POLITYKA GOSPODARCZAPOLITYKA GOSPODARCZA

Blok IVBlok IV

JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA POLITYKA GOSPODARCZA?POLITYKA GOSPODARCZA?

cz. 3cz. 3

1.1.

Gospodarka i polityka gospodarcza po II wojnie światowej

Polaryzacja świata: rozpad imperiów kolonialnych podział gospodarki światowej na 3 formy społeczno-

gospodarcze:

- grupę rozwiniętych krajów kapitalistycznych

- ZSRR i grupę państw uzależnionych (tzw. kraje demokracji ludowej)

- kraje rozwijające się, w tym dawne kolonie (tzw. Trzeci Świat)

Jak kurczyło się Imperium Brytyjskie po II wojnie św. Jak kurczyło się Imperium Brytyjskie po II wojnie św. (daty uzyskania przez kolonie niepodległości)(daty uzyskania przez kolonie niepodległości)

19461946 19471947 19481948 19511951 19561956 19571957 19581958 19591959

JordaniaJordania IndieIndie BirmaBirma LibiaLibia SudanSudan GhanaGhana SingapurSingapur

PakistanPakistan Sri LankaSri Lanka Federacja Federacja MalajskaMalajska

Nowa Nowa ZelandiaZelandia

19601960 19611961 19621962 19631963 19641964 19651965 19661966 19671967

CyprCypr Sierra LeoneSierra Leone JamajkaJamajka KeniaKenia MaltaMalta GambiaGambia LesotoLesoto JemenJemen

NigeriaNigeria KuwejtKuwejt Trynidad i Trynidad i TobagoTobago

UgandaUganda ZambiaZambia MalediwyMalediwy BotswanaBotswana

SomalilandSomaliland TanzaniaTanzania MalawiMalawi BarbadosBarbados

GujanaGujana

19681968 19701970 19711971 19731973 19741974 19761976 19781978 19791979

SuaziSuazi FidżiFidżi ZEAZEA BahamaBahama GrenadaGrenada SeszeleSeszele DominikanaDominikana Santa LuciaSanta Lucia

MauritiusMauritius TongaTonga KatarKatar Wyspy Wyspy SalomonaSalomona

Saint Saint Vincent i Vincent i GrenadynyGrenadyny

BahrajnBahrajn TuvaluTuvalu KiribatiKiribati

2.2.

3.3.

Powojenny okres organizowania się całego świata…

1944 r. – konferencja w Bretton Woods – powstaje Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (trzon przyszłej Grupy Banku Światowego)

1945 r. – Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)

4.4.

… i poszczególnych grup krajów z osobna

Kraje kapitalistyczne:

1949 r. – Pakt Północnoatlantycki

1951 r. – Europejska Wspólnota Węgla i Stali

1957 r. – Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (ustanowione przez tzw. Traktaty Rzymskie)

5.5.

Kraje demokracji ludowej:

1949 r. – Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)

1955 r. – Układ Warszawski

W przeciwieństwie do realnej integracji w ramach EWG, głównym zadaniem RWPG okazało się organizowanie wymiany posiadanych nadwyżek produkcyjnych w celu zaspokojenia braków towarowych w poszczególnych krajach członkowskich.

6.6.

A. Powojenne koncepcje polityki ekonomicznej w krajach o gospodarce rynkowej

Gospodarki początkowo stymulowane inwestycjami związanymi z powojenną odbudową.

Do końca lat 60. polityka gospodarcza prowadzona w warunkach względnie ustabilizowanej sytuacji pieniężnej (zasady ustalone w Bretton Woods – dolar USA wymienialny na złoto, pełniący funkcje pieniądza międzynarodowego).

Rosnąca rola korporacji transnarodowych.

Coraz wyraźniej rysujący się podział na kraje bogate i biedne.

7.7.

Plan Marshalla (European Recovery Program)

Uchwalony przez Kongres Stanów Zjednoczonych 3 kwietnia 1948 r. oferował 4-letnią pomoc w odbudowie gospodarek zarówno krajom Europy Zachodniej jak i ZSRR (wraz z krajami satelickimi).

od 1949 r. plan objął również Niemcy Zachodnie plan odrzucony przez ZSRR, a w konsekwencji

również przez Polskę i Czechosłowację wartość ok. 13 mld $ (107 mld $ wg cen z 2008 r.) – z

tego: W. Brytania ok. 3,3 mld, Francja 2,3 mld, Niemcy Zachodnie 1,5 mld, Włochy 1,2 mld, Holandia 1,1 mld

A tak dla porównania - ile „trojka” przyznała w 2010 r. borykającej się z kryzysem Grecji?

8.8.

Lata 50. i 60.

W krajach o gospodarce rynkowej okres dominacji keynesizmu, co oznaczało:

ingerencję rządu w sprawy gospodarcze (ustalanie wysokości stóp procentowych, kursów walutowych, wydatki budżetowe jako instrument pobudzania popytu i przeciwdziałania recesji)

aktywne pełnienie przez państwo funkcji opiekuńczych (opieka społeczna, powszechna ochrona zdrowia, zabezpieczenie emerytalno-rentowe)

9.9.

Okres (szczególnie lata 60.) aktywnej polityki makroekonomicznej i przemysłowej:

inwestycje publiczne służące modernizacji infrastruktury

polityka strukturalna ukierunkowana na wsparcie nowoczesnych gałęzi przemysłu (w Japonii – najpierw hutnictwa i przemysłu stoczniowego, potem przemysłu motoryzacyjnego i elektronicznego)

próby makroekonomicznego planowania gospodarczego w zinstytucjonalizowanych formach

decyzje o nacjonalizacji wybranych gałęzi przemysłu

1100..Lata 70. i dalsze

W Stanach Zjednoczonych rosną wydatki budżetowe. Rośnie inflacja i proces ten nabiera charakteru ciągłego – nic

już nie jest jak dawniej, kiedy nadprodukcja powodowała obniżenie cen poprzez redukcje popytu na kapitał i pracę.

1971 r. – USA zrywają z zasadą wymienialności dolara na złoto; wielka dewaluacja dolara

1973 r. – gwałtowny wzrost cen ropy naftowej po wojnie arabsko-izraelskiej; kryzys energetyczny prowadzi do recesji

CenyCeny ropy naftowej w latach 1970-2004 ropy naftowej w latach 1970-2004 (ceny zakupu dla rafinerii, w USD za baryłkę)(ceny zakupu dla rafinerii, w USD za baryłkę)

1111..

CenyCeny ropy naftowej w latach 1861-2006 ropy naftowej w latach 1861-2006 (w USD za baryłkę, ceny nominalne i w USD z 2008 r.)(w USD za baryłkę, ceny nominalne i w USD z 2008 r.)

Kryzys 1973 roku(wojna Jom Kippur)

Kryzys irański 1979-80

1967 rok(wojna sześciodniowa)

1960 rok (powstanie OPEC)

1122..

1133..

Próby administracyjnego zahamowania spirali cen i płac w USA (1971-1973) ponoszą fiasko.

Keynesowskie metody pobudzenia koniunktury zamiast ożywienia gospodarczego (aktywna polityka pieniężna i kredytowa) przyspieszają inflację.

Nowe zjawisko: stagnacja + inflacja = STAGFLACJA

Nowe hasło końca lat 70.: Walka z inflacją ważniejsza od walki z bezrobociem.

Następuje zwrot w kierunku liberalizmu gospodarczego i wolnego rynku

114.4.

Lata 70. XX wieku to zwycięstwo nurtu neoliberalnego żądającego ograniczenia zakresu polityki gospodarczej do kontroli podaży pieniądza i walki z inflacją poprzez:

restrykcyjną politykę monetarną – stąd nazwa kierunku: MONETARYZM (inaczej: ilościowa teoria pieniądza)

wysoki poziom stopy procentowej ograniczanie wydatków państwa i likwidowanie

deficytu budżetowego

115.5.

Równolegle w latach 70. XX wieku rozwijała się tzw. ekonomia propodażowa

O ile:

keynesiści za główną przyczynę depresji uważali ograniczenia popytu

zaś dla monetarystów źródłem zła w gospodarce był nadmiar pieniądza na rynku,

o tyle:

dla zwolenników teorii propodażowej podstawowym problemem były ograniczone zdolności wytwórcze gospodarki (ograniczenia po stronie podaży)

116.6.

A zatem, zgodnie z zasadami ekonomii propodażowej państwo powinno:

poprzez obniżanie podatków działać na rzecz wzrostu produkcji i inwestycji

pobudzać oszczędności, gdyż wzrost depozytów w bankach powoduje obniżkę ceny kapitału

ograniczać wydatki, wycofując się z funkcji opiekuńczych i oddziaływań regulacyjnych

prywatyzować, gdyż wówczas działają prawa rynkowe

117.7.

I w ten sposób dotarliśmy do roku 1980, zwycięstwa w wyborach R. Reagana i opartej na ekonomii propodażowej doktrynie zwanej „reaganomiką” – która, paradoksalnie, będąc pełna obrzydzenia wobec idei keynesizmu, momentami bezwiednie korzystała z jej zasad:

wydając olbrzymie kwoty na cele militarne, co pobudzało popyt, zarazem zwiększając deficyt budżetowy

Lata prezydentury Reagan’a to zarazem:

wysoka stopa procentowa → aprecjacja dolara USA → ujemne saldo bilansu handlowego

zahamowanie tempa inflacji, ale kosztem tendencji recesyjnych

przekształcenie się USA ze światowego wierzyciela w dłużnika (ocenia się, że w 1990 r. zadłużenie zagraniczne wyniosło 750 mld $).

118.8.W Wlk. Brytanii odmianą reaganomiki był thatcheryzm

(taczeryzm) rządu konserwatystów M. Thatcher (premier w latach 1979-1990), dla którego hasłem przewodnim było ograniczenie roli państwa w gospodarce poprzez:

stopniową prywatyzację (drogą upowszechnienia własności) firm znacjonalizowanych w latach 40.

zmniejszenie wydatków na cele socjalne

w połączeniu z:

ograniczeniem roli związków zawodowych podwyższeniem stóp procentowych w celu zmniejszenia

podaży pieniądza na rynku zmniejszeniem podatków dochodowych poprzez

spłaszczenie progresji podatkowej (ale przy zwiększeniu VAT).

Podobna polityka była w tym czasie prowadzona w Kanadzie.

119.9.B. Powojenne koncepcje polityki ekonomicznej w krajach

demokracji ludowej (krajach realnego socjalizmu)

Lata 40. i 50.

W sferze ideologii obóz krajów realnego socjalizmu dokonał (przymusowego) wyboru między wielkimi doktrynami społeczno-ekonomicznymi pochodzącymi z końca XIX wieku:

odrzucając: socjalizm reformistyczny (reformy społeczne

wprowadzane drogą parlamentarną) → ideologia partii socjaldemokratycznych, oraz

chrześcijańską doktrynę społeczną (źródło koncepcji tzw. społecznej gospodarki rynkowej) → ideologia partii chrześcijańsko-demokratycznych,

przyjmując zaś: socjalizm i komunizm marksistowski (likwidacja

prywatnej własności środków produkcji, dyktatura proletariatu) → ideologia partii komunistycznych

220.0.

Gospodarki krajów obozu socjalistycznego początkowo stymulowane inwestycjami związanymi z powojenną odbudową.

Polityka industrializacji końca lat 40. i I połowy lat 50. w oparciu o doktrynę stalinowską z lat międzywojennych:

strategia rozwoju ekstensywnego (liczy się ilość – rosnący majątek trwały i zatrudnienie w przemyśle)

scentralizowane metody zarządzania koncentrowanie środków na zadaniach

podstawowych drugoplanowa rola spożycia (i produkcji szeroko

rozumianych artykułów konsumpcyjnych)

221.1.

Stopniowe wyczerpywanie się zasobów ekstensywnych, rosnąca kapitałochłonność produkcji.

Po 1953 r. próba przekształcenia systemu w „socjalizm z ludzką twarzą”

Jedynie w Jugosławii zakończona przebudową gospodarki – zdecentralizowaniem planowania i zapoczątkowaniem działania mechanizmów rynkowych.

222.2.Lata 60. i 70.

Narastanie zjawisk kryzysowych w scentralizowanych gospodarkach krajów socjalistycznych:

niskie tempo wzrostu gospodarczego przestarzałe technologie (dotyczyło to także licencji

nabywanych zagranicą), wysoka materiałochłonność i energochłonność produkcji

braki dewizowe ograniczające możliwości importowe

pozorne reformy gospodarcze przy silnym oporze biurokracji

wolna poprawa materialnych warunków bytu ludności coraz bardziej odróżniające te kraje od tzw. Zachodu; frustracja społeczna

223.3.

Chińska odrębność:

początek lat 50. – chińska droga do komunizmu (radykalizacja polityki gospodarczej)

1958 r. – strategia tzw. wielkiego skoku (ekstensywne zwiększenie produkcji za wszelką cenę, na wsi tzw. komuny ludowe)

1966 r. – autarkiczny program tzw. rewolucji kulturalnej (kontynuowany do śmierci Mao Zedonga w 1976 r.)

224.4.

Lata 80. i początek lat 90.

W połowie lat 80. w ZSRR próba ratowania ustroju socjalistycznego:

przebudowa systemowa (odbudowa mechanizmów rynkowych)

tzw. głasnost’ (demokratyzacja życia publicznego)

225.5.

Koniec pewnej epoki (politycznej i gospodarczej):

1989 r. – „okrągły stół” w Polsce

1990 r. – zjednoczenie Niemiec

1991 r. – rozwiązanie RWPG

1991 r. – rozwiązanie Układu Warszawskiego

1991 r. – rozwiązanie ZSRR