Phuong Phap Nghien Cuu Khoa Hoc Tap 1 p1 Le Huy Ba

7/23/2019 Phuong Phap Nghien Cuu Khoa Hoc Tap 1 p1 Le Huy Ba

1/239

GS - TSKH LE HUY BA (Chu bien)

PHNG PHAPNGHIEN CU KHOA HOC

(Tp 1)

(Danh cho sinh vien nganh Moi trng,

Sinh hoc va cac nganh lien quan)

NHA XUAT BAN AI HOC QUOC GIATP HO CH MINH 2006


2/239

2

Nhng ngi bien soan:

GS. TSKH. LE HUY BA

ThS. NGUYEN TRONG HUNG

ThS. THAI LE NGUYEN

ThS. HUYNH LU TRUNG PHUNGThS. NGUYEN TH TRON

ThS. LE C TUAN

TS. NGUYN INH TUN


3/239

Phng phap nghien cu khoa hoc

3

Li ni u

Phng php nghin cu khoa hc l mt mn hc rt quan trng m

hu nh sinh vin, hc vin cao hc no cng phi tri qua. Vy m hinnay thy tr cc ngnh u ang trong tnh trng my m, gio trnh chac. Thnh ra, y l mt mng ti m ti liu hin ang rt thiu.

Trc nhu cu thc tin , tp thtc gichng ti bin son gio

trnh Phng php nghin cu khoa hc gm hai tp. Tap 1 t chng 1

en chng 19 gom cac van e ve thuat ng cung nh cac khai

niem c ban, phng phap cho ngi mi tap lam khoa hoc hay

cho sinh vien lam luan an tot nghiep. Trn csca tp 1, chng ti

trin khai trnh by tp 2 cp cao hn, cp dnh cho i tng l

hc vin cao hc, nghin cu sinh ngnh mi trng va cac nganh colien quan.

Trong sach nay chung toi trch dan mot so t lieu (xem

phan cuoi) trong o dch va trch dan chu yeu cua Ranjit Kuma

(1996), Research Methodology Step by Step Guider for Beginners:

Longman, Australia t chng 3 en chng 12 cung mot so tai

lieu tham khao khac.

Giao trnh nay c bien soan va xuat ban lan au nen

kho tranh khoi nhng sai sot. Mong nhan c y kien ong

gop t ban oc gan xa e giao trnh ngay cang hoan chnh vakp thi ap ng nhu cau nghien cu khoa hoc cua sinh vien,

hoc vien cao hoc va nghien cu sinh.

Mi kin ng gp xin vui lng gi v: [email protected]

Xin chn thnh cm n.

Tp thtc gi


4/239


5

DANH MUC VIET TAT

BCC : Bao cao chnh

BCTT : Bao cao tom tat

BCKH : Bao cao khoa hoc

BVMT : Bao ve moi trng

H : ai hoc

T : e tai

GDMT : Giao duc moi trng

KH : Khoa hoc

KHMT : Khoa hoc moi trng

KTMT : Ky thuat moi trng

LA : Luan anMT : Moi trng

MTNV : Moi trng nhan van

MTSTNV : Moi trng sinh thai nhan van

MTTN : Moi trng tai nguyen

NC : Nghien cu

NCAD : Nghien cu ap dung

NCCB : Nghien cu c ban

NCKH : Nghien cu khoa hocNCKHTN : Nghien cu khoa hoc thc nghiem

NCLT : Nghien cu ly thuyet

NCD : Nghien cu ng dung

NCS : Nghien cu sinh

NCTN : Nghien cu thc nghiem

NCUD : Nghien cu ng dung

PP : Phng phap


5/239

GS-TSKH Le Huy Ba (Chu bien)

6

PPNCKH : Phng phap nghien cu khoa hoc

PTCS : Pho thong c s

PTTH : Pho thong trung hoc

QLMT : Quan ly moi trng

TLTK : Tai lieu tham khaoTN : Th nghiem

TNCT : Th nghiem chnh tac

TNTD : Th nghiem tham do

TNMT : Tai nguyen moi trng

VN : Viet Nam

VND : Viet Nam ong


6/239

Phng php lun nghin cu khoa hc GS. TSKH L Huy B (ChBin)

i

MC LC(Tp 1)

PHN IL THUYT I CNG VNGHIN CU KHOA HC

Chng 1

I CNG VNGHIN CU KHOA HC

1.1 GII THIU 11.2 NH NGHA, KHI NIM 3

1.2.1 Khoa hc. 3

1.2.2 Nghin cu khoa hc 61.3 PHN LOI NGHIN CU KHOA HC 101.3.1 Theo quan im Ranjit Kumar (1996) 101.3.2 Theo quan im chung 15

1.4 TIU KT 17

Chng 2

CC PHNG PHP TIP CN TRONG NGHIN CU KHOA HC

2.1. PHNG PHP LUN NGHIN CU KHOA HC (Methodology of of

Research)

18

2.2. PHNG PHP THC HIN (Methods of Research) 182.3. PHNG PHP CHNG MINH 20

2.3.1 Phng php chng minh trc tip 202.3.2 Phng php chng minh gin tip 20

2.4 PHNG PHP NGHIN CU THC NGHIM 202.5 PHNG PHP NGHIN CU SINH HC 212.6 PHNG PHP NGHIN CU TM L HC 212.7 PHNG PHP NGHIN CU SHC 222.8 GII THIU PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC MI TRNG 22

2.8.1 Phng php lun 222.8.2 Cc phng php nghin cu 27


7/239


ii

PHN II

CC BC NGHIN CU KHOA HC

Chng 3

GII THIU KHI QUT CC BC NGHIN CU KHOA HC

3.1 GII THIU CC BC NGHIN CU KHOA HC CHO CC NGNHQUN TRMI TRNG, X HI, KINH T

36

3.1.1 Bc 1: Hnh thnh tng nghin cu. 373.1.2 Bc 2: Hnh thnh khung khi nim. 373.1.3 Bc 3: Xy dng mt quy trnh thu thp thng tin. 383.1.4 Bc 4: Chn mu. 383.1.5 Bc 5: Vit cng nghin cu. 393.1.6 Bc 6: Lp dn bi (cng chi tit) bi bo co (hay lun n). 40

3.1.7 Bc 7: Thu thp thng tin. 403.1.8 Bc 8: Xl thng tin. 403.1.9 Bc 9: Vit bo co. 41

3.2 CC BC NGHIN CU KHOA HC THC NGHIM 413.3 TIU KT 42

PHN III

XY DNG TNG, TI NGHIN CU

Chng 4

THU THP V C TI LIU

4.1 L DO THU THP V C TI LIU 464.1.1 Gip em n sthng sut v mc tiu ca ti nghin cu 464.1.2 Ci thin phng php lun nghin cu 464.1.3 Mrng phm vi kin thc trong lnh vc nghin cu 46

4.2 CC BC C TI LIU 474.3 TM C CC TI LIU XUT BN C LIN QUAN 47

4.3.1 Thu thp v c Sch 484.3.2 Thu thp v c Tp ch 49

4.3.3 Tm kim thng tin trn mng internet. 494.4 XEM LI CC BI CHN 544.5 HNH THNH KHUNG L THUYT 544.6 HNH THNH KHUNG KHI NIM 554.7 VIT RA CC BI C 564.8 TIU KT 56


8/239


iii

Chng 5

HNH THNH TI NGHIN CU

5.1 TI NGHIN CU 575.2 IU QUAN TRNG TRONG HNH THNH TI NGHIN CU 585.3 CC NGUN TI 595.4 NHNG VN CN QUAN TM KHI LA CHN TI 605.5 CC BC HNH THNH TI 615.6 HNH THNH CC MC TIU 625.7 CC PHNG PHP HNH THNH CC KHI NIM 63

Chng 6

BIN S

6.1 NH NGHA MT BIN S 646.2 SKHC NHAU GIA NIM V BIN S 656.3 NIM, NHN DNG V BIN S 656.4 PHN LOI BIN S 66

6.4.1 Tquan im ca mi quan hnguyn nhn - kt qu 666.4.2 Tquan im ca cng nghin cu 696.4.3 Tquan im n vnh gi 69

6.5 MT STHANG NH GI 716.5.1 Phn loi theo xut hay xp hng 71

6.5.2 Phn loi theo thbc hay theo hng li 726.5.3 Phn loi hay nh gi theo tliu tra hay phng vn 726.3.4 Phn loi theo thang nh gi tl 73

6.6 BIN STRONG TI NGHIN CU 73

Chng 7

CCH XY DNG GITHIT7.1 NH NGHA GITHIT 797.2 CC CHC NNG CA MT GITHIT 80

7.3 C IM CA GITHIT 817.4 CC LOI GITHIT 817.5 SAI ST TRONG KIM TRA GITHIT 837.6 TIU CHUN CHO TRONG MT GITHIT NGHIN CU 837.7 PHN ON TRONG GITHIT KHOA HC 83


9/239


iv

PHN IV

HNH THNH KHI NIM VMT CNG TRNH NGHIN CU

Chng 8

CHN DNG CNG NGHIN CU

8.1 CHN DNG CNG NGHIN CU BPHN TIU BIU 858.2 CHN DNG CNG NGHIN CU TRC V SAU 86

Chng 9

CHN PHNG PHP THU THP THNG TIN

9.1. GII THIU 889.2. THU THP THNG TIN TCC NGUN SCP 89

9.3. QUAN ST 909.3.1 Cc hnh thc quan st 909.3.2 Cc kh khn khi sdng quan st thu thp dliu 909.3.3 Cc tnh hung c ththc hin vic quan st 91

9.4 GHI CHP QUAN ST 919.4.1 Tng thut 919.4.2 Thang im 919.4.3 Ghi nhn theo loi 929.4.4 Ghi nhn bng cc dng cchc 92

9.5 PHNG VN 93

9.5.1 Phng vn phi cu trc 939.5.2 Phng vn c cu trc 93

9.6 BNG CU HI 949.6.1 Chn la gia bng lit k phng vn v bng cu hi 949.6.2 Cc cch thc hin mt bng cu hi 969.6.3 Cc u im ca bng cu hi 969.6.4 Cc nhc im ca bng cu hi 979.6.5 u im ca phng vn 979.6.6 Cc nhc im ca phng vn 989.6.7 Cc loi cu hi 98

9.6.8 u v nhc im cu hi m 1009.6.9 u v nhc im ca cu hi ng 1019.6.10 Cc cn nhc khi t cu hi 1019.6.11 Nhng cu hi l cu trc mt cng cnghin cu 1039.6.12 Hi cc cu hi c nhn v nhy cm 1039.6.13 Trnh tcc cu hi 104

9.7 NI DUNG CA THGII THCH BN PHNG VN 104


10/239


v

9.8 CC IU KIN QUYT NH CHO VIC THU THP DLIU 1049.9 THU THP THNG TIN BNG NGUN THCP 1059.10 CC KH KHN KHI DNG SLIU TNHNG NGUN THCP 105

Chng10

THU THP SLIU DNG CC THANG IM QUAN IM

10.1 CC CHC NNG CA NHNG THANG IM THI 10710.2 CC KH KHN TRONG VIC PHT TRIN THANG NH GI THI

108

10.3 CC LOI THANG NH GI THI 10810.3.1 Thang nh gi tng (hay thang nh gi Likert) 10810.3.2 Cc cn nhc trong vic xy dng mt thang nh gi Likert 10910.3.3 Quy trnh thc hin mt thang nh gi Likert 11010.3.4 Thang nh gi c khong tng ng (hay Thurstone) 112

10.3.5 Thang nh gi tch ly (hay thang nh gi Guttman) 11210.3.6 Mi lin hgia thang nh gi thi v thang nh gi c lng 113

Chng 11

THIT LP TIN CY V GI TRCA MT CNG CNGHIN CU QUN TRMI TRNG

11411.1 GII THIU. 11411.2 KHI NIM GI TR. 115

11.3 CC LOI GI TR. 11511.3.1 Gi trbmt v gi trni dung. 11611.3.2 Gi trdbo v gi trng quy. 11611.3.3 Gi trcu trc. 116

11.4 KHI NIM VTIN CY CA CNG CNGHIN CU. 11611.5 CC YU TNH HNG N KHNNG TIN CY CA MT CNGCNGHIN CU.

117

11.6 CC PHNG PHP XC NH KHNNG TIN CY CA MT CNGC.

117

11.6.1 Cc quy trnh nht qun bn ngoi. 118

11.6.2 Cc quy trnh nht qun bn trong. 119


11/239


vi

Chng 12

LY MU

12.1 KHI NIM LY MU. 12012.2 HTHNG THUT NGTRONG VIC LY MU. 121

12.3 NGUYN TC LY MU. 12112.4 CC YU TNH HNG N NHNG KT LUN RT RA TMU. 12312.5 CC MC TIU TRONG VIC CHN MU. 12412.6 CC HNH THC LY MU. 12412.7 CC KIU LY MU XC SUT NGU NHIN. 12412.8 CC PHNG PHP CHN MT MU NGU NHIN. 12512.9 SDNG CC HTHNG KHC CHN MU NGU NHIN. 12812.10 KIU LY MU XC SUT/ NGU NHIN C TRNG. 12812.11 CC KIU LY MU XC SUT KHNG NGU NHIN. 131

12.11.1 Ly mu theo hn ngch. 131

12.11.2 Ly mu tnh c. 13212.11.3 Ly mu c mc ch hay ch. 13212.11.4 Ly mu theo mng li-chui. 13212.11.5 Cc kiu ly mu hn hp kiu ly mu i xng. 133

12.12 TNH TON KCH CMU. 134

Chng 13

CCH VIT MT XUT NGHIN CU

13.1 XUT NGHIN CU. 13913.2 MU HAY LI GII THIU MT XUT NGHIN CU. 14013.3 T VN 14213.4 MC CH NGHIN CU 14413.5 CC GITHIT C KIM TRA 14513.6 KHOCH NGHIN CU 14513.7 TIP CN I TNG NGHIN CU 14713.8 CC THTC O LNG TH NGHIM, HAY IU TRA 14813.9 LY MU 14813.10 PHN TCH SLIU 14913.11 CU TRC CA BO CO 151

13.12 NHNG KH KHN V HN CH 15313.13 THI GIAN BIU LM VIC 15313.14 PHLC 15313.15 GII THIU MT SCNG THAM KHO 154


12/239


vii

Chng 14

M SHA SLIU PHC VXL DLIU TRONG NGHIN CUQUN TRMI TRNG V NGHIN CU IU TRA

14.1 BIN TP SLIU 17814.2 M HO SLIU 17914.3 PHT TRIN SM HIU - S 18014.4 KIM TRA TRC SM HA 19214.5 SHA SLIU 19214.6 XC NHN SLIU SHA 19614.7 PHT TRIN MT CCU PHN TCH 196

14.7.1 Cc phn phi tn sut 19714.7.2 Phng php lp bng ma trn (Mastic) 19714.7.3 Xy dng cc khi nim chnh 20114.7.4 Cc thtc thng k 201

14.8 PHN TCH SLIU 20214.9 VAI TR CA MY TNH TRONG NGHIN CU 20314.10 VAI TR CA THNG K TRONG NGHIN CU 203

Chng 15

QUY TRNH XL THNG K THNG DNG P DNGCHO CC KT QUTH NGHIM MI TRNG

15.1 GII THIU 206

15.2 KHI NIM QUY TRNH THNG K THNG DNG 20715.3 NHNG IU KIN CHO QUY TRNH XL THNG K THNGDNG

208

15.4 NGHIN CU NH TNH V NH LNG TRONG KHOA HC MITRNG

208

15.4.1 Dng nghin cu nh tnh 20815.4.1 Dng nghin cu nh lng 210

15.5 CC THAM SXC NH MC PHN TN CA MU 21315.5.1 Phm vi bin ng 21315.5.2 lch chun mu 213

15.5.3

Hsbin thin CV (%) 21615.5.4 Tm khong tin cy sliu kt qunghin cu 21715.5.5 Tm tin cy t 220

15.6 NG DNG VO NHNG VN MI TRNG 22315.7 KHI QUT HO TI NHNG IU KIN MI TRNG VO NHNGTHNH PHKHC

228

15.8 KHO ST THC A CHN MU NGU NHIN 231


13/239


viii

15.9 MT SV DTHNG K XC SUT MI TRNG 232

Chng 16

XL TM HSTNG QUAN TRONG NGHIN CU MI TRNG

16.1 TLTNG QUAN 23516.2 PHN TCH TNG QUAN 2 CHIU 235

16.2.1 Khi nim 23516.2.2 Mt th dn gin tnh hstng quan 23616.3 PHN TCH TNG QUAN HM SHAI CHIU 243

16.3.1 Bi ton 24316.3.2 Dng chng trnh Tool - Rata Analysis - Rigriession trong phn mm

Excel 5.0 thhin tng quan hai chiu245

16.4 PHN TCH TNG QUAN NHIU CHIU 24816.4.1 Phng php dng chng trnh Tools, Data Analysis, Regression 250

16.4.2 Phng php ma trn 25016.5. GII THIU MT SPHN MM XL THNG K 254

16.5.1. ng dng phn mm MSTATC xl sliu v tnh ton thng k 25416.5.2. ng dng Phn mm SPSS xl v phn tch dkin nghin cu 257

Chng 17

CCH BIU DIN DLIU KT QUNGHIN CU

17.1 GII THIU 260

17.2 BIU DIN BNG BNG BIU 26117.2.1 Cu trc 26117.2.2 Nhng kiu bng 26217.2.3 Nhng kiu phn trm 264

17.3 BIU DIN QUA TH 26517.4 THHIN BNG BIU (HISTOGRAM) 266

17.4.1 Biu thanh (the bar chart) 26717.4.2 Biu thanh chng 26717.4.3 Biu thanh 100% 26817.4.4 a gic tn s 269

17.4.5

a gic tn stch ly 26917.4.6 Trnh by dliu theo thn cy v l cy 26917.4.7 Biu nan qut (hay ct bnh) 26917.4.8 Shng hoc ng cong khuynh hng 27017.4.9 Biu vng 270

17.5 PHNG PHP HSNG NH HNG 27117.5.1 Khi nim v hsng nh hng 271


14/239


ix

17.5.2 nh ngha v chng minh hsng nh hng 27117.5.3 Hsxc nh 27217.5.4 Quan hgia nguyn nhn v kt quc xc nh qua hsngnh hng

272

17.5.5. Mt vi thut ton gii cc bi ton ng dng vhsng nh

hng trong nghin cu mi trng.

278

Chng 18

VIT MT BO CO NGHIN CU(Bo co y )

18.1 VIT NGHIN CU TNG QUT 28218.2 THAM KHO TI LIU V VIT DANH MC TI LIU THAM KHO 283

18.2.1 Tham kho ti liu 28318.2.2 Sp xp ti liu tham kho 283

18.3 VIT MT THMC 28418.4 PHT TRIN MT DN BI CHI TIT 28418.5 VIT VBIN S 287

18.6 CC V DCNG VIT BO CO NGHIN CU 28918.6.1 cng vit bo co khoa hc ti cp tnh 28918.6.2 cng vit bo co nghin cu bo vlun vn thc s 29318.6.3 cng vit lun n v tm tt lun n tin schuyn ngnh 298

Chng 19

CCH VIT BO CO TM TT, TKHO V CCH TRNH BY BOCO KHOA HC TI HI NGH

19.1 VIT BO CO TM TT 31419.2 CCH VIT BI TM TT CA MT BO CO 314

19.2.1 Cch vit Summary 31519.2.2 Cch vit mt Abstract 31719.2.3 Cch vit KEYWORD 317

19.3 CCH VIT MT THNG BO KHOA HC 31819.3.1 Cch vit thng bo khoa hc cc ngn 318

19.3.2 Cch vit Bi thng bo khoa hc 31919.4 DN VIT BI BO CO KHOA HC TRNH BY TI HI NGHHAY NG BO (xem Chng 17)

319

19.5 TRNH BY BO CO KHOA HC 31919.6 CC LOI HI NGHKHOA HC 32019.7 CC DNG BO CO HI NGHKHOA HC 321


15/239


7

PHN I

L THUYT I CNGVNGHIN CU KHOA HC

CHNG 1

I CNGVNGHIN CU KHOA HC

1.1. GII THIU

X hi pht trin l nhvo cc thnh tu khoa hc v kthut, mun

c thnh tu khoa hc tt nhin phi NCKH. Mun NCKH c kt qu ttphi c phng php nghin cu ng n. Cc thnh tu khoa hc hin i lm thay i bmt thgii. NCKH trthnh hot ng si ni trnmi lnh vc v rng khp ton cu.

Nghin cu l cch thc suy lun, xem xt, tm hiu cc mt khcnhau trong chuyn mn v a ra nhng qui nh trong nhng vn bn cth; trin khai thc hin cc phng php mi tng cng chuynmn. Trong nghin cu lun c thi quen t cc cu hi ti sao?,"phi lm g?". Mc ch nghin cu thc tl tm ra cu trli hpl nht, cng vi vic thay i nhng chnh sch thch hp phc vcho chuyn mn hiu quhn.

Thly v dmt sngnh sau:

Gistrong lnh vc c hc mi trng lin quan n chm sc sckhocng ng, bn l ngi mun bit r vn ti sao hin nay c rtnhiu ngi ng thc n? Hay cng ngy cng nhiu ngi b ungth? D bt kvtr no, bn cng c tht ra cc cu hi sau: C baonhiu ngi nhim c mi trng mi ngy? Cc bnh mi trng thng


16/239


8

gp phi l nhng cn bnh g? Nguyn nhn gy ra nhng cn bnh , cphi l t nhim hay khng? Ti sao chc mt sngi mc bnh nytrong khi nhng ngi khc th khng? Cc nhu cu sc khocng ng lg? Ti sao c mt s ngi cng trong mt mi trng sng nhng cngi nhim c ngi li khng? Cht c i qua con ng thc phm nhthno? Ti sao cht c li gy nn mt stc hi i vi cthsinh vt?Tc lan truyn nh thno? Cch hn ch lng cht c v bin icht c nhthno?

Sau nhng cu hi ti sao?, sl cc cu hi: gii quyt cc vn nhthno?

Bn c tht ra nhiu cu hi na. Ty thuc vo cng vic, c thbqua mt scu hi ny, nhng c khi li phi ctm ra cu trli chocu hi khc, v tnh cp thit ca cng vic, hoc i khi bn buc phi a

ra cc cu trli c shoch nh v iu hnh hiu qu.

Chng ta thxem xt mt ngnh nghkhc nh: nghin cu thngmi. Gi s bn lm trong lnh vc tip th v c th nhiu khu khcnhau nh: gi c, cht lng sn phm, qung co, khuyn mi Cc cuhi t ra cho lnh vc ny l v tn. Cc cu hi v cu tr li s rt adng tng cng vic v tng cquan. C thbn chmun bit c mcbn ra trong mt thng ca mt sn phm c bit hay bn c thyu culn khoch chin lc R&D cnh tranh th trng vi nhng i thkhc. Ngoi ra, c thc nhng cu hi khc nh: Chin lc khuyn mi

tt nht bn c sn phm ny l g? Cn bao nhiu nhn vin bnhng?

Hiu quca chin dch qung co sn phm ny l g?

Mc hi lng ca khch hng i vi sn phm ny nhthno?

C bao nhiu khch hng ssdng mt hng ny?

Ngi tiu dng s thch hoc khng thch sn phm ny imno?

Ngi tiu dng sthch kiu ng gi no cho sn phm ny?


17/239


9

Nhn vin bn hng cn tp hun g gia tng lng sn phmbn ra?

Mt nhn vin bn hng gii cn nhng yu tg?

Thxt nhiu v dkhc. Gi s rng bn l nh tm l, cvn hay

nhn vin x hi. cng vic c tt, bn tt ra nhng cu hi: Cc khch hng thng gp nhng vn g?

Nhng vn ni cm thng gp khch hng l g?

Hon cnh kinh t- x hi ca khch hng?

Ti sao mnh li thnh cng trong nhng trng hp ny m nhngngi khc li khng?

Cng ng c th gip g cho nhng nhu cu c bit ca khchhng?

Hng gii quyt hp l nht cho vn ny? Mc hi lng ca hch hng i vi cc dch vca mnh nhth

no?

Nu l mt gim st vin, nh qun tr hay nh qun l ca mt cquan, cng ty, cc cu hi c thl:

C bao nhiu ngi sn vi cng ty?

Cc c im dn s- kinh t- x hi ca khch hng l g?

C bao nhiu trng hp trong ngy m mt nhn vin phi gii quyt?

Ti sao mt s ngi s dng dch v ny m nhng ngi khc likhng?

Hiu quca dch vny nhthno?

Nhng yu cu thng gp nht khch hng n vi cng ty?

Nhng u, nhc im ca dch vny?

Mc hi lng ca hch hng i vi dch vny nhthno?

C thci thin dch vny cho khch hng nhthno?


18/239


10

La mot chuyen gia, ban muon tm ra cac cau tra li cho cac cauhoi mang tnh ly thuyet nh la:

Cch gii quyt no l hiu qunht cho mt scmi trng? Ci g gy ra X hay ci g l kt quca Y?

Mi lin hgia hai hin tng l g? Lm thno o c mc tha mn ca khch hng? Lm thno khng nh c tnh hiu quca bng hi? M hnh no ca Chng trnh l thch hp cho cng ng? Cch tt nht bit c thi ca cng ng i vi chtrngthu ph nc thi.

Cch tt nht bit c hiu quca vic xl nhim.

Lm thno c mt m hnh qun l rc hp l?

i vi ngi tiu dng, bn khng thkhng phc v. Khch hng cquyn hi vcht lng v hiu quca dch vm hang sdng, vvi tcch l ngi cung cp dch v, bn bt buc phi trli cc cu hiny. Cc cu hi ca khch hng c thl:

Hiu quca dch vti ang sdng nhthno?

N c ng ng tin khng?

Nhng ngi cung cp dch vc hun luyn nhthno?

Cc nh kthut th li c nhiu cu hi:

Mun nng xut sn xut cao, t nguyn liu, sn phm sch phidng my g?

Nguyn liu ch to t kim loi hay composite th thch hp viieu kien moi trng?

Cc cng on trong quy trnh cng nghc ph hp khng?

Ci tin phng php tit kim c bao nhiu tin

C cch no hn chbt cht thi?


19/239


11

Cng ngh no m tiu hao t nguyn liu, t ti nguyn thinnhin nht?

Nhva ni trn, cc cu hi c t ra cho bt knh chuynmn no, d bn l ngi cung cp dch vtrc tip hay khng trc tip -

chm sc sc khe (y t, tr liu bng lao ng, vt l tr liu, sc khecng ng, ci thin sc khe), bn l nh mi trng hay nh gio dc,nh quy hoch thnh ph, nh nghin cu hay nhn vin thvin, nh tml hc... Trli nhng cu hi l ta tm hiu, tc l ta nghin cu, ckhc chng chquy m nghin cu m thi. Nhvy, NCKH l rt cnthit cho nhiu lnh vc sn xut, cuc sng i thng v cho cx hitng lai.

1.2. NH NGHA, KHI NIM

1.2.1 Khoa hc(science)1.2.1.1nh ngha

Khoa hc l mt h thng kin thc hp thnh, co c t bng

cc kt qunghin cu, quan trc, th nghim, thc nghim cc vn th

gii vt cht, quy lut tnhin, mi trng, x hi nhn vn.

Ngi lm khoa hc chuyn nghip c gi l Nh khoa hc(scientist)

Nhng nh khoa hc trong mi ngnh khoa hc chuyn su c gi

l chuyn giahay nh bc hc (scolar, learned man).

Theo The Oxfond Modern Enghish Dictonary th khoa hoc la :

1. Ap dung cho khoa hoc t nhien, phan kien thc co hethong, no at c nh s quan sat theo mot trnh t nhat nh haythng qua ket qua thc nghiem e giai thch ve vat chat , chcnang cua toan bo the gii vat chat

2. Ap dung cho khoa hoc chnh tr, khoa hoc cung co the lakien thc c trnh bay theo mot he thong ac biet hay mot chu


20/239


12

e ac biet. Mat khac, khoa hoc cung la mot s the hien nhngnguyen tac, nhng qui luat cua lnh vc chnh tr xa hoi.

3. Ap dung cho nganh ngon ng hoc, khoa hoc la toan bokien thc ve mot lnh vc trong tieng noi ch viet, van pham

cua mot dan toc mot at nc * Rieng oi vi moi trng, khoa hoc moi trng

(environmontal Science) la tat ca s hieu biet ky va co he thongve toan bo sinh quyen vi tat ca nhng ben trong va ben ngoaien cac sinh vat (ke ca con ngi) bao gom ca anh hng tcac yeu to vo sinh va cac anh hng lan nhau cua cac sinh vat

Khoa hoc moi trng cung la s hieu biet ve tac ongcua hoat ong con ngi en cac he sinh thai tren trai at, acbiet la hau qua ve o nhiem khong kh, thoai hoa at, ac biet

la hau qua nguon nc, (Envenronmental Science MeGran Hill,1994)

1.2.1.2 Phn loi

C nhiu cch phn loi khc nhau. y xin gii thiu hai cch phnloi phbin:

a. Theo hthng lnh vc

Khoa hc c chia thnh nhiu lnh vc khc nhau. Trong lnh vc lichia ra thnh nhiu ngnh, trong ngnh li chia ra thnh nhiu chuyn ngnh.

Trong chuyn ngnh li c cc chuyn ngnh nhhn (Hnh 1.1).V d: Khoa hc c cc lnh vc nhkhoa hc tnhin, khoa hc x

hi - nhn vn

Trong lnh vc khoa hc t nhin li chia ra thnh cc ngnh nhTon hc, L hc, Sinh hc, Ho hc, Mi trng hc....

Trong ngnh Sinh hc li chia ra thnh cc chuyn ngnh nh:1- Cng ngh sinh hc, 2- Thc vt hc, 3- ng vt hc, 4- Vi sinh vthc, 5- Sinh l hc....


21/239


13

Trong chuyn ngnh Cng ngh sinh hc li chia ra thnh nhiuchuyn ngnh nhnh: 1/ Cng nghsinh hc truyn thng, 2/ Cng nghsinh hc hin i, 3/ Cng nghsinh hc kt hp truyn thng v hin i.

Hay trong khoa hc v mi trng li chia ra thnh chuyn ngnh:

1- Mi trng cbn, 2- Mi trng chuyn khoaTrong Mi trng chuyn khoa li chia ra thnh cc chuyn ngnh

nh l 1- Qun l mi trng, 2- K thut mi trng, 3- Tin hc mitrng

Trong Kthut mi trng li chia ra cc chuyn ngnh nhhn: Xl nc, Xl nhim khng kh, Xl nhim t....

Hnh 1.1: Phn loi khoa hc theo hthng lnh vc

T nhien

Khoa hoc

Xa hoi nhan van

Toan

hoc

Van

hoc

S

hoc

Sinh

hoc

Hoa

hoc

Ly

hoc

Moi

trng hoc

a ly

-Toan ly

thuyet

-ai so

-Hnh

hoc-Lng

giac

-Ly

thuyet

-C ly

-Lng

t-Hat

nhan

-Hoa

hu c

-Hoa vo

c

-Hoa ly-Hoa

sinh

-Van hoc

Viet Nam

-Van hoc

Nc

ngoai

-Lch s

Viet Nam

-Lch s

The gii

-a ly t

nhien

-a ly

xa hoi

-a lyMoi

trng

-CNSH

-TV hoc

-V hoc

-VSV

hoc-Sinh ly

hoc

-Moi

trng c

ban

-Moi

trngchuyen

khoa


22/239


14

b- Theo thi i 1- Khoa hc ci

2- Khoa hc cn i

3- Khoa hc hin i

Cn nhiu phn loi na, mi cch phn loi ny phc vcho mt mttiu nh tnh.

1.2.1.3. Vai tr, ngha ca khoa hc

Khoa hc ra i nhm nhiu mc ch, v chyu l cc mc ch sau:

a- Gii thch cc quy lut tnhin, cc quy lut x hi; gii thch cchin tng tnhin, cc hin tng x hi.

b- Gip con ngi hiu bit tnhin, hiu bit x hi mt cch ngn v khch quan. T c thi hp l trong vic sdng ti

nguyn thin nhin cng nh c thi sng chun mc v cngbng trong mi trng x hi v nhn vn.

c- Bo vcuc sng con ngi, sinh vt, bo vti nguyn mi trng.

d- Thc y x hi pht trin khng ngng v bn vng.

e- Khoa hc l khch quan khng ph thuc vo thc h. Nhngtrong nhng iu kin no , khoa hc nm trong tay ai, to ra huqura sao cho x hi l hon ton ty thuc vo thi ca ngisdng khoa hc.

1.2.2. Nghin cu khoa hc

1.2.2.1nh ngha

Cc cch tm hiu v trli cc cu hi nu phn 1.1 tc lphng php nghin cu.

Cc phng php ny tin hnh theo cc phng thc khc nhau, theotng bc v nhp khc nhau, tn gin n phc tp cn c htrkthut c bit c c cc kt qukhoa hc mong i.


23/239


15

Trong ting Anh tnghin cu (research) gm c 2 vn re v search.Theo tin, tip u ngre c ngha l slp li, lm mi li hay lp linhiu ln v tsau search l mt ng tc ngha l gim st rt cht chv cn thn, kim tra, thnghim hay quan st. Ngi ta thng nhtdng danh t research m t mt cng vic nghin cu phi tht cnthn, kin nhn v c tnh h thng. ng thi phi kim tra mt cch klng vchuyn mn trong mt strng hp m nhn vic cho ra nhngskin hay nguyn l (Grinnell, 1993).

Grinnell (1993) cn cho rng: Nghin cu l mt yu cu cbit trc sdng phng php khoa hc gii quyt nhng vn v

a ra nhng kin thc mi c thp dng vo thc t.

Vnghin cu so snh trong qu trnh nghin cu khoa hc x hi,theo Lundberg (1942) th:

Phng php nghin cu khoa hc l squan st c hthng, phn cp

v xl sliu. Qu trnh m giy rt gn gi vi con ngi v tham gia

vo cuc sng hng ngy. Skhc bit chnh gia cc thhhm nay v

nhng kt lun c cng nhn nhl phng php khoa hc da trn mc

ph hp, chnh xc, c thkim chng v hiu qu.(Lundberg 1942: 5).

Burns (1994) nh ngha nghin cu l cng vic tm hiu c hthng tm ra cu trli cho vn t ra.

Theo Kerlinger (1986), Nghin cu khoa hc l squan st c h

thng, c kim nghim thc t v c ph bnh chnh sa da trnnhng hin tng ginh.

Bulmer (1977) cho rng: Cc nghin cu khoa hc ca cc nh xhi hc c tha nhn nhl nhng nghin cu c tnh hthng, kho st

thc nghim v hp l vmi trng x hi.

Vy Phng php nghin cu khoa hc l g?

Phng php nghin cu khoa hc l phng cch thc hin tng nghin cu theo mt trnh t, mt cch thc nht nh, hp l,


24/239


16

khoa hc cho mt ti nht nh, to ra mt kt qu nht nh.Phng cch ny strli cu hi "ti sao?" v "lm nhthno" camt vn m mnh cn tm hiu.

Hay ni mt cch khc, phng php nghin cu khoa hc tin hnh

cc ni dung:1.Thc hin mt khung khi nim vhthng cc l lun.

2.S dng cc th thut, phng php v k thut c thnghim v cng nhn tin hnh iu tra, tm hiu.

3.Tin hnh thc hin c mt cu trli khch quan v hp l.

Trong Nghin cu khoa hc c 2 phm tr:

Phng php lun nghin cu khoa hc.

Phng php thc hin nghin cu khoa hc hay cn gi l "Phngphp nghin cu thc t".

(strnh by kcc phn sau)

1.2.2.2. Cc nguyn tc trong nghin cu khoa hc

Mun NCKH thnh cng, cn tun thmt snguyn tc sau:

1.2.2.2.1. Tnh sng to

i hi u tin i vi mt NCKH l c tnh sng to trong ni

dung, phng php, v tt nhin sc kt qutt tssng to ny. Nhcsng to m tnh mi, tnh kinh t, tnh thc tin cng c nng cao.

1.2.2.2.2. Nim am m

Theo kinh nghim ca cc nh nghin cu, mt nghin cu munthnh cng phi c s thch th n am m ca tc gi. Nu khng thchth th khng nn lm. V mt l do no m buc phi lm th nh nhly phi mt ngi m ta khng yu. Mun to nn hnh phc gia nh, tmnh phi tm ra ci hay ca nhau ri thch v yu dn ln.


25/239


17

1.2.2.2.3. Tnh trung thc, chun xc, khch quan

Hng nghin cu ca bn c th bt u t mt trong hai hng

nghin cu: chng thc(positivism) v tnhin (naturalism) vo cc ngnh

khoa hc m bn c o to. Khi nim chnh xc c thc p dng

trong qu trnh nghin cu. N khng nh rng, l kt qunghin cuchnh xc c p dng tm ra cu trli. Tnh thc t(reliability) kim

nh cht lng ca kt qu nghin cu. Tnh khch quan v hp l

(unbased and objective) thhin chbn tng bc t c v a ra

kt lun trong kh nng ca bn m khng mang tnh ch quan. Tc gi

mun c mt khong cch gia nhng nh kin v schquan.

1.2.2.2.4. Tnh chquan ca nh nghin cu

Mi ngi nghin cu c cch nhn nhn v nh gi vn khc

nhau, khng ai ging ai. V hc qu trnh hc tp, c kinh nghim, c k

nng trit l, lin ngnh khc nhau. Hn na, strng, nng lc ca mi

ngi mi khc. Chng hn nhnh tm l nhn nhn vn x hi chc

chn phi khc vi nh ton hc. Chnh v vy kt qunghin cu khoa hc

d t d nhiu iu mang tnh chquan ca nh nghin cu .

1.2.2.2.5. Tnh thi i

D c khch quan, chnh xc hay chquan n u i na th trong

nghin cu v kt quca n vn lun mang du n thi i. iu ny biuhin qua:

Sktha cc kt qunghin cu, sliu ca cc ngnh khoa hc

ng thi;

Sdng hu hiu v c lc cc cng cca thi i nhmy tnh,

internet, cc thit bmy mc hin i phc vcho nhu cu nghin

cu khoa hc. V n c nh hng khng nh n phng php

nghin cu v kt quca phng php nghin cu .


26/239


18

Bn tiu ch trn nhm cng ccho mt tin trnh c gi l nghincu. V vy, khi bn ni bn ang thc hin mt qu trnh nghin cu tm ra cu trli cho mt cu hi, th c ngha l phng php m bn angsdng stha mn smong i (xem thm cc chng sau).

1.2.2.2.6. Tnh mi m

Du l loi ti no, cp no, d t, d nhiu u phi mangtnh mi m. Nu kt qunghin cu m khng a ra c ci g mi, lpli ci c, c nghin cu ri, th nghin cu khng thnh cng

1.2.2.2.7. Tnh khoa hc

Phng php nghin cu khng mi nhng ni dung v nht l ktquphi mang tnh khoa hc mi c tnh thuyt phc. Chc iu mc khoa hc c khc nhau trong cc thloi ti khc nhau m thi. Nht l

trong ti nghin cu cbn (NCCB) tnh khoa hc phi uc cao. Gitrkhoa hc cng cao th cht lng nghin cu cng cao.

1.2.2.2.8. Mi ngnh khoa hc c c trng ring nn phi c PPNC

ring ph hp

Cc tiu ch 1,2,3,4,5 trn mang tnh chung cho tt c cc ngnhkhoa hc. Ni dung nghin cu trong mi lnh vc l khc nhau. Chng hnnhkt qunghin cu ca cc ngnh khoa hc tnhin skhc vi khoahc x hi. Trong khoa hc tnhin, t c kt qunghin cu ngi

ta phi kim tra cht chtng bc mt, trong khi cc ngnh khoa hc xhi khng nht thit khi no cng phi nh hng nghim ngt; thm ch,i khi khng c yu cu.

Trong cc ngnh khoa hc x hi, vic yu cu kim sot rt khcnhau gia cc ngnh. Mc d c skhc nhau gia cc ngnh, nhu cu mrng nghin cu l nhnhau. M hnh nghin cu ca sch ny chnh l datrn trit l ny.

Khi bt u cng vic nghin cu, khng nn nghrng nghin cuchton l kthut, phc tp, l cc sliu thng k v my tnh. N c


27/239


19

th ch l mt cng vic rt n gin nhm a ra cu tr li chonhng cu hi lin quan n cc hot ng hng ngy. Mt khc, cc tiliu nghin cu c thc yu cu vi nhng khung l thuyt phc tphay cc lut lc t ra trong cuc sng. Nh cp trn, skhc bit gia hot ng nghin cu v khng nghin cu chnh l cchthc chng ta tm ra cu tr li: qu trnh thc hin phi t c ngnhng yu cu.

1.2.2.2.9.c im ca qu trnh NCKH

Tnhng nh ngha, khi nim trn cho thy, NCKH l mt qu trnhthu thp, phn tch v xl thng tin a ra cc cu trli. Tuy nhin, c c kt qu nghin cu tt, qu trnh nghin cu phi c nhng cim: c tnh kim tra quan st, tnh hthng, quan st thc nghim, chnhxc, hp l, c kim chng v c ph bnh.

Cc c im c hiu ngn gn nhsau:

Tnh tng tc: Trong thc tnht l trong mi trng hc c rtnhiu yu tgy nh hng ln nhau. Mt skin c bit t khi c ktlun l kt qu ca mt mi quan h. Thc t c nhng mi quan h rtphc tp. Hu ht cc hqul nguyn nhn tng tc ca mt mi quan ha chiu ca nhiu yu t. Trong nghin cu mi quan hgia nguyn nhnv hu qu, vic tm mi lin kt gia nhng kt qu v nguyn nhn vngc li l rt quan trng. Mc d trong nghin cu phn nguyn nhn,

vic to cc mi lin kt ny l rt cn thit, nhng trong thc t, c bit ltrong nghin cu mi trng x hi, mi trng nhn vn iu ny l vcng kh - thng l khng thc hin c.

n y ta cn lm quen vi Khi nim vkim tra quan st, ngl: trong nghin cu mi quan hnhn qugia 2 bin, ta phi thu nhlicc tc ng ca cc yu ttrong mi quan h. iu ny c nghin curt thnh cng trong lnh vc khoa hc t nhin, hu ht cc nghin cuc thc hin trong phng th nghim. Tuy nhin, trong khoa hc x hith v cng kh. Chng hn nhnghin cu vcc vn lin quan n x


28/239


20

hi loi ngi. Do , i vi khoa hc x hi mi trng nhn vn, takhng thquan st cc yu ttbn ngoi, m ta phi ctm ra c nhngmi quan htc ng.

Tnh chnh xc: Bn phi cn thn trong quyt nh nhng loi

cng vic no l c lin quan, l ph hp. V mc chnh xc cng li rtkhc nhau gia cch ngnh khoa hc tnhin v khoa hc x hi, v giacc ngnh khoa hc x hi vi nhau.

Tnh h thng: Ngha l cc cng vic phi tht s ph hp

thc hin kim tra quan st nhng kt quxy ra. Cc giai on thc hinkhc nhau nn n phi c tin hnh theo mt trt tnht nh. Mt scng vic phi c tin hnh ngay sau mt cng vic trc.

Tnh kim chng:Bt cmt kt lun no m bn a ra da trnnhng kt quc c tnghin cu u c thc bn v nhng ngikhc kim tra xc minh li.

Tnh thc nghim: Bt ckt lun no c a ra u c datrn nhng bng chng c thv phi c chng minh bng nhng kinhnghim thc ttrong cuc sng hay qua quan st thy c.

Tnh ph bnh: Cnphi c thi ph bnh ng n cc cngvic nghin cu c thc hin. Cc phng php thc hin rt quantrng trong nghin cu. Qu trnh quan st ph bnh phi rt khch quan vkhng mang mc ch tiu cc. Mt qu trnh nghin cu tt phi phn bin

c cc kin ph bnh.

Tnh k tha:Nghin cu khoa hc nn v phi bit ktha tinhhoa khoa hc ca bc tin bi. V rng, n l shun c hng chc, hngtrm nm, l tinh hoa nhn loi. Nh khoa hc phi bit tn dng ti anhng thnh tu . Nu khng th kt qunghin cu khoa hc ca ta skhng c gi tr.

Tnh kinh tv phi kinh t:Nghin cu khoa hc phi va mang

tnh kinh tva khng blthuc vo li nhun kinh tn thun.


29/239


21

Tnh kinh tthhin ch:Mc ch cui cng l kt qutiphi mang li hiu qukinh tcho x nghip, cho sn xut v cho x hi.Ngay trong nghin cu phi tnh ton lm sao tiu hao tin bc thp nht mkt quli cao nht.

Tnh phi kinh tthhinch: Khng v li nhun c nhn nginghin cu m qun mt cht lng nghin cu, nht l vi nhng nghincu l thuyt hay nghin cu cbn m t yu cu kinh tln hng u thskh m thc hin c.

Tnh chnh trv phi chnh tr

Nhng nghin cu khoa hc cbn, nghin cu khoa hc tnhin thngkhng mang tnh chnh tr. Cn nhng nghin cu khoa hc x hi nhTrit hc,vn hc thng pha trn thm tnh chnh tr.

1.3. PHN LOI NGHIN CU KHOA HC

Ty mc ch khc nhau, ng vi mt thp cc ch tiu phn loikhc nhau, ta sc c mt bng phn loi phng php nghin cu khoahc nht nh.

1.3.1 Theo quan im Ranjit Kumar (1996)

Theo quan im Ranjit Kumar (1996), NCKH c cc loi sau:

1. Nghin cu ng dng;

2.

Nghin cu mc tiu

3. Nghin cu tm kim thng tin

4. Nghin cu m hnh

Bn hnh thc nghin cu ny khng hon ton tch ri nhau - nghal nghin cu c thc hin theo hng 'ng dng' cng c ththeo kiunghin cu mc tiu hay kiu tm kim thng tin. Mt dn nghin cuc ththc hin nghin cu thun ty hay nghin cu ng dng (thngnghin cu ng dng), nhm t, tm mi tng quan, gii thch hay khm


30/239


22

ph (thnh thc nghin cu mc tiu) v nghin cu nh tnh hay nhlng (tkiu nghin cu tm thng tin).

Hnh 1.2: Cc hnh thc nghin cu

Trong ,

Nghin cu ng dng

Trong nghin cu theo hng ng dng, c hai hng nghin cu ln:nghin cu l thuyt phc vcho ng dng v nghin cu ng dng. Trongkhoa hc x hi, theo Bailey (1978: 17):

Nghin cu l thuyt l thc hin kim tra cc l thuyt v githuytphc vcho ng dng thc tang thch thc nh nghin cu. C thcnhng ng dng thc tcho hin ti hoc cho tng lai. V vy, qu trnhnghin cu thng yu cu phi kim tra cc githuyt cn mhv nhngkhi nim c bit.

Cac hnh thc nghien cu t cach

nhn cua Ranjit Kumar (1996)

ng dung Muc tieu Tm thong tin

Nghien culy thuyet

Nghien cumo ta

Nghien cukham pha

Nghien cunh tnh

Nghien cung dung

Nghien cuso sanh

Nghien cugiai thch

Nghien cunh lng

Mohnh

Mohnhnh tnh

Mo hnhnh lng


31/239


23

Nghin cu l thuyt cng quan tm n spht trin, quan st, kimchng v c thhin qua mt phng php hon chnh gm c cc bcthc hin, cc k thut v cng c thc hin. Chng hn nh thc hinmt m hnh k thut sdng trong nhng tnh hung c bit; thc hinmt khung phng php lun nh gi mc hp l; gii thiu ccbc o lng mc cng thng con ngi; tm ra cch tt nht olng c thi ca con ngi. Kt quca nghin cu l thuyt schora mt khung kin thc trong phng php nghin cu.

Hu ht cc NCKH, khoa hc t nhin hay khoa hc x hi u cnghin cu ng dng. Mt khc, cc nghin cu vphng php lun, vkthut, quy trnh sc p dng vo vic thu thp cc thng tin cc khacnh, tnh hung, cc vn hay cc hin tng khc nhau, thng tin thuthp c c thsdng trong nhiu lnh vc - trong vic thit lp khung

chnh sch, iu hnh qun trv tng cng shiu bit vcc hin tng(xem v dhnh 1.3)

Nghin cu mc tiu

Nghin cu mc tiu bao hm ngha rng gm: nghin cu m t,nghin cu so snh, nghin cu gii thch v nghin cu khm ph.

+Nghin cu m tl mt hng nghin cu nhm cgng m tmt vn , tnh hung, hin tng, mt chng trnh hay dch v, hoccung cp thng tin v cc iu kin sng trong cng ng, hay tm hiu

thi ca con ngi i vi mt vn v dxnc. N c thgipm t cc kiu dch v cung cp tmt t chc, cu trc iu hnh camt cng ty, iu kin sng ca ngi phnnhp cngoi thnh, laong kim sng tdo, hoc l iu g dn n hin tng li d, nhnga trsng trong nh v vn ti phm, hay l thi ca nhn vin ivi nh qun l.

+Nghin cu so snh, im mnh ca n l gip khm ph ra haythit lp nn mt mi quan h/mt skt hp/mi quan hphthuc giahai hay nhiu mt ca mt tnh hung. Nhng nh hng ca chin dch


32/239


24

qung co i vi vic bn sn phm? Mi lin quan gia cuc sng ycng thng v cc bnh v tim mch? Mi quan h gia sinh v t? Miquan h gia k thut v qun l mi trng? Hiu qu ca cc dch vchm sc sc khe i vi vic theo di bnh, hoc vai tr ca gia nhtrong vic gio dc mi trng? Cc nghin cu ny c thc mi quan hnhiu mt ca mt hin tng hay mt tnh hung.

+Nghin cu gii thch gip lm r l do ti sao v lm thno cmi quan hhai mt trong mt tnh hung hay mt hin tng. Chng hnnh: ti sao cuc sng qu cng thng li dn n cc chng bnh v timmch; ti sao khi gim mc cht li dn n gim mc sinh; ti sao mitrng gia nh li nh hng n mc tip thu nn gio dc ca trcon.

+Nghin cu khm ph: Kiu nghin cu th t trong nghin cumc tiu l nghin cu khm ph.Ngha l tin hnh kim tra khnng thc

hin mt nghin cu c th. Kiu nghin cu ny cn c gi l nghincu khthi hay nghin cu th im. Nghin cu ny c thc hin khinh nghin cu mun khm ph nhng vng t c bit hoc cha cbit n. Nghin cu vi quy m nhc tin hnh khi cn thit nghincu chi tit. Xem xt ton bqu trnh nghin cu, mt nghin cu honchnh c thcho ra c kt qu. Nghin cu ny cng c gip pht trin,ci thin, o lng kim tra cc cng csdng nghin cu v cch thcnghin cu. Hnh 1.4 trnh by cc hnh thc nghin cu ca nghin cumc tiu.

Mc d vy, vmt l thuyt, mt nghin cu c thchl mt trongnhng kiu nghin cu trn, trong thc thu ht cc nghin cu u c skt hp ca 3 kiu nghin cu u (m t, so snh, gii thch). Nhng trongsch ny chng ti khuyn khch xu hng nghin cu kt hp cc kiunghin cu vi nhau.

Nghin cu tm kim thng tin

Hnh thc nghin cu thba ny l kiu tm kim thng tin thng quahot ng nghin cu. Theo cch ny, nghin cu c th l nghin cu


33/239


25

nh tnh haynghin cu nh lng. Vic phn chia ny ty thuc voMc tiu nghin cu, vo cch o lng cc bin thng tin v vo cch xl thng tin.

* Nghin cu nh tnh: c thc hin khi mc tiu nghin cu l

nng vm tmt tnh hung, mt hin tng, mt vn hay mt skinno; thng tin thu thp qua cc bin c o bng cc thc o danh nghav cng c thbng thc o slng. Nu nhsphn tch ny cho thyc s chuyn bin ca mt tnh hung, hin tng hay mt vn mkhng cn nh lng th chdng phng php nh tnh m thi. Sm tvmt svic c quan st, cc skin mang tnh lch s, stng hp cc kin khc nhau m ngi ta ni vmt vn , v m tviu kin sngca mt cng ng hay l thi i vi mt trng hp gy nhim mitrng, l nhng v dvnghin cu nh tnh.

* Nghin cu nh lng: Mt khc, nu bn mun nh lng sthay i trong mt hin tng, mt svic hay mt vn , nu thng tinthu thp c bng cc bin nh tnh cng c nh lng ha. V nu sphn tch gip khng nh sthay i vslngth nghin cu ny cxem l nghin cu nh lng. Chng hn nh: bao nhiu ngi c nhngtrng hp c bit? Bao nhiu ngi c mt thi c bit (khc vi bnhthng) i vi cht ph rng?

Cc sliu thng k khng phi l phn chnh trong nghin cu nhtnh hay nh lng. Chc nng chnh ca thng k l thc hin kim tra

khng nh hay bc bmt kt lun m bn a ra trn csphn tchcc dliu. Thng k cn gip xc nh slng ca cc mi quan h, cungcp cho bn nhng chsng tin cy m bn c tha vo trong nghincu v gip bn khng bnh hng ca cc bin khc nhau.

Cn phi ni rng, khng nn chchuyn vnghin cu nh tnh haychchuyn vnh lng. Tht sc nhng ngnh cn cnghin cu nhlng v nh tnh. Chng hn nhngnh mi trng nhn vn dn tc hc,lch shc v x hi hc rt thin vnghin cu nh tnh, trong khi cc


34/239


26

ngnh tm l hc, dch bnh hc, gio dc hc, kinh thc, sc khe cngng v nghin cu th trng li thin v nghin cu nh lng. Tuynhin, iu ny khng c ngha l cc nh kinh thc v tm l hc khngbao gisdng phng php nh tnh, hay l nh mi trng nhn vn dntc hc skhng bao gidng n cc thng tin nh lng. Ngy cng cnhiu ngi nhn ra rng trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, chaihnh thc nghin cu ny u rt quan trng c c mt kt qunghincu tt. Mi vn nghin cu cn phi xc nh c cn tch bit hai hnhthc nghin cu nh tnh hay nh lng hay khng.

C hai phng php ny u c u im v nhc im ca n.'Khng c mt no l tuyt i nht so vi tt c nhng mt cn li'(Ackroyd v Hughes 1992: 30). Vic phn tch v o lng cc bin thngtin c c kt qunghin cu l ty thuc vo mc ch nghin cu.

Trong nhiu nghin cu cn c skt hp chai phng php nh tnh vnh lng. Gi s bn mun tm hiu cc loi hnh dch v nhm ngnnga ti phm trong thnh phv trin khai rng ri dch v. Cc loihnh dch vl mt nh tnh trong nghin cu v hn chm tcc dch vny. Vic m rng cc dch vny l mt nh lng ca nghin cu, nlin quan n vic c tnh slng ngi sdng dch vny v tnh toncc chskhc nh hng n.

Nghin cu m hnh

C hai m hnh chnh trong NCKH mi trng. Mt cu hi quan

trng phn chia hai lnh vc khoa hc l: phng php lun trong khoa hctnhin c thp dng vo cc hin tng nghin cu mi trng x hihay khng. M hnh nghin cu c ttrong cc ngnh nghin cu tnhinc gi l phng php khoa hc h thng hay cn gi l khoa hc thcnghim. M hnh ngc li c bit n nhl phng php nh tnh vnghin cu tnhin hay sinh thi, a l dn tc. Stc ng qua li ca haimt i lp ny hnh thnh nhng gi tr, thut ng, cc phng php vk thut ca ring n tm hiu cc hin tng x hi. Tuy nhin, k tgia thp nin 1960 cc nh nghin cu nhn thy rng, chai m hnh ny


35/239


27

u c chng ca n. Mc ch ca nghin cu cn c xc nh rtrong cc yu cu v la chn m hnh. Sdng ln xn cc phng phpnghin cu skhng cho ra kt quv khng ph hp.

M hnh nghin cu nh hng sdng cnghin cu nh tnh v

nh lng. Bn c th thc hin nghin cu nh lng trong m hnhnghin cu thc nghim. Tuy nhin, tc gi cun sch ny lp lun lgii mun tch bit gia nghin cu nh tnh vi nghin cu nh lng.Bi v, chai theo ui cc hthng gi trkhc nhau v cc phng phplun rt khc nhau.

Tc gicho rng d cho nh nghin cu sdng m hnh no, hphibo vcc gi trc c trc nhng nh ph bnh v khng nh mc tiumnh mun t c v a ra kt lun. l vic p dng cc gi trnyvo trong qu trnh thu thp, phn tch v xl thng tin m cn gi l qu

trnh nghin cu.


36/239


28

bng -----


37/239


29


38/239


30


39/239


31

1.3.2 Theo quan im chung

Ta c thcho rng, ty theo tng mc ch, ty theo cc cp phm tr,NCKH c thphn thnh cc loi sau:

1.3.2.1 Phn theo loi hnh nghin cu (hay theo cp phm tr)

Nghin cu l thuyt (NCLT) v nghin cu thc nghim (NCTN).

- NCLT l loi nghin cu tm ra mt l thuyt mi no y cho mtngnh KH no y. Qu trnh nghin cu khng cn hoc rt t cn btr thnghim.V d, nghin cu tm ra cc nh l vcc ng thng song songtrong mn ton. Nghin cu o lo trong trit hc phng ng, haynghin cu vn ho ngi Chm trong ngnh ngvn l nhng th d. Loiny khng i hi nhiu thi gian v kinh ph nhng cht xm phi cao.Ngi ta thng ni a: chcn mt ci bt ch, mt tp giy nhp l nh

ton hc, hay vt l l thuyt c th cho ta mt nh l hay mt phngtrnh ton mi.

-NCTN l nhng nghin cu phi thng qua thc nghim, tkt quca thc nghim mi rt ra kt lun, sau mi nng thnh l thuyt cathc nghim. (Nn nhrng, kt lunv kt quc khc nhau. C kt qunghin cu th mi c th c kt lun c!). Rt nhiu ngnh c dngnghin cu ny. V d, nghin cu tnh thch nghi ca rau Lt em trngThnh phHCh Minh. Nghin cu phng php x l nc thi hucbng cc loi bo, bng cnh ng lc. PPNCKH loi ny i hi phi c

qu trnh thi cng - thc hin v thi gian di, ln lp li c tincy v thng phi qua xl thng k, xc sut.

-Ngay trong mt ngnh khoa hc cng c thchia ra 2 loi: NCLT v

NCTN v ranh gii gia 2 loi ny nhiu lc khng r.

Nghin cu l thuyt v nghin cu ng dng (NCD)

Cp phm tr ny c ththy ngay trong mt ngnh khoa hc. V d,trong vt l, c vt l l thuyt v vt l ng dng. Trong mi trng cnghin cu l lun khoa hc mi trng v c nghin cu ng dng mi


40/239


32

trng vo sn xut v qun l c th hn trong ngnh sinh thi mitrng cng c sinh thi mi trng cbn v sinh thi mi trng ngdng.

Tuy nhin, ranh gii gia chng khng r, v chng thng i km

nhau, bsung cho nhau. Nghin cu cbn (NCCB) (k hiu l R - Research) v nghin cu

p dng (NCAD) (k hiu l RD - Research Development)

Cp phm tr ny thng c hnh thnh trong hu ht cc loi hnhnghin cu.

NCCB nng phn tm ra cc cskhoa hc. Trli cu hi ti sao?sau l: Gii quyt vn nhthno?. V d, nghin cu v sao c shnh thnh, xut hin nhim kh CH4 trong qu trnh phn gii ym khcht thi hu c , vc ng biu din dynamic ca n. Loi ny

thng thc hin cc vin NC, cc trng i hc.

NCAD xem nhhoc khng c phn l thuyt m nng phn ng dngvo thc tnh my, ng rung hay hgia nh. V d, nghin cu phngphp p dng ly CH4lm gas un bp. Loi ny thng c trin khai cctnh hay trong cssn xut.

1.3.2.2. Phn loi theo chuyn ngnh khoa hc

Bn cnh nhng PPNCKH chung, nhng PPNCKH lin ngnh, th mingnh khoa hc u c phng php lun v phng php nghin cu ring.

V d: ngnh Ton hc c PPNCKH cu ring ca ngnh ton hc.Ngnh Ng vn c nhng PPNCKH ring cho ngnh Ng vn. V ttnhin, ngnh mi trng cng c PPNCKH ring dnh cho ngnh mitrng.

1.3.2.3. Phn loi theo cp NCKH

Trong KHTN ngi ta li chia NCKH thnh cc cp v loi hnhsau:


41/239


33

1- NC in vitro , phng th nghim------>

2- NC th nghim trong chu hay Pilot (NC quy m nh)---->

3- NC th nghim trong nh li (cho nng nghip, sinh hc, mitrng)------->

4- NC Th nghim thc a, ngoi ng------>

5- NC thc nghim----->

6- a thnh tin bkhoa hc vo sn xut, vo thc tcuc sng

1.4. TIEU KET

PPNCKH l cch thu thp, xl thng tin c c cu trli cuhi: Ti sao? v gii quyt phi lm nh th no? S khc bit gianghin cu v nhng cch khc chnh l trong qu trnh phn loi thng tinv a chng vo dliu nghin cu. Trong lnh vc nghin cu trit hc,ngi ta sdng nhng phng php c cng nhn v qua kimchng thc t, hp l.

Nghin cu c nhiu ng dng. Bn cn c cc knng nghin cu c thtrthnh mt nh cung cp dch v, nh qun l, iu hnh hay nhquy hoch hiu qu. L mt chuyn vin, bn cn phi c trch nhim tngcng kin thc chuyn mn. Do knng nghin cu l rt cn thit.

Cc kiu nghin cu c ththam kho tba hnh thc: ng dng, mctiu v tm kim thng tin. Trong nghin cu c nhiu loi phthuc cch

chia ca tng tc gi: NCLT, NCD, NCCB, NCAD v nhiu loi hnhtheo nhiu phng php a dng v thch hp. Hu ht cc nghin cu trongkhoa hc x hi l khoa hc tnhin u c mc ch cui cng ngdng. Kt quc c cng c sdng tm hiu mt hin tng haymt vn hay lm thay i mt tnh hung hay mt chng trnh.Nghin cu l thuyt thin vtm hiu tnhin, thu thp nhng kin thcvcc hin tng tnhin c thp dng c trong tng lai v phttrin mt khung phng php lun vi nhng k thut mi, nhng quytrnh mi.


42/239


34

Cu hi:1. Khoa hc l g?2. Phn loi khoa hc nhthno?3. Vai tr ca khoa hc l gi?4. ngha ca khoa hc?

5.

Thno l nghin cu khoa hc?6.

Mun nghin cu khoa hc thnh cng cn phi tun thnhngnguyn tc no?

7. Phn loi nghin cu khoa hc nhthno?8. Vai tr ca nghin cu khoa hc?9. ngha ca nghin cu khoa hc?10.Skhc nhau gia cc ngnh khoa hc l gi?

Ti liu tham kho:1. VCAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa

Hc,Nh xut bn KH & KT. H Ni.2. NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu

khoa hc, NXB Gio Dc.3. NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa

hc, NXB Gio Dc.4. TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm

nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u), Nh xutbn Lao ng - X hi. H Ni.

5. NGUYN THANH PHNG, 2000,Bi ging mn phngphp nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th

6. PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnhphng php nghin cu khoa hc, i hc Cn Th

7. DNG THIU TNG, 2002, Phng Php Nghin Cu KhoaHc Gio Dc v Tm L, Nh xut bn i Hc Quc Gia TPHCh Minh. HCh Minh.


43/239


3

Li ni u

Phng php nghin cu khoa hc l mt mn hc rt quan trng m

hu nh sinh vin, hc vin cao hc no cng phi tri qua. Vy m hinnay thy tr cc ngnh u ang trong tnh trng my m, gio trnh chac. Thnh ra, y l mt mng ti m ti liu hin ang rt thiu.

Trc nhu cu thc tin , tp thtc gichng ti bin son gio

trnh Phng php nghin cu khoa hc gm hai tp. Tap 1 t chng 1

en chng 19 gom cac van e ve thuat ng cung nh cac khai

niem c ban, phng phap cho ngi mi tap lam khoa hoc hay

cho sinh vien lam luan an tot nghiep. Trn csca tp 1, chng ti

trin khai trnh by tp 2 cp cao hn, cp dnh cho i tng l

hc vin cao hc, nghin cu sinh ngnh mi trng va cac nganh colien quan.

Trong sach nay chung toi trch dan mot so t lieu (xem

phan cuoi) trong o dch va trch dan chu yeu cua Ranjit Kuma

(1996), Research Methodology Step by Step Guider for Beginners:

Longman, Australia t chng 3 en chng 12 cung mot so tai

lieu tham khao khac.

Giao trnh nay c bien soan va xuat ban lan au nen

kho tranh khoi nhng sai sot. Mong nhan c y kien ong

gop t ban oc gan xa e giao trnh ngay cang hoan chnh vakp thi ap ng nhu cau nghien cu khoa hoc cua sinh vien,

hoc vien cao hoc va nghien cu sinh.

Mi kin ng gp xin vui lng gi v: [email protected]

Xin chn thnh cm n.

Tp thtc gi


44/239


4


45/239


5

DANH MUC VIET TAT

BCC : Bao cao chnh

BCTT : Bao cao tom tat

BCKH : Bao cao khoa hocBVMT : Bao ve moi trng

H : ai hoc

T : e tai

GDMT : Giao duc moi trng

KH : Khoa hoc

KHMT : Khoa hoc moi trng

KTMT : Ky thuat moi trng

LA : Luan anMT : Moi trng

MTNV : Moi trng nhan van

MTSTNV : Moi trng sinh thai nhan van

MTTN : Moi trng tai nguyen

NC : Nghien cu

NCAD : Nghien cu ap dung

NCCB : Nghien cu c ban

NCKH : Nghien cu khoa hocNCKHTN : Nghien cu khoa hoc thc nghiem

NCLT : Nghien cu ly thuyet

NCD : Nghien cu ng dung

NCS : Nghien cu sinh

NCTN : Nghien cu thc nghiem

NCUD : Nghien cu ng dung

PP : Phng phap


46/239


6

PPNCKH : Phng phap nghien cu khoa hoc

PTCS : Pho thong c s

PTTH : Pho thong trung hoc

QLMT : Quan ly moi trng

TLTK : Tai lieu tham khaoTN : Th nghiem

TNCT : Th nghiem chnh tac

TNTD : Th nghiem tham do

TNMT : Tai nguyen moi trng

VN : Viet Nam

VND : Viet Nam ong


47/239


7

PHN I

L THUYT I CNGVNGHIN CU KHOA HC

CHNG 1

I CNGVNGHIN CU KHOA HC

1.1. GII THIU

X hi pht trin l nhvo cc thnh tu khoa hc v kthut, mun

c thnh tu khoa hc tt nhin phi NCKH. Mun NCKH c kt qu ttphi c phng php nghin cu ng n. Cc thnh tu khoa hc hin i lm thay i bmt thgii. NCKH trthnh hot ng si ni trnmi lnh vc v rng khp ton cu.

Nghin cu l cch thc suy lun, xem xt, tm hiu cc mt khcnhau trong chuyn mn v a ra nhng qui nh trong nhng vn bn cth; trin khai thc hin cc phng php mi tng cng chuynmn. Trong nghin cu lun c thi quen t cc cu hi ti sao?,"phi lm g?". Mc ch nghin cu thc tl tm ra cu trli hpl nht, cng vi vic thay i nhng chnh sch thch hp phc vcho chuyn mn hiu quhn.

Thly v dmt sngnh sau:

Gistrong lnh vc c hc mi trng lin quan n chm sc sckhocng ng, bn l ngi mun bit r vn ti sao hin nay c rtnhiu ngi ng thc n? Hay cng ngy cng nhiu ngi b ungth? D bt kvtr no, bn cng c tht ra cc cu hi sau: C baonhiu ngi nhim c mi trng mi ngy? Cc bnh mi trng thng


48/239


8

gp phi l nhng cn bnh g? Nguyn nhn gy ra nhng cn bnh , cphi l t nhim hay khng? Ti sao chc mt sngi mc bnh nytrong khi nhng ngi khc th khng? Cc nhu cu sc khocng ng lg? Ti sao c mt s ngi cng trong mt mi trng sng nhng cngi nhim c ngi li khng? Cht c i qua con ng thc phm nhthno? Ti sao cht c li gy nn mt stc hi i vi cthsinh vt?Tc lan truyn nh thno? Cch hn ch lng cht c v bin icht c nhthno?

Sau nhng cu hi ti sao?, sl cc cu hi: gii quyt cc vn nhthno?

Bn c tht ra nhiu cu hi na. Ty thuc vo cng vic, c thbqua mt scu hi ny, nhng c khi li phi ctm ra cu trli chocu hi khc, v tnh cp thit ca cng vic, hoc i khi bn buc phi a

ra cc cu trli c shoch nh v iu hnh hiu qu.

Chng ta thxem xt mt ngnh nghkhc nh: nghin cu thngmi. Gi s bn lm trong lnh vc tip th v c th nhiu khu khcnhau nh: gi c, cht lng sn phm, qung co, khuyn mi Cc cuhi t ra cho lnh vc ny l v tn. Cc cu hi v cu tr li s rt adng tng cng vic v tng cquan. C thbn chmun bit c mcbn ra trong mt thng ca mt sn phm c bit hay bn c thyu culn khoch chin lc R&D cnh tranh th trng vi nhng i thkhc. Ngoi ra, c thc nhng cu hi khc nh: Chin lc khuyn mi

tt nht bn c sn phm ny l g? Cn bao nhiu nhn vin bnhng?

Hiu quca chin dch qung co sn phm ny l g?

Mc hi lng ca khch hng i vi sn phm ny nhthno?

C bao nhiu khch hng ssdng mt hng ny?

Ngi tiu dng s thch hoc khng thch sn phm ny imno?

Ngi tiu dng sthch kiu ng gi no cho sn phm ny?


49/239


9

Nhn vin bn hng cn tp hun g gia tng lng sn phmbn ra?

Mt nhn vin bn hng gii cn nhng yu tg?

Thxt nhiu v dkhc. Gi s rng bn l nh tm l, cvn hay

nhn vin x hi. cng vic c tt, bn tt ra nhng cu hi: Cc khch hng thng gp nhng vn g?

Nhng vn ni cm thng gp khch hng l g?

Hon cnh kinh t- x hi ca khch hng?

Ti sao mnh li thnh cng trong nhng trng hp ny m nhngngi khc li khng?

Cng ng c th gip g cho nhng nhu cu c bit ca khchhng?

Hng gii quyt hp l nht cho vn ny? Mc hi lng ca hch hng i vi cc dch vca mnh nhth

no?

Nu l mt gim st vin, nh qun tr hay nh qun l ca mt cquan, cng ty, cc cu hi c thl:

C bao nhiu ngi sn vi cng ty?

Cc c im dn s- kinh t- x hi ca khch hng l g?

C bao nhiu trng hp trong ngy m mt nhn vin phi gii quyt?

Ti sao mt s ngi s dng dch v ny m nhng ngi khc likhng?

Hiu quca dch vny nhthno?

Nhng yu cu thng gp nht khch hng n vi cng ty?

Nhng u, nhc im ca dch vny?

Mc hi lng ca hch hng i vi dch vny nhthno?

C thci thin dch vny cho khch hng nhthno?


50/239


10

La mot chuyen gia, ban muon tm ra cac cau tra li cho cac cauhoi mang tnh ly thuyet nh la:

Cch gii quyt no l hiu qunht cho mt scmi trng? Ci g gy ra X hay ci g l kt quca Y?

Mi lin hgia hai hin tng l g? Lm thno o c mc tha mn ca khch hng? Lm thno khng nh c tnh hiu quca bng hi? M hnh no ca Chng trnh l thch hp cho cng ng? Cch tt nht bit c thi ca cng ng i vi chtrngthu ph nc thi.

Cch tt nht bit c hiu quca vic xl nhim.

Lm thno c mt m hnh qun l rc hp l?

i vi ngi tiu dng, bn khng thkhng phc v. Khch hng cquyn hi vcht lng v hiu quca dch vm hang sdng, vvi tcch l ngi cung cp dch v, bn bt buc phi trli cc cu hiny. Cc cu hi ca khch hng c thl:

Hiu quca dch vti ang sdng nhthno?

N c ng ng tin khng?

Nhng ngi cung cp dch vc hun luyn nhthno?

Cc nh kthut th li c nhiu cu hi:

Mun nng xut sn xut cao, t nguyn liu, sn phm sch phidng my g?

Nguyn liu ch to t kim loi hay composite th thch hp viieu kien moi trng?

Cc cng on trong quy trnh cng nghc ph hp khng?

Ci tin phng php tit kim c bao nhiu tin

C cch no hn chbt cht thi?


51/239


11

Cng ngh no m tiu hao t nguyn liu, t ti nguyn thinnhin nht?

Nhva ni trn, cc cu hi c t ra cho bt knh chuynmn no, d bn l ngi cung cp dch vtrc tip hay khng trc tip -

chm sc sc khe (y t, tr liu bng lao ng, vt l tr liu, sc khecng ng, ci thin sc khe), bn l nh mi trng hay nh gio dc,nh quy hoch thnh ph, nh nghin cu hay nhn vin thvin, nh tml hc... Trli nhng cu hi l ta tm hiu, tc l ta nghin cu, ckhc chng chquy m nghin cu m thi. Nhvy, NCKH l rt cnthit cho nhiu lnh vc sn xut, cuc sng i thng v cho cx hitng lai.

1.2. NH NGHA, KHI NIM

1.2.1 Khoa hc(science)1.2.1.1nh ngha

Khoa hc l mt h thng kin thc hp thnh, co c t bng

cc kt qunghin cu, quan trc, th nghim, thc nghim cc vn th

gii vt cht, quy lut tnhin, mi trng, x hi nhn vn.

Ngi lm khoa hc chuyn nghip c gi l Nh khoa hc(scientist)

Nhng nh khoa hc trong mi ngnh khoa hc chuyn su c gi

l chuyn giahay nh bc hc (scolar, learned man).

Theo The Oxfond Modern Enghish Dictonary th khoa hoc la :

1. Ap dung cho khoa hoc t nhien, phan kien thc co hethong, no at c nh s quan sat theo mot trnh t nhat nh haythng qua ket qua thc nghiem e giai thch ve vat chat , chcnang cua toan bo the gii vat chat

2. Ap dung cho khoa hoc chnh tr, khoa hoc cung co the lakien thc c trnh bay theo mot he thong ac biet hay mot chu


52/239


12

e ac biet. Mat khac, khoa hoc cung la mot s the hien nhngnguyen tac, nhng qui luat cua lnh vc chnh tr xa hoi.

3. Ap dung cho nganh ngon ng hoc, khoa hoc la toan bokien thc ve mot lnh vc trong tieng noi ch viet, van pham

cua mot dan toc mot at nc * Rieng oi vi moi trng, khoa hoc moi trng

(environmontal Science) la tat ca s hieu biet ky va co he thongve toan bo sinh quyen vi tat ca nhng ben trong va ben ngoaien cac sinh vat (ke ca con ngi) bao gom ca anh hng tcac yeu to vo sinh va cac anh hng lan nhau cua cac sinh vat

Khoa hoc moi trng cung la s hieu biet ve tac ongcua hoat ong con ngi en cac he sinh thai tren trai at, acbiet la hau qua ve o nhiem khong kh, thoai hoa at, ac biet

la hau qua nguon nc, (Envenronmental Science MeGran Hill,1994)

1.2.1.2 Phn loi

C nhiu cch phn loi khc nhau. y xin gii thiu hai cch phnloi phbin:

a. Theo hthng lnh vc

Khoa hc c chia thnh nhiu lnh vc khc nhau. Trong lnh vc lichia ra thnh nhiu ngnh, trong ngnh li chia ra thnh nhiu chuyn ngnh.

Trong chuyn ngnh li c cc chuyn ngnh nhhn (Hnh 1.1).V d: Khoa hc c cc lnh vc nhkhoa hc tnhin, khoa hc x

hi - nhn vn

Trong lnh vc khoa hc t nhin li chia ra thnh cc ngnh nhTon hc, L hc, Sinh hc, Ho hc, Mi trng hc....

Trong ngnh Sinh hc li chia ra thnh cc chuyn ngnh nh:1- Cng ngh sinh hc, 2- Thc vt hc, 3- ng vt hc, 4- Vi sinh vthc, 5- Sinh l hc....


53/239


13

Trong chuyn ngnh Cng ngh sinh hc li chia ra thnh nhiuchuyn ngnh nhnh: 1/ Cng nghsinh hc truyn thng, 2/ Cng nghsinh hc hin i, 3/ Cng nghsinh hc kt hp truyn thng v hin i.

Hay trong khoa hc v mi trng li chia ra thnh chuyn ngnh:

1- Mi trng cbn, 2- Mi trng chuyn khoaTrong Mi trng chuyn khoa li chia ra thnh cc chuyn ngnh

nh l 1- Qun l mi trng, 2- K thut mi trng, 3- Tin hc mitrng

Trong Kthut mi trng li chia ra cc chuyn ngnh nhhn: Xl nc, Xl nhim khng kh, Xl nhim t....

Hnh 1.1: Phn loi khoa hc theo hthng lnh vc

T nhien

Khoa hoc

Xa hoi nhan van

Toan

hoc

Van

hoc

S

hoc

Sinh

hoc

Hoa

hoc

Ly

hoc

Moi

trng hoc

a ly

-Toan ly

thuyet

-ai so

-Hnh

hoc-Lng

giac

-Ly

thuyet

-C ly

-Lng

t-Hat

nhan

-Hoa

hu c

-Hoa vo

c

-Hoa ly-Hoa

sinh

-Van hoc

Viet Nam

-Van hoc

Nc

ngoai

-Lch s

Viet Nam

-Lch s

The gii

-a ly t

nhien

-a ly

xa hoi

-a lyMoi

trng

-CNSH

-TV hoc

-V hoc

-VSV

hoc-Sinh ly

hoc

-Moi

trng c

ban

-Moi

trngchuyen

khoa


54/239


14

b- Theo thi i 1- Khoa hc ci

2- Khoa hc cn i

3- Khoa hc hin i

Cn nhiu phn loi na, mi cch phn loi ny phc vcho mt mttiu nh tnh.

1.2.1.3. Vai tr, ngha ca khoa hc

Khoa hc ra i nhm nhiu mc ch, v chyu l cc mc ch sau:

a- Gii thch cc quy lut tnhin, cc quy lut x hi; gii thch cchin tng tnhin, cc hin tng x hi.

b- Gip con ngi hiu bit tnhin, hiu bit x hi mt cch ngn v khch quan. T c thi hp l trong vic sdng ti

nguyn thin nhin cng nh c thi sng chun mc v cngbng trong mi trng x hi v nhn vn.

c- Bo vcuc sng con ngi, sinh vt, bo vti nguyn mi trng.

d- Thc y x hi pht trin khng ngng v bn vng.

e- Khoa hc l khch quan khng ph thuc vo thc h. Nhngtrong nhng iu kin no , khoa hc nm trong tay ai, to ra huqura sao cho x hi l hon ton ty thuc vo thi ca ngisdng khoa hc.

1.2.2. Nghin cu khoa hc

1.2.2.1nh ngha

Cc cch tm hiu v trli cc cu hi nu phn 1.1 tc lphng php nghin cu.

Cc phng php ny tin hnh theo cc phng thc khc nhau, theotng bc v nhp khc nhau, tn gin n phc tp cn c htrkthut c bit c c cc kt qukhoa hc mong i.


55/239


15

Trong ting Anh tnghin cu (research) gm c 2 vn re v search.Theo tin, tip u ngre c ngha l slp li, lm mi li hay lp linhiu ln v tsau search l mt ng tc ngha l gim st rt cht chv cn thn, kim tra, thnghim hay quan st. Ngi ta thng nhtdng danh t research m t mt cng vic nghin cu phi tht cnthn, kin nhn v c tnh h thng. ng thi phi kim tra mt cch klng vchuyn mn trong mt strng hp m nhn vic cho ra nhngskin hay nguyn l (Grinnell, 1993).

Grinnell (1993) cn cho rng: Nghin cu l mt yu cu cbit trc sdng phng php khoa hc gii quyt nhng vn v

a ra nhng kin thc mi c thp dng vo thc t.

Vnghin cu so snh trong qu trnh nghin cu khoa hc x hi,theo Lundberg (1942) th:

Phng php nghin cu khoa hc l squan st c hthng, phn cp

v xl sliu. Qu trnh m giy rt gn gi vi con ngi v tham gia

vo cuc sng hng ngy. Skhc bit chnh gia cc thhhm nay v

nhng kt lun c cng nhn nhl phng php khoa hc da trn mc

ph hp, chnh xc, c thkim chng v hiu qu.(Lundberg 1942: 5).

Burns (1994) nh ngha nghin cu l cng vic tm hiu c hthng tm ra cu trli cho vn t ra.

Theo Kerlinger (1986), Nghin cu khoa hc l squan st c h

thng, c kim nghim thc t v c ph bnh chnh sa da trnnhng hin tng ginh.

Bulmer (1977) cho rng: Cc nghin cu khoa hc ca cc nh xhi hc c tha nhn nhl nhng nghin cu c tnh hthng, kho st

thc nghim v hp l vmi trng x hi.

Vy Phng php nghin cu khoa hc l g?

Phng php nghin cu khoa hc l phng cch thc hin tng nghin cu theo mt trnh t, mt cch thc nht nh, hp l,


56/239


16

khoa hc cho mt ti nht nh, to ra mt kt qu nht nh.Phng cch ny strli cu hi "ti sao?" v "lm nhthno" camt vn m mnh cn tm hiu.

Hay ni mt cch khc, phng php nghin cu khoa hc tin hnh

cc ni dung:1.Thc hin mt khung khi nim vhthng cc l lun.

2.S dng cc th thut, phng php v k thut c thnghim v cng nhn tin hnh iu tra, tm hiu.

3.Tin hnh thc hin c mt cu trli khch quan v hp l.

Trong Nghin cu khoa hc c 2 phm tr:

Phng php lun nghin cu khoa hc.

Phng php thc hin nghin cu khoa hc hay cn gi l "Phngphp nghin cu thc t".

(strnh by kcc phn sau)

1.2.2.2. Cc nguyn tc trong nghin cu khoa hc

Mun NCKH thnh cng, cn tun thmt snguyn tc sau:

1.2.2.2.1. Tnh sng to

i hi u tin i vi mt NCKH l c tnh sng to trong ni

dung, phng php, v tt nhin sc kt qutt tssng to ny. Nhcsng to m tnh mi, tnh kinh t, tnh thc tin cng c nng cao.

1.2.2.2.2. Nim am m

Theo kinh nghim ca cc nh nghin cu, mt nghin cu munthnh cng phi c s thch th n am m ca tc gi. Nu khng thchth th khng nn lm. V mt l do no m buc phi lm th nh nhly phi mt ngi m ta khng yu. Mun to nn hnh phc gia nh, tmnh phi tm ra ci hay ca nhau ri thch v yu dn ln.


57/239


17

1.2.2.2.3. Tnh trung thc, chun xc, khch quan

Hng nghin cu ca bn c th bt u t mt trong hai hng

nghin cu: chng thc(positivism) v tnhin (naturalism) vo cc ngnh

khoa hc m bn c o to. Khi nim chnh xc c thc p dng

trong qu trnh nghin cu. N khng nh rng, l kt qunghin cuchnh xc c p dng tm ra cu trli. Tnh thc t(reliability) kim

nh cht lng ca kt qu nghin cu. Tnh khch quan v hp l

(unbased and objective) thhin chbn tng bc t c v a ra

kt lun trong kh nng ca bn m khng mang tnh ch quan. Tc gi

mun c mt khong cch gia nhng nh kin v schquan.

1.2.2.2.4. Tnh chquan ca nh nghin cu

Mi ngi nghin cu c cch nhn nhn v nh gi vn khc

nhau, khng ai ging ai. V hc qu trnh hc tp, c kinh nghim, c k

nng trit l, lin ngnh khc nhau. Hn na, strng, nng lc ca mi

ngi mi khc. Chng hn nhnh tm l nhn nhn vn x hi chc

chn phi khc vi nh ton hc. Chnh v vy kt qunghin cu khoa hc

d t d nhiu iu mang tnh chquan ca nh nghin cu .

1.2.2.2.5. Tnh thi i

D c khch quan, chnh xc hay chquan n u i na th trong

nghin cu v kt quca n vn lun mang du n thi i. iu ny biuhin qua:

Sktha cc kt qunghin cu, sliu ca cc ngnh khoa hc

ng thi;

Sdng hu hiu v c lc cc cng cca thi i nhmy tnh,

internet, cc thit bmy mc hin i phc vcho nhu cu nghin

cu khoa hc. V n c nh hng khng nh n phng php

nghin cu v kt quca phng php nghin cu .


58/239


18

Bn tiu ch trn nhm cng ccho mt tin trnh c gi l nghincu. V vy, khi bn ni bn ang thc hin mt qu trnh nghin cu tm ra cu trli cho mt cu hi, th c ngha l phng php m bn angsdng stha mn smong i (xem thm cc chng sau).

1.2.2.2.6. Tnh mi m

Du l loi ti no, cp no, d t, d nhiu u phi mangtnh mi m. Nu kt qunghin cu m khng a ra c ci g mi, lpli ci c, c nghin cu ri, th nghin cu khng thnh cng

1.2.2.2.7. Tnh khoa hc

Phng php nghin cu khng mi nhng ni dung v nht l ktquphi mang tnh khoa hc mi c tnh thuyt phc. Chc iu mc khoa hc c khc nhau trong cc thloi ti khc nhau m thi. Nht l

trong ti nghin cu cbn (NCCB) tnh khoa hc phi uc cao. Gitrkhoa hc cng cao th cht lng nghin cu cng cao.

1.2.2.2.8. Mi ngnh khoa hc c c trng ring nn phi c PPNC

ring ph hp

Cc tiu ch 1,2,3,4,5 trn mang tnh chung cho tt c cc ngnhkhoa hc. Ni dung nghin cu trong mi lnh vc l khc nhau. Chng hnnhkt qunghin cu ca cc ngnh khoa hc tnhin skhc vi khoahc x hi. Trong khoa hc tnhin, t c kt qunghin cu ngi

ta phi kim tra cht chtng bc mt, trong khi cc ngnh khoa hc xhi khng nht thit khi no cng phi nh hng nghim ngt; thm ch,i khi khng c yu cu.

Trong cc ngnh khoa hc x hi, vic yu cu kim sot rt khcnhau gia cc ngnh. Mc d c skhc nhau gia cc ngnh, nhu cu mrng nghin cu l nhnhau. M hnh nghin cu ca sch ny chnh l datrn trit l ny.

Khi bt u cng vic nghin cu, khng nn nghrng nghin cuchton l kthut, phc tp, l cc sliu thng k v my tnh. N c


59/239


19

th ch l mt cng vic rt n gin nhm a ra cu tr li chonhng cu hi lin quan n cc hot ng hng ngy. Mt khc, cc tiliu nghin cu c thc yu cu vi nhng khung l thuyt phc tphay cc lut lc t ra trong cuc sng. Nh cp trn, skhc bit gia hot ng nghin cu v khng nghin cu chnh l cchthc chng ta tm ra cu tr li: qu trnh thc hin phi t c ngnhng yu cu.

1.2.2.2.9.c im ca qu trnh NCKH

Tnhng nh ngha, khi nim trn cho thy, NCKH l mt qu trnhthu thp, phn tch v xl thng tin a ra cc cu trli. Tuy nhin, c c kt qu nghin cu tt, qu trnh nghin cu phi c nhng cim: c tnh kim tra quan st, tnh hthng, quan st thc nghim, chnhxc, hp l, c kim chng v c ph bnh.

Cc c im c hiu ngn gn nhsau:

Tnh tng tc: Trong thc tnht l trong mi trng hc c rtnhiu yu tgy nh hng ln nhau. Mt skin c bit t khi c ktlun l kt qu ca mt mi quan h. Thc t c nhng mi quan h rtphc tp. Hu ht cc hqul nguyn nhn tng tc ca mt mi quan ha chiu ca nhiu yu t. Trong nghin cu mi quan hgia nguyn nhnv hu qu, vic tm mi lin kt gia nhng kt qu v nguyn nhn vngc li l rt quan trng. Mc d trong nghin cu phn nguyn nhn,

vic to cc mi lin kt ny l rt cn thit, nhng trong thc t, c bit ltrong nghin cu mi trng x hi, mi trng nhn vn iu ny l vcng kh - thng l khng thc hin c.

n y ta cn lm quen vi Khi nim vkim tra quan st, ngl: trong nghin cu mi quan hnhn qugia 2 bin, ta phi thu nhlicc tc ng ca cc yu ttrong mi quan h. iu ny c nghin curt thnh cng trong lnh vc khoa hc t nhin, hu ht cc nghin cuc thc hin trong phng th nghim. Tuy nhin, trong khoa hc x hith v cng kh. Chng hn nhnghin cu vcc vn lin quan n x


60/239


20

hi loi ngi. Do , i vi khoa hc x hi mi trng nhn vn, takhng thquan st cc yu ttbn ngoi, m ta phi ctm ra c nhngmi quan htc ng.

Tnh chnh xc: Bn phi cn thn trong quyt nh nhng loi

cng vic no l c lin quan, l ph hp. V mc chnh xc cng li rtkhc nhau gia cch ngnh khoa hc tnhin v khoa hc x hi, v giacc ngnh khoa hc x hi vi nhau.

Tnh h thng: Ngha l cc cng vic phi tht s ph hp

thc hin kim tra quan st nhng kt quxy ra. Cc giai on thc hinkhc nhau nn n phi c tin hnh theo mt trt tnht nh. Mt scng vic phi c tin hnh ngay sau mt cng vic trc.

Tnh kim chng:Bt cmt kt lun no m bn a ra da trnnhng kt quc c tnghin cu u c thc bn v nhng ngikhc kim tra xc minh li.

Tnh thc nghim: Bt ckt lun no c a ra u c datrn nhng bng chng c thv phi c chng minh bng nhng kinhnghim thc ttrong cuc sng hay qua quan st thy c.

Tnh ph bnh: Cnphi c thi ph bnh ng n cc cngvic nghin cu c thc hin. Cc phng php thc hin rt quantrng trong nghin cu. Qu trnh quan st ph bnh phi rt khch quan vkhng mang mc ch tiu cc. Mt qu trnh nghin cu tt phi phn bin

c cc kin ph bnh.

Tnh k tha:Nghin cu khoa hc nn v phi bit ktha tinhhoa khoa hc ca bc tin bi. V rng, n l shun c hng chc, hngtrm nm, l tinh hoa nhn loi. Nh khoa hc phi bit tn dng ti anhng thnh tu . Nu khng th kt qunghin cu khoa hc ca ta skhng c gi tr.

Tnh kinh tv phi kinh t:Nghin cu khoa hc phi va mang

tnh kinh tva khng blthuc vo li nhun kinh tn thun.


61/239


21

Tnh kinh tthhin ch:Mc ch cui cng l kt qutiphi mang li hiu qukinh tcho x nghip, cho sn xut v cho x hi.Ngay trong nghin cu phi tnh ton lm sao tiu hao tin bc thp nht mkt quli cao nht.

Tnh phi kinh tthhinch: Khng v li nhun c nhn nginghin cu m qun mt cht lng nghin cu, nht l vi nhng nghincu l thuyt hay nghin cu cbn m t yu cu kinh tln hng u thskh m thc hin c.

Tnh chnh trv phi chnh tr

Nhng nghin cu khoa hc cbn, nghin cu khoa hc tnhin thngkhng mang tnh chnh tr. Cn nhng nghin cu khoa hc x hi nhTrit hc,vn hc thng pha trn thm tnh chnh tr.

1.3. PHN LOI NGHIN CU KHOA HC

Ty mc ch khc nhau, ng vi mt thp cc ch tiu phn loikhc nhau, ta sc c mt bng phn loi phng php nghin cu khoahc nht nh.

1.3.1 Theo quan im Ranjit Kumar (1996)

Theo quan im Ranjit Kumar (1996), NCKH c cc loi sau:

1. Nghin cu ng dng;

2.

Nghin cu mc tiu

3. Nghin cu tm kim thng tin

4. Nghin cu m hnh

Bn hnh thc nghin cu ny khng hon ton tch ri nhau - nghal nghin cu c thc hin theo hng 'ng dng' cng c ththeo kiunghin cu mc tiu hay kiu tm kim thng tin. Mt dn nghin cuc ththc hin nghin cu thun ty hay nghin cu ng dng (thngnghin cu ng dng), nhm t, tm mi tng quan, gii thch hay khm


62/239


22

ph (thnh thc nghin cu mc tiu) v nghin cu nh tnh hay nhlng (tkiu nghin cu tm thng tin).

Hnh 1.2: Cc hnh thc nghin cu

Trong ,

Nghin cu ng dng

Trong nghin cu theo hng ng dng, c hai hng nghin cu ln:nghin cu l thuyt phc vcho ng dng v nghin cu ng dng. Trongkhoa hc x hi, theo Bailey (1978: 17):

Nghin cu l thuyt l thc hin kim tra cc l thuyt v githuytphc vcho ng dng thc tang thch thc nh nghin cu. C thcnhng ng dng thc tcho hin ti hoc cho tng lai. V vy, qu trnhnghin cu thng yu cu phi kim tra cc githuyt cn mhv nhngkhi nim c bit.

Cac hnh thc nghien cu t cach

nhn cua Ranjit Kumar (1996)

ng dung Muc tieu Tm thong tin

Nghien culy thuyet

Nghien cumo ta

Nghien cukham pha

Nghien cunh tnh

Nghien cung dung

Nghien cuso sanh

Nghien cugiai thch

Nghien cunh lng

Mohnh

Mohnhnh tnh

Mo hnhnh lng


63/239


23

Nghin cu l thuyt cng quan tm n spht trin, quan st, kimchng v c thhin qua mt phng php hon chnh gm c cc bcthc hin, cc k thut v cng c thc hin. Chng hn nh thc hinmt m hnh k thut sdng trong nhng tnh hung c bit; thc hinmt khung phng php lun nh gi mc hp l; gii thiu ccbc o lng mc cng thng con ngi; tm ra cch tt nht olng c thi ca con ngi. Kt quca nghin cu l thuyt schora mt khung kin thc trong phng php nghin cu.

Hu ht cc NCKH, khoa hc t nhin hay khoa hc x hi u cnghin cu ng dng. Mt khc, cc nghin cu vphng php lun, vkthut, quy trnh sc p dng vo vic thu thp cc thng tin cc khacnh, tnh hung, cc vn hay cc hin tng khc nhau, thng tin thuthp c c thsdng trong nhiu lnh vc - trong vic thit lp khung

chnh sch, iu hnh qun trv tng cng shiu bit vcc hin tng(xem v dhnh 1.3)

Nghin cu mc tiu

Nghin cu mc tiu bao hm ngha rng gm: nghin cu m t,nghin cu so snh, nghin cu gii thch v nghin cu khm ph.

+Nghin cu m tl mt hng nghin cu nhm cgng m tmt vn , tnh hung, hin tng, mt chng trnh hay dch v, hoccung cp thng tin v cc iu kin sng trong cng ng, hay tm hiu

thi ca con ngi i vi mt vn v dxnc. N c thgipm t cc kiu dch v cung cp tmt t chc, cu trc iu hnh camt cng ty, iu kin sng ca ngi phnnhp cngoi thnh, laong kim sng tdo, hoc l iu g dn n hin tng li d, nhnga trsng trong nh v vn ti phm, hay l thi ca nhn vin ivi nh qun l.

+Nghin cu so snh, im mnh ca n l gip khm ph ra haythit lp nn mt mi quan h/mt skt hp/mi quan hphthuc giahai hay nhiu mt ca mt tnh hung. Nhng nh hng ca chin dch


64/239


24

qung co i vi vic bn sn phm? Mi lin quan gia cuc sng ycng thng v cc bnh v tim mch? Mi quan h gia sinh v t? Miquan h gia k thut v qun l mi trng? Hiu qu ca cc dch vchm sc sc khe i vi vic theo di bnh, hoc vai tr ca gia nhtrong vic gio dc mi trng? Cc nghin cu ny c thc mi quan hnhiu mt ca mt hin tng hay mt tnh hung.

+Nghin cu gii thch gip lm r l do ti sao v lm thno cmi quan hhai mt trong mt tnh hung hay mt hin tng. Chng hnnh: ti sao cuc sng qu cng thng li dn n cc chng bnh v timmch; ti sao khi gim mc cht li dn n gim mc sinh; ti sao mitrng gia nh li nh hng n mc tip thu nn gio dc ca trcon.

+Nghin cu khm ph: Kiu nghin cu th t trong nghin cumc tiu l nghin cu khm ph.Ngha l tin hnh kim tra khnng thc

hin mt nghin cu c th. Kiu nghin cu ny cn c gi l nghincu khthi hay nghin cu th im. Nghin cu ny c thc hin khinh nghin cu mun khm ph nhng vng t c bit hoc cha cbit n. Nghin cu vi quy m nhc tin hnh khi cn thit nghincu chi tit. Xem xt ton bqu trnh nghin cu, mt nghin cu honchnh c thcho ra c kt qu. Nghin cu ny cng c gip pht trin,ci thin, o lng kim tra cc cng csdng nghin cu v cch thcnghin cu. Hnh 1.4 trnh by cc hnh thc nghin cu ca nghin cumc tiu.

Mc d vy, vmt l thuyt, mt nghin cu c thchl mt trongnhng kiu nghin cu trn, trong thc thu ht cc nghin cu u c skt hp ca 3 kiu nghin cu u (m t, so snh, gii thch). Nhng trongsch ny chng ti khuyn khch xu hng nghin cu kt hp cc kiunghin cu vi nhau.

Nghin cu tm kim thng tin

Hnh thc nghin cu thba ny l kiu tm kim thng tin thng quahot ng nghin cu. Theo cch ny, nghin cu c th l nghin cu


65/239


25

nh tnh haynghin cu nh lng. Vic phn chia ny ty thuc voMc tiu nghin cu, vo cch o lng cc bin thng tin v vo cch xl thng tin.

* Nghin cu nh tnh: c thc hin khi mc tiu nghin cu l

nng vm tmt tnh hung, mt hin tng, mt vn hay mt skinno; thng tin thu thp qua cc bin c o bng cc thc o danh nghav cng c thbng thc o slng. Nu nhsphn tch ny cho thyc s chuyn bin ca mt tnh hung, hin tng hay mt vn mkhng cn nh lng th chdng phng php nh tnh m thi. Sm tvmt svic c quan st, cc skin mang tnh lch s, stng hp cc kin khc nhau m ngi ta ni vmt vn , v m tviu kin sngca mt cng ng hay l thi i vi mt trng hp gy nhim mitrng, l nhng v dvnghin cu nh tnh.

* Nghin cu nh lng: Mt khc, nu bn mun nh lng sthay i trong mt hin tng, mt svic hay mt vn , nu thng tinthu thp c bng cc bin nh tnh cng c nh lng ha. V nu sphn tch gip khng nh sthay i vslngth nghin cu ny cxem l nghin cu nh lng. Chng hn nh: bao nhiu ngi c nhngtrng hp c bit? Bao nhiu ngi c mt thi c bit (khc vi bnhthng) i vi cht ph rng?

Cc sliu thng k khng phi l phn chnh trong nghin cu nhtnh hay nh lng. Chc nng chnh ca thng k l thc hin kim tra

khng nh hay bc bmt kt lun m bn a ra trn csphn tchcc dliu. Thng k cn gip xc nh slng ca cc mi quan h, cungcp cho bn nhng chsng tin cy m bn c tha vo trong nghincu v gip bn khng bnh hng ca cc bin khc nhau.

Cn phi ni rng, khng nn chchuyn vnghin cu nh tnh haychchuyn vnh lng. Tht sc nhng ngnh cn cnghin cu nhlng v nh tnh. Chng hn nhngnh mi trng nhn vn dn tc hc,lch shc v x hi hc rt thin vnghin cu nh tnh, trong khi cc


66/239


26

ngnh tm l hc, dch bnh hc, gio dc hc, kinh thc, sc khe cngng v nghin cu th trng li thin v nghin cu nh lng. Tuynhin, iu ny khng c ngha l cc nh kinh thc v tm l hc khngbao gisdng phng php nh tnh, hay l nh mi trng nhn vn dntc hc skhng bao gidng n cc thng tin nh lng. Ngy cng cnhiu ngi nhn ra rng trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, chaihnh thc nghin cu ny u rt quan trng c c mt kt qunghincu tt. Mi vn nghin cu cn phi xc nh c cn tch bit hai hnhthc nghin cu nh tnh hay nh lng hay khng.

C hai phng php ny u c u im v nhc im ca n.'Khng c mt no l tuyt i nht so vi tt c nhng mt cn li'(Ackroyd v Hughes 1992: 30). Vic phn tch v o lng cc bin thngtin c c kt qunghin cu l ty thuc vo mc ch nghin cu.

Trong nhiu nghin cu cn c skt hp chai phng php nh tnh vnh lng. Gi s bn mun tm hiu cc loi hnh dch v nhm ngnnga ti phm trong thnh phv trin khai rng ri dch v. Cc loihnh dch vl mt nh tnh trong nghin cu v hn chm tcc dch vny. Vic m rng cc dch vny l mt nh lng ca nghin cu, nlin quan n vic c tnh slng ngi sdng dch vny v tnh toncc chskhc nh hng n.

Nghin cu m hnh

C hai m hnh chnh trong NCKH mi trng. Mt cu hi quan

trng phn chia hai lnh vc khoa hc l: phng php lun trong khoa hctnhin c thp dng vo cc hin tng nghin cu mi trng x hihay khng. M hnh nghin cu c ttrong cc ngnh nghin cu tnhinc gi l phng php khoa hc h thng hay cn gi l khoa hc thcnghim. M hnh ngc li c bit n nhl phng php nh tnh vnghin cu tnhin hay sinh thi, a l dn tc. Stc ng qua li ca haimt i lp ny hnh thnh nhng gi tr, thut ng, cc phng php vk thut ca ring n tm hiu cc hin tng x hi. Tuy nhin, k tgia thp nin 1960 cc nh nghin cu nhn thy rng, chai m hnh ny


67/239


27

u c chng ca n. Mc ch ca nghin cu cn c xc nh rtrong cc yu cu v la chn m hnh. Sdng ln xn cc phng phpnghin cu skhng cho ra kt quv khng ph hp.

M hnh nghin cu nh hng sdng cnghin cu nh tnh v

nh lng. Bn c th thc hin nghin cu nh lng trong m hnhnghin cu thc nghim. Tuy nhin, tc gi cun sch ny lp lun lgii mun tch bit gia nghin cu nh tnh vi nghin cu nh lng.Bi v, chai theo ui cc hthng gi trkhc nhau v cc phng phplun rt khc nhau.

Tc gicho rng d cho nh nghin cu sdng m hnh no, hphibo vcc gi trc c trc nhng nh ph bnh v khng nh mc tiumnh mun t c v a ra kt lun. l vic p dng cc gi trnyvo trong qu trnh thu thp, phn tch v xl thng tin m cn gi l qu

trnh nghin cu.


68/239


28

bng -----


69/239


29


70/239


30


71/239


31

1.3.2 Theo quan im chung

Ta c thcho rng, ty theo tng mc ch, ty theo cc cp phm tr,NCKH c thphn thnh cc loi sau:

1.3.2.1 Phn theo loi hnh nghin cu (hay theo cp phm tr)

Nghin cu l thuyt (NCLT) v nghin cu thc nghim (NCTN).

- NCLT l loi nghin cu tm ra mt l thuyt mi no y cho mtngnh KH no y. Qu trnh nghin cu khng cn hoc rt t cn btr thnghim.V d, nghin cu tm ra cc nh l vcc ng thng song songtrong mn ton. Nghin cu o lo trong trit hc phng ng, haynghin cu vn ho ngi Chm trong ngnh ngvn l nhng th d. Loiny khng i hi nhiu thi gian v kinh ph nhng cht xm phi cao.Ngi ta thng ni a: chcn mt ci bt ch, mt tp giy nhp l nh

ton hc, hay vt l l thuyt c th cho ta mt nh l hay mt phngtrnh ton mi.

-NCTN l nhng nghin cu phi thng qua thc nghim, tkt quca thc nghim mi rt ra kt lun, sau mi nng thnh l thuyt cathc nghim. (Nn nhrng, kt lunv kt quc khc nhau. C kt qunghin cu th mi c th c kt lun c!). Rt nhiu ngnh c dngnghin cu ny. V d, nghin cu tnh thch nghi ca rau Lt em trngThnh phHCh Minh. Nghin cu phng php x l nc thi hucbng cc loi bo, bng cnh ng lc. PPNCKH loi ny i hi phi c

qu trnh thi cng - thc hin v thi gian di, ln lp li c tincy v thng phi qua xl thng k, xc sut.

-Ngay trong mt ngnh khoa hc cng c thchia ra 2 loi: NCLT v

NCTN v ranh gii gia 2 loi ny nhiu lc khng r.

Nghin cu l thuyt v nghin cu ng dng (NCD)

Cp phm tr ny c ththy ngay trong mt ngnh khoa hc. V d,trong vt l, c vt l l thuyt v vt l ng dng. Trong mi trng cnghin cu l lun khoa hc mi trng v c nghin cu ng dng mi


72/239


32

trng vo sn xut v qun l c th hn trong ngnh sinh thi mitrng cng c sinh thi mi trng cbn v sinh thi mi trng ngdng.

Tuy nhin, ranh gii gia chng khng r, v chng thng i km

nhau, bsung cho nhau. Nghin cu cbn (NCCB) (k hiu l R - Research) v nghin cu

p dng (NCAD) (k hiu l RD - Research Development)

Cp phm tr ny thng c hnh thnh trong hu ht cc loi hnhnghin cu.

NCCB nng phn tm ra cc cskhoa hc. Trli cu hi ti sao?sau l: Gii quyt vn nhthno?. V d, nghin cu v sao c shnh thnh, xut hin nhim kh CH4 trong qu trnh phn gii ym khcht thi hu c , vc ng biu din dynamic ca n. Loi ny

thng thc hin cc vin NC, cc trng i hc.

NCAD xem nhhoc khng c phn l thuyt m nng phn ng dngvo thc tnh my, ng rung hay hgia nh. V d, nghin cu phngphp p dng ly CH4lm gas un bp. Loi ny thng c trin khai cctnh hay trong cssn xut.

1.3.2.2. Phn loi theo chuyn ngnh khoa hc

Bn cnh nhng PPNCKH chung, nhng PPNCKH lin ngnh, th mingnh khoa hc u c phng php lun v phng php nghin cu ring.

V d: ngnh Ton hc c PPNCKH cu ring ca ngnh ton hc.Ngnh Ng vn c nhng PPNCKH ring cho ngnh Ng vn. V ttnhin, ngnh mi trng cng c PPNCKH ring dnh cho ngnh mitrng.

1.3.2.3. Phn loi theo cp NCKH

Trong KHTN ngi ta li chia NCKH thnh cc cp v loi hnhsau:


73/239


33

1- NC in vitro , phng th nghim------>

2- NC th nghim trong chu hay Pilot (NC quy m nh)---->

3- NC th nghim trong nh li (cho nng nghip, sinh hc, mitrng)------->

4- NC Th nghim thc a, ngoi ng------>

5- NC thc nghim----->

6- a thnh tin bkhoa hc vo sn xut, vo thc tcuc sng

1.4. TIEU KET

PPNCKH l cch thu thp, xl thng tin c c cu trli cuhi: Ti sao? v gii quyt phi lm nh th no? S khc bit gianghin cu v nhng cch khc chnh l trong qu trnh phn loi thng tinv a chng vo dliu nghin cu. Trong lnh vc nghin cu trit hc,ngi ta sdng nhng phng php c cng nhn v qua kimchng thc t, hp l.

Nghin cu c nhiu ng dng. Bn cn c cc knng nghin cu c thtrthnh mt nh cung cp dch v, nh qun l, iu hnh hay nhquy hoch hiu qu. L mt chuyn vin, bn cn phi c trch nhim tngcng kin thc chuyn mn. Do knng nghin cu l rt cn thit.

Cc kiu nghin cu c ththam kho tba hnh thc: ng dng, mctiu v tm kim thng tin. Trong nghin cu c nhiu loi phthuc cch

chia ca tng tc gi: NCLT, NCD, NCCB, NCAD v nhiu loi hnhtheo nhiu phng php a dng v thch hp. Hu ht cc nghin cu trongkhoa hc x hi l khoa hc tnhin u c mc ch cui cng ngdng. Kt quc c cng c sdng tm hiu mt hin tng haymt vn hay lm thay i mt tnh hung hay mt chng trnh.Nghin cu l thuyt thin vtm hiu tnhin, thu thp nhng kin thcvcc hin tng tnhin c thp dng c trong tng lai v phttrin mt khung phng php lun vi nhng k thut mi, nhng quytrnh mi.


74/239


34

Cu hi:1. Khoa hc l g?2. Phn loi khoa hc nhthno?3. Vai tr ca khoa hc l gi?4. ngha ca khoa hc?

5.

Thno l nghin cu khoa hc?6.

Mun nghin cu khoa hc thnh cng cn phi tun thnhngnguyn tc no?

7. Phn loi nghin cu khoa hc nhthno?8. Vai tr ca nghin cu khoa hc?9. ngha ca nghin cu khoa hc?10.Skhc nhau gia cc ngnh khoa hc l gi?

Ti liu tham kho:1. VCAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa

Hc,Nh xut bn KH & KT. H Ni.2. NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu

khoa hc, NXB Gio Dc.3. NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa

hc, NXB Gio Dc.4. TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm

nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u),

Documents

Phuong Phap Nghien Cuu Khoa Hoc Tap 1 p1 Le Huy Ba