Petnica Almanac 19

petnicagodi{njak Istraìva~ke stanice Petnica l Petnica Science Center Almanacbroj 19 l februar 2003 l besplatan primerak - free copy l YU ISSN 0354-6810

Ukoliko publikaciju niste dobili direktno, a to èlite iliste promenili adresu ili èlite da vam �Petnica� stièna drugu adresu, molimo vas da nas obavestite.Please, check your mailing address and inform us ifthere is need for any change

prvih dvadeset godina istraìva~ke stanicethe first twenty years of Petnica Science Center

petni~ka arheolo{ka zbirkaPetnica�s archaeological collection

sve {to niste znali o klisuri Ribniceeverything you don�t know about the Ribnica gorge

ekspanzija programa za obuku nastavnikateacher training programs in expansion

kriza nau~ne pismenostiscientific literacy in crisis

kakve su {anse za pro{irenje kapaciteta?better chances for completing the new dormitory?

prva konferencija petni~kih polaznikathe first Petnica students� conference

osnovan fond za razvoj nau~nog obrazovanjanew Petnica�s Fund for science education

koliko je Petnica realna konkurencija dobroj {koli?does new reformed school endagers Petnica?

Fotografije na koricama: Du{an Jovanovi}

Petnica 119 sa dodatkom �Web Odiseja 2003� {tampani su zahvaljuju}i podr{ci {vajcarske organizacije za razvoj SDC

Petni~kih prvih dvadeset godinaFirst TTwenty YYrs. oof tthe PPSC . . . . . . . . . .4

Novo u PetniciNews ffrom PPetnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Nau~ne aktivnostiPetnica iin SScience . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Me|unarodna saradnjaInternational CCooperation . . . . . . . . . . . . .14

Polaznici: kako ih biramoStudents iin PPetnica . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Petni~ka arheolo{ka zbirkaPetnica�s AArchaeological CCollection . . . . . .20

Petnica i okolina: Ribni~ka klisuraGreen NNeighborhood: RRibnica GGorge . . . . . .22

Programi obuke nastavnikaTeacher TTraining PPrograms . . . . . . . . . . . .26

Mali petni~ki dobo{arLittle PPetnica DDrummer . . . . . . . . . . . . . . .32

Tre}a Faza - najzad?New PPetnica�s FFacilities . . . . . . . . . . . . . . .36

Priznajemo, izdali smo!New BBooks ffrom PPetnica . . . . . . . . . . . . . .38

I Konferencija radova polaznikaPetnica SStudents� CConference . . . . . . . . . .40

Po~etak rada Petni~kog FondaPetnica AAlumni FFund . . . . . . . . . . . . . . . .43

Petnica vs. {kola?Petnica vvs. SSchool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Ova revija je zami{ljena kao godi{njak sa lepom idejom da izlazi i~e{}e, ali zbog tipi~nih problema (da li to neko misli na novac?), evo ve}drugi put izlazi dvogodi{nje (petni~ko bijenale...). Naravno, nastojali smoda sa~uvamo visok nivo sadràja i kvalitet {tampe, jer se jedino takomogu dobro pretstaviti neke sjajne aktivnosti i rezultati. Vredna pa`nje je~injenica da je upravo navr{eno punih dvadeset godina postojanja idosta uspe{nog rada Istraìva~ke stanice. Istina je da se nije pravila nikak-va sve~anost, niti je deljeno ordenje i povelje. Ima vremena za to. îtaoceupu}ujemo da obrate pa`nju na dugu listu nau~nih radova koje su rad-nici Stanice objavili u protekle dve godine (str. 13), na zanimljiv prilog oarheolo{koj zbirci koja spada me|u najve}e u zemlji (str. 20), na raspravuo nau~nom obrazovanju i op{toj kulturi (str. 32-35) i na zavr{ni tekst u komese analizira pozicija Stanice prema redovnom obrazovanju a u svetluo~ekivanih reformi {kolstva (str. 44).

The Petnica almanac is a tradi-tional annual overview of the richand colorful activities of the PetnicaScience Center. Petnica is a unique,alternative, and future-orientedschool founded by a group of unsat-isfied students and located in theheart of the boiling Balkans to seekout gifted young people and helpthem adopt critical thinking skills,understand and accept advancedconcepts in modern science andtechnology. Petnica Science Centeris a non-government, non-profitinstitution which continues to existthanks to the support and of a broadgroup of alumni, friends, organiza-tions, and corporations from Serbiaand abroad.

English text on blue columns

[ta su u Petnici radili profesori hemi-je, istorije, srpskog jezika, geografi,bibliotekari, nadzornici...

Da li }emo uskoro do~ekati dugoplanirano pro{irenje kapaciteta ikako }e izgledati novi objekti

Izve{taj o konferenciji i pregledradova u~esnika

Da li je Petnica alternativa {koli i da li}e uspe{na reforma obrazovanja uga-siti potrebu za postojanjem Petnice?

Kako izgleda izbor polaznika za pro-grame u Petnici? Detaljnije o uvo|e-nju participacije za deo programa.

Pola miliona klasifikovanih predmetaiz 7000 godina pro{losti Srbije

O nau~noj i op{toj pismenosti i pet-ni~kim poku{ajima da je unaprede

Zanimljiva i o~uvana klisura i njenbiser - [alitrena pe}ina

Ashort history of the first twentyyears of Petnica Science Center

Kratka istorija Istraìva~ke stanice uprve dve decenije

More details about selection of stu-dents for educational programs inthe PSC

New approach to the training of te-achers in history, geography, chem-istry, language, school inspectors...

Well preserved nature and a storyabout the [alitrena Cave

Half million artefacts from deeppast of Central Serbia

In expecting the new dormitory -projects and promisses

Some views on the problem of sci-entific literacy and related stories

Conference Report + list of sciencepapers prepared by paerticipants ofSummer Science Camps 2002

A role of Petnica�s educational pro-grams in regular school education

Petnica 19 (2002)4

Pro{lo je punih dvadeset godina od kako je, juna 1982.godine formirana i po~ela sa radom Istraìva~ka stanicau Petnici kod Valjeva. Od riskantnog skromnog omladin-

skog eksperimenta od koga se, u najboljem slu~aju, o~ekivaloda postane servis ograni~enom spektru lokalnih stru~nih po-slova, Stanica se razvila u unikatnu profesionalnu i u svet-skim razmerama poznatu instituciju sa ne malim uticajem naodre|ene segmente doma}e obrazovne prakse.

Podse}anja radi, Stanica je nastala kao posledica susre-ta vi{e ideja i inicijativa koje su se,nekako istovremeno, pojavile po~et-kom osamdesetih. To su bile godinenajintenzivnijeg razvoja organizacijeMladih istraìva~a koja je tada oku-pljala hiljade ~lanova u nekoliko de-setina gradova Srbije kada se poku-{avala stvoriti �intelektualna opcija�prili~no ispraznim programima omladinskog organizovanja.Savez socijalisti~ke omladine Srbije je tada bila mo}na poli-ti~ka organizacija dobrim delom zaokupljena biznisom orga-nizovanja primitizovanih i besmislenih masovnih radnih akcijakoje su sluìle za pranje para ali i mozgova u~esnika, pripre-maju}i ih za krvave masovne dru{tvene pokrete krajem osam-desetih i u prvoj polovini devedesetih. Ostale politi~ke snageu Srbiji postajale su tih godina postepeno svesne besperspe-ktivnosti dru{tvenog modela i svoje uloge u njemu. Retkidovoljno smeli pojedinci po~eli su da ukazuju da je stabilnabudu}nost uslovljena propulzivnom ekonomijom, a da takvaekonomija ne moè biti zasnovana na brojanju tona kuku-ruza ili livenog gvo`|a, ve} na izvozu pameti. Politi~ari kojisu kasnije do{li shvatili su to bukvalno i efikasno podstakliproterivanje desetina hiljada pametnih mladih stru~njaka.

Elem, Mladi istraìva~i su skupili hrabrost i podsetili na~injenicu da se {irom Srbije grade preskupi i na propast osu-|eni objekti namenjeni pranju savesti sistema koji se o obra-zovanju i perspektivi mladih uistinu nije previ{e brinuo. Pred-loìli su da se napravi jedan, makar veoma skroman, objekat

gde bi se okupljali mladi koji ho}e da misle, pre svega stu-denti. Ova ideja dobila je direktnu podr{ku od strane Beo-gradskog univerziteta i SANU, {to je ohrabrilo entuzijaste aliih suo~ilo sa problemom izbora lokacije. Naravno, u po~etkuse mislilo samo na Beograd i njegovu neposrednu okolinu.

Tek, sticajem nejasnih okolnosti, u igru uska~e Valjevokoje, kao tada brzorazvijaju}i grad, uporno poku{ava da re{idva stru~na i jedan kulturni problem. Stru~ni problemi subili kako okupiti nekoliko mladih i energi~nih stru~njaka i

formirati institucije koje }e se uhva-titi u ko{tac sa problemima za{titekulturnih spomenika i problemati-kom za{tite prirode i sve ugroènijeìvotne sredine. Kulturni problem jebio kako spasiti od definitivnog ga-{enja i propadanja osnovnu {kolu uPetnici, najstariju {kolu u tom delu

Srbije i omiljeno steci{te u~eni~kih i studentskih ekskurzija. Spoj ovih problema i inicijativa bio je upravo projekat

izgradnje posebnog tipa institucije koja bi u sebi objedinja-vala vi{e funkcija � stru~ne poslove za{tite i istraìvanja kul-turno-istorijskih spomenika, ali i za{tite prirode i ìvotne sre-dine. Zami{ljeno je da stru~ni poslovi budu izvor sredstavaza organizovanje raznovrsnih obrazovnih aktivnosti kako bise sa~uvala veza sa univerzitetima i nau~nim institutima ali isa organizacijom Mladih istraìva~a.

Obrazovne aktivnosti organizovane tih prvih par godinabile su fokusirane na probleme za{tite Petni~ke pe}ine i kva-liteta podzemnih i povr{inskih voda, te su se tu po~eli okup-ljati studenti arheologije, geologije, biologije, hemije, geo-grafije i drugih nau~nih oblasti a, po{tuju}i neke uspe{neaktivnosti organizacije Mladih istraìva~a, tokom leta je omo-gu}avano i srednjo{kolcima da se uklju~uju u ove programe.

Veoma brzo je uo~eno da se ipak radi o programima kojise moraju posmatrati zasebno, ali uz o~uvanje njihove me|u-sobne veze. Tako se ve} 1984. godine osmi{ljava sistem radasa srednjo{kolcima koji se sa kompletiranom vizijom rada i

prvih dvadesetgodina

Da li je Stanica bila proma{aj? Malo ko je,naime, o~ekivao da }e se skromna, isture-na baza (otuda �stanica�) za terenske prakseu~enika i studenata pretvoriti u nezavisnu idinami~nu ustanovu sa aktivnim uticajem na{kolstvo i nauku, u centar koji neprekidno

produkuje kreativne ideje i inicijative.

Vigor Maji}

Petnica 19 (2002)

[Petnica Center]

first twenty yearsThis almanac presents results and initia-tives an the Petnica Science Center inyears 2001 and 2002. Sorry, but we hadno money to print our annual reports &programs separately for these two years.Facts first. Throughout the year, Petnicahad been hot and active place. In 2001,there were 143 camps, workshops, andcourses organized for 2525 participants(1796 students, 643 school-teachers). Inthe following year (2002), total numberof various programs reached 156 cover-ing 3136 participants. The dominantgroup of participants was secondary-school students, carefully selected frommore than 220 schools not only fromSerbia, but also from entire region(Montenegro, Bosnia, Macedonia,Bulgaria, Croatia).On page 7, you can find a map of theeducational programs organized in2002. More than 700 guest lecturersfrom 150 scientific institutions and uni-versities visited Petnica to take part insome of science education programsrespecting a wide spectrum of scientificfields and problems.The main problem facing Petnica is notonly how to rise money and equipment,but also how to win the battle againstthe steady decline of quality of in-schooleducation caused mainly by schoolpoverty (low salaries and lack of equip-ment) and the loss of best teachers.

On these pages, Vigor Maji}, a directorof the Petnica Science Center presentsthe first twenty years of the PSC. Theinstitution had been founded in 1982 asnon-typical risky experiment of a groupof university students and young scien-tists who wished to make a relativelyisolated place for science-oriented stu-dent projects. Very soon (1984), PSCrefocused its activities toward second-ary-school students, recognizing therole of "pre-university science educa-tion" in preparing talented students forappropriate productive academic career.Petnica Science Center had been the firsttruly independent educational institu-tion in the former Yugoslavia and it suc-cessfully survived "the most compriseddestructive history in the Europe", i.e.the decay of former Yugoslavia, Milo{e-vi}'s dictatorship, bloody civil war, eco-nomic collapse, the greatest hyperinfla-tion in the world, international sanctionsand isolation of Serbia - everything "pac-ked" in a single decade and "flavored"with a NATO air strikes and bombingSerbian towns in 1999. Through allthese years, Petnica has protected itsprinciples and continued its rich pro-grams. [continues on page 7]

5

U 2001 godini Istraìva~ka stanica Petnica organizovala je 143vi{ednevna seminara/kampova/radionica prose~nog trajanja oko 7dana. Ukupno je bilo 2525 polaznika (1796 u~enika i 643 nas-tavnika). Blizu 500 gostuju}ih saradnika i predava~a angaòvalo seu realizaciji ovih programa. Na zimske seminare odabrano je i poz-vano 750 srednjo{kolaca iz oko 1300 prijava.

----------------------------------------------------------------------------Naredne, 2002 godine, broj seminara je dostigao 156. Polaznika

je bilo 3136 od ~ega 1842 u~enika i 853 nastavnika. Selekcijasrednjo{kolaca je obavljena na 1325 prijava iz 182 {kola, da bi bilaodabrana i pozvana 762 srednjo{kolca.

Za programe u 2003 godini kandidovalo se oko 1000 u~enikaiz 220 srednjih {kola.

razvoja Stanice uobli~ava naredne godi-ne u dokumentu �Principi organizovanjai rada IS Petnica�.

Sredinom osamdesetih programeStanice su ~inili letnji i zimski seminariza srednjo{kolce, prvi oblici �Letnjih na-u~nih {kola�, raznovrsne terenske praksestudenata i istraìva~ki projekti, najve-}im delom u oblasti arheologije, hemije,geologije i biologije. Astronomi su se tiho{unjali a prvi mikrora~unari {vercovalipreko granice...

Prva ozbiljnija oprema za istraìva-~ki rad i nastavu dolazila je kao poklonjednog broja vode}ih preduze}a i insti-tuta sa teritorije biv{e Jugoslavije. Valjaista}i takvu pomo} ljubljanske �Iskre�,ni{ke �Elektronske industrije�, sarajev-skog �Energoinvesta�, �Go{e�, �Mihaj-la Pupina� i drugih. Istina, niko se nijepretrgao u davanju savremene opreme,ve} je Stanici ustupana mahom dotraja-la i polovna oprema. No tada se poklo-nima nije previ{e zagledalo u zube...

Prva petni~ka biblioteka je formi-rana u prostoriji sada{nje administracijesa �zna~ajnim� fondom od oko 300 knji-ga. Do kraja osamdesetih ovaj broj pove-}an 40 puta!

Istraìva~ka stanica je veoma brzostekla solidan ugled u akademskim kru-

govima kao zanimljiv i neo~ekivano us-pe{an eksperiment u pronalaènju i us-meravanja mladih koji imaju smisla ièlje da se bave naukom. Ve} 1985. go-dine Stanica je uklju~ena u listu priori-teta Republike Srbije u oblasti nau~nograzvoja i (dobrim delom zahvaljuju}i ka{-njenju drugih prioritetnijih projekata)ubrzo dobija sredstva za izgradnju tako-zvane �Druge faze�. Iako je dibijeni no-vac bio dovoljan (i namenjen) samo zaizgradnju nastavnih kapaciteta (Nastav-ni Centar), mudrom zamenom ~vrstegradnje za polumonta`nu, istim paramase u rekordno kratkom vremenu (devetmeseci) zavr{avaju tri zgrade � dvo-spratni objekat za nastavu, restoran sakuhinjom i prizemni objekat za sme{taj.Objekti su useljeni u leto 1989. godine.Ovo pro{irenje kapaciteta odrazilo se nazna~ajno pove}avanje obima i raznovr-snosti programa (vidi grafikon!).

No, taman je Stanica zapo~ela daambiciozno koristi nove kapacitete, {tose naro~ito odrazilo na pove}an broj {kolai polaznika iz svih delova biv{e Jugosla-vije (apsolutno najve}i broj u~enika izjedne {kole je bio iz Ljubljane), zemljase sunovratila u ekonomsku i politi~kukrizu, i Stanica se na{la suo~ena sa nag-lom redukcijom sredstava, ali i èstokim

pritiscima da odustane od svog nezavi-snog statusa i postane dràvna ustanova.[tavi{e, pojavili su se u to vreme i zah-tevi za ukidanje Stanice, ali i drugih us-tanova koje su radile sa mladim talenti-ma (osim, naravno, sportskih).

Ipak, zahvaljuju}i podr{ci spolja,naro~ito podr{ci od strane Soros Fondakoji je, tokom nekoliko najteìh godi-na, preuzeo finansiranje najva`nijih ob-

razovnih aktivnosti, kao i razumevanjukoje je postojalo u brojnim doma}im na-u~nim institucijama i na fakultetima,Stanica je preìvela ovo vreme ~uvaju}ikompletan spektar svojih programa ali igustu mreù veza sa stotinama {kola.

Iako su politi~ke promene u 2000.godini nagove{tavale povratak ozbiljne ikvalitetne podr{ke obrazovnim progra-mima Stanice od strane dràve, stabilnofinansiranje jo{ uvek nije obezbe|eno.Zato je Stanica zapo~ela dva va`na pro-jekta � postepeno uvo|enje participa-cije kako bi se polaznici, njihove porodi-ce i {kole kona~no uklju~ili u �podelutro{kova� kvalitetnog obrazovnog radau Petnici, ali i formiranje posebnog fondakroz koji bi se animirali biv{i polaznicii saradnici Stanice da, putem ~lanarinei donacija, finansijski podrè rad i raz-voj Stanice (op{irnije o participaciji nastrani 19 a o fondu na strani 43). Cilj jeda se do 2005. godine dve tre}ine tro-{kova rada Stanice obezbe|uje kroz fondi participaciju a samo jedna tre}ina ostaviza neizvesno projektno finansiranje i pro-menljivu podr{ku dràve.

Ako bismo èleli da sumarno oce-nimo ove dve decenije postojanja Sta-nice, ne}emo pogre{iti, niti biti preten-ciozni ako izaberemo dva klju~na atri-buta: kvalitet i stabilnost.

Stanica se afirmisala kao kvalitet-na organizacija pre svega zato {to su svipojedina~ni programi i aktivnosti pa`ljivoi kvalitetno pripremani i realizovani.âk i u vreme te{kih ekonomskih krizai odricanja, nije se {tedelo na dobrim sa-dràjima, u~ilima, brojnim saradnicima itrajanju programa. Istina, improvizacijeje bilo, ali je to uglavnom ostalo nepri-metno za u~esnike i saradnike. Ima sa-radnika i u~esnika koji pamte kako sedobro radilo i uz sve}e, kako su se retkei nezamenljive hemikalije razre|ivale ikri{om {vercovale kada su u Srbiji bilenedostupne. Ne}e se, pak, saznati kakoje organizovan prevoz kada su se sva

vozila pokvarila, kako je nabavljano dizelgorivo, fotografski filmovi, toneri za{tampa~e i fotokopire.

Stabilnost i pouzdanost se ogledalau izgradnji maksimalnog poverenja kodsaradnika i u~esnika da }e se sve {to jeplanirano izvesti, bez obzira na sve pro-bleme koji tome mogu stati na put.

Dobar primer za to je upravo 1993.godina, koja ostaje upam}ena po reko-rdnoj ultrainflaciji, platama od nekolikomaraka, op{toj nesta{ici svih vrsta robe,benzina, struje... Te godine je Stanicarealizovala sve planirane seminare, radi-onice i kampove, ~ak 99 razli~itih pro-grama. Ni{ta nije skra}ivano ili otkazi-vano. Polaznici su dolazili autostopom,jer ve}ina vozova i autobusa nije saob-ra}ala. Umesto novca, prakti~no bezvred-nog, mnogi sponzori su pristali da Sta-nicu pomaù naftom, papirom, pasu-ljem, bra{nom ili pecivom.

Stanica nije pravila kompromise,nije se prodavala za jeftine privilegije.Tih ratnih i inflacionih godina Stanicaje odbijala da prihvati pomo} i sponzor-stva onih za koje se verovalo da su kom-promitovani i da ne}e biti zapam}enipo dobru. Tako i danas moèmo tvrditida se ne stidimo niti jednog sponzora,donatora ili predava~a. Stanica se nije u-lagivala politi~arima i partijama, podila-zila prolaznim hirovima nacionalne us-kogrudosti, mr`nje i isklju~ivosti, a svibiv{i prijatelji su nam prijatelji i dalje.

Da li }emo i kako uspeti da ostva-rimo trenutne planove i prioritete, kao{to je pro{irenje kapaciteta, posebno je

pitanje i najmanje zavisi od same Sta-nice. Optimizam nam ne nedostaje upra-vo zato {to je zasnovan na realno uteme-ljenom verovanju da je ono {to radimodobro, svrsishodno i da se neprekidnopove}ava skup onih koji su okusili Pet-nicu i svoje zadovoljstvo mogu i èle dapretvore u konkretnu podr{ku i pomo}.Prvih dvadeset godina je, i pored svega{to se ovde de{avalo, dvadeset uspe{nihgodina. Nema nikakvih razloga da takone bude i slede}ih dvadeset godina n

FOTOGRAFIJE NA OVOJ STRANI: LEVO GORE

� kurs informatike za srednjo{kolce (1984)u staroj petni~koj osnovnoj {koli. SREDINA �stara biblioteka (1985), DESNO � ~etiri pogle-da na �pe~urku�, popularno mesto okup-ljanja polaznika, saradnika, zaposlenih,roditelja i ku~i}a.

Petnica 19 (2002)6

FE

B

JU

L

AP

RJ

UN

MA

YM

AR

JA

N

AU

GO

CT

DE

CN

OV

SE

P

Petnica 19 (2002)

MAT PHYS

WINTER COURSES

GLG BIO ETN

AHL

HID AST CHEM

GLG LING BHM BHM

CHEM ELE PHYS ETN

AHL PSYC

HIST COMP BIO

ELE PHYC CHEM

AST BIO

CHEM LING EXPLO

GLG AHL

SPRING COURSES

TEACHER TRAINING

BIO

GLG COMP

CHEM COMP

MAT PHYS

CHEM COMP

ETN COMP

GLG COMP

PRESCHOOL

PRESCHOOL

PRESCHOOL

CHEM

COMP

CHEM

GLG

HIST

COMP

COMP

COMP

COMP

COMP

COMP

COMP

BIO COMP

PHYS COMP

CHEM COMP

ENG-LANGUAGE

ECO CONFERENCE

HIST

HIST

PRESCHOOL TEACHER TRAINING

STUDENTS� SCIENCE CONFERENCE

SELECTION OF APPLICANTS FOR 2003

AHL ETN

COMP HIST

BIO ETN

CHEM BHM

GLGSTUD.PX

GLG ST.PX

GLG ST.PX

ELE PSYC

BIO - UNIVERSITY FIELD PRACTICE

BHM

PHYS AST LINGCHEM

PRACTICAL TRAINING

COMP.TRAINING FOR PHYSICIANS

COMP.TRAIN.FOR POLICE

COMP.TRAIN. FOR ECO NGO (REC)



COMP.TR. FORECO NGO (REC)


ELE

HID

BIO

CHEM

AST

ELE

PHYS

WORKSHOPS

CHILDREN�S RIGHTS

CHILD. RIGHTS

PASSPORT FOR YOUTH

FIELD CAMPS

CHEM AHL PSYC

BIO PHYS COMP

BIO ASTGLG

BHM AST ELECHEM

LINGHIST

GLGETN

FALL COURSES

SUMMER SCIENCECAMP

SUMMER CAMPS

CHEM PHYS LING AHL PSYC

BHM BIO HIST ELE COMP

ETN HID BIO LING

AST

AST

GLG CHEM MAT AHL PHYS

ELEM.SCHOOL PROG.

AST

INTERN.ECO

CAMP

AST

AST

AST

AST

P E T N I C A S C I E N C E C E N T E R

2002: CAMPS, COURSES, WORKSHOPSThis page shows a structure of educationalprograms - seminars, courses, sciencecamps, and workshops of the PetnicaScience Center in 2002. The complexschedule looks fairly chaotic. However, theunderlying order and pattern does exist.The schedule was designed to enable thebest possible results in short-term pro-grams for students who already attendregular schools. There is an "annual cycle"of educational programs for high-schoolstudents, i.e. programs are implemented infour complementary groups. New studentsfirst attend a weeklong winter course withintensive theoretical work (lectures,demonstrations, discussions). Springcourses are shorter and focused on practi-cal training in instrument manipulation,fieldwork, data acquisition and processing(statistics), etc. On fortnight long summerscience camps students are free to workon small (and sometimes not so small)research project. During this time, they geta precious experience of real science,including all the associated troubles andproblems that exist in professional work.Fall courses are a chance to meet again, todiscuss results, to finalize student papers,and to invite scientists to give lectures ontheir work -- actual news from the ever-expanding boundaries of modern scienceand technology.In comparison to previous years, one cansee more training programs for school-teachers. Indeed, Petnica became the lead-ing in-service teacher training institution inthe country. More details about teachertraining programs can be found on pages26-29 n

============PHOTOS ON PREVIOUS PAGE: LEFT � a lecture oncomputer science (1984), MIDDLE � an oldPSC�s library (1985), RIGHT � four views onthe �mushroom�, a popular meeting pointfor students, lecturers, parents, staff, anddoggies.

HEADS OF PSCDEPARTMENTS 2002HUMANITY SCIENCES

Mirjana \elma{BIOLOGY (BIO)

Kristijan OvariCHEMISTRY (CHEM)

Nina Jevti}COMPUTER SCIENCE (COMP)

Dragan ToromanGEOLOGY (GLG)

ing. Radisav Golubovi}PHYSICS (PHYS)

Srdjan Verbi}, M.Sc.

LIBRARYMile Peri}

DIRECTORVigor Maji}

DEPUTY DIRECTOR (EDUCATION)Srdjan Janev

DEPUTY DIRECTOR (ADMINISTRATION)Branko Jakovljevi}

Shema vi{ednevnih obrazovnih programa koje je IS Petnica organizovala u 2002 godini.

7

OBJA[NJENJE SKRA]ENICA:AHL - arheologija, AST - astronomija, BHM - humana biohemija, BIO - biologija,CHEM - hemija, COMP - ra~unarstvo, ELE - elektronika, ETN - etnologija, GLG - geologija, HID - hidrologija, LING -lingvistika, MAT - matematika, PHYS - fizika, PSYC - psihologija, PX - u~eni~ka i studentska praksa.

Petnica 19 (2002)8

K O N F E R E N C I J AOd 6-8 decembra 2002. u Istraìva~koj sta-

nici odràna (prva) konferencija istraìva~kih ra-dova polaznika ISP. Za konferenciju je odabran41 rad (21 usmeno izlaganje, 15 poster prezen-tacija i 5 prikaza ura|enog hardvera i softvera).Svi radovi, sem jednog, uspe{no su izloèni naovom skupu. Na konferenciju je pozvano 69polaznika, od kojih se 63 odazvalo pozivu dau~estvuju u njenom radu. Nisu prezentovani ra-dovi u oblasti matematike i istorije, ali je {estpolaznika sa ovih programa pozvano da u~e-stvuju u radu Koferencije bez izlaganja.

Utisak je da smo Konferencijom dobili ono{to nam je nedostajalo � zavr{nu manifestacijukoja kruni{e celogodi{nji obrazovni rad. Slediizazov uspostavljanja kontinuiteta i odràvanjanivoa.

Organizacioni odbor konferencije su ~iniliRadisav Golubovi}, Branislav Savi}, Andrej Sta-rovi} i Sr|an Verbi} u saradnji sa rukovodioci-ma programa ISP. Osim rukovodilaca i ~lanovaorganizacionog odbora u radu konferencije jeu~estvovalo i 14 saradnika ISP. Svi radovi kojisu prihva}eni za konferenciju }e biti {tampani uZborniku radova.

Op{irnije o Konferenciji na str. 40

UPRAVNI ODBOR

Po~etkom 2001. godine konstituisan jenov sastav Upravnog odbora Stanice. Novipredsednik odbora je ing. Milojko Lazi} azamenik predsednika mr. Zorica Muli}.^lanovi odbora su prof.mr. Vojislav Andri},prof.dr. Jovan Radunovi}, mr. @arko Ste-panovi}, prof.dr. Refik [e}ibovi}, kao istru~ni radnici Stanice ing. Radisav Golu-bovi}, ing. Sr|an Janev i mr. Sr|an Verbi}.

PREPOZNAVANJE KVALITETA

U martu 2002. Stanicu je posetio predsednikVlade Republike Srbije dr Zoran \in|i} upratnji ministra za nauku i tehnologiju drDragana Domazeta i saradnika. Premijer jepohvalio rad Istraìva~ke stanice i ugled kojiona uìva u zemlji i svetu. Naglasio je da }erepubli~ka Vlada nastojati da prepozna kva-litetne ideje i programe i da }e se direktnozalagati za podr{ku talentovanim i ambicioz-nim mladim ljudima. Prilikom posete razgo-varano je i o mogu}nostima za nastavak grad-nje zapo~etih objekata Tre}e Faze.

KULTURKONTAKT

Austrijska organizacija KulturKontakt finan-sirala je opremanje Resursnog Centra Istraì-va~ke stanice odgovaraju}om profesionalnomliteraturom namenjenom prvenstveno usavr-{avanju znanja nastavnika. Preko 200 stru~-nih knjiga iz razli~itih oblasti prirodnih idru{tvenih nauka, informatike i {kolskeprakse brzo je na{lo svoju primenu u brojn-im programima obuke nastavnika.

EBSCO NAGRADA

Konzorcijum biblioteka Srbije nagradio je ufebruaru 2002. godine petni~ku biblioteku ra-~unarom sa 3 DVD ~ita~a. Sli~no je nagra|enojo{ nekoliko biblioteka koje su se istakle viso-kim stepenom kori{}enja online servisa i dig-italnih informacionih resursa. Ispred Petnicesu bile samo Narodna biblioteka Srbije, Uni-verzitetska i Biblioteka Matice srpske u No-vom Sadu. Da podsetimo, Petnici je od leta1998. godine omogu}en besplatni pristup dovrednog i skupog EBSCO informacionog ser-visa sa sadràjima iz vi{e od 4000 razli~itih na-u~nih ~asopisa.

OBNOVLJEN VOZNI PARK

U leto 2002 Stanice je obnovila svoj skromniali neophodni vozni park. Zamenjen je desetgodina star putni~ki kombi i tri laka putni~kaautomobila koji su sluìli za snabdevanje iprevoz saradnika i radnika do objekata u Pet-nici. Prethodnog leta Stanica je od policijedobila na poklon manje terensko vozilo, isti-na starije od Stanice ali upotrebljivo. Jo{ dase popravi i pristupni put...

FABRIKA VODE U PETNICI

Krajem 2002. godine u blizini Petni~ke pe-}ine zavr{ena je fabrika fla{irane vode za pi}e�Vuji}� kapaciteta oko 100,000 boca dnevno.Fabriku }e se napajati rezervama kvalitetnepodzemne vode sa dubine od 250 metara. Posvom sastavu petni~ka voda je niskomineral-na i pogodna za naj{ire ukuse i zahteve. Utoku su dogovori sa preduze}em �Vuji}� izValjeva o angaòvanju Istraìva~ke stanice napra}enju hemijskog sastava vode, {to bi biolep i kvalitetan posao za ovda{nju laboratoriju.

PRIZNANJE KOSTI] FONDA

Ugledni profesor Univerziteta u Ajovi (SAD)Nenad Kosti}, osnovao je fond namenjen pod-sticanju istraìvanja i nastave u svim granamahemijskih nauka. Svoje prve nagrade Fondje dodelio maja 2002. godine. Me|u petoronagra|enih (dve ustanove i troje studenata)bila je i Istraìva~ka stanica. Stanica je dobilatri terenska i jedan kvalitetan laboratorijskipH-metar, vi{egodi{nju pretplatu na Journalof Chemical Education, kao i savremeni uni-verzitetski ud`benik i komplet molekulskihmodela za organsku hemiju.

novou petnici

[2001+2002]

n e w sfrom PetnicaAs of 2001, new members of Petnica'sExecutive Board have been elected.The Executive Board consisted of ninemembers, part from scientific institu-tions, and part from PSC. President ofthe Board is mr Milojko Lazi}. Hisbackground is electronic engineeringand he is a distinguished expert inscience policy and organization. The Serbian Prime Minister, Mr ZoranDjindji} has visited Petnica ScienceCenter in March 2002 together withSerbian Science Minister and repre-sentatives of the Ministry of Educationand the local government. They wereinterested in the structure of the PSC'seducational programs and its vision offurther development. Petnica Science Center received aspecial award as one among threetop national institutions (libraries)according to the intensity of use ofEBSCO professional database. In spiteof poor Internet connection (throughobsolete phone lines), PSC's partici-pants and staff frequently use scientif-ic databases and services. Attached tothe nice sheet of paper, the awardalso includes a very good PC serverand three DVD readers.Thanks to many individual donationsand contributions from universitiesand professional associations,Petnica's library now has almost 2,000more new books and journals. The most valuable donation came fromthe KulturKontakt, Austria. This orga-nization gave the money for over 200new professional books from variousfields of science, art, and humanities. PSC got another award from the Ko-sti} Fund. They have selected PetnicaCenter for donation of valuable equip-ment and books for Chemistry.The Fund for an Open Society, Bel-grade, has supported PSC in improv-ing Internet connections.Petnica's alumni, Filip Bihelovi}, nowstudent of Chemistry in Belgrade,donated Science Center with a hugepackage of chemicals and glassware.Another ex-participant, Marko Cetina,now Caltech student, donated power-ful AD Converter as a contribution toPetnica's lab for Physics+Electronics.Among several individual donations,we would like to highlight a $ 10,000contribution from Mr Martin Selak, abusinessman from USA who visitedPetnica Center in Spring 2001 n

Petnica 19 (2002)9

D A R O D A V C I K N J I G APorodica \ukanovi} (344), Mihailo [}epano-vi} (243), Miodrag Tomovi} (233), anonimnidarodavac (200), Milorad B.Popovi} (129), Bri-tish Council (125), Institut tehni~kih naukaSANU (76), Arawind S. Parasnis (76), Mirko iRadmila Gr~i} (67), Sr|an Janev (66), Krea-tivni centar (66), Vladimir Jankovi} (31), Za-vod Republike Slovenije za {olstvo (31), Dra-gan Toroman (28), Milo{ Hrki} (27), AgencijaValjevac (26), Julija Kele~evi} (22), Milena Stofl(21), Bo{ko Radivojevi} (20), Udruènje za dru-{tvenu istoriju (19), Dragan Markovi} (16), Cen-tar za pesticide (16), Stevan Stankovi} (15),Nedeljko Bogdanovi} (13), Du{an In|i} (13),UNICEF (13), Institut za regionalnu geologiju ipaleontologiju (12), Bo{ko Radivojevi} i BorisDragovi} (11), Milos Hrki} & friends (11), Jo-van Vuksanovi} (11), Zavod za za{titu prirodeSrbije (11), Branko Simonovi} (10), MiroslavJovanovi} (10) itd.

Poklon pretplate (2001 & 2002):

Nenad Kosti} - �Journal of Chemical Educati-on�, Samir Salim - �Sky & Telescope�, Srpskohemijsko dru{tvo - �Hemijski pregled� i �Jour-nal of Serbian Chemical Society�, Dru{tvo fi-zi~ara Srbije - �Mladi fizi~ar�, Sanja Bo{kovi}- �Link�, Savez hemi~ara i tehnologa Jugosla-vije - "Hemijska industrija", Robert Crompton -�Physics World�.

ZA DU@I PRISTUP INTERNETU

Fond za otvoreno dru{tvo iz Beograda pomo-gao je Istraìva~koj stanici da u 2002. godiniznatno pove}a broj ~asova pristupa i kori{-}enja Interneta za potrebe polaznika i u~e-snika na obrazovnim aktivnostima.

HEMIKALIJE

Buda Marjanovi}, {ef Centrohema, pokloniovrednu kolekciju hemikalija Petni~koj labo-ratoriji.

MALA KU]NA LABORATORIJA

Mla|i saradnik Filip Bihelovi} (popular-niji kao Filip II) poklonio Petnici dobardeo svoje ku}ne laboratorije � preko 600razli~itih hemikalija, veliku koli~inu sta-klarije, termometara, ~asopisa i katalo-ga... Sve u svemu, gabarit je tri kubnametra! (Neko skuplja lutke, neko auto-buse, neko salvete...) Da li Interpol vodievidenciju �malih ku}nih laboratorija�?

KONVERTOR

Godinama smo kukali da nam neko kupi ADkonvertor sa sample rate-om od barem jednogmegaherca. Naàlost, uvek nam je to biloprevi{e skupo. E, onda se jedan biv{i polaz-nik re{io da nam pokloni jedno AD ~udo na50 MHz i spre~i bilo kakvo dalje jadikovanje.Ime dobro~initelja je Marko Cetina, biv{ipolaznik fizike, a danas vrli student Caltech-a.Hvala Marko!

DONACIJE

Na{ ugledni iseljenik, gospodin MartinSelak, posetio je Stanicu po~etkom 2001.godine i poklonio nam 10,000 dolara za obra-zovni rad sa pametnom decom. Redak gest ukriti~nom trenutku. Hvala.

Ministarstvo za nauku i tehnologije Srbijeodlu~ilo je krajem 2002. godine da dodeli 15savremenih PC ra~unara Istraìva~koj staniciu okviru svog programa opremanja nau~nihinstitucija i fakulteta.

PLANIRADI PRIHODI U 2003

Petnica 19 (2002)

Strangers in the night�☺ Sonja Kisin diplomirala (kao najbolji stu-dent svih generacija Instituta za geofizikuRGF u Beogradu) i oti{la u Hjuston.☺ Dule Pali} se zajedno sa viremijom {a-rana preselio u Ajovu. U me|uvremenu seoènio i magistrirao.☺ u Ajovi je boravila i Tanja-jo{-malo-Damjanovi}.☺ u Floridi gu`va. Dimitrije (koji se ipak oè-nio) je u Talahasiju na doktorskim studijamazajedno sa ènom mu Jelenom (prime}enakako sa Tanjom jo{-malo-Damjanovi} bodriplave u Indijanapolisu) i sinom Andrijom.☺ u blizini je Ivana Boìdarevi} sveè udataza Neboj{u ]iri}a (elektroni~ar) koji je zapo-~eo postiplomske studije u Floridi.☺ tu je i Ana Matkovi} koja je nakon studi-ja u Ohaju i nastavila postiplomske studijeastronomije u Floridi.☺ tako|e negde me|u floridskim krokodi-lima moète naleteti na Acu Todorovi}a.☺ Aleksej Kruni} se oènio i radi doktoratna UIC u îkagu. ☺ Viktor Todorovi} u~inio potpuno isto kaoi Aleksej i na istom mestu.☺ Vlada Beljanski se jo{ nije oènio i radidoktorat na Emory University u Atlanti.☺ Aleksa Veselinovic je na p-d studijama uPensilvaniji gde se nalazi i Piksi.☺ Samir Salim je u Ohaju.☺ Ivan Ermanoski trenira plivanje i body-building na Rutgersu.☺ Nikola Boìnovi} se oènio protiv Mine.Oboje rade doktorate u Bostonu.☺ Jasna Klici} i dalje prodaje re{enja [re-dingerove jedna~ine po Njujorku.☺ Vlada Petrovi} diplomirao i odmah oti-{ao na MIT na doktorske studije.☺ Vlada Luki} je diplomirao u BG i oti{ao uUrbanu da na simulacijama stekne PhD.☺ Sun~ica Zdravkovi} se vratila kao Ph.D. izNovog Arka preko Novog Jorka u Novi Be-ograd, a mo`da i Novi Sad.☺ Tomislav Bodor je na Novom Zelandugde je diplomirao i radi kao programer.☺ Milan Bobi} je u Bijeljini u Institutu za hi-drobiologiju i postao je strani dràvljanin.☺ Vlada Pavlovi}, biv{i mla|i saradnik pro-grama HBH zavr{io Medicinu i oti{ao u Be~.☺ Milo{ Stojakovi} je magistrirao u NS isad je na dok-studijama u [vajcarskoj.☺ mr Paj~e (Tanja Petrovi}) do daljnjeg je uLjubljani gde povremeno vi|a Lalu koji jediplomirao, oènio se, dobio k}erku i radi uo~ekivanju slovena~kog dràvljanstva.☺ Vesna i Vlada Obradovi} su u Mariboru.

☺ Olja Milenkovi} je sa porodicom u Dab-linu. Radi za Erikson.☺ Darko je, verovatno, tako|e u Irskoj.☺ Boban Arsenijevi} u Lajdenu, Holandija,gde radi doktorat iz lingvistike.☺ Drago i Tamara gaje malu Anu u Londonu.Drago gleda u {olju svetskoj ekonomiji i ~u-va pare u starim izno{enim ~arapama.☺ Gli{a radi u Vindzoru u Kanadi.☺ @aklina radi doktorat u Tübingenu.☺ Silvana doktorirala i radi u [vedskoj.☺ Sr|an Kisin diplomirao i sprema se zaHolandiju.☺ diplomirala i Marina Simi}, pa se tako|enekuda sprema...☺ Dr Ma{ke se vratio u NS sa gastarbaj-terisanja u Nema~koj.☺ Neboj{a Bogdanovi} je magistrirao i, po-sle 10 meseci u stavu mirno, naglo se oènioi oti{ao u Bern da istraùje.Porodi~ne vesti:☺ Nata dobila drugog sina, a Milo{ brataKostu.☺ Dr Du{ko Blagojevi} dobio k}erku Veru.☺ Maja [umar magistrirala, zaposlila se i(uzgred) dobila k}erku Minu.☺ Posle duèg odsustva, Ceca kuvaricaponovo na svom radnom mestu.☺ Zoran i \enana Miodragovi} dobili sinaDina.☺ Imre Krizmani} ~eka bebu (!) sa supru-gom Jelenom.☺ Neboj{a Gvozdenovi} sre}ni tata. ☺ Nevena \eri} (Vojinovi}) magistrirala idobila sina Mateju.☺ Miki Crnogorac se oènio Draganom isada ~ekaju bebu.☺ Rac se oènio i ~eka prinovu.☺ Odeljenje Prirodnih nauka se zaveriloprotiv neènja. Priveden Verbi}, verbalno.Pa`nje radi, ~ovek je magistrirao. Magistri-rala i Tanja (ako to nekome ne{to zna~i).☺ Duda odlikovao Miru zlatnim prstenomza zasluge u stabilizaciji emotivnog ìvota.☺ nastavnici geografije pevali od srca Go-lubu "Moj Golube".Ko luta, ne pla{i se puta...☺ Dragana Okoli} lutala po Ju`noj Americi(poslednji put vi|ena u Patagoniji na putuza Buenos Aires).☺ po dùnglama Ju`ne Amerike lutala je iTanja Petrovi} (stopama zemljaka Jovan~e:Izvin�te, jel� ovo put za Jagodinu? A? Nije?[ta, trebala sam levo kod Albukerkija?).☺ za Danka T. verujemo da je u Japanu ilimakar tu negde po Pacifiku. Ne bi bilo neo-bi~no da nismo u pravu...

☺ Milo{ Hrki} i Nata{a (upravo doktorirala)sre}no ìve u Prinstonu; Milo{ postaje sveteì i skupo se prodaje.☺ Simona doktorirala i sa muèm Miodra-gom (Om) sre}no gaje dvoje dece - gde bi,nego na Havajima.☺ Antun je vodio olimpijce na Bali (gde bion...). Smr{ao je, ali ne previ{e uo~ljivo.☺ Marko Sabovljevi} putuje po Evropi, radiprojekte i objavljuje gomile radova.☺ S. Janev obletio planetu ~isto da se uverida je okrugla i da lokalni krkanluci ne ispada-ju iz tanjira ~ak i kada stojite naopa~ke.Ko radi, ne boji se gladi...☺ Biljana Brankovi} napustila Petnicu i vra-tila se u Beograd.☺ Andrej Starovi} pre{ao iz Petnice u Beo-gradski Narodni Muzej.☺ arheolog Arsa se zaposlio u Zavodu zaza{titu spomenika u Valjevu, trenutno u vojsci☺ Srba Jovanovi} neumoran u Agenciji zaistraìvanje medija (a i ne{to oko duvana).☺ Gabor Mesaro{ i Aleksandar Hegedi{ pre-{li iz nau~nog instituta u privatnu gimnaziju.☺ arheolog Je` napredovao u struci i pre-{ao u RMUP gde testira izdr`ljivost slu`be-nih automobila.☺ Dragan Toroman prime}en u lepom odelui kravati� Pao grdan sneg�☺ âki je pre{ao kod Ðeli}a i skida namkoù s le|a (Poreska uprava).☺ magistrirao Branislav-Bane Miljanovi}.☺ isto uradio i Stanislav @abi}.☺ Sneàna Markovi} doktorirala i zaposlila se. ☺ Joca Ratkovi} u{ao u visoku politiku uSMIP-u na poslovima Pakta za stabilnost (za-mislite Jocu kao faktora stabilnosti!).☺ Vesna Madòski je diplomirala na videoigrama i sada }e se angaòvati oko Petni~-kog alumni fonda.☺ Hani se oènio i radi u RUJP-u.☺ Toci se jo{ nije oènio (blizu, blizu�), aliradi na istom mestu.☺ Jaroslav Blagojevi} u Beogradu.☺ Martina Vukasovi} postala visoki me|u-narodni studentski funkcioner.☺ profesor dr Nenad Kosti} prvi put letos(2001) posetio Petnicu.☺ Vesna Dimitrijevi} je vanredni profesor.☺ Velimir Joca Jovanovi} postao prodekan.☺ \or|e Petrovi} vozi negde u Beogradu.☺ Aleksandra Milovanovi} postala studentprodekan Hemije (student na vlasti).☺ Vlado \ukanovi} pi{e slovena~ki re~nik.☺ petni~ki polaznici i mladi saradnici SelenaMili}evi}, Vladimir Petrovi}, Zoran Popovi},Ivan Vilotijevi}, Marija Saji}, Mihajlo Vanevi},Marina Simi}, Milovan [uvakov, Marina La-zarov, Milan Mijailovi} dobili stipendije FondaKara|or|evi}a za 2001/2 {kolsku godinu. Za2002/2003 godinu dobitnici su, izme|u osta-lih, Milena Vasi}, Nenad Vukmirovi}, TamaraDiki}, Milja Medi}, Miroslav Paji}, Dijana Ga-}e{a, Dejan Petrovi}, Sr|an Pi}uri}, Igor Po-povi}, Miljana Radivojevi}, Ivan Stani} i RadeStanojevi}. Poklonu se ne gleda u zube... n

10

l i ~ n e v e s t i

RUBRIKA KOJA RASTE

[more news]New teaching staff: Three newyoung associates joined Petnica Science Center in 2002: KristijanOvari (1978) in the Department ofBiology, Ljubomir Vra~ar (1973) inDept. of Electronics, and ZoranNe{i} (1974) in Teacher ResourceCenter. Miss Vesna Madòski is newPetnica Fund administrator.

Petnica on the Web: you can findmore details about Petnica at

http://www.psc.ac.yuUnfortunately, due to the currentlow bandwidth of our Internet link,much useful and interesting dataabout PSC activities, its library, par-ticipants, lecturers, staff, and pro-grams are not accessible from out-side Petnica, but only through ourIntranet. PSC's Intranet is stillamong the biggest and the mostdeveloped Intranet system in the SEEurope with more than 30 specialstudent-oriented services and morethan 30 GB of useful data includingthousands of electronic books andjournals available 24 hours a day.

In the yellow columns on the oppo-site page, one can find a list of morethan a two hundred people - Petnicaalumni and student-associates whograduated, or got BS or PhDdegrees in 2001 and 2002. Almost ahalf of them left the country lookingfor better living and working condi-tions somewhere in Europe,America, Asia, Australia... n

Petnica 19 (2002)

No

va

ll

ic

a

KristijanOvari

biologi jaRo|en 1978. u Subotici. UPetnicu dolazi redovno od1994. Apsolvent biologijeu Novom Sadu. Zanima gaherpetologija. U novije vre-me krenuo stopama svojihprethodnika u poku{ajimada se bavi akvaristikom (ri-be i ono oko njih). Na slici,Kristijan je desno.

[email protected]

LjubomirVra~ar

elektronikaRo|en daleke 1973. u Beog-radu. Diplomirao mikroele-ktroniku na Elektronskomfakultetu u Ni{u. Objaviovi{e radova iz oblasti akvizi-cije podataka i savremenihmaterijala. Asistent na Elek-tronskom fakultetu u Ni{.Bavi se projektovanjem i iz-radom laboratorijske opre-me. U ISP od 1990. godine.

[email protected]

VesnaMadòski

fond petnicaRo|ena 1976. u Zaje~aru.Diplomirala etnologiju naFilozofskom fakultetu uBeogradu. Vi{egodi{nji u~e-snik raznih programa Pet-nice (fizika i sl.). Sada lju-bazni sagovornik mase biv-{ih polaznika i saradnika.

[email protected]

ZoranNe{i}

recentisDefinitivno ro|en 1974. uPoàrevcu. Programer, zavi-snik od kompjutera vi{e oddeset godina. Po~eo od PCali se sticajem ~udnih okol-nosti skrasio na Mekinto-{u. Ljubitelj ~okolade i cr-nog indijskog ~aja. [if-ro-vano: mac-addict & choco-cholic.

[email protected]

PIJA~NI BAROMETAR

NEKOLIKO PTI~ICA PRSTENOVANO.Kona~no. Nije poznato koliko su se opi-rale. vidi pod �Li~ne vesti�.FATAMORGANA. Jedna (neprstenovana)ptica mu{kog pola pustila dugu kosu,stavila min|u{u i ne pije pivo. [ala.KO TO KAÈ DA DANAJCI NISU FER?Dràva poklonila nove ra~unare a policijadìp - sluti li to na ne{to?SETI DAJE POTVRDNE ODGOVORE. Vigorposetio Vladu Srbije - i brè-bolje se vratio.Ekspedicija je ukazala na postojanje novihi neobi~nih formi inteligencije.IZDAJA DRÀVE. Biv{i predsednik upravnogodbora tako|e bio na proputovanju ali doSavezne Vlade i, pun utisaka, odlu~no sevratio da (makar volonterski) nastavi dabude dobar direktor dobre gimnazije. ODLU~NI DEMANTI. Jedan kolega odlu~noodbacuje pri~e da uti~e na opredeljenjau~esnika. âk i na kursevima ra~unarstvaje uo~en neprirodno visok procenat osobane`nijeg (?) pola.GODINE ~INE SVOJE. Posle dvovekovnihskepti~nih procena, @ak po~eo da misli opromeni jelovnika. Ribe na tacni. Pica sakamilicom. Ulazimo u XXI vek.HAM AND EGGS. Pri~a se da je ve}inamu{kih pomenutih na prethodnoj stranikoji su se odselili za Ameriku nabacila podesetak kila. Vidi prethodno!OPASNO. Kako se nabaciti velikoj plavu{i?Ne znamo al� ima ko zna (ili se trudi).POVRATAK KORENIMA. Nata se vratila.POLITI~AR. Pajketu prestala funkcijapredsednika SPS Valjevo*.KOJI BRAMS? Uporedite muziku u Biblio-teci, muziku sa TV u holu, muziku ukafi}u, muziku u kuhinji, muziku u kom-biju i muziku ponekad no}u u Restoranu.STIL. Zna~ajno narasta zbirka pisama ukojima se otkrivaju tajne i opasnosti. Ne,autor nije iz Ljiga.KOME VI OCA? Da li je nekome detepo~elo da li~i na roditelje? Istraga u toku...

VESTI IZ PROVINCIJE

NARODNI HEROJI. Neki Valjevci su napaliStanicu zato {to podràva gradnju fabrikevode. Za kritiku fabrike nagaznih mina iopasne ekolo{ke i privredne proma{ajepotrebno je imati ... hrabrosti.PODUHVAT. Zahvaljuju}i iskrenom razume-vanju i posredovanju Episkopa [aba~kog,Stanica je, nakon sedam godina rasprave,uspela da otkupi malu parcelu od lokalnecrkve neophodnu za gradnju sme{tajnogobjekta. U me|uvremenu videli i barikadei bodljikavu ìcu, umalo i minsko polje. PUTEVI. Koji putevi?BEZ KOMENTARA. Lokalni crkveni odbor.SR~A. Petni~ko jezero postalo opasno zakupanje, ~ak i za {etnju. Ljubitelji prirodeuredno seku `bunje i trsku, rasteruju rodei ~aplje i sade razbijene fla{e i konzerve.NIJE BLATO. Ne preporu~uje se obilazakPetni~ke pe}ine, jer se lako isprlja obu}a.VISOKE TEHNOLOGIJE. Kada }e (posle dva-deset godina rada) Stanica dobiti stabilnustruju, telefon i propisnu kanalizaciju? Pavaljda kada Valjevo postane grad...DOMA}INSKI. Uredno pose~ena crkvena{uma iznad Stanice. Za loènje.NEMA(MO) VEZE. Sve~ano smo obeleìlideset godina kako put do Stanice nije nalisti za ~i{}enje snega. Zli jezici kaù zato{to niko odavde nije u pravoj (niti u kakvojdrugoj) partiji.TORTURA. Policija u Valjevu dobila novu(lepu) zgradu. Projektant isti kao i za noviobjekat za sme{taj Stanice. Nadamo se dana{a Stanica ne}e postati neka druga sta-nica i da }e na{ sme{taj biti udobniji od(privremenog) sme{taja u zgradi Policije.NIJE LAKO U SVOM SELU... Petnaestakgodina traje prili~na nezainteresovanostve}ine valjevskih {kola za slanje u~enikau Petnicu. Izgleda da nikako ne uspevamodose}i vladaju}e visoke kriterijume.ISTORIJA. [ta je bilo posle petog oktobra?[esti oktobar n* Savez p~elara Srbije

sti vvesti vvesti vvesti vve sti vvesti vvesti vvesti vve

11

Petnica 19 (2002)12

v POSTUPAK ZA ODREÐIVANJE POLJA TEMPERATURE KOMPARATIVNOMMETODOM IZ TERMOVIZIJSKE SLIKE, N. Bogdanovi}, magistarska teza,Univerzitet u Beogradu, jun 2001.

v RESEARCH AS A TOOL FOR REPORTING: SEXUAL VIOLENCE AGAINSTADOLESCENT FEMALES IN SERBIA - A CASE STUDY FROM THE REGION,B. Brankovic, Int. conference �Setting common standards for a regionalCEDAW report�, Sofia, Bulgaria, April 2001.

v TAMNA BROJKA: ISTRA@IVANJE SEKSUALNOG NASILJA NAD ADOLES-CENTIMA U JUGOSLAVIJI, B. Brankovic, Me|unarodni skup "Seksualnouznemiravanje i zlostavljanje èna i djece", Be~i}i, septembar 2001.

v TRAFFICKING IN CHILDREN FOR THE PURPOSE OF SEXUAL EXPLOITATION- SITUATION IN FRY, B. Brankovic, Conference �Protection of children againstsexual exploitation�, Budapest, Hungary, November 2001.

v WOMEN'S HUMAN RIGHTS IN SERBIA - DRAFT REPORT, B. Brankovic,International conference �Monitoring and reporting on women's humanrights in the Balkan countries�, Sofia, Bulgaria, November 2001.

v POZNOANTI^KI GROB IZ OKOLINE GAMZIGRADA, J.Kele~evi}, M.Popovi},i V.Filipovi}, Razvitak 207 - 208. Zaje~ar, 2002.

v HEAVY METALS FROM IMMERSED SOIL AS POTENTIAL POLLUTANOS OFLAKE ACCUMULATION, D.Manojlovi}, M.Todorovi}, P.A.Pfendt, V.D.Krsma-novi}, R.Golubovi}, Fifth Internat. Symposium on Environmental Contami-nation in Central and Eastern Europe, Prague, Czech Republic, 2000.

v EMISIJA TE[KIH METALA IZ POTOPLJENOG ZEMLJI[TA U VODI AKUMU-LACIONOG JEZERA, D.Manojlovi}, M.Todorovi}, P.A.Pfendt, V.D.Krsmanovi},R.Golubovi}, IV Jugoslovenski simpozijum �Hemija i za{tita ìvotne sred-nine�, Zrenjanin, septembar 2001.

v TORNI^KA BOBIJA - POLIGON ZA GEOLOGIJU, V. Jovanovi}, R. Golubovi},I konferencija "S planinom u novi vek", Kopaonik, septembar 2002.

v CHEMICAL EDUCATION IN PETNICA SCIENCE CENTER - STUDENT PRO-JECTS DURING 1990 - 2000, N. Jevtic, Lj. Peric, 1st IOSTE Symposium forSouthern Europe 2001, Nicosia, Cyprus, June 2001.

v CHEMICAL EDUCATION IN PETNICA SCIENCE CENTER, N. Jevtic, Lj. Peric,XL Savetovanje Srpskog hemijskog dru{tva, Novi Sad, januar 2001.

v ENVIRONMENTAL PROJECTS IN PETNICA SCIENCE CENTER - YUGOSLA-VIA, V. D. Krsmanovic, N. Jevtic, Lj. Peric, M. Todorovic, 4st InternationalConference of the Balkan Environmental Association - TransboundaryPollution, Jedreni, Turkey, 2001.

v PROBLEM SOLVING IN ENVIRONMENTAL EDUCATION: POLISH-YUGOSLAVEXPERIENCE, I. Maciejowska, N. Jevtic, Lj. Peric, M. Todorovic, V. Krsmanovic,IV Jugoslovenski simpozijum "Hemija i za{tita ìvotne sredine", Zrenjanin,septembar 2001.

v PROBLEM SOLVING IN ENVIRONMENTAL EDUCATION: THE OPINION OFSTUDENTS, I. Maciejowska, N. Jevtic, Lj. Peric, M. Todorovic, V. D. Krsma-novic, 4th Internat. Conference of the Balkan Environmental Association -Transboundary Pollution, Jedreni, Turkey, 2001.

v [ALITRENA PE]INA - BRE@ÐE, @. Je`, A. Starovi}, Godi{nji sastanak prais-torijske sekcije Srpskog arheolo{kog dru{tva, Beograd, novembar 2001.

v THE PETNICA SCIENCE CENTRE, V. Maji}, Science Education Newsletter,London, UK, November 2000.

v GIFTED EDUCATION AND A PROBLEM OF BRAIN DRAIN, V. Maji}, Interna-tional Conference �Give Talent a Chance�, Sofia, Bulgaria, October 2002.

v COMMUNICATING NEW SECONDARY SCHOOL ENROLLMENT SYSTEM INSERBIA, V. Maji}, Study, OSEP-SEE, Ljubljana, Slovenia, November 2002.

v HISTORIOGRAPHY IN SERBIA - A VIEW ON ACTUAL SITUATION ANDPERSPECTIVES, V. Maji}, University of Graz Workshop, Graz, Austria,December 2002.

v GMIZAVCI I VODOZEMCI GRADCA, V. Maji}, Reka Gradac (monografija),Valjevo, 2002.

v STUDENT PROJECTS IN CHEMISTRY AND ENVIRONMENT IN PSC DURING1990-2000, Lj. Peric, N. Jevtic, XL Savetovanje Srpskog hemijskog dru{tva,Novi Sad, januar, 2001.

v BILJNI SVET I GLJIVE KLISURE REKE GRADAC, @.Marjanovi}, M. Sabovlje-vi}, Reka Gradac (monografija), Valjevo, 2002.

v BRYOLOGY AND BRYOPHYTE PROTECTION IN THE SOUTH-EASTERNEUROPE, M. Sabovljevic, A. Ganeva, E. Tsakiri, S. Stefanut, BiologicalConservation 101, 2001.

v BRYOPHYTE MICRORESEVES - A PROTECTION CONCEPT THAT ALLOWSWORKING IN BRYOPHYTE CONSERVATION WITH THE GAPS IN THEKNOWLEDGE OF BRYOPHYTES IN YUGOSLAVIA, M. Sabovljevic, FourthEuropean Conference on the Conservation of Bryophytes Book ofAbstracts, Pruhonice, Czeck Republic, 2001.

OBJAVLJENI NAU^NI I STRU^NI RADOVI RADNIKA STANICE 2001/2002

Iako osnovna funkcija Istraìva~kestanice Petnica nije nau~noistraìva-~ka delatnost, ve} obrazovanje kroz

istraìvanje, ~injenica je da je poslovi~nikvalitet obrazovnih programa Stanice po-sledica aktivnog angaòvanja petni~kihprofesionalaca u {irokom spektru istraì-va~kih projekata i njihovog permanent-nog i aktivnog prisustva na klju~nim na-u~nim i stru~nim skupovima u zemlji iinostranstvu. Naravno, da ima vi{e para itehni~kih mogu}nosti, ozbiljnog istraì-va~kog rada bi bilo vi{e, no lepo je poh-valiti se da je petni~ki profesionalni timobjavio ~ak 47 stru~nih i nau~nih radovau 2001. i 2002. godini. Ovde se ne ra~unapoprili~an broj radova stru~nog karakteraobjavljenih u {tampi i drugim informativ-nim medijima, kao i radovi objavljeni usopstvenoj produkciji.

Bilo bi po{teno ovoj listi dodati i sjaj-ne radove mladih polaznika petni~kih ob-razovnih programa od kojih jedan deopredstavljamo na stranama 40 i 41 a jedandeo se, naravno, objavljuje u petni~kimZbornicima radova.

[ research]in touch with realscience

Parallel to its educational programs, Pet-nica Science Center is engaged in variousresearch projects. This kind of "researchfitness" helps the staff to transfer not justfacts, methods and actual interpretations,but the real experience to inquisitive stu-dents.

In spite of the fact that not so numerousPSC staff has to prepare and organize morethan 150 different programs each year, theteam has significant results in �real� sciencealso. On these two pages there is a list of47 published science paper written by PSCprofessionals and heads of educational pro-grams in 2001 and 2002. Many of them areengaged in various projects and programsof different scientific institutions as well asin government development projects. Suchactivity enables PSC to keep pace with otherinstitutions worldwide that share the sameinterests, i.e. science in education and edu-cation in science. Presentation of Petnicamodel and ideas at international conferen-ces is a necessary step toward wider recog-nition and full-scale international programs n

Petnica 19 (2002)13

v BRYOPHYTES, NEGLECTED MEDICAL PLANTS, M. Sabovljevic, A. Bijelovic,VII meeting "Days of Medicinal Plants" Book of Abstracts, Belgrade, 2001.

v CONTRIBUTION TO THE KNOWLEDGE OF THE BRYOFLORA OF THEREGION OF PETNICA (W. SERBIA, YUGOSLAVIA), B. Papp, M. Sabovljevic,Studia Botanica Hungarica 32, 2002.

v DONNÉE SUR LA PRÉSENCE ET LA CHOROLOGIE DES TAXONS DUGENRE SCHISTIDIUM BRUCH. & W. SCHIMPER (GRIMMIACEAE) DANS LARÉPUBLIQUE FÉDÉRALE DE YOUGOSLAVIE (SERBIE ET MONTÉNÉGRO),M. Sabovljevic, X OPTIMA meeting Book of Abstracts, Palermo, Italy, 2001.

v IN VITRO CULTURE OF MOSSES BRYUM CAPILLARE HEDW. AND BRYUMARGENTEUM HEDW., M. Sabovljevi}, A. Bijelovi}, I. Dragi}evi}, XIV Sym-posium of the Yug.Society of Plant Physiology, Go~, 2001.

v NEW AND INTERESTING BRYOPHYTE RECORDS FOR GREECE, R. M. Ros,M. Sabovljevic, M. J. Cano, M. T. Gallego, J. Guerra, J. Munoz, X OPTIMAmeeting, Book of Abstracts, Palermo, Italy, 2001.

v THE TRENDS IN BRYOPHYTE PROTECTION AND CONSERVATION IN SERBIA,M. Sabovljevic, A. Bijelovic, Planta Europe Conference Documentation: 3rdEuropean Conference on the Conservation of Wild Plants, Pruhonice,Czeck Republic, 2001.

v MOSS SYNTRICHIA PAGORUM (MILDE) J. J. AMANN, FROM SICEVACKAGORGE, NEW TO YUGOSLAVIA, M. Sabovljevi}, T. Cvetic, VII Symposiumof the Flora of Southeastern Serbia and Neighborhood Regions, 2002.

v IN VITRO CULTURE OF MOSS RHODOBRYUM ONTARIENSE KINDB. (BRYACEAE,MUSCI), M. Sabovljevi}, A. Bijelovic, VII Symposium of the Flora of South-eastern Serbia and Neighborhood Regions, 2002.

v NEW AND INTERESTING BRYOPHYTE RECORDS FOR GREECE, T.L. Blockeel,R.M. Ros, M. Sabovljevic, et all., Cryptogamie, Bryologie 23 (2), 2002.

v BRYOPHYTES OF SOUTH BANAT (VOJVODINA, SERBIA), M. Sabovljevi},Bulletin of the Bryological Society 79, 2002.

v ANTIMICROBIAL ACTIVITY IN BRYUM ARGENTEUM HEDW. (BRYACEAE)ETHANOLIC EXTRACT, M. Sabovljevi}, M. Sokovi}, A. Bijelovi}, D. Grubi{i},2nd Conference on Medicinal and Aromatic Plants of Southeast EuropeanCountries, 2002.

v EFFECTIVE AND EASY WAY OF ESTABLISHING IN VITRO CULTURE OFMOSSES, BRYUM ARGENTEUM HEDW. AND BRYUM CAPILLARE HEDW. (BRYUMA-CEAE), M. Sabovljevi}, A. Bijelovi}, I. Dragi}evi}, Archive of BiologicalSciences, Belgrade 54 (1-2), 2002.

v PETNI^KA PE]INA - KASNOANTI^KO SAKRALNO MESTO, A. Starovi}, R.Arsi}, Godi{nji sastanak anti~ke sekcije Srpskog arheolo{kog dru{tva, Ni{,8-9. novembar 2001.

v PODSTICANJE KREATIVNOSTI ILI RAZMRDAVANJE MISAONIH KOSTURA,A. Starovi}, B. Brankovi}, Kreativno vaspitanje, br. 9, 2001.

v ARHEOLOGIJA GRADCA, A. Starovi}, Reka Gradac (monografija), Valjevo,2002.

v A MODEL OF ADVANCED SCIENCE EDUCATION - "LEARNING THROUGHRESEARCH", S. Verbi}, T. Damjanovic, Proceedings of 1st IOSTE Sympo-sium for S.Europe 2001, Nicosia, Cyprus, June 2001.

v MINIMIZACIJA SLOBODNE ENERGIJE KAO SPECIJALNI SLUÂJ DEKODO-VANJA NA REDUKOVANOM TRELISU, S. Verbi}, J. Goli}, Zbornik radovaTELFOR 2001, Beograd, novembar 2001.

v TEACHING ERROR THEORY USING VIRTUAL EXPERIMENTS, S. Verbi},Proceedings of Internat. Conference on Computer and Inform.Technologyin Physics Education, Quezon City, Philippines, December 2001.

v SPECIFICNOSTI PETNI^KOG PROGRAMA FIZIKE, S. Verbi}, Zbornik preda-vanja sa Republi~kog seminara o nastavi fizike 2001, Aran|elovac, april 2001.

v PROGRAMA PO FIZIKA VO ISTRA@UVA^KIOT CENTAR PETNICA, S. Verbi},Lj. Vra~ar, (usmeno izlaganje), IV Konferencija na fizi~ari ot Makedonija,Ohrid, Septembar 2002.

v PETNICA SCIENCE CENTER - A MODEL FOR AN INSTITUTION OF EXTRA-CURRICULAR SCIENCE EDUCATION, S. Verbic, V. Majic, Science EducationInternational, Vol. 13, No. 3, September 2002.

v EXTRACURRICULAR SCIENCE EDUCATION IN YUGOSLAVIA, S. Verbic, S.Janev, (usmeno izlaganje), International Conference "Give Talent a Chance",October 18-20 2002, Sofia

v DETERMINATION OF EQUILIBRIUM CONSTANTS OF THE REVERSIBLEBROMAZEPAM RING-OPENING REACTION, T. Damjanovi}, G. Popovi}, S.Verbi}, L. Pfendt, 6th International Conference on Fundamental and AppliedAspects of Physical Chemistry, Belgrade, September 2002, (PhysicalChemistry 2002, Proceedings Vol. II).

v IMPLEMENTACIJA PACS-A U MEDICINSKIM USTANOVAMA JUGOSLAVIJE,D. Toroman, M. Bebi}, Lj. Markovi}, Diskobolos 2001, JISA, 2001.

me|unarodna saradnja

Petnica 19 (2002)14

UNESCO È È È È È È È È È È povratak PetniciIstraìva~ka stanica je bila me|u prvim YU organizacijama koje su, nakonukidanja sankcija i me|unarodne izolacije zemlje, dobile programsku po-dr{ku organizacije UNESCO. Ova ugledna me|unarodna organizacija pri-hvatila je da sufinansira deo obrazovnih programa namenjenih srednjo-{kolcima i da pomogne u formiranju Resursnog Centra za nastavnike uPetnici. Podr{ka UNESCO-a ima daleko ve}i zna~aj od realne vrednostiprograma (20 k$), zato {to otvara vrata obnavljanju sloènijih vi{efunkci-onalnih odnosa izme|u Stanice kao primera uspe{nog kompleksnog obra-zovnog eksperimenta i organizacije UNESCO u oblasti transfera petni~kihiskustava na druge zemlje, pre svega zemlja u razvoju gde {kole ne raspo-laù dovoljno dobrim uslovima za podr{ku zahtevnijim u~enicima u raz-li~itim oblastima nauke, tehnike ili kulture.

EU È È È È È È È È È È podr{ka obrazovnom raduEvropska Komisija je, u okviru tzv. �mikroprojekt� programa pomo}i ne-vladinom sektoru u Jugoslaviji, podràla sistem obrazovnih aktivnostiIstraìva~ke stanice Petnica sa teì{tem na formiranju i radu ResursnogCentra namenjenog obuci i usavr{avanju nastavnika.

OECD È È È È È È razgovor o stanju obrazovanjaPo~etkom 2001. godine u Stanici je boravila delegacija ugladne me|una-odne organizacije OECD. U prisustvu predstavnika organizacija UNESCOi UNICEF, kao i Obrazovnog Foruma, uprili~en je celodnevni razgovor ostanju i perspektivama razvoja obrazovanja u Srbiji. Gosti su se tako|edetaljno upoznali sa radom Istraìva~ke stanice.

EUROCLIO È È È È È novi pristup nastavi istorijePetnica je bila doma}in velike serije seminara namenjenih nastavnicimaistorije u ~ijoj pripremi pa i realizaciji su se, pored doma}ih stru~njaka,mahom okupljenih u Udruènju za savremenu istoriju, angaòvali i ekspertiEvropskog udruènja istori~ara Euroclio. Tako smo 2001 godine bili doma-}ini stru~njacima iz Austrije a naredne godine kolegama iz Danske koji sudoma}im nastavnicima predstavili neke va`ne ideje i metode savremenenastave gde se teì{te pomera sa politi~ke istorije na druga~ije pristupe iteme a u~enici podsti~u na aktivno angaòvanje i stvarala~ki istraìva~ki rad.Op{irnije na strani 27.

CH È È È È È È È È ozbiljna pomo} obrazovanjuStanicu je po~etkom 2001 godine posetio g. Gaudenc Ruf ambasador[vajcarske i bio doma}in ve~eri sa u~esnicima i saradnicima zimskih se-minara. Zahvaljuju}i velikom razumevanju i pomo}i od strane ugledne{vajcarske organizacije za me|unarodnu pomo} i saradnju SDC, u 2001i 2002 godini su uspe{no realizovani planirani obrazovni programi a o~e-kuje se podr{ka ove organizacije i u 2003 godini.

USA È È È È È È È È pro{irenje veza sa najboljimaUspostavljena je saradnja sa jednom od vode}ih ameri~kih institucija uoblasti izvan{kolskog nau~nog obrazovanja srednjo{kolaca - Center forExcellence in Education. Ova organizacija svakoga leta izvodi presti`ni{estonedeljni program namenjen izuzetno talentovanim u~enicima izSAD i celog sveta. Op{irnije na strani 16.

CRO È È È È È È È È È È stari prijatelji iz Vi{njanaVi{njanska astronomska opservatorija poznata je {irom sveta kao briljan-tan, spontano razvijan centar amaterske astronomije. Seoce Vi{njan jesme{teno u zapadnom delu Istre u blizini poznatog turisti~kog centraPore~ i relativno blizu Slovenije i Italije. Astronomsko dru{tvo je nastalootprilike kada i Stanica u Petnici i danas je postalo slavno kao jedan odvode}ih svetskih centara istraìvanja malih nebeskih tela. [ta re}i vi{e noda su Vi{njanci otkrili preko 1500 asteroida i dve komete i obavili preko40,000 astrometrijskih merenja. Ve} par godina mladi saradnici Petnice pose}uju Vi{njansku {kolu astro-nomije, dok su na letnjim programima Petnice u 2001. godini u~estvovalii studenti-saradnici iz Vi{njana. Saradnja izme|u dve institucije nije ome-|ena samo na oblast astronomije, ve} ima sjajne izglede da obuhvati{irok spektar nau~nog obrazovanja mladih.

ISP È È È È È È È È È È È È È È È ekolo{ki kampAvgusta 2001. Stanica je bila doma}in me|unarodnog ekolo{kog kampakoga je organizovala organizacija Mladih istraìva~a Srbije. Dvonedeljnikamp je bio prevashodno radnog karaktera i u~esnici, njih petnaest, anga-òvali su se na ure|enju prostora oko Petni~ke pe}ine.

ISP È È È È È È È È È È È È È paso{ za mladeKrajem leta 2002. godine Stanica je bila doma}in zanimljivog me|una-rodnog omladinskog programa. �Paso{ za mlade� je program namenjenpromovisanju saradnje me|u mladima u svetu kroz raznovrsne aktivnos-ti mahom kulturnog i umetni~kog profila. [estodnevni program okupio je45 u~esnika iz devet zemalja.

SLO È È È È È È È È È È È È È poklon PetniciZavod Slovenije za {olstvo poklonio je Istraìva~koj stanici ve}u koli~inusavremenih ud`benika za slovena~ke srednje {kole. Poklon je namenjenopremanju Resursnog Centra a knjige }e biti dostupne svim zaintereso-vanim nastavnicima. Za 2003. godinu najvaljena je i poseta kolega iz Slo-venije i pro{irenje saradnje u domenu (obnovljenog) uklju~ivanja slove-na~kih srednjo{kolaca u obrazovne programe ISP.

Petnica 19 (2002)

PL È È È È È È È È È È È jo{ jedan trijumf fizi~araPretpro{le jeseni troje petni~kih fizi~ara putovalo je u Poljsku, pro{lejeseni od ~etvoro u~esnika, troje su nagra|eni za projekte realizovaneu Petnici: Jelena Uzunovi}, Katarina Petrovi} i Marko Petkovi}. Ono {toPetnicu najvi{e izdvaja nije broj od osam nagrada, vi{e nego {to ima SADili zemlja doma}in, ve} ~injenica da ni jedan petni~ki rad nije pro{ao bezdiplome. (vidi stranu 16)

BG È È È È È È È È È È sve intenzivnija saradnjaDva polaznika programa ra~unarstva, Milo{ Savi} i Milo{ Puzovi} u~e-stvovali su na kampu matemati~ara i informati~ara u Varni (Bugarska) gdesu predstavili svoje istraìva~ke projekte na kojima su radili u Petnici. Uokviru ove letnje {kole namenjene najtalentovanijim bugarskim srednjo-{kolcima, kao gost-predava~ u~estvovao je i kolega Dragan Toroman. Onje predstavio petni~ke obrazovne programe i odrào predavanje o objek-tno-orijentisanom programiranju. Sa kolegama iz Bugarske dogovorenaje dalja saradnja i partnerstvo u obrazovnom radu sa mladim talentima.

BG È È È È È È È È È È konferencija o talentimaU Sofiji je od sredinom oktobra odr àna konferencija "Give Talent aChance". To je bio lep na~in da se povodom 20 godina postojanjaFondacije Sv. Kirilo i Metodije okupe predstavnici ve}eg broja organi-zacija iz jugo-isto~ne Evrope sa kojima Fondacija saraduje. PredsednikFondacije, prof. Petar Kenderov je u svom uvodnom govoru Petnicuokarakterisao kao "famous" i predstavnicima ISP ukazao posebnu ~astpozvav{i ih da svojim izlaganjima otvore Konferenciju..

RU È È È È È È È È sjajni rezultati na BioolimpijadiU septembru 2002. godine u Sankt Petersburgu u Rusiji odràna je»Bioolimpijada«, me|unarodna smotra nau~nih radova najuspe{nijihsrednjo{kolaca u oblasti biolo{kih nauka. Uslov u~e{}a je bio da je kan-didat imao najmanje dve nagrade na republi~kim takmi~enjima u zemljiiz koje dolazi. U grupi u~esnika iz na{e zemlje bila je i Katarina Zelji}, du-gogodi{nja polaznica programa biologije IS Petnica, sa radom »Uticaj NaClna rast ki~ice (Centaurium spicatum) u kulturi in vitro«, koji je realizovanna Institutu za biolo{ka istraìvanja u Beogradu, pod mentorstvom DanijeleMi{i}. Nakon odbrane rada na engleskom i uspe{ne poster prezentacijeKatarina je sa svojim radom lako osvojila prvo mesto i zlatnu medalju.

RU È È È È È È È È È È È astronomi na KavkazuPo prvi put Srpsko Astronomsko dru{tvo i ISP poslali su u~esnike na VIIIAstronomsku olimpijadu koju su organizovale kolege iz Rusije na jednojod najve}ih astronomskih opservatorija Bukovo na Kavkazu. Srednjo{kolciMihajlo ûbrovi} iz Beograda i Marko Simonovi} iz Leskovca u pratnji mla-dog kolege Igora Smoli}a ~inili su jednu od jedanaest ekipa koje su dopu-tovale iz Evrope, Azije i Ju`ne Amerike. Takmi~enje se sastojalo iz tri dela:ra~unskog, posmatra~kog i prakti~nog. Ekipa Srbije je osvojila bronzanumedalju, {to je lep uspeh imaju}i u vidu izuzetno iskustvo i uigranost ve-}ine ostalih ekipa ~iji su ~lanovi imali priliku da se obu~avaju na savre-menoj profesionalnoj opremi kakva, jednostavno, ne postoji na doma}improstorima.

MK È È È È È È È È È È È È È sve vi{e u~esnikaPo~etkom oktobra 2002. odràna je IV Konferencija makedonskih fizi~arau Ohridu na kojoj je prezentovan program fizike u IS Petnica. Reakcije subile izuzetno pozitivne, a posledica je znatno ve}im broj prijava make-donskih srednjo{kolaca za programe u 2003. Posebno interesovanje jevladalo za nastavni~ke seminare. Nadamo se da }emo uskoro biti u stanjuda udovoljimo i tom zahtevu.

D È È È È È È È È È poseta iz Geteovog institutaSredinom avgusta 2002 godine IS Petnicu je posetio direktor Goetheinstituta u Beogradu gospodin Dr Herwig Kempf u pratnji saradnika iupoznao se sa aktivnostima Stanice i planovima razvoja me|unarodnesaradnje. Gosti su bili veoma zadovoljni i najavili su svoje angaòvanjena uspostavljanju saradnje sa sli~nim organizacijama u Nema~koj. Ve} zapo~etak 2003. se o~ekuje poseta nastavnika i u~enika Nema~ke {kole izBeograda.

CN È È È È È È È È È È È prvi kontakti sa KinomSredinom marta 2002. Stanicu je posetio ambasador NR Kine u Jugosla-viji, Wen Xigui. Tom prilikom ambasador se upoznao sa radom Stanice,razgovarao sa polaznicima i obe}ao da }e pomo}i u ostvarivanju kon-takata sa sli~nim institucijama u Kini. Do posete je do{lo na inicijativuDru{tva Daleki Istok iz Beograda.

YU È È È È È È È È È È International High SchoolUspostavlja se, po svemu sude}i, perspektivna i sadràjna saradnja saMe|unarodnom srednjom {kolom (poznatija kao Ameri~ka gimnazija,mada glavnu re~ imaju Britanci!) iz Beograda. Razmena poseta i dostazanimljivih ideja i incijativa s obe strane nagove{tavaju konkretne progra-me ve} od prole}a 2003.

UK È È È È È È È È È podr{ka Britanskog savetaBritanski Savet u Beogradu odlu~io je da finansira jedan projekat ISPetnica u oblasti ekolo{kih istraìvanja Projekat }e se usmeriti na prob-lematiku izloènosti stanovni{tva organohlornim pesticidima.

[ internat ional]global networkPetnica Science Center is a unique institu-tion of its kind in Europe. In spite of manyrecent tragic circumstances that made per-forming its activity more than difficult (war,disintegration of the country, UN sanctionsand the isolation of Serbia, hyperinflationand economic collapse, and, moreover,earthquakes, bombardment during Kosovowar, political pressures...), PSC maintainedits links to a large number of similar pro-grams and institutions worldwide. Theseconnections are important because theyenable the exchange of ideas, experiences,and people. Even more important, theymake possible affirmation of values of gift-ed education as an important part of thecreative design of the future.

Petnica Center was among the first national-levelprograms in post-Milosevic Serbia suported byUNESCO. Small, but important donation wasfocused on teacher training and improvement ofPetnica�s Resource Center.

Petnica got valuable �injection� from EuropeanComission through �microproject� programs spe-cially oriented toward NGOs in Serbia.

In January 2001 a team of educational expertsfrom OECD visited Petnica Center in order tostudy local situation in education and capacitiesfor expected reforms.

His excellency, Ambassador of SwissConfederation, Gaudenz Ruff, visited PetnicaCenter and organized a dinner for students whoattended Winter Seminars 2001.

Petnica Center also hosted Ambassador ofPeople�s Republic China Mr. Wen Xigui. Guestsfrom China expressed high interest in design andeffects of Petnica educational programs.

PSC continues links with Eropean Association ofHistory Teachers EUROCLIO. In summer 2001their experts participated in seminar for Serbianschool teachers in Petnica.

Traditionally good relations with Vi{njanAstronomical Observatory in Croatia increased inthe last two years. More students are included inregular exchange.

Thirty young people from 12 countries participat-ed in youth summer camp �Passport for Youth�organized in August 2002 in Petnica.

More and more young physicists bring topawards from the International Physics Olympiad�First Step to the Nobel Prize in Physics� organ-ized by Polish Academy of Science.

Petnica�s students participated in �Bio-olympiad�,an international students� competition organizedin St.Petersburg, Russia. Katarina Zelji}, a second-ary-school students, won gold medal.

Two young Petnica�s astronomers successfullyparticipated in International Olympiad inAstronomy in Russia.

New professional links have been established withteachers and scientists from FYR Macedonia inorder to increase number of gifted young partici-pants in various programs in Petnica.

Swiss Agency for Development and Cooperation,SDC, decided to continue financial support toPetnica�s educational programs for students andteachers throughout years 2001 and 2002. SDChad recognized the role of Petnica in improvingquality of science education in Serbian schoolssince year 2000 when they had visited Petnica andaccepted to contribute in financing educationalactivities n

Nakon desetak godina vi{e nego osetne izolacije u kojima smose trudili da radimo dobro, normalno je da nas poprili~no zani-ma koliko Petnica realno vredi na globalnoj skali. Vajcman, Ge-

tingen i Dòns Hopkins su, ako ni{ta drugo, veliki univerziteti i te{kosa njima moèmo igrati u istoj ligi. Koliko su uspe{ni u na{oj discipliniextracurricular science education, to bi tek trebalo proveriti. Nema sum-nje da ima mnogo toga {to bi mi od njih mogli da nau~imo, ali verujemda bi sve to funkcionisalo i u suprotnom smeru.

Interkontinetalnu saradnju nije lako ostva-riti, naro~ito sa budètom kakav je petni~ki. Stogasmo fokusirali samo jednu instituciju i tim jepovodom autor ovog teksta pro{loga leta boraviou Bostonu. Na{ tamo{nji takmac nije ni jedan od pedeset (!) univerzi-teta ovoga grada, ve} jedna naizgled mala organizacija Center for Ex-cellence in Education, odnosno ~uveni {estonedeljni letnji kamp kojioni organizuju na MIT-u � Research Science Institute. ûdna jedna {kola;poku{a}u da je opi{em.

Ako na RSI svratite u 11 sati pre podne primeti}ete da je malo kobudan. Navodno, polaznici rade do kasno u no}, pa ujutro spavaju duè.Oni koji su nekim ~udom budni, lagano se klasteri{u oko okruglog stolaispred stacionara. Ipak, najvredniji su ve} u ra~unarskoj u~ionici i pi{uizve{taje. Pribliàvanjem ru~ka raste gu`va. Izuzetak su, mo`da, mla|isaradnici (studentarija sa MIT-a i Harvarda) kojima redovno nedostajebar jo{ pola sata za spavanje. Posle ru~ka sledi runda razgibavanja �frizbi na dva gola, tamo poznat kao Ultimate frisbee. Samouvereni doma-}ini tvrde da im u tom sportu nema ravnih. He, he... Popodne se po-malo i radi. Nam}orastim, tek probu|enim mla|im saradnicima bi,verovatno, u samom startu pro-pao dan kad ne bi brè-boljevratili na doradu poneki izve{-taj uz lamentiranje nad vreme-nima kad su oni bili polaznici ikad se, kaù, radilo neuporedivo ozbiljnije. (Bilo je to ja~e od mene.Morao sam, eto, i ja da isu~em svoju crvenu olovku i dekori{em mar-gine nekoliko polazni~kih radova. Eeeh...) U svakom slu~aju, svi izve-{taji }e morati da budu odra|eni kako valja; u protivnom nema ni{taod izleta u nedelju, bolje re}i celodnevnog pe{a~enja po okolnim gu-durama. I tako, polaznici RSI-a ne{to ra~unaju, povremeno slu{aju pre-davanja, traè reference, kukaju na hranu i o~ekuju da jednog dana ioni postanu mla|i saradnici. Toliko o su{tini. Forma pomalo {tr~i.

Centar su osnovali pre dvadesetak godina admiral Rikover (�thefather of Nuclear Navy") i famozna gospo|a di \enaro. Okupili su sjajnesaradnike, velike univerzitete i bogate sponzore i � tako je po~elo. Ume|uvremenu su seminari Centra postali najpresti`nija destinacija zasrednjo{kolce, po interesovanju i motivaciji nalik ovim na{im, i to izskoro svih (bogatijih) delova sveta. Koliki je zna~aj Centra, ilustruje~injenica da u bordu Centra sede biv{i predsednik SAD Dìmi Karter,predsednik INTEL-a, nekoliko ameri~kih senatora itd. Svim sre}nici-ma koji pro|u selekciju i do|u na seminar, automatski se otvarajuvrata najve}ih univerziteta, jer im bolja referenca od u~e{}a na RSI netreba. Ipak, "sre}nici" koji nisu ameri~ki dràvljani moraju da na|unekog ko bi im platio u~e{}e na seminaru, {to iznosi okruglo 10,000dolara. Neverovatno, ali mnogima to polazi za rukom. Bilo kako bilo,tinejdèri imaju priliku da izaberu uglednog mentora sa nekog odokolnih univerziteta i temu za rad koji bi odradili i napisali za maksi-mum {est nedelja. Niko od u~esnika ne ide ku}i bez napisanog rada.Ima radova koji su zavr{ili i u presti`nom ~asopisu Science. To je ne{tosa ~im mi, za sada, ne moèmo da se takmi~imo. Istini za volju,prose~ni radovi nisu bolji od radova iz Petni~kih sveski. Me|utim,pikove je jako te{ko nadma{iti.

Sve u svemu, ako izuzmemo pitanje standarda i ~injenicu da tunegde u kraju ìvi nekoliko nobelovaca, RSI sa puno prava moèmosmatrati Petnicom na bostonski na~in. Sli~nosti su zapanjuju}e. [teta{to je Boston tako daleko. I doma}ini su bili sli~nog mi{ljenja àle}i{to Petnica nije bliè. U me|uvremenu, ~ekamo uzvratnu posetu. Akoni zbog ~ega drugog, onda zato {to Amerikancima nikako ne ide uglavu da ne{to kao {to je Petnica moè da nastane i opstane u Srbiji.

Ina~e, mi smo ve} imali polaznike na RSI-u. Pamtite li mo`da ne-kada{nje polaznike fizike Olgicu Bakajin i ne{to mla|eg Filipa Ilijev-skog? E pa, u Bostonu ih se se}aju vrlo dobro. Kaù da su se odli~nopokazali i pitaju imamo li mi jo{ takvih. Kad smo ve} kod toga, Olgicase kasnije udala, ako je verovati glasinama, za momka kog je upoznalakao mla|eg saradnika na RSI-u. Bi}e da je saradnja ve} otpo~ela n

Profesori sa var{avskog Instituta za fiziku imaju pravo da izaberukojih osam sati tokom dana }e raditi i svi to koriste da ne krenuna posao pre devet, dok ne pro|e vrh saobra}ajne gu`ve. Jutarnji

zastoji su se pove}ali poslednjih godina, jer Var{avljani, i pored no-vog metroa, dosta koriste svoje nove automobile, a broj zaposlenihraste. Bilo bi znatno teè da Poljaci potpuno razaranje glavnog gradatokom II svetskog rata nisu iskoristili da izgrade prave, {iroke ulicedu` kojih su pore|ane jedne do drugih moderne staklene zgrade i prepar godina podignute srednjovekovne gra|evine. Goste vode u cr-kve ili obilazak okolnih dvoraca, pri~aju}i o ulozi vere ili bogatstvupoljskih kraljeva, pre}utkuju}i komunisti~ku pro{lost koje se stide,skrivaju}i umetnost socrealizma, pori~u}i da ìve na istoku Evrope.

Var{ava je postala omiljeno izleti{te Petni~ana zahvaljuju}i me|u-narodnom takmi~enju istraìva~kih radova srednjo{kolaca "First Stepto Nobel Prize in Physics" koje orga-nizuje Institut za fiziku PoljskeAkademije nauka. Takmi~enje po-stoji od 1992. godine, a od 1554prijavljena rada iz 69 zemalja sa-

mo 62 rada su nagra|ena. Nagradaje objavljivanje rada i jednome-se~ni istraìva~ki boravak na In-stitutu. Pretpro{le jeseni je takotroje petni~kih fizi~ara putovalo

u Poljsku, u jesen 2001. od ~etvoro u~esnika, troje su nagra|eni zaprojekte realizovane u Petnici, Jelena Uzunovi} (Ground State Struc-ture and Thermodynamic Properties of 2D Ising-type Spin Glasses), Kata-rina Petrovi} (Standard and Multidimensional Bak-Sneppen Models ofEvolution) i Marko Petkovi} (Calculation of the Profile of the LiquidDrop Situated on the Solid). Ono {to Petnicu najvi{e izdvaja nije brojod osam nagrada, vi{e nego {to ima SAD ili zemlja doma}in, ve} ~i-njenica da ni jedan petni~ki rad nije pro{ao bez diplome. Zato jeèlja svih u Poljskoj da saznaju {ta je to Petnica i kako se u Petniciradi o~ekivana koliko i laskava.

Dan u Centru za teorijsku fiziku po~inje kratkim sastankom sa-radnika, dok se jednom nedeljno odràva sastanak na kome se anali-ziraju aktuelne vesti iz sveta fizike naro~ito u oblastima kojima seCentar bavi. Pre podne je dosta saradnika zauzeto na koledù koji jeInstitut za fiziku osnovao u vreme kada su istraìva~ki i obrazovni radu Poljskoj bili razdvojeniji. Ovaj koled` je odskora u sastavu Kato-li~kog univerziteta, po{to je Univerzitet u Var{avi i dalje zatvoren zafiziku i tehni~ke fakultete, mada profesori tvrde da su zadràli punuautonomiju. U Centar dolaze i organizovane posete var{avskih sred-njo{kolaca za koje se organizuju popularna predavanja. Stariji profe-sori se àle kako od pada komunizma ubrzano opada broj studenataopredeljenih za nau~ni rad i sada samo njih petoro dovr{ava studijeu Centru. Svi su ve} neko vreme proveli u SAD ili se spremaju daidu. Direktor pri~a da je zavr{io studije zahvaljuju}i beskona~no jef-tinim ruskim knjigama. Te knjige su danas na najvi{im policama bib-lioteke, jer niko od mla|ih saradnika ne ume da ih ~ita.

Zaposleni u Centru ne pla}aju porez na zarade, jer su procenili iprijavili nadle`nima da je njihov rad 100% kreativan rad, dok su naInstitutu za fiziku bili manje hrabri i napisali da rade 80% stvara-la~ki. Direktor Centra se àli kako mu se posao svodi na ispunjava-nje formulara, pisanje finansijskih izve{taja, potragu za novcem {tonaziva 'borba sa briselskim birokratama'. @ali se i kako je priblià-vanje Zapadu postavilo imperativ produkcije {to ve}eg broja radova.Proces priklju~enja Evropskoj Uniji doneo je pomo} poljskoj nauci,uklju~uju}i zna~ajne fondove za saradnju sa institucijama i pojedin-cima iz zemalja EU. Lo{a strana toga je da danas nemaju novac zagostovanja studenata iz ostalih dràva, pa je sve {to se moè dobitisamo savet da se sa zahtevom za boravak i rad sa~eka dok na{a zemljane postane kandidat za ulazak u Uniju.

Opcija koja preostaje je u~e{}e i nagrada na First Step-u, a dosa-da{nji rezultati govore da polaznici petni~kog programa fizike, u ve-likoj meri zahvaljujuci Sr|anu, Lazi i saradni~kom timu, imaju sja-jne {anse n

2S

r|an

Ver

bi}

Petnica 19 (2002)16

petnica naameri~ki na~in

2Je

lena

Uzu

novi

}

izme|u trì{tai kreativnosti

ono {to nas (Petnicu) izdvaja uodnosu na 68 ostalih zemalja �

za devet godina ni jedan radnije pro{ao bez diplome

talenti su pitanje prioritetnognacionalnog interesa SAD �

u bordu Centra sedi vrhameri~kog biznisa i politike

[ internat ional]

global network

In the article �Petnica in AmericanWay� Srdjan Verbi} describes hisimpressions about �Research ScienceInstitute�, summer camp organized inBoston by �Center for Excellence inEducation�. The Center is designed forhigh school students extraordinarymotivated and talented for sciencesand mathematics. It�s summer pro-gram is organized every year at MITcampus with the support of the USGovernment and big industries. Srdjandescribes similarities in structure andmethodology between that six-weeksummer camp for outstanding 12thgrade students mainly from USA andPetnica. American hosts have noticedthe same similarities also as well aspotentials for co-operation. We expectthem to return a visit this year.

Jelena Uzunovi} is telling us a storyabout her visit to the Institute ofPhysics in Warszaw, Poland. She andtwo other Petnica�s students got achance to work at the Institute andstay in Warszaw for a month as theaward for results at International com-petition �First Step to Nobel Prize inPhysics� organized by the PolishAcademy of Science. Jelena describesan actual moment of Polish scienceseen through the Institute�s perspec-tive. During the last nine years youngphysicists from Petnica earned moreawards on this contest than most ofbig countries. This is the reason forour Polish colleagues to become par-ticularly curious and wish to come andsee what are we doing here in theheart of the smoky Balkans.

Branislav Savi} in �Meteors Hunters�presents a brief history of the PetnicaMeteors Group � an interesting by-product of 20 years experience ofPetnica�s programs in Astronomy. PMGorganizes several observation campsevery year and gathers students ofmany different disciplines attracted bythe same passion. All major swarmsare covered both visually and photo-graphically. Special attention is alwayspayed to weak and not so well investi-gated swarms. The group co-ordinatesvirtually all meteor observation activi-ties in Serbia and maintains importantinternational links. They publish journalnamed �Perseids� n

17

Kad vedro no}no nebo zapara zvezda padali-ca, obi~no se zbunite oko izbora prave èlje.[um koji vam tada nastaje u glavi, isklju~u-

je mogu}nost da se ozbiljnije pozabavite analizomefikasnsti ovog metoda ispunjavanja èlja. No, nekiimaju druge vrste èlja: kad proleti jedna padali-ca, oni poèle da vide jo{ koju. I gle ~uda: izgledada im se takve èlje i ispunjavaju. Da li je u pitanjuprozai~na èlja, ili ne{to znatno prozai~nije od ljud-skog mozga i du{e, jo{ uvek je zagonetka.

[alu na stranu, ali u meteorskoj astronomiji zbi-lja postoji sli~an problem. Od pionirskog Skjapa-relijevskog doba (druga polovina XIX veka) kada

su zapo~elasistematskaprou~avanjameteorskihpojava pa do

danas, ovo pitanje ostaje bez potpu-nog odgovora. O ~emu se radi?

Duìm posmatranjem meteor-skih rojeva uo~ava se da se ponekad,u veoma kratkim vremenskim inter-valima, meteori pojavljuju u grupi.Osnovna pitanja su slede}a: za{to nastaje ovo gru-pisanje, da li je slu~ajno ili ne; ako nije, na kojimvremenskim intervalima je izraèno. Obja{njenjebi trebalo da pruì izvesne odgovore vezane zanastanak meteorskih ~estica i njihovo raspadanje.Zna se da meteorske ~estice koje ~ine rojeve nas-taju raspadanjem jezgara kometa, ali kako se toodvija, i {ta se sve de{ava s tim ~esticama pre no{to ih vidimo kako blje{tavo sagorevaju?

Ono {to je mo`da va`nije, jeste da se na stabluna ~ijem vrhu ~u~i problem grupisanja meteora,nalaze duplje u kojima obitavaju pti~ice koje jelak{e uhvatiti. To su problemi vezani za razradu iadaptaciju pojedinih metoda po-smatranja, kao i njihovo upo-redno sagledavanje i testiranje.Ipak, za razmatranje grupisanjameteora mora se imati u vidudosta {iroka skala meteorskih ~e-stica. Uz to treba obezbediti za-dovoljavaju}u vremensku rezo-luciju, tj. valja precizno beleìtimeteorske pojave, {to je te{kodostupno klasi~nim posmatra-njima pogotovo ako se ima uvidu veli~ina uzorka.

Problem veli~ine uzorka je-dan je od klju~nih. On se pre-vazilazi tako {to je formiranonekoliko 'sabirnih centara' gdese skladi{te i ~uvaju podaciprikupljeni {irom sveta. Takou Lindu ([vedska) postoji bazaza fotografska posmatranja me-teora. U Potsdamu (Nema~ka),u okviru Me|unarodne mete-orske organizacije (IMO), pos-toje baze za vizuelna i video po-smatranja meteora, kao i bazaza jedan tip radio posmatranja. Me|utim, glavniproblem sa ovim podacima, odnosno posmatranji-ma, je {to ona nisu me|usobno koordinisana, i ug-lavnom su niske vremenske rezolucije. Drugimre~ima, ovi podaci su dobri za skoro sve globalneanalize meteorske aktivnosti budu}i da sadrè po-datke dobijena {irom planete, ali su neupotrebljiviza analize koja zahtevaju koordinisana posmatranjavisoke vremenske rezolucije, kao {to je problemgrupisanja i fragmentacije meteorskih ~estica.

Uporedna analiza razli~itih metoda, konkret-no vizuelnih i video posmatranja zna~ajna je jer setako mogu povezati ranija isklju~ivo vizuelna pos-matranja sa novim. Za tako ne{to potreban je velikiuzorak sinhronizovanih posmatranja obema meto-dama. To se jedino moè obezbediti sopstvenimposmatranjima. Veliki uzorak, u ovom slu~aju, za-hteva dosta posmatranja i dug vremenski period.Eto izazova za one koji se ozbiljno bave pra}enjemmeteorskih pojava. Poèljno je formirati ekipukoju bi ~inili posmatra~i, astronomi, programeri,elektroni~ari... Vi{edisciplinarnost problema mami i

on se prosto name}e ustanovi kao {to je Istraìva-~ka stanica Petnica.

Meteori se u Petnici organizovano posmatrajubar onoliko dugo koliko ovde postoji astronomija,tj. od po~etka rada Stanice. Daleke 1983. godineovde je izvedena astronomska akcija Mladih istra-ìva~a Srbije. Meteorska sekcija je bila najbrojnija.Sredinom osamdesetih redovno su odràvani kam-povi za posmatranje meteora. Tih godina pokre-nuta je i obuka zainteresovanih studenata, mahomfizike i astronomije iz Beograda i Novog Sada kojisu se u Petnici okupljali vikendom. Iz ovih aktiv-nosti, krajem osamdesetih, u saradnji sa Institu-tom za astronomiju Matemati~kog fakulteta u Be-ogradu i beogradskom Astronomskom opservato-rijom, razvio se sada{nji program astronomije zasrednjo{kolce. Paralelno sa pojavom ovog progra-ma, "meteorci" nastavljaju sa svojim radom. Redo-

vno se organizuju kam-povi na Valjevskim plani-nama. Sa Zvjezdarnicomu Vi{njanu organizuju setokom 1989. i 1990. go-dine posmatranja Perse-

ida u okviru tamo{nje Letnje {kole astronomije. Nakon ekspedicije za pra}enje Perseida 1993.

godine, i formalno je konstituisana Petni~ka me-teorska sekcija (PMS) koja ubrzo, nakon zahtevaènskih ~lanova ekipe, menja ime u Petni~ka me-teorska grupa (PMG). Pod tim imenom posmatra-nje meteora u Petnici odvija se i danas. Uspostav-ljena je saradnja sa Me|unarodnom meteorskomorganizacijom (IMO). U septembru 1997. godineorganizuje se u Petnici Me|unarodna konferencijaza meteore (IMC). U novembru 1998. ~lanovi gru-pe u~estvuju u dvema ekspedicijama u okviru me-|unarodnog programa za pra}enje pljuska Leonida

u Mongoliji i, sa ~lanovima jed-ne holandske ekipe, u Koreji.

Grupa svake godine orga-nizuje pet-{est kampova, {to go-di{nje iznosi preko mesec danaposmatranja. Sara|uje sa astro-nomskim dru{tvima u Valjevu iNi{u i koordinira doma}a pos-matranja meteora. Pokrivaju sesvi ve}i meteorski rojevi, a ba-rem jedan kamp je usmeren napra}enje nekog slabog i manjeistraènog roja. Organizacionasamostalnost i programska po-vezanost sa seminarima astro-nomije ~ini rad grupe specifi~-nim u odnosu na ostale progra-me u Petnici.

Sredinom devedesetih gru-pa pokre}e specijalizovan ~aso-pis za posmatra~e meteora Per-seidi. Od ~etvrtog broja ~asopispro{iruje svoje tematske okvirei na mala tela Sun~evog siste-ma, ~ime ne samo da se pokri-va jedna celina u astronomiji,

ve} se i na ovaj na~in otvara prostor u smeru ukojem }e se prakti~na astronomija u Petnici daljenajverovatnije razvijati.

U Petni~koj meteorskoj grupi su skupa biv{ipolaznici - studenti (fizike, astronomije, tehnike...),kao i sada{nji polaznici obrazovnih programa Sta-nice. Po svom sastavu grupa daje sasvim pristojnookruènje za dugoro~nije angaòvanje na prob-lemima kao {to su grupisanje meteora i uporednaanaliza metoda posmatranja n

2B

rani

slav

Sav

i}

Petnica 19 (2002)

petni~ki lovcimeteora

tajanstvena petni~ka meteorskagrupa ~esto organizuje kampove,

izdaje kvalitetan ~asopis iuspe{no se nadmudruje sa ner-

voznom administracijom

Sredinom osamdesetih godina Stanicom je kruìlapri~a da je jedina stvar po kojoj se @eljko Je` i @akslaù, to da astronome treba izgnati iz Petnice. Ali seve} po slede}em pitanju razlikuju: @ak to isto misli iza arheologe. Istini za volju, imali su argumente -obojica. U to vreme astronomi su znali da se uve~epokupe i ~oporativno odu u Beograd na koncertDairstrejtsa (i da se do jutra vrate). Arheolozi sukolege iz Zagreba do~ekivali na drve}u; naravno da suim se ovi pridruìli - uskoro su, na zgraàvanje @aka,svi sedeli po granama drve}a u dvori{tu Stanice.

kkaakkoo iihhbbii rraammoo

polaznici

Jedno od prvih pitanja mnogih gostiju, nastavnika, pa inovih saradnika i predava~a koji dolaze u Istraìva~kustanicu jeste kako biramo u~es-

nike. Mnogi roditelji i nastavnici su~esto pod utiskom op{tih dru{tvenihzbivanja i decenijama izgra|ivanih lo-{ih standarda u javnom i profesionalnom pona{anju, pa ~esto do-laze sa predube|enjem da je za uklju~ivanje njihove dece iliu~enika neophodno postojanje barem nekakve veze i li~nogpoznanstva. Njih je prili~no te{ko ubediti da se u Petnici takone radi. Pa kako se radi?

Prijavni formulari sa svim neophodnim informacijama oprogramima, na~inu kandidovanja i izboru u~enika {alju se kra-jem septembra ili po~etkom oktobra svake godine na adrese ne-koliko stotina srednjih {kola. U èlji da se smanji verovatno}agubljenja ovih dokumenata, ve}ini {kola se prijavni materijali{alju u vi{e kopija i u vi{e posebnih koverata.

Prijave kandidata se primaju u Stanicu obi~no do kraja no-vembra. Prjavni formular se spaja sa svim prate}im dokumentima(biografija, preporuke, radovi, esej itd.) i osnovni podaci (ime,prezime, {kola, adresa, oblasti za koje je kandidat zainteresovan)unose se u ra~unarsku bazu poda-taka. Tada se, pored ostalog, moèintervenisati ukoliko iz nekih{kola nema, ne upu{taju}i se urazloge, nikakvih odgovora.

Prvih dana decembra ruko-vodioci stru~nih odeljenja Staniceobavljaju preliminarni pregled pri-java i razvrstavaju ih u nekolikogrupa po {irim oblastima intere-sovanja kandidata kako bi se kas-niji pregled olak{ao.

Sredinom decembra u Pet-nici se okuplja pedesetak sarad-nika Stanice izabranih tako da sva-ku oblast /program iz koje se pla-niraju seminari u narednoj godini

zastupa najmenje ~etvoro koleginica ili kolega i da polovina njihima iskustvo u barem jednom ciklusu izbora polaznika. Pregled

prijava se obavlja tokom 2-3 dana i toveoma detaljno. Kompletnu prijavnudokumentaciju svakog pojedina~nogkandidata ~ita najmenje troje (obi~no

~etvoro) saradnika i to ne svi iz iste oblasti. Svako nezavisnoocenjuje nekoliko parametara kao {to je predznanje, utisci ostepenu zainteresovanosti, pokazatelji o samostalnom radu iliiskustvu, ali i procena koliko je pojedina~nom kandidatu koris-no poha|anje konkretnih programa u Petnici. Prisutni saradnicii kolege formiraju li~ni utisak o kandidatima, uklju~uju}i i pravoda komentari{u sistemati~not, kvalitet jezika i stil izraàvanja,kvalitet preporuka dobijenih od {kolskih nastavnika i sl. U~e{}ei rezultati na takmi~enjima ne moraju se uzimati u obzir i to jeostavljeno kao (va`na) sloboda ocenjiva~ima.

Kada se pregled obavi, ocene se sabiraju i formiraju se rangliste po oblastima i uskla|uju sa brojem planiranih u~esnika (ka-pacitet zimskih seminara). Zatim sledi kontrolni pregled, paponovni pregled prijava onih koji nisu u{li u �izabrane� i to odstrane ocenjiva~a koji te prijave nisu pregledali. Najzad, formi-

raju se kona~ne liste i izabraniu~enici razvrstavaju po {kolama.

Kao {to vidite, proces izbo-ra nije niti jednostavan, niti povr-{an, ali nije ni misteriozan. Zbogvelikog broja ozbiljnih ljudi an-gaòvanih u pregledu prijava iizboru kandidata, prakti~no jenemogu}e nekoga �ugurati�. Is-tini za volju, Stanica ~ini �preko-redne ustupke� ali samo za onekoji su pokazali izuzetne rezul-tate koji se ne uklapaju lako ustandardne kriterijume vred-novanja {to se primenjuju na os-tale. Izuzetni (ponekad) zaslu-ùju izuzetno n

Petnica 19 (2002))18

izbor u~esnika je ozbiljan i odgovoranposao na kome se angaùje veliki broj

saradnika Stanice

[students]a view intoselection processSelection of young participants is the veryfoundation of the entire structure ofPetnica�s educational programs. Because ofthe fact that Petnica Center has no technicalabilities for direct contact with thousands ofstudents from over 500 schools who areinterested to come and participate in someof prestigious programs, the selectionprocess is focused on written applications. Each September Petnica Center sends tohundreds of secondary schools leaflet withdetail information about educational pro-grams in the next year. The leaflet containssuggestions and instructions both for teach-ers and students, including applicationform. Deadline for applications is end ofNovember when Petnica is flooded withthousands of letters with application forms,recommendations, examples of students�individual small science work and papers,copies of various types of diploma, awards,etc. Professional Petnica�s selection teamconsists of over 50 people, mostly guestteachers and young teaching assistantsfrom each of about 15 science fields andprogram areas. Their goal is to read everyapplication form in details. The actual selec-tion procedure requests that at least fourdifferent people read each applications.Each of them marks application with fourmarks respecting some important elements.After four-day long �selection party�, anaverage and total score of each candidate ismade by computer and top about 700 stu-dents is definitely chosen. They will receivespecial invitation letter for Winter Seminarswith more detail instructions. Separate let-ter with list of selected students will besend to their school principals in order tore-assure transparency of the list and to jus-tify their excuses from school classes dur-ing the week-long seminars in Petnica.

Each year on almost every single seminar,workshop, or science camp, participantshave opportunity to evaluate the core ele-ments of the program. Such practice is veryimportant in design of new programs.Petnica�s teaching staff seriously respectsopinions of participants and every singledetail will be discussed. For curious read-ers, here are some average scores fromyear 2002 based on opinions of 1002 partic-ipants, on scale 1-5 (1=bad, 5=excellent):

Program impressions . . . . . . .4.40Science contents . . . . . . . . . . .4.30Teaching methods . . . . . . . . .4.30Petnica�s teachers . . . . . . . . . .4.59Guest teachers . . . . . . . . . . . .4.54Working facilities . . . . . . . . . . .3.75Food . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3.17General impressions . . . . . . . .4.40

Anyway, food is something where is almostimpossible to match taste and habits ofteenagers. Keeping in mind that Petnica�sparticipants are highly demanding group,we are pretty satisfied with the results, butdetails will be taken seriously in preparingthe new cycle of programs for 2003 n

19

petnica o~imapolaznika petnnica o~ima pollaznika petnicao~ima polaznikPetnica 19 (2002)

Zimski seminari 2003. godine uvode jednunovinu u rad Stanice o kojoj se pri~alo vi{eod deset godina. Posle pune dve decenije

besplatnih programa, ubudu}e }e polaznici }epla}ati participaciju, istina relativno simboli~nu,za zimske i letnje seminare.

No, princip je prin-cip. Ono {to je dobro je-ste mehanizam prijavlji-vanja i selekcije u~esni-ka koji je uspe{no �za{ti-}en� od negativnih uti-caja participacije. To zna~i da }e i dalje sviistinski zainteresovani i kvalitetni kandidatiimati ravnopravne {anse za prolazak kroz�selekciono sito� bez obzira na to da li imajumaterijalnih mogu}nosti da plate participaciju.

Kako je to postignuto? Prilikom kandido-vanja za obrazovne programe, srednjo{kolci sudobili posebne formulare za participaciju gdeim je ponu|eno da odaberu jednu od tri opcije:da sami plate pun iznosparticipacije, da im parti-cipaciju plati {kola ili nekadruga organizacija ili sponzor, ili, kao tre}a i ve-oma va`na opcija, da se izjasne da nemaju mo-gu}nosti da plate participaciju i da traè dakompletne tro{kove programa pokrije Istraì-va~ka stanica. Popunjeni formular se zatvara i{alje sa ostalom prijavnom dokumentacijom alise ne otvara i ne ~ita u postupku pregleda pri-java i izbora polaznika. Tek nakon {to stru~nisaradnici Stanice definitivno odlu~e o listi pola-znika i nakon {to se {kole pismeno obaveste koje pozvan, administracija Stanice otvara formu-lare i utvr|uje ko se opredelio za koju opciju.

U formularima su kandidatima (i njiho-vim porodicama i nastavnicima) detaljno obraz-loèni razlozi za uvo|enje participacije ali i pre-

cizno izloène namere tro{enja ovako obezbe|e-nih para. To deluje dosta korektno, a celokupnisistem, koji uklju~uje i periodi~ne izve{taje sva-kom polazniku (porodici, {koli) o prikuplje-nimi utro{enim sredstvima, garantuje visok stepentransparentnosti.

Sredstva obezbe|enaparticipacijom ~ini}eipak samo oko 7% go-di{njih tro{kova Sta-nice u 2003. godini alise planira postepeno

pove}avanje iznosa participacije do dostizanjarealne vrednosti za 4-6 godina. Uprava ISP pla-nira da sve vreme o~uva princip nezavisnostiselekcije od materijalnih mogu}nosti polazni-ka. To }e se posti}i osnivanjem posebnog fondaiz koga }e se pokrivati participacija za polaznikekoji to ne mogu da plate.

Na kraju, podsetimo da je participacija kaomodel finansiranja Stanice ozbiljno razmatrana

jo{ pre oko dvanaest go-dina ali se zbog pozna-tih ekonomskih i dru-

{tvenih okolnosti tokom devedesetih godina odtoga odustalo. Ipak, pre nekoliko godina me|upolaznicima Stanice su sprovedena opse`na is-pitivanja stavova o mogu}em uvo|enju partici-pacije. Tada{nje dominantno pozitivno raspo-loènje polaznika, i pored znatno teè ekonom-ske situacije, opredelilo je rukovodstvo Staniceda se participacija kona~no uvede i Stanicau~ini manje zavisnom od nestabilnih i neizve-snih sredstava dràvnog budèta. Sve u svemu,ostaje da vidimo koliko }e se ovaj osetljivi zah-vat uistinu pozitivno odraziti na kvalitet prog-rama ali i na motivaciju polaznika i saradnikaStanice da se intenzivnije i kvalitetnije anga-ùju u radu n

postepeno uvo|enje participacijeza petni~ke obrazovne programe

osetl j iv ieksperiment

Ve}ina u~esnika programa za srednjo{kolce uIstraìva~koj stanici Petnica s vremena na vre-me ima priliku da ocenjuje razli~ite elemente

rada u Petnici. Pa`ljivi ~itaoci ovog ~asopisa se}aju seda smo vrlo ~esto objavljivali rezultate ovih evaluacijakoje re~ito govore {ta valja vi{e a {ta manje (naravnoda sve valja!).

I u toku 2002. godine u~esnici zimskih, letnjih ijesenjih seminara imali su priliku da se anonimno iz-jasne o nekim va`nim pitanjima, tj. da prenesu svojeutiske koji se tuma~e kao po{tene i iskrene porukerukovodstvu Stanice. Od polaznika se traìlo da oce-nom od 1-5 ocene/procene nekoliko osnovnih parame-tara rada. Ocena 1 zna~ila je LO{E a ocena 5 ODLI~NO.

OCENA DR-N PR-N FM-N UKutisak o programu 4.75 4.32 4.38 4.40stru~ni sadràji 4.57 4.29 4.19 4.30metode rada 4.44 4.25 4.21 4.30kvalitet saradnika 4.61 4.50 4.52 4.54kvalitet rukovodioca 4.72 4.49 4.64 4.59uslovi za rad 3.70 3.83 3.64 3.75ishrana 2.88 3.39 3.05 3.17op{ti utisak 4.48 4.38 4.36 4.40

broj anketa 288 491 223 1002

Komentar nije potreban. Ipak, va`no je napome-nuti da su polaznici ({to se vidi iz ankete) zadovoljniprogramom na kome u~estvuju uzev{i u obzir njegovsadràj, na~in realizacije, rad i angaòvanje saradnikai rukovodioca.

Polaznici tako|e veruju da su programi na koji-ma u~estvuju bolji od programa koji se paralelno od-vijaju. Isto za svoj program tvrde i polaznici sa tih pa-ralelnih programa. Iako to zvu~i ~udno, nama je topodvrda da je ura|ena dobra selekcija polaznika poprogramima i da je program dobro koncipiran i reali-zovan, odnosno da nije bilo pauza, proma{aja, gnja-vaè ili ~ega ve}, {to bi polaznika navelo da pomisli,a potom i utvrdi, da je neki drugi program bolji.

Ono ~ega nema u tabeli, a vredno je spomena jepar izvoda iz mini-max analize: Najbolje ocenjeni ruko-vodioci su A.Starovi} (arheologija, 4.88) i Pe|a [ar~e-vi} (etnologija, 4.81). Etnolozi su bili najzadovoljnijiprogramom (4.79), saradnicima (4.83) ali i uslovima zarad (3.94). Hranom su najmanje zadovoljni polazniciprograma arheologije (2.21), dok istori~ari najvi{e veru-ju da im je program bolji od ostalih.

I za kraj. Rezultati su tako dobri da se moèmopitati da li su ta~ni. Moèmo al� ne}emo. Sa~eka}emojo{ koju anketu, pa ako se ovako visoke ocene ponove,vide}emo {ta }emo... n

20

Pre 22 godine, kada je ideja o stvaranju Istraìva~kestanice u selu Petnica bila jo{ samo smela ideja, orga-nizovana je u Petnici letnja istraìva~ka akcija. U {ato-

rima u dvori{tu stare {kole okupilo se blizu stotinu mladihljudi, mahom u-~enika i studena-ta, re{enih da seoprobaju u prak-

ti~nom terenskom istraìvanju. Jedan od ovih pionirskihprograma bilo je i arheolo{ko iskopavanje lokaliteta ispredPetni~ke pe}ine. @eljko Je`, tada sveè diplomirani arheo-

log, okupioje grupicus r e d n j o -{kolaca i stu-

denata iz Valjeva i za manje od mesec dana - iskopao prvu arhe-olo{ku sondu. Iako tada nije ni pretpostavljao, upravo je timezapo~eo i stvaranje budu}e velike arheolo{ke zbirke.

Naselje ispred Male pe}ine, kakoglasi i zvani~ni naziv petni~kog prvogistraìvanog lokaliteta, iako prostornomalo (nepun hektar), predstavlja ar-

heolo{ki vrlo zanimljivo i raznovrsno nalazi{te. Njegova os-novna odlika jeste izrazita dugotrajnost i kontinuitet nase-ljavanja od strane sasvim razli~itih naroda, najvi{e u vre-menu mla|e praistorije. Smenjuju se tri uzastopna neolit-ska sela vin~anske kulture (oko 4000-3600. godine pre n.e),da bi nakon pauze od nekoliko stotina godina ovo mesto iz-nova postalo selo, ali ovoga puta u bakarnom dobu. Sledi skorodva milenijuma opustelosti, a zatim, skoro na iskraju praistorije,jedno pleme iz Panonije u VIII veku pre Hrista iznova oìvlja-va potpuno isto mesto i stvara tro{no seoce u kome ìvi nekolikogeneracija. Ni ovo nije sve! Prohujala su nova stole}a i Rimljanisu zavladali Balkanom. U Petnici, krajem anti~kog perioda (IVvek) boravi i varvarsko pleme iz ju`nih ruskih stepa (tzv. ~ernja-hovska kultura). Oni ispred pe}ine, na mestu gde je vekovima

postojalo selo, stvaraju maleno groblje, a duboko u samoj pe}ini,najverovatnije, `rtvuju novoro|eno dete...

Ovoliki vekovi intenzivnog ìvota u Pet-nici ostavili su i vrlo bogato nasle|e, tako da

je za dvadeset godina sistematskih iskopa-vanja ovda{nja arheolo{ka zbirka dostiglapreko ~etvrt miliona predmeta! Svi su onipa`ljivo prikupljeni, o~i{}eni i propisnoobra|eni dokumentacijski, analiti~ki imuzeolo{ki. Najve}i broj predmeta sapetni~kog lokaliteta ~ine ulomci (ret-ko su u pitanju i ~itavi primerci) raz-

novrsnih kerami~kih predmeta - po-su|a, tegova za razboj i drugih ku}nih

rukotvorina, ali i predmeta primenjeneumetnosti praistorijskog doba - figurina,

poklopaca u vidu maski, amuleta, perlica itd. Veliku i na-u~no va`nu grupu nalaza - zbirku ìvotinjskih kostiju (preko40,000 komada), arheolozi-specijalisti su upotrebili za studioznapaleozoolo{ka ispitivanja, {to je omogu}ilo vernu �detektivsku�rekonstrukciju svakodnevnog ìvota i ekonomije ali i ekologijepojedina~nih naselja. U ovom poslu pomagali su nam godinamai stru~njaci iz inostranstva (kao dr Haskel Grinfild sa univerzi-teta Manitoba u Kanadi). @ivot baziran na intenzivnom lovu,uzgoju stoke i poljoprivredi, oslikan je potpunije i drugimspecijalisti~kim studijama: kamenog alata i oru`ja,ostataka biljaka (semana, stabljika, ~ak ipolena!), arhitekture i stratigrafije itd.Daleko najve}i deo ovih anali-za, ina~e ogroman i izrazito tim-ski posao, zahvaljuju}i dobroj

organizaciji i jasnim ciljevima bile su izvedene uPetnici u vidu tematskih seminara, radionica i stu-

dentske prakse. Prema svedo~enju priznatih stru~-njaka, rezultati svih ovih analiza daju izuzetnu os-

novu za vrhunsku arheolo{ku studiju kori{}enjaprostora, sezonalnosti i drugih va`nih pitanjakulturne evolucije i transformacije u praistoriji.

Pored lokaliteta u Petnici, drugi nau~no naj-vredniji deo arheolo{ke zbirke ISP ~ini skoro 30,000

nalaza sa sistematskih vi{egodi{njih iskopavanja [a-lit-rene pe}ine (vidi naredne stranice) Po~ev{i od 1982.

godine, pa sve do danas, arheolo{ki tim ISP, u saradnjisa nekoliko zna~ajnih institucija iz na{e zemlje i SAD,minuciozno prou~ava ovo �~udo od lokaliteta�. Pa`-

ljivom ~itaocu ovog godi{njkaka verovatno je u se}anjutekst iz broja 17 go-di{njaka �Petnica�,gde je opisana razno-likost ljudi i kultura ipredmeta, ali i neverovatni vremenski kontinuitet, koji zapo-

~inje daleko na kraju starijeg kamenog doba, a seè do Isrpskog ustanka - preko 12,000 godina! Svi nalazi iz

[alitrene pe}ine detaljno se prou~avaju, a ovaj loka-litet, ba{ kao i petni~ki, tradicionalno je �poligon�za {kolu terenske arheologije. Fantasti~na serijalova~kog oru`ja, kamenog alata i neobi~no stani{teinspiracija su za nove generacije arheologa.

Jo{ jedan veliki deo zbirke (preko 150,000 na-laza) poti~e sa sistematskog iskopavanja neolitskog sela

pod arheolo{kim imenom Ili}a brdo - û~uge. Tokom dve sezone(1990. i 1994. godine) petni~ki tim je u saradnji sa Centrom zaarheolo{ka istraìvanja iz Beograda i Zavodom za za{titu spo-menika kulture u Valjevu prou~io pet velikih vin~anskih �do-ma}instava�, bogata nalazi-ma i veoma intenzivnog ì-vota. U petni~koj zbirci se~uvaju se i takvi kuriozite-ti, kakvi su delovi ku}nogname{taja - glineni ukra{e-ni sto, ukrasni delovi fasa-de (modelovane spirale) neolitske ku}e!

Pri~a o arheolo{koj zbirci ovime nije zavr{ena: u kolekcijise nalazi i materijal sa jo{ preko 50 lokaliteta valjevskog krajakoje je petni~ki tim otkrio i ispitivao tokom ovih godina. Niù senalazi iz paleolita, mezolita, neolita i eneolita (veoma zanimljivje Bodnjik u selu Druèti}), bronzanog i gvozdenog doba, kroz

rimski period, sve do - srednjeg veka. I tu ima veoma vred-nih nalaza: iz Petni~ke pe}ine poti~e vrlo redak nov~i}

Vetraniona iz 350. godine; sa Bele stene u Kr~maruposedujemo sasvim o~uvano gvozdeno koplje i rari-tetni pancir iz XI-XII veka; u arheolo{kom depou ~uvase i potpuno rekonstruisani lonac iz XIV veka - naj-

stariji ~itavi sud srednjevekovnog trga Valjevo; na krajui najstariji metalni nalaz u valjevskom kraju - bakarna

perla iz Petnice, stara 5500 godina...Kona~no, arheolo{ka zbirka Istraìva~ke stanice, koja ukupno

broji oko pola miliona predmeta, èljno ~eka i adekvatni prostor.Iako uredno sloèna, za sada je sme{tena u dotrajaloj

i zemljotresom nepovratno o{te}enoj staroj se-oskoj {koli - skoro u autenti~nom ambijen-

tu. Stoga, petni~ki arheolozi }e biti me|unajveselijima kada se izgradi novi obje-

kat za sme{taj u ~ijem se podrumupredvi|a prostor za arheolo{ki depo ikabinet. Tada }e, kona~no, pola mili-ona hiljadugodi{njih predmeta kona~-no sebi na}i drugo kona~i{te n

petni~ka

arheolo{ka

zbirkadvadeset godina strpljivo jesakupljan dragoceni nau~ni

i obrazovni materijal

najve}a nastavna kolekcijaneolitskog materijala u

Srbiji: 300000 predmeta,5000 karata, planova i skica,10000 fotografija i negativa,

50000 crteà

Petnica 19 (2002)

22A

ndre

j Sta

rovi

}

[prehistory]a huge collectionThe Petnica Science Center's archeologicalcollection was founded in 1982, in the timewhen systematic exploration of the site at thefront of Petnica Cave had started. The site,occupaing a small area (2 acres) became animportant �training center� of field and analyt-ical archaeology, for generations of youngexperts. The place itself is extraordinary unusual:three successing Neolithic Vin~a culture set-tlements (4000-3600 years BC), followed withanother one, Chalcolithic (around 3200 yrs.BC), Iron Age one (8-7th century BC), and,finally, a small rural graveyard from the timeof Late Roman period (4th century AD). Deep inside the cave, ritual burial of a sacrifiedbarbarian newborn was discovered, too. Morethan 45 centuries of continual life at the placeleft behind many evidence and objects. So,Petnica site collection counts near 250,000 ofitems! Each of it was carrifully collected andprocessed documentary, analytically, and mu-seologically, as well. Most of those finds arepots and pot sherds, loom weights, stone, boneand flint tools, but some prehistoric fine artmanoevres � anthopomorphic figurines, mask-like lids, amulets, beads, pearls, rings, and soon. Huge collection (40,000) of animal bonesfrom all periods offered unique chance toconduct a strict re-construction of everyday'slife (diet, hunt, stock breeding). Besides the Petnica Cave, another Neolithicsite, û~uge, near Valjevo, enriched the collec-tion with additional 150,000 objects. During twocampaigns, archaeologists discovered 5 entirehouses, with saved examples of prehistoricfurniture - a clay house table, plastic paintedornaments from outer and inner house walls,and many farming tools and fine art objects.Maybe the most important part of Petnica col-lection is over 30,000 finds from [alitrena Cave[see pages 22-25]. Time span dated from12,000 years BC, up to almost present days,makes this site one of the most valuable forarchaeological understanding of the processesof cultural transformation in Serbia.Finally, over 50 archeological sites discov-ered and surveyed during 20 years, with40,000 objects collected from the surface,give a total of around half a million objectsin the PSC's archeological collection! n

Petnica 19 (2002)21

FOTOGRAFIJE: NASLOVNA STRANA: v Prosopo-morfni poklopac, IV milenijum p.n.e. LEVA STRANA:v neolitska figurina, V mil. p.n.e., pe~ena zemljav ko{tani prsten, IV milenijum p.n.e. v gle|osani}up, XIII vek n.e. v rimski nov~i}, IV vek p.n.e.,bronza v motika/plug, V milenijum p.n.e., rogjelena. DESNA STRANA: v metalnodobni predmeti iukrasi od pe~ene gline v minijaturni poklopac,eneolit v kamene i kremene alatke, neolit v pre-istorijske kerami~ke posude v bronzani bro{,rimski perod, IV vek n.e. v fibula, rimski periodv ko{tana igla, neolit v kolekcija metalnih nalaza,razne epohe v jedna od prostorija gde je sme{tendeo arheolo{ke zbirke. FOTO: DU{AN JOVANOVI}.

PHOTOS: COVER PAGE: v prosopomorphic lid, 4thmillenium BC, ceramic v PAGE 20: v Neolithicfigurine, 5th millennium BC, terracotta v bonering, 4th millennium BC v glazed pot, 13th cen-tury v Late Roman coin, 4th century v shovel//plough, 5th millennium BC, deer antler. PAGE 21:v Metal Age items and jewelry from baked clayv miniature Chalcolithic lid, 3rd millennium, cera-mic v stone and flint tools, Neolithic v prehis-toric ceramic vessels v bronze fibula, Late Romanperiod v fibula, Late Roman period v bone nee-dle, Neolithic v metal items collection, differentperiods v a storage room containing the most ofthe Petnica collection. PHOTO: DU{AN JOVANOVI}.

22

r ibn ica

Petnica 19 (2002)

Andrej Starovi}

Jedan od najlep{ih bisera sliva Kolubare je kanjonreke Ribnice. Sme{ten podno severnih obronakaMaljena i Div~ibara, uz susedni kanjon Gradca

predstavlja mo`da i najìvopisniji predeo Valjevske Pod-gorine. Susret dve geografske celine - krasa i razlive-nog dolinskog sistema - ~itavu ovu oblast ~ini prirod-nom granicom, koja je oduvek bila privla~na za ljudskezajednice, po~ev od najranijih vremena praistorije. Ova~ista potplaninska reka, sva vijugava i ponegde sasvimsku~ena stenovitim kanjonom, ime je zasigurno dobilapo mno{tvu riba, gde su, pri~aju stariji, preovla|ivaleukusne pastrmke i krku{e. Obale su joj uglavnom iz-dignute, a leva strana je naj~e{}e strma i obrasla gus-tom {umom.

Gornji tok reke Ribnice poznat je po selu Strugani-ku, rodnom mestu slavnog vojskovo|e iz Prvog svetskograta @ivojina Mi{i}a. Njegova rodna ku}a sa oku}nicomure|eni su u skromni muzej. Nizvodno, Ribnica poste-peno ulazi u usku, klisurastu dolinu. U selu Pa{tri} na-lazi se poznata Ribni~ka pe}ina, za{ti}ena prirodna ret-kost, najvi{e zahvaljuju}i bogatoj populaciji slepih mi{eva(vi{e razli~itih vrsta koje obitavaju u istoj pe}ini). Staraseoska {kola u neposrednoj blizini pe}ine, adaptiranaje u objekat koji bi ubudu}e mogao da udomi ljubiteljeprirode, pre svega letnje omladinske kampove i manjeistraìva~ke programe. Preko puta {kole je stara Ribni-~ka crkva koju ~uva nekoliko Zakonom za{ti}enih starihrazgranatih stabala lipe.

Na samo par kilometara od centra sela Bre`|e, namestu gde Ribnica pravi izraziti klju~, na nekih dese-tak metara iznad leve obale lako se uo~ava markantnape}ina. Ova izrazito suva i ne previ{e duboka pe}ina imeduguje velikim naslagama guana, izmeta slepih mi{evakoji u gustim kolonijama prekrivaju zamra~ene pe}in-ske kanale. Guano je prirodna sirovina ({alitra, natrijum-nitrat), a kako navodi Ljuba Pavlovi}, srpski ustanici suje po~etkom XIX veka ovde intenzivno kopali, zaradproizvodnje baruta.

Pe}ina ima dva skoro podjednaka ulazna kanala,koji se dublje u unutra{njosti spajaju u jedinstvenu ve-liku prostoriju. Ve} pune dve decenije ova dva kanalapredmet su intenzivnih arheolo{kih prou~avanja. Isko-pavanjem ne tako velike povr{ine (pedesetak kvadrat-nih metara, pola ara) otkrivena su izuzetno zanimljivasvedo~anstva boravka lovaca s kraja ledenog doba (preskoro 12,000 godina): ognji{ta i ve}i broj kremenih i ko-{tanih alatki i oru`ja. Sve je ovo pravljeno na licu mesta,od lokalne vrlo kvalitetne kremene sirovine, kojom jeokolina pe}ine prebogata. Lov na planinsku divlja~(jelen, srnda}) bio je glavni razlog povremenih borava-ka grupa lutalica i lovaca, koji su tu dolazili verovatnosa severa, iz panonskih ravnica.

I u vreme ranog neolita ovde povremeno boravestar~eva~ki lovci, koji su ~ak izgradili i dve kolibe unu-tar same pe}ine, zarad za{tite od o{trih jesenjih i zim-skih vetrova i mrazeva. Iz ovog vremena imamo i sas-

[neighborhood]ribnica gorge

One of the most beautiful pearls on theriver Kolubara is the canyon of Ribnica river,a Kolubara tributary. Situated downbelow themountain Maljen northern slopes, it presentsaltogether with neighboring Gradac river can-yon the most colorful landscape of the region.This clean mountain river, crooked and some-times dire tighten by its rocky canyon, hasbeen named so because there is plenty oftasty fish in it (Ribnica means Fish River). Theriver's banks are mostly elevated, and the leftbank is steep and deeply forested.

Only a mile away from the center of thevillage Bre`dje, where Ribnica flows U-shaped,above its left bank is [alitrena Cave (SaltpeterCave). This dry and not too much deep cavehas been named so by its debris of guano,the refuse from numerous bat colonies.Guano presents natural row material (salt-peter), and in the beginning of 19th century,rebels against Turks used to come here to digguano for gun-powder production.

Cave has got two entrances, which joinin its inner space into a large room. Those twochannels are topic interest of archaeologistsduring last two decades. Excavating not solarge area, they discovered an interesting evi-dence of the hunter sojourns from the end ofthe Ice Age (around 12,000 years ago): fire-places, and many flint and bone tools andweapons. Big game on deer was the mainreason for short-term stays of those wander-ers, that had been coming here from awaynorthern plains. Later on, in the times of theEarly Neolithic, cave had been occupied formtime to time by the hunters, who even erectedtwo hut-like cabins inside the cave, in orderto protect themselves from freezing winterwinds. To that period belong extraordinaryhunter weapons: spears and harpoons madefrom antler, but typical pottery too.

Furthermore, the cave has been visitedby the members of nameless tribes from theLate Neolithic, Bronze Age, even the Iron Age.Around those times, a baking kiln was madefrom wattle and daub. In the end of Romanera, human groups come here from the firsttime - looking for saltpeter that was well knownas remedy, as well as expedient for long-termflesh conservation... Deep inside the cave, Ro-mans "forget" coins, iron diggers, and - vessels.During the Middle Age too, and practically upto now, saltpeter itself has been the specialreason who was attracting people to the cave.

During last Summer research campaign,PSC�s archeological team found the proof forhistorical presumption, by the discovery of analmost modern pit, but with a Maria Therese'scoin called �krautzer� - an undoubted argu-ment for the stays of the Serbian rebels.

Up to now, [alitrena Cave offers the mostconvincing testimony for human occupationof the Ribnica canyon. But, there are otherarcheological monuments, too. On the neigh-boring bank, remains of an open-air settle-ment were found, dating to the earliest timesof the prehistory - Paleolithic. Furthermore,just next to the "campus", a small Bronze Agehillforth was found. Its main gate was markedwith an artificial mound bordered with heavyrocks - perhaps a great warrior's or a prince'stomb of the time?

Down the river, where the canyon opensto the valley, in the Bre`dje village itself,physical traces of a Roman road connectingPannonia and Bosnia, have been discovered.

The Ribnica canyon, as well as elevatedplateaus above the river, certainly hidesmuch more interesting monuments - recordsof more permanent occupation by humans inthe area. Otherwise, discover of those sites isto be done, and present the task for a newgeneration of explorers n

23

vim izuzetna oru`ja: ko{tana koplja//harpune ali i karakteristi~no kera-mi~ko su|e.

Dalje tokom praistorije, {alitre-nu pe}inu su pose}ivali i pripadniciplemena iz mla|eg neolita, bronza-nog, pa i gvozdenog doba. Negdetada, na samom ulazu je izgra|ena ive}a hlebna pe} od gline i pletera.

Krajem rimske epohe, ljudi do-laze do pe}ine, po prvi put u potraziza � {alitrom. Naime, ba{ {alitra je uanti~ko vreme bila poznata kao me-dikament, a i kao dobro sredstvo zaprirodnu konzervaciju mesa... Arhe-olo{kim iskopavanjima prona|eno jevi{e tragova boravka Rimljana � me-talni nov~i}i, gvozdeni krampovi zakopanje i posu|e.

I tokom srednjeg veka, pa prak-ti~no do dana{njih dana, {alitra je bilata koja je razne ljude privla~ila na ovomesto. U leto pro{le godine, istraì-va~ki tim je prona{ao i arheolo{kupotvrdu pretpostavke Ljube Pavlovi-}a, otkriv{i jamu sa izgubljenim kraj-carom Marije Terezije - sigurno sve-do~anstvo dolazaka ustanika.

[alitrena pe}ina, za sada pruà inajubedljivije svedo~anstvo borava-ka ljudi u Ribnici. No, postoji jo{ ar-heolo{kih spomenika. Na susednojobali reke, ba{ preko puta same pe-}ine, u blizini pitkog izvora, otkrive-ni su tragovi naselja na otvorenom,verovatno iz najranijeg vremena pra-

istorije - paleolita.Dalje, tik uz ovaj�kamp�, nalazilose manje gradin-sko naselje iz me-talnog doba. Nanjegovom ulazupostavljena je i nadgrobna humka(lokalitet Jovan~i}a tor) oivi~ena ka-menim vencem - mo`da grobnicanekog njima va`nog velmoè?

Dalje niz reku, gde se kanjon ot-vara prema dolini, u selu Bre`|e, uo-~eni su o~uvani ostaci rimskog puta,koji je ovuda vodio, spajaju}i sever-ne nizije Panonije sa Bosnom.

Kanjon Ribnice, ali i uzdignutiplatoi iznad ove reke, sasvim sigur-no kriju jo{ ve}i broj zanimljivih spo-menika - svedo~anstava trajnijegboravka ljudi na ovom prostoru. Is-traìvanje ovih nalazi{ta tek se o~e-kuje i predstavlja vredan zadatak zanovu generaciju istraìva~a n

Petnica 19 (2002)

FOTOGRAFIJE NA OVOJ STRANI: dolina Ribnice p GORE

LEVO: pogled na [alitrenu pe}inu p SREDINA I

DOLE: sa arheolo{kih iskopavanja u [alitrenojpe}ini p DOLE LEVO: Ribni~ka crkva i {kola (Pa{tri})

THIS PAGE: Ribnica valley p UPPER LEFT: a view on[alitrena Cave p CENTER AND BELLOW: archaeologi-cal excavation of [alitrena Cave p LEFT BELLOW:Ribnica church and school (Pa{tri} village).

FOTOGRAFIJE NA OVOJ STRANI: dolina Ribnice p DESNO SREDINA: ulazu Ribni~ku pe}inu p SREDINA LEVO: Milija Savi} iz Pa{tri}a, ro|en1910. Pi{e pesme i ~ita bez nao~ara p DOLE LEVO: Rodna ku}a i(sada) muzej vojvode @ivojina Mi{i}a u Struganiku. FOTOGRAFIJE

PEJZAÀ I PORTRET NA STRANAMA 22-25: Du{an Jovanovi}

FOTOGRAFIJE RIBNICE NA KORICAMA: Di{an Jovanovi}

THIS PAGE: Ribnica valley p CENTER RIGHT: Ribnica Cave, entrancep CENTER LEFT: Milija Savi}, farmer from Pa{tri}, born in 1910. Hewrites poems and can read without glasses p LEFT BELLOW:Birthplace and (now) museum of Duke @ivojin Mi{i} (Struganik).LANDSCAPE PHOTOS AND PORTRAIT ON PAGES 22-25: Du{an Jovanovi}

COVER PHOTOS OF RIBNICA VALLEY: Di{an Jovanovi}

nastavnici

Svi seminari za srednjo{kolske nastavnike (iz fizike, biologije ihemije) odràni poslednjih nekoliko godina u Petnici pokazalisu da je to odli~an na~in njihovog usavr{avanja. Stoga je sasvim

prirodno {to je dosao red i na geologiju. Ovo utoliko pre {to su starijinastavnici predmeta geografija jo{ tokom studija slu{ali i polagali kur-seve iz geologije. Od tada je ta nauka napredovala "u ~izmama od sedammilja". Sem toga, u aktuelnim ud`benicima geografije za srednje {koleima mnogo zastarelih, neta~nih, pa ~ak i potpuno pogre{nih podatakai tuma~enja iz domena geolo{ke nauke. U takvim uslovima inovacijanastavni~kog znanja je izrazito potrebna.

U aprilu 2001. godine u Petnici je organizovan prvi seminar zanastavnike geografije pod nazivom "Osnove geologije u nastavi geografije".Na seminaru je u~estvovalo ~etrnaest profesora geografije iz svih delovaSrbije. Na samom po~etku seminara u~esnicima je saop{teno da njihovboravak u Petnici ima dva cilja. Prvo, da upoznaju sredinu i uslovepod kojima ìve i rade u~enici koji po njihovoj preporuci dolaze uPetnicu i, drugo, da svako od njih popuni ono znanje iz geologije kojemu je bilo nedovoljno poznato ili mozda sasvim nepoznato.

Na seminaru je izveden ciklus od {est predavanja: (1) Geolo{kaistorija Zemlje, (2) Reljef i geologija Balkanskog poluostrva, (3) Mi-nerali, (4) Stene, (5) Osnovni principi tektonike plo~a, i (6) Uticaj ro-tacije Zemlje na promenu klime.

U razgovorima posle predavanjarazvijale su se zanimljive rasprave onizu pitanja, koja su ~esto izlazila i vanokvira zadate teme. Mnoge nove ~i-njenice koje su u~esnici seminara sa-znali iz pradavanja, zbunilo je nekeod njih, pa su vi{e puta postavili pi-tanje: "Ho}emo li mi ovo {to smo ~uli dapredajemo na{im |acima"? Nesporazumje otklonjen kada im je saop{teno dase sve ovo radi u cilju unapre|enja nji-hovog vlastitog znanja, da bi oni sami

bili sposobni da {to bolje, ta~nije i uspe{nije nau~e svoje u~enike geo-lo{kim delovima standardnog nastavnog programa.

Sve nas je naro~ito interesovao kraj seminara, jer smo s nestrp-ljenjem o~ekivali mi{ljenje u~esnika o tome kako su pratili, doìveli irazumeli predavanja i diskusije i, naro~ito, kakve sve primedbe imaju.Na zajedni~kom razgovoru svi u~esnici su se izrazili veoma pozitivnoo onome {to su saznali, zatim o predava~ima i, osobito, o organizacijicelog posla. Saop{tili su da im je boravak i rad u Petnici bio jako kori-stan i lep do te mere da bi sa zadovoljstvom jo{ neki put do{li. Sada,reko{e, bolje razumemo rad svojih u~enika u Istraìva~koj stanici, nji-hovu privrènost i zaljubljenost u ovu neobi~nu {kolu.

Drugi deo seminara organizovan je oktobra 2001. godine. U~e-snici su tada dopunili svoje znanje kroz teme: (1) Fosili, (2) Organskisvet u geolo{koj pro{losti Zemlje, (3) Evolucija ki~menjaka, (4) Srbijatokom neogena i kvartara, (5) Geolo{ko naslede, i (6) Primena geo-logije. Veoma zna~ajno, me|utim, bilo je to {to je tre}eg dana semi-nara organizovan poseban program na terenu. Tom prilikom u~esnicisu imali priliku da se upoznaju sa na~inom golo{kog istraìvanja izda-naka. Pri tome, u~esnici su napravili i svoje male priru~ne zbirke stena.To je bilo posebno korisno, {to se vidi po njihovoj velikoj zaintereso-vanosti za ovaj deo seminara.

Iskustvo sa geolo{kog seminara za profesore geografije pokaza-lo se veoma dobro, korisno i va`no. Posao treba nastaviti n

Proteklih par godina u Petnici je nesumnjivo obele-ìo nagli porast broja seminara, kurseva i radionicanamenjenih nastavnicima srednjih i osnovnih

{kola. Sadràji programa su bili dosta razli~iti i obuh-vatali su {irok spektar {kolskih predmeta, nau~nih dis-ciplina ali i specifi~ne problematike vezane za rad u{koli. Pored ovih programa, Istraìva~ka stanica je biladoma}in i neposredni organizator obuke u radu na ra~u-narima namenjene radnicima Ministarstva prosvete isporta Srbije, pre svega {kolskim nadzornicima i admi-nistrativnom osoblju. Postojanje velike nau~ne i peda-go{ke biblioteke, ra~unarskih i drugih tehni~kih kapa-citeta kao i posebnog Resursnog centra, naro~ito name-njenog nastavnicima, pretvorilo je Istraìva~ku stanicuPetnica u atraktivan prostor za okupljanje prosvetnihradnika tokom ~itave godine. Na àlost, boravi{ni kapa-citeti su projektovani za u~enike i studente i pravi usloviza nastavni~ke programe stvori}e se tek zavr{etkomizgradnje zapo~etog objekta za sme{taj u okviru Tre}efaze razvoja kompleksa Istraìva~ke stanice. Na ovimstranicama imate priliku da se upoznate sa nekim speci-fi~nim iskustvima i zapaànjima sa ovih programa n

logija zagrafe

geogeo

Prof. dr AleksandarGrubi} i ing. RadisavGolubovi} o novimtemama u obuci nas-tavnika geografije

Petnica 19 (2002)26

Uokviru Programa inovacija znanja nastavnika 1998. godinepo~eli smo, isprva skromno i boja`ljivo, da pripremamo iorganizujemo seminare za profesore hemije osnovnih i sred-

njih {kola. Osnovna dilema bila je kako i na koji na~in uspostavitikontakt sa ljudima ~ija smo imena dotle znali samo sa preporukakoje su pisali za na{e polaznike a svoje u~enike.

Pored èlje da nastavnicima detaljnije predstavimo petni~kiprogram hemije i upoznamo ihsa onim {to njihovi u~enici ov-de rade, na{a namera je bila ida program seminara ispunimozanimljivim sadràjima u koji-ma i sami nastavnici mogu aktivno da u~e-stvuju.

Tokom prva tri seminara koja smo orga-nizovali za blizu stotinu nastavnika porednastavnih aktivnosti bavili smo se i oslu{kivanjem èlja i intere-sovanja nastavnika. Prikupljali smo informacije o tome {ta im jeinteresantno i {ta bi jo{ èleli da im mi kroz seminare ponudimo.Na osnovu tih zapaànja i analiza do{li smo do sada{njeg programa.Tokom na{ih seminara nastavnici imaju priliku da ~uju stru~nopredavanje o najnovijim nau~nim i tehnolo{kim dostignu}ima;zatim jedno popularno i sa hemijom usko povezano predavanje(npr. �Apsorpcija, transport, distribucija, deponovanje i biotransfor-macija toksi~nih supstanci�, �Otrovi u [ekspirovim delima�...); zatimpredavanja iz metodike nastave hemije (�Primena grafova pojmovau nastavi hemije�, �Konkretizacija i operacionalizacije obrazovnih zada-taka u nastavnim temama hemije�...). Tako|e, nastavnici aktivnou~estvuju i u edukacionim radionicama (�Strukturna jedinica nas-tave�, �Demonstracija ~asa aktivne nastave hemije sa analizom�). Upo-znajemo ih i sa mogu}nostima primene ra~unara u nastavi hemijekao i sa tehnikama prikupljanja informacija na Internetu.

êtvrta grupa nastavnika (april 2001) toliko je bila zadovoljnaprogramom seminara, da su traìli da im organizujemo jo{ jedanseminar po istim principima. I tada smo po~eli da sa istom grupomnastavnika radimo tokom dva seminara. Do po~etka 2001. godineorganizovali smo po dva seminara godi{nje a u 2002. godini smosamo u prva ~etiri meseca organizovali tri ovakva seminara a dokraja godine jo{ toliko.

Zbog izuzetno pozitivnih utisaka koje nastavnici nose iz Pet-nice, sa velikim entuzijazmom organizujemo svaki naredni semi-nar. Ovi seminari su vi{e od intenzivne razmene korisnih infor-macija - svaki na{ susret prilika je i za divno druènje n

hemi~ar i kkod ku

ao}e

Ljubica Peri} ousavr{avanju

nastavnikahemije

[ teacher training]

>70 coursesThe Petnica Science Center is becominga more and more attractive place for in-service teacher training programs. Partof the reason is the excellent locationand stimulating "learning environment".In addition one has contact with a greatnumber of different types of educational programs based on new innovativemethods. In 2001 and 2002 there weremore than 70 training seminars andcourses organised for (mostly) second-ary-school teachers from around 120schools. These programs covered a setof important science-oriented schoolsubjects including Chemistry, Biology,Computer science, and Physics, as wellas subjects such as Serbian language,Geography, History, and Psychology.Moreover, special training programs forschool librarians have been also organ-ized by the PSC. ======================

Radisav Golubovi} comments the newtraining programs in Geology designedfor teachers of Geography. The core ofthe course was set of six topics: Earthgeological history, The Balkan Peninsula� landscape and geology, Minerals,Rocks, Basic principles of the Plate tec-tonics, and Earth rotation and the cli-mate change. During the training coursea field trip has been organized for teach-ers. They visited some interesting placesand took samples for their personalteaching collections of rocks and fossils.

Ljubica Peri} explains the structure oftraining courses for teachers of Chemis-try. The main goal was to instruct teach-ers how to make their lectures moreinteresting and how to motivate stu-dents to participate in teaching processactively. Some topics can illustrate it:�Poisons in Shakespeare�s works�, �Ademonstration including analyze of anactive learning Chemistry class�. Teac-hers also attended short intensive train-ing programs in using computers and ICtechnologies in Che-mistry teaching. Teac-hers were very interested in Petnica'sexperience in student research projectsand science activities.

Goran Miloradovi} presents a programof training History teachers. Petnica hadstarted with such programs severalyears ago in collaboration with NationalAssociation for Social History andEuropean Association of HistoryTeachers EUROCLIO. The main focus ison the problem how to activate bothteachers and students in making historyclasses more interesting and lively. In2002 Petnica Center published the firstbook with selected students� researchpapers in History � �A Small Man andthe Great History� n

27

Seminari za nastavnike istorije izvode sekao zajedni~ki projekat Evropskog udru-ènja za dru{tvenu istoriju - Euroclio, Is-

traìvacke stanice Petnica i Ministarstva pro-svete i sporta Republike Srbije. U protekle dvegodine realizovano je osam ovakvih seminara.

Prvi je odràn po~etkom aprila 2001 podnazivom Dru{tvena istorija u {koli. Naredniseminar je izveden u junu iste godine sa rad-nom temom Aktivna nastava istorije u{koli. Novembra iste godine odràn je tre}iseminar, pod nazivom Dru{tvena istorija i

nastava. U 2002. godini odràno je pet semi-nara za nastavnike sa razli~itim temama. Po-slednji, novembarski, realizovan je u saradnjisa Danskim udruènjem nastavnika istorije uzaktivno u~e{}e stru~njaka iz ove zemlje.

Predava~i na ovim seminarima su biliprofesionalni istori~ari: sa univerziteta u Gracu- profesor dr Karl Kazer i mr Danijela Grabe,zatim kolege iz Danske Lotte Schou, SusanneOernstroem, Benny Christensen, Henrik Skov-gaard Nielsen, sa Beogradskog univerziteta drMilan Ristovi}, dr Miroslav Jovanovi} i dr Du-bravka Stojanovi}, a iz Instituta za savremenuistoriju mr Goran Miloradovi} i mr RadinaVu~eti}. Pored njih, svoj aktivni doprinos dalisu i psiholozi iz Instituta za psihologiju: dr AnaPe{ikan, Slobodanka Anti} i Vidosava Graho-vac, kao i direktor Arhiva Srbije Jovan Pejin,direktor Vojnog arhiva dr Miloje Pr{i}, direktorNarodnog muzeja Valjevo Vladimir Krivo{ejev ikolega Aleksej Timofejev. Gostovao je i istori-~ar umetnosti mr Dragan Bulatovi} i dr SneànaMarinkovi} sa U~iteljskog fakulteta u Uìcu.

U~esnicima seminara predstavljen je ino-vativni ud`benik, ta~nije specifi~an tip pomo}-nog nastavnog materijala, knjiga Detinjstvo upro{losti - 19-20. vek, koga su uredili MilanRistovi} i Dubravka Stojanovi}. Ova knjiga jepoku{aj da se prevazi|e postoje}a jednostra-nost u predstavljanju drugih naroda (kultura,verskih grupa) u ud`benicima istorije a {to ka-rakteri{e sve balkanske zemlje. Knjiga je rezul-tat zajedni~kih napora istori~ara iz desetakzemalja konfliktnog Balkana i sadrì priloge iprimere koji komparativno oslikavaju proble-me ovih prostora. Ovakvim temama se omogu-}uje nastavniku da na na~in koji je deci pristu-pa~niji obradi gradivo iz savremene istorije i daih uvede u nastavne teme. Kako upotrebiti ovematerijale, moè se nau~iti na seminarima, a presvega kroz radionice gde se nastavnici obu~avajuza primenu metoda aktivnog u~enja.

Ovaj sociolo{ko-antropolo{ki pristup na-stavi istorije nastoji da se uravnoteì postoje}aprevaga politi~ke i vojne istorije, a ne da oveaspekte pro{losti potisne. Jer, jedino kroz upo-znavanje sa sloèno{}u, vi{estrano{}u i me|u-zavisno{}u istorijskih pojava i procesa moè sedo}i do nastave istorije koja }e formirati kriti~komi{ljenje o istoriji kod mladih i omogu}iti boljerazumevanje pro{losti.

Jedan od na~ina da se nastava istorije o-bogati i u~ini zanimljivijom je i rad na atipi~-nim izvorima za dru{tvenu istoriju i obuka nas-tavnika za njihovu primenu u nastavi. Tako sena seminarima moglo ~uti za upotrebu karika-tura kao istorijskog izvora ali i nastavnog sred-stva. Dobar na~in da se u~enicima pribliè

metode dolaska do istorijskih znanja su malasamostalna istraìvanja i prikupljanje se}anjaneposrednih u~esnika u nekim istorijskim de-{avanjima. Takav pristup provereno daje dobrerezultate u srednjo{kolskim seminarima u Pet-nici, a ve} ga primenjuju neki nastavnici kojiu~enicima daju da maturske radove pi{u na os-novu intervjua sa starijim uku}anima ili pozna-nicima.

Poenta koncepta koji je ponu|en na ovimseminarima je da se na ~asu u~enik angaùjena konkretnim aktivnostima i temama. Do zna-nja se stiè kroz analizu izvora, ukr{tanje dobi-jenih podataka i pore|enje dobijenih rezultatado kojih je svaki u~enik do{ao. Materijal zaanalizu moè biti film, fotografija, ~lanak iz no-vina ili karikatura, pismo ili slu`beni doku-ment. To zavisi od inventivnosti nastavnika imogu}nosti {kole. Najbolji efekti se postiùupravo ako je nastavnik obu~avan metodomkoju posle primenjuje u nastavi sa u~enicima.

Ovim se dolazi i do ta~ke sa koje je vid-ljivo da su seminari za nastavnike i seminari zau~enike dve strane istog posla. Zajedni~ki ciljje da se prese~e "za~arani krug" u kome se nas-tava istorije nalazi, a koji je po~eo pre par de-cenija opadanjem kvaliteta nastave i znanja sakojim u~enici napu{taju srednju {kolu. Sa nis-kim nivoom znanja i motivisanosti, mnogi suupisivali studije istorije, te{ko dostizali kriteri-jume ozbiljne nastave, a kada (ako uop{te) za-vr{e fakultet, postajali su slabi nastavnici sadobrim izgledima da jo{ vi{e ubrzaju degradi-ranje kvaliteta nastave i dalje, sve u krug... Zatoje istovremeni �napad� na nastavnike i na u~e-nike prili~no efikasan pristup presecanju ovogsamoobnavljaju}eg negativnog procesa.

Da bi se ovako obiman problem re{iopotrebna su najmanje dva uslova:

- Institucija u kojoj se moè dodatno ob-razovati barem deo srednjo{kolaca koji imajuambicije da studiraju istoriju. Ve}i deo njih }ese zaposliti u prosveti sa {ansom da pruè boljeobrazovanje svojim u~enicima. Sre}na okol-nost je da ovakva institucija postoji. To je up-ravo Istraìva~ka stanica Petnica.

- Drugi uslov je postojanje strukovne or-ganizacije istori~ara koja bi se borila za o~uvanjevisokih kriterijuma u okviru struke, pre svegakroz stru~no usavr{avanje svojih ~lanova i obez-be|ivanje kvalitetnih nastavnih sredstava.

Jasno je da je u pitanju dugoro~ni pro-jekat, gde se zna~ajniji rezultati mogu o~eki-vati tek za nekoliko godina. U ovom trenutkumi imamo tek po~etne uspehe koji se ogleda-ju u pozitivnim ocenama koje su seminaru dalinastavnici, kao i ~injenici da je stasala prva ge-neracija novih studenata koji su poha|ali pro-grame istorije za srednjo{kolce a koji ocenjujuda im je rad u Petnici umnogome pomogao dabolje odgovore obavezama na fakultetu.

Pravi efekat }e se osetiti tek kada zaìvelokalni seminari za dodatnu edukaciju nastav-nika gde bi usavr{avanje teklo kontinuirano isa ve}im brojem u~esnika.

Va`na stavka daljeg rada je i izdavanjebiltena gde Dru{tvo za socijalnu istoriju name-rava da svoje ~lanove, dominantno nastavnike,redovno informisao o aktuelnim pitanjima izoblasti struke. Tako bi se otvorio i {iri prostor zarazmenu iskustava i me|usobno povezivanjenastavnika kroz zajedni~ke projekte i aktivno-sti. Vredi ista}i zna~aj izlaska tematskog zbor-nika istraìva~kih radova srednjo{kolaca u ob-lasti istorije Mali ~ovek i velika istorija koji zain-teresovanim nastavnicima nudi primere aktiv-nog angaòvanja u~enika na razli~itim proble-mima savremene istorije n

mr Goran Miloradovi} o seriji semi-nara za inovativnu nastavu istorije

u } e t e m e n aa d a n n a ~ i n

v rh l

Petnica 19 (2002)

Petnica 19 (2002)28

Istraìva~ka stanica Petnica je dosta usamljena u uvi|anjuva`nosti uloge {kolskih biblioteka koje bi najmanje treba-lo da budu skladi{ta ud`benika i {kolske lektire a ne-

uporedivo vi{e sredi{ta obrazovnog rada i kulturnih aktivnosti{kole. Od oktobra 1999. godine u Petnici se jednom godi{njeodràvaju kratki ali veoma intenzivni seminari namenjeniusavr{avanju {kolskihbibliotekara. Teme se-minara su bile usmere-ne na primenu informa-ciono-komunikacionihtehnologija (ICT) u {kolskim bib-liotekama i medijatekama. Posle-dnja dva seminara, sa po oko 20u~esnika, realizovana su u okviruprograma petni~kog Resursnog Centra i u saradnji sa stru~-njacima Narodne biblioteke Srbije, Univerzitetske bibliotekeu Beogradu, Biblioteke Alternativne Akademske obrazovnemreè i Biblioteke grada Beograda. Sponzori ovih programa bilisu Fond za otvoreno dru{tvo i Ministarstvo prosvete i sportaRepublike Srbije.

Pored predavanja i demonstracija, {kolski bibliotekarisu imali priliku da se bave samostalnim i grupnim ve`bama uRa~unarskoj u~ionici. Upoznavali su se mogu}nostima inte-gracije Internet tehnologija u bibliote~ke servise na primeruPetni~ke biblioteke; sa edukativnim i nau~nim izvorima po-dataka na Internetu i metodama potrage za informacijama uzpomo} Web pretraìva~a; ovladavali kori{}enjem Web i E-mail softvera; upotrebom skenera i printera; pregledali su iprou~avali sadràje inostranih biblioteka na Internetu, biblio-te~kih i drugih on-line baza podataka.

Na kraju seminara svi u~esnici su dobili posebna CD-ROM izdanja IS Petnica koja su sadràla odabranu stru~nu li-teraturu u elektronskom obliku, zbirku elektronskih publika-cija namenjenih {kolskim bibliotekama, kao i tzv. trial verzijesoftvera koji smo tokom obuke koristili u Petnici n

Koliko puta ste ~itaju}i neki tekst komentarisali ili sebi u bradu ilinaglas da je nepismen, koliko puta ste za neke novine ili spikerana lokalnoj ili manje lokalnoj televiziji pomislili isto to? Neretko

se de{ava da na plakatima i bilbordima namenjenih naj{iroj publici vidi-mo krupne pravopisne gre{ke. Neke od na{ih najtira`nijih novina nemajuzaposlenog lektora... OK, izgleda da ne umemo ili ne èlimo da umemoda pi{emo pravilno.

Ako radite u nastavi (bilo kog nivoa) sloì}ete se sa mnom da vrlo~esto na{e nade, na{a budu}nost, na{i u~enici ne umeju da korektno sas-tave i izgovore dovr{enu re~enicu, ukoliko nije prosta. Kako to da razu-memo? Da ne umemo ili ne èlimo da umemo da govorimo?

Prvi krivci koji nam uvek padnu napamet su nastavnici srpskog jezika. Da lii jedini? Upravo zbog toga Praznik rada2001. godine petnaestoro nastavnika iz ra-zli~itih krajeva Srbije je provelo u Petnicirazgovaraju}i o ovim problemima sa stu~-njacima iz Beograda koji su direktno odgo-vorni za osmi{ljavanje standarda srpskogjezika i njegove nastave. Na koji na~in semoè uticati na promenu ovakvog stanja.

Nastava jezika u srednjim {kolama i gimnazijama je umogome za-postavljena. êsto se de{ava da jezika i nema, iako to nastavni planovi iprogrami predvi|aju. Ekskluzivni rezultati istraìvanja mr Veljka Brbo-ri}a sa Filolo{kog fakulteta u Beogradu o odnosu tih planova i programa,ud`benika i znanja u~enika jasno su osvetlili ozbiljnost problema s kojimse suo~avamo.

Sa dugogodi{njim petni~kim saradnicima mr Vladom Ðukanovi-}em (Institut za srpski jezik SANU) i prof. dr Rankom Bugarskim (Filo-lo{ki fakultet u Beogradu) razgovarali smo o jezi~koj kulturi - {ta sve onapodrazumeva i na ~emu bi trebalo insistirati na ~asovima maternjeg jezi-ka. Prof. Bugarski je odgovarao i na pitanja nastavnika vezana za prob-lem koji je nastao zbog odvajanja hrvatskog i bo{nja~kog standarda -kakav bi stav trebalo zauzeti u u~ionici. Srpski priru~nici i ud`benici nedaju odgovore na prakti~na pitanja. Zbog toga se zahvaljujemo profe-soru, naro~ito zbog toga {to je ovaj seminar bio odmah nakon izlaska nje-gove knjige �Lica jezika� u kojoj on raspravlja i o ovim problemima.

Predstavnik Ministarstva prosvete, mr Jovan Vuksanovi}, {kolskinadzornik, predstavio nam je sopstvena zapaànja o nastavi srpskog jezi-ka u {kolama i prezentovao rezultate istraìvanja koga je on sproveo.

Ako uporedimo na{u nastavu maternjeg jezika i ceo {kolski sistemsa onima u daljem i blièm okruènju, moèmo videti koje su formalnemere porebne da bi se ne{to promenilo. Nekada{nji petni~ki polaznik,u vreme ovih seminara magistar, a sada ve} dr Luna Filipovi} (Univer-zitet u Kembridù) upoznala nas je sa sistemom obrazovanja u Engle-skoj, na~inima usavr{avanja nastavnika i regulativama koje su za tovezane - restriktivnim i afirmativnim merama; mr Maja Ðukanovi}, pro-fesor slovena~kog jezika na Filolo{kom fakultetu u Beogradu govorilanam je o nastavi maternjeg jezika u {kolama u Sloveniji, njihovoj refor-mi nastavnog programa i pokazala nam je ud`benike iz kojih se predaje...Izgleda da smo mi ovde, ipak, uranili.

U vremenu gde se pre svega pita za kompjutersku pismenost - ovaobi~na je ostala po strani, kao da se bilo kakav drugi vid pismenosti ijezi~ke kulture uop{te moè zasnovati bez elementarne pismenosti unutarsopstvenog maternjeg jezika n

pina

smenost dnevnom

reduMirjana \elma{ o

utiscima sa seminaraza nastavnikesrpskog jezika

nastavnici

bibl ioteka ku~ioni

aoca

Mile Peri} o petni~kimkursevima za {kolske

bibliotekare

Zanimljivi su odgovori jedne grupe u~esnika programa za {kol-ske bibliotekare kojima je ponu|ena anonimna anketa vezanaza neke od ciljeva seminara. Odgovori svedo~e o dosta te{komstanju u kome se nalaze {kolske biblioteke.

Tako, niko od anketiranih ne koristi bilo kakav ra~unarskikatalog, svega 30% anketiranih dobija bibliotekarsku literaturu,manje od tre}ine ima bilo kakav pristup Internetu, ne{to vi{eod polovine anketiranih poku{avalo je do sada da preduzme,na svoju ruku, neke akcije radi razvoja biblioteke.

Samo 20% anketiranih do sada je imalo priliku da pogle-da kako izgleda barem jedan multimedijalni CD-ROM. Ipak,ve}ina ima kontakte sa kolegama u drugim {kolskim bibliote-kama i sa njima ostvaruje nekakvu saradnju. Najzad, velika ve-}ina èli da pro{iri svoja znanja i spremni su da ovladaju kori{-}enjem novih tehnologija u ovoj oblasti n

[ teacher training]When everyone seems to be worried bycomputer illiteracy only, Petnica is callingfor a break and pointing to the �ordinary�illiteracy and its roots. Mirjana Djelma{emphasizes how much of the responsibili-ty lays on teachers of Serbian languageand literature and suggests teachers train-ing as a necessary step toward more liter-ate society. A lack of adequate textbooks ismarked as a major obstacle on the sameroad. At the same time seminar was a goodopportunity for useful comparison amongdifferent school systems and their appro-aches to the problem of illiteracy. For manyteachers this program was a chance forbrain-storming and discussions concerningthe following reform of the curriculum.

Not only school teachers, but also schoollibrarians have been included in speciallydesigned training programs in Petnica.Mile Peri} describes reality of school lib-raries, their facilities and possible connec-tions to information technology resources.Librarians had a chance to explore differ-ent on-line libraries and books data-basesusing Internet getting impression how wellcontemporary libraries could be organized.Simple questionary revealed truth thatgreat majority of libraries does not posesany kind electronic library catalogs, multi-medial resources, computers or Internetconnections. Program in Petnica intro-duced several useful ideas for improve-ment of the current situation.

In 2002 Petnica Science Center organized aset of training programs in computers andinformation technologies (CIT) for schoolinspectors and teaching advisers from theSerbian Ministry of Education and Sport.These programs have been mainly basedon problems in implementation of multi-media technology and the Internet into theregular curriculum and on the organizationand design of computer networks in schools.There has been also an increasing numberof training courses for teachers of non-computer subjects in order to motivateand prepare them to use computers andcomputer-related technologies in theireveryday teaching practices n

Petnica 19 (2002)

Tokom tri sedmice aprila 2002. oko 150{kolskih nadzornika, uklju~uju}i i trina~elnika regionalnih odeljenja Mini-

starstva prosvete, poha|alo je {est seminarakoji su u osnovi bili posve}eni kompjuter-skom i informacionom opismenjivanju. Pro-gram je na~injen sa idejom ubrzanog uvo-|enja ra~unara u rad Ministarstva prosvete,pre svega njegovih stru~nih slu`bi.

Vi{egodi{nje zanemarivanje tehnolo{kograzvoja obra-zovnog siste-ma bilo je jas-no vidljivo izstrukture u~e-snika. Svega15% u~esnikaimalo je sop-

stvenu Email adresu pre po~etka seminara imoglo se smatrati Internet korisnicima, dokje ne{to malo vi{e do{lo u Petnicu sa ra~u-narskim iskustvom duìm od godinu dana, a77% bez ikakvog prethodnog iskustva. Nastartu programa u~esnici su sebi dodelili za-~u|uju}e niske ocene po pitanju (prethod-nog) poznavanja ra~unara i prate}ih tehno-logija (ICT), {to je organizatore programadonekle zabrinulo.

Seminari su trajali neprimereno kratko,tek ne{to vi{e od tri dana, zbog ~ega je pro-gram obuke bio je veoma intenzivan, sa oko14 radnih ~asova dnevno. Radilo se izuzetnonaporno, skoro na granici izdr`ljivosti, ali i uopu{tenoj, podsticajnoj i prijateljskoj atmo-sferi. Radni dan u~esnika po~injao je u 8 azavr{avao se oko 24 ~asa. Program je obliko-van u dogovoru sa predstavnicima Ministar-stva prosvete i sastavljen od 12 programira-nih i 3 fakultativna nastavna bloka sa zajed-ni~kom temom �Uvod u primenu ra~unara iinformaciono-komunikacionih tehnologija uobrazovanju�. Prakti~no, seminare je ~inilaobuka u kori{}enju glavnih delova MS Officepaketa (Word, Excel, PowerPoint, Internet Ex-plorer), trening u nastavnoj primeni digital-nih informacionih resursa sa Interneta (Web

i Email), sa dodatkom obuke u kori{}enjuprintera, skenera i grafi~ke obrade. Re~ je oveoma efikasnom i fleksibilnom nastavnommodelu razvijanom za potrebe ranijih sli~-nih seminara, ~ije adaptacije po potrebi mogubiti ~este, kako na nivou pripreme seminaratako i tokom samog izvo|enja, zavisno odrezultata uvodnih i evaluacionih anketa ali iod vrste i kvaliteta povratnih informacija do-bijenih od u~esnika tokom implementacijei realizacije pojedinih nastavnih blokova.

Rezultat je da su svi u~esnici ovih semi-nara osposobljeni za po~etnu primenu ra~u-nara i informacionih tehnologija u svom sva-kodnevnom poslu, {to je i bila temeljna svrhakurseva! Na kraju seminara u anonimnimanketama nadzornici su ocenili vrednost isvrhovitost stru~nog sadràja seminara sa 4.16(na skali 1-5, gde je 5 najvi{a ocena); 98% nad-zornika ponovo bi do{lo u Petnicu na isti ilisli~an seminar; formu seminara 70% nadzor-nika ocenilo je kao savremenu i odgovaraju-}u; zadovoljstvo seminarom u celini izraziloje 87% u~esnika, delimi~no zadovoljnih biloje 13%, a nezadovoljnih nije bilo. Ipak, 3%smatra da nije napredovalo. Preporuka u~e-snika je da ovakvi seminari moraju da trajuduè i da se izvode ~e{}e; smatraju neop-hodnom podr{ku Vlade u informacionomopremanju odeljenja Ministarstva prosvete,kao i povratak u Petnicu na napredniji kurssa istom ili sli~nom temom.

Imaju}i u vidu da Stanica raspolaè do-sta skromnim uslovima za sme{taj prilago-|enim prevashodno boravku u~enika, vrlosmo ponosni na ~injenicu da su uslovi za radprose~no ocenjeni sa 4.54, ishrana sa 4.77,profesionalnost predava~a i instruktora sa4.64; ljubaznost zaposlenih u Petnici premau~esnicima seminara sa 4.87! Ostaje obavezada se sli~ni programi nastave, {to je naro~itozna~ajno kada se ima u vidu uloga savre-meno obrazovanih nadzornika u podizanjukvaliteta nastave u {kolama a {to se nepo-sredno odraàva na osnovne obrazovne akti-vnosti Petnice n

29

o seriji ICT seminara za{kolske nadzornike

vite nasnovo!

zopo

Petnica 19 (2002)30

1. MMonitorÚ Monitor namenjen radnoj stanici (RS) ne bi

trebao da ima manju dijagonalu od 15";Ú Monitor za prezentacioni ra~unar (ra~unar sa

koga se ve}oj grupi pokazuje ne{to) bi treba-lo da bude bar 19", a idealno je 21".

Ú Treba izbegavati TFT (ravne, LCD moni-tore), kako zbog cene, tako i zbog velike ve-rovatno}e da }e do}i do slu~ajnog o{te}enjamonitora.

Ú Za{titni filteri nisu se pokazali funkcionalni.Ú Monitor je par~e opreme koje treba dugo da

radi, zato nemojte uzimati najjeftiniji model.Ú Jest da nije monitor, video-bim tj. video-pro-

jektor je lepo i korisno par~e opreme. Postojeskupi i jeftini. Vama je bitno da radni veklampe bude bar 5000 sati i da se na projektormoè priklju~iti i ra~unar i video-plejer.

2. MModemÚ Poèljno je koristiti eksterne modeme. Raz-

log je lo{a (uglavnom vazdu{na) telefonska in-stalacija {to dovodi do pove}anja rizika od o{-te}enja (spaljivanja) usled udara groma u oko-lini (do 1 km).

Ú U slu~aju upotrebe internog modema (2-3puta jeftiniji) verovatno}a o{te}enja mati~neplo~e ra~unara i ostalih komponenti je dostave}a no u slu~aju eksternog modema. Teorijakoja kaè da se interni modem koristi samokada ne grmi, pada u vodu prvi put kad zabo-ravite da iz njega izvadite ìcu.

Ú Eksterni modemi su tako|e obi~no boljegkvaliteta (u smislu "drànja" veze) od u da-na{nje vreme ~estih "soft" internih modema.

Ú Ukoliko va{a ustanova nije spojena na digi-talnu telefonsku centralu, ~esta je pojava gu-bljenja i prekida veze uz blokadu modema.Kod eksternog modema problem se prostore{ava prostim isklju~ivanjem/uklju~ivanjemmodema, dok je u varijanti sa internim mode-mom potrebno resetovati ceo ra~unar.

Ú Preporu~uje se nabavka APC za{titnih ure-|aja za modemske linije;

Ú Za {kolu nije potrebno uzimati vi{e od dvamodema. Jedan za administrativni sektor koji}e uglavnom raditi kao faks-modem i jedanza pristup Internetu.

3. CCD-RROMÚ Svaka RS bi trebalo da ima CD-ROM, prven-

stveno zbog obrazovnog softvera multi-medi-jalnog tipa (enciklopedije, re~nici, simulaci-je...) koji rade isklju~ivo sa CD-a. Opaska nevaì za ENKARTU, ali vaì za BRITANICU. Sami

odlu~ite {ta se od toga moè nazvati enciklo-pedijom.

Ú Preporu~uje se da jedan ra~unar u {koli po-seduje DVD-ROM ure|aj tipa Freezone (daprihvata DVD iz razli~itih geografskih zona).

4. ZZvukÚ Ra~unari koji se koriste za administraciju ne

moraju da imaju zvu~ne kartice i zvu~nike.Ú Ra~unari koji se koriste kao RS trebalo bi da

imaju zvu~ne kartice, bez obzira na to da li suintegrisane na plo~i ili su posebne i moraju bitisnabdeveni slu{alicama (buka u prostoriji!).

Ú Ra~unar za grupnu prezentaciju mora bitisnabdeven spoljnim zvu~nicima obavezno uk-lju~uju}i bas zvu~nik (subwoofer). Radi pos-tizanja boljeg kvaliteta zvuka poèljno je naba-viti zvu~nike deklarisane na 240 W ili vi{e.

5. MMemorijaÚ Preporu~uje se kao minimalna (a i optimal-

na) mera za RS 128 MB RAM, a za ra~unarnamenjen prezentaciji i server ra~unar 256 MB.Mislim da je 512 MB ~isto bacanje para. Do-bit u performansama je vidljiva tek na 1 GB.Zna~i ili 128 MB ili 1 GB.

6. PProcesorÚ Nema smisla ugradjivati (kupovati) Celeron

procesor na frekvenciji iznad 1.7 GHz. Boljaje varijanta ugraditi P IV na frekvenciji preko1.4 GHz. Jo{ uvek nije racionalno i}i na frek-vencije preko 2.4 GHz.

Ú U obzir dolaze i ra~unari bazirani na AMD-XP procesoru.

7. MMati~na pplo~aÚ Poèljno je nabavljati plo~e sa Intelovim ~ip

setom jer je razlika u ceni manja nego dobitu performansama u odnosu na VIA ~ip set (isli~ne) ako se koriste Intelovi procesori.

Ú Za RS se mogu koristiti integrisane plo~e (sa grafikom, zvukom, mre`nom kartom).

Ú Za servere i prezentacione ra~unare je boljekoristiti neintegrisane plo~e.

8. HHard ddiskoviÚ Marka nije bitna ali moraju biti po ATA100

standardu i vrteti se na 7200 obrtaja/min. Ú Za radne stanice treba uzimati diskove kapa-

citeta od 15-30 GB, a za servere i prezenta-cione ra~unare 40-80 GB.

9. MMre`na oopremaÚ Preporu~uje se mre`na oprema proizvo|a~a

D-LINK ili PLANET, zato {to se lako nabavlja,niske je cene i pouzdana je. Ako u {koli nepostoji mre`na infrastruktura, poèljno je dase uradi kabliranje za 100 Mb UTP mreù.

Ú Kada se biraju HUB ure|aji (ili habovi), nekabudu svi~ing tipa (switch). Ne{to su skuplji, aliperformanse mreè to opravdavaju. Treba izbe-gavati "upravljive habove" (managed hub), jerje dobit u radu mala a razlika u ceni velika.

Ú Ako se vr{i kabliranje, preporu~uje se da tone rade nastavnici ili neko iz {kole. Bolje jeangaòvati preduze}e koje se time bavi.

Ú Estetika jeste bitna, ali treba voditi ra~una o~injenici da su kanalske kutije i razli~ite "na-zidne" i "uzidne" kutije i konektori sa sve patchpanelima mnogo skupi. Mreà }e raditi i beztoga, a kablovi se mogu i na drugi na~in zaka-~iti i maskirati da ne smetaju i ne vise.

10. [[tampa~Ú Ako se ra~unar koristi za administraciju, pravi

izbor je laserski {tampa~. Ú Za ra~unar koji se koristi u nastavi i pripre-

mi materijala za nastavu, pravi izbor je InkJet{tampa~. Optimalno bi bilo nabaviti po jedanod svakog tipa.

Ú Nema potrebe za nabavkom A3 {tampa~a. Ú Preporu~eni modeli su CANON i HP zato {to

se za njih vrlo lako nalazi potro{ni materijal(mastilo, toner). Ako kupite EPSON {tampa~,vodite ra~una da bar jednom nedeljno uradi-te jednu stranu koja sadrì sve ~etri boje. Uprotivnom se moè desiti da vam glava "zariba"zbog neupotrebe. Ovo je tipi~no za EPSON ine vaì za HP ili CANON.

Polaze}i od op{te poznate ~injenice da sveznamo i u sve se razumemo, te da, u slu~a-ju da nas problem ipak lupi u glavu, u bli-

zini uvek moèmo na}i nekoga (ako se on samne ponudi) ko sve zna i na svaku ima svoju, ovajtekst predstavlja dolivanje ulja na vatru zvanukoji i kakav ra~unar kupiti?

Problem nije jednostavan, naro~ito ako seuzmu svi opre~ni parametri koji su u igri, reci-mo kako za {to manje para dobiti mo}nu a`-daju koja }e raditi sve od pripreme za {tampu,preko projektovanja u CAD-u do pravljenja vi-deo animacija uz o~ekivanje da traje beskona~-no dugo i stalno bude brza i mo}na. Komotno ig-ranje igara se podrazumeva, a i samoodràvan-je - tako|e!

Da bi ste lak{e doneli odluku {ta i kakokupiti ili potraìli savet od nekog ko zna, pa ma-kar to bio i prodavac ra~unarske opreme (kojiod toga ìvi i hrani porodicu svoju), dovoljno jei potrebno da odgovorite na slede}a pitanja:

1. Koja je namena opreme (za administraciju, zanastavu, za kabinet, mre`ni server)?

2. Kako je re{ena bezbednost opreme (fizi~ka,strujna, za{tita od groma)?

3. Kako se planira konekcija na Internet (kojiprovajder, koji je tip telefonske centrale, da lipostoji mogu}nost za dobijanje ISDNpriklju~ka, ili slu~ajno kablovske veze!)?

4. Kakva je ra~unarska topologija: (nezavisnira~unar, ra~unar u mreì, server, prezentacionira~unar)?

5. Ra~unarska mreà (ako ve} postoji):- koji tip (zvezda /UTP/ ili linija /BNC/),- koji protokol (TCP/IP, ili IPX, ili ...),- da li postoji server i pod kojim OS-om?

6. Periferije (ako postoje/trebaju) /{tampa~i,skeneri, .../, koji tipovi opreme postoje, kolikose koriste i za koje namene?

7. Odràvanje - ko odràva ra~unarsku opremu,koliko ~esto i kako, koliki je srednji ìvotnivek opreme?

Kada budete u stanju da na ova pitanja od-govorite, budite sigurni da }e vam neko te{ko"uvaliti" ne{to {to vi ne èlite. Ako pak nemateodgovore, dobro razmislite da li vam ra~unar(i)uop{te treba, a ako vam ba{ i treba, koji su mo-tivi nebavke i, {to je mnogo bitnije, {ta }eteposle sa njim(a)? Sve {to je nabrojano ne zahte-va nikakvu ra~unarsku stru~nost, ve} posedo-vanje vizije ili strategiju upotrebe ra~unara.

Ako je zasada sve OK, ~itajte dalje. Akonije, pa nije smak sveta. Uostalom, vi ste gospo-dar svog vremena.

Pred vama su neke sugestije koje vammogu pomo}i u izboru opreme i organizacijinjenog ~uvanja i upotrebe. Pravljene su na os-novu stanja krajem 2002. godine i, ako ovo ~i-tate koji mesec kasnije, imajte na umu da jemogu}e da su neke stvari mo`da zastarele.

kako opremiti ra~unarsku u~ionicuSr|an [email protected]

Petnica 19 (2002)

[ teacher training]how to equipnew computerclassroom

In spite of the fact that many of us consid-er themselves to be experts in computertechnology, especially when someone elseplans to spend a lot of money for comput-er equipment, we prefer not to be directlyresponsible for its functioning and main-taining. Even more, apparent flood ofexperts makes the problem of computerclassroom equipping to look so trivial andtherefore such ungrateful duty becomes atask for horrified IT teachers. Srdjan Janevtries to help and give some useful advises.He suggests that we should firstly answerthe following questions: 1) what is the pri-mary purpose of the equipment, 2) how isproblem of the security solved, 3) whattype of Internet connection we plan, 4)what is desired topology for the equip-ment, 5) what type of network we need, 6)what kind of accessories we have or needand 7) how do we plan to maintain all ofthat.

From early eighties Petnica Science Centerhas been engaged in promotion of IT educa-tion in schools. Since that time, more than80 training seminars and workshop forschool teachers have been organized inPetnica. Moreover, PSC was a core partnerin strategic project �Third Millennium�launched by the Fund for an Open SocietyYugoslavia (a branch of The Soros Fund).Thanks to this project about 50 biggest sec-ondary schools in the country have beenequipped with multifunctional computerclassrooms. In year 2000, PSC has devel-oped standards for European Commission�sprogram �Schools for Democracy� whenalmost hundred of Serbian schools havebeen donated with computer and otheressential equipment. In all these programs,ing. Srdjan Janev was author or the firstconsultant. Today, he is engaged in thenational expert team for ICT � an importantpart of a wide program of reforming Serbianeducational system and practice n

31

11. SSkenerÚ Poèljno je {kolu opremiti jednim skenerom.

Skener treba da ima rezoluciju barem 1200 dpi,a poèljno je da ima dodatak, tj. kapu za ske-niranje trensparentnih materijala (folije, slaj-dovi, negativi). Preporu~ujemo modele saUSB interfejsom i sopstvenim ispravlja~em.

12. UUPSÚ Ako je napajanje strujom lo{e (nizak ili ne-

stabilan napon, ~esti nestanci) poèljno je na-baviti UPS ure|aje. Njihova primarna fun-kcija je za{tita opreme, a sekundarna za{titapodataka i rezultata trenutnog rada.

Ú Ako se ra~unar koristi za administraciju ili ubiblioterci kao ra~unar koji ~uva katalog pub-likacija, UPS je obavezan. Preporu~ujemoure|aje firme APC.

13. VVideo kkartaÚ Nema potrebe za naro~itim video kartama.

Svaka video karta sa 16-32 MB RAM }e odli~noobavljati posao

14. WWeb kkameraÚ Mali tro{ak uz velike efekte na motivisanje

u~enika i nastavnika za upotrebu ra~unara.Poèljno je da {kola ima bar jednu Web kameru.

15. BBezbednostÚ Svaki komad vredne opreme valja na speci-

fi~an (prepoznatljiv) i neuni{tiv na~in obele-ìti tako da se na prvi pogled vidi ko mu jevlasnik. Dobra su iskustva sa jeftinim metal-nim ìgom koji se zagrejan utiskuje na plas-tiku (prednja plo~a) monitora i ra~unarskekutije. Sugeri{emo da se tako obeleì i drugavrednija oprema. Vodite ra~una o tome da jeova oprema podlo`na kra|i i da je prakti~nonemogu}e prona}i ukradenu robu.

Ú Ostale (pojedina~ne) ra~unare dràti (kada sene koriste) u ~vrstim i zaklju~anim ormarima.

Ú Poèljno je imati ~vrst, dobar i pouzdan or-mar koji se moè zaklju~ati za ~uvanje doku-mentacije, softvera, rezervnih komponenti isitnih delova opreme koji se ne koriste stalno.

Ú Podrazumeva se da {kola ima danono}nofizi~ko obezbe|enje (~uvara).

16. PPolovni rra~unariÚ Uzeti ih samo u slu~aju da dobavlja~ daje ga-

ranciju na bar 12 meseci. Treba imati u viduda se radi o maci u dàku, jer ti ra~unari mo-gu raditi jo{ dosta dugo, ali ako ne{to "crkne",jako je te{ko na}i deo za zamenu. Dobra var-ijanta je kupiti 10% - 15% ra~unara vi{e da bise njihovi delovi koristili za servisiranje..

17. PProstorijaÚ Za RU treba izabrati ve}u prostoriju da bi se

u nju komotno smestili radni stolovi, sto zanastavnika, sto za specifi~ne ure|aje (skener,{tampa~i), ormari i police za literaturu i sitnuopremu, te metalni ormar/kasa za ~uvanjevrednije opreme i softvera.

Ú U~ionica ne bi trebalo da bude locirana uprizemlju niti na najvi{em spratu (u slu~ajuda postoji mogu}nost proki{njavanja).

Ú Ako je mogu}e, izabrati "mra~niju" u~ionicu.Ú Ulazna vrata u u~ionicu moraju biti metalna,

poèljno dupla, sa bar dve brave i/ili velikim(~vrstim) katancima.

Ú Prozori moraju biti ispravni. Ako je u~ionicau prizemlju ili na prvom spratu, prozori mo-raju biti za{ti}eni sigurnosnim re{etkama.

Ú Preporu~ujemo solidan alarmni ure|aj.Ú U~ionica mora da poseduje dobro indirekt-

no osvetljenje, ~iji se intenzitet moè pode{a-vati (mogu}nost uklju~enja grupe svetiljki)

Ú U u~ionici mora postojati vatrogasni aparat,a poèljno je da postoji i ispred u~ionice.

Ú Pod u~ionice treba da bude ravan i lak za o-dràvanje. Va`no je da se elimini{u sve "rupe"u kojima se pra{ina i |ubre moè skupljati.

18. NName{tajÚ Nema potrebe za nabavkom "specijalizova-

nih" ra~unarskih stolova.Ú Stolovi mogu biti klasi~ni, �duboki� barem

80 cm, visine 75-80 cm i proizvoljno {iroki/du-ga~ki (za vi{e u~enika). Minimumalna {irinajednog radnog mesta je 60 cm.

Ú Stolice moraju biti me|usobno jednake i pomogu}stvu ergonomske.

Ú Poèljno je izbegavati stolice sa to~ki}ima.Ú Ako je mogu}e, sto za nastavnika trebalo da

bude na podijumu visine 10-20 cm.Ú Ako na drugi na~in nije re{eno odlaganje

garderobe, ~iviluci i kante za ki{obrane trebalocirati {to dalje od stolova sa opremom.

Ú U u~ionici moraju da postoje police ili ormariza knjige, ~asopise i sli~ne sitnice.

Ú Na vidnom mestu mora biti istaknut ku}nired koji defini{e pravila boravka i pona{anjau u~ionici. Neophodno je naglasiti da u u~io-nici nije dozvoljeno uno{enje hrane i pi}a,`vaka, pu{enje, uno{enje disketa i/ili CD-a injihovo instaliranje bez izri~ite dozvole, re-konfigurisanje ra~unara i sl.

Ú Klasi~nu tablu za pisanje kredom ne bi tre-balo postavljati u ovakvu u~ionicu. Poèljnoje koristiti belu tablu sa flomasterima.

Ú U u~ionici treba da postoje kante za otpatkei posebna kutija za papirne otpatke.

19. RRaspored nname{tajaÚ Ostaviti dovoljno prostora za prolaz u~enika

radi izbegavanja o{te}enja opreme pri ulaskui izlasku (utr~avanju/istr~avanju).

Ú Stolove ne bi trebalo "lepiti" za zid (da bi seizbeglo krunjenje zida i stvaranje pra{ine).

Ú Kablovi moraju biti "maskirani" i lepo slo-èni. Mogu se montirati da vise sa plafona.

Ú Po svaku cenu izbe}i da se preko kablovagazi ili da se mogu dohvatiti nogama dok sesedi za stolom.

Ú Pri orijentaciji stolova paziti da u~enik "negleda" u zadnju stranu susednog ili naspram-nog ra~unara, tj. da ne bude izloèn vazduhuiz ventilatora drugih ra~unara.

20. IInstalacijeÚ Neophodno je uraditi posebnu elektri~nu

tablu sa osigura~ima, AZ sklopkom i glavnimprekida~em i od nje razvesti struju do radnihstolova na kojima su ra~unari i oprema.

Ú Struja za osvetljenje prostorije se ne uzimasa ove table.

Ú Uzemljenje - dobro izvedeno i atestirano.Ú Za svako radno mesto obezbediti tri strujna

priklju~ka. Ú Preporu~uje se da strujne kutije budu mon-

tirane sa donje (ili zadnje) strane stola.Ú Ako u blizini u~ionice (50-100 m) postoje ve-

liki elektri~ni potro{a~i (motori, prese, var-ni~ar�) bolje je koristiti STP kablove (oklo-pljene UTP kablove) radi eliminisanja mo-gu}ih smetnji izazvanih indukcijama.

Ú Za telefonski priklju~ak od PTT-a obaveznotraìti da se na unutra{njem zidu napravi ku-tija sa katodnim odvodnikom za telefonskuliniju i dobrim uzemljenjem (na ovom trebainsistirati bez obzira na to {to Telekom moèmisliti da nije neophodno).

21. DDobavlja~iÚ Kao dobavlja~i se preporu~uju firme koje

imaju izme|u 3 i 10 zaposlenih i koje posto-je i rade barem tri godine.

Ú Od dobavlja~a je potrebno traìti garancijuna opremu bar 24 meseca (neki daju i 36),isporuku opreme na adresu {kole i demon-strativno pu{tanje u rad n

32

eXploratorium 2002 je bio posve}en jednoj, reklo bise, "vru}oj" temi - NAUKA I ETIKA. U svakom slu~a-ju, to je tema koja nikoga ne ostavlja ravnodu{nim.

Mnogi veruju da pri~a oodnosu nauke i etike ni-kada nije bila aktuelnijanego danas. Ona, istina,jeste neobi~no aktuelna,ali ve} i povr{na diskusijana ovu temu razbija iluzije o posebnosti mrlje koju na ka-lendaru nauke zovemo "danas". Pri~e koje smo ~uli i prob-lemi koje smo razmatrali na ovom seminaru, jednostavno,nikada ne zastarevaju. Ako bi ceo seminar prekopirali ismestili u bilo koju drugu "~etvorocifrenu" godinu, verujemda bi malo {ta od onoga o ~emu smo pri~ali zna~ajno izgu-bilo na svojoj aktuelnosti. Drugi, me|utim, misle da etika unauci ni po ~emu ne bi trebalo da se razlikuje od etike ubilo kojoj drugoj delatnosti, te da je, samim tim, svaka daljadiskusiju na ovu temu besmislena. Moè biti da su u pravu,me|utim, i to bi valjalo preispitati, recimo, ba{ na jednomovakvom seminaru.

Nesvakida{nje sloèn sklop interesa koji se lome u do-menu nauke zahteva da jo{ jednom promislimo o zna~enjusame re~i; ne toliko re~i etika, koliko one druge � nauka.Da su {anse �nau~nika� da promenisvet u kome ìvimo ve}e nego, recimo,stolara � to je manje-vi{e o~igledno.Da li to nu`no zna~i da je odgovornostonog prvog a priori ve}a? I sam poku{ajpotrage za odgovorom na ovakvo pitanje, postavlja zahtevda bez preke potrebe ne koristimo re~ danas sasvimnejasnog zna~enja � nau~nik. Zaista, ko je to danasnau~nik i ~ime se taj bavi? Milioni nau~nih radnika {iromsveta rade toliko razli~ite poslove da, po svemu sude}i, inije mogu}e napraviti listu nedozvoljnih ili nepoèljnihaktivnosti. Kodeks je ne{to {to definitivno nedostaje nauci.Lekari imaju svoj kodeks, pravnici tako|e, ~ak i novinari,ali ljudi od nauke ne. Surova je ~injenica da ljudi koji sebave naukom eti~ki kontroli{u samo svoj metod; ciljevenaj~e{}e propisuje neko drugi. U okolnostima gde se pitan-jima svrhe i opravdanosti bavi neko �iznad� nauke, razlikau odgovornosti zavisi, pre svega, od upotrebne vrednosti ineposredne primenljivosti rezultata istraìvanja. Moèmo lida poredimo odgovornost �uzgajiva~a� antraksa i ~ovekakoji za ìvot zara|uje bave}i se algoritmima za konstruisanjepravilnog petougla? Te{ko. êmu sluì antraks, to nam jeprili~no jasno, ali kako se ovajditi od geometrije vi{e jeretori~ko pitanje.

Na stranu redefinisanje nauke i odgovornosti u njen-im okvirima, pojam etike bi trebalo posebno preciziratiba{ zato {to ga malo ko od nas doìvljava kao ne{to {to bitrebalo da defini{emo u okviru nauke; za ve}inu nas etikaje, ipak, ne{to {to po prirodi stvari upada u domen kulture,vaspitanja, sistema vrednosti, politi~kih stavova itd.Seminar je na tom polju, ~ini se, opravdao svoju preispiti-va~ku ulogu � etika je u roku od nekoliko sati od maglovi-to definisanog filozofskog termina postala �egzaktnanau~na disciplina zasnovana na teoriji igara�. Sa prethod-nom tezom kao postulatom celokupna je istorija nauke odaleksandrijskog muzeja do virtuelne realnosti za tili ~aspostala laboratorija za misaone eksperimente, {to bi trebaloi da bude smisao ovog seminara.

Na kraju, EXPLORATORIUM, zahvaljuju}i profesoru PeriGruji}u, nudi odgovor i na gore postavljeno retori~ko pitan-je. Pri~a kaè da je jedan Euklidov u~enik svom u~iteljupostavio pitanje koje smo i mi sebi ~esto postavljali u tokuseminara. Mudri Aleksandrijac je, obrativ{i se uvek prisut-nom robu, rekao ne{to {to bi vredelo zapamtiti, a danas bi,vrlo verovatno, zvu~alo kao � Momak pita kakva je korist odgeometrije! �Ajde, daj mu pet drahmi i nek' ide ku}i n

mali petni~ki dobo{ar

eXploratoriums e m i n a r z a p e t d r a h m i

o prvom petni~seminaru posve

pitanjima odnauke i

kom}enomnosaetike

Petnica 19 (2002)

Jedan je od poznatijih NCAA trenera - ako se ne varam, tobe{e Dèri Tarkanijan - svake godine svoje igra~e vodio uPariz na pripreme. Kad su ga kona~no pitali za{to, odgovo-

rio je: "Stvarno ne mogu da podnesem da moji igra~i misle kakoje Luvr vrsta zonske odbrane." Razumem ~oveka u potpunosti.Ipak, pore|enje sa polaznicima petni~kih seminara, jasno, nemamnogo smisla. Na{i puleni prili~no dobro znaju {ta je Luvr, tenema potrebe da ih zbog toga vodimo u Pariz. Me|utim, na nekadruga mesta bi zaista trebalo da ih vodimo, na primer u bio-skop. Znaju li na{i polaznici ko to be{e Felini?

Hteli mi to da priznamo ili ne, najve}i u~itelj op{te kultureje upravo njeno veli~anstvo televizija. Fakat, u svakom od nas~u~i po jedan Homer Simpson. Naravno, uz ~asne izuzetke ukojima ~u~e Mard` ili Barni. TV bez problema zamenjuje stareprijatelje, rodbinu, svakim danom sve skuplje vra~are i nadri-lekare, nezaobilazna sve{tena lica, advokate i ku}ne ljubimce.

{to onda ne bi iu~iteljicu? U netako davna vre-mena, takav iz-bor prvog me-

|u edukatorima uop{te nije bio lo{. DejvidBelami, Karl Sagan i Magnus Pajk su bilimnogo zna~ajniji likovi za obrazovanje ve-}ine nas nego {to su to bili na{i nastavnici

kojima se, barem ja, u velikoj meri vi{e ni nadimaka ne se}am.Tada je ~ak i autorima dugometra`nih igranih filmova padalo napamet da bi njihova dela mogla imati i kakvu edukativnu di-menziju. Filmove je tada neko ~ak i na televiziji birao. Se}amse, filmove smo pamtili i duè od mesec dana. Za tim danas,naàlost, uglavnom nema potrebe. Rado bih da s vremena navreme pritisnem dugme za reminiscenciju i izgustiram neki odtih filmova ponovo. Mnoge od njih bih rado prikazivao i ovojmla|ariji u Petnici. Naàlost, toga vi{e nema ni na TV-u, ni ubioskopu, ni u video-klubovima. Pitam se, nije li to dovoljanrazlog da Petnica otpo~ne sa projektom svoje kinoteke?

Osamdesetih smo sakupljali video-kasete, ali to, iz dobropoznatih razloga, ni iz daleka nije mogla da bude dobra zame-na za bioskop. âk ni laser-diskovi ne zna~e mnogo kad ekranima dijagonalu od 51 cm. Na sre}u svih nas, pre pet-{est godi-na u Stanici se iznenada pojavio prvi LCD projektor. Dijagonalaje preko no}i porasla na preko 4 metra. Vau! Kinoteka je kona-~no mogla da po~ne sa radom i izbori se za svoje mesto podneonkama. Danas imamo preko stotinu, po na{em mi{ljenju,stvarno vrednih naslova na digitalnom medijumu. Po~nimo saA: Akira, Aleksandar Nevski, Amadeus, Amarkord, Ambis...Dok ovaj tekst ne iza|e iz {tampe bi}e toga jo{ i vi{e.

Digitalni medijum, dakako, podrazumeva i digitalni zvuk,{to kvalitet doìvljaja podiè na bitno vi{i nivo. Taj nivo naro~i-to znaju da cene petni~ki ljubitelji mjuzikla. Bojim se da danasve} imamo ceo sindikat onih koji bi na svakom seminaru iznovada gledaju neko od zlodela Endrju Lojd Vebera. Nadam se daim ne}e pasti na pamet da se ubudu}e i organizuju na taj na~in.

Sinergijski efekti bioskopa i obrazovno-istraìva~kih eks-perimenata stvarno su neverovatni. Kad bi vlasnici bioskopa bilisvesni te ~injenice, verujem da bi svi negde u svojim odajamagajili po jednu minijaturnu istraìva~ku stanicu. U svakom slu-~aju, na{a kombinacija funkcioni{e, pa ste pozvani da svratite ividite kako to izgleda u svom prirodnom okruènju. Za pravacmoète da priupitate bilo koga od sve ve}eg broja onih kojiizlaze iz {kolskih ili fakultetskih zgrada i do iznemoglosti zvi`-du}u melodiju iz "Jesus Christ Superstar". Zarazno jeste, ali ce-nim da nije previ{e opasno n

Verbi}ni~kojteci

Sr|ano petfilmo

LCD superstar

[sci-ed]science education

There are some Petnica projects thathave nothing to do with science educa-tion, at least not at the first glance.Collecting of great achievements of theworld cinematography is one of them.One of suspects, Srdjan Verbi} is tryingto convince us that there is a good rea-son for such waste of money and thatsuch activity could be justified.So far Petnica has purchased more thana two hundred of film classics on digitalmedia. There are only a few block-busters but a lot of real masterworks offamous, mainly European, authors. Dayby day, participants of Petnica�s pro-grams have an opportunity to enjoy insomething they had no chance to find inordinary video-clubs or on national orlocal TV networks.

eXploratorium 2002 was dedicated tothe strange relationship between sci-ence and ethics. A group of outstandinglecturers has made �a laboratory forthinking experiments� and a ground forre-examination of basic ideas aboutboth - science and ethics. Those lectur-ers along with students from all fifteenPetnica�s programs created unusuallystimulating atmosphere and raised a lotof important questions that we rarelyask ourselves. Despite common stand-ing that ethics in science can not dif-fered from ethics in any other discipline,eXploratorium gave some rationales tochallenge such opinion.

Dragan Ma{ulovi}, the mathematicianthat shaped PSC Program of Mathema-tics for many years explains why stu-dents of that program don�t have proj-ects that could be published in PetnicaPapers like other Petnica students do.Firstly, mathematics is not �a positivescience� and it does not allow experi-ments, basic tools of all sciences. Lackof sampling and measurement makesresearch much harder, even impossible.That is why students of mathematicswork on simulation of research insteadof the real thing. However, mathematicsexhibits a curious possibility to investi-gate kind of objects not laying some-where outside, but inside, somehowcreated in our very minds n

33

Drao

istrama

Petnica 19 (2002)

Obrazovna aktiv-nost Istraìva~-ke stanice Pet-

nica moè se vrlo kratko i precizno opisatikao uvo|enje mladih u nau~ni rad. Istinskouvo|enje u pravi nau~ni rad. Ciklusi semi-nara odslikavaju klju~ne faze nau~nog istra-ìvanja, zaklju~no sa {tampanjem originalnihrezultata u odgovaraju}em ~asopisu. Onajko je pa`ljivije listao Petni~ke sveske lako jemogao uo~iti da se u njima ne pojavljujuradovi sa programa matematike, iako se ma-tematika u Petnici neguje ~itavu deceniju.Postoje ~vrsti razlozi za ovakvu odluku, a kojisu posledica specifi~nog statusa ove naukeu panteonu modernog znanja.

I u prirodnim i u dru{tvenim naukamacilj istraìvanja je otkrivanje zakonitosti pokojima se upravljaju delovi sveta oko nas ili,pak, aktivnosti koje imaju manifestacije nataj svet. Bilo da se radi o kosmi~kim feno-menima, geolo{kim strukturama, biljnoj iìvotinjskoj populaciji ili osobenostimapsihe, jezika i kulture, pristup izu~avanjufenomena je u osnovi pozitivisti~ki. Odgo-varaju}i segment realnosti se, pre svega, do-bro dokumentuje, pa se, ukoliko je mogu}e,suzi do postavke eksperimenta, izmere seunapred definisani numeri~ki pokazatelji i

primene standardnistatisti~ki metodi zaobradu podataka, po-re|enje rezultata iizvo|enje zaklju~aka.

Matematika, me-|utim, ne podràvaeksperiment u uèmsmislu, nema standar-dni metod izvo|enjazaklju~aka i stoga nije pozitivna nauka. Zato{to se ne podvrgava strogo definisanim zako-nima deskriptivnih i eksperimentalnih na-uka, neki radikalniji filozofi nauke smatrajuda matematika zapravo i nije nauka. U tomeima dosta istine.

Postoji mnogo problema pri odre|iva-nju mesta matematike u sistemu ljudskogznanja. Pre svega, te{ko je re}i {ta je ta~nopredmet istraìvanja matematike. Zanimlji-vo je da po tom pitanju postoji ~vrst lokalnikonsenzus, ali je skoro nemogu}e napravitiglobalni konsenzus. Moèmo kompetentnodiskutovati o istorijskoj, kulturnoj i socijal-noj dimenziji matematike, o njenom uticajuna razvoj civilizacije, ~ak i o rezultatima kojisu obeleìli ~itave epohe modernog dru{tva,ali ne moèmo da se sloìmo {ta je to ~imese matematika bavi.

Napu{tanje matemati~kog platonizma,jedna od najva`nijih tekovina filozofije ma-tematike s kraja pro{log veka, dovelo je dodruga~ijeg razumevanja odnosa matematikeprema svetu. Matemati~ari-prakti~ari, dakleoni koji aktivno doprinose ovoj nauci, ve}odavno su primetili da se predmet istraìvanjamatematike ne moè postaviti izvan ~oveka,a da time ne zapadnemo u ozbiljne filozof-ske nedoumice. Ovakav stav je postavio te-melj socio-kulturno-humanisti~kom pogleduna matematiku, dakle pristupu koji poti~e odmatemati~ara koji doprinose nauci kao istra-

ìva~i ili predava~i, injihove radne prakse.

Ovakav pogled namatematiku po~iva na ube|enju da njenpredmet izu~avanja nije vezan za svet kojinas okruùje, iako je ~esto motivisan pojava-ma iz tog domena, ali ni za pojedinca kojirazmi{lja o matematici. Kao dru{tveni, kul-turni i istorijski fenomen, matematika senajbolje moè opisati kao pre}utni konsen-zus vrste Homo sapiens.

Zato {to predmet istraìvanja nije okonas ve} u nama, uo~avanje fenomena u ma-tematici je sloènije nego, recimo, u prirod-nim naukama. U~enika neko mora da do-vede do pojave, mora da izgradi put kojim}e mu omogu}iti da uvidi problem, dakle dapodeli deo svoje intuicije sa njim. Tako, put dofenomena ~esto sadrì i deo re{enja. Zato {tosu istim putem pro{le mnoge generacije, uko-liko je fenomen dovoljno jednostavan da seuo~ava malom nadgradnjom elementarnogznanja, njega je neko drugi ve} davno uo~io,re{io, uop{tio i svojim studentima ve} ukazaona mogu}e pravce daljeg istraìvanja. Uko-liko nije tako, fenomen je naj~e{}e previ{esloèn. Danas je gotovo nemogu}e po}i odelementarnog znanja matematike i uo~itinezavisnu pojavu. âk se i me|u profesional-cima uo~avanje novih problema tretira kaoprava umetnost koja zahteva duboko poz-navanje odgovaraju}ih oblasti matematike.

Matematika je ljudska delatnost sa stro-go odre|enim pravilima pona{anja koje, ipak,

ne moèmo nazvati"matemati~ki metod".Moèmo je pou~avatii proveravati re{enjana{ih u~enika, iako

nismo u stanju da im kaèmo kako se re{a-vaju matemati~ki zadaci. Proces pou~avanjase svodi na postepeno demonstriranje normipona{anja koje je usvojio u~itelj i na nadu da}e odabrani spisak demonstracija biti dovo-ljan da u~enik te norme prihvati. Za oneu~enike koji lako prihvate norme pona{anjakoje smo namerili da ih nau~imo kaèmo dasu nadareni, tj. da im matematika �leì�.Ostalima preporu~ujemo da ne gube vreme.Fascinantno je to {to ovaj nemu{ti principradi veoma dobro ve} hiljadama godina! Ob-ja{njavanje fenomena iza ove prakse velikije izazov za pedago{ku psihologiju.

Stoga se na seminarima matematike uPetnici polaznici ne bave istraìva~kim ra-dom, ve} njegovom simulacijom. Serviraju imse poznati problemi, a ~esto i putokazi kamogu}im re{enjima. Iako polaznici nisu an-gaòvani na pravom istraìvanju a njihovirezultati nisu nu`no originalni, iskustva suneprocenjiva. Polaznici se u~e nezavisnosti,timskom radu, potrazi za informacijama, or-ganizaciji svoje intuicije, izradi stru~nih iz-ve{taja, prezentaciji rezultata, korektnoj dis-kusiji i sl. Oni su u poziciji da iskuse radostii frustracije nau~nog otkri}a, da osete raz-liku izme|u istraìva~kog rada i nesre}ne{kolske nastave i takmi~enja gde nema do-voljno izazova i prilike za bazi~nu motivacijunau~nika � duhovno sladostra{}e "

gan Ma{ulovi}obrazovanju i

ìvanju utematici

Kao dru{tveni, kulturni i istorijskifenomen, matematika se najbolje

moè opisati kao pre}utni konsenzusvrste Homo sapiens

d u h o v n osladostra{}e

mali petni~ki dobo{ar

Petnica 19 (2002)34

Nau~na pismenost predstavlja jedan od onih pojmova zakoje ose}amo da su neobi~no bitni parametri dru{tva, kao{to su, na primer, nivo demokratizacije, sloboda {tampe

itd., a za koje, istini za volju, ne znamo {ta ta~no zna~e i kako seuop{te mogu meriti, ali definitivno znamo da bi trebalo ne{to dau~inimo na podizanju njihovog nivoa.

Nivo nau~ne pismenosti je veli~ina koja bi trebalo da karak-teri{e, pre svega, dru{tvo u celini. Taj parametar je, izgleda, manjebitan za populaciju koja se bavi naukom, iako nau~na pismenost iza deo te populacije predstavlja prili~no krupan problem. Pragmati~-no gledano, za profesionalne nau~nike bitno je zna~ajnija tzv. nau~naosposobljenost. Uostalom, za sprintera je neuporedivo bitnije da prvipro|e kroz cilj nego da zna ko je bila Vilma Rudolf. Ovoga putane}emo o nau~noj osposobljenosti; trenutno nas vi{e interesujeokruènje u kom se nauka razvija i bori za svoje mesto pod suncem.

Imaju}i u vidu kvalitet suìvota nauke i dru-{tva, moglo bi se re}i da postoje tri nivoa nau~nepismenosti, bolje re}i nepismenosti. Prvi nivopredstavlja dru{tvo slobodno u saznajnom i in-

formacionom smislu, sposobno da odlu~uje o pitanjima razvoja ipodr{ke nauci i da uìva u mogu}nostima istraìva~kog rada i saz-nanja. Takvo dru{tvo opisuje markiz de Kondorse u svojoj "Skiciza istorijsku sliku progresa ljudske misli". Veliki umovi doba prosvetlje-nosti, ~ini se, verovali su da je samo pita-nje vremena kada }e optimalni obrazo-vni sistem biti stvoren i ugra|en u nekobolje dru{tvo od onog u kome oni ìve,bez obzira na to {to su neka od svojih naj-boljih dela pisali beè}i pred jakobin-skim "~uvarima javnog reda". Danas,izgleda, nemamo previ{e razloga da verujemo kako je samo vreme upitanju. Drugi nivo odslikava dru{tvo sposobno da razume ciljevenau~nih istraìvanja i da odlu~uje o pravcima i intenzitetu njiho-vog razvoja, da shvata zna~aj same nauke i njenih brojnih refleksijana zajednicu u celini. Takvo dru{tvo bi trebalo da bude na{ kratko-ro~ni cilj. Na tom nivou je sasvim normalno da ve}ina ljudi ne razumesloènije nau~ne koncepte, ali poseduje svest o prirodi tih znanja.Naàlost, mi ̀ ivimo na tre}em nivou gde nepoznavanje sveta naukeosciluje izme|u dva diskretna stanja: paranoi~nog straha od nepo-znatog i potpunog omalovaàvanja.

Imamo puno razloga za nezadovoljstvo {to ìvimo na tre}emnivou ove hermeti~ke garaè. U najve}em broju slu~ajeva, ljudi kojisu igrom slu~aja legalni posrednici izme|u naroda, novca i naukenemaju ose}aja za motive i ciljeve nau~nog rada, jednako kao niza zna~aj nau~ne pismenosti. Verovatno delom i zbog svoje li~nenepismenosti. Nije toliki problem {to, recimo, u Skup{tini nemaniti jednog fizi~ara ili biologa. Problem je {to tamo kao da niko ine prime}uje postojanje problema. Nezabeleèno lo{ status naukeu kontekstu kulture, tako|e, mora biti jo{ jedan od jakih razlogaza ozbiljnu akciju nau~nog opismenjavanja. Indikativno je da pro-se~an stanovnik ove zemlje ne zna ni za jednog ìvog nau~nika,bilo doma}eg, bilo stranog. Osnovni razlog takvog statusa je, presvega, nekorektan odnos medija prema nauci. Zapanjuju}a nepis-menost (ne samo nau~na) novinara i urednika u ~ijoj su nadle`nostinauka i tehnologija ima za posledicu da medijski prostor okupirajuljudi koji su "re{ili" problem trisekcije ugla, "konstruisali" perpe-tuum mobile ili pi{u pesme "vin~anskim pismom". Opet, zahvalju-ju}i medijima, ~ak ni oni ljudi koji ìve u ulici Milutina Milan-kovi}a ne znaju ko to zapravo be{e. Ako }emo po{teno, pomenu-ti problemi spadaju, pre svega, u domen elementarnog obrazova-nja i obave{tenosti. Govoriti tu o nauci ~ak je pomalo i neumesno.

U kojoj se meri na{a civilizacija danas oslanja na rezultatenauke i otud proistekla tehnolo{ka dostignu}a, to je prili~no jasno.Kako onda objasniti ~injenicu da u tom svetu imamo sve slabijezanimanje za nauku i tehnologiju, ~ak i u zemljama koje u nau~-nom smislu ~ine "prvu ligu"? Primera radi, me|u zemljama OECD,najslabije interesovanje gra|ana za nova tehnolo{ka dostignu}analazimo tamo gde bi malo ko o~ekivao - u Japanu! ûdno, madane i neo~ekivano - postoji puno lak{ih i znatno bolje pla}enihposlova. Sa druge strane, jo{ je nelogi~niji trend da se od radnikau mnogim oblastima sve vi{e traì poznavanje razli~itih analiti~kih

metoda, solidno znanje ra~unarskih i komunikacionih tehnologija,izgra|ena svest o ekolo{kim aspektima rada itd., a da se pri tombroj ~asova u {koli gde se obra|uju ova znanja znanja smanjuje.Naj~udnije od svega je {to se od gra|ana traì da, bez obzira na pret-hodno re~eno, aktivno u~estvuju u odlu~ivanju o pitanjima nau~nogi tehnolo{kog razvoja. Normalno, u demokratskom dru{tvu narodmora da se pita i o tome. Gra|ani bi trebalo, na primer, da odlu~eo tome ho}e li nuklearne elektrane ili ne. Pitam se samo koliko jetakvo odlu~ivanje valjano kada ~ak 47% Evropljana misli da radio-aktivnost nije ni postojala pre nego {to su je otkrili nau~nici?

Nepismenost nau~nika, ma kako to paradoksalno zvu~alo,ne predstavlja toliko veliki problem koliko nepismenost dru{tva ucelini. înjenica da ~ak 70% nau~nika ne ume da objasni {ta jeDrugi zakon termodinamike � {to je ~ini mi se, u sferi klasi~ne pis-menosti, identi~no sa nemogu}no{}u da se "setite" ko to behu Ro-meo i Julija � predstavlja poraàvaju}u istinu o dana{njem dru{tvu.Za mnoge je, izgleda, sasvim dovoljno {to se razumeju u svojuuskostru~nu oblast; u ostalo se ne me{aju, pa tako i ne ~ine mnogo{tete van svoje laboratorije. Sa nau~nom nepismeno{}u dru{tva ucelini, situacija je bitno ozbiljnija. Primera radi, ~ak 53% Ameri-kanaca misli da "nau~nici imaju mo} koja ih ~ini opasnim". U pita-nju je sindrom "doktor Franken{tajn", jedna opasna zaraza sa kojommoramo da se borimo bez velikih {ansi da je ikada iskorenimo.

U svakom slu~aju, u zemlji Srbiji jo{nisu sistematski ra|eni testovi nau~ne pis-menosti. Verovatno nema ni potrebe. Dovoljnoje prisetiti se pustih beogradskih ulica, spu-{tenih roletni i ljudi u podrumima u vremepomra~enja sunca 1999. godine, pa da odus-tanemo od testiranja bar za koju godinu.

Kreatori obrazovne politikeu ve}ini slu~ajeva ne posve}ujudovoljno pa`nje dugoro~nim efe-ktima nau~ne pismenosti. Deorazloga za to leì i u trci za {tobrìm rezultatima kao, na primer, uspe{nost na testovima znanja iliproizvodnja ve}eg broja ljudi sa fakultetskom diplomom za defici-tarne, u nau~nom i tehnolo{kom smislu zahtevne poslove. Nema,me|utim, principijelnih prepreka da se kratkoro~ni ciljevi u~enjanauke ({ta i kako) integri{u sa dugoro~nim ciljevima nau~ne pis-menosti. Ono {to nam je zaista potrebno jeste dru{tvo u komeljudi sposobni da probleme re{avaju na kriti~ki i kreativan na~inkoriste}i nau~ni metod i saznanja nisu samo retki izuzeci.

Jasno, ideja pre leì u optimizaciji nastavnog procesa nego uradikalnim i te{ko odrìvim reformama. Nema potrebe da svi re{a-vamo [redingerovu jedna~inu, mnogo je bitnije da u~inimo pravikorak ka razumevanju nauke - kako nauka funkcioni{e, ko su tonau~ni radnici, kakva je veza izme|u nau~nog i dru{tvenog pro-gresa itd. Elementarnu nau~nu pismenost moraju ste}i svi oni koji

}e na bilo koji na~inuticati na obrazovniproces, primenu nau~-nih dostignu}a ili nafinansiranje nau~ne

delatnosti, a to smo skoro svi mi. Zaista, da bi prose~an ~ovek bionau~no pismen nije potrebno ni{ta vi{e {kole nego {to je to danasnormalno. Za minimalnu nau~nu pismenost potrebno je:

* da budemo svesni kako nau~ni rezultati mogu imati mnogo razli-~itih politi~kih, religijskih i eti~kih interpretacija,

* da prepoznajemo kumulativnu prirodu nau~nog rada i stalnupotrebu za novim istraìvanjima,

* da razlikujemo stru~njake od laika,* da prepoznamo situaciju kada zbog nedostatka podataka nije

mogu}e donositi relevantne sudove ili racionalne odluke i* da znamo kako kratkoro~na i dugoro~na re{enja jednog te istog

problema ne moraju nu`no biti ista.Za prelazak na drugi nivo ovo je sasvim dovoljno. Za prvi

nivo, tj. proklamovani cilj svih demokratskih dru{tava, uslovi subitno stroìji. Po svemu sude}i, na{a civilizacija je jo{ daleko od togsvetlog cilja. Za Kondorsea i Voltera je mnogo bolje {to ne znajukoliko smo u me|uvremenu uznapredovali "

Verbi}problemupismenosti

Sr|an o

nau~ne

karika koja nedostaje

Indikativno je da prose~anstanovnik ove zemlje ne znani za jednog ìvog nau~nika,bilo doma}eg, bilo stranog

Ono {to nam je potrebno jeste dru{tvou kome ljudi sposobni da problemere{avaju na kriti~ki i kreativan na~in

koriste}i nau~ni metod i saznanja nisusamo retki izuzeci

tem

a:

na

u~n

a (

ne

)pis

me

no

st

[ inside]scientific literacyTwo authors � one from Petnica ScienceCenter, and the other who is professorof History of Science at ManchesterUniversity discuss some problems relat-ed to the public and academic positionof scientific literacy. Scientific literacyhappens to be a core idea of most ofPetnica�s educational programs andefforts, pressuming that without certainlevel of general and scientific literacyone could not become responsible andefficient manager and project leader inany field of science.

There are significant obstacles on theroad to the society of educated and con-tent people anticipated by scholars of theEnlightment. Level of the scientific litera-cy required for society like that seems tobe unusually hard to reach. Even worse,public attitude toward science becomesmore relevant and more hostile at thesame time. In the text "A Missing Link"Srdjan Verbi} blames "creators of educa-tional policy" and media the unbereablelow level of the general scientific literacykeeping in the mind that such resultscould not be only their fault. What wereally need is society where people capa-ble of solving problems in critical andcreative way using scientific method andlearning are not only the rare exceptions.

Vladimir Jankovi}, professor of History ofScience at Universuty of Manchesterissues an odd question - how to avoidunwilling consequences of "over-educa-tion". The experiences from developedcountries imply that "market of the cheapmental work" requires completely differ-ent educational strategy. Universities arethere because of students, not the otherway around, and therefore universitieshave no choise but to become market-places where different departments selltheir courses and prospects for the brightfuture. They obviosly do not promiseknowledge any more but only chancesfor well payed jobs. Exception from therule are not welcome and they allwaysappear to be too expensive. Finally, pro-fessor Jankovi} is asking an rhetoric (anda bit cynical) question about meaningand purpose of Petnica's very concept inthe world like this. Truth is that naïvebelief in knowledge evidently cannot be ashortcut to the Europe n

Pre neki dan se na zidovima fakultetapojavio poster: '@elite li da ispunite uslovza godinu? Prijavite se da slu{ate predmet

Ekologija. Predznanje nije potrebno. Preregistra-cija nije potrebna, samo se pojavite na prvom ~a-su.' (Tekst je malo druga~iji: 'Need free cred-its? Register for Ecology etc etc�') ali je porukabila jasna: studenti koji èle da ispune kvotuodslu{anih predmeta (krediti) i koji nemaju

vremena da se nate-ù sa 'ozbiljnim' pre-dmetima, mogu daza kratak engleskisemestar zavr{e la-

ganu Ekologiju i dobiju kredite. Ocena? Pa,kako za predmet treba prelistati desetinukra}ih tekstova i sro~iti kratki rad, retko kopada. 'Ekologija' je stvarno odli~an predmeti ja je volim! Ko padne ima popravni koji sesastoji od male prepravke rada. Definitivnoupisujem! Na op{te zadovoljstvo studenata,i ostali predmeti na ve}ini smerova na eng-leskim univerzitetima postaju sve lak{i, i pi-tanje je dana kada }e za prolaz biti dovoljnoodslu{ati ne{to od nastave, a mo`da se samoi prijaviti! Kako je do{lo do toga?

Svakome je poznato koliko se studentii studentkinje àle da su neki predmeti teìod drugih ili da imaju stroìjeg profesora. Stu-diranje obi~no i nije ni{ta vi{e no me{avinaàlopojki o 'stra{nim' zadacima i freneti~nihbubanja nedelju dana pred ispit. Tako i tre-ba � nikome se ne moè oduzeti mitolo{kozadovljstvo preìvljavanja akademskih tre-ma i tro{enja roditeljskog novca i nerava.Novo je da ova lepa tradicija nailazi na pre-dusretljivost univerzitetskih vlasti. Pre pargodina odlu~eno je da jedanod odseka mog univerzitetasmanji zahteve nastave i za-vr{ne ispite u~ini lak{im.Uprava je, naime, na~ula da je ovaj odsekprevi{e teàk i da je to nepravda -- studentisu, eto, izloèni pogibeljnom vi{ku znanja.�Strogi� odsek je odluku prihvatio. Nasta-vnici su ublaìli zahteve, jer, na kraju kraje-va, i oni }e imati manje posla i vi{e vremenaza istraìvanja. No, pre nego {to je odlukausvojena, neko je naivno pitao za{to praksune obrnuti. Za{to ostali odseci ne bi podiglisvoje kriterijume, a time i kvalitet nastave.Zar je vi{ak znanja {tetan? Na pitanje nijeodgovoreno, jer, zna se, univerziteti postojeradi studenata, a ne studenti radi univer-ziteta. [ta to zna~i?

Na ovom univerzitetu predaje se velikibroj predmeta. Svaki odsek ima svoje studen-te, ali mnogi mogu poha|ati i nastavu kojunude drugi odseci. Tako student biologijemoè slu{ati 'Ekologiju' koji drì nastavniksa Geolo{kih nauka. Ovakva krosdisciplina-rnost je dobra, jer daje {ansu studentima dapro{ire znanje. Me|utim, to je va`no i za od-seke koji nude takve (izborne) predmete,jer dobijaju vi{e novca. Vi{e studenata � vi{enovca. To se naziva 'interno trì{te' stude-nata. Zato se takvoj nastavi posve}uje pa`-nja kod izrade nastavnog plana. Eto nas ikod pravog pitanja: kako najbolje prodatipredmet? Kako privu}i studente?

Prema anketi me|u studentima jed-nog britanskog univerziteta, ve}ina se opre-delila za univerzitet u tom gradu zbog slikekoju su stekli iz filma �Full Monty�. Drugi

razlog je {to gradima dva fudbalskatima u prvoj ligi.Uprava je zato od-lu~ila da u preds-tavljanju univer-

ziteta maksimalno smanji pozivanje na aka-demske sadràje i da u prvi plan stavi sadr-àje iz {ou biznisa i sporta. Na kraju krajeva,studiranje ne bi trebalo da bude ba{ tolikovezano za znanje. U na{em primeru, Ekolo-gija nije reklamirana kao znanje, ve} kaolako dobijanje kredita. Drugim re~ima, zna-nje sadràno u predmetu ne predstavlja ciljza sebe, ve} je usputno. Ako studenti ne{toi nau~e, tim bolje. Ako ne, barem su dobilikredite. Znanje se na ovaj na~in predstavljakao prepona na putu do cilja � diplome. Adiploma se smatra preponom na putu doposla, dok je dobijanje posla poslednja pre-preka pre nego {to sebi moète priu{titi noviFolksvagen Polo i da na netaknute plaèKrfa donesete (i ostavite) limenke Badvaj-zera. Znanje ekologije, tako, stvarno nijeimalo nikakvog smisla samo po sebi.

Cinizam na stranu, nije potrebno tro-{iti mnogo re~i na to da su interesi koji vodei studente i univerzitete � trì{ni. Studentipla}aju {kolarinu i zahtevaju da {to lak{e do-biju akademsku titulu za svoj novac. Uni-verziteti moraju da imaju studente (hmm!?)i zato valja smisliti privla~an ali ne preteàkmetod sticanja 'znanja.' To je nekontrover-zno. Kontroverzan je ishod ove politike. Jed-nostavno: da li trì{no odre|ivanje znanjagarantuje stru~nost, tj. da li lake studije pro-izvode dobre stru~njake? Pitanja nisu trivi-jalna, jer su stru~njaci ti koji odràvaju tr-ì{te. Diletantizam se izbegava jer je skup.Tako je ~etrdesetih godina XX veka jednaEvropska vlada uloìla vi{e desetina mili-

ona dolara u formiranje plan-taà kikirikija negde u Africigde, po tvrdnjama klimatolo-ga, sume padavina idealno

odgovaraju rastu kikirikija. Kada je novacbio uloèn i plantaè zavr{ene, ispostavilose da su sume padavina odgovaraju}e ali daje dnevni i nedeljni raspored padavina bioubita~an za biljke. Projekat (i kikiriki) jepropao u roku od dve godine, novac zauvekizgubljen.

Pre nego {to zavr{im tvrdnjom da pravoznanje ne sme uni{titi kikiriki - omiljenuakademsku namirnicu, kako na fudblaskimtribinama, tako i pred ispite - èleo bih daotkrijem jednu tajnu. Tajna je da je ~itava ovavinjeta bila o Petnici. Naravno, ni{ta se odispri~anog ne de{ava u Petnici - ni trgovanjekreditima, ni marketing lakog znanja, ni re-klamiranje lokalne fudbalske istorije. Ali prenego {to po~nemo da pletemo lovorike, nekobi mogao da pita: pa da li je to dobro ili ne?Da li je dobro da Petnica veruje u znanje, pa~ak i u vi{ak znanja? Neko bi mogao da naspita: svi ti mladi entuzijasti, ~itaoci do kasnou no}, eksperimentatori � zar }e oni sa tak-vom verom u znanje, u kriti~ki metod raz-mi{ljanja, oboàvaoci argumenata, merenja,provere, merenja, sumnje, merenja, opovr-gavanja � mo}i u Evropu lakog intelektu-alnog kapitala i berze jeftinog mentalnograda. I to ba{ u ova vremena kada smo na-merili da se vratimo u Evropu, to tajan-stveno mesto, uvek uzmi~u}e n

Vlao

na uni

Petnica 19 (2002)35

dimir Jankovi}krizi nastavebritanskim

verzitetima

~emu uop{te sluì znanje?ili kako iskorenitivi{ak istog

Dr Vladimir Jankovi} predaje istoriju nauke naUniverzitetu u Man~esteru

Znanje sadràno u nastavi nepredstavlja cilj za sebe, ve} jeusputno. Ako studenti ne{to i

nau~e, tim bolje.

Petnica 19 (2002)36

Pro{irenje petni~kih kapaciteta tema je o kojoj se govorive} vi{e godina. U toku 1996. godine zapo~eli su radovi nanovom objektu za sme{taj. Prvi deo radova, za koji je sred-

stva obezbedilo Republi~ko Ministarstvo za nauku, uspe{no jei u roku zavr{en iste godine ali, po ve} dobro proverenom doma-}em receptu, promena ministra donela je promenu strate{kihciljeva i � para vi{e nije bilo. Kasnije (2000), Stanica je sredstvi-ma Evropske Komisije uspela da izvr{i najneophodniju konzer-vaciju (hidroizolacija) zavr{ene prve etaè objekta i tako spasi {tose spasiti moglo u o~ekivanjunekih boljih vremena.

Nastavak i zavr{etakizgradnje ovoga objekta nijemali poduhvat, jer se radi ozgradi velike povr{ine (blizu 3000 m2) i sloène namene (sedam-desetak soba za sme{taj, komplikovan tehni~ki prostor, neko-liko sofisticiranih laboratorija u podrumu i sl.). Procenjena vred-nost preostalih radova je preko milion eura i to daleko prevazi-lazi mogu}nosti same Istraìva~ke stanice.

U prole}e 2002. godine Stanicu je posetio predsednikRepubli~ke Vlade Zoran \in|i} i tema nastavka radova je pono-vo otvorena. U leto iste godine republi~ki ministar za eko-nom-ske odnose sa inostranstvom Goran Piti} do{ao je u Stanicu saciljem da se upozna sa mogu}nostima da se pro{irenje kapa-citeta Stanice uklju~i u projekte namenjene inostranim dona-torima. No, odlaganje prijema na{e zemlje u Savet Evropeneprekidno je pomeralo rokove planiranih donatorskihkonferencija i tako se do momenta izlaska ovog godi{-njaka ne zna ta~no kada }e se radovi nastaviti.

U prilog ubrzanom nastavku radova ide i ~i-njenica da je najve}i deo novih sme{tajnih kapacite-ta opredeljen za programe obuke i usavr{avanja na-stavnika osnovnih i srednjih {kola, a Srbija jo{ uveknema dovoljno velike kapacitete specijalizovaneza ove namene. Reforme obrazovanja koje su za-po~ele u Srbije, kojim god smerom da se budu raz-vijale, zahteva}e obimno usavr{avanje nastavnika,pre svega u domenu ovladavanja savremenimmetodama nastave. Projektovani kapacitetiPetnice, ra~unaju}i i postoje}e uslove kao {tosu bogato opremljena biblioteka sa ResursnimCentrom, ra~unarski kapaciteti, postojanjerestorana, uigrane profesionalne ekipe idve decenije razvijana mreà kontakata isaradnje sa {kolama, odli~na su pomo}u re{avanju problema gde i kako obu-~avati hiljade nastavnika.

Projekat Tre}e faze IS Pet-nica sadrì dve podfaze. Prvo bikrenula izgradnja i opremanjeobjekta za sme{taj. Procenjujese da bi radovi trajali najvi{egodinu dana. Po zavr{etku iuseljenju objekta, sada{njiobjekat za sme{taj bi bio podvr-gnut odre|enoj manjoj rekonstrukciji kako bi prihvatio prese-ljenje centralne biblioteke. Prostorija u potkrovlju Nastavnogcentra gde je sada sme{tena petni~ka centralna biblioteka bi sepretvorila u univerzalnu salu za predavanja kapaciteta oko 120mesta za ~im se ve} vi{e godina ose}a velika potreba. Predvi|ase i pove}anje kapaciteta restorana i kuhinje, pro{irenjem pos-toje}eg objekta zatvorenom terasom.

Novi sme{tajni objekat }e imati oko stotinu mesta za u~e-nike i studente u ~etvorokrevetnim sobama i 70 mesta za nas-tavnike u dvokrevetnim sobama s kupatilom, nekoliko prosto-rija za okupljanje, rad i dru{tveni ìvot uklju~uju}i i specijalizo-vane kabinete (arheolo{ki kabinet i depo, kabineti za optiku i

akustiku), kao i prate}i tehni~ki prostor (magacini, radionice,perionica rublja, centralna recepcija i dr.

Nakon svega ovoga (i, naravno, zavisno od raspoloìvihsredstava), krenula bi izgradnja dve nove zgrade � administra-cije i objekta laboratorija za biologiju i hemiju. Ove gra|evinevisine tri etaè (suteren, prizemlje i sprat) bi zamenile postoje}emonta`ne objekte koji pove}avanjem sme{tajnih kapacitetapostaju usko grlo za zna~ajno pove}an broj programa.

Kao poseban poduhvat, razmatra se uklanjanje posled-njeg monta`nog objekta (sa-da{nji sme{taj) u koji }e seprivremeno iseliti biblioteka,kao i projektovanje i izgrad-nja posebnog objekta za bib-

lioteku na pribli`no istoj lokaciji. Ta budu}a moderna bibliote-ka trebalo bi da zadovolji visoke standarde multimedijalnog radai, za sada, locirana je u barem pet godina u budu}nost.

Kao {to se iz priloènog plana vidi, novi objekat za sme{tajbi bio zatvorenom pasarelom povezan sa postoje}im Nastavnim

centrom dok se razmatra mogu}nost uspo-stavljanja toplih (zastakljenih) komunikaci-

ja izme|u ve}ine objekata, pre svega izme|uNastavnog centra, laboratorija i restorana.

Projektovanje svih objekata Tre}e fazepovereno je preduze}u �Valjevoprojekt� a

projektant je iskusni arhitekta mla|e generaci-je An|elka Mandi}-Milutinovi} (nova zgrada

SUP Valjevo) uz angaòvanje uglednog profeso-ra Darka Maru{i}a sa Arhitektonskog fakulteta u

Beogradu koji je vi{e godina organizovao letnje{kole arhitekture upravo u Petnici i tako nepo-

sredno upoznao delikatne specifi~nosti ovog sloè-nog prostora.

Ne ra~unaju}i objekat biblioteke, dovr{enjemsvih planiranih poslova u okviruTre}e faze, Stanica bi gotovoudvostru~ila boravi{ne kapaci-tete, dok bi se radni (nastavni)kapaciteti mnogo vi{e pove}ali.Tako bi se mogli servisirati raz-novrsni oblici nastavnog rada(rad u malim grupama) i nere-zidencijalni programi (jedno-

dnevne posete i kursevi).Stanica bi ostvarila mogu}-nosti organizacije nau~nih istru~nih skupova kapacite-ta i do hiljadu u~esnika. î-taoca vredi podsetiti da uSrbiji prakti~no ne postojekapaciteti za organizacijukvalitetnih stru~nih skupo-va male i srednje veli~ine,naro~ito kada se o~ekuje dau~esnici budu relativno izo-

lovani i neometani, ali i opskrbljeni svim potrebnim tehni~kimpogodnostima u domenu prezentacije, komunikacije i ra~unar-ske podr{ke.

Naro~ito su impresivne mogu}nosti organizacije progra-ma obuke i usavr{avanja nastavnika i profesionalaca, va`ne i zbogopredeljenja Stanice da postane finansijski samoodrìva. Sada{-nji realni kapaciteti (dakle koji ne ugroàvaju bazi~ne programeza u~enike i studente) od oko 1000 nastavnika godi{nje na vi{e-dnevnim programima obuke, izgradnjom novog sme{taja pove-}avaju se sedam puta, a zavr{etkom kompletne Tre}e faze ~akdvanaest puta. Nema potrebe podse}ati koliko postojanje sa-vremene pedago{ke biblioteke, ra~unarske u~ionice i drugih

III faza - najzad?

san dug deset godina � da li }e uskoro Stanicaostvariti kapitalno pro{irenje kapaciteta i

uslova za stabilan razvoj kvalitetnih programa

[ faci l i t ies]new dormitory???Six years ago, Petnica Science Centerlaunched construction works on the newdormitory. Existing dormitory was built in1989 as temporary building to bridge 2-3years gap while a new building has to beerected. But, economic and political crisisin former Yugoslavia from 1990 (civil war,decay of the country, hyperinflation...)stopped already prepared fundraisingcampaign, and almost nothing happenedup to mid nineties. Some money obtainedin 1997 enabled beginning of constructionwork and, in only a few months, PSCcompleted the most critical part of thebuilding � basement and the first floor.Now, after promising political changes inSerbia, a chance for continuation andcompletion of the building appearedagain. So called �3rd Phase� (the first wasin 1981/82 in the beginning of the PSC,and second in 1988/89 while new class-rooms, labs, library, and restaurant havebeen constructed) consists of two �sub-phases�. New dormitory has absolute pri-ority, but the complete enterpriseincludes two more new buildings � thenew laboratory for bio-sciences andchemistry, and the new administration.

The new dormitory will have fourfloors and about 2,800 sqm of effec-tive space. It will have 24 four-bedrooms for students and 36 two-bedrooms for teachers and appropriatetechnical facilities. The actual estima-tions show that the dormitory willcost about 1.3-1.7 million Euro.

New facilities will dramatically incre-ase the PSC�s training capacity, espe-cially in teacher training area. Now,the optimal annual capacity for TTseminars is about 1,000 teachers (40-50 3-4 day courses). With the newdormitory, Petnica will be able to hostover 200 courses with up to 7,000teachers.

After activation of the new dormitory,the existing one will be reconstructedto host the new library, and existinglibrary will become a new big multi-functional lecturing room with up to120 seats n

=====================Photos on this page (g): ¨ night view on thecentral (classrooms+lab) building; ¡ thebasement of the new dormitory; Æ actualcomplex of the Science Center.

Petnica 19 (2002)37

nastavnih i tehni~kih mogu}nosti Stani-ce pogoduje kvalitetnom izvo|enju raz-novrsnih programa obuke i usavr{avanjanastavnika.

Pored navedenih sadràja, prog-ramom Tre}e faze predvi}a se ure|enjeznatno prostranijeg parkinga za putni~kavozila i autobuse (zajedno sa Petni~komcrkvom), kao i adekvatno ure|enje slo-bodnih zelenih povr{ina i pe{a~kih ko-munikacija.

Ako uzmemo u obzir vi{e negoizvesno skoro ure|enje prostora okoPetni~ke pe}ine i arheolo{kog lokaliteta,kao i plansko ozeljenjavanje gornjeg dela

doline reke Banje, pro{ireni kapacitetiIstraìva~ke stanice dobijaju svoj punismisao u bogatoj i atraktivnoj neposred-noj okolini, ~ije znamenitosti kao {to supe}ina, neolitsko naselje, petni~ka crkva,izvori pitke i termalne vode i {umskikompleksi su poznati daleko van granicaValjeva n==============================Fotografije na ovoj strani (odozgo):¨ objekat nastavnog centra, ¡ prvi izgra-|eni nivo novog objekta za sme{taj, Æ pog-led na kompleks Istraìva~ke stanice.

brojkeSada{nji kapaciteti Stanice bitno ogra-

ni~avaju razvoj obrazovnih programa i zau~enike i studente ali i za nastavnike. Zavr-{etkom novog sme{tajnog objekta Stanicabi, umesto sada{njih tridesetak kurseva i1000 u~esnika programa za obuku nastav-nika, mogla godi{nje prihvatiti ~ak 200 pro-grama i do 7000 u~esnika.

Iako prvi deo Tre}e faze sadrì samoobjekat za sme{taj, racionalnim raspore|i-vanjem postoje}eg prostora radni kapaci-teti (broj mesta u salama, u~ionicama, ka-binetima i laboratorijama) bi se pove}aovi{e od tri puta � na vi{e od 1000 mesta,tako da bi Stanica mogla da prihvati {irokspektar stru~nih i nau~nih skupova.

problem infrastrukturePro{irenje boravi{nih i radnih kapaci-

teta Stanice neizbe`no }e se suo~iti sa pro-blemom zapu{tene bazi~ne infrastruktureprostora Petnice. Nere{en problem kvali-tetne kanalizacije, slaba visokonaponskamreà sa ~estim ispadima, te{ko stanje lo-kalnog puta, lo{e odràvana mesna tele-fonska centrala sa o~ajnim stanjem linijaizme|u Valjeva i Beograda � sve to moèbiti skriveni problem ~ije re{avanje najma-nje zavisi od Istraìva~ke stanice. Podse-}amo, da je prilikom izgradnje Stanice po-stignut dogovor da ova pitanja re{ava Va-ljevska op{tina koja itekako ima interesaza uspe{an rad i funkcionisanje Istraìva-~ke stanice u ~ijem finansiranju ve} preko16 godina ne u~estvuje niti sa jednim jedi-nim dinarom.

jo{ dva objektaTre}a faza sadrì dva dela. Prioritetan

}e biti zavr{etak sme{tajnog objekta. Na-kon toga, napori bi se usmerili na zamenuprivremenih monta`nih objekata adminis-tracije i laboratorija novim objektima u ~vr-stoj gradnji. Ova dva objekta bi bila me|u-sobno povezana i gra|ena na tri nivoa:suteren, prizemlje i sprat. Na taj na~in bise pro{irili i radni kapaciteti koji pro{ire-njem sme{taja postaju novo usko grlo. Teknakon ovih radova, Stanica bi mogla daoptimalno funkcioni{e, uspe{no balansi-raju}i i proìmaju}i raznovrsne programeza u~enike i programe za nastavnike i stu-dente, ekonomi~no koriste}i svoje sadr-àje i kadrove. Jedino tako se moè daljerazvijati i finansijska samodovoljnost, po-stepeno se osloba|aju}i rizi~ne zavisnostiod donacija i dotacija.

LEARNING PHYSICS THROUGH RESEARCH. Izuzetan edukativni ieditorski poduhvat Sr|ana Verbi}a. Na 130 strana sadrì dvaneast izabranihradova iz fizike, realizovanih u Petnici u vremenu 1995-2000. godine. Ve}inaovih radova osvojila je prve nagrade na presti`nim me|unarodnim smotrama.Autori i radovi: Jelena Gruji}: Self-Organized Criticality in the Game of Life;Milica Maksi}: Solitons in Viscous Fluid; Milja Medi} i \ur|a Bogi}evi}:Determination of Laser Diode Module Coherence Length; Filip Mileti}: A ComputerModel of 2D Thermodynamic System; Stevan Nadj-Perge: Simulation of PlanetaryFormation; Marko Petkovi}: Calculation of the Profile of the Liquid Drop Situatedon the Solid Flat Ground; Katarina Petrovi}: Standard and MultidimensionalBak-Sneppen Models of Evolution; Nikola Petrovi}: Monte Carlo Simulation ofParticle Transport in an Absorbing Medium; Ivan Rizni}: Avalanches Distributionsin a Traffic Model; Stefan Salom: Chaotic Behavior of a Driven Pendulum;Danica Stojiljkovi}: FM Noise as a Random Number Generator; JelenaUzunovi} i Zlatko Papi}: Research on Some Basic Features of Spin Glasses.

ZBORNIK RADOVA 2000. Jedanaesti po redu, ovaj zbornik, kao i pret-hodni, sadrì najuspe{nije radove polaznika ISP, realizovane tokom jednoggodi{njeg ciklusa seminara i nau~nih kampova. Decenijsko iskustvo Istraì-va~ke stanice Petnica u aktivnom nau~nom obrazovanju, utvrdilo je visokestandarde, omogu}ilo prepoznatljivu formu ovog zbornika, i odredilo manjevi{e ujedna~en nivo radova tokom prethodnih godina. Zbornik radova iz2000. godine na 320 stranica donosi trideset radova od ~etrdeset autora.

MALI ~OVEK I VELIKA ISTORIJA. Zbornik radova polaznika programaistorije realizovanih tokom 2000 i 2001. godine, u redakciji Gorana Milorado-vi}a, rukovodioca programa. Polaznici ovog programa su, koriste}i usmene ipisane izvore sakupili gra|u i na osnovu njih napisali ~lanke. Specifi~nost~lanaka je pristup koji se oslanja pre svega na usmenu istoriju, {to je kod nasre|a istoriografska praksa. Intervjui sa u~esnicima i svedocima istorijskih zbi-vanja koji idu uz skoro sve ~lanke, daju poseban {arm ovom zborniku. 150strana, 10 radova, registar, uvodni tekst redaktora na srpskom i englerskom.

âsopis za posmatranje meteora malo se pro{irio, tako da se sad bavimeteorima i svim malim telima. Novi broj sadrì petnaestak ~lanaka i repor-taà, uklju~uju}i i rezultate astronomskih posmatranja. Skre}emo pa`nju na~lanak Modeliranje oblika i karakteristika povr{ine asteroida na osnovu opti~kihkrivih sjaja Mihaila ûbrovi}a koji daje dobar i saèt pregled metoda i tehni-ka za modeliranje asteroida, sa struktuisanim pregledom bibliografije. Iakoubedljivo najmla|i autor, ûbrovi} je dao primer kako treba pisati ovakve~lanke. Vremenska raspodela meteorskih pojava Vladimira Luki}a predstavljauvod u istraìvanje ovog, jo{ uvek aktuelnog problema u meteorskoj astrono-miji. Reportaè o posmatranju Leonida u Mongoliji (Marija Vucelja) i Me|u-narodnoj meteorskoj konferenciji u Petnici, uz obilje ~injenica o ovim doga-|ajima daju slike iz (pomalo) li~nog ugla njihovih autora. Posmatra~ki prilogKometa C/2000 WM1 (LINEAR) - analiza naravi jedne repatice Igora Smoli}apredstavlja analizu dve serije snimaka ove komete i lepo je ilustrovan n

Petnica 19 (2002)

Petni~ke sveske 50:

Petni~ke sveske 51:

Petni~ke sveske 52:

Perseidi broj 4:

Nekoliko sveìh, funkcionalnih prospekata pojavilo se poslednjih godinudana u izdanju IS Petnica. Tako Profesionalno usavr{avanje nastavnika dajeprikaz programa namenjenih usavr{avanju nastavnika osnovnih i srednjih{kola, Kako pomo}i Petnicu, zajedno sa 12 razloga za pomo}/12 Reasons to Helpsu prospekti namenjeni potencijalnim sponzorima i donatorima. IS Petnica -Centar inovativnog nau~nog obrazovanja je integralni informativni prospektkoji daje najva`nije informacije o Stanici. Ve} tradicionalni Vodi~ krozPetnicu je namenjen novim polaznicima i saradnicima i sadrì veliki brojkorisnih informacija i plan objekata Stanice. Svi prospekti su ra|eni u (sav-ijenom) formatu 100x210 mm n

priznajemo, izdali smo!

P r o s p e k t i

38

[publ ishing]make books, not war!In spite of all of the economic, social,political, or (a)cultural circumstances,Petnica Science Center continues topublish interesting books. Most of themare instructional, written or edited byprofessional scientists or by the PSC'steaching staff, and are designed to beused by students and school teachers.In the last 20 years we've published 64titles covering a wide spectrum of fields.Our most popular editions are the annu-ally published "Students' CollectedWorks" which give a selection of whatwe consider to be the most interestingpapers written by secondary-school stu-dents attending Petnica at a given year -papers related to their research projects.School teachers often use this edition tofind useful ideas and examples of smallscience projects for their students andto implement them in the regular schoolcurriculum or in various extracurricularactivities. �Teaching Physics through Research�contains 12 selected secondary-schoolstudents� papers prepared in the PSC.Thanks to these small research projectsyoung authors got prestigious interna-tional awards. (English, 150 pp)."Students Collected Works 2000" is aheavy book (320 pages) with 30research reports from 40 students.(Serbian + English abstracts)�Small Man and Huge History� is collec-tion of 10 students research papers inmodern History. Authors studied lessknown facts and events from their citiesusing some new methods. (Serb.,150 pp)�Perseidi� No.4 � a journal for meteorobservers with 15 articles from youngPetnica�s astronomers. (S+E)Petnica Science Center was co-publisherof geographical study �Podrinje-ValjevoMountains�, written by famous Serbiangeographer, Prof. Milorad Vasovi}.(Serbian, Hard cover, 500 pp.)The first regional e-journal inArchaeology, ANARHEOLOGIA steps intothe third year or existence. Up to theend of 2002, six issue have been pub-lished with over 80,000 internet visitors.(www.anarheologija.org)

The Petnica Science Center has pub-lished several useful leaflets related tosome important topics of educationalactivities (PSC - general info, teachertraining, guide for new participants, etc.)Most of our publications are now avail-able in electronic form (text + illustra-tions and graphics) and can be found onour Intranet. We will shortly be in theposition to make them generally avail-able through the PSC web site.

Up to January 2003, we e-published (inPDF format) a total of 400 students'papers, five instruction books along withour "Petnica" almanacs n

Petnica 19 (2002)39

!

"

#

$

%!

Ekolo{ko dru{tvo Gradac iz Valjeva izdalo jeu prole}e 2002 godine sjajno ura|enu mo-nografiju �Reka Gradac� koju su mnogob-

rojni ljubitelji prirode i nauke dugo o~ekivali. Na125 strana bogato ilustrovanih originalnim foto-grafijama dvanaest autora, mahom stru~njaka isaradnika Dru{tva, pripremilo je trinaest priloga,posebnih tematskih celina o razli~itim osobenos-tima doline reke Gradac.

Iako ova knjiga nije izdanje Istraìva~ke sta-nice, pominjemo je iz dva razloga. Prvi je da se zaovakvom publikacijom ose}ala potreba u mno-gim programima i aktivnostima Stanice, naro~itou prirodnim naukama i aktivnostima vezanim zaterenski rad. Drugi razlog je ~injenica da polovi-nu autora tekstova ~ine stru~ni radnici i vi{ego-di{nji saradnici Stanice (Aleksandar Hegedi{, VojaJovanovi}, Vigor Maji}, @aklina Marjanovi}, Mar-ko Sabovljevi}, Andrej Starovi} ali i Predrag Pet-rovi} i Marko Rakovi}).

Lep poduhvat. êstitamo Ekolo{kom dru-{tvu i o~ekujemo drugo izdanje! n

Prvi doma}i stru~ni elektronski ~asopisANARHEOLOGIA (www.anarheologija.org),ve} tre}u godinu stvarno "ìvi" na Internetu.

Za~eo se u Petnici kao eksperiment grupe stude-nata, da bi danas to postala samostalna nau~no-po-pularna institucija. Dokaz ovome je {est objavlje-nih brojeva, nebrojena koli~ina novosti vezanih zadoma}u arheologiju, intervjua sa kolegama iz mno-gih nau~nih institucija, kao i preko 80,000 poseta,i na stotine e-mailova zainteresovanih ~italaca. Naro-~ito bi trebalo naglasiti dobar odnos uglednih profe-sionalnih stru~njaka prema ~asopisu, te spremnost,pa ~ak i samoinicijativu po pitanju dostavljanja ma-terijala za nove brojeve.

ANARHEOLOGIA trenutno ima preko 40 boga-to ilustrovanih i pitko napisanih nau~no-popular-nih radova, kao i aktuelne novosti u rubrici VESTI.Teme ~lanaka su raznorodne, tj. nisu vezane samoza arheologiju - od Propasti Rimskog carstva, prekoIshrane u anti~kom Rimu, Rimske prostitucije, pa do Ar-heologije seksa, Atlantide, Pri~e o Novgorodu Velikom itd.ANARHEOLOGIA realno vapi za papirnim izdanjem.Nadamo se i verujemo da }e Srbija kona~no dobitisvoj "National Geographic" koji }e se ovde zvatiANARHEOLOGIA n

Uzajedni~kom izdanju Agencije �Valje-vac�, Valjevske Gimnazije i Istraìva~kestanice Petnica, krajem 2002. godine po-

javilo se dugo o~ekivano delo profesora MiloradaVasovi}a PODRINJSKO-VALJEVSKE PLANINE. Knjigaje u tvrdom povezu, obima 500 strana sa velikimbrojem kvalitetnih originalnih fotografija.

Ovaj kapitalni rad je rezultat mnogogodi-{njih istraìvanja na{eg uvaènog geografa koji jesa svojim studentima i saradnicima, a neretko isam, obilazio desetine lokaliteta, institucija, raz-govarao sa velikim brojem stru~njaka ili ìtelja ovesloène i prostrane regije. Knjiga obuhvata pros-tor od Suvobora i Rajca na istoku, preko Maljena,Povlena, Jablanika i Medvednika do Sokolskihplanina, Jagodnje, Boranje i Gu~eva na zapadu.

Profesor Vasovi}, pored svog izuzetnog na-u~nog i obrazovnog rada na Beogradskom uni-verzitetu, bio je me|u prvim incijatorima osni-vanja Istraìva~ke stanice i to ba{ u Petnici, gdeje mnogo puta dovodio svoje studente.

Knjiga sadrì nekoliko osnovnih poglavlja:Geografski poloàj i prostranstvo, Priroda Podrinj-sko-valjevskih planina i njihove podgorine, Stanov-ni{tvo, Privredni ìvot, Gradska naselja i Posebni deosa prikazom svake od deset planina pojedina~no.

Iskreno preporu~ujemo ovo sjajno delo pu-no dragocenih podataka ali i visprenih i kompe-tentnih zapaànja iskusnog nau~nika i prirodnja-ka. Distribuciju i prodaju knjige vr{i}e Agencija�Valjevac� (014 290 791) a o~ekuje se i plasmanpreko knjiàrske mreè u ve}im gradovima n

podrinjsko-valjevske planine

reka gradac

Petnica 19 (2002)40

Prof. dr Ivan Ani~in

Posle dvadeset plodnih godina doslednog i preda-nog rada, ogromnog broja talentovane i razume-vanja sveta oko sebe èljne dece, piramide sjajnih

zbornika, te mnogih me|unarodnih nagrada najvi{egranga, 6-8 decembra 2002. godine odràna je u PetniciPrva Konferencija istraìva~kih radova polaznika ISP.

Iz bogatog godi{njeg opusa polaznika Stanice, tj.rezultata letnjih istraìva~kih seminara i kampova, odab-rano je 20 radova za usmenuprezentaciju u trajanju od po15 minuta (uklju~uju}i dis-kusije), zatim 15 postera, kaoi demonstracija pet velikihprojekata iz razvoja kompjuteskog hardvera i softvera.Bile su zastupljene prakti~no sve nauke, od fizike i as-tronomije, preko biologije i hemije, do lingvistike, psi-hologije i arheologije. Izlaganja nisu bila ni na koji na-~in tematski grupisana {to je, iako potpuno neortodok-sno, razbilo monotoniju uobi~ajenu za uskostru~ne sku-pove i demonstriralo mogu}u korist od ovakvog direk-tnog "cross-breedinga" me|u naukama. Ne upu{taju}ise u detaljnu analizu izloènih radova, ne mogu a da barne spomenem, kao primus inter pares, apsolutno neve-rovatan rad Mihaila ûbrovi}a o dvojnim asteroidima,rad koga se ne bi postideo nijedan praktikuju}i astro-nom ili astrofizi~ar.

Sve je ina~e bilo kao na pravoj nau~noj konferen-ciji. Po mi{ljenju naàlost malog broja prisutnih gosti-ju, ovo je bio jedan od najve}ih uspeha Stanice do sada.Autor ovog prikaza 35 godina bavi se istraìva~kom de-latno{}u i za to vreme bio je bar na isto toliko doma}ihi me|unarodnih konferencija najraznovrsnijeg ranga izna~aja, te sa teìnom koja nije za potcenjivanje, moèda tvrdi da su se srednjo{kolci u mnogim aspektimapokazali ne samo dorasli odraslim profesionalcima, ve}i boljim od njih - izlaganja su bila koherentnija i sadr-àjnija, kratka i jasna a diskusije i pitanja duboka idobronamerna.

Neodoljivi {arm ~iste i nepatvorene zaintereso-vanosti za svet oko sebe, kojoj je u Stanici pod ruko-vodstvom po`rtvovanih mentora omogu}eno da se slo-bodno razma{e, plenio je svojom iskreno{}u i nepo-sredno{}u. Neminovno se nametnulo ose}anje da suljudi u uzrastu srednje {kole zaista u svom najlep{emdobu, da u kasnijem ìvotu podleù uniformi{u}oj in-doktrinaciji, te da je zlo~in uskratiti im u tom slobodo-umnom i otvorenom stanju duha priliku da razviju svojekreativne sposobnosti. U tom svetlu name}e se potrebaza preispitivanjem kod nas trenutno narastaju}ih te`nji

da im se "olak{a teret" obrazovanja ba{ u ovom dobu ukome se znanja najlak{e usvajaju i preta~u u motornusnagu budu}nosti ~ove~anstva. Lakog puta do zvezdanema. Povla|ivanje proseku moè samo taj prosek i daodrì, a potencijalno sniàvanje postignutog nivoa, ~egase svi pribojavamo, ravno je katastrofi. Ovo ~emu smoprisustvovali u Petnici je, jasno, samo ideal koji se nemoè realizovati u krupnoj skali na isti takav na~in. Ali

to je ideal kome treba teìtia ne od njega beàti. U tomsmislu neophodno je bitisvestan visokih mogu}nostisrednjo{kolaca, a bez uvida

u delatnost polaznika Stanice to jednostavno nije mo-gu}e. Velika je {teta {to odgovorni za razvoj nauke iobrazovanja nisu prisustvovali ovom vrcavom i vatro-metnom prazniku ~istog intelekta in statu nascendi kakobi se uverili u potencijale mladosti.

Niz ~injenica ukazuje da smo po nivou op{tegobrazovanja iznad, a po mogu}nosti njegovog oìvotvo-renja daleko ispod razvijenih zemalja. Petnica je jedanod najboljih dokaza za to. Petnica je, bez sumnje, esen-cija i kulminacija na{eg dosada{njeg sistema srednjo-{kolskog obrazovanja (korisno je prisetiti se da smo imi svi deca tog sistema i da niko od nas ne smatra da jelo{e obrazovan!). Moè se tvrditi da nam je obrazovnisistem bio izuzetno dobar, a ako ne{to i nije valjalo,onda to ne{to treba popravljati, a ne u slepoj èlji zareformama perturbirati njegove osnove. Ma koliko tobilo teè i zahtevnije, napor treba usmeravati ka omo-gu}avanju sprovo|enja ste~enih znanja i ve{tina u ìvot- nipo{to ne prilago|avati intelektualno-obrazovni nivoniskoj finansijskoj mo}i dru{tva, ve} dru{tvenom orga-nizacijom postepeno omogu}iti plodotvorno egzerci-ranje visokog obrazovnog nivoa i kod ku}e, a ne samou inostranstvu. Ta~no je da na{i ispisnici kada napustezemlju bez problema prosperiraju na akademskom planu(na{i studenti se, na primer, bez izuzetka primaju napostdiplomske studije u SAD, dok se u Nema~koj bezdopunskih zahteva primaju direktno na doktorske stu-dije). Problem je, dakle, u lokalnoj ponudi za realiza-ciju obrazovanja a ne u samom obrazovanju, koje, o~i-gledno, zadovoljava najvi{e standarde.

Kona~no, ovaj hvalospev Petnici i Prvoj Konfe-renciji njenih polaznika zavr{avam op{tim zaklju~komprisutnih u~esnika, saradnika i gostiju da bi bila velika{teta da ovakve konferencije ne postanu tradicionalne.Petnica za to ima snage a apel nadle`nima za finansi-jsku podr{ku se podrazumeva n

sa teìnom koja nije za potcenjivanjetvrdim da su se srednjo{kolci u mnogim

aspektima pokazali ne samo doraslinau~nim profesionalcima, ve} i bolji od njih

konferencija, prva

[conference]a taste for science

The beginning of December 2002 inPetnica was labeled with (the first) confer-ence of PSC's students research papers.There were 41 papers (21 oral presenta-tions, 15 posters and 5 presentations ofdeveloped hardware and software). Allthat papers are prepared for publishing inPetnica Papers. Referring to opinion ofpresent associates and program leaders,that event made its debut as a crown ofthe year-long students research work.

Professor Ivan Ani~in was one of seniorassociates present at the conference.Here we have an article with his impres-sions about the happening itself, studentscapability for research work and annoyingproblems of the educational system. Inhis opinion, the conference was notmuch different from any professionalresearchers meeting but with an impor-tant distinction - here we had morecoherent and concise presentations withunusually profound and benevolent ques-tions. There is no doubt, students can doresearch and present their results in asatisfactory manner. It is up to the societyto notice and do something about thatpotential n

======================Here are some titles of students papers:

# Antic Mining on the Kosmaj Mountain# Links between Physical Structure and Orbi-

tal Evolution of Near-Earth Dual Asteroids# Anti-oxydant Properties of Alcochol Dilution

of Propolis# Taketa-Meluma Phenomenon � Visualisation

of Pseudowords# Synthesis, Chacterisation, and Netting of

Unsaturated Polyesters# DLA Fractal Models# Domination of the Type of Geometrical

Transformations on Visual Grouping ofGeometric Forms

# Optimisation of Synthesis of Epoxy Resins# Archaeological Survey of the Caves in the

Village Senokos (Stara Planina, E. Serbia)# Testing Lume-Bauel Law on the Phase Curve

of the Moon# Modulation of Semiconductor Lasers# Study on the Minimal Surface of Soap

Membrane on the Closed Surfaces# Semantical Varying of English and Serbian

Lexems# Influence of Temperature on the Extraction

of Heavy Metals from Herbal Tea# Testing Antimutagenic Properties of Black

Currant Juice# Particle Separation inside Meteor Swarm# Influence of Magnetic Field on Morphological

Properties and Physiological Processes inPhotosynthesis and Mineral Nutrition in Peas

# Changes in Orbital Period of Eclipsed DualStar AK Herculis

# Laser Communicator# Simulation of Building Illumination# YAMOS: The Multicomputer Operative

System.

Petnica 19 (2002)41

USMENA IZLAGANJA

ârna Brkovi}: ANALIZA ANTI^KE KERAMIKE SA LOKALITETA CRKVINE, ROVNI

Ksenija Senka Celner, Ana Te{ovi}, Mila Ma{ovi}: ANTI^KO RUDARSTVO NA KOSMAJU

Ana êrnok, Bojan Ristivojevi}: UTICAJ GEOLO[KE GRA\E NA HEMIJSKI SASTAV \AVOLJE VODE

Mihailo ûbrovi}: POVEZANOST DVOJNE PRIRODE I FIZI^KIH KARAKTERISTIKA SA ORBITAL-NOM EVOLUCIJOM DVOJNIH ASTEROIDA BLISKIH ZEMLJI

Sonja û~ulanovi}: ANTIOKSIDANTNA SVOJSTVA ALKOHOLNIH RASTVORA PROPOLISA

Bojana Dini}, Zlatka Ne{ovi}, An|elka Ze~evi}, Agota Major, Danica Gaji}, Jelena Roski}, Bojana \uri},Branislava Radivojevi}: TAKETA-MELUMA FENOMEN - VIZUALIZACIJA PSEUDOREÎ

Dragan Jevti}: ISPITIVANJE ANTIFUNGALNE AKTIVNOSTI PETROLETARSKIH I METANOLNIHEKSTRAKATA MAHOVINA HYPNUM CUPRESSIFORME I PELLIA ENDIVIIFOLIA (DICKS.)

Stefan Markovi}: RUDNI MINERALI SLIVA BORINSKE REKE

Vladimir Markovi}: GLJIVE UZRO^NICI TRULE@I DRVETA TOPOLA (POPULUS)

Lidija Muja~i}: SINTEZA, KARAKTERIZACIJA I UMRE@AVANJE NEZASI]ENIH POLIESTARA

Anka Nedi}: UTICAJ ULTRAZVUKA NA TALO@ENJE OGLEDALNIH SLOJEVA

Pavle Papuga: KARAKTERISTIKE DLA MODELA FRAKTALA

Ivan Rajkovi}: ZAJEÂRSKI "SEKA^": SEMIOLO[KA ANALIZA FOLKLORNIH PRIÂ O UBISTVIMA

Dragan Rangelov, Biljana Milovanovi}, Ivan Kneèvi}, Sneàna Nikoli}: DOMINACIJA TIPA GEOMET-RIJSKE TRANSFORMACIJE KOD GRUPISANJA GEOMETRIJSKIH OBLIKA

Ivana Simi} : KVALITET VODE PALI]KOG JEZERA

Marko Simonovi}: ANALIZA STRUKTURE RAZLIKA TEKSTOVA NA AMBALA@I ROBE [IROKEPOTRO[NJE ZA PODRU^JA JUGOSLAVIJE, BOSNE I HERCEGOVINE I HRVATSKE

Milica [trba~ki, Tijana Sretenovi}, Milo{ Marjanovi}: GEO-STAZA - TURISTI~KA KARTA STAZE GEO-LO[KIH ZANIMLJIVOSTI PLANINE TARE

Sr|an Tadi}, Milan Ivanovi}: OPTIMIZACIJA USLOVA SINTEZE EPOKSIDNIH SMOLA

Milica Vel~ev, Marija Ra{i} i Mladen Pe{i}: ARHEOLO[KO REKOGNOSCIRANJE PE]INA U SELUSENOKOS NA STAROJ PLANINI

Katarina Zelji}: UTICAJ NATRUJUMHLORIDA NA KLIJANJE SEMENA VRSTE RODA CENTAURIUM

(C. SPICATUM, C. TENUIFLORUM, C. ERYTHRAEA)

Olivera @arkovi}: O DEKOMPONOVANOM PREDIKATU

POSTER PREZENTACIJE

Danijela ]ui}, Aleksandra Dimitrievska, Tanja Petru{evska: ANALIZA STANDARDNOG POSTUPKA ZAODRE\IVANJE RADIJANTA METEORSKOG ROJA SA FOTOGRAFIJA

Aleksandra Dimitrievska, Katarina \or|evi}: PROVERA LUME-BAUELOVOG ZAKONA PREKO FAZNEKRIVE MESECA

Danijela \ermanovi}, Monika Jovanovi}, Aleksandra Marciki}, Marko Vladisavljevi}: PREFERENCIJAPOLO@AJA TRI OBJEKTA NA SLICI

Mladen \or|evi}: ANALIZA MOGU]NOSTI MODULACIJE POLUPROVODNI^KIH LASERA

Dragomir El Mezeni: ANALIZA MINIMALNIH POVR[INA OPNE OD SAPUNICE NA ZATVORENIMKONTURAMA

Kristina Ivanovi}: SEMANTI^KO VARIRANJE LEKSEMA ENGLESKOG I SRPSKOG JEZIKA

Dajana Lendak: UTICAJ TEMPERATURE NA STEPEN EKSTRAKCIJE TE[KIH METALA IZ ÂJA

Aleksandra Marjanovi}, Nevena \okovi}: SEPARACIJA ÊSTICA UNUTAR METEORSKIH ROJEVA

Marijana Markovi}, Sini{a Tadi}: UTICAJ MAGNETNOG POLJA NA MORFOLO[KE OSOBINE IFIZIOLO[KE PROCESE-FOTOSINTEZE I MINERALNE ISHRANE KOD GRA[KA (PISUM SATIVUM L.)

Luka Mihajlovi}: ISPITIVANJE ANTIMUTAGENIH SVOJSTAVA SOKA CRNE RIBIZLE (R. NIGRUM)

Maja Miljkovi}: UTICAJ SIR]ETNE KISELINE NA IZOLOVANJE SOLANIDINA IZ KLICA KROMPIRA

Milena Milutinovi}, Bojan Vulovi}: PORE\ENJE KISELINSKO-BAZNE TITRACIJE SA JODIMET-RIJSKIM METODAMA ZA ODRE\IVANJE VITAMINA C

@eljko Popovi}: ISPITIVANJE SADR@AJA TE[KIH METALA U DOMINANTNIM VODENIM MAKRO-FITAMA PETNI^KOG JEZERA

Darko Sokovi}: PROMENA OSNOVNIH BROJEVA DVA, TRI I ÊTIRI U SRPSKOM JEZIKU

Nemanja Sovti}, Milo{ Stani}, Vesna Topolova~ki: PROMENE ORBITALNOG PERIODA EKLIPSNODVOJNE ZVEZDE AK HERCULIS

PREZENTACIJA URA\ENOG HARDVERA I SOFTVERA

Bojana \akonovi}, Bojan Adamovi}: SENZORI VLA@NOSTI VAZDUHA

Draèn \ervida, Ivan ]osi}: ELEKTRONSKO MERENJE NIVOA NEPROVODNE TE^NOSTIKAPACITIVNOM METODOM

Danica Pajovi}, Jana Kneèvi}, Jovana Cvetkovi}: LASERSKI KOMUNIKATOR

Mirko Raca: SIMULACIJA OSVETLJENJA GRA\EVINSKIH OBJEKATA

Milo{ Savi}: YAMOS: MULTICOMPUTER OPERATIVNI SISTEM

UÊSNICI PRVE PETNI^KE KONFERENCIJE

Petnica 19 (2002)42

Drage kolege, Kako ide?Mislim da ima najmanje dve godinekako nisam bio u Stanici I znam daje vi{e od pet kako nisam redovanu~esnik nijednog programa, aliuvek kad me neko pita o tome kakosam zavr{io u nauci, I kako samodlu~io kojom naukom da se bavim,ja pri~am o Petnici, celu pri~u, oprogramima, atmosferi, naro~ito oljudima, pa pre|em I na jezero Ipe}inu, na branje pe~uraka, testignem do prijatelja koje samtamo stekao, gde shvatim da sammalo otegao pri~u. Ali najmanje jedesetak ljudi sa raznih strana I izraznih nauka kojima sam obe}ao dajednom prilikom svratimo do Petnice,da vide kako to izgleda. Menjaju seI stvari I ljudi, naravno, ali meni jestra{no stalo da Petnica ostanePetnica, ne da to ostane meni negoonima kojima je sad potrebna.Vidim u poslednje vreme puno pro-grama za nastavnike i jasna mi jelogika svega toga, ali molim vas nezapostavite talentovane u~enike Istudente, oni su u Srbiji jedna odnajugroènijih grupa, I grupa kojasvakako zasluùje priliku; stanjenauke I visokog obrazovanja u zemljije, osim svetlih I retkih izuzetaka,na istom starom nivou nepotizma Ipropadanja, I nije najsre}nije

okruènje za po~injanje ìvota unauci. Ja sam naravno beskrajnozahvalan {ta god na kraju ispalo,ali mislim da je velika {teta danestane onaj kvalitet koji jePetnicu ~inio jedinstvenom usvetu. I naravno, radovalo bi meda pomognem na bilo koji na~in.Mnogo sre}e I uspeha!

Boban Arsenijevi}, Leiden,Holandija

=======================

Srda~ni pozdrav od jednog biv{egpolaznika koji kao i mnogi iz mojegeneracije ìvi i radi daleko od vas.Za vreme gimnaziskih dana uPetnicu sam dolazio nekoliko putagodi{nje, uglavnom na semirare izFizike i Informatike (ali moram re}ida sam se ponajvi{e ipak druìo saastronomima i psiholozima). Vigor&Company su od Petnice napravilijedan jedinstven ambijent - i fizi~ki,i organizaciono, i psiholo{ki - gde,iako se bavite ozbiljim nau~nimradom, imate utisak kao da ste naekskurziji, a provodite se kao naùrci. Za mene, a verujem i za vas,to je neodoljiva kombinacija.Druga stvar {to vas ~ini posebnimje koncentracija talentovanih ljudiiz raznih krajeva, koji sa sobomdonose entuzijazam za raznovrsneposlove. Tako je za jednogzagriènog fizi~ara iz Matemati~keGimnazije bilo veoma korisno da sedruì sa arheolozima, biolozima,psiholozima, dakle sa vr{njacimakoje interesuje ne{to sasvim drugood Specijalne relativnosti i difer-encijalnih jedna~ina. To {irenjeinteresovanja, u kome je Petnicabila katalizator, uticalo je na mojedalje {kolovanje: Kada sam sepreselio u Ameriku, umesto da odemna ~isto tehni~ki fakultet, odlu~iosam se za jedan "Liberal Arts"koled`. Tamo sam, pored osnovnihpredmeta Fizike i Matematike, imaoizborne predmete - Filozofiju, Kom-prativnu Religiju, Politi~ke Nauke,Sociologiju, Knjièvnost, Istoriju,pa ~ak i Muziku.Tre}a vredna stvar je mogu}nostkoju pruàte mladima da se bave

kreativnim ioriginalnimistraìvanjima.Ja sam bio privi-legovan da tumogu}nost, u manjojmeri, imam i u svojoj{koli, ali je to u Petnici, naro~itona duìm letnjim programima, bilona znatno vi{em nivou - i organiza-ciono, i u pogledu opreme, i stru~no.Na primer, na letnjem seminarufizike svaki polaznik je trebao dasmisli labaratoriski projekat,izvr{i merenje i referi{e rezultate.To je bio jedan mali nau~ni rad zadve nedelje, realizovan u bliskojsaradnji s predava~em, ekipom izStanice i kolegama. To mi je dalojedan fini ukus i probudilo apetitza kasniji diplomski rad i pripremiloza uspe{nu saradnju s univerzitet-skim nastavnicima. (Jedna malasamo-reklamica: moj diplomski radobjavljen je u American Journalof Physics, a studije sam zavr{iosa Phi Beta Kappa odli~jem).Pored dobrog druènja, ovo subile trajne koristi od mog boravkau Petnici. Verujem da je sli~nastvar i sa ve}inom biv{ih polaznika.U svoje ime i, verujem, u ime ostalihpolaznika, zahvaljujem se petni~komtimu na pruènoj mogu}nosti i~estitam na fenomenalnom radu ute{kim materijalnim i politi~kimuslovima. Va{a pri~a nije gotova. Ima tu jo{mnogo da se radi i dora|uje.Petnica je u fazi izgradnje i rasta.Nije nemogu}e da jednog danaizraste u vrhunsku {kolu ili fakul-tet. Da se ovo pismo ne bi zavr{ilosamo na moralnoj podr{ci, pozivamsve biv{e polaznike, a naro~ito onekoji su se bolje situirali, da seudruè i pomognu Petnici. San svakeobrazovne institucije, a naro~itotako progresivne kao {to je ISP,jeste da bude finansijski samostal-na. Nama koji smo u Petnici boravilii radili u neposrednom interesu jeda pomognemo kako bi i nove gene-racije u~enika imale priliku dabudu zadovoljne i uspe{ne kao {tosmo bili mi.Daniel Uvanovi}, Ithaca, NY

Petnica 19 (2002)

FOND PETNICA[petnica fund]

independence day

===============Finally, after a couple of years of carefullypreparation (and naïve waiting for newstimulative state laws & regulations)Petnica Foundation is active and ready fornew members. PetnicaFund is focused onPetnica�s alumni and people who wouldlike to support improvement of quality sci-ence education of young people in Serbiaand neighbor countries of the Balkans.PetnicaFund will be efficient and transpar-ent fund � members have open access toall relevant information including financialreports and view into use of every singleeuro, dollar, or dinar. Petnica Fund offersvarious types of membership includingstudents-member, family-member, sup-porting member, and options for peopleor companies who would like to makeserious donations.

Do not hesitate! Join us and become amember of Petnica Fund. You can findmore details on www.petnicafond.org orjust send us a mail([email protected]) n

[ let ters]

alumni�s view

Many Petnica�s alumni send letters andmessages to PSC with life stories, initia-tives, interesting ideas, and expressions ofsupport. In this issue of Petnica Almanac,we selected two such letter.Boban Arsenijevi} from Ni{ (now PhD stu-dent of Linguistics in The Netherlands)comments some his experiences fromPetnica pointing the influence of the pro-grams he attended to his professional sci-ence career. He insists that PSC must keepits programs for secondary-school stu-dents as a core activity, regardless topressures for expanding of teacher train-ing seminars.Daniel Uvanovi} became professional soft-ware engineer in Ithaca, NY (USA). Heaccented the role of multidisciplinarystructure of educational programs at thePSC and his feelings when, as a second-ary-school student devoted to physics, hehad met in Petnica many young people ofdifferent fields of interest, from archaeolo-gy, to biology and psychology n

43

Nakon nekoliko godina najava i pa-`ljivih priprema, formiran je FondPetnica namenjen razvoju nau~-

nog obrazovanja. Valjani razlog za posto-janje Fonda je i evidentna potreba da sekvalitetne obrazovne aktivnosti Istraì-va~ke stanice u~ine jo{ nezavisnijim od}udi i raspoloènja promenljive dràvneadministracije. Dobar povod za njegov na-stanak jeste i ~injenica da je kroz razno-vrsne obrazovne programe ISP za ovihdvadeset godina pro{lo vi{e desetina hi-ljada u~enika i studenata i da je danasnajve}i deo njih ekonomski samostalan i,na odre|en na~in, spreman da pomognenove generacije sebi sli~nih za nauku za-interesovanih mladih ljudi.

Pet osnovnih ciljeva Fonda su:1) podsticanje i razvoj nau~noistraì-

va~kog stvarala{tva darovitih i za nauku isavremene tehnologije izrazito zainte-resovanih u~enika i studenata,

2) pobolj{anje uslova njihovog obra-zovnog i nau~noistraìva~kog rada,

3) stvaranje i podsticanje razmene na-u~noistraìva~kih informacija sa odgova-raju}im institucijama {irom sveta,

4) da pomaè u~e{}e mladih na stru~-nim i nau~nim skupovima,

5) okupljanje svih zainteresovanih po-jedinaca i organizacija za pruànje finasij-ske i druge pomo}i razvoju i unapre|iva-nju obrazovnog rada Istraìva~ke stanicePetnica.

Fond }e se obratiti biv{im polaznici-ma i saradnicima IS Petnica koji ìve uSrbiji ili u inostranstvu i ponuditi im dase u~lane u Fond. Vi{e razli~itih varijanti

i vrsta ~lanarine prilago|ene su materijal-nim mogu}nostima pojedinaca a predvi-|a se i mogu}nost u~lanjivanja porodica,preduze}a i ustanova. Tako jednogodi{nja~lanarina za studente u Srbiji iznosi 300dinara a za njihove kolege u inostranstvusvega 40 dolara � toliko ko{ta pretplatana neki od jeftinijih popularnih ~asopisa.

Svi ~lanovi dobija}e uredno i pedant-no detaljne izve{taje o prikupljenim i utro-{enim sredstvima kako bi ovo postao do-bar primer modernog i potpuno transpa-rentnog Fonda. Uplate ~lanarine }e se mo}iprimati i elektronski posredstvom inter-neta i drugim oblicima savremenog po-slovanja.

Prikupljena sredstva bi}e kori{}enabrzo i efikasno za raznovrsne konkretneaktivnosti obrazovnog karaktera ali i zaunapre|ivanje uslova za savremeno nau-~no obrazovanje, kao {to je nabavka lite-rature, pretplata na ~asopise, nabavka op-reme i u~ila i sl.

Zanimljivo je da pravila Fonda sadrè(kod nas) neuobi~ajenu klauzulu kojom setro{kovi administracije i drugi �tehni~ki�tro{kovi Fonda limitiraju na 10% od uku-pnih sredstava. Tako se dodatno {tite in-teresi ~lanova i spre~ava da Fond �pojedesam sebe�, {to nije nepoznato iskustvo uskromnoj novijoj istoriji doma}ih fondo-va i zadu`bina.

Sve u svemu, ostaje da Fondu poè-limo sre}an po~etak i uspe{an rad i da vaskoji ovo ~itate pozovemo da razmislite i osvom u~lanjenju kojim }ete direktno po-mo}i da Stanica postane stabilna i finan-sijski nezavisna, {to nije mala prednost uovim nestabilnim vremenima n

kona~no

Postanite i vi ~lan Fonda za razvojnau~nog obrazovanja!

Kontaktirajte Istraìva~ku stanicu Petnica (014 241 180, ili241 280) i dobi}ete sve neophodne informacije.

Sve o Fondu moète na}i i na sajtu www.petnicafond.org

Petnica 19 (2002)

Ipak, bolje bi bilo re}i "mesto Petnice uz reformisanu{kolu"� No, urednici, ~ik izaberite predlog i pozabavite sepadeòm. "U" ili "uz" ("uz" implicitno podrazumeva "van")

pitanje je koje se vu~e od osnivanja Stanice; no u prosvet-noj, pre svega pedago{koj, javnosti u sredi{tu pa`nje je biohipoteti~ki predlog "umesto". Dakle hroni~no pitanje jebilo da li je Petnica ogledalski odraz lo{e {kolske prakse.To bi zna~ilo da, kada se jednomdoma}a {kolska praksa bude pro-menila (na bolje, naravno), ne}evi{e biti potrebe za postojanjemPetnice, jer }e {kole zadovoljavati sve potrebe zahtevnih u~e-nika, pa oni ne}e morati da utehu traè na drugim mestima.

Razmotri}emo zato ovde dva pitanja. Prvo je pitanjeda li bi {kola, postoje}a ili reformisana, uop{te trebalo dase bavi onim ~ime se bavi Petnica. Drugo je pitanje da li biPetnica, sada{nja ili neka budu}a, trebalo da se bavi onim{to jeste posao {kole, sada{nje ili reformisane.

îme se to bavi Petnica? Jednostavno re~eno, bavi sedelimi~nim zadovoljavanjem interesovanja u~enika za infor-macijama i iskustvima (prevashodno u domenu nauke,) kojesu iznad/izvan nivoa koje im realno pruà {kola. Naivni ~i-talac }e se brzo dosetiti da obavi jednostavnu ekstrapolaciju:ako jedan od elemenata razvo-ja {kole jeste da pove}ava nivo(obim ⊗ kvalitet) informacijakoje pruà u~eniku (naravnouz alate kako da deo tih infor-macija vi{e ili manje trajno us-voji/zapamti/nau~i), onda bi semoglo razumno o~ekivati da }e{kola u jednom trenutku dosti}inivo "intelektualnih usluga" ko-je pruà Petnica i time obesmi-sliti razloge za postojanje Petnice(ako razloge socijalizacije zane-marimo, jer ih mogu obavitidruge institucije ili aktivnosti).

No, tu se i krije gre{ka. Zapravo ~esto se zanemaruje~injenica da prose~na {kola postoji radi prose~ne dece, dakledece koja ukupno imaju veoma {irok spektar interesovanja,aspiracija i mogu}nosti, samim tim da podizanje "nivoa inte-lektualnih usluga" u {koli mora pratiti {irok deo ovoga spek-tra. Drugim re~ima, {kola mora ulagati napore i sredstva upodizanje nivoa obrazovanja i angaòvanja u~enika i u mu-

zici, i u fizici, i u sportu, i u dru-{tvenom radu, i u stranim jezici-ma itd. To }e od {kole zahtevatidràva, lokalna sredina, roditelji,

privreda i mnogi drugi koji u~estvuju u odlu~ivanju o nje-nom razvoju. Front je {irok i razvija se u vremenu kao i u{irinu (nove oblasti) i u dubinu (kvalitet i intenzitet nastave).[kola je, pak, ome|ena kona~nim brojem u~enika i kona~-nim brojem nastavnika, prostorija, opreme. Iz toga proizi-lazi da tempo razvoja {kole nikada ne}e mo}i optimalno daprati tempo razvoja dru{tvenih potreba ili nivoa nau~nog,tehnolo{kog i kulturnog znanja. Ni jedna {kola u svetu tone postiè i nije realno o~ekivati da }e kod nas biti druga~ije.Malobrojne {kole koje rade sa usko selektovanim u~enicimasuo~avaju se, pak, sa drugom stranom istog problema: onemoraju (od njih se zahteva) da dostignu nivo dubine intelek-

tualne ponude u odgovaraju}ojuskoj oblasti ali na u{trb {irine,jer je produkt resursa (ljudi, pro-stor, oprema, vreme) i u tim {ko-lama jednako kona~an kao i uprose~nim {kolama.

Zato }e obema kategorija-ma {kola, ukoliko budu odlu~ileda se savesnije posvete zadovo-ljavanju potreba idealizovanihili realnih u~enika, sve vi{e ivi{e odgovarati da se u nastoja-nju za uspe{nijom realizacijomobrazovnog procesa oslanjaju ina usluge "van{kolskih" partnera

44

Petnica vs. {kolaPetnica vs. {kola

bra

inst

orm

ing

Viggor MMaji} oo mestu Petnice u reformisanoj {koli

ima li potrebe za Petnicom kadase {kole reformi{u i postanu bolje

[bra in ]petnica vs. schoolIs there any reason for existence ofthe Petnica Science Center afterSerbia makes new reformed andmuch better schools?

Actual director of the Petnica ScienceCenter Vigor Maji} discusses possibleimpacts of expected new reform of Serbianeducation system on the role and programsof the PSC. He analyzes the structure andfunctions of public schools and points theirrelative and absolute limits. Here, he ans-wers two questions: will the PSC becomeobsolete when public schools in Serbiareach certain level of teaching and function-al quality (especially in Science Education),i.e. when schools reach the level of actualPSC�s programs, and, the second question,is the best future for Petnica Center tobecome an �elite science school� with regu-lar students and teachers.Although Petnica Center is very well accept-ed and supported by dominant majority ofSerbian (and not only Serbian) schools, manytime in the past state educational adminis-tration had tried to explain the success of�Petnica experiment� through �temporaryweakness� of public schools. They closedeyes for the fact that similar programs existin rich and developed countries where pub-lic schools are well equipped (and teachersare much better paid). Anyway, there aresome real limits in improvement of schools.One of such limits is the fact that Petnicacarefully selects less than a single percentof secondary-school students and it is obvi-ous that with such students one can performeducational activities inapplicable for aver-age population. But, the philosophy ofPetnica Center is that for these young peo-ple is much better to participate in short-term �elite out-of-school� educational pro-grams and to stay in their regular schools in�mixed micro-society� practicing sociallinks with friends and colleagues with vari-ous fields of interests and inclinations, thanto live almost isolated in regular �eliteschools� surrounded with people of similarnarrow talents without precious social expe-riences.Proving that neither public, nor privateschools are able to design internal �socialand functional environment� similar to�inspirative atmosphere� of the PSC, VigorMaji} also points that independent positionof the PSC enables it to be highly flexibleand improves its programs permanently.This is impossible for regular school eitherpublic or private, at least because of�demands of certificate/diploma strandard-ization� where some compromises are nec-essary. Being independant and unique atnational/regional level, and keeping �high-threshold selection�, Petnica Science Centerhas fantastic opportunity to develop highlyprestige programs, teaching methods, andto test new techniques in teaching Science.Some of these programs and methods mustalways find way to be transferred and prac-ticed within regular schools. This is the rea-son why Serbian school system needs thePetnica n

45Petnica 19 (2002)

i programa. To je mnogo racionalnije ijednostavnije nego se optere}ivati {iro-ko postavljenim poduhvatima koji lakomogu da ugu{e dostignute kvalitete.

Petnica nije nematerijalni an|eopa da bude oslobo|ena prokletstva li-mitiranog resursnog produkta. No,Petnica ima kapacitete za nepunih 0.2-0.3% u~eni~ke populacije i u tom us-kom segmentu ima mogu}nosti da ra-zvija sasvim solidne domete u pogle-du dubine zahvata u u~eni~ka inte-resovanja i potrebe. Na geografskomprostoru na kome radi, Petnica oprav-dava svoje postojanje, jer je taj tananiprocenat ipak par hiljada mladih, dokbi isti procenat u {koli predstavljao 2-3 u~enika, {to ni u najelitnijoj {koli neopravdava velika ulaganja u kadrove,opremu, prostor i drugo.S druge strane, Petnicaima fleksibilnost i slo-bodu programskog raz-voja u meri u kojoj to dr-àvna, iz jednih razloga,a privatna {kola iz dru-gih razloga, veoma dugone}e mo}i dosti}i. Jednostavno, u {ko-lama se uskla|uju potrebe i zahtevi raz-li~itih grupa korisnika (dru{tvena sre-dina, lokalna ili {ira, osniva~i, poteci-jalni poslodavci, sindikati zaposlenih,roditelji) i to tako i valja da bude, dokje Petnica nezavisna organizacija kojane mora svakoga za sve da pita, a i totako valja da bude.

[kola, dakle, ne bi trebalo da sebavi onim ~ime se bavi Petnica, jer ne-ma potrebe a ni mogu}nosti da se timebavi. Ovo nikako ne zna~i da bi {kolatrebalo da prestane da se bavi svojimza nauku najdarovitijim u~enicima, jer,eto, postoji Petnica koja }e se time ba-viti. Podr{ka kreativnim, visoko mo-tivisanim i najuspe{nijim u~enicimanije samo bazi~no eti~ko pitanje, ve} }euvek ostati najbolja reklama za kva-litet {kole u celini (ali, pazite, i maskaza nedovoljan rad sa |acima koji ovekvalitete u dovoljnoj meri nemaju).

Hajdemo sada na drugo pitanje.Da li bi Petnica trebalo da se razvija usmeru {kole, tj. da li bi ideal Petnicetrebalo da bude nekakva "nacionalna{kola za talente"?

I na ovo pitanje odgovor je neg-ativan i do njega se, tako|e, moè do}iodre|enom dedukcijom. Va`na razli-ka izme|u {kole i Petnice je, pre svega,u formalnosti. [kola je formalna obra-zovna ustanova, {to zna~i da u njojvladaju unapred postavljeni standardii procedure, e da bi se kao rezultat mo-gao pojaviti formalan dokument (sve-do~anstvo, diploma) koji dokazuje daje polaznik ovladao odre|enim, pre-

cizno propisanim, ve{tinama, znanji-ma ili iskustvima, te da se odgovornomoè baviti nekim daljim poslovimakao {to su rad ili dalje obrazovanje.Kako god se {kola bude razvijala i re-formisala, u narednih najmanje dva-deset do trideset godina ovo }e ostatipostulat. Konkretna {kola, bila privatna

ili dràvna, ne}e mo}isama postaviti svoj ne-zavisan standard i izda-vati svoju nezavisnu di-plomu o~ekuju}i da }ete standarde i tu diplo-mu bezrezervno prih-vatiti udaljeni poslo-

davac ili udaljena vi{a obrazovna usta-nova. (Ovo "udaljena" je va`no, jer seu savremenom dru{tvu veoma ubrza-va geografska i ne samo geografska po-kretljivost pojedinca i rapidno se sma-njuje prostor za postojanje lokalne {ko-le, mada ostaje prostor za neke lokalneforme ekonomije i politike).

Standardi koji utvr|uju validnostdiploma (sertifikata) jesu kompromisu pogledu savremenosti i kvaliteta, jermoraju omogu}iti vaènje i primenlji-vost na velikom broju ustanova kojenu`no rade u razli~itim uslovima. Tozna~i da ti standardi a priori moraju u-vaìti nekakvu srednju meru dosti`-nihkvaliteta i moraju ra~unati na odre|enoka{njenje za pomacima u nauci, teh-nologiji, kulturi i dru{tvenom ìvotu,kako bi se stiglo da se ta dostignu}aprevedu u jezik standarda obrazova-nja realno primenljivih u realno posto-je}im {kolama. [to je ve}i broj {kola ukojima bi takvi standardi morali da seprimenjuju, odnosno {to je ve}a razli-ka izme|u zate~enih i novih standarda,time je nivo kompromisa i ka{njenjanu`no ve}i.

{kola ne bi trebalo dapoku{ava da radi ono{to radi Stanica, niti

obratno � komplemen-tarni rad }e davati

daleko bolje rezultate

stor ming

Petnica 19 (2002)46

Stanica kao usamljena institucija imaslobodu da moè sama sebi postavljatistandarde, a time i bitno smanjiti ove kom-promise i skratiti vreme implementacije,te smanjiti vremenski raskorak izme|ufronta nau~no-tehnolo{kih i kulturnihpromena i fronta nastave (informisanjapolaznika o ovim promenama).

Zato Petnica nema interes da se trans-formi{e u {kolu, jer bi time izgubila tuslobodu i nu`no bi se morala uklopiti ukompromisne standarde. Dodatni razlogza ovo je i u ~injenici da Stanica svojim pro-gramima relativno lako obuhvata tih parpromila populacije, jer njima nije prob-lem da napuste svoje {kole i porodice nanekoliko dana. To ne bi vi{e bilo tako lakoako bi se od tako visokoselektovane popu-lacije o~ekivalo da se presele na par godi-na u neku Petnicu, Beograd, Valjevo ilibilo gde. Petnica kao {kola bi zato moralara~unati sa niìm pragom selekcije, a timei na opadanje u kvalitetu svojih programakoji dobrim delom upravo zavise od kva-liteta polaznika.

S druge strane, ni {kola nema interesda Stanica postane {kola, jer bi izgubilapotencijalno dragocenog partnera u kom-plementaciji obrazovnog procesa i dobilao{trog rivala.

Me|utim, Petnici jeste u interesu dase na �doma}im prostorima� i u regionupojavljuju razni tipovi elitnih i eksperi-mentalnih {kola koje }e biti deo obrazov-nog sistema svoje zemlje. Taj interes jeprosta posledica potrebe za kvalitetnijomidentifikacijom i selekcijom darovitihu~enika, kao i za postojanjem boljih mo-gu}nosti za zadovoljavanje dela njihovihinteresovanja i potreba kontinuirano u{kolama koje redovno poha|aju.

[kolski sistem, pak, ima jak interes daStanica ostane nezavisna i slobodna, jer setime znatno pro{iruje front istraìvanjasavremene obrazovne prakse, oboga}uju

raspoloìva doma}a iskustva od kojih sejedan deo uvek moè uspe{no prenositi u{kole i ugra|ivati u nove obrazovne stan-darde. Stanica je ovde, prosto izvi|a~ kojiide ispred fronta i ispituje neosvojenu te-ritoriju {alju}i dragocene podatke �snaga-ma u pozadini�. Naravno, obrazovni sistemima interes da razvija ve}i broj sli~nih ne-zavisnih institucija u razli~itim delatnos-tima ili prostorima obrazovanja, jer time

upotrebljiva kvalitetna iskustva progresiv-no rastu. Najmanje mudro bi bilo prostokopirati Petnicu (pojava koja je tokom po-slednje dve decenije zabeleèna u prekotrideset slu~ajeva, po pravilu bez uspeha),jer se time ~ine dve gre{ke. Prva je da seobara kvalitet rada u oblastima koje bi i-denti~no pokrivali ovi centri, jednostavnosamo zbog sniàvanja praga selekcije unastojanju da se popune kapaciteti.

Druga gre{ka je u nedostaku volje isnage da se formiranjem drugih institucijapokriju prostori koji su u Petnici ostalinepokriveni a koji su jednako zna~ajni iatraktivni. Takvi prostori su umetnosti,jezici, tehnika i tehnologije, pa ~ak i sportza koga se veruje da je dovoljno pokriven,a {to nije ta~no.

Tako|e, ostaje izazovan prostor formi-ranja komplementarnih ustanova koje biobezbedile uslove za intenzivnije angaò-vanje mladih u raznim oblastima nauke idru{tvenih aktivnosti ali na lokalnom pla-nu ili u radu sa mla|im uzrastom (osnov-ci). U Srbiji sigurno postoji potreba zabarem dvadesetak takvih centara gde bise mladi mogli nesmetano okupljati u slo-bodno vreme okruèni probranom litera-turom, ra~unarskim resursima, opremomza raznovrsne ve`be i istraìva~ki rad.

Bilo kako bilo, Srbiji nedostaje mnogotoga. Reforme su tek na pragu i to ne samou obrazovanju. Bi}e tu i lutanja i proma-{aja, ali }e front promena da se kre}e na-pred ka orijentirima koje postavlja razvi-jeno okruènje. Ni za Petnicu ne}e bitipametno ako se uspava na lovorikama iprestane da traga za izazovima sopstve-nog usavr{avanja i razvoja n

FOTOGRAFIJE: STR. 44 � o priprema istraìva~-kih projakata, o predavanje u pozno prole}e naotvorenom, STR. 45 � o grupa polaznika programageologije u rudarskom oknu, o surfovanje interne-tom, STR. 46 � o ve`be iz kartografije, o ozbiljanrazgovor sa ministrom prosvete, o ko brine za u~e-nika?, o osnovci na �istraìva~kom danu� u Petnici.

Petnica - godi{nje glasilo-almanah Istraìva~ke stanice Petnica * broj 19 * godina XXI * Petnica nastavlja tradiciju BILTENA Istraìva~ke stanice Petnica *© IS Petnica, Valjevo * Redakcioni tim: Vigor Maji}, Sr|an Janev, Sr|an Verbi}, Nina Jevti} (ùte strane), Branislav Savi} (zaduèn za maksimalno usporavanje) *Izdava~ki savet nikada nije postojao a nije nam jasno ni ~emu bi sluìo * Fotografije: Dragan A}imovi}, Du{an Jovanovi}, Mi{ko Markovi}, Branislav Savi} *Urednik fotografije: Du{an Jovanovi} * Tekstovi: Kolegijum ISP + saradnici * Lektura i korektura: Branislav Savi} * Prevodi na engleski: Sr|an Verbi} *Lektura engleskih tekstova: Milo{ Hrki} * Priprema za {tampu: RC ISP i Agencija �Valjevac� * List zaklju~en februara 2003 * YU ISSN 0353-6238 * Tira` 5000 *Izdaje: Istraìva~ka stanica Petnica, 14104 Valjevo, p.fah 6, tel 014 241 280, e-mail [email protected] * Za izdava~a: Vigor Maji} * [tampa: [tamparija ValjevacUzun Mirkova bb, 14000 Valjevo * Zahvaljujemo se Vojislavu Jovanovi}u na uslugama {tampe. Sve primedbe na kvalitet {tampe dostaviti njemu li~no *Zahvaljujemo se dr Milanu Seleni}u za besplatne zubarske usluge Redakciji * Elektronska verzija dostupna na http://www.psc.ac.yu/bilten19 n

47

Da li ste pomogli obrazovne programe Istraìva~ke stanice Petnica -nov~ano, opremom, stru~nom literaturom, pretplatom na ~asopiseitd.? Ako niste a èlite, ne oklevajte - javite se!

+381 (0) 14 241 180, 241 280, 241 [email protected]

Would you like to support non-profitable educational programs of thePetnica Science Center - by money, by teaching/scientific equipment,by science books or journals? This could be a nice way to help thou-sands of gifted young people. Call us now!

Kanjon Ribnice, Foto: Du{an Jovanovi}

Documents

Petnica Almanac 19