PODGORICASTARA VAROŠ

PODGORICA

g

Stari grad Ribnica

Stari grad Ribnica imao je mnogougaonu osnovu sa osnovnom trougaonom povrsinom

koja je ogranicena rijekama Ribnicom i Moracom i vjestackim sancem izmedju njih.

U toku 400 godina upotrebe i ostecenja u stalnim ratnim sukobima samo njegov jugoistocni bedem i kula su ostali neizmijenjeni. Unutar objekta nadjena je keramika i fragment rimskog stakla, nadjen je i stakleni sud iz V vijeka. Predpostavlja se da je ovdje postojala rimska putna stanica.

Objekat starog grada Ribnice, mada nije zauzet borbom , docekao je oslobodjenje od

Turaka u teskom stanju jer je vec ranije ostecen eksplozijom baruta unutar bedema. Posto se dalje nije koristio za vojne potrebe, napusten i bez funkcije, prepusten je zubu vremena i ljudskom djelovanju. Kao takav posluzio je za izgradnji objekata u kompleksu Stare Varosi kao i za izgradnju Nove Varosi.

Danas se unutar rusevina starog grada nalazi deponija smeca i gradjevinskog

materijala.

Ribnica – srednjovjekovni grad

AKSONOMETRIJA TVRDJAVE Po fotografiji Kel Marubi – a prije 1879. god

- Stara Varos je ogranicena sa sjevera rijekom Ribnicom, sa zapada rijekom Moracom, sa juga padinama Ljubovica, a sa istoka novoizgradjenim povrsinama.

- Ukupna povrsina kompleksa iznosi 31,13 ha. - Podrucje Stare Varosi spada u prvu klimatsku zonu. Zime su blage sa rijetkom pojavom

mrazova, dok su ljeta zarka i suva. - Ovo podrucje spada u ravnicarski reon sa nagibima terena maksimalno 5%-Apsolutno

nadmorske visine su uglavnom ispod 100m Istorijat - Pogodan geografsko strategijski polozaj podrucja oko usca Ribnice u Moracu omogucio

je pojavu prvih naselja u praistoriji.Vise materijalnih dokaza vezano je za ilirska plemena koja naseljavaju ove krajeve.

Osvajanjem ovog podrucja 168.god. Rimljani izmedju ostalog pristupaju izgradnji mreze puteva od kojih je jedan izizetno znacajan rimski put vezao Skadar na obali Skadarskog jezera i Naronu na uscu Neretve.

Dolaskom Slovena u VII vijeku dolazi do slovenizacije starosjedilackog stanovnistva i do pojave naziva naselja Ribnica u podrucju usca Ribnice u Moracu, a koje se vec pocetkom XIV vijeka mijenja u naziv Podgorica.

Burna istorija Podgorice pocinje u XV vijeku osvajanjem ovih krajeva od Turaka. Samu Podgoricu Turci su zauzeli 1474.god. U periodu 1474. do 1476. ili 1477. Turci su na uscu izgradili ili obnovili znacajno utvrdjenje,jer u jednim pisanim izvorima navodi se da je sagradjeno novo utvrdjenje a u drugim da je obnovljeno staro utvrdjenje.

SADASNJE STANJE STARE VAROSI

STARI GRAD

Uz stari grad podize se podgradje Varos. Prema pisanim izvorima iz 1614.g. ima oko 900 zgrada i 2200 stanovnika. Sama rijec varos datira iz srednjeg vijeka i oznacava u prvom

redu naselje ispod ili pored grada kao i naselje u kojem stanuju trgovci i zanatlije.

Radi zastite Varosi Turci su podigli bedeme sa tabijama i gradskim kapijama, krajem XV ili pocetkom XVI vijeka. Bilo je 6 tabija i 4 gradske kapije: Zetska, Kucka, Malisorska i

Osmanagica. Objekat koji je odmah morao biti podignut je dzamija Starodoganjska, jer se kod turskih osvajanja

podizanjem dzamije neko podrucje smatra definitivno zauzetim i sa obavezom na odbranu. Unutar bedema prostor je ogranicen i intenzivno se izgradjuje. Dalji razvoj naselja bio je

moguc samo izvan bedema u pravcu juga i istoka. Od javnih objekata podizu se sakralni objekti kao sto je Osmanagica dzamija i Glavatovica

dzamija, a nesto kasnije i Sahat kula izmedju njih. S obzirom da je teren to dozvoljavao podizu se znatno veci objekti okruzeni visokim kamenim zidovima koji sluze i za odbranu jer

su ovi objekti locirani i van bedema. 1879. Podgorica je oslobodjena od turske okupacije. Jedan dio stanovnistva odmah se iselio sa povlacenjem vojske dok je jedan manji dio ostao. U napustene kuce useljavaju se seljaci iz okoline Podgorice sto dovodi do velikih etnickih i

socijalno-kulturnih promjena. Stambene zgrade su podvrgnute prilagodjavanju potrebama novih stanovnika. Mnogi zanati i

trgovina zamiru, standard stanovnistva opada a time dolazi do intenzivnog odumiranja i degradacije Stare Varosi.. na desnoj obali Ribnice podize se novo naselje zvano Mirkova varos, kasnije Nova varos na koju je skoncentrisan razvoj Podgorice sto je jos vise ubrzalo

propadanje Stare Varosi.

POGLED NA STARU VAROS

NEKAD I SAD

STARI MOST NA RIBNICI

STARODOGANJSKA DZAMIJA

OSMANAGICA DZAMIJA

TURBE KOD OSMANAGICA DZAMIJE

Kuce - Turskih kuca u nasoj zemlji nema i po svoj prilici u Crnoj Gori ih nije ni bilo, a ovakav

pogresan naziv potice od prilicno neukih putopisaca. Radi se o tursko islamskim uticajima na pojedine tipove nasih kuca.Stara Varos je nastala kao rezultat sudar dviju kultura mediteranske i turske.

Danas se samo sacuvala planska osnova ulica, jer se u rasponu od nekih cetrdesetak godina (1947-1986) naselje toliko promijenilo da je tek ponegdje sacuvana stara struktura, stara stambena jedinica.

- Dvoriste – karakteristicno je zatvoreno dvoriste,sa stambenim i pratecim objektima koje je obicno podijeljeno u dva dijela. U prvom dijelu smjestena je kuca spratnosti P ili P+1 ali ne vise. Izgradjena je u kamenu sa jednostavnom krovnom konstrukcijom na dvije vode i pokrovom od ceramide. Prizemlje se koristi jednim dijelom za stanovanje, a drugi dio sluzi kao prirucna ostava. Sprat je uvijek rezervisan za stanovanje i do njega se uvijek dolazi fino obradjenim kamenim stepenistem iz dvorista. Drugi dio dvorista koristi se kao basta ili vrt u cijem sklopu se nalaze prateci objekti razlicite funkcije (prirucne ostave, wc sa septickom jamom, bunari,...)

-Fasada – u zavisnosti da li je fasada malterisana ili ne javlja se veci ili manji stepen obrade kamena pa cak ima objekata gdje je prizemlje rijeseno u kamenu a sprat malterisan, cime se jos vise potencira dvojna funkcija objekta tj razlika izmedju sprata i prizemlja. Ako su fasade malterisane one su krecene u bijelo, sto ukazuje na jedinstvo dvije kulture. Jedini akcenat na fasadi predstavljaju kameni dovratnici i doprozornici a isti princip se javlja na ulaznim dvorisnim kapijama.

- Konstrukcija – zidovi su debljine 60 cm, a medjuspratna konstrukcija je izvedena u drvetu - Ovi objekti sadrze dvije do tri prostorije bez lakih pregradnih zidova i ako postoje oni su

proizvod novog vremena.

Ulice

Kuce su uslovile osnovnu formu i oblik naselja kojeg presijecaju relativno uske ulice cija je sirina proizasla iz njene prvobitne funkcije kao ciste pjesacke komunikacije, visine objekata i dvorisnih zidova. Zbog nedostatka bilo kakve istorijske dokumentacije uzimani su podaci dobijeni anketiranjem stanovnistva, tako da se predpostavlja da su pojedine ulice bile kaldrmisane. Nestala su cak i njihova stara imena koja su dobijana po bratstvima pojedinih djelova naselja, posebnih karakteristika ili po funkcijama: Tekija, Asik Mahala, Djer Mahala, Vranici, Brijeg Morace,...

Dvorisne kapije Objekti su okruzeni visokim kamenim zidovima koji su sluzili za odbranu jer su objekti

locirani van bedema. Neke kapije imaju kruzni a neke ravni kameni nadvoj. Bunari Njihov nadzemni dio koji je vidljiv zvani ”lubura” se izvodi od jednog kamenog bloka sa

metalnim kapkom rucne izrade posebno ukrasavan. Najstariji primjeri bunara su unutarnaselja, a najmladji na periferiji u ulici Ljubovic. Zapusteni su i ne koriste se.

ULICE KROZ STARU VAROS

OCUVANE DVORISNE KAPIJE

STARE KAPIJE NA ULAZU U GRAD

BUNARI

CESME

OSNOVA, PRESJEK I IZGLED

STAMBENI OBJEKAT U ULICI SPASA NIKOLICA 35

Stambeni objekat u ulici Spasa Nikolica br. 35

Objekat je prizemni poduzno postavljen u odnosu na ulicu. Zidovi su od kamena sa kamenim prozorskim sembranama,

drvenim kapcima na prozorima i ceramidom kao pokrovom na krovu. Uz osnovni objekat sagradjen je pomocni gospodarski objekat u istom stilu. Dvoriste je ogradjeno niskim kamenim

zidom. Objekti slicni tipoloski ovom, mogu biti postavljenizabatom okomito na ulicu ili povuceni u dvoriste.

OSNOVA PRIZEMLJA OSNOVA SPRATA

STAMBENI OBJEKAT U ULICI GOJKA RADONJICA 24

PRESJEK I IZGLEDI

Stambeni objekat u ulici Gojka Radonjica br. 24

Pripada starijem tipu stambenog objekta sa prizemljem i spratom orjentisan je zabatnom stranom prema ulici sa manjim prozorima

koji su oiviceni kamenim sembranama. Objektu pipada i vece dvoriste sa visokim ulicnim zidom. Ulaz u kompleks je kroz ogradjenu kapiju sa ravnim kamenim nadvojem. Objekat je

izgradjen od kamena. Medjuspratna konstrukcija je drvena i lezi na poduznim podvlakama koje leze na kamenim konzolama. Krovna konstrukcija je drvena, a pokrov je ceramida. Drveni

ulazni trijem na spratu je otvoren i orjentisan prema dvoristu. Objekat je neznatno degradiran intervencijom vlasnika (betonsko

stepeniste u dvoristu). Objekat je lociran na prostoru prvog odbrambenog bedema.

SITUACIJA OSNOVA PRIZEMLJA

STAMBENI OBJEKAT U ULICI SAVA LUBARDE 47

OSNOVA SPRATA

Stambeni objekat u ulici Sava Lubarde br. 47

Objekat pripada razvijenom tipu stambenog spratnog objekta sa gospodarskim dvoristem. Izveden je od kamena sa vidljivom

kamenom strukturom na fasadi. Prozori su izvedeni sa kamenim sembranama. Spratna i krovna konstrukcija su drvene. Jedan dio objekta je sacuvan i danas se koristi dok je drugi dio u rusevini.

Danas je djelimicno dogradjen od strane vlasnika ( betonsko stepeniste i betonska ploca ). Postoje realni uslovi za obnovu oba

dijela kuce kao i gospodarskog dvorista.

OSNOVA SPRATA I IZGLED OSNOVA PRIZEMLJA I PRESJEK

STAMBENI OBJEKAT U ULICI

BRACE ZLATICANINA48/50

Stambeni objekat u ulici Brace Zlaticanina br. 48/50

Objekat pripada jednostavnijem mediteranskom tipu sa dvovodnim krovom, orjentisan prozorskim otvorima prema ulici

i dvoristu. Izgradjen je od kamena sa djelimicno obradjenom fasadom. Dvoriste je razvijeno iza kuce sa prolazom kroz pasaz.

Spratna i krovna konstrukcija su drvene.

OSNOVA PRIZEMLJA, PRESJEK I IZGLED OBJEKTA U ULICI PETRA PRLJE BB

Stambeni objekat u ulici Petra Prlje 17 i BB

Dva izizetno vrijedna objekta cine dio ogradjenog kompleksa. Jedan je danas u rusevinama sa obradjenim lucnim otvorima.

Objekat je povucen od ulice u dvoriste, izgradjen kao P+1. drugi objekat je danas u upotrebi, gradjen je kao visoko prizemlje sa niskom podrumskom etazom. Spratna i krovna konstrukcija su drvene. Spolja je malterisan prozorski otvori i ulazna vrata su od obradjenog kamena. Objekti su odvojeni od ulice visokim kamenim zidom u kome se nalaze ostaci cesme. U dvoristu je

ocuvana stara kaldrma. Kompleks je djelimicno degradiran dogradnjama vlasnika. Lociran je u kontaktnoj zoni prvog

odbrambenog bedema.

OSNOVA Po I P OSNOVA SPRATA

SITUACIJA PRESJECI

STAMBENI OBJEKAT U ULICI PETRA PRLJE 21/25

Stambeni objekat u ulici Petra Prlje br. 21/25

Objekat pripada sirem stambenom kompleksu zajedno sa objektima u ulici Petra Prlje broj 17 i BB. Izuzetno je velikih

dimenzija ( 16.20x12.50), gradjen kao P+1, pokriven cetvorovodnim krovom sa pokrovom od ceramide. Unutrasnje

dvoriste je kaldrmisano. Ulaz na sprat je preko kamenog stepenista iz glavnog dvorista. Sa ulice postoji i ulaz u

gospodarski dio. Djelimicno je degradiran dogradnjom vlasnika. Pripada kasnijoj graditeljskoj fazi u kompleksu Stare Varosi.

SITUACIJA OSNOVA PRIZEMLJA I SPRATA

STAMBENI OBJEKAT U ULICI LJUBOVIC 26

Stambeni objekat u ulici Ljubovic br. 26

Jedan je od rijetko ocuvanih stambenih objekata u siroj zoni Stare Varosi. Gradjen je kao P+1 sa gospodarskim dijelom u

prizemlju i stanovanjem na spratu. Uz objekat su dogradjeni i pomocni objekti u ambijentalnom stilu. Objekat je zidan od

kamena, djelimicno malterisan sa drvenom krovnom konstrukcijom. Pokrov je ceramida.

KUCA KRPULJEVICA - ULICA KESE DJUROVICA 30

Stambeni objekat u ulici Kese Djurovica br. 30 (kuca Krpuljevica)

Jedan je od rijezkih stambenih objekata ocuvanih sa doksatom. Radjen je u kamenu. Danas osim vanjske fasade (fotografija je data u svim turistickim prospektima) nije nista drugo ostalo. Objekat je izgubio unutrasnji raspored i funkciju, jer danas tri

porodice u njemu zive i samoinicijativno vrse pregradnje.

SAHAT KULA

Transformacija i degradacija Stare Varosi

Svaki put kada se zeli postici brzi drustveno-ekonomski i privredni razvoj na udaru se nadju vrijedni arhitektonski objekti i urbane cjeline. One prve osjete snagu i zelju novonastalog procesa koji ima za cilj istorijski raskid sa prosloscu. Naslijedjena kulturna bastina cesto puta nije prihvacena. Nastaju razne pregradnje i dogradnje, svakodnevno unistavanje ulicnih fasada. Neki od razloga su:

- Prosijecanje dvije paralelne saobracajnice u pravcu sjever-jug kroz staro tkivo dovodi do gubljenja jednog dijela naselja i podizanja objekata razlicite namjene uz stare zidine starog grada Ribnice

- Lose vodjena stambena politika, nedostatak planskih osnova - Izgradnja potpuno novih naselja i objekata od betona i stakla - Prenaseljenost Stare Varosi, primjer u okviru jednog prostoro zivi vise

porodica a svaka ima zaseban stambeni prostor Izgubljena je urbana dominanta Sahat kule. Ulica Brace Zlaticanina koja

prolazi pored trga uslovila je rusenje objekata na tom potezu i trg je gotovo izgubio svoju prvobitnu funkciju. Zgrade Metalke i Pejtona oduzimaju joj visinu i ulogi glavnog repera Podgorice.

AKSONOMETRIJA PODGORICE PRIJE 1930. GOD

AKSONOMETRIJA STAROG GRADA PRIJE 1930. GOD

IZVOD IZ DUP - a

PEJZAZNA ARHITEKTURA STARE VAROSI

SAOBRACAJ