POLITYKA GOSPODARCZAPOLITYKA GOSPODARCZA

Blok IVBlok IV

JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA POLITYKA GOSPODARCZA?POLITYKA GOSPODARCZA?

cz. 1cz. 1

11..

Poprzednim razem staraliśmy się „rozłożyć” gospodarkę narodową na części składowe i poznać jej:

zasoby (naturalne, majątkowe i czynnika pracy) strukturę (układ strukturalny: rodzajowy, przestrzenny,

własnościowo-podmiotowy i instytucjonalny),

oraz określić metody oceny jej kondycji – w układzie statycznym (PKB, PNB, społeczna wydajność pracy, kapitałochłonność, pracochłonność luka PNB) i dynamicznym (tempo wzrostu, stopa wzrostu).

Ponieważ czas już przejść do właściwego tematu – w jego praktycznym ujęciu – zapoznajmy się dzisiaj z dawnymi koncepcjami prowadzenia polityki gospodarczej.

22..Aby móc mówić o gospodarce w jej współczesnym rozumieniu,

musi istnieć zintegrowany organizm gospodarczy.

Z kolei do prowadzenia polityki gospodarczej konieczna jest: władza publiczna aparat urzędniczy (biurokracja) rozwinięta gospodarka towarowo-pieniężna społeczeństwo o ukształtowanej strukturze.

XV wiek rozpoczął okres kształtowania się zintegrowanych organizmów gospodarczych i rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej.

XVI wiek to ostateczne starcie zacofanej gospodarczo potęgi kolonialnej – Hiszpanii – z ekspansywną, innowacyjną Anglią, zakończone klęską tej pierwszej (spektakularny koniec „niezwyciężonej armady”).

33..XVII wiek – rozkwit protekcjonizmu

Okres dominacji bogacącej się warstwy kupieckiej oczekującej od silnie scentralizowanej władzy państwa (monarchii absolutnej) ochrony i wsparcia dla swoich przedsięwzięć gospodarczych.

Panuje system protekcjonizmu państwowego określany jako MERKANTYLIZM, twierdzący iż….

(i tu przypominamy sobie wiedzę z przedmiotu znanego pod skrótową nazwą MSG)

4.4.

….

synonimem bogactwa są kruszce szlachetne źródłem bogactwa jest dodatni bilans handlowy

oparty na eksporcie towarów przetworzonych i imporcie brakujących surowców

najbogatszy kraj wygrywa konkurencję z innymi tylko dobrobyt pozwala kumulować siłę nie wszystkie aktywności ekonomiczne są

równie ważne.

55..

XVII wiek – protekcjonizm francuski

Dziesięciolecia scentralizowanego zarządzania państwem przez pierwszych ministrów Francji*:

Armand-Jean de Richelieu (1624-1642)** Julies’a Mazarin (1642-1661)

po czym władzy absolutnej króla Ludwika XIV, Króla-Słońce (1661-1715, 54 lata!) i jego ministra finansów (Generalnego

Kontrolera Finansów 1661-1683) Jean-Baptist Colbert’a.

* Pierwszy minister Francji to stanowisko.** Nie uczymy się dat na pamięć, wystarczy wiedzieć, w którym wieku miało to miejsce.

66..XVII wiek – protekcjonizm francuski

System gospodarczy zwany KOLBERTYZMEM:

scentralizowanie systemu finansowego, ekonomicznego i administracyjnego

wysokie cła importowe (osłona krajowego przemysłu)

ulgi podatkowe i premie dla eksporterów monopol państwa na produkcję wielu towarów zakładanie manufaktur królewskich agresywna polityka kolonialna wsparta budową

potężnej floty wojennej (258 nowych okrętów w czasach Colbert’a)

77..

XVII wiek – protekcjonizm angielski

Okres walki o dominację handlową i kolonialną Anglii.

Akt nawigacyjny z 1651 roku uchwalony przez Kadłubowy Parlament Olivera Cromwella:

dowóz towarów z krajów europejskich do Anglii tylko na statkach pod banderą angielską lub kraju pochodzenia towaru

dowóz towarów z krajów pozaeuropejskich tylko na statkach pod banderą angielską

przynależność państwowa dla statków zbudowanych w angielskich stoczniach, będących własnością Anglików, z angielskimi dowódcami i załogami

88..

Akt nawigacyjny z 1660 roku (uchwalony przez parlament monarchii Karola II):

cały zamorski handel Anglii i jej kolonii tylko statkami angielskimi

najważniejsze towary z kolonii angielskich transportowane jedynie do lub przez porty angielskie

99..XVII wiek – złoty wiek kompanii handlowych

Choć kompanie handlowe powstawały już w XVI w. (angielskie kompanie: Moskiewska - 1555 r., Wschodnia - 1579 r., Lewantyńska - 1588 r.), prawdziwą potęgą staje się dopiero Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (1600 r.) wyposażona w przywileje:

monopolu handlowego z Indiami Wschodnimi (do 1813 r.) i Chinami (do 1833 r.)

utrzymywania własnej floty, armii i administracji na terenach kolonizowanych

zawierania układów politycznych posiadania własnej waluty.

110.0.

Odpowiedzią na imperialną politykę Anglii były, ze strony:

Holandii – Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (1602 r.) i Holenderska Kompania Zachodnioindyjska (1621 r.), ta ostatnia kolonizująca obie Ameryki (z prawem prowadzenia wojen zaczepnych)

Danii – Duńska Kompania Wschodnioindyjska (1616 r.) Francji – Francuska Kompania Wschodnioindyjska

(1664 r.) i szereg innych.

Hiszpańskie imperium kolonialne XVI-XX w.Hiszpańskie imperium kolonialne XVI-XX w.111.1.

Imperium Brytyjskie – maksymalny zasięg koloniiImperium Brytyjskie – maksymalny zasięg kolonii112.2.

113.3.

XVIII wiek – odwrót od protekcjonizmu

Francuscy i angielscy przedsiębiorcy i kupcy wysuwają postulaty swobody działania gospodarczego i wolności ekonomicznej.

Rodzi się pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność jednostki, określany jako LESEFERYZM:

laissez faire (franc. pozwólcie czynić, nie sprzeciwiajcie się)

laissez passer (franc. pozwólcie przechodzić) laissez aller (franc. pozwólcie biec)

Leseferyzm tworzy podstawy nowej polityki gospodarczej – LIBERALIZMU GOSPODARCZEGO

114.4.

XVIII-wieczny francuski liberalizm gospodarczy

Krach na paryskiej giełdzie latem 1720 r. (afera Johna Law i upadek Stałej Kompanii Indyjskiej mającej królewski monopol handlu na wszystkich morzach) powoduje, że francuscy ekonomiści „odkrywają” ziemię jako lokatę kapitału.

We Francji rodzi się ruch intelektualny, FIZJOKRATYZM, który:

jest przeciwny interwencjonizmowi państwowemu w polityce gospodarczej (koniec państwowych preferencji dla przemysłu i handlu)

żąda ograniczenia ingerencji państwa do sfery robót publicznych i organizacji oświaty

za jedyną podstawę tworzenia dochodu uważa ziemię

FizjokratyzmFizjokratyzm

FranFranççois Quesnay i jego ois Quesnay i jego tablica ekonomicznatablica ekonomiczna (1758 r.) (1758 r.)

Społeczeństwo to 4 klasy:• właściciele ziemscy• klasa produkcyjna (chłopi

oraz dzierżawcy ziemi)• klasa jałowa (kupcy,

rzemieślnicy, przemysłowcy, robotnicy)

• biedota (nie bierze udziału w obiegu dóbr)

Punkt wyjścia obiegu dóbr:• roczne nakłady

inwestycyjne w rolnictwie w wysokości 3 mld liwrów

• dzięki „współpracy” sił przyrody rolnictwo tworzy produkt o wartości 5 mld liwrów (z czego 2 mld to produkt czysty).

115.5.

116.6.

Przełom XVIII i XIX wieku – angielska klasyczna szkoła ekonomii

1776 r. – Adam Smith wydaje dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, w którym formułuje ideę:

„Tak jak planety krążą po swoich orbitach i są chronione przed zderzeniem przez niewidzialne siły grawitacji, tak ludzie mogą prowadzić bezpiecznie swe ekonomiczne interesy dzięki "niewidzialnej ręce rynku„…”

117.7.Zgodnie z angielską klasyczną szkołą ekonomii państwo

powinno ograniczyć swoje funkcje do:

ochrony porządku, w tym ochrony konkurencji i wolności działania prywatnych przedsiębiorców

spraw obronności kraju wymiaru sprawiedliwości

Angielska klasyczna szkoła ekonomii tak jak francuski leseferyzm popierała liberalizm

gospodarczy, ale źródło tworzenia wartości i dochodu upatrywała nie w ziemi, a

we wzroście potencjału przemysłowego i specjalizacji poszczególnych krajów w produkcji dóbr, co pozwala obniżyć koszty wytwarzania.

Gdzie szukać przyczyny odmiennego – w stosunku do francuskiego leseferyzmu - podejścia angielskiego liberalizmu do gospodarki?

118.8.

II poł. XVIII wieku – rewolucja przemysłowa w Anglii 1735 r. – koks zastępuje węgiel drzewny przy wytopie

surówki 1763 r. – maszyna parowa Jamesa Watt’a 1785 r. – krosno mechaniczne (40-krotny wzrost wydajności

maszyn włókienniczych)

119.9.1817 r. – David Ricardo publikuje pracę „Zasady ekonomii

politycznej i opodatkowania”, analizującą istotę renty ekonomicznej.

Podział produktu społecznego między grupy społeczne to:

praca (i zapłata za nią) dla robotników zysk dla kapitalistów renta dla posiadaczy ziemskich

D. Ricardo twierdził, iż wzrostowi gospodarczemu sprzyja swobodna wymiana handlowa między krajami.

220.0.

XIX wiek – liberalizm jednych, protekcjonizm innych

Liberalna Anglia…

Od początku XIX wieku siła angielskiej gospodarki powoduje, że ochrona własnego przemysłu staje się zbędna, a merkantylizm innych krajów – szkodliwy.

Zwycięża doktryna wolnego handlu. Począwszy od 1820 r. następuje:

znoszenie ceł importowych na surowce i ceł eksportowych

dopuszczenie do handlu z brytyjskimi koloniami statków innych bander – na zasadzie wzajemności.

Imperium Brytyjskie – 1897 rokImperium Brytyjskie – 1897 rok221.1.

222.2.niezdecydowana Francja…

O ile już rewolucja francuska przyznała wszystkim obywatelom prawo prowadzenia działalności gospodarczej – produkcyjnej i handlowej – protekcjonizm handlowy i jego instrumenty (cła) znikają tylko na krótko (1860-1871) i zostają przywrócone po wojnie francusko-pruskiej.

Zauważmy (choć nie uczmy się tych dat i faktów na pamięć), że XIX w. jest dla Francji (i jej gospodarki) nader burzliwy:

w 1792 r. rewolucja zastępuje monarchię I Republiką w 1804 r. Francja zostaje proklamowana cesarstwem po upadku Napoleona w 1815 r. znowu powraca monarchia w 1830 r. tzw. rewolucja lipcowa tworzy monarchię

konstytucyjną, zastąpioną w 1848 r. przez II Republikę w 1852 Napoleon III ogłasza powstanie II cesarstwa w 1870 r. zostaje obalony, zaś Francja staje się III Republiką.

W tych warunkach trudno prowadzić politykę liberalizmu W tych warunkach trudno prowadzić politykę liberalizmu gospodarczego (i w ogóle jakąkolwiek politykę gospodarczą)…gospodarczego (i w ogóle jakąkolwiek politykę gospodarczą)…

223.3.protekcjonistyczne Niemcy…

18 państw niemieckich tworzy Niemiecki Związek Celny (1834 r.) – strefę wolnego handlu.

Zarazem zwyciężają idee tzw. narodowej szkoły w ekonomii. Jej twórca, Friedrich List, zwolennik protekcjonizmu ogłasza, iż:

korzyści z wolnej wymiany osiągają tylko kraje gospodarczo silniejsze

należy chronić rodzimy przemysł przed monopolem krajów wyżej rozwiniętych, przynajmniej do czasu, aż osiągnie zdolność samodzielnego konkurowania

224.4.… i równie protekcjonistyczne Stany Zjednoczone

XIX-wieczne Stany Zjednoczone są zwolennikiem liberalizmu gospodarczego (wewnątrzkrajowego), prowadząc zarazem konsekwentnie politykę protekcjonizmu (zewnętrznego), by chronić swoją gospodarkę przed przemysłem angielskim.

Łączy się to z izolacjonizmem w polityce zagranicznej – doktryna Monroe (1823 r.) głosi, iż:

„Kontynent amerykański nie może podlegać dalszej kolonizacji ani ekspansji politycznej ze strony Europy, w zamian zaś Stany Zjednoczone nie będą ingerować w sprawy państw europejskich i ich kolonii”

25.25.

XIX-wieczna polityka gospodarcza wyraźnie zatem hołduje przekonaniu, że na liberalizm i wolny handel mogą sobie pozwolić (i są nimi zainteresowane) wyłącznie potęgi gospodarcze – pozostałe kraje w naturalny sposób są skazane na protekcjonizm.