Phòng Chỉ đạo tuyến

Các nội dung trong chương trình y tế trường học

Mắt

Răng

Cột sống

Vệ sinh môi trường, ánh sáng

Nước sạch, vệ sinh an toàn thực phẩm

Chương trình trình liên ngành: Y tế và Giáo dục

Phối hợp nhiều đơn vị:

YT dự phòng giúp tổ chức khám sức khỏe

Các chuyên ngành giúp tập huấn và hỗ trợ chuyên

môn

Kinh phí: Sở Giáo dục – Đào tạo

1. Các vấn đề chính:

• Tật khúc xạ: phổ biến

• Chấn thương mắt: nguy cơ mù vĩnh viễn

• Viêm kết mạc cấp: nguy cơ lây lan

NỘI DUNG MẮT TRONG Y TẾ TRƯỜNG HỌC

2. Các hoạt động chính của nội dung mắt:

Khám mắt và đo thị lực:

◦ Trong đợt khám sức khỏe hàng năm

Do cán bộ y tế của Trung tâm y tế

Số học sinh nhiều nên dễ đo sai và bỏ sót

◦ Tự đo bằng bảng thị lực rút gọn

Tập huấn cách xử trí và phòng ngừa một số bệnh mắt

đơn giản: Do BV Mắt tập huấn

Thông tin giáo dục sức khỏe: Do cán bộ y tế nhà

trường thực hiện.

1. Các bộ phận của mắt:

Mi mắt có tác dụng bảo vệ con mắt

Kết mạc(lòng trắng) được xem như vỏ bọc

Giác mạc(lòng đen):

Phía trước có một màng trong suốt gọi là giác

mạc

Phía sau giác mạc có một màng nâu gọi là

mống mắt

Ở giữa mống mắt có một vòng tròn đen gọi là

đồng tử(con ngươi)

2. Thế nào là mắt bình thường?

Nhìn: rõ

Mi mắt: có thể mở to và nhắm kín được

Lông mi: cong lên, không chạm vào lòng đen

Lòng trắng: phải trắng và ướt đều

Lòng đen: phải đen và ướt bóng

Con ngươi: phải tròn, đen, không dãn to, khi

chiếu ánh sáng chói vào mắt thì phải co nhỏ

lại

3. Sàng lọc thị lực và phát hiện các bệnh lý thường gặp gây

giảm thị lực ở tuổi mầm non:

Đặt vấn đề:

Việt Nam có khoảng 25.000 đến 37.000 trẻ em cần được

điều trị các bệnh mắt gây mù. Trong khi đó hàng năm nghành

Mắt mới có năng lực giải quyết vài ngàn

Rất nhiều bệnh /tật gây mù ở trẻ em có thể phòng và

chữa được nếu phát hiện sớm (chương trình VitA, ROP)

Bệnh viện Mắt thành phố Hồ Chí Minh là cơ sở lớn về

mắt duy nhất ở phía nam có khoa mắt nhi

Còn các tuyến YTCS khác xem như bỏ ngõ.

Tại các nước có mạng lưới chăm sóc sức khỏe ban đầu

tốt, trẻ em thường được khám mắt phát hiện bệnh/tật

khúc xạ từ lứa tuổi mầm non

Mục tiêu:

Phát hiện TL giảm và các bệnh/tật về mắt làm giảm

TL để đưa trẻ sớm đến các bác sĩ nhãn nhi kịp thời điều trị

cho trẻ đúng lúc giảm bớt những trường hợp mù có thể

chữa được đáng tiếc xảy ra vì lý do trẻ đến trễ

Giúp đem lại đôi mắt khỏe cho trẻ trước khi vào

trường

4. Cách sàng lọc thị lực và hướng dẫn tổ chức

sàng lọc cho các trường mầm non

Chọn phòng đo thị lực đủ ánh sáng và yên tĩnh.

Bảng thị lực gắn trên tường ngang tầm mắt trẻ.

Trẻ đứng cách bảng thị lực 3m

Gót chân trẻ đặt trên đường kẻ trên sàn nhà cách

bảng thị lực 3m

Dùng bảng thị lực hình ( test KAY), trẻ ngồi cách bảng thị

lực 3m, một cô chỉ hình trên bảng thị lực , một cô che mắt

trái, trẻ đọc mắt phải, chỉ cần trẻ chỉ đúng hình trên thẻ

như hình trên bảng thị lực là trẻ thấy rõ ở mắt phải. Tương

tự cho mắt trái

Đối với trẻ 3 - 4 tuổi chỉ đúng 4 hình trên bảng thị lực ở

hàng 0.3 là mắt nhìn rõ

Đối với trẻ 5 tuổi đọc đúng 4 hình trên bảng thị lực ở hàng

0.2 là mắt nhìn rõ

Chú ý

Nếu không đọc được đủ 4 hình trên bảng thị

lực là mắt đó không nhìn rõ tư vấn cho phụ

huynh của trẻ đi đo khúc xạ cho trẻ.

Chỉ cần một mắt không rõ là đủ gởi trẻ đi đo

khúc xạ

Nếu trẻ đã đeo kính, thì cho trẻ đeo kính, và

tiến hành đo thị lực.

5. Cách phát hiện bệnh lý gây giảm thị lực

Hỏi cha mẹ trẻ:

Con bạn có nhìn tốt?

Con bạn cầm đồ chơi có hay đưa lại gần mặt để nhìn

cho rõ không?

Mắt con bạn có bao giờ xuất hiện triệu chứng gì khác

lạ không? Xuất hiện khi nào? Tiến triển ra sao?

Mắt trẻ nhìn có lệch?, lé?

Mi mắt trẻ có sụp xuống?, khi nào?, ngày có nhiều

hơn ?

Mắt con bạn có bao giờ bị chấn thương

Quan sát trẻ:

Nhìn bên ngoài và cấu trúc mắt trẻ có bình thường?

Mắt có đỏ? mi mắt có sưng? mắt có lé? mắt có lồi?

có sụp mi? có rung giật nhãn cầu? đồng tử có trắng?

đồng tử có tròn?

Trẻ hoạt động có bình thường không( các dấu chứng

hành vi):đầu có hay nghiêng hay mặt nghiêng,hay

dụi mắt, hay cầm đồ vật gần mắt, hay nháy mắt

không?

Trẻ có phàn nàn gì về mắt của chúng không? Nhức

đầu,nhìn mờ, nhìn thấy hai hình, hay ngứa mắt, hay

chói mắt.

* Trẻ có bất kỳ một trong các

dấu chứng trên phải đưa trẻ

đến bác sĩ chuyên khoa nhãn

nhi.

1. Tật khúc xạ là gì?

Tật khúc xạ là một vấn đề quan trọng

◦ Nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực

◦ VN nằm trong vùng có tỷ lệ cao

◦ Tỷ lệ TKX ở trẻ em hiện ở mức cao

Cấp I: 15-20%, cấp II: 40 – 60%

Cách tiếp cận giải quyết vấn đề

◦ Phát hiện thông qua đo thị lực hàng năm

◦ Can thiệp khúc xạ (đeo kính)

◦ Phòng ngừa

2. Nguyên nhân tật khúc xạ

Do yếu tố cơ địa

◦ Người VN dễ bị tật khúc xạ

Do mắt làm việc nhìn gần nhiều

◦ Học tập

◦ Giải trí

Xuất hiện và tăng nhanh quanh tuổi dậy thì

◦ Càng ngày càng xảy ra sớm

◦ Vấn đề toàn cầu chứ không riêng VN

3. Phòng ngừa tật khúc xạ

Tạo điều kiện cho mắt nghỉ ngơi

◦ Phòng học chiếu sáng đủ

◦ Bố trí giờ ra chơi cho học sinh

◦ Thực hiện nghỉ chuyển tiết

◦ Hình thức giải trí lành mạnh

Giáo dục sức khỏe

◦ Tại trường, do CBYT trường thực hiện

◦ Trên truyền thông đại chúng

◦ Nội dung tập trung vào

• Phòng ngừa

• Khám mắt ngay khi thấy nhìn kém

• Phòng học được chiếu sáng tốt.

• Học sinh ngồi ngay ngắn.

• Bàn ghế có kích thước phù hợp

4. Làm sao phát hiện tật khúc xạ

Thông qua phát hiện học sinh có thị lực kém

Thực hiện tại trường

Cùng lúc với khám sức khỏe HS

Các cơ hội khác

◦ CBYT nhà trường đo thị lực cho học sinh

◦ HS tự phát hiện

5. Phát hiện tật khúc xạ

Khám sức khỏe học sinh hàng năm

◦ Có nội dung đo thị lực trong khám sức khỏe

◦ Áp lực về số lượng nên dễ sai và sót

Học sinh tự phát hiện

◦ Dùng bảng thị lực đơn giản

◦ HS cần được động viên nhắc nhở

CBYT nhà trường đo cho học sinh

◦ Có còn nhớ cách đo đã được tập huấn?

◦ Có thời gian để đo cho học sinh?

HƯỚNG DẪN ĐO THỊ LỰC BẰNG BẢNG RÚT GỌN

Đặc điểm của bảng thị lực này

◦ Được thiết kế để phát hiện người có thị lực dưới

7/10

◦ Dùng cho khoảng cách 4 thước (mét)

◦ Dựa trên tiêu chuẩn Anh quốc và Tiêu chuẩn quốc tế

Treo hoặc dán bảng thị lực lên tường

◦ Hai hàng chữ cái ngang tầm mắt học sinh

Dùng sơn hoặc băng keo làm một vạch trên sàn nhà

cách tường 4 thước (mét)

Học sinh đứng sau vạch sơn

◦ Mũi bàn chân vừa chạm vạch

◦ Mắt nhìn thẳng vào bảng thị lực

Yêu cầu học sinh đọc một trong hai hàng chữ

◦ Đọc từ trái qua phải hoặc từ phải qua trái

◦ Nếu trong 5 chữ cái mà đọc sai 2 chữ trở

lên thì đánh giá là thị lực <7/10

KHI HỌC SINH CÓ THỊ LỰC KÉM

(DƯỚI 7/10)

Chỉ cần 1 mắt có thị lực <7/10 là đủ để coi như mắt

kém

Mắt kém thì phải đi khám mắt và đo kính

◦ Nhà trường thông báo cho cha mẹ HS

◦ Đo ở đâu?

• Bệnh viện Mắt

• Bệnh viện đa khoa có đo kính

• Cửa hàng kính thuốc

◦ Nhà trường có theo dõi kết quả khám mắt không?

Nên đến bệnh viện hoặc các cửa hàng có uy tín

6. Điều trị tật khúc xạ

Kính gọng

◦ Rẻ, dễ thay

◦ Dễ hư và mất

◦ Phù hợp cho học sinh

Kính tiếp xúc

◦ Chi phí cao

◦ Nguy cơ nhiễm trùng

◦ Vẫn cần kính gọn để đeo buổi tối

Phẫu thuật

◦ Độ đã ngừng tăng

7. Đeo kính ở tuổi học sinh:

Phù hợp nhất vì độ còn tăng, cứ tăng độ là thay

kính

Đeo thường xuyên hay không?

Đeo kính có làm tăng độ nhanh hơn không đeo?

Đeo kính có gây tác hại gì không?

Bao lâu đi đo lại?

1. Phòng tránh chấn thương mắt

Hoàn cảnh chấn thương

◦ Tai nạn

◦ Đánh nhau

Phòng ngừa

◦ Giáo dục

◦ Các biện pháp an toàn cho HS

Xử trí

◦ Sơ cứu - cấp cứu

2. Chấn thương mắt do hóa chất

Do hóa chất là chất lỏng

◦ Chất lỏng có tính acid

• Acid các loại trong phòng thí nghiệm, nước

bình ắc quy

• Giấm

◦ Chất lỏng có tính kiềm

• Sút, các dung dịch kiềm trong phòng thí nghiệm

• Xả bông và các chất tẩy rửa

◦ Hóa chất khác

• Dầu nóng, xăng dầu

3. Chấn thương mắt do chất lỏng

Xử trí

Rửa NGAY bằng nước sạch

• Dịch truyền các loại

• Nước uống

• Nước máy

Rửa NHIỀU nước

• Rửa cho nước chảy thành dòng liên tục

• Rửa càng lâu càng tốtt

Đưa đến BV Mắt sau khi rửa

Ghi chú hồ sơ đầy đủ

4. Chấn thương mắt do lực

Dạng đâm xuyên hoặc đụng dập

Xử trí

◦ Băng che mắt, không băng ép

◦ Không rửa, không tìm cách rút vật ghim trong mắt

ra

◦ Đưa đi bệnh viện gần nhất

◦ Ghi hồ sơ đầy đủ

Nguyên nhân

• Do adenovirus

• Do nguyên nhân khác

Đường lây

• Tay – mắt

• Hô hấp

Điều trị

• Kháng sinh nhỏ mắt

Biện pháp tránh lây lan

• Rửa tay

• Mang khẩu trang

• Kính mát

• Nghỉ học?

Là nguyên nhân chủ yếu gây mù lòa ở trẻ em, cho

thấy tỉ lệ đục thủy tinh thể trẻ em thay đổi từ 10% - 38%

trong các nguyên nhân gây mù trẻ em. Tỉ lệ đục thủy

tinh thể bẩm sinh từ 1,2 – 6.0 ca/10.000 trẻ sinh ra.

Ngoài ra còn do chấn thương và bệnh lý.

1. Phân loại:

• Đục thể thủy tinh bẩm sinh

• Đục thể thủy tinh trẻ em

• Đục thể thủy tinh thứ phát do chấn thương, viêm

màng bồ đào

2. Khám:

• Thường thấy trẻ có con ngươi trắng, hay nheo

mắt,chói mắt, lé, hay than mờ mắt, hoặc có tiền sử

chấn thương.

• Thị lực giảm

3. Điều trị:

• Chủ yếu là phẫu thuật và sau đó chỉnh quang để

phục hồi thị lực

• Thời điểm phẫu thuật:

Đục một mắt và đục toàn bộ cần mổ sớm vì để lâu

gây nhược thị

Đục 2 mắt bẩm sinh mổ sớm trước 3 tháng

4. Theo dõi

• Đục ít và 2 mắt thì theo dõi theo lịch hẹn

• Sau khi mổ cần tái khám theo lịch hẹn

1. Định nghĩa:

Là tình trạng mi mắt trên che phủ tròng đen, trẻ có tư

thế nhướng mày, ngửa đầu khi nhìn lên.

Chia thành 3 mức độ :

Nhẹ: mi mắt che phủ một phần giác mạc(tròng đen)

Vừa: mi mắt che phủ một phần đồng tử(con ngươi)

Nặng: mi mắt che phủ toàn bộ con ngươi

2. Nguyên nhân: Có rất nhiều nguyên nhân

• Bẩm sinh

• Chấn thương

• U hốc mắt

• Liệt thần kinh …

3. Biến chứng:

• Nhược thị.

• Lé

• Tư thế đầu

• Loạn thị

• Giảm thị trường

• Mất tự tin khi giao tiếp

4. Chỉ định phẫu thuật:

Mục đích ngăn ngừa nhược thị, độ tuổi phẫu thuật tốt

nhất là 4 -5 tuổi và mi mắt che phủ toàn bộ con ngươi ảnh

hưởng đến tầm nhìn trẻ.

5. Theo dõi:

Nên theo dõi các trường hợp sụp mi nhẹ và vừa

Tái khám 4 -6 tháng một lần nhằm phát hiện các dấu

hiệu nhược thị, sụp mi nặng hơn, thay đổi tư thế đầu…

nhằm can thiệp phẫu thuật đúng lúc để ngăn ngừa các biến

chứng

6. Giáo dục bệnh nhân:

Không phải tất cả bệnh nhân sụp mi đều phẫu thuật

Cần theo dõi sát bệnh nhân để ngăn ngừa biến

chứng

Nhược thị từ 7 -10 tuổi không có khả năng hồi

phục.

Nhược thị điều trị cần phải kiên trì

Nên đi khám Bs nhãn nhi đễ được tư vấn chính xác

7. Tại sao Cần phải đưa trẻ sụp mi đi khám và điều

trị đúng lúc?

Ngoài ảnh hưởng chức năng thẩm mỹ khiến trẻ thiếu

tự tin trong sinh hoặc, hòa nhập cộng đồng kém, sụp mi

bẩm sinh còn ảnh hưởng lớn đến thị lực và sự phát triển

thị giác của trẻ. Mi mắt che phủ con ngươi làm trẻ sẽ khó

hay không nhìn thấy. Lâu ngày mắt không sử dụng sẽ

yếu dần thị lực, dẫn đến tình trạng gọi là nhược thị.

1. Định nghĩa:

• Là ung thư mắt ở trẻ em chiếm tỉ lệ 1-2% trên tổng

số các dạng ung thư

• Bệnh có thể xảy ra một hoặc hai mắt

• Thường xảy ra ở trẻ < 5 tuổi

• Xảy ra âm thầm,khó phát hiện sớm

• 6% do di truyền, 94 % do đột biến gen

2. Triệu chứng:

• Đồng tử trắng

• Lé thường xuyên một bên

• Cườm nước

• Giảm thị lực mắt lé

• Dãn đồng tử một bên

• Đỏ mắt, đau nhức, viêm tổ chức hốc mắt

• Mống mắt dị sắc

• Đôi khi phát hiện tình cờ

3. Điều trị:

• Hiên nay, ung thư nguyên bào võng mạc có thể

chữa được nếu phát hiện sớm tỉ lệ sống 90%.

• Nếu đến sớm có thể giữ được thị lực và thẫm mỹ

cho trẻ bằng Laser

• Nếu đến trễ, tùy trường hợp có thể cắt bỏ nhãn cầu,

đặt mắt giả có hoặc không kết hợp hóa trị

• Nếu không chữa trị, đến quá muộn, trẻ hầu như

chắc chắn tử vong do di căn vào các tổ chức xung

quanh và di căn lên não

4. Giáo dục gia đình:

Cần đưa trẻ đi khám sớm khi trẻ có tiền sử gia đình

Nên thường xuyên quan sát mắt trẻ từ sau sinh

Khi trẻ có các dấu hiệu bất thường như: đỏ mắt, lé,

…ánh mắt khác thường nên đưa trẻ đến cơ sở có

chuyên khoa mắt.

5. Giáo dục nhân viên y tế:

Không nên khám mắt trẻ dưới ánh sáng trắng hoặc

ánh sáng mặt trời

Khám mắt trẻ sau khi dãn đồng tử

Nên cho siêu âm mắt nếu nghi nghờ ở cơ sở y tế có

máy siêu âm

Chìa khóa chẩn đoán sớm là sự nhiệt tình của nhân

viên y tế

1. Định nghĩa:

Theo y học chưa có định nghĩa chính xác

Mắt lé là khi tròng đen của hai mắt không thẳng trục

Giả lé

2. Phân loại lé:

Lé ngang:

• Lé trong

• Lé ngoài

Lé đứng:

• Lé đứng trên

• Lé đứng dưới

Lé xoáy:

• Lé xoáy trong

• Lé xoáy ngoài

3. Đặt tính:

Mắt lé có thể xảy ra:

Thường xuyên

Từng lúc

Khi nhìn chăm chú, xem tivi, nhìn xa….

Mắt lé có thể xảy ra:

Một mắt

Lúc mắt phải lúc mắt trái

4. Nguyên nhân:

Mẹ hút thuốc lá khi mang thai

Mẹ dùng các thuốc khi mang thai

Các rối loạn hệ thần kinh

Nhiễm độc chì

Di truyền

Các loại TKX

Trẻ sinh non

5. Hậu quả:

Nghiêng đầu

Song thị

Không phân định được chính xác khoảng cách

giữa các vật

Nhược thị

6. Điều trị:

Đeo kính

Tập luyện cơ vận nhãn

Điều trị nhược thị

Phẫu thuật