Pojęcie, funkcje i Pojęcie, funkcje i klasyfikacje prognozklasyfikacje prognoz

dr inż. Arkadiusz Borowiecdr inż. Arkadiusz BorowiecZakład Nauk EkonomicznychZakład Nauk Ekonomicznych

Instytut Inżynierii ZarządzaniaInstytut Inżynierii ZarządzaniaPolitechnika PoznańskaPolitechnika Poznańska

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY PrzewidywaniePrzewidywanie to wnioskowanie o zdarzeniach to wnioskowanie o zdarzeniach

nieznanych na podstawie zdarzeń znanych.nieznanych na podstawie zdarzeń znanych.

Zdarzeniami nieznanymiZdarzeniami nieznanymi mogą być takie, które mogą być takie, które bądź zachodzą w czasie późniejszym w stosunku bądź zachodzą w czasie późniejszym w stosunku do czasu, w jakim następuje przewidywanie, bądź do czasu, w jakim następuje przewidywanie, bądź zaszły wcześniej niż czynność przewidywania i zaszły wcześniej niż czynność przewidywania i nadal trwają w czasie, bądź zaszły w czasie nadal trwają w czasie, bądź zaszły w czasie wcześniejszym w stosunku do czasu, w jakim wcześniejszym w stosunku do czasu, w jakim dokonuje się przewidywania, i które w czasie, w dokonuje się przewidywania, i które w czasie, w jakim się przeprowadza przewidywanie, już nie jakim się przeprowadza przewidywanie, już nie zachodzą. W skrócie: Zdarzenia nieznane należą zachodzą. W skrócie: Zdarzenia nieznane należą do przeszłości lub przyszłości.do przeszłości lub przyszłości.

Zdarzeniami znanymiZdarzeniami znanymi są natomiast tylko takie, są natomiast tylko takie, które już zaszły, a więc należą do przeszłości.które już zaszły, a więc należą do przeszłości.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY

Zdarzenia znaneZdarzenianieznane

Należące do przeszłości

Należące do przyszłości

Rys. 1. Przewidywanie

Szkolnym przykładem wnioskowania o zdarzeniach Szkolnym przykładem wnioskowania o zdarzeniach nieznanych, należących do przeszłości, jest określenie na nieznanych, należących do przeszłości, jest określenie na podstawie próby - składu urny zawierającej kule białe i podstawie próby - składu urny zawierającej kule białe i czarne w niewiadomym stosunku. Przykładem praktycznym czarne w niewiadomym stosunku. Przykładem praktycznym jest określenie bogactwa złoża minerału za pomocą jest określenie bogactwa złoża minerału za pomocą próbnych wierceń. W przypadku orzekania o zdarzeniach próbnych wierceń. W przypadku orzekania o zdarzeniach już istniejących, ale nie poddających się badaniu już istniejących, ale nie poddających się badaniu wyczerpującemu, bądź takich, których wyczerpujące wyczerpującemu, bądź takich, których wyczerpujące badanie jest w danej chwili zbyt kosztowne, stosuje się badanie jest w danej chwili zbyt kosztowne, stosuje się zwykle zwykle szacowanie statystyczneszacowanie statystyczne, tj. wnioskowanie o , tj. wnioskowanie o populacji na podstawie próby, z użyciem odpowiednich populacji na podstawie próby, z użyciem odpowiednich reguł. reguł.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZYWnioskowanie o zdarzeniach, które zajdą w Wnioskowanie o zdarzeniach, które zajdą w czasie późniejszym niż czynność czasie późniejszym niż czynność przewidywania, a więc należących do przewidywania, a więc należących do przyszłości, odbywające się również na przyszłości, odbywające się również na podstawie informacji o przeszłości, nazywamy podstawie informacji o przeszłości, nazywamy przewidywaniem przyszłościprzewidywaniem przyszłości. .

Rodzaje przewidywania przyszłości:Rodzaje przewidywania przyszłości: Przewidywanie przyszłości

Racjonalne

NaukoweZdroworozsądkowe

Nieracjonalne

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY O O przewidywaniach racjonalnychprzewidywaniach racjonalnych mówimy wówczas, mówimy wówczas,

gdy wnioskowanie jest logicznym procesem gdy wnioskowanie jest logicznym procesem przebiegającym do przesłanek, tj. od zbioru faktów przebiegającym do przesłanek, tj. od zbioru faktów należących do przeszłości i ich interpretacji, do konkluzji.należących do przeszłości i ich interpretacji, do konkluzji.

O O przewidywaniach zdroworozsądkowychprzewidywaniach zdroworozsądkowych mówimy mówimy wtedy, gdy przesłanki i tok wnioskowania są oparte na wtedy, gdy przesłanki i tok wnioskowania są oparte na doświadczeniu, bez posługiwania się regułami nauki. doświadczeniu, bez posługiwania się regułami nauki. Mogą to być przewidywania pogody przez ludzi Mogą to być przewidywania pogody przez ludzi związanych z naturą (górali) czy przewidywania wielkości związanych z naturą (górali) czy przewidywania wielkości sprzedaży dokonywane przez bacznych kupców.sprzedaży dokonywane przez bacznych kupców.

O O przewidywaniach naukowychprzewidywaniach naukowych przyszłości mówimy przyszłości mówimy wtedy, gdy w procesie wnioskowania korzystamy z reguł wtedy, gdy w procesie wnioskowania korzystamy z reguł nauki.nauki.

Przewidywania nieracjonalnePrzewidywania nieracjonalne Zachodzą wtedy, gdy Zachodzą wtedy, gdy przesłanki nie zostały podane i (lub) nie zachowano przesłanki nie zostały podane i (lub) nie zachowano związku między przesłankami a konkluzją. Do tej grupy związku między przesłankami a konkluzją. Do tej grupy zaliczamy wszelkie wróżby i proroctwa, które zaliczamy wszelkie wróżby i proroctwa, które niekoniecznie muszą być fałszywe.niekoniecznie muszą być fałszywe.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY Prognozowanie Prognozowanie to racjonalne, naukowe to racjonalne, naukowe

przewidywanie przyszłych zdarzeń.przewidywanie przyszłych zdarzeń.

Na gruncie prognozowania sformułowano Na gruncie prognozowania sformułowano różnorodne definicje prognozy. Oto dwa różnorodne definicje prognozy. Oto dwa kontrastujące ze sobą ujęcia: kontrastujące ze sobą ujęcia:

Z. Czerwiński uważa, że : Z. Czerwiński uważa, że : „Przez prognozę „Przez prognozę rozumiemy sąd o zajściurozumiemy sąd o zajściu określonego zdarzenia w określonego zdarzenia w czasie określonym z dokładnością co do momentu czasie określonym z dokładnością co do momentu (punktu) lub okresu (przedziału) czasu, należącego (punktu) lub okresu (przedziału) czasu, należącego do przyszłości”.do przyszłości”.

Z. Hellwig podaje zaś taką definicję: Z. Hellwig podaje zaś taką definicję: „Prognozą „Prognozą statystyczną nazywać będziemy każdy sąd, którego statystyczną nazywać będziemy każdy sąd, którego prawdziwość jest zdarzeniem losowym, przy czym prawdziwość jest zdarzeniem losowym, przy czym prawdopodobieństwo tego zdarzenia jest znane i prawdopodobieństwo tego zdarzenia jest znane i wystarczająco duże dla celów praktycznych”.wystarczająco duże dla celów praktycznych”.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY

Zróżnicowanie definicji jest usprawiedliwione Zróżnicowanie definicji jest usprawiedliwione różnorodnością sytuacji prognostycznych, różnorodnością sytuacji prognostycznych, celów, metod i badań. Niemniej jednak w celów, metod i badań. Niemniej jednak w dalszych rozważaniach dalszych rozważaniach prognozę należy prognozę należy rozumieć jako sąd o następujących rozumieć jako sąd o następujących właściwościach:właściwościach:

sformułowany z wykorzystaniem dorobku sformułowany z wykorzystaniem dorobku naukinauki

odnoszący się do określonej przyszłościodnoszący się do określonej przyszłości

weryfikowany empirycznieweryfikowany empirycznie

niepewny, ale akceptowany niepewny, ale akceptowany

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY Prognoza odnosi się do Prognoza odnosi się do obiektuobiektu, którym może , którym może

być: kraj, region, przedsiębiorstwo, człowiek, być: kraj, region, przedsiębiorstwo, człowiek, Układ Słoneczny, Kosmos itd.Układ Słoneczny, Kosmos itd.

W obiektach zachodzą W obiektach zachodzą zjawiskazjawiska: gospodarcze, : gospodarcze, psychiczne, fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychiczne, fizyczne, chemiczne, biologiczne i inne.inne.

Zjawiska dają się opisać za pomocą Zjawiska dają się opisać za pomocą zmiennychzmiennych, wśród których wyróżnia się , wśród których wyróżnia się zmienne ilościowezmienne ilościowe, czyli wielkości, oraz , czyli wielkości, oraz zmienne jakościowezmienne jakościowe. Zdarzenie, o którym . Zdarzenie, o którym mówi się w definicjach prognozy, polega na mówi się w definicjach prognozy, polega na tym, że zmienna przyjmuje określony stan, tym, że zmienna przyjmuje określony stan, wyrażony liczbą w przypadku zmiennej wyrażony liczbą w przypadku zmiennej ilościowej, opisem zaś słownym w przypadku ilościowej, opisem zaś słownym w przypadku zmiennej jakościowej. zmiennej jakościowej.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY Niekiedy zjawiska dają się opisać wyczerpująco Niekiedy zjawiska dają się opisać wyczerpująco

za pomocą jednej zmiennej: wtedy mówimy o za pomocą jednej zmiennej: wtedy mówimy o zjawiskach prostychzjawiskach prostych. Zjawiskiem prostym jest . Zjawiskiem prostym jest wielkość produkcji kopalni węgla kamiennego, wielkość produkcji kopalni węgla kamiennego, ponieważ do jej opisu wystarczy użyć danych ponieważ do jej opisu wystarczy użyć danych dotyczących wielkości wydobycia (np. w t/m-c). dotyczących wielkości wydobycia (np. w t/m-c).

O O zjawiskach złożonychzjawiskach złożonych zaś mówimy, gdy do zaś mówimy, gdy do ich opisu trzeba użyć więcej niż jednej zmiennej, ich opisu trzeba użyć więcej niż jednej zmiennej, np.np.- produkcja w przedsiębiorstwie wytwarzającym - produkcja w przedsiębiorstwie wytwarzającym wiele asortymentów wyrobów, gdy do jej opisu wiele asortymentów wyrobów, gdy do jej opisu używa się fizycznych jednostek miary (np. używa się fizycznych jednostek miary (np. produkcja soków owocowych w l/m-c, dżemu w produkcja soków owocowych w l/m-c, dżemu w kg/m-c)kg/m-c)- warunki mieszkaniowe ludności (np. - warunki mieszkaniowe ludności (np. powierzchnia mieszkań w mkw/osobę, powierzchnia mieszkań w mkw/osobę, wyposażenie w gaz, energię elektryczną i wodę, wyposażenie w gaz, energię elektryczną i wodę, charakter zabudowy, narażenie na hałas, itd.)charakter zabudowy, narażenie na hałas, itd.)

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY Prognoza jest sądem o stanie zmiennej lub zmiennych Prognoza jest sądem o stanie zmiennej lub zmiennych

w przyszłości określonej:w przyszłości określonej:

expliciteexplicite przez podanie momentu lub przedziału czasu przez podanie momentu lub przedziału czasu („zatrudnienie w przedsiębiorstwie A w dniu („zatrudnienie w przedsiębiorstwie A w dniu 1.01.2008r. będzie wynosić 2530 osób”), 1.01.2008r. będzie wynosić 2530 osób”),

bądź..bądź..

impliciteimplicite („Jan Kowalski będzie dobrym studentem” – („Jan Kowalski będzie dobrym studentem” – w domyśle: w czasie studiów, które rozpocznie dzięki w domyśle: w czasie studiów, które rozpocznie dzięki pomyślnie zdanemu egzaminowi wstępnemu”)pomyślnie zdanemu egzaminowi wstępnemu”)

Określenie explicite jest konieczne w przypadku Określenie explicite jest konieczne w przypadku zmiennej ilościowej. Empiryczna weryfikowalność zmiennej ilościowej. Empiryczna weryfikowalność prognozy oznacza, iż samo sformułowanie prognozy prognozy oznacza, iż samo sformułowanie prognozy jest precyzyjne i że jest określony explicite lub jest precyzyjne i że jest określony explicite lub implicite czas, w którym prognoza ma być sprawdzona.implicite czas, w którym prognoza ma być sprawdzona.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY Ostatnią właściwością prognozy jest Ostatnią właściwością prognozy jest niepewnośćniepewność. Prognoza jako . Prognoza jako

zdanie w sensie logiki jest prawdziwa lub fałszywa. Wartość zdanie w sensie logiki jest prawdziwa lub fałszywa. Wartość logiczna tego zdania jest faktem obiektywnym. W stosunku do logiczna tego zdania jest faktem obiektywnym. W stosunku do każdego zdania człowiek może wyrazić swe przekonanie co do każdego zdania człowiek może wyrazić swe przekonanie co do jego prawdziwości. Przekonanie to jest subiektywne, ponieważ jego prawdziwości. Przekonanie to jest subiektywne, ponieważ człowiek może się w swych opiniach mylić.człowiek może się w swych opiniach mylić.

Przekonanie może być Przekonanie może być stanowczestanowcze, całkowite, co prowadzi do , całkowite, co prowadzi do pełnej akceptacji lub odrzucenia zdania, bądź pełnej akceptacji lub odrzucenia zdania, bądź niestanowczeniestanowcze, , co co prowadzi do niestanowczej stopniowalnej akceptacji lub prowadzi do niestanowczej stopniowalnej akceptacji lub odrzucenia zdania.odrzucenia zdania.

Zdania odnoszące się do przyszłości mogą niekiedy być Zdania odnoszące się do przyszłości mogą niekiedy być stanowczo akceptowane. Dotyczy to tautologii („w przyszłym stanowczo akceptowane. Dotyczy to tautologii („w przyszłym miesiącu cena benzyny będzie taka sama jak dziś lub się zmieni”) miesiącu cena benzyny będzie taka sama jak dziś lub się zmieni”) i stwierdzeń banalnych („jutro będzie wtorek”, „jutro Marek i stwierdzeń banalnych („jutro będzie wtorek”, „jutro Marek będzie o dzień starszy”). Stwierdzenia banalne mogą być tylko będzie o dzień starszy”). Stwierdzenia banalne mogą być tylko praktycznie pewnie, a nie absolutnie pewne. Bowiem może praktycznie pewnie, a nie absolutnie pewne. Bowiem może nastąpić katastrofa: koniec świata lub Marek wpadnie pod nastąpić katastrofa: koniec świata lub Marek wpadnie pod samochód i umrze. Tautologii i stwierdzeń banalnych nie samochód i umrze. Tautologii i stwierdzeń banalnych nie uważamy za prognozy.uważamy za prognozy.

Prognozami są tylko zdania, co do których przekonanie jest Prognozami są tylko zdania, co do których przekonanie jest niestanowcze, stąd krótka nazwa stwierdzeń niestanowczych lub niestanowcze, stąd krótka nazwa stwierdzeń niestanowczych lub niepewnych.niepewnych.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY

Podstawy ontologicznePodstawy ontologiczne obejmują naturę zjawisk i obejmują naturę zjawisk i ich wzajemne powiązania. Sieć powiązań między ich wzajemne powiązania. Sieć powiązań między zjawiskami jest mniej lub bardziej gęsta i silna. Jej zjawiskami jest mniej lub bardziej gęsta i silna. Jej istnienie sprawia, że w kształtowaniu się zmiennych istnienie sprawia, że w kształtowaniu się zmiennych opisujących zjawiska pojawiają się prawidłowości, opisujących zjawiska pojawiają się prawidłowości, tym wyraźniejsze i trwalsze, im silniejsze są tym wyraźniejsze i trwalsze, im silniejsze są powiązania. Zerwanie powiązań lub gwałtowna powiązania. Zerwanie powiązań lub gwałtowna zmiana ich charakteru wymaga dużej energii, są to zmiana ich charakteru wymaga dużej energii, są to więc zdarzenia rzadkie. Zwykle występują więc zdarzenia rzadkie. Zwykle występują ewolucyjne zmiany powiązań i takież zmiany ewolucyjne zmiany powiązań i takież zmiany prawidłowości. Mówi się wtedy o bezwładności, prawidłowości. Mówi się wtedy o bezwładności, inercji inercji prawidłowości, i to właśnie zjawisko pozwala prawidłowości, i to właśnie zjawisko pozwala na prognozowanie.na prognozowanie.

Podstawy gnoseologicznePodstawy gnoseologiczne prognozowania prognozowania wynikają zwynikają z wiedzy o naturze zjawisk oraz wiedzy o naturze zjawisk oraz mechanizmach ich kształtowania się. Wiedza ta mechanizmach ich kształtowania się. Wiedza ta stale się zwiększa, co pozwala sądzić, że prognozy stale się zwiększa, co pozwala sądzić, że prognozy będą coraz lepsze, trafniejsze i pewniejsze. będą coraz lepsze, trafniejsze i pewniejsze.

POJĘCIE PROGNOZYPOJĘCIE PROGNOZY Utrudnieniem prognozowania społecznego jest to, że sama Utrudnieniem prognozowania społecznego jest to, że sama

prognoza stanowi zjawisko społeczne, które łącznie z innymi prognoza stanowi zjawisko społeczne, które łącznie z innymi może oddziaływać na prognozowane zdarzenie. Ludzie mogą może oddziaływać na prognozowane zdarzenie. Ludzie mogą wpływać na prognozowane zdarzenie w rozmaity sposób, w wpływać na prognozowane zdarzenie w rozmaity sposób, w tym także przez sam fakt ogłoszenia prognozy. Wyróżnia się:tym także przez sam fakt ogłoszenia prognozy. Wyróżnia się:

Prognozy samorealizujące sięPrognozy samorealizujące się – np. ogłoszenie prognozy – np. ogłoszenie prognozy wzrostu cen może doprowadzić do wykupu towarów i wzrostu cen może doprowadzić do wykupu towarów i spowodować wzrost cen, który by nie nastąpił bez tej spowodować wzrost cen, który by nie nastąpił bez tej prognozy. prognozy.

Prognozy samounicestwiające sięPrognozy samounicestwiające się – np. prognoza – np. prognoza rekordowo wysokiego napływu gości świątecznych do rekordowo wysokiego napływu gości świątecznych do Zakopanego może zniechęcić wiele osób do wyjazdu z Zakopanego może zniechęcić wiele osób do wyjazdu z powodu obaw o wzrost cen i trudności ze znalezieniem powodu obaw o wzrost cen i trudności ze znalezieniem noclegu: w rezultacie napływ gości może być mniejszy od noclegu: w rezultacie napływ gości może być mniejszy od spodziewanego.spodziewanego.

Zjawisko oddziaływania prognozy na przewidywane zdarzenia Zjawisko oddziaływania prognozy na przewidywane zdarzenia jest nazwane jest nazwane efektem Edypaefektem Edypa. Prognozy społeczne są na . Prognozy społeczne są na ogół mniej pewne niż fizyczne czy przyrodnicze. Prognozy ogół mniej pewne niż fizyczne czy przyrodnicze. Prognozy społeczne nie mogą eliminować niepewności co do społeczne nie mogą eliminować niepewności co do przyszłego stanu świata: prognozy te są użyteczne, gdyz tę przyszłego stanu świata: prognozy te są użyteczne, gdyz tę niepewność redukują.niepewność redukują.

FUNKCJE PROGNOZFUNKCJE PROGNOZ

Głównym celem prognozowania Głównym celem prognozowania społecznego jest wspomaganie społecznego jest wspomaganie procesów decyzyjnych, stąd procesów decyzyjnych, stąd podstawową funkcją prognoz jest podstawową funkcją prognoz jest funkcjafunkcja preparacyjnapreparacyjna, , według według której prognozowanie jest której prognozowanie jest działaniem, które przygotowuje inne działaniem, które przygotowuje inne działania. Prognosta opracowuje działania. Prognosta opracowuje prognozy dla podmiotu prognozy dla podmiotu podejmującego decyzje, zwanego podejmującego decyzje, zwanego decydentem. Decydentem może być decydentem. Decydentem może być pojedynczy człowiek, grupa osób, pojedynczy człowiek, grupa osób, podmiot gospodarczy lub instytucja.podmiot gospodarczy lub instytucja.

FUNKCJE PROGNOZFUNKCJE PROGNOZ Drugą, ważną funkcją prognoz jest Drugą, ważną funkcją prognoz jest funkcja funkcja

aktywizującaaktywizująca, , która polega na pobudzaniu do która polega na pobudzaniu do podejmowania działań sprzyjających realizacji podejmowania działań sprzyjających realizacji prognozy, gdy zapowiada ona zdarzenie korzystne, i prognozy, gdy zapowiada ona zdarzenie korzystne, i przeciwstawiających się jej realizacji, gdy przeciwstawiających się jej realizacji, gdy przewidywane zdarzenia są oceniane jako przewidywane zdarzenia są oceniane jako niekorzystne. Rozróżnienie zmiennych nie sterowanych niekorzystne. Rozróżnienie zmiennych nie sterowanych i sterowanych pozwala wskazać tę funkcję. i sterowanych pozwala wskazać tę funkcję.

Klasyfikacja zdarzeń jako korzystnych lub Klasyfikacja zdarzeń jako korzystnych lub niekorzystnych wymaga zastosowania systemu niekorzystnych wymaga zastosowania systemu wartości przyjętego w danym społeczeństwie lub przez wartości przyjętego w danym społeczeństwie lub przez jego jednostki zainteresowane prognozą. W trakcie jego jednostki zainteresowane prognozą. W trakcie prognozowania trzeba liczyć się ze zróżnicowaniem prognozowania trzeba liczyć się ze zróżnicowaniem przestrzennym i czasowym systemu wartości. Zmiany przestrzennym i czasowym systemu wartości. Zmiany systemu wartości w czasie mogą prowadzić do systemu wartości w czasie mogą prowadzić do podejmowania sprzecznych ze sobą działań - podejmowania sprzecznych ze sobą działań - wspierających lub unicestwiających prognozę. Do wspierających lub unicestwiających prognozę. Do zachowania jasności procesu prognozowania konieczne zachowania jasności procesu prognozowania konieczne jest więc ujawnienie systemu wartości decydenta i jest więc ujawnienie systemu wartości decydenta i prognosty.prognosty.

FUNKCJE PROGNOZFUNKCJE PROGNOZ Funkcja aktywizująca prowadzi do wyznaczaniaFunkcja aktywizująca prowadzi do wyznaczania

prognoz badawczychprognoz badawczych, których zadaniem jest , których zadaniem jest wszechstronne rozpoznanie przyszłości i ukazanie wszechstronne rozpoznanie przyszłości i ukazanie wielu możliwych jej wersji. wielu możliwych jej wersji.

Wśród prognoz badawczych wyróżnia się: Wśród prognoz badawczych wyróżnia się: prognozy prognozy ostrzegawczeostrzegawcze, których zadaniem jest przewidywanie , których zadaniem jest przewidywanie zdarzeń niekorzystnych dla odbiorcy prognozyzdarzeń niekorzystnych dla odbiorcy prognozy

Przykładem prognozy ostrzegawczej w Przykładem prognozy ostrzegawczej w przedsiębiorstwie jest prognoza udziału wyrobów nie przedsiębiorstwie jest prognoza udziału wyrobów nie odpowiadających normom jakościowym albo prognoza odpowiadających normom jakościowym albo prognoza spadku sprzedaży. Prognozy takie dają spadku sprzedaży. Prognozy takie dają przedsiębiorstwu czas na zmianę niekorzystnych przedsiębiorstwu czas na zmianę niekorzystnych tendencji.tendencji.

Prognoza badawcza odgrywa więc ważną rolę Prognoza badawcza odgrywa więc ważną rolę społeczną – jest stymulatorem działań w stosunku do społeczną – jest stymulatorem działań w stosunku do zmiennych sterowanych. zmiennych sterowanych.

FUNKCJE PROGNOZFUNKCJE PROGNOZ Prognozy mogą wreszcie pełnić Prognozy mogą wreszcie pełnić funkcję funkcję

informacyjnąinformacyjną, polegającą na oswajaniu , polegającą na oswajaniu ludzi z nadchodzącymi zmianami i ludzi z nadchodzącymi zmianami i zmniejszaniu lęku przed przyszłością. zmniejszaniu lęku przed przyszłością. Ogłoszenie niektórych prognoz może Ogłoszenie niektórych prognoz może wywołać spokojne, opanowane reakcje na wywołać spokojne, opanowane reakcje na zmiany, a nawet akceptację zapowiadanych zmiany, a nawet akceptację zapowiadanych zmian.zmian.

Rozważając funkcje prognoz należy zwrócić Rozważając funkcje prognoz należy zwrócić uwagę, że funkcja aktywizująca i uwagę, że funkcja aktywizująca i informacyjna nie wymagają na ogół prognoz informacyjna nie wymagają na ogół prognoz obdarzonych wysokim stopniem zaufania, obdarzonych wysokim stopniem zaufania, funkcja preparacyjna zaś może być spełniona funkcja preparacyjna zaś może być spełniona tylko wtedy, gdy stopień zaufania odbiorcy tylko wtedy, gdy stopień zaufania odbiorcy do prognozy jest wysoki. Tę ostatnią do prognozy jest wysoki. Tę ostatnią prognozę nazywamy prognozę nazywamy realistycznąrealistyczną..

PROCES PROGNOZOWANIAPROCES PROGNOZOWANIA

Proces ten przebiega zazwyczaj w Proces ten przebiega zazwyczaj w ten sposób, że wyznacza się wiele ten sposób, że wyznacza się wiele wariantów prognozy badawczej tej wariantów prognozy badawczej tej samej zmiennej, analizuje warunki i samej zmiennej, analizuje warunki i szanse wystąpienia każdego z nich i szanse wystąpienia każdego z nich i jako prognozę realistyczną wskazuje jako prognozę realistyczną wskazuje się wariant najbardziej wiarygodny. się wariant najbardziej wiarygodny. Niekiedy dodatkowo wskazuje się 2 Niekiedy dodatkowo wskazuje się 2 lub 3 warianty dodatkowe o nieco lub 3 warianty dodatkowe o nieco mniejszej wiarygodności. mniejszej wiarygodności.

KLASYFIKACJA PROGNOZKLASYFIKACJA PROGNOZ

Ze względu na sposób wyrażania stanu zmiennej, tj. określania Ze względu na sposób wyrażania stanu zmiennej, tj. określania zdarzenia prognozowanego, prognozy dzielimy na zdarzenia prognozowanego, prognozy dzielimy na ilościowe i ilościowe i jakościowe.jakościowe.

Ilościowa Ilościowa – prognozę nazywamy ilościową, gdy stan zmiennej – prognozę nazywamy ilościową, gdy stan zmiennej jest wyrażony liczbą. Prognoza taka może być jest wyrażony liczbą. Prognoza taka może być

punktowa (gdy podaje się, że zmienna przyjmie określoną wartość)punktowa (gdy podaje się, że zmienna przyjmie określoną wartość) przedziałowa (gdy podaje się przedział liczbowy, który obejmie przedziałowa (gdy podaje się przedział liczbowy, który obejmie

przyszłą wartość zmiennej)przyszłą wartość zmiennej)Sformułowanie prognozy ilościowej musi zawsze zawierać podany Sformułowanie prognozy ilościowej musi zawsze zawierać podany explicite czas zajścia zdarzenia. Tak np. „sprzedaż aut A w 2004r. explicite czas zajścia zdarzenia. Tak np. „sprzedaż aut A w 2004r. wyniesie 120tys. sztuk” (prognoza punktowa), „energochłonność wyniesie 120tys. sztuk” (prognoza punktowa), „energochłonność produkcji czystej w polskim przemyśle w 2010r. wyniesie 510-produkcji czystej w polskim przemyśle w 2010r. wyniesie 510-530GJ/1mln zł” (prognoza przedziałowa). Częściej, ze względu na 530GJ/1mln zł” (prognoza przedziałowa). Częściej, ze względu na niepewność wnioskowania o przyszłości, wyznacza się prognozy niepewność wnioskowania o przyszłości, wyznacza się prognozy przedziałowe niż punktowe.przedziałowe niż punktowe.

JakościowaJakościowa – o prognozie mówimy, że jest jakościowa, gdy – o prognozie mówimy, że jest jakościowa, gdy prognozowanym zdarzeniem jest stan zmiennej jakościowej lub prognozowanym zdarzeniem jest stan zmiennej jakościowej lub słownie opisana sytuacja dotycząca zmiennej ilościowej. słownie opisana sytuacja dotycząca zmiennej ilościowej. Przykłady: „ w 2003r. w Polsce będzie stosowana wyłącznie Przykłady: „ w 2003r. w Polsce będzie stosowana wyłącznie kontaktowa metoda metalizowania”, „na sesji nr 1234 cena akcji kontaktowa metoda metalizowania”, „na sesji nr 1234 cena akcji Dorsetu wzrośnie”.Dorsetu wzrośnie”.

KLASYFIKACJA PROGNOZKLASYFIKACJA PROGNOZ

Ze względu na przebieg zmian prognozowanej Ze względu na przebieg zmian prognozowanej zmiennej prognozy dzieli się na zmiennej prognozy dzieli się na krótko-, krótko-, średnio- i długookresoweśrednio- i długookresowe. Wspomniane . Wspomniane zmiany mogą mieć charakter ilościowy bądź zmiany mogą mieć charakter ilościowy bądź jakościowy. Dla prognosty zmiany ilościowe jakościowy. Dla prognosty zmiany ilościowe wyrażają się zwiększeniem lub zmniejszeniem wyrażają się zwiększeniem lub zmniejszeniem wartości zmiennej prognozowanej, występujący wartości zmiennej prognozowanej, występujący zgodnie z wykrytą, dotychczasową zgodnie z wykrytą, dotychczasową prawidłowością, np. trendem lub funkcją prawidłowością, np. trendem lub funkcją regresji. Zmiany jakościowe, polegające na regresji. Zmiany jakościowe, polegające na zmianie istotnych cech zjawiska, znajdują zmianie istotnych cech zjawiska, znajdują wyraz w odejściu od dotychczasowej wyraz w odejściu od dotychczasowej prawidłowości, np. w zmianie postaci trendu, prawidłowości, np. w zmianie postaci trendu, zmianie charakteru związków, objawiającej się zmianie charakteru związków, objawiającej się w zmianie wartości parametrów funkcji regresji w zmianie wartości parametrów funkcji regresji lub wręcz zaniku dotychczasowych związków i lub wręcz zaniku dotychczasowych związków i pojawieniu się nowych, tj. w zmianie czynników pojawieniu się nowych, tj. w zmianie czynników wpływających na zmienną prognozowaną. wpływających na zmienną prognozowaną.

KLASYFIKACJA PROGNOZKLASYFIKACJA PROGNOZ

Prognoza Prognoza krótkookresowakrótkookresowa – to prognoza na taki – to prognoza na taki przedział czasu, w którym zachodzą zmiany tylko przedział czasu, w którym zachodzą zmiany tylko ilościowe. Uprawnione jest wtedy korzystanie z ilościowe. Uprawnione jest wtedy korzystanie z inercji zmiennej i wyznaczanie prognozy przez inercji zmiennej i wyznaczanie prognozy przez ekstrapolację dotychczasowych trendów lub ekstrapolację dotychczasowych trendów lub związków. Sterowanie w takim przedziale czasu jest związków. Sterowanie w takim przedziale czasu jest mało skuteczne.mało skuteczne.

Prognoza Prognoza średniookresowaśredniookresowa – dotyczy takiego – dotyczy takiego przedziału czasu, w którym mogą wystąpić zarówno przedziału czasu, w którym mogą wystąpić zarówno zmiany ilościowe, ale i śladowe zmiany jakościowe. zmiany ilościowe, ale i śladowe zmiany jakościowe. Metoda musi uwzględnić oba typy zmian, a więc Metoda musi uwzględnić oba typy zmian, a więc musi odchodzić chociaż umiarkowanie od musi odchodzić chociaż umiarkowanie od ekstrapolacji. Sterowanie jest możliwe w dość ekstrapolacji. Sterowanie jest możliwe w dość szerokim zakresie.szerokim zakresie.

Prognoza Prognoza długookresowadługookresowa – dotyczy takiego – dotyczy takiego przedziału czasu, w którym mogą wystąpić zmiany przedziału czasu, w którym mogą wystąpić zmiany ilościowe, jak i poważne zmiany jakościowe. ilościowe, jak i poważne zmiany jakościowe. Sterowanie w tym przypadku jest możliwe tylko w Sterowanie w tym przypadku jest możliwe tylko w szerokim zakresie. Metoda prognozowania musi szerokim zakresie. Metoda prognozowania musi uwzględnić oba typy zmian.uwzględnić oba typy zmian.

KLASYFIKACJA PROGNOZKLASYFIKACJA PROGNOZ

Prognoza krótkookresowa dla przedsiębiorstwa Prognoza krótkookresowa dla przedsiębiorstwa odnosi się zwykle do najbliższych 2 lub 3 miesięcy, odnosi się zwykle do najbliższych 2 lub 3 miesięcy, dla gospodarki kraju – do 1 roku. O charakterze dla gospodarki kraju – do 1 roku. O charakterze prognozy decyduje wielkość obiektu oraz istota prognozy decyduje wielkość obiektu oraz istota zachodzących w nim zjawisk. Im obiekt jest większy, zachodzących w nim zjawisk. Im obiekt jest większy, tym większa jest jego inercja, stąd prognozy dla tym większa jest jego inercja, stąd prognozy dla dużego obiektu jako całości nawet w stosunkowo dużego obiektu jako całości nawet w stosunkowo długim przedziale czasu mogą mieć charakter długim przedziale czasu mogą mieć charakter prognoz krótkookresowych. Pewne zjawiska w prognoz krótkookresowych. Pewne zjawiska w wielkim obiekcie mogą się zmieniać szybko (np. wielkim obiekcie mogą się zmieniać szybko (np. inflacja), a inne wolno (np. przekształcenia inflacja), a inne wolno (np. przekształcenia strukturalne gospodarki). strukturalne gospodarki).

W niektórych dziedzinach, dla których W niektórych dziedzinach, dla których systematycznie wyznacza się prognozy, wykształcił systematycznie wyznacza się prognozy, wykształcił się konsens co do ich charakteru. W się konsens co do ich charakteru. W demografii demografii za za krótkookresowe uważa się prognozy do 5 lat, krótkookresowe uważa się prognozy do 5 lat, średniookresowe do 10 lat, długookresowe – powyżej średniookresowe do 10 lat, długookresowe – powyżej 10 lat. 10 lat.

W meteorologii krótkookresowe są prognozy do 24 W meteorologii krótkookresowe są prognozy do 24 godz., średniookresowe - do tygodnia, godz., średniookresowe - do tygodnia, długookresowe – do 1 miesiąca długookresowe – do 1 miesiąca