POLJOPRIVREDNA ZOOLOGIJA

Predavač: dr Bojan Stojnić

PREPORUČENA LITERATURA ZA PREDMET POLJOPRIVREDNA ZOOLOGIJA

Pored obaveznog pisanog i elektronskog materijala dobijenog na predavanjima i vežbama, studentima se preporučuju i sledeći literaturni izvori :

1. Kolektiv autora (1964): Štetočine u biljnoj proizvodnji I; opšti deo Novi Sad.

2. Kolektiv autora (1967): Štetočine u biljnoj proizvodnji II; specijalni deo. Novi Sad.

( obe publikacije su poznatije pod nazivom "Vukasović I i II deo")

3. Kolektiv autora (1983): Priručnik izveštajne i prognozne službe zaštite poljoprivrednih kultura. Savez društava za zaštitu bilja Jugoslavije, Beograd.

4. Hrgović i sar. (1991): Deratizacija - suzbijanje populacija štetnih glodara. Dečje Novine, Beograd.

5. Stevanović,V. i V.Vasić (1995): Biodiverzitet Jugoslavije sa prgledom vrsta od međunarodnog značaja. Ekolibri i Biološki fakultet, Beograd.

6. Krunić,M. (1981): Zoologija invertebrata. I i II deo. Naučna knjiga, Beograd.

UVOD

Ţivotinje, regnum Animalia, jedno su kraljevstvo

živog sveta. Postoje još biljke, gljive, protiste

(jednoćelijske eukariote - zelene, crvene i smeđe

alge, diatomeje, amebe, bičari, trepljari), prokariote

(bakterije) i virusi.

Animalia se deli na

nekoliko odeljaka i oko

40 kola, a kola se dalje

dele na mnogobrojne

klase.

> kolo hordata deli se na klase sisara, ptica,

gmizavaca, vodozemaca, riba i miksina. Sisari, klasa

Mammalia, obuhvataju brojne redove, uključujući i

red primata.

Postoji približno 1.900.000 opisanih animalnih vrsta.

Oko broja opisanih vrsta postoje neslaganja - iste

taksone jedni smatraju vrstama, a drugi

podvrstama. Postoje procene da ukupnan broj

recentnih opisanih i još neopisanih vrsta životinja

premašuje 30.000.000 na našoj planeti.

Najviše je opisanih vrsta insekata (1.000.000), arah-nida (102.248) i mekušaca (85.000); opisana je 1/10 recentnih vrsta ovih grupa.

Zoološke nedoumice su najizraţenije kod sitnih organizama, manje istraţenih i brojnih grupa (insekti, grinje, nematode, mekušci i sl.)

Grupe kičmenjaka su bolje istraţene. Od 65.000 vrsta hordata je: 5.487 sisara, 6.515 vodozemaca, 8.734 gmizavaca, 9.990 ptica i 31.153 vrsta riba (2009. godine).

(podaci iz 2009. godine)

6.515

5.487

8.734

9.990

47.000

31.153

85.000

102.248

1.000.000

1. SISARI – OPŠTI DEO

Klasa Mammalia obuhvata 18 redova, 109 familija, odnosno 5487 recentnih vrsta (sa fosilnim nalazima obuhvata 29 redova i preko 6000 vrsta).

U Srbiji ţivi 96 vrsta sisara, iz 19 familija i 7 redova.

POREKLO I OPŠTE ODLIKE SISARA

Pikaia, prahordat, predak kičmenjaka

Hronološki posmatrano:

naša planeta je nastala pre

4.500 miliona godina,

ţivot pre 3.500 mil.god.

kičmenjaci pre 530 mil.god.

vodozemci pre 360 mil.god.

gmizavci pre 330 mil.god.

Sisari su evoluirali krajem perioda trijasa i početkom jure

od četvoronoţnih gmizavačkih predaka sinapsida.

Prve odlike sisara

(diferenciranje zuba, viličnih

kostiju i uha) se pojavljuju kod

pelikosaura koji su ţiveli u

periodu pre oko 300 mil.god.,

postaju više izraţene kod

cinodontnih terapsida (A) pre

oko 270 mil.god.,

tako da najprimitivniji sisari

(B) nastaju u periodu 245- 208

milona godina

(skoro u isto vreme sa

pticama, koje su nastale u juri,

pre 210 miliona godina od

dvonoţnih gmizavaca)

pelikosaur Dimetrodon

pripada grupi koja se

svojim osobinama

rano odvojila od

ostalih gmizavaca –

odnosno primitivnim

sisarolikim

gmizavcima.

Od pelikosaura nastaju terapsidi ili sinapsidi, koji se smatraju

precima sisara. Takva je vrsta bila Inostrancevia, koja je ţivela

pre 250 mil.god., i bila veličine nosoroga.

Uporedni prikaz

skeleta glave i zuba:

pelikosaura

(Dimetrodon)

i

primitivnog sisara

(Morganucodon)

Morganucodon

Pre oko 200 miliona godina, uobličile su se sve odlike pravih sisara koje

su ih razlikovale od gmizavaca - promena graĎe i veća pokretljivost

udova, četiri grupe zuba, povećana pluća i metabolička aktivnost,

homeotermija, pokrivenost krznom, pojava mleka i sl. Prvi sisari su bili

oviparni i polagali koţasta jaja. Najtipičniji predstavnik ove grupe

Megazostrodon, mali noćni bubojed, dug 10cm i nalik na miša ili rovčicu.

Ova ţivotinja je uglavnom neizmenjena egzistirala tokom celog perioda

postojanja dinosaurusa.

Posle oviparnih

sisara nastali su

sisari torbari i

placentalni sisari.

Najstariji fosilni

nalaz torbara,

vrste

Sinodelphys,

nađen je u Kini i

star oko 125

mil.god. To je

bubojed dug oko

15cm, težine oko

30g (poput

poljskog miša).

Najstariji fosilni

nalaz placentalnih

sisara, vrste roda

Eomaia, takođe je

nađen u Kini i star

oko 125 mil.god. I

to je bubojed dug

oko 14cm, težine

oko 20g (poput

kućnog miša).

Dugo posle svog nastanka sisari su ostali sitni, jer su delili životni

prostor sa krupnim dinosaurima (dugim prosečno oko 5m), domi-

nantnom grupom kopnenih životinja od pre 220-66 mil.god.

Sićušni

Hadrocodium,

težak oko 2g.

U tom periodu sisari su živeli skrivenim životom, izbegavajući

krupne i okretne grabljivce.

Sami su se uglavnom hranili insektima, sitnim gušterima ili jajima

gmizavaca.

sisaroliki

gmizavci

sisari ptice

krokodili

PERM

TRIJAS

JURA

KREDA

TERCIJER

Tek po izumiranju dinosaurusa, pre oko 66 mil.god., dolazi

do procvata sisara kao grupe kopnenih životinja. U periodu

nastajanja sisara, kontinenti su bili spojeni, a potom su se

samo delimično odvojili u kredi (144-66 mil.god.) što je

olakšalo radijaciju sisara

Pagea, superkontinent, pre 200 miliona godina

Potom, u kenozoiku, tokom tercijara (od pre 66 do pre 2

mil.god.), sisari su imali buran evolutivni razvoj.

Tada su nastali akvatični sisari (kitovi),

leteći sisari (slepi miševi),

Icaronycteris

sisari biljojedi velikih razmera (debelokošci poput vrste

Indricotherium – kopitar visok 4.5m u hrbatu, težak 15t),

tipični biljojedi, preživari (Giraffokeryx – Evroazija pre 5

miliona godina)

grabljivci -

bubojedi i

mesojedi

(Epicyon,

veličine

medveda,

napada

Synthetoceras-a,

pre oko 24

mil.god.)

sisari svejedi (glodari, poput Epigaulus-a),

i sisari sa najrazvijenijim mozgom, primati.

Purgatorius, pre 70 mil.god., prvi je sisar sa odlikama

primata

Homo habilis pre 2 mil.god., Afrika.