( ��������$ �������� �$���$���*� ��� �������*�(� �� �*� ��� �*� ���������$�������������������*�����$�*� ��������� �*��������(� ����� �)�

7�� ��� ������ ������ ������� ���(������� ����� ���)�6�������������������������������������( �������*� ����;��� ��� �*� ���������������������������������� ����� �� ����������� �����$� �$� �$�������� � �� ��� � 9� �)*� ���$���� ��� ���� �� �� ����� 2�� E� ����� ���� �� ���)� '��������$�� ������� �����$��$�$*������� �����$� ��� �����$�������� �)� -� ������� ���������� ������ �����*��� ���������� ��$���� �����*� ��� ���������� �� ����� ��������� �� ���������)�'��� ���������� ������ ��������� ��$���������������������� ��*� �� �� ��� �� ���������� ��������� ����$� ������ �������*����������� ������ �����$������ ����$������*���� ���������� ����� �������������������������

6����������� ��������� �: 7������������������� -��������������

� ���'�� �'���� )%�������%)��% �� �% �� ��*�'�%�! ��)���,� ��!% ��,�����$����

���)�-�����$

$���������� ��������*�������$����� (��� (������ ��������� ������� �)�'� ���������� ����������� ����� ������(��$�����*����������������((�����*�(�� ������� ���������� ��� ��$� ���������*��(�����������������)

7��������� ����� �������������������

%������������������ ��������� ����������������������������������������������� ������� ��%����������������������� ������������������������ ����������������������������������������������

������ �$��� ���� � ��$�����������)�

��� ������ ���*� ���� ��������� �$������$����������$*� �� 3���������� ��� �� �� � ��� ������������ (� ����� �*�

������ ����� �� �$� ��� � ��$� �����������$�������� �������� ����������)�4����� ���� ������������*����������� �� ����� ��*� ���� ������������������������������

�� ��!��"�� *�� ���� ����� �� ���� �� ������ ������� ���� �� �� ��������������������������������� ������������ ������������������������������ ���������������

��&��� ������������������������������ ���� ���������������������������������������������������������� � ����������� � ���������������������� ������� ���������� ��������� �������� ������������������

��7������ ���������� ��� �� ��������� ��������������������������������� ��=���������������������$�� ��� ���������������������������� ��� ����� ����#��� �� �������������� ������������������������������������������

��7������� ���������� � ����� ������� ��� �� ��������������� ������������������������������������������������� ��� �������������������������������� �������� ���������������� ������������� ������ ��������������

8�)�'�6����������� ��������������� ���������������� ����������������� ������������������

/ '1%'���%��'�����% (�*����� ,'�� � �������!����� ���'�� �+'����)%����� � ��!�%�������*��������'1�%�!$�% � ���%������� �'���'1� �$ � �',�����������������������������������)�- �������

���� ��)�7�������� ������� ���$������ ����$�������*� �������� �������������������*� ��������������������� � �������������������)� ���� � ����$��������������$���� ������������������������� ?������ ���������@��#)2������ � ��$������)A)�

�� ������� ����� ��(� ����� �� �� ��������

���������������������$�@����$�����$�

������� � �������� ����� ����A)� 6��� ��� �$������$� ��� ������������*� ���� ������� �� ����� ���� ��$���� ������ �������$������$�"����$����� ��������������� ������������)� ��'����� �� ��� ������������ ������$��(� ������ �� ����� ������ ����$� ������ �� �� ���������.���� @(������������ �����*� ��(��������������*�$��(����������$����A*��� ��� �� ����� ���(����������$� ��� ������������������������ ��)

������������� ������ ��������

������ ��������������

Page 38: Pomorski Ekolog 15

������������ �����

����� ��� ��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

4 ������ �������� ������!� ��������3 �������� �������"�!�������� ��������4�� ���������������������������4 �������� ����������� �������������������

6������������������������������ �����'�����*�������� �� ��� ��� ��������$������� �� ���������

��$�$)�5���(��� ���������������� �� (��������� ��������� �� � ��*������� ����� �� ��� ����)����� �$�� ������$���������� ���� �������*�������� �$������� �������������� ��������)�8��������� ������� ����� ���$�������� � ��� ���� ��� ���������� ��*� ���� �� ������"���$���������$�*���������

3����� ������ � ������� ����)�8����������������������� ������)���������������*����� ������$�*������ �����������)� 6��� �������� ������������$) )� ���������� �� ��$�� ��������*� ��������

������� ������ ��� �������.��$������������� ��*����(�*���������.����������*������������ ��������� �� ��������*����������� ����������������������)�5 ������������������� � ����� ��������

"������ ���� �� ���������� �������� ������������� � �������� ��� � �����������$�� �� ��� ��� �� ��!������������������� � ������������

7�������� ����$���%����������� ���������������������*� �����$� �������� �������������� ��������������)��� ��(�����$���*��������� �������� ���(�� ����������$������ �����������?�# ���� �������� ���������� �� ��� ����������� �$���������������)�-������ ����������*�(����$�������������� � ��� �$����� �� ������� �� ��� ��������� ����$���)�'���������)����������� � �*������������������� ��� ��$��.���)�3���� ��$� ����� ������������������� ������ ������������� ��*�(������������(�������� ����������)�3���������� �����������*�������$���(�� ��� ������(�� ���������� ������������������*��������$� ��

���� ((����� � ���������������� �)�

<����������������� �����*� �� �� ������ �������� $��� ������� ���� ����$�������� ��(��� ���)���� ��� �� ���$����� �� ��� ������� �������$��$ ����� �$��������(��� ������� ���� ������ ������*�������������������������������� ���� ��)�-���������������� �� �������� ���� ��� ��F� ��(�� ��������� �)� -� ��� ������*������������� ��������������*� ������� �� ������������ ��� �����������������$������ ��$ $�$���$.����� �������� ���� �� �� ��� ����� ����������)�; �������������� �*�(��������� ������� ������ � ���� ���� �� ��$����)�3�������������$������� ������ ���� �� ��������*� ������������ ����(�� ���������������������������� �������� ��*��������������$��(��� �$���� ������� ���������� ����������)�

*���������������� ������ ��� ��� �������� � ������ ��������������� � �������� ���!�� ��� ��� ����� ������ � ����������7������������ �� !���������������������������

1���� �� ���$�������� ��� $���� ���*� ����������$��$ ����� ����������������)�'���������������� � �������*� � � ��������� �������*� (����$��������(������������������ ��)��� ����$� �������������������������������� ��� ��������������$�����*������������ ������������ ����� �� ���������� �����)� '��� �� ���������������������*������������ �(�� �� "� ������� ���������� �)�'���$ ����������(������� ���������*������� �����$���$� ���������$������)�7������$ ������ ������� ���������������*�������& ����$��+������ ����.� � ��$������)�3� ��� ����� ��$���������� �� ���$�$����� �)��� ���� �� $����� �������������*� ���������*������ ���$�$���� ������#2�#?� ���� � 8��������)�/���� ����� �������� �������� ��� ���*� ���� �����

? ����� ������������� ������������������ ����� ����������������������� � �������������@�6�������������� ���� ������� �� ����������������������������� ����

!��������������� � ���� �����������������������������������'����������� ���� �����������()52����������������������������������� ������������������������� ���� �����������������������

���������������'���������� #������������(.�� �������������,���� ��������������� �������������������������� ������������� ���������� � ������������������������������������������������������������������������

6��� ������#���������������������������������������#��������������������������������������� ���� ����� �� ���������������������������������������"����������� ������������������ ���

���������������� $�,����+����� �;'�� ���� ����������<�

:���� � 7���� ��� ��������� � ����� ��������������������9��� ������9������,� ��� ������������9��� �������8������������:������

������� ������ ������� ������������������������� � �������������0���������())������������� ��� ������� ���������,���..4����������������������� �������A���:����������

������ ����������������������������� ����������� ������������� � ���������� � ��������������� � � ������� ������� � �� ��������������������������������������������� ��� ���������

����������������� ��&� �������� ������������������� �������������()�������������������������������� ������������� �������������������������������� ��������

!������������� � ����� ��� ��������������������������� �� � ���������������������������������������������� �������� �������� ��� ��������� ��������� � �������������� ���� �

�������������������� � ������������������ ����� ���� �������8�� � ��������� :������������ ������������������ ���������������������������� ����������� �������������������������� ���

3�����������������(�����$����

�$����$����� �������������*� �����$����$���� �����$����� $� ����(����������(�����*��������������� �����$������������������)���$�������(����$���������� ���������� �)���� ����������� ���������� ��������� ��(���$������ �� .�$���� ���������� �� ��� ��������

������������ ���� �$����� �)�3������(�����(����$����� �)�������� ����(��� ������ �$���(��� ���$���(�$���� �������������� ������ �� �)�3� �����$����$��� �(������� ������ ���������������������(��� ���$�$����$������������������������������)

'��� ��.�(�������� �

��������$ "8������ ��������������� ��������� ������������ ����� �����������������������1������� ��������� 0��� ���� �������� �������������������������

�������������������� �$*������������������������������������������)�

D��� ��$�$���(�������� �� �� ������*� �����$�������$�� ����� ��$�)�,������� �������� ��� �� ���������������)�'������������������������� �$���� �)�3������$��������������� ������������*������������$���$��$������(��$���$������ ���*� ���������� ������ ��� ������$�)��� ���������*����� ��$���(�������� ������ �$�������$���������*�(���������������������������������(��� ��)

��%��)�!��',���%����(�)%����� � ��� ��%� � ����� +)�%�����������!��'��%���

���)�- �������

��(�����$��.���������������(�

����� ����.��*� (�� ����� ����� ����� � ������ (���� ������ �$������� ���)�

����� �����*� ��� ���������� �� ��$������� ������ �� �������*� ���$����� ����������� �� ���$� ������(���������(����������� ��� �������)� 8�������������$����������������� �� �� (������ ���������������*�(������������������ ��� ����� ������ �����$��������� ���� �� ���������)� -� ����� ��� ����(������������� �$�����$*� ��� ����������������������������� ������� (�����������

(� �� �)� 3������������������ �� ������ ���� � ���$���������������$������������ ��(��� ��� ������������������)� -� ����� �����������$���������(��������������� ����$� �� ���������������"������ �)�

������ ���������� �������������*� ������ ������$�)�5������������ ������������ �������� ���� ���� � ������(��� �������������*��������� ��$���� ��*��� ��������� ��(���������� �� ���� �%�(������ �*���(�����������������������������.��)

�� ��������������������$����� ������������������������� ����$��������)�������� ������ �� ��� ��������������� ����$ ���*�����$���� ������ ������� �������� ��������������� ����������������)�3�����$�������$� ����� ��� ���������)�����������$���*�������������������! )���3������������������ ������$�������������=�����)*������� ����������#2�����)*������ ������������#>�����)�-���$$����� ������( �� ��� ����� ������� �)� /��$����� �������� ������ �$���������)����������*� ���� ��$� ����� ����������������(� ������ ������)� 1���� ������ ���� �� ���������� (���������� �����������)�/����$������������� ���*������������ ���� �� ��$�������������������� ���� ���)������������������������������������� �����������*�������� �������� ��� ����� ����� �� �����*�������������������������$���� �)�

5��$�� ��� ���� ������)�/���������������� ��� �$��$�������� ������$��.���*���������������� �$�������)�6���� ��$���$�*� ��������$����$��*���������������������������$�����(��������� )

� ,��)��,� ,����� !�� ,��! ��'1� � ��$�!�������'�����!���'�*����� �����%���'� ���$�!����%��������������������������)�- �������

Page 39: Pomorski Ekolog 15

������������ ���32

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

6������������������*�$���������(����������������� ������������������� ���� ��$������)����������*��� ��(�������(������$���� �� �����������������)�;$���� ��� �������*� ��$��������������*�(��������� �������������������������*����������� ������� 2 � �$� �� ��� �)� <.���� ��������� ������� ��������� �� �������� ���������� ������ �)�3����������"� ��(������������$����������������)�3�������"����������$ ��������*������������ ������ ���$��������������������$ ���������

����� ���� )�-� ��� ����������� ����� �� ��� � �����������.���)�������$��� ���������$���� �������� ��������$)�

8��������*����������������������*������������ ��� �������������� �� ����� �� ������� �$���� ��������� �� �� ��$�������)����(���� ��� ������� �� ?�����(��*���������"���# �����(��)�5�� �� ��� ��� ����������*� (�� ��� ����� �� �� ������� ����(���� ���*������.������������� �������������������� �� ��$����������� ����*����������$���������������������)

���#E������ �� �(�������� (����$��<���������/������ '��� ���� ���/�� ������)�-�������������������� ��<��������������(�����$������)�I������������� ��������� �����$�� ���� &3��������$��� �������$����+)������� ��������*����� �� ���$�$������ ���$����� �� ���$��� ��(���������$���������$�� �������(�����*����������� ������ ����� ����� ���������� ���(������ ��������������)� /�� ���� �� ������*�(�� ����� �� ��� �����$����� ���������������� ������� ��������� ������������� ������ �$���������)�8��$����� ���(�:�'��� ������������ �� ��(��� ��������������� ������*������ ������������� �� $�����������������������������)�7��$����� ��� ������� ��������$������$� �� �������

"���������������������*������������ (����� ��$�)� '��� ���������� ����� �� ��*� �����(�� ������������� "� �����$������� ��� ��� ��� ����������$���������*����� ������� ��(����������������������)�������*� ���� ���������$� ������� ������� ��� ������� �� .�������������������������� ���$��������� �$�"����� *��������(� �� ������������)�6��������� �������������������� �������$���������*�(������� $��� ������ ����*� (�� ������ ���$�����$�������� �$� ���������� � ������)�

������������ ���� ���������*� ���� �����<���������/������ '��� ���� ���/�� ������*�(�������$����� �� �� � ��$��� �� ������$*���� � ���$*� �����������$)�'��(�����������$*�(�������������$����������$����)

4���� �������������� !������ *��������� ���� ���� �� �������������������� ���!���� ���� �� �� ������������������� ������ ������������ ��� � ������� � ��������� ������������

�� ���*� ������ ��$�������� ��������� ���������� �� ������ �����$��������� �� ���������*� ������������� ��� ������ ������������� �%� ����� ������������(������*���������������� ������$���*��������� ������������� ��������*������$����������������$�������� �������)�����������$������ ����$���������� ��������� �*��������$�������� �� �������������� ���������)� 8���(���*�����������$�������������������� ��#���/�����*� ������� ����������� �������$��5��(��������� ��22���������� ���7����$*����1���� �)�

-���������(������������������ ������ �����������������)� ;��� ����� (����$�� (���� � ������ �$�������*� ������ ���� ��������$ �� ��������:� ;�������� ��$�����$�� �� �*���� ������ ��� .�$� ���$� �� ������������� �:�7������$����� ��$������$�����*����$��������� ���������� ��������������������� ���� ������� �����F����������� �� ���� �������)�'�������(���*���$��$�%�$�$������������������*������������(������������� ����� & �� �������������+)� 3�$����$�����*� �� �� �������� � �$�(��� ��� ��������$��

4�������/8"�������������������������'9-'������ ��$�������4 ����������������:- ���� � ��� ����� ������������� ������

D������ &'���� ���������$� "� �� �� �� ���� #!!!�"�� !+���������*������ ���������� ��(�������������������$����������������$���� �� 22�����)� ������� �� ��� ������)�'�������� �������� ����� �������� "� >E�����)�(��� �������������*�����������������������������$*���������#!�����)�"�������)�

��7��(�������������$�������� �������$� ���������

����������2E�����)������ ��� ���*���������������������>E�����)������� � ���*������������ ����$���� �� ==�����)*��� �����$��������*��� �������� �������� �� �2�����)*� ��$����� �� �� �#�����)*���$���������������� ��*���������*��������#������)�"������$�����������)�������=9�����)������� � ���������$������������������� ����������$���� ����������(�����*������#�����)����������(����������� �$*�������#������)�������������� ��)

'� ���(����� ���� ��� ������ ��*� �� ����������������������*� ��$���

��� ������� ������������ ����������������������� � ��(�� ��*� �� ��������������� ��)

��� �� �������� ����������������(��������$������������ �$��������������������������������� � �����)�'�� �$�����������������*�$�������� ������.����*��������������������������������� ������������$�����������������$������)�8��������*� ������ � ��� ���(������������ �������$�����$�������������*�(�������������$������������������� ������������� ����� � ������ �� �)

'(����������������� �������(��$36�)�'��6 �������� � �������������������������� �� ������������� �������4���������� ������������������� ��� � ���� ������������������������ �� ���������������

5����������������

���!� �1 � ��� �!�!��2����32�4���������� ������������������������� �3�������4�������� �� ����������3�������4���������� ��������2����35�4�����������������22������4�������� �� ���� �������������

�����(�����$������������������ �B

��� ��!�� ��� �� �'1!�� � � �%��� ��$� !����, ���(� ��$� ������%��'�,���� �� �'�%�)!�,����� ���!�'��,�*�����%��� � '1�$�!��������,����'���(��(�������������������)�-�����$

%����������� ��������� ������

� ,(�����,�,� ��%� � ��!��%���!��(��� ,%�'1*������� ���� ����� ����%�����&�'��(��!$��)�����'�������5 �$�� �)���,��!� �'�� ,����,����� � �'����� ��'��), �!�%����%� �����!� ��(�!�%�����'1� ������%�,� ��� �����'�����%�����������������������������������������������������������������)�;�� ��1�� ������$*�������� �������$��(��� �� ����� ������*� ����������$�� �����$*� ���������$�� ��� �� ���(�� ���� ����(����)���$�����������& �����������$�*������(�� ��$��+)�

7�������������������������� $����� ��� ����������������$��������*�(������������ ������������� �����������$����� �����)����� ��� ��� ��� �*� ���������������� �������� ���������� �� ��� �� ����������*� �� ������� ������������������*�������������� �� ��������� ������������)�6�� ���(���*��������$�� ��� �����( �����������(�����*� �������������� ���� $�� ��������� �$���� ������)�8���� ���

����� ��������� �� ���������� �*������� ���(���*���$����� ���(������������������$���� �� ����������*�(����������*� �����������*� ��$� ������� ��������������)� 7���������� � (������ ����� �*� �������� $�������� �� ��(����� ����� �� �������� ����������(� �� �����*���������������� ����� ���(�� ��� ����*� �������� ��$�������(��������� �)�

-����$��������������*����������������������(������$��(������� ��� �������������:� �������������$������5���!�(������ �����������������)����������� �� ���������� �$� ����������� ���� ��$����������� ���� �� �������� ����.��

��� ��� ��� �������� �*� �(��$������ � ��� ������������ ���$ ��������3���)��������������������� ��(������ ��������������(�������� ��(�����������������(������$����� ����*��(������ ������*� ���(��������*� ����� ������� ���� ������ ��� � ���� �(������� ����� ���� �� �������� �$���(���$�������$������� ����� �(������$������� ��������� �����$�������������������)��(�� ���������������*�(������$ � �� ����.�� ����� �$ ������*� (�� ���������� ��$������*� ��� �$�$���������*� �� ����� ������ ������)� 6�� ��� ������$�*� ���� ��� ��������������� ������ � �)

Page 40: Pomorski Ekolog 15

������������ ���32

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

"������ ���� �� ���� �����������������������������2��!�������������������������

/�$����������������������*��������������)�;$�(�������������������*���$��������������$��������$����������� ��)�'$���������� �������� ����������(��������*����������������� �������� ��$�������������� ����������)�D����� ������������� �� ��� ��� �� �������*� ���� ����������$��$� ���� ������ �������)�'��������*�����������������$ ������)�D�������������$�� ����������� �������*����������������� ���(���� �*�������� �� ������� �����������)� /�$�����$� ��� �$� �������������������������������$� ����� ���� � ��������������$�������$���(����������$���� ��������)�

������� �����������(���� ��� ����� ����������������$������)�7������ ������� ��� ������� ��$��(�� �� ��$�������������� ���������� ���*�������� ���� ��$ ��� ��������������������� ��������������� ��(���)�3�����$������ �� ����� ������� �������������� ����������*�����

������������������*�������� ���� �������� ���� �����)������������������(����������(������� ������)�3�������������$������������� ��� ����� �� � �������� ���� �)�'�������� ���(������������� �� ������������������������)�3���(���� ���������������������������)�����������*������ ����������������� � ����� �$������������������������� ����������*���� �����������)�3�������������� ����� ���� ��� �����������3����)�������� ����$���������������$�$������(�����������$� ��������*������$����������������)�

7�������� ��������!����� �� �������� ������������ ��';��,-�������������� ��� ����!���������� ��������������������*�������������������� �������!������������������������'((9�����

��������� ������$�*��(���� ����� ������� �� ������"�3������������� ���������(���� ����*��������������$����� �����������)�0��(������������������ ������������ ��(���$�� �� 3�0�0����3���������������� ���� �������$�� ��� �������� ������������ �)�-������������������ ���$���� �� (����� ��5����� ������������� �$��$��)))�-������������� �� ������ ���� ������ �������*����(������� ����� ���� ��$���*������� (�������� .��$� ���*� ��� ��������������������������������� ����$�����*���������$���(������������$�)

6��� ������� ����$�� �� ������ �� ������� �*� ������ ��������� ����� ���� ��

�� ��$��� ����� ��� �*��(�� ���$��� �B�7����������$�� ���� �� �������������� �� ���������������������(�������$������*������$���������$ �*���������������$���$)�/��������������������������( �� � ������� �)�3������� ������������������ ���������$������� ��������� ����� ����$*�����$�������$��������$����������$)� ' �������� ��$�.������� � ������� ��$�����������������$� ������ ��������5������ ���������5���������*� ��������� �����&������� ��������"�3�����+)�

5����� ����������� ����� ��(���������� �� �������*�$����� ��� ������� �� ����������� ��� ���������$�&3�$���$��'�$�"� ����� �+)� /����������� ���������� �����3��������������������1�$�� � ��������'��� ���� ���D�������*����������$����������������������� ��� �������������� �����������)������� ������ �����) ������$�)��)�

<�� � � ���� ��� ��������� ������������������� ���������������������������������������� � ������ ���� ���������*����������������� ����������!���������� �

�������������������������?2�����(���$��������������� ��������������� ��������*� �� ����� ����������������������*���������������� �� �����$�)�,�(� ��(������������������*������� �������������������������� �� $���� �������#� �����(��)�-�����������$� �� ���(�� ��(�� ���(�� ��������� ���������)�

/��� ����������� ��� ���������� ������������������)�7������������$����"������(��� ����������� �������������*��� ��������*�(�����������*������� ���������� ����������)���������������*�$����� ���������� ��������� �)�3����� ��������

7��������� ������� � ������� �������% ���� �������������� ������� ���������� ���� �������� ��� �������� ���������������������

7����� ����*� �� ���������������������*� ��$���������)�������� ������$��������*� ����� ��� ��$�*�(�� ����$��� ��������������������)� /�$��� ���������*� (�� ������ ��� (��������� ������)�6����$������$�� �� ��� ��� ������*�$��$�� ���(��� �� ������������ �� ��������*� ������$���������$������ ���������� ������� ��(������������� ����)������������������ ����� �� ��(��� �� �*������� ��(������������������(�� ���� ������*� �����$� ����� �������������� ����� ����)������� ��������������� ������������ ����� ������� �*�(������� ������� �$� �� ������)�

7������*� ������������$�.� ����$����(������� �������( ���� (�����)�8����$� �� $����� ���� �������� �������� ��������� ����� �������� ����������*� ����*� ���������$�� �� ��$������*� ��������� �������� ���$*� �� ����� ���������������*����� ���$�� ���������������(��

����� �!�%������6��������$���������*�

�� ������� ���� 8� ���������� ������� �� (��� ��������������� ����� �������)�&1��� �(����7��������*� ��(������������ �*������������*���(��������������(���� ������ ��� ��� ��������� �$�� ���*����� ����� ��$�����*� ��(���$���� ��������� �� �����������+� "� ����������� ��� �����)�

0 ���) ���� ,�7����� ����� ������ ����

������ > � ���)� ������)���$������ ����� �����.����������� ��������� ������� ������ �$�� ��������$������ ��������$��)��������$�� �����.$�� ���� ��(��$� ���������������������������������� �������� ���$�������������.� )

-��'1�� ��'1 ��������� �� ��$�$��

$������� ��������*� (����(������������� �� ����� �����)� 6�� $ ��� ������ ���� � ���� �������������� �������$������*� �����������������������*�(�������������)�8���������$���������:�3�������������$�(��� ������ �������$�$�*��������������������*����$���� ����� ���)� ����������������������������������������� ���� ��*�������������$� �� ������������������)

� ��� �!%�'�

3����������������������������������������� ���� ���� �������$������������ �� �������� �����)� ��������������������������������# �����(����������)�7������������������������ �� $�)�5� �� ���������$���� ��� ����� �$�������F��������� ���(����*�������� �(���������� �� �� �� �� ���������� ��������������)� 7������*� ���������$��������(��� �� �� ����� ���� ���������������� ������������������)�

/�������� '��������������������� ����������

��%��(�� � ���� �� (�,�� � �1 � ��-�����*�������) ��'�����$,�� ���$�������1���� ��%� ��+%�'1�)�� �!������������)�-�����$

�������������������$��

*�������� �����

����!��*����!'��� ,��!�'��$���!�%���������%�����*���,� �'���2��!�,� �� %���� ���!! ��%��$!�'�*�%��'� ,�'�,�!�'���+����%���������!���*�������!�� � ,�'*� � ,�� ������!����1 � ���

���)�;�� ��1�� ����

����� �!�%���'�� ����������������������@�!���������������������� �������*���6��������������������������� ������ ���� ������������������������������������������� ����� � ��������������� �����0��������*���������� ������ ����� ������� �� ��� ���������������� ������'��������� ����������������������� ������� �������������������.��%�������������3.��%������ ���� ������������������������������� �#���

������ ������������$��������*��� ��������

����� ��*����� ��' >����� ���� � ��� ��� ���������������������� ���� � ����������� ������������������$��!��6�"$����4�� ()"&"��&6�#67�()"!�-������� �������������� � ����������� ��������� ��������������������������������� �� ������������������������2��4�� �#6()��%�*�)��8%7�9�6%*:�8%�6"�;������;*%$#"�*%46�7�;����6"$()%�*�)��8%-������ ����������������������������������������������������������������������������� ���� ������� ���� �������2����3��4�� *9#,�9&6#)�+7�;����%��9)+:%-������� ���������������������������� ������������ �������������� ������������������������������������ ���� 3�� �� ���� 4�� ,%�%(� #6�%*�8:67�����#+:&%� '")� ��9�6:%7�(%��&��9��4*)9��8";�-������������ ������� ������������������������������������������������������ �������������������������������!�8+�"$�����4�� �!<�":(!&�)$%-�������������������������������� ���� ������������������������������������������ � ��������������������� �� �������

�� ����� ����������������������� ��*���������������������������$��������(���� �� ����������������������)�6���������� ����������� �*� ���$����������������� �������������$���*�����(��(����(������*��������

���� �*� ��� �(������ ���(����� ������ �$� ���������� ���(�$� $���� �$���)��(����*������$���(����������� ������������� ������ ��$��������*� �������(���� ���������� �( � �� ����������� ���)

��������$�����$*�������"��������������� �)������������� ����� �� ��� �� ����� ���������$��� �����������)��'���������������*�(�� ���������������������

�)���� ��$������������ �������� ��������*�������������� ����� ������������� ���� �������� �������� ���������������$����*����������������)

Page 41: Pomorski Ekolog 15

������������ ����)

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

������� �� � ����� ������������ �� �����$����������� �� ��������������� ����� ��*� �� ��������� �������� �����(��� �� �$ ����� �� ������������ ������ �������������� �� ��������� ����������� � ���)� 6�� �$���(������������������ ����� ������� ���� �����(�������� ������ ������� �� �������� ����������*�� � �� �������� ���� ����� �$������L � � �����L )��(������������ ������ ������������� ��� �������� �������� ���)�

/�$*� ��� �������*� �������L � ���(�������������� ���*� (���� �� ���� ����� �.����� �� �������$������ ��)�������(�����1�$��� <����������� ��������*������������������������������ �����L �*����������������� ����$��������2�=2M)�D��� ��(���� ������������������������ ���#2 ���

����������$��������������*������������ ���� ����������� ���� ���� � ��������)���(�������������������� ������ ��$������$������� ��� ��(���� ����� �����*� �(�� � � ��� �������� ��� ���� �� �����*���(��� ��������� ���)� /����� �� ��� ���� ��������������*� �� �� ��$�����

������ ����� ������� �)��1�������� ��� ��� �� ������ ����)� 8����$� ��������������� �� �������������� �$��� ��$�(������������� ���)���������������$���� ���� ��������*� �)�����������������������������*������������������������������ �)�

������ �����������*� ��(������� ��� �$�� ����������� ���� �����������$�������� ��� �� ���?2N# � �$C�)� ;$� ���(���������$�*� ��$��� ��$����������� (������� �������)����� ��������� �� �*� �������������������������� $� �������)� ��$����������� ������ �$� �� ����������������� �������*��� ����������� �� ������������������� ���� ����)����������� ������� ��� �*� �����$���� ��������� ���� ��)� 3���� ��$� �$� ���(�� �����(�������������*����������� ��������(������$������ ����2 ��(������� ��$ ���)������ �������� ��$��������� �����*��� �����������������$��������� �� (� �� �)� 6�������������� ��(������ �*�������� �� � ���� �������� ���� ��� ���� �����)�4����$��� �� $���� ��������������� ����������� �$� �������$�(���� ������(�������@� �= ��(���

D������� ��� ������������� ������������������������� �����*�(�� ���$��������� *� �� ��������*� ������������� �������������)� 3���� ��$� ����� ��(������� ������� ���*� ���� $���������� ���������� � ����������� �����)�'������ ������������������������*���������������(��� ������������� �$� �� $��������� �������� ����� �������������3�$����*���������������)�6�������������$����� �� ������� �$����*� ��

(����$��$��� ���(��$���� ������*� (�� (����$��$������� �������������*��������� �������������� �������)� -� ����� ��$*� ��� (��������� �*� �� �������$����������*� (�� ������� ��$������ ���*� ������$����� ���� ������� $�� )�6������������������� ���������������� �$��������������*�$��� ����������$�������������� �� ����������$����*� ��� �������$�� ��� ����� �����(�������:�

6�� �� ��������$� ����� �� ������������ �������$������������ �������������� ����$�����)�3�������� �����,����8���$�����$� ���� �� �������� (������� ���� ��� �*�� � � � ��� � � � �$ � ��� � � �� � � )�-���� �����(��������� ��������$����� ��������� ���� �� ���$�������������� ���)��

1� ����������� ������������� ���*� �� ���������$����$�� ���� ����#= ��$C�*��� ����� �$�������� ��O7�(������$�����P�$������������� ������2 �

���$�����)�

#��� �� ����� =��������>� %�������!����$��������� ������ ��� �������� ���������� �� ������ ��� �������������=���������� �������

'�� �� ������� ����������������� � ���������������$���-5�8����-����'�������)�-�������# �$ ������$������� ������������ �����# ��$)���$������

(�����$������ ������������! ��$C�)�/����������������� ��������� �� ���������� ���(*� ������ �������������������� ��������)�-��� $ ���$� ����� �� �*�������$����� ���� ��������� ����������������)�'������� ����� ������������ ��$���� ������������=���)�/�$���$�$�$����������� �� � �� $������� (������� )�6������������������������� �� ����� ��$� ���������������)�/�$�������$�����������������*����� ������� ��� �� (�����# � ������ ��� �������

�� ��������� ������$�������)�3 � � � � � ��$���� ���������� ���������������������$�����)

7��� ������������������������������������������������������ ��� ����� �������������������������������������+��������������������� ���������������������� ������������������ �������������������������������������%�����

-������)� % ������(�������� ����������������������������������������������������� ��� ��������������� ������ ��������� ������� ���� ������������ �����!�� �������������������������������������������������:�������� �&���������!���������������� ���������������������������������� �������������������������������� � ������ ��������������������������������������������������� � �������������������������������������������������������� �������������������������� ��� ���������������������������������� ����������� ��������� �������� ��� ���������������������������������������� �����������������������������8������� ���� � �������� ��������������� �������� ���� ���������� �� �������� ��������� �� ���� � ��� ��������������� �������������!�� ��������������������������������������:�������� �&�������� �������� ��� ��������������������� +�������,� ��� �����������-�����������������7���������8����������5.� � �� ��� #������������� ������������� ��������������� �� � ���������� ������� �� �������� ����������� ��������������������������������

!����� ��� �������������������������������������������������������� ��� ������������������������������������� ���!���������������� ������������ � ������ ��������� ������ ���������������������������������������������� ���������6���������������������������� ��������������������������� ������������������������������������������������� ���� � ���� ������ ������� (4.� �B��� ���� �������� ���������������������������(..����1.��B������������.���2.��B�������������.�(4.��B������������������������ ����������������������������������������

��!��� �( ������������������� ����������������/'-���� �������� �� �������� ��� ��������������������������� ��������������� �����-������������������������������� ��������� ����� ���������������� ������������ �� � ����������6���� ������������������������������������������������������������������������ ���� ��������7���� ����� ������������� � ���� ������ ����������������������������������������������������������� ������7�����������������������������������������������

���� ��$ ���A)�;���� �������� �������� ��������������� ��������)�3��������� ����� �� ������ (��� ���������$��� �� ���� ��� ������� ������������� ����*������$ �����$� �����$������*��������������� �� ������������� ��*���$������� � ��� )� 3���� ��$� �������������(�������(������ ��*�����������������(��� �*������������� ��� ���� ������� � ��� �������� ����)�3���� ���� � �� $�������$����� �� ��$*� ��������������(�������� �)�

������ ���(��� �� �������� �� �� � ���� ���� ���� ��$������)� 7��������� �� �� � ��$���(��� ������� �� ��������

��� ������ �����*� ������������������������(��������� �� �$��� ������� �������������$��.���)�3� ����� ���� ���� ��� �������� ��� �� �� >2� ����)�3����������*���� �������2�����)� �� � ������� ��������������������# �����)����������������������)�

3�$����� ��*� �� ��$���������� � ������� ��� ��������� �����)������� ����������� �� ��� ������� ���� ������ ������� �� �� ������� ����� ������������@��$����A)� 3�$���� ���� ��*� �� ����� ��������������������� @������� ? ��$A����������� �*������� ��������� ����������������*�$���(���$ ��� ����

������!$����� )� ��,� �� %,��)!���*�������� �����%�%� �,�'�%���� %�,�'�����'� �)����� '����� �%�)'�����*� �� ����) ��%���)�����!�

������(���������� ������

7�(���������� ��������

3������ �����������

���)����)(������).�

���)����)$��L�)��*

Page 42: Pomorski Ekolog 15

������������ ����)

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

������� ������������ ����� � ������ ������������ ����������� ��� �� �� ������ ��������&����������������!�������������� �������������

/�� ��������� ���*���������(�� ����� �*� �� ����� ��(������� ������� �$�������� �$)���$����������� �� ������� �� � �� ����� ������ �����)�6���������������� ��������*� �������� � �� ����� (��������� �� ������� �� ������

��*� ��� ��� ���

�� ��������� ��$������$������ ��������������������� ��$�� ������������(�� ����� ����������)�

��������������*��� ������ ��������� �� ��� ����������� �� ������������������������$�������������������������.����������������������� � ���� ��� ��(�� ��$��� ������ �� ����� �������� ���������)��� ��$� ���������� ����� �������������(��� ��� �������� ��� �����$��.���� �������� ���������������� ������������$���������������� ������� ������� �)%�,�� �9=9�2 ���2��� *�,�� �9E9�� ���E��� *�-/D�9���� *>��� �)����������(�����$ �*�(�������������*������������$�������������� ������� �����$��N����$������������)

3�������� �� ��(� ���$������� ����� �� ������������ ���������������������� ����)�'�������� ����� ��������$� $���� �$���� ��������� ��� �� � �)�/�� ��� �� �(������ ������ ��� ����*� (�� �������������� ����������.���������*� ������ �)� �������� ����� ���)�

� � � � � � � � � � � � � ����� ������� ��� ����� ��������� �� ����� � �� ��$)��������������������� ��� �$����������(������(��

�� ����$������ ���*�(���� ���$� �������

���� �� ��� ���� ���� ����$�� ����(��*��������� �����$� ��� ��$������)� �������� �� ����*��� ������ ������ ��� ���� (��� �� ��� �(��������*����$�������������������������������� *������������� ��������� ���������� ����(���$����(�������)�

<������� ������ ���%������$����*������������������ �*������ ������������� ���9 ��$)�5 ������������ ���$� ������ ��� �)������$)�/���������� �������(�����(����*���������������� ����� ����� � ������������������� ����� ������� ���������������� ������������ �����(������������*�������������������������������������(�*����������������� �*� ������ �����������$������$)

' ���$��$� ������$������������ �������������(������)�3������������� ��������� ���������$� *������ N�������������� ���������*��������$��������������)� ; .������������ ������� ����������������(������������ ���)�7������������� �����$ � ����������)�8*��������(��� ��������� ��������$*� ����� �� � ����������� �������)�/����$����(������$���������)�,������� ���������������� ���)�

; �$� �����(�$������$������ �����������$�������� �)������� ��������������������� �� /���$����� ��

I��*� ����� �����$������� �� ��������� ������� �����$�� ������$ ����)� 6����$����������(���%��� ������������� �����$����$����� ��� ������������������ ��$�������(�������������� ����� ������$������$������(����� ��������*����������������������(��������)

,��� �����(�������������� ������

��������������������� ���

$����!��������������������������!��� �������������������� �%� ���� � ����� ����������� �� ���!� � ��������� ��� � ������������

�� ����� ���� ���������*� (��$��� ��� ��������� ��(���� (������ ��������(������������� ��������������� �� ���� $ ���������������������������� � ��$������*� ����(����� ��$�����*� (�� ���������������� ����� ����� ���������$)�3����� ��$� �������$� ��� ������� ������ ���������(���������$.�������� ���(���*� ����� $����� ����� � � ����������)�'�� �$�.��������*�(��(����� ���� �� �����(� ��������� �*� ��(�� � ����������( �� ��� ������ ��������� ���������� ����������� ���� ���)�

-��� ����������� ������������������*��������������� ������������(������ ���������������� ������ ��*����� ��� �������� ���� ����������)�/��������*��������������������� ����� ������� ���$������ ��������������$����������)�6������� ��� ����� ��� ��� ���������������(��� ���*�����������������������������������(���*�����(���������� �����$� ���*� �� �������� ������� ���� �� ������� ��� �������)� 7�������� �����

=�������� ���������������������������*� ����� ���� ��������� ������������������������ ���������������� ������� ��� ���������� � � � �������������������������

6���� ��$�����������(���*�$��������������������� ��� ����(���)� 7����������� �������� ��������� �� ��������*��� ��������� �� ���������� ����(������ ������� ������)�

-� ����� ��������������*� ��� �� ������ �� �����������$���� �*����������� � �$������ ����������$)�5������ ��$� ������ ������������(��������������� �)� �������:� ���(�����(�*� �� �������� ����$���2 � �$��������$��������$������ �)�6����������� ��� ��(���(�� ��� �������������$���$�������$*���� ��������������������(��(�����(������������� �� � ��������*� (�� �� ��

��������(���� ������*� ������*� ���� ����(�����)�7��$�����������$����� �����������)� 6��� � ������*� �����������*� ��� ��� ���$ ������� �����$��.����� �2 ���$�������)�

7�� ���������� ������������������������������������������ ����(���� ����� ��(�������������� �$�������$*�����(�� �������$ �*� �� ������ ��������� ��� �������������$���)����������������*� ��� ��$�� ������������������� �%��� ������������ ����� �� 9 � ����)�$ ��� �� ����� � �� ����� ��������� ���������$� �������$*� ��$���.���������$� �� � �������$� ���������������������������)�-���$��� ���������������*� ���� �������� �� ����)�> �����)*����$�������� �������� ������$����������$������*� ���� � ��$.����������������)�

�������

�$�� �� ���$��������)�������� �� ��$����������������� ���$ ����� ��>N2�����)�������@������������������ *>N *E�����A)

8���� ������ �� �������� ��������$��� ������������(���*���������������$�����������$�������)�6������$� �������(�� �� �� ������ ��(�� ������� ��������*� ��� �� (���� ���(�����(������(����������)�1�������������� ���$� ���������� ����� ��������*�������������������)��������������� ��$�����*� ��������������$�����*�(�� ��������� $� �������( ���(������)�1��������������# ��*��������(��������*����������� ������������������� ��$ ����� *#������ ��# ��$)�

6���� ������� �� ���������*���������������$ ����� ��$�������*� ����������� ���������� ����������� �������� � 9� �$)�'$ ���� ��������������������� �������� �������� ����������� ������(���������� # � $ ��*� �(�� (���������� ������� �.����� �)�4 �� �� �������� ��������� �)� ��� ��(������������������ ������������� ������������ �� �������$ �������$���������� ��������������$��.���)�7�������������������� ������������� ��$�����*� �)� �������� ������ *������� ��������������)�/� ��������� �� ��� �� ��$������������� �)�

=��������

� '1��� �'��!�� ��%����� ) �$�� ����������������������������������������)�5�������������

����������������

������������������������(���$:

������ ��% �!� �����%,���� ��������� ������ ���������������������� ������������ �����-�������� �� &��� �� �� 7����� ���������� �� "�� �8����-���� �� 7������ �� 7��������� 6��������� ����� ���9��C��'??������'���������6����� �������������&���������� � �� ����� � ����� ����������� ���� �� � ��� �.� �����������7� ����������"�� �8����-�����6�������������������������� �������������������������������������������������7���� ��7���������'���������������������������������� ��� ���� ���������� � ��������������������� � �������������������

�)������ ���� �����(�'���,� �����, �!��)'��(���� ��)!����������!� ����� �������,���������,�� ���'�� �'�������� �'1!���

���)�5�������������

����� ���� ����� ������ ��� ������������$���� ����������������� ����� ��� ��(�� ����� ������� ���������*� ���� ��� � (���� �� ����������*� �� ������������������( ������������ ��������)��� ��(���������������*���������������� ����� .������������ �������� ������������ �����

�$���� ����� ������ �� ���*������������������$����(��������(����� �)�

5$�� ��������� ���� ��������� ������ ������)�6�� �� ���(�� ����������������$� ��������� �$����� �������� ��$ ������������ ������ �������������$��.���� � ������� ������$)�

���)����)��������� ���)��

���)�-�����$

��8<

<

Page 43: Pomorski Ekolog 15

������������ ����.

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

6���� ��$������� ���������� ��� �� ��$���������(� ����(���� �� �����*��� ����������� #?� ���*� ��$�����$��� ������� ��������� ��*�(����������������� ������� ��(��� ���)���������*����� ��$�����$���� ���� ������ ����� ������$*� ������ ��(����������� �$)�7�����������������������$� �������$�����������������������������������)�

�������� �����(��*��������(���������������������$����������(������������(���� �(�� ���������� ������$� �����������$)�7��������������*�(��������� ����������)�6���������� ����������� ������������� ������ �*�$��� ������������� �� �� ����� �� �)�6���� ��(�������$����������(�� ����$� ���*�$����������� ��� �������( �� ���������������)

� � � � � � � � � � ���� ������ $��� �� ����������� (������������)�������� ��(�� �$��������� �$� ������� ��%����� � ����� �� ����������� ��$����*� ��$��� ���������$�(���$���������*�

�� ������ �$� �� ����*� ���(��������������*��������*� � ���� ��)� �� $����������������������)�-� ������(������������ ���� ��� ����*�(�� ������������*������ ������ ��(����������$�����)

D���������*� ���� ������������ ��$������*� ��$����� ������� ���������$����� ������ ����.� ���$������)� 3������� ��������� ��� �� ����� ���������� ���� ����� �� ���� ���������� �����������������*� (����������

�� ��*� ���� �����$�� ����������������� �)������������� ����������������������������������������*���(�� ��� ������� �������$��� ��*� ��� ������ �Q��$����P� � ������� ���������� �� ������� ����������$���)

����$� �������������

������ !��� ,��!�� �� �%����*�%� � ���� '��(����,� )���� $���!�������*�������)�%���!����%,���� �����

���)�5�������������

1� ����� ��������

������*� �����B

8�� ����� ��� ����� ���(�����$�������(������$������)� 6��� ��$������������������� ���*�������� ���� �������� ����������� ���� � ����� $��������������$� �����������$����������#!!?� ����)�3�$�� ��$� ����� ��� �������� ������������ �������*������3�����*�����������(�����$�� ����� (���

��$����������� ������)�1�$�� ������� ������������� �� ����� <���������/������'��� ���� ���/�� ������*����������������� ����������� � ����� .��$������� ������ ���� ��������� ���� ����$�������� � ���$���� �� ����� ���� �� ��������� ������*� �� ��$� �������)

6��� ��(�������

&�5��������6����� ����������������(����� ��������$������(�$�����$������ ����*������������ �$���������*���������)�D������� �����������$���������(��������� �������*� �� ����(�������� ��� ���� �� ���� �*� ������������� ��������� �)�����������(���$*���������$� ����(���������� (����)�7�� ������ ��������$� �� �� ��� ����� �������� ����������������������)�7��� ��Q�$�����P*� ���� ��$����������� ����(���)� -��� (�� (�������$����*��������$����$������������� ���������� ����� �� $� (������ ������$������ ����)

&� ���� �*� ������� '��,�5��(����*��������$�

$�������� ���=?����)�����*��������������!*2����$����������������������*���������$������������ ���������� ��������� ����� �)�7��$����� ��� ����� �� ���������������������(�$���$� ��� �$����� �����$�����)�7����� ������ �������1���� �*������ ���� �$������������������ ���7����$)

��8���� �����$�������������� ��� ��������� ����� ������ �� ������������������������������ ����� ����������������� ������ ������� ����$�$�����)��� ������� �������*��� ������ ���� ��������� ��� �������� �������*������� �$�� ����� ����������N������ ��- ������1�������.��*� (��$�����1���� �)�

3���( �� �������������������������$�����1���

������������� ������������������������������������

2������?���@�� ������0,� �-� ��������������������������������� ������������������.��� ����������� ��� ������� ���������������!�-�� �"�#� �����.� ����� /-�� �� ���� �$/������������ �������0�� ����������$ "�

��� ����*�%'����(��! ���� ����%�!���%�� ��'1��� � '19��%�����'�����( ,��)�'1!�����$��)���'1!���%*�$������ �%���'���,��'������!� ��%���%������������������������������)�- �������

������*� ����� ������� � ���� ���������������������� )�7����������Q���������P���$� ���� ��$������� �*� � ���������*� ��(�� �$�� �)��� 3��(��$� ��� ������ ��������������(����� ��1������� N� ���$����� ����� ��)���7���������������� ������������*� �� ��� ������� ��$��$�������������� ����$� �������� ����������*���������(������(��$��������)� 6���� ������ ��������������������� ��������������*���� ������*������������(������(� �������������$����� ����� ����� ��$� ���

��� ��������������� ��������������$������� �� ���� ����� *� �������$�$���(���������������� �� ���

-��'1 ����'����%�����'��7���� �� ������������ ����������� ������ ���� �����#�� ��� � ���� �������������� �������� ��� ��� � ��6���������������������#�� ����#������ ����������� ������������������������������������������������������� � ��9������������������� ���������� ������������ ������������������� ���������������� ��9���� ���� ��� ��� � ������ 6��� ��������� ����� � � � �������������������������������������������6 ������������������������������������� ������������������������������������� � ����������� 6���� ����������� ��������������� ���������������9������������������ �������������� ���������������������������1�������

744��� ����6������������������ ��������������������������������������������������������������� ������ ���������������� � ����������������������������������� ���������� ����������������� ������������� � ��

� ��)� ������� �������������*��� �� �����)

&�,1��%�% �'��������������/�������

�����8������������� ���������� ���������������Q�������� ��������P���$����)������ �� �������������$� �������������������������������� �����$�������������$*�$��� ��������������� ���������� ���$������������$�$����)� 6�� �$�����������(���������� ���������� ����������(�������������$������$�$�������*����������$��������(�������� �$����������$*��� ��� �$������������$������� ��������������������)�

��>E������� �$��������������������������������������� ��$�*�(���� ����������� ��(�� �������� ��)���������$�����)�

����� ��� �������������������������� ���������������������� �)������������� �*� ������������� �� ������� �*������������ ��������*���������� �������

�� �������*� ������ ������������� � �� ����� ��� ������� ��N�$����$�������������� �������������$�/�����������8�������)

�'��% �������� �)�$��'���92�����������(��� ����

$��(������ # �������/������*� �� ��(������92 ������$����)�/�� ���� ����� ����������$����������3�����*��� �������� ������$���$���������$������%� ��� ��������� �������� ��� � �� ��������� 1������*� ��������������*� �� ����$����������� ����������)��������$(���� �� ������ ������ ���������� ��$� �������������������� .��$�����<�����)���$���� ����� �������� ����,������������������3������$���� ��������������*� ���������������(���� .��$����� ����$���.� ���� ��� ����$� �����������������/�����*� .������������*� ������� ������(���$������������������)

7���������$���������� ����������������������*�����������������$�����)

�� ;�� ���� �� �*� �� ������ �$� ������*� ������ ��$�$������������������)�-��� �������� ���� ����� ��� �$�����*������� ���������� ���������:�N������0������1�������*� ����� ��,����3��$������4�������5����$)� ��/��(��� ������)������������������*��� ��$��� (��� ������ �����������*� (�� $� �� ������ ������ �$� �����$*���(��������� �$� ����$����� )���������$� ��� ����� ����������*���������$�������������� ��� ���������������������� ������ ���������������������*��(����������(������ �����������������������)�������������������

Page 44: Pomorski Ekolog 15

������������ ����.

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

�0��-����������� ����������������$�������������� ������ ������� �����)�������$�� �� �� �� ������*� ����������� ��������������� �)� 3�$����$�*� �������� ���� ������ �������������� �� ������ ��������*� �� �� ������ ������� �� ������ ��$������)��������� ����$�� ����� ������� *� �� �� ��������� �������(�)�

3�$������ ��$�������������������� ������������$����� ������� ��������)�8�����������$ *��������������������$���� ���������� �*��������� ���������������������������)�7����������$ �������������(������������*������� ��.� ������$���4 �<����������)��� ����$� ��� �� �������� ����� �� ����� ����

��������� �� ������ ������� �������� �������������� �� ������)� 7���� ��������(���� .��$����*���0�� �������8����*� ��������� ��� �� ��� ���� ��������� ������������������������ ��������������������� ��� ��$�����)�5���������� ��$� �*� �� ���(������ �������� �����)�'� ���� ��$��� ������� �� �������� ���������������� ������ ����������R� ���������)�6����� ���������������� ����(��� �����3�����5����8���)�������$� ��������� �$������ ���� �� ���������� ������ �� ������ �������)��� �������$ � ���������$�*�������������������������(����������(� ������������ ������� ��$� ���$� ���� ������� ��������)�/�����������������(��������-�(���� < ��� )� 6�����$������ ��*������������������ �� ���$������ �������������� ���)

8�����������������������������������

7��������!� ������������

%������ 1��$�������/ 2�� ��� !$��� 1���� ��������� ����0� �-� ������������ ��/����������� ���������������!�� �����!��2�"�

��/��-��0��0����8*� ������� ��� ������������� ������ ��������$����*������ ���� �����(���� ��������������������� ��������������)�7�� ����� ���� ��*���������������*���(���������������������(��������������������(����� ��)�

5���� �$����������������������������� �� .������������*������������� ������(��(����� ���� ��������� ��� �*� ����Q������P������ ��������� ��� �*�(�� ��� �� ��� �)� ���������� ����� ��� ���*� (�� ���� ��$ ��� �������� ������*� ��$��� ������$������� ��������� �� ����������)������������ ����������� ������ �� ����*� (�� �� ����(��(���� ������ �������*� ��(����� ����� ������� *� (�� ������� ���������������)�/�$������$������ ����������$�$� �����������������������������������(������*������ ��$�� �������� �������������*� ����� �� ���������)�,�R������������� �)�-���$ ���.� ���� �� �*�(���������$������ �����������(��� ������$�����������)�8���� ���������(��(����.���*�(��������� ����$.���������*������� �������������������� ��$��������������������������)�8���������� �����

������������������������ *�$�������$������$*�(�� �� ��� �� ��� ��$� ����(�� ���(�������������� �)�

-�������� ��� ��� �*� �����$� �������� ����(��$��������������������*�(�� ���������� ��������������*���� ������� (���*� ���� ����� (����� ������������)�������� �� ��� ������������ ������ �� ��������� ����������������%�������������$*� ������ �� ���$��� �����$*� ������ ��������(������$*��������������$)���������$������*������������������� ������� ���������� �� ���� ���$�����(��� ���� �����*� ����������������������������(�����������$����)�/�$�.� ����� ����Q����P������������*������ ��$��� �� (����*� ����������$� ��(������ ���������� �����)� ��� � �����$����*� ���� .� ���� ���������������� ���������*����)������(���*����������������$����� �*������������5��@����� ����A*����������������������)�

7���� ������ ��� ��*�(���*�������������������(������� ����� .������������������������ ��������� ��� ������������� ��������� �$*�(�����$�$�������)�

�����

5���� ��$�����������������&���������� ��� �������.��������� �

����������!���, -� � ����� ���� ������ ���������� ���������� ������� �������������������������������������������������"����������������������������������������� ����������������������� �����������9������������������������������� ������������������� ��������������%��������������������������������������������������������� ����� ��������6�������������� ������� ������������������������������� ����������������� �����������

-�, ���)���!�� �!��� ���)��*�����!��*� �����������������'�����'�*��������� �'�!��������� � ,�����%���%�

���)�5��

����������

' � � ���������

D����������������

6����� �� �������� ���������(��������� �����*����� ������� .� ���� ���� �� ������� ����������������������� �)���������������$����*���������������������� ����� ��������� �� ��� �� ���(���������� ������ ��$ ���*������� ��� ����� ����� �����(�������������� �$������$���� ������ ��� �)��� �.����� �������� �������� ���������� �*���$���������*��������� ����$��������� ��)�

D����� �������(��� ��������� ����� ���(*� ������ ������� �� ������� ������� �� ����)� 6����� �� ������������$���������������*��� ��� ����� �� ������$������� �����$� $�� ������������������� ���������$��������)�

6�������������� �$� ������������� ������� ���*��������������� ���*� ������������ ���� �� ����� ��� ���������������������������*��������������������� ��������������)��

� %���)� ������� %���(��'� �% ���%���� ��%� ��� ������� ,$� � �������)�5�������������

�������*� �����$�$� ��������� 3�$������������������)�'��� ��1����(�*�1����������3�������������� �����$� �����$*� �������$����������$������� �� (������ �����)����������� �������� �� ������ ������ �� ��� ������$ ���� ����$���� �*�(�������� �����*��������(��� ��$����� ���� ���$ ��� ����� �������� ���������������������)�'������*�$��� ��$� �������� �������$��������������������� �� ����*� (���� ����������� ������ �������� �������)�7�$����������$�������� ������ ����������������*� ��������� �������� ������� �� ��� ���� �� ��(������ ������� ����������)�

7������*� ��$��������������� ��������� �������� ���������� �*� ��������� ��

���� ����������$��� $����*� ���(�� �� ������������

� � � � � � ( �����$��� ������ ����� ����� ���.��$��

����$������� ����)�

��������

���

������

)�������$����)��

Page 45: Pomorski Ekolog 15

������������ ���(4

��

�������� � � ��������*��������������� ����������� ���*� ������� ��������� ����$�A*� $��� ������������������ ����� ����������������������� ������(����$� ���� ������������� ��������*� ����� ������ ��������������$������(�� � ���� �� ������)����� ����� ��*� �������������(��� �������������� ���������$��� (����� ����������� ������� �����(��$��� ������� �������������������)�

�������� ���������������$������� ������ ����������$��� �����������������������������$������)� 3������� ��� �����%��������������� ������$������ �������*� �������*� (���������� ��$����*�$����������������� �������������)� ����� ��� $ ���� ��� �(��� �*� �� ������$����� �������� �� ���$�

�������� $ �)� /������$������� ����� ������*�(�� ������ ������� �*� �������� ������� �� ����� ���$����*�$����� �� ������� �� ���� ���������)�-��������� ��$�����$����������������������$���*� ����� ��� �� ������ ������� �������� �������*������� �����(����������(�

�������������$���$���(��������� ���� ��(� �������������� ����������)�8������$�$�����$*� ����������$����� �������������� ��(��(�� ���������� �� ����� �� ��� ���$�*� �������������*�������$���������� �� ���(��� ����������������)� /�� �� ����*� ��$���(���(���������������� �������� �$�; ������������ ����� �����������)�6���� �� ����� � �������������� ���� ����� �*�����$����������2����)����2 ����)���)�

'������������������ ����� �� ����� �(��� �� ���� � �(�����$���� �)�7����� �� ��� ��$����� �����(����� �������� ���������)� ��$� ��� ��� ���$������� �� ������*� ������$��� (��� ������������ ����������� ��*�(������� �������� ����)��

��������

3�$�����<����

��������&���D���������� � �� ������������� ������� ��� �� ��� ������������������ �� ������ � �� �� ������������ ��$� �����3�����*�8�����$� ������)����$� �� ��� ��� ������� �� ���� �� ����� �������� �� �$��*� ��$���� �� ���� ����� ������ �)���� ��������� ����.� ����<����� <������ ����� ,� ��������7������������ ���� ������D�������*� ������$���� (��� ������� �����D������������� ��� ����������1�$���� <������������� ����������� ��������)����������������*���� � ���� �����$��� ���� ����

����� ������*� ����$� ����� ��� �� ���(�� ��������������)�7������*���� �$�������������� ������������ �� �����*� 3������ ��������������$����$)7�������������$�������� ��(��������� � ����.� ������#��������� ��$��)�3����� ���� ��$����������#*��$�����*���������������������������� �� ���� �$� �������������������$)�<�������������� ������$���*�������� ���$���������$������*����$����������$���J;J�����*�����JJ;������� ��� �� ������ ��������� ��������)�

������� ���� ���� � ���������������������

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

- �� ����������3����

1��������$���� �����*�������� ���� � (������� ������� ���� $���� )�8��� �� ��$� �$�� �������������� �� ���*� ���� �� �� �����*����������������������� ��������� �� � �������� �� �� ��� ��� ������������� ����� �� ����������������� �������������������)�

<�������$��� ��� ��(������ �� ������*� ��������� ����� �������������� �$�� ��*� �� ��$� (�������� ������� �������$���� ���������������� �������*��� ��������������� ������$���� �$���������������(��� ���)�3����� ���� �������������� �������������������� �$���(��� �)�'�� ������������ �� �����$� ����������������� �$� � �������� �� �$*����������������������� �� ��������� ��� ������� �� ������������������ ���������(� ��(������%� �����������*� ������*�����������$������*���(������������������� �� ������������� ����� ������������� �(������ �*������� ���� �� ��� ������ �)�<�������$��� ������� ����� �$�� ��� ��(� �������� �� �� �� �� ��������*��� ������������ ������������������������$���$�$�(�������� �� ����� ������ ������� ����)� ������������(��� ����@ �)�.��� ������������*�������������

������� ���(�����$������� '�$)/�� ����� ����������*� (�� ��������*� ����������������� �)�

< � � � � � � ����������� ��� � � � ����� � ��' � $ )����� ������ ����� � � � � *�(�� ������ � $ � ��� �������$��� �� ��� �������� �� �������� �����)���������� �������������������� �������� ���$����������� ����� �� �����������������������������������

$������ $�����*� �������������������������� ������������)� ������*� ����

�� �������$����������� ������

� � � ������� ��������������� � � � � *�������$ ��������� � � �� �

�� � ����������� ��

�������� ���)-��� ����� ��� �

����� ������ �����*���� �� � ����*� �� ��$�������������)�5����� ��������������������� ���������� ���������������)�5������$� ����������������� �� ����������� ��$����)�-�(�����������$�(������������������� ���������������������������������N��(����������� ��������*�������������)�;��� ��������� ���� �(��� �� ���������������� �*� ������� ��������)�5�����������(����������(���� ���(�������������$� N� (���� ������������� ��� *� �� ��� ����� ��(���������������)�

�����'�$��(������ ���������������#!9 )���3�������(�����$�� �� ��� #!! �����)� ��� �������� ������$(���� ��������������������$���������$���(��������$� ���� ������� �������������$����� ��������)

�����'�$��������� ������� ����������������

�8������������������������������������!������������������ �������8��!������������������������������������������ ���������������������������� �������������������������������� ���������� ������������� ����������� ������� ���������� �������� ���� !"���#�

� �� �#$%#���

!�������������������������� ������� �����

*��� �������������������������$���������������������������������������������������������������������������

� ���%�!������� '1%�'��� )�%������(���� ��(�,�����%������ �� )������ ��%���!��*�$�!���'�'�%��%$�'���!%� � ����������������������������������������������������������������������������������������������)�-�����$

������!� )��� ��) �����:������:�����������������'������������������� ���������������� �����������������������'������������������� ���3���������..4�������������������#�� ������������������������������������������������������9-8��*6D���#����� �������������������8����������������� �����#������#����� ������� ������������������������������������'����� ������������������ ��� � ���������������� ��� �� � ������������ ����� �������������������������������������� ������ � �� ��� ������ �������� � ������������� �������������� � ���������#�����������������������������������

- ��������'�!����� ���������������������������������5��������� ���� ��������$�4�2����������4����������� ������������������1�4�������������3�2�����������������(�)��������������(�5�����������!������������ ������������������������������������������������������������� ���� � ���� ��� ��� � #����� ��� ���������� ������ � ���������������� � ��� ��� � � � ����#����� �������� � $� ����������� ����������������������� ���� �������� ������������������������������ � ��� � ������ �������������� ��� � �

:��(6 ������������������������������ ����� ���'���������������������� ������ ������ �� ���� � ���������"������������ ���� �������� �����.�5(������������� �����..5�������

Page 46: Pomorski Ekolog 15

������������ ���(4

3�$�����<����

����!��������� "'�� ���������$���������$�����(��������������� ������������������� ����� ������� �� ���� ����� ������� ��������������� ������ ����� �(��� �� ��(� ����������)� '�� ������� ������������������������$*�������� �� ��� �$�� �����(� ������ �� ��� ��������� ��������� �� ��������2 ���)

#!����!! �"1���� ������ � �������

�*��������������������������������� ���������� �� �*�$�������������� ���������������������������� �����������$����������)��(���������������������$� �*���������� �������� A)�1��������� ����$����*�������������������)�3��������� ������������� �� ����� ��� �����$��$������������� ������(��� �*� �������� �������$����� � ������� ����$���������$ �)�

��������$ �)� '��"<�������$���$� �����

����(������ �� ����� �����������*����������� �����(���� �)�3�� ������������������� �� ��� �� ���� ���������$�*�������$��������� ������� ���������� �� �������������)� -��� ����*��������������$����������� ������ �� �����)�7��������������$��� ��(����� ������������������������ �����*�������.����������� ��$)�

��! ��,"�� �� ���� �(��� ��

������ �������� D/G*� -��*���$��������� �������� ����� ��� ������� �� ������������ �� � ������� �)����$������� �������� �������� ������������������ �*�������(������ �������� �����������������$� ����)��������$�*������������(���� ���� ��� ���������� �*���������� ����� ������������������ �*��� �� ������������� �� ������������� ���������� ������������)

/���� �

&� � �� !���� )����% �� �� ���� )������ %�!$�% ��� ��% �� �����)!�� )����

���)�-�����$

/�� ��� ������� (����� �������(� ����� �� ���� )�-��� �� �����)� 3���� ����� ������� ��� ������ �$����� ���� ������ ��� �������������������( ����(������������ @���� ��*������ �*� �����*� ����������*� ����� �*�$�����*�$����*� ��������*� ���A� ����������� �������������@�������*������������� ��������� �A*����������� ����� �� ������� � ��� ��)�������� ��� ��$����� �� �������������������$��

�$)�� ���� ��� ������$���.����*� ��� ����������������� ����(�� ������$��� �� ��������� ����������� �� ���)�

���������� ������ �������� ����������������������� �� ��$��.���)� /������������ ������� �� ������������� ������$��������������� �� � ��� �������*������� ���� �(������� ���� �������� ���$��� ���)���$���������)��.���������� � �� ������������ �$�����������)�

?���� ���(������������ ,������*� �� ������ ��1�$����� D������� ���<����� *�������������������� ��������4 � <�������������������������������1�$���<������������������������.� ���������� ����������������������� ���� � ��)�'���� ��� ���������� ��������� ����������� �������������$��������@������ �� ����� ���������$� � ���������� �$A����������������� ���)�

3�� � 1�$��� <�������������������*������#������� ��� !���������� ���� �� �������.� ������� ���������# �������)���� #�������������$� �� ����� ������� �������� ���(������������)�5�� ��� ���� ������������ ���� ��������������������$ ����� ���$���������� ������������)�#2�$��������� ����� �)�-����$� ��(����$������� ����$�� �� ������� � ����*��� ������� ����$���� ���

7��������������������������������

��������� ���� ���������� ������������������� �����������������������������������&��������������������������������������������������������������

�����)�6������� ���������������������� ����������� �

&�) � ������ %���� �������)���!��% �� �����$��� ������ �'�������������*���������'��� ���$ �!������!� �' ��(��� � �����

���)�-�����$

A���:���������� ���������������

*���������������������&�������������������������������������������������������������$������������������������������������������������������������ ��������� ���������������������������������������������'������������� ��������� ��������������������

���!*�#<6 ��������������� �������������������� ���� �����������������������

���� ����� 2�$�����������������������)�

'�� �$� ���������*�������������������� ������������� �(������������ �� � �������� ��������������)�'������� ��)� �����

�����$ ���� ��� ������� ����� ��� �������� ����������*�����������$ ���������$���������� �������������$��.�������������� ��������(�� ���$� ����$���)�������� �$��������� ���

�����$� ���� �'���'���%�����%��*��������'1���� �)�%+���������%��� ���� ��%'�%*��������'1�$����%��� ���

���)�-�����$

&��� ��������%��/*)";�*)��:*)+!#)%:7�!*")"(�)%*)49�&":�*�:���*;%�6)%#$6��4)+(:9��!*)�9�&":�*+#)�";��6�&":�*��6#)�";�������� �������������������������������������� � ������������:������:������������������������������� � ������������������� ��� �������������� ����������������������������������� ���������������������������������������������������������� � ����������� ���������������������������� �����������!����������������������������������������������������� ��������� ����������� �������������������'����� 5.� ������ ����������������� ��� ��� � � �� ���� ��� ���� �� ����������� ���������������������������� ��������������������������������������� �� ������������������������������������ �������6 ����(4������������������������������������������������������ ����������� � ��

�������!! ,�!� ���)�!�� ������������������������������������ ���������� ����������� � ����������� �� ��� ���������������'���� �������� ������������������ ������������������������������������������������������������!�� ��������������� ������������� ����������� ����������������������!���������� �������������������������������� �������������������� �������������������������������������� �������������������� ��������������������������� ������� ���������������� ���� ������� ���������� ������������� ��������� �������� �����#��� ����������� �������� �������������������������������������� ���

�����������������������*� �� ���������� ��� � ��������������������$������������� �����)������������$�������� ��� ��$��$���������� ��� �$���� �������� �$������������(��(�� �����$�������.� ���� �� ����������������������������� �$�$���(���������� ���� �������� ���� ��������)�������� ��������� �� ��������� �����(������ �������� ��������� ���� ������$������������ �(���$���� ��� ������ ������� �)�

��������

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

7�� �� ������� ��������$���������������������������*�(�����$� ��$����������(� ��� �������� �������������� ����� �� ��$*� ��(����� �� ����������������� �����������

����������N����������N� ������ ���������� ��������������������� �����*������(���� ����JJ;�����)�

6���� � ��� �� �������� �����(�� ������������*���� � � � ������*� ��

������ ���� ����$��������� ������� ������ ������� ����������������� ��������()���������$���������� ���������������������� ������������ ������������$� ����� ���*� ���������� ������� �� �����������������)������� � �� ��$���$������ ����������� ������������)���� ����$���(���� ��������� ��� ���*� �� ����(�� ���� �� ��$� ���$����������(��(�������������()��������������������

Page 47: Pomorski Ekolog 15

������������ ���((

��

3�$�����<����

4�� � � � � � � � � � ��������� ��������������� � ���� �� ������ ������������������� �����������������A�������� ������� ������� ����� ����� ������������ ������ � �������������!���

/�� ��� �� �� �������.��$� �����*���������������)�7������������������������(������������������$���� �*� ����� �������� ����������)� 5������� (��� �� $� �����$�� ��� ��������� ��� ����������( ��� ��� ���� ������)� /�� �� ���� �� ����*�(������������������� ���������������%� �� ��� ��������� �� ���������$ �������������� ���� ����������� ��� ���� ������ ��������������������� �������������� ���)�

3�� ��� ������ �� ������� ����� ��� ���3�$����� ����3���������*������������� ��� (����� �)�/����� ��� �� �� ��*� ����� �� �� �(���$� ������� 3���������*� ����������$ �������������������*����������#E ��������������� ���)

��� #=������3������$������������� ��� ��$ ���#�$���$� �����)� (����*����� �� ��� �� �����$����������� ��� ������5 ��������� D�� ����)���� � � ����� �����������$�� ��� ������)� '�� �$����������� ���� $�$������� ����������� ����������������������������� ����� � ���������������� ����������$*� ��������$������������ ��������������(������������*���� � ��(��������$�(����)

�5������5��������������������� �������� ��������� ���������� (�������������� � ����������� �����$���� �)�

N� ��� ����� $�������������� �� ����� �� ������������� ��$����$���(���� ���������� (�������������� � ������� ���3����*���������� ���� ������� �� ��� ��� �)� �������������� ���� ��(������� � �� �����������(���������� ����� �� ����������� �������� �� �������� � �������� ��*� ���� ��� ������������������$������������������� ��$�������*� ������ ����� ���� ���������������������� ������������������)������������ ������������������������� ������� �� ����� ������� �� (�������������� � ������� ��� ����������� �������� �������� �$*����������� �$���� ���������� � ��������� ������������ ��*����������������������� ��(�������� ���)� 3��������$�*��� ���� � 3�$����*��� ��$������������� ��$����������� $�������$� � ������������ ��� ������������� ��� 9 � ����)� ���������(��� �� �� � ���� ���������� ���������$��������� ����� ���$������)�/�������������� ������� � ������������ ��*������������������ ��� ����� ������*� ����

<���� ���� � ��������� ����������� �����������!�� ���� ��*��������� ������������� �������� � ������ ����� ��� ��� ������������������������������������ �����������������������

3������������ ���$������ ��$��.���� �������������������*�������$��������������������(������������� ��������� ���� ������������� �� ��������� ��$�����$����$)�'���$� ������������ �����$�������������������� ������������ �������� ����� ��� ��������*� ��������������������� � �*��� �������������� ������)�

���7������������������� �� ��������������$���$� ��������*��������$���.����������������������������� ������ N� ����������������������� �����7�����'�$�)���-����� ����������)�/� � �������� ��$� ��������������%� ������ ��� ����*������������*����� ������*����������������������������� ������� �$��.��� ��$)����������#������$������������������������ ����3G8� @(������ ���������*�.���� ��)A���������$�� ���? ���������������������������*� ������ �� �������� �� ������������ ��� �)�/����$�� ��(�*� �����$����$���� ��������������*�

�� ����� �����$�� �� ���������*�������$��������������� �������� ��)������� �� �$��� ����� ��� �������$������������ �� �������������� ���� ����$� �� ��$����� �� � ���(�� �������� �)

/� ��������������

7������(�������$

�������%�%�����!��%�%'������ �� ����'�����%��!��*� ��!+��%����!� ���!%� � *���!� �� *���!�������������������������)�-�����$

.��� ����6 �������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������&��� ����������������������������

:������ $������������������������� ��������

/� ������� ��������������0$���������������������������������������������������������������������������������34�������������������������5�������������� ������������� ����������������� ��%�����6��� ����������7����������� ����������������������

������ �������$� ������*�(���������������������������$��������� �)�

��7��$����������� ������������������� ��.������ ��������� �*��������������������� �)����������������� ������������ ����� ��� ����.���)� 3�� ��������� ���������$������������� �� (������� ���*���(�����������(�������� ������ �� �� ������$� �������������N��������������� ���(�������������� ���������)� �� < ���������������� ����� ��������$��������$�� ��)��������

�������� ��������� ����������*� �� ����� ��� ������ ���� ���� ���� �� ���(������� �(������ �)�3��� ����������.��������������� �'�DD����4�-)�/������� ����� ���� ��(�������������� ����$�����)�'��������8��� �(������������������������������4���� ���,������)�7���������� �� ���������� ���(��$���������� ���� ��������������������� ����� �������������� � ���������� ���������$���� ����� �$������� �$)�

��������

������%����,�!�%�� ��, ���'�����) �%�9������,��!� �� 2����) ���%!�������� ��� �������!�������$��)��'���'1�!) !�%������������������������������������������������������������������������������)�-�����$

�� �� ����������������������������������������� ������� � ������������������������� ��������������������#������� ���#��� � ��� �#��� ��� ���� ����� � ������������������������������ ������� ���� � � ��� ��� � �������� ��� ���������������'����� �������������������������������������(������������ ��������������������������� ��� ������� ���������������1���� ��������

�$����!) !�%"������������������������������������� ���� ���� ���������������������������������������������������������������������������� ������������ ��������������������������������� ��� �����������������,���� �������������������� �����6������������������������������������������ ������������������ ���������"������������������������� �������������������������������������� �����������������������'���������������������������������"���������������������������������������������������������,���� �������� ��������������������������,�������� ������������������������������#��������������� ������������ � ���������� ��

��������� �������������������� ���� �� ������(������ ��� ��������� ��*� ���� ����� �������$�������������� ���� � ��� ���$���(����$*� �� ��$� ��$�$�(������ �( �� �� ���� ���� ����3�$���������� �������� ���� ���� ���������N� ���$����� 6� �1�������*�$��������� ��������������$������)�

'�� �$� ���������� ��������� �*�$� ���� ����(��$������������� �$����� ���$)�

���1� ��� ���������������������������� ��(������ ������� ��*� (���$���� ��*������������� ������������ ��*� �� ���$� (�������� �� ������������� ���������� N� ����� 6� � 1��������)���

3�� �� ���������*� ���������������������� ��������*�������� ��� ���������������� ���(��� ��*������� ��������������� ���� ���� ��� ��� �� �$��������� �������*�� ������������� � ��������������� �������� ������ �����������������$������)�

D���� ��$���O �P)��� ��� ����� � � � �����

��� � ������ �������� �����(� ������ �������� � �����������N�����������$����� ����/���)

-�����$����$���������������� �� �������������� ��������)� 7�� ������

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Page 48: Pomorski Ekolog 15

������������ ���((

3�$�����<����

)������� ������������������ ������� ����� ������������!������������������������������ �� ������� ����������������������������$������������������������� �����B-�:-���� ��������������������������

���� ������(��������������� ����� ���� ��(������(�� ������ ���������������� � )))� ����� ��� ����*������������������������� ���)� ; ����������� ���������� ��� ��� �������������� ������ ���� ��������� ��� �� ������� �������������$�����)�

3������������ ��� �������������������������

��$������ �������������$������)� 8���� �������������������������(�������*�(������������ ����� �� ����������������������������������� (����)� ������������� ���������� ������������ � ������������� ��� �� �������� ��������� ����� �� ��$� �����$����� ���$��� ������������ �� ��� #�$� � ��� �� ��������� � ����� ����� �� ������ O��� ��� ��3�$����P)� ����� ��$��������� ������� ��������������$� ���� $ ������� � � � � �� � ���� � �� ��(�� ��� �������*����$���� � ���� (������������ ��� �� ���$� ���� ��� ���)�

O,��������P���� �

�5������D�� �� ����������� ������� ������3�$����� �������� �������� ���������� ��� ��������� ������� ���� ����������� ��)���� # ���������������� �� ����������� �$� ������ ���� ������$���� ����?�����*���� #=������N�##�����)*������ �2������ N� #!� ����)��� �$����$� ��$� ������ ���������������� ���������)�7������� � �������� ����� ���������*�����������������(����������� �������( *�(��$�$������������������ �)�; �������� ��� ����� (����������� ����$�������%� ��

��(����*� ����������*�(�� �������� ��� �*� ��$������������� ��)��

7�� ��� �� ����� ��������� ������ �������� �����$� ����������*� ������������ ��������� �$)���������������*�(��(��������������� �� ����������*��������$�����$�� ���� ����)� > �$��������������)�5��������(���(���������� ���� ��������*�(���$���$����= �> �$���������� �������(�������������)������������� ��*� (�� ����������������� �������������)�3����������( ����������� ������ ��� ��� �����������

� ����� ��������������� �� �������������)� 6���������������������*� ��(��$���������� �� � ������ ������������������ ��'�$*�$��(���$�� ��������������=2 ������������ � ��� � ������(����$�)�

-��� �� � ��������� ������

�������,;������!����,-�C- � ���� D5��������� �����E� *� ��� �������������� �������B-����� �!��� ��������� ����� � � !������ ������������

O���� ������'�$P� ������ ��������� ������������ ���� ��������$����� ���������� ��� ������� ������� �����)� 6�����$����������������� �� ������(����������������� ��������$�� ����� ������ ������ ��� ���*� ������$� �$���$���)�

������ ������'�$���� ��������*�������$���������*��� �����$�����$� ��������� ����� �$������ �*�������� ������� ��������������( ��$���������$� �)����J;J��)���������*����� ����$��������� �� ���������������� *9S8)

/�$�����$���(� �����������������������*�$) )���5�������������3� �����7'���)�'$� �1�$������ ���� @;388A*� ���������*��� ���������� �� �� ����S8����������*������� ����� �������� ��������������� �� ��*� ��������$�� ������������������ �������� ��� ����(���� ���������� ���$����)�5����� ��� �� #C=� ��� ������ ������������ ��'�$)

7������*�����$����� ����� ������� ���������*������������ ���� ����������$���������$�������� ��� ����� �� 2*?S8)�3������ ������ �������� ��� ��������������$� ��$�� ���$���������

������ � ���*��� ��$���� �������� �������)���������� ��� �� ���� ������(���� �������� ������*��(������$������� ��������N����$�������������������)�

-����������������*�(��������� ��������� ���������

�� ��� �� ��� �� ����� �����������(�������� �*����$�*��������$����*������������ �������$ ����������������� ����(��� ���)�

6�� ������ ����$�*��� �� 3�$����� �.���� ������������� ����� ���������� ��$������%��������������5��(����)�8�������������� �� ��� ��� O���� ������ '�$P� � ����� ���� ��$ ������� ������������$��(������5�����$�'�$����)��� ����� ��*��� ��������� ����� ����<��������������� ��E �$ �������$ ������)�' �������������� ������(���(���������(��$� �����������*�(�� ��� ��$����� �$�������� �� ���� ���� ����$����*� ���� 3�����1��������7��������������*� ���$ ��8���������'(���������D�*�5���� ���� �������*������������ ��*������� �5��� �$���8�����*������ ����������1����������)� 6�� ����������$�*��� �� ����$� ������ �������9 �$������9?������������������� ����� ������������*�����$���=9�������� ����� ��������$�������������������������������$ ������)�

1���*���������������(���������� ��������� ���*�$�������������������� ������ �� ��� ������%� ���)��.)��C��� ������$)

%��� ���� ��!��� �����������!������ ���� ������������� �� ����� �� �������������������!�������� ������

����������*�������������������� ����� �*� ������.� ���� ���� �� 3�$����*���������������������(���� �� ��� ������������� ��������������������)�= ������ ����)� 6��������������������*� �������3�$���������������#*?�����)������(��������� ������� ���� �����������)�3�$���� ������������ ���(������$������������ ����� �)����� �������� ������������ ������� ���� ����������� �������������� �����$������������� �� �� �����)�

������� �� ���$*� �������� ��� ������ ��������������� � ��� �)� ,��� $�������$��������������������;;� ��� �� ��������*� ������� ��������������� ������ �������$�����������)�<������� ����� �������� ������������� �������������� ���������$�����$������� *� 1������$� ���������������������$)�

7������*�$$�����������������������*��������� �������(����� �*� ��������(��������� ���� ����������� ���������$ ����� ���$�������� ������ � ���� �����$��.���*�$������������ ����� ��$���� �������)� /����������������$���������������(������������������)�

D���$����������$

7����� ��������� � ������������

$�������������������8�� ����������������������������� ��������������������������������9������������������������&�����������������������������������������������

������ �� � ��� �� ���������)�8��������*�������( �����������������������(���)�; *����(��������������$� �� �(�� �� ��������)�6������� � ��� ����� ����$� ��*� �� ������� �����(������$�����������)�

5$�� ��*� ����� �� ���$������� ��������� ��� ��������� ������� �������� �� ��$� ���� �)� �������������� ��� ������ �������)�-���(��� � ����� �������

�� ����� ��� ������� ���*��� �� ����� � ��(���� ��(���� �*�������������(����������������������� ��� ����� ��������� �� �����������)� /����� ��������� �������$�� �������������������%������������ ���������� �� ����(���������� ������������$���.����*� �� ����(�� ��� �������� ����*� ��� ���(����������$)�

��������

���$����%� ��%��%)� ��� ���,���%��� ,$� ��%������ �����%���� ��������������������������������������������������������������������)�-�����$

9����� �������������� ��

���� ������'�$

� ����%�5 �$���*�,�!� ���� ,'1 � ����� ��'����, ��'1�$�+!%������ *�3;�� �' ��(!���34�64�� �(!�����)(����� ���%�'�����'� '1����������������������������������������)����)$������).�����)��

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.