Polska specjalność – biblioteki cyfrowe

Jak się przyłączyć? Jak skorzystać? Henryk Hollender

Uczelnia Łazarskiego

22 s

lajdy

22 s

lajdy

2

89Przewaga niewielkich bibliotek. Mediana: 2286 (Bialska BC, styczeń 2012)

Wykorzystanie bibliotek FBC, 6 XI 2012

Wyszukiwarka FBC – 286286 sesji sesjiE-buw – 97 sesjiJagiellońska BC – 66 sesjiWielkopolska BC – 523 sesjeTe biblioteki to 448954 jednostek, czyli 40% zbiorów

cyfrowych. Jeśli to odpowiada liczbie sesji, to do poszczególnych bibliotek cyfrowych zalogowanych bezpośrednio łącznie 17151715 osób, a wraz z wyszukiwarką FBC – 20012001 osób. Czy to jest miara czytelnictwa w Polsce?

3

Razem 686 sesjiRazem 686 sesji

Dlaczego „cyfrowych”?• Dlaczego w technice następuje zmiana? Teoria

paradygmatu• Oszczędność miejsca• Łatwiejszy dostęp (większe wykorzystanie?)• Ekonomika przechowywania (przestrzeń, koszty,

zgodność z otoczeniem technicznym)• Obyczaje komunikacyjne tak nam każą (przyjemność

posługiwania się urządzeniem, możliwość łatwej manipulacji wynikami wyszukiwania)

4

Dlaczego „bibliotek”?• Wzorzec „instytucji wiedzy” (i pamięci!)• Posługiwanie się: czytanie lub inne formy percepcji• Zbiór, a w nim jednostki, np. dokumenty. Konsekwencje pojęcia zbiór

• Jednostka reprezentowana przez punkty dostępu• Algorytmiczne procedury wyszukiwania

i udostępniania• Założenia dotyczące społeczności odbiorców• Biblioteka mówi więcej niż suma zgromadzonych w niej tekstów

5

Po co nam ta biblioteka cyfrowa? • Widzialność i dostępność materiału cyfrowego• W bibliotece cyfrowej – czyli nie wypadnie z obiegu• Nowe społeczności wokół bibliotek cyfrowych• Przetasowania w obrębie zasiedziałych instytucji• Powszechny dyskurs w Polsce: Kultura, zagrożenie /

ochrona, dziedzictwo kultury /dobra kultury, utrwalenie, obieg, regionalia, nauka / informacja naukowa

• Zdawkowość deklaracji programowych; charakter zbiorów / publikacji: varia lub dziedzinowe

6

7

2012: Model polskiej biblioteki cyfrowej

• Charakter regionalny/konsorcjalny lub instytucjonalny, rzadziej dziedzinowy

• Zawartość: digitalizacja, dokumenty oryginalne • „Dziedzictwo kultury” jako podstawowy, zniewalający paradygmat.

Prawo autorskie kieruje nasze zainteresowania ku przeszłości• Specyfika działalności: biblioteka w bibliotece

(S. Skórka, 2008)• Poza „modelem” – niewidzialna biblioteka cyfrowa: nieformalne

serwisy na witrynach instytucji naukowych• Osobliwości polityczne. Brak centralnego zarządzania, strategii,

finansowania. Ale duży obszar uwspólnienia i współpracy

Naczelnym założeniem WBC jest stworzenie dostępu poprzez Internet do czterech typów zasobów: zasób edukacyjny (skrypty, podręczniki i monografie naukowe); zasób dziedzictwa kulturowego (wybrane zabytki piśmiennictwa znajdujące się w bibliotekach poznańskich); regionalia (piśmiennictwo dotyczące Poznania i Wielkopolski); muzykalia (nuty i piśmiennictwo związane z muzyką).

8

Celem tworzenia regionalnej biblioteki cyfrowej jest wspieranie edukacji i nauki, turystyki oraz potencjału intelektualnego i innowacyjnego społeczeństwa. Bibliotekarze realizują ten zamiar przez umożliwienie wszystkim zainteresowanym dotarcia do zasobów wiedzy oraz cennych zabytków kultury piśmienniczej. Kujawsko Pomorska Biblioteka Cyfrowa ma przede wszystkim służyć naukowcom, studentom, uczniom oraz wszystkim mieszkańcom regionu kujawskopomorskiego.

9

10

Zasadnicze dylematy• Digitalizacja chroni – czy też uczy nie cenić oryginału? • Czy użytkownik nie traktuje dokumentów brakujących jako tekstów

nieistniejących?• „Mój użytkownik nawet na to nie spojrzy, dopóki mu się nie pokaże, jak to

można wydrukować, albo przynajmniej zapisać.”• Pytanie bibliotekarza: Czy użytkownik widzi zbiory jako całość o określonej

strukturze i stopniu kompletności? Czy uczymy go szukać dalszego ciągu lub pogłębienia informacji? Jak to się ma do obiecywanej innowacyjności?

• Czy wtórnik cyfrowy to facsimile egzemplarza czy reedycja tekstu?• Czy użytkownik jest świadom zalet / ograniczeń pełnotekstowej penetracji

dokumentu?• Fakt wydawniczy: łączy czy dzieli? Digitalizacja, wzmożenie przekazu i

segmentacja popytu

11

Dylemat jeszcze bardziej zasadniczy

Budujemy serwis o określonych zadaniach, Budujemy serwis o określonych zadaniach, strukturze, zawartości i odbiorcy strukturze, zawartości i odbiorcy

czyczyOdwzorowanie biblioteki „narodowej” Odwzorowanie biblioteki „narodowej”

(uniwersalnej, archiwizującej)(uniwersalnej, archiwizującej)

12

Do rozważenia i decyzji1. Czy to było dostępne? W jakim

zakresie? Co poprawi digitalizacja i udostępnienie?

2. Jakie treści, na jakich warunkach, komu?

3. Warsztat pracy: „plan wydawniczy”, tok pracy, struktura zbiorów, prezentacja, mechanizmy i ergonomia udostępniania, metadane i relacja z innymi źródłami informacji, marketing

1. Relacje między zbiorem „fizycznym” a cyfrowym; problem ochrony i konserwacji

2. Identyfikacja dokumentów, identyfikacja odbiorców, techniki udostępniania

3. Szybkość działania, kontakt z użytkownikiem / interesariuszem, wartość naddana

13

14

Róbmy dobre biblioteki (1)1. Stwórz bibliotekę cyfrową o wyrazistej odrębności oraz

orientacji na zawartość i audytorium. Kto będzie organizatorem? Kto nada bibliotece osobowość?

2. Zarządzaj nią codziennie!

3. Włącz ją do światowych rejestrów repozytoriów cyfrowych

4. Zadbaj o stworzenie mechanizmu wyszukiwania i linkowania, który nawiązywałyby do nawyków użytkownika, wzbogacałby jego wiedzę i umiejętności

15

Róbmy dobre biblioteki (2)

5. Daj użytkownikowi pewność, że opublikowane dokumenty elektroniczne odzwierciedlają pełne teksty i mogą być przeszukiwane według dowolnych ciągów znaków z tych tekstów

6. Oddziel informacje o dokumencie elektronicznym od informacji o źródle (dokumencie pierwotnym)

7. Linkuj od zapisu w katalogu do zapisu w bibliotece cyfrowej i odwrotnie

Zakładanie biblioteki cyfrowej (1)• Skalowalność przedsięwzięcia. Możliwość stopniowego

rozruchu. Od kosztów nikłych do milionowych. W planie: cykle rozwojowe

• Skanowanie wymaga sprzętu o bardzo różnych parametrach. Skaner książkowy za tysiąc złotych?

• Pilnuj norm – bibliotekę zarejestrujemy w Directory of Open Access Repositories

16

Zakładanie biblioteki cyfrowej (2)• Źródła finansowania przesądzają o zawartości projektu/wniosku• Organizacja: sami, w konsorcjum, outsourcing, crowdsourcing?• Metody i procedury przychodzą wraz z oprogramowaniem, ale…• …nie oddajcie biblioteki informatykom!• Oprogramowanie: szczęśliwi z dLibrą? (Poznańskie Centrum

Superkomputerowo-Sieciowe może być naszym przewodnikiem i opiekunem)

• Konieczny dobór formatu do archiwizacji i formatu do prezentacji

17

Problemy prawne bibliotek cyfrowych

• Granice dozwolonego użytku• Problem utworów osieroconych• Zasady publikowania rozpraw doktorskich• Zabezpieczenia techniczne• Czy możliwa jest nowelizacja prawa

autorskiego?

18

19

•Skanowanie jak fotografowanie?•Wybór sprzętu –naśladownictwo•Sprzęt uczy się od człowieka•Archiwizować, nie stracić danych, trwać i rozwijać się

Chcemy skanować!

Praca biblioteki cyfrowej: łańcuch procedur*1. Selekcja i typowanie dokumentów do cyfryzacji (selekcjonerzy)

zgodnie z przyjętymi założeniami;

2. Tworzenie listy obiektów przygotowanych do dygitalizacji w postaci tabelki (selekcjonerzy);

3. Kolejkowanie dokumentów do procesu dygitalizacji i kontrola kolejki — (redaktor);

4. Przygotowanie techniczne dokumentu i dostarczenie do pracowni (selekcjonerzy);

5. Skanowanie i archiwizacja w formacie TIFF - (technicy);

6. Przetwarzanie plików powstałych w procesie skanowania OCR i DjVu (informatycy, technicy);

7. Tworzenie opisu bibliograficznego do lokalnego katalogu Horizon w formacie MARC21, konwersja do dLibry w DublinCore (katalogerzy);

8. Publikacja na platformie cyfrowej (redaktor);

9. Kontrola metadanych w dLibrze i Horizonie oraz melioracja zasobui poprawki (główny kataloger).

20 *Bed

nar

ek-M

ich

alsk

a, B

. K

uja

wsk

o-P

om

ors

ka B

ibli

ote

ka

*Bed

nar

ek-M

ich

alsk

a, B

. K

uja

wsk

o-P

om

ors

ka B

ibli

ote

ka

Cyf

row

a –

pra

gm

atyk

a tw

orz

enia

bib

lio

teki

cyf

row

ej,

2006

. C

yfro

wa

– p

rag

mat

yka

two

rzen

ia b

ibli

ote

ki c

yfro

wej

, 20

06.

In B

iule

tyn

EB

IB 2

006

nr

7 (7

7),

In

Biu

lety

n E

BIB

200

6 n

r 7

(77)

,

htt

p:/

/ep

rin

ts.r

clis

.org

/han

dle

/107

60/8

786

htt

p:/

/ep

rin

ts.r

clis

.org

/han

dle

/107

60/8

786

21

Twoje zbiory w Europeanie?

Czemu nie? Czemu nie? Dziękuję za uwagę!Dziękuję za uwagę!h.hollender@lazarski.edu.pl

22