PEDAGOSKA ISTRAZIVANJA U NASTAVI

I PROJEKTOVANJE PEDAGOSKIH ISTRAZIVANJA

Svako ko namerava da izvrsi neko istrazivanje mora unapred znati:sta istrazuje(predmet),zasto

to istrazuje(cilj,zadaci i sl.),na osnovu cega odabrani predmet misli da istrazuje,kako ce obaviti

istrazivanje,kako ce obraditi prikupljene cinjenice,kako ce ih analizirati i pretvoriti u rezultate

istrazivanje i kako ce rezultate istrazivanja saopstiti i uciniti dostupnim drugima.

Pre preduzimanja istrazivanja istrazivac mora dobro prouciti relevantnu strucnu i metodolosku

literature.U pripremi za istazivanje istrazivacu su od velike koristi i konsultacije i razgovori sa

strucnjacima.Kada istrazivac izvrsi takvu pripremu,nije dovoljno da o svemu tome samo ,,zrelo

razmisli” vec mora napisati odgovore na napred postavljena pitanja.Cesto su potrebna

naknadna citanja literature,konsultovanja strucnjaka da bi se napismeno i to precizno,jasno i

konkretno i moglo odgovoriti na bitna pitanja istrazivackog procesa.

Priprema za jedno istazivanje podrazumeva izradu naucno-istrazivackih projekata za to

istrazivanje.U vecini drustvenih nauka,pa I u samoj pedagogiji,uobicajeno je da se u toku

pripremanja istrazivanja izrade tri tipa naucnoistrazivackih projekata:idejni,studijski i

tehnicki.Sva tri zajedno cine celovit I jedinstven projekat naucnog istrazivanja koje se namerava

sprovesti.Znaci,sva tri projekta se rade pre pocetka istrazivanja,u toku pripreme za istrazivanje.

Idejni naucno-istrazivacki projekat cine sl.osnovne komponente:

-tacna odredba predmeta istrazivanja,sto se postize opisom,davanjem bitnih

karakteristika,navodjenjem definicija iz literature i opredeljivanjem za jednu od njih itd.zadatak je

da se jasno i precizno identifikuje i formulise predmet istrazivanja.

-osnovne pojmove sadrzane u formulaciji predmeta istrazivanja,svaki pojam mora biti precizno i

jasno definisan.

-cilj-obicno jedan opsti (formulisan jasno,precizno,sazeto) i zadaci (vise-veoma precizno i

konkretno formulisanih) istrazivanja.

-prikaz znacaja i potrebe proucavanja odabranog predmeta israzivanja.

-metodoloske naznake o tome kako se misli.

Smisao idejnog istrazivackog projekta jeste odgovor na pitanja:sta ce se istrazivati,zasto ce se

istrazivati,sta se od takvog istrazivanja ocekuje i kako se misli istrazivanje izvesti.Ideja da se

nesto istrazuje time se i razjasnjava i konkretizuje.Idejni projekat i sluzi kao osnova za

obavljanje konsultacija,rasprava i diskusija o istrazivanju koje se misli preduzeti.

Studijski naucno-istrazivacki projekat cine sl.osnovne komponente:

-kriticka analiza glavnih radovakoji se odnose na odabrani predmet istrazivanja je vazna

komponenta ovog projekta.Obavezno je naznaciti o cemu se ovo istrazivanje razlikuje od

prethodnih I u strucnom I u metodoloskom pogledu.

-detaljna razrada svih metodoloskih pitanja je vrlo precizan i konkretan odgovor na pitanja:koje

ce se istrazivacke metode,postupci I instrumenti koristiti u istrazivanju,da li ce biti kombinovani i

na koji nacin i sl.

-uzorak na kome ce se vrsiti istrazivanje je bitna komponenta.Moze postojati u istom istrazivanju

vise uzoraka i svaki mora biti precizno utvrdjen.

-nacin sredjivanja,obrade i analize cinjenica se mora opisati u projektu.

-nacin saopstavanja rezultata tj.kakav ce biti izvestaj o istrazivanju,sa predlozima za prakticno

koriscenje rezultata istrazivanja treba objasniti u studijskom projektu.

Izradom studijskog naucno-istrazivackog projekta cini se korak dalje u pripremi za istrazivanje

odabranog predmeta u odnosu na idejni projekat.U ovom projektu,istrazivac kriticki ocenjuje i

istrazivanja drugih i sopstvenu zamisao,kriticki se odnosi prema metodoloskim aspektima

istrazivanja,precizno odredjuje istrazivacki put pa se ovaj projekat i smatra studijskim (rezultat je

temeljnih proucavanja).

Tehnicki naucno-istrazivacki projekat sadrzi sl.osnovne komponente:

-precizno se utvrdjuje ko je nosilac istrazivanja,nosilac moze biti jedan,a moze ih biti vise.

-utvrdjuju se tehnicke pojedinosti koje se odnose na organizaciju i izvodjenje istrazivanja (kako

ce se izabrati uzorak,ko ce pripremiti dovoljan broj instrumenata,kako ce oni biti podeljeni

ispitanicima,kako ce biti obradjeni i sl.).

-kalendar istrazivanja:opsti vremenski okvir istrazivanja,trajanje i redosled pojedinih

etapa,konkretno vremensko odredjenje pojedinih istrazivackih radnji..

-kadrovska pitanja:da li je u istrazivanju potrebno angazovati pomocne istrazivace i

sradnike,ako jeste ko su oni,kog strucnog profila,kako ce bito nagradjeni i sl.

-materijalno-finansijska pitanja:koliko je sredstava potrebno u kojoj fazi istrazivanja,ko ce ih

obezbediti,kako ce biti rasporedjena i sl.

Ovaj projekat predstavlja strategiju i taktiku ostvarivanja i izvodjenja (zbog toga ga neki nazivaju

i ,,izvedbeni projekat”) istrazivanja.

Page 2 of 16

II PRIPREMANJE I TOK PEDAGOSKIH ISTRAZIVANJA U SKOLI

1.PRIPREMA I TOK PRIMENJENIH ISTRAZIVANJA

Primenjena pedagoska istrazivanja moraju biti unappred pripremljena,planirana i

projektovana.Izrada istrazivackih projekata za primenjeno pedagosko istrazivanje,ciji je predmet

odredjena inovacija,mora,pre svega nosiocima takve inovacije u skoli,uciniti jasnim ceo tok

pripreme,uvodjenja i pracenja inovacije,tok obrade,analize i ocene dobijenih rezultata.To se ne

moze obezbediti ,,razmisljanjem” o inovaciji,vec samo pisanim putem-pisanjem projekta za tu

inovaciju.Da bi se mogla planirati i izvoditi inovacija u obrazovnom i vaspitnom radu u

skoli,neophodno je da inicijatori i nosioci inovacija poseduju sl.znanja:strucna znanja iz oblasti iz

koje se vrsi inoviranje ,opsta pedagoska znanja,didacticko-metodicka znanja,psiholoska znanja

(poznavanje karakteristika licnosti ucenika koji su obuhvaceni inovacijom),metodoloska

pedagoska znanja iI odredjen stepen prakticne sposobnosti za preduzimanje iizvodjenje

primenjenih pedagoskih istrazivanja.O toku primenjenog pedagoskog istrazivanja jasno je

sledece:

Ideju o nekoj inovaciji treba pretvoriti u predmet primenjenog pedagoskog istrazivanja,a to znaci

da na osnovi konsultacija odg.literature treba ideju razjasniti i povezati sa postojecim i buducim

nacinom obrazovnog i vaspitnog rada.Ideja se mora jasno i precizno formulisati.Jasno i precizno

moraju biti formulisani cilj i posebno konkretno zadaci istrazivanaj.Za neka prim.istrazivanja u

skoli bice potrebno formulisati hipoteze.Sve to predstavlja razjasnjavanje,konkretizaciju i

operacionalizaciju ideje inovacije.Treba obaviti konsultacije sa kolegama,strucnim saradnicima i

rukovodiocem skole,a to je moguce ako su napred navedeni zahtevi dati u pisanoj formi.

Sledeca etapa u projektovanje prim.ped.istrazivanja je izbor istrazivackih metoda,tehnika i

instrumenata.Istrazivac treba da utvrdi da le ce koristiti jednu ili vise metoda,jednu ili vise

tehnika,opredeljuje se i za vrstu cinjenica koje ce sakupljati,kao i za nacin i nivo njihove obrade.

Kada je zavrsen planirani tok primenjenog istrazivanja pristupa se sredjivanju i obradi

sakupljenih cinjenica.Kada su cinjenice obradjene,predstoji njihova analiza i formulisanje

zakljucaka.U izvestaju ,pored svih elemenata o pripremi,izvodjenju,toku istrazivanja i

rezultatima,treba reci sta uciniti sa dobijenim rezultatima i utvrditi da li oni stvarno unapredjuju

obrazovni i vaspitni rad.

2.PRIPREMA I TOK AKCIONIH ISTRAZIVANJA

Gotovo svaki pedagoski problem u skoli (npr.medjusobno ocenjivanje i samoocenjivanje ucenika,izostajanje ucenika sa nastave..) cije resenje podrazumeva istovremeno saznavanje,menjanje i poboljsavanje vaspitne i obrazovne prakse ,,u hodu” moze biti predmet akcionog istrazivanja.Kada su u pitanju akciona istrazivanja u skoli (njih planiraju,realizuju evaluiraju neposredni realizatori nastave-nastavnici zajedno sa ucenicima) potrebno je birati pre svega ,,goruce” vaspitno-obrazovne probleme,koji moraju biti dovoljno uski (mala

Page 3 of 16

istrazivanja),aplikativni (primenjena istrazivanja) i usmereni na kontinuirano inoviranje vaspitno-obrazovne delatnosti u skoli.Veoma cesto se problem akcionih istrazivanja grupno identifikuje i bira.Rec je zapravo o varijanti postupka ,,bure mozgova” ili ,,oluje ideja”(brain storming),koja dolazi npr.od grupe nastavnika a odnosi se na neko aktuelno pitanje u skoli.Pripremanje akcionih istrazivanja u skoli je veoma okvirno,opste i orijentisano.Zbog spiralnog toka ono nikad nije do kraja zavrseno.Polazeci od cinjenice da je cilj akcionih istrazivanja u skoli simultano saznavanje i unapredjivanje vaspitno-obrazovne prakse,postavljaju se hipoteze i odredjuju instrumenti istrazivanja,koji se menjaju i oblikuju prema zakljuccima ucesnika u toku samog istrazivanja.Sledi uvodjenje dogovorenih postupaka i pracenje njihovih efekata.Potom istrazivaci analiziraju prethodni period istrazivackog rada,vode raspravu o rezultatima i u toku zajednicke diskusije kriticki procenjuju da le ce nastaviti istim putem ili je potrebno nesto promeniti.Promene se mogu vrsiti i po nekoliko puta zavisno od prirode problema i sl.Instrumenti koji se koriste u akcionim istrazivanjima u skoli obicno su vec ranije primenjivani u drugom empirijskom istrazivanju.Ako ih ucesnici istrazivanja ipak razradjuju za konkretno istrazivanje to su pretezno ,,ad hoc’’ pripremljeni instrumenti,koji se preliminarno ne proveravaju.Medjutim,pre njihove primene potrebno je sprovesti zajednicku raspravu i dobiti pristanak svih ucesnika da se ona koriste u istrazivanju.U akcionim istrazivanjima najcesce se koriste postupci analize sadrzaja dokumentacije,postupci participirajuceg posmatranja(p.kada je istrazivac ukljucen u grupe,procese koje prati i proucava),intervjuisanja i anketiranja (upitnici u kojima preovladjuju pitanja otvorenog tipa).Obrada prikupljenih podataka je pretezno kvalitativna.Rezultate je tesko uopstavati,ali ih je moguce dokumentovati.To se postize tako sto se u izvestaj unose i delovi analiziranih dokumenata,tipicne izjave ipitanika i sl.Zatim se pristupa pisanju izvestaja o sprovedenom istrazivanju.Pri tome se opisuje i istrazivacki procesu celini.

3.PRIPREMA I TOK EKSPERIMENTALNIH ISTRAZIVANJA

Osnovni cilj eksperimentalnih istrazivanja jeste da istrazivac utvrdi razliku izmedju stanja pre delovanja eksperimentalnog faktora i posle dejsta tog faktora.Na osnovu utvrdjene razlike,koja se gotovo redovno statisticki proverava pomocu t testa ili F testa,moguce je doneti zakljucak ne samo o efikasnosti delovanja eksperimentalnog faktora nego i o kauzalnoj povezanosti nezavisne i zavisne varijable.Zavisno od toga da li je nadjena razlika statisticki znacajna ili ne ,prihvata se ili odbacuje postavljena(afirmativna) hipoteza.Tako,ako je razlika izmedju rezultata inicijalnog i finalnog merenja statisticki znacajna prihvata se hipoteza istrazivanja o efikasnosti delovanja eksperimentalnog faktora,I obratno,postavljena hipoteza se odbacuje ako je razlika slucajnatj.statisticki neznacajna.U istrazivanjima u skoli najcesce se koristi eksperiment s paralelnim grupama.Za ovaj model eksperimenta,vazno je :operacionalno definisati nezavisnu i zavisnu varijablu,uraditi eksperimentalni program ili system vezbi,pripremiti neophodne istrazivacke instrumente,ujednaciti eksperimentalne i kontrolne grupe,planirati statisticke postupke obrade i analize podataka i utvrditi procedure primene eksperimentalnog programa.

Page 4 of 16

Postavljanje,organizacija i tok e.i.u velikoj meri zavise od ispravnosti operacionalizacije tj.pretvaranja teorijskih definicija nezavisne i zavisne varijable u skup indikatora ili vidljivih manifestacija.Kao paralelne grupe u e.i. u skoli,uglavnom se uzimaju priblizno ujednacena odeljenja istog razreda.Pri tome se moraju uzeti u obzir i kontrolisati,pre svega statisticki,i faktori koji mogu uticati na konacni eksperimentalni ishod.To su obelezja ucenika (znanje,sposobnosti,pol..) i nastavnika (strucna sprema,strucno iskustvo..)Time se kontrolise uticaj parazitarnih faktora.Ako se ipak u nekoj od paralelnih grupa nadju ucenici koji po nekom svojstvu znacajno odstupaju ne iskljucuju se iz odeljenja,ali se njihovi rezultati ne uzimaju u obzir prilikom obrade podataka.Veoma je bitno da se planiraju i postupci statisticke obrade i analize prikupljenih podataka.Posebna paznja se posvecuje utvrdjivanju procedure pripreme eksperimentalnog programa u E grupi i pripremi nastavnika,koji ostvaruje taj program,i drugih ucesnika istrazivanja.Pre pocetka glavnog eksperimenta neophodno je upoznati nastavnike ne samo sa problemom i ciljem istrazivanja nego i sa eksperimentalnim programom i nacinom njegovog sprovodjenja.Nakon toga se inicijalnim merenjem utvrdjuje pocetno stanje u E i K odeljenju,unosi se eksperimentalni program u E odeljenje,po kome ucenici tog odeljenja rade onoliko dugo koliko je studijskil projektom istrazivanja planirano,prati se dejstvo e.programa na zavisnu varijablu,potom se finalnim merenjem utvrdjuje zavrsno stanje u oba odeljenja I na kraju utvrdjuje se razlika izmedju rezultata dobijenih u inicijalnom i finalnom merenju.Na osnovu utvrdjene razlike,donosi se zakljucak o efikasnosti delovanja e.programa u odnosu na konvencionalni,uobicajeni nacin rada u nastavi.Eksperimentalno,kao i svako drugo,pedagosko istrazivanje obicno se zavrsava pisanjem izvestaja.Izvestaj treba da predstavlja verodostojan i iscrpan opis obavljenog experimentalnog istrazivanja.Strukturalni delovi izvestaja o sprovedenom eksperimentalnom istrazivanju u skoli su najcesce sledeci:uvod,teorijski okvir i polazista u istrazivanju,problemska i metodoloska utemeljenost istrazivanja,rezultati istrazivanja i njihova interpretacija,zakljucci i razumljivo literatura.Ako se utvrdi da je eksperimentalni program efikasniji u odnosu na konvencionalni on postaje svakodnevni model rada u nastavi.

4.PRIPREMA I TOK SOCIOMETRIJSKIH ISTRAZIVANJA

Ono sto nosilac sociometrijskog istrazivanja u skoli mora utvrditi pre neposrednog obavljanja istrazivanja jeste sledece:-koji cilj ima istrazivanje,sta se zeli saznati o grupi i njenim clanovima-koji je najpogodniji kriterijum na osnovu koga ce clanovi grupe crsiti izbor,mora se odluciti da li ce se ici samo na pozitivne ili na negativne izbore,mora se odluciti da Ii ce se ici na vise izbora i na koliko.-koja grupa je predmet istrazivanja ,moraju se tacno odrediti granice grupe,ako se dozvoljava i izbor van grupe onda se to mora posebno naglasiti,a pri obradi i izradi sociograma i izracunavanju indeksa uzeti u obzir.Sociometrijsko istrazivanje moze se tehnicki izvesti na vise nacina.Jedan se sastoji u tome da se umnozi spisak svih clanova grupe u onoliko primeraka koliko ima clanova u grupi

Page 5 of 16

pomnozeno sa brojem postavljenih pitanja.Ako u odeljenju ima 30 ucenika,apostavljaju se tri pitanja,onda se za svakog clana grupe moraju obezbediti tri spiska (za svako pitanje po jedan-ukupno 90),ne racunajuci nekoliko primeraka koji su potrebni istrazivacu pri obradi.Spiskovi se podele u tri grupe i na svakoj grupi spiskova se stavi broj (na prvih 30 spiskova broj 1,na drugih 30 spiskova broj 2 i na trecih 30 spiskova broj 3).Svim clanovima grupe podele se spiskovi sa brojem 1.Od njih se zahteva da u spisku podvuku svoje ime.Zatim se procita pitanje broj 1 i od ucenika se zahteva da izvrse izbor,zaokruzivanjem rednog broja ispred imena izabranog clana grupe.Prilikom biranja treba obezbediti da se ucenici ne dogovaraju medjusobno i da ne vide ko je koga birao.Prikupljanje podataka u sociometrijskom istrazivanju moze se obaviti i na sledeci nacin.Unapred se pripreme listici papira sa tekstom prvog pitanja (ako ima 30 clanova grupe onda toliko i listica).Oni se podele ucenicima i od njih se zahteva da na vrhu napisu i podvuku svoje ime.To se proveri (posto se moze desiti da clanovi grupe ne postupe tako).Svaki ucenik treba ispod pitanja da napise imena onih clanova grupe za koje se opredelio po tom kriterijumu.Listici se pokupe pa se onda ponovi postupak sa listicima sa drugim pa sa trecim pitanjem. Kada se sakupe podaci u sociometrijskom istrazivanju ,pristupa se obradi.Kada se to zavrsi,analiziraju se dobijeni rezultati obrade i odlucuje sta da se preduzme.

5.PRIPREMA I TOK KOMPARATIVNIH ISTRAZIVANJA

Komparativnim istrazivanjima u skoli moze se proucavati veoma mnogo razlicitih pitanja i problema,npr.uspeh ucenika,angazovanost ucenika u vannastavnim aktivnostima,opterecenost ucenika i nastavnika,uporedjivanje udzbenika,saradnja skole sa okruzenjem i sl.Komparativna istrazivanja u skoli pomenutih pitanja mogu se odnositi na njihovo sadasnje stanje,ali i na odredjeno vremensko razdoblje,npr,da li je uspeh ove godine isti kao uspeh u protekle tri-cetiri godine,da li se on poboljsava ili opada..Moze se istrazivati da li se menjaju interesovanja ucenika prema pojedinim vrstama vannastavnih aktivnosti.U svim slucajevima mora se teziti odgovoru na pitanje:zasto je doslo do promena tj.zasto promena nema ako je planirano unapredjivanje rada,koji su uzroci nadjenom stanju I sl.Pre nego sto se preduzme,mortaju se jasno definisati sl.istrazivacke komponente:-predmet i cilj k.i.-ko ce i sta biti obuhvaceno k.i.-koji je vremenski okvir k.i.-preko kojih obelezja ce se vrsiti uporedjivanje (da li je u pitanju jedno ili vise obelezja,da li se ta obelezja iskazuju brojcano-kvantitativno ili kvalitativno,odnosno kombinovano i sl.)-kako ce se iskazati rezultati k.i.(brojcano,kvalitativno i sl.)Kada su ta pitanja jasna,onda nece biti tesko odluciti kojim ce se itrazivackim tehnikama i instrumentima prikupljati podaci u toku komparativnih istrazivanja: analiza dokumentacije,intervjuisanje,anketiranje,skaliranje,sociometrijska istrazivanja i sl.Kada se odluci za istrazivacke tehnike i instrumente,onda treba odluciti kako ce oni biti prakticno primenjeni.Obrada cinjenica podrazumeva analizu i tumacenje dobijenih podataka.Ako se,npr.konstatuje da je doslo do promena u pojavi koja je bila predmet k.i. onda treba traziti uzroke tim promenama.Tek kad se utvrde takvi uzroci mogu se formulisati zakljucci

Page 6 of 16

do kojih se istrazivanjem doslo.Rezultati se mogu saopstiti u vidu kratkog izvestaja,koji ce sadrzavati osnovne elemente,karakteriticne za svako,pa i komparativno istrazivanje.

6.PRIPREMA I TOK MALIH ISTRAZIVANJA

Kada je rec o malom istrazivanju potrebno je izabrati veoma jasno,precizno i jezicki korektno formulisati problem istrazivanja.Da bi se odabrao ,,pravi’’problem malih istrazivanja,a zatim i dobro formulisao ,neophodno je pazljivo analizirati konkretnu vaspitno-obrazovnu praksu i prouciti relevantnu literature koja o toj temi postoji.Pripremajuci mala istrazivanja u skoli neophodno je obrazloziti prakticni znacaj i potrebu preduzetog istrazivanja.Kada istrazivac (recimo nastavnik,director,strucni saradnik ili neko drugi) utvrdi znacajnost nekog problema,potrebno je da se zapita:Da li sam slican problem resavao?Kako ce reagovati u skoli na preduzeto istrazivanje? itd.Pripremanje malih istrazivanja u skoli podrazumeva postavljanje cilja,zadataka i hipoteza istrazivanja.Pri tome se mora imati na umu sledece:problem,cilj i zadaci i hipoteze i posebne hipoteze su jedna celina istrazivackog projekta,cilj proizilazi iz problema istrazivanja,ciljem se tacno utvrdjuje sta ce se istrazivati;zadaci istrazivanja pokrivaju istrazivacki cilj,menjanje i poboljsanje postojece vaspitno-obrazovne prakse u skoli jeste primarni cilj i zadatak malih istrazivanja;hipoteze iskazuju ocekivana resenja preduzetog istrazivanja,osnovna hipoteza je hipoteticki postavljen cilj,a posebne hipoteze su hipoteticki postavljeni zadaci tj.osnovna hipoteza pokriva cilj,a posebne hipoteze pokrivaju zadatke istrazivanja. Narocitu paznju u toku projektovanja malih istrazivanja potrebno je posvetiti izboru istrazivackih metoda,postupaka i instrumenata.Ovde se iznose i argumentovano obrazlazu razlozi njihovog izbora.U ostvarivanju malih istrazivanja u skoli mogu se primenjivati ranije korisceni instrumenti,u neizmenjenom ili revidiranom vidu,i instrumenti koje kontruisu sami istrazivaci. Iako se prikupljeni podaci u malim istrazivanjima uglavnom obradjuju pomocu osnovnih postupaka iz deskriptivne statistike potrebno ih je predvideti i pripremiti.Neizostavni deo ukupnog pripremanja malih istrazivanja jeste i planiranje vremenskih okvira istrazivanja,uslova u kojima ce se sprovesti istrazivanje,zatim pripremanje neophodnog materijala,kadrova koji ce ucestvovati u realizaciji istrazivanja,potrebne literature i drugog.Realizacija projekata malih istrazivanja zapocinje prikupljanjem podataka o problemu koji je predmet istrazivanja,sledi njihova kvantitativna i kvalitativna obrada,tabelarno,graficko i tekstualno iznosenje i interpretacija dobijenih rezultata istrazivanja,a zavrsava se pisanjem izvestaja o obavljenom istazivanju i saopstavanjem i primenom rezultata u vaspitnoj i obrazovnoj praksi,zbog cega se ova istrazivanja i preduzimaju.

Page 7 of 16

III PRIKUPLJANJE I OBRADA PODATAKA I INTERPRETACIJA REZULTATA PEDAGOSKIH ISTRAZIVANJA

1.PRIKUPLJANJE PODATAKA

Posto svaki instrument istrazivanja sadrzi neophodna uputstva za ispitanike,to se prilikom prikupljanja podataka ne daju posebna i dodatna objasnjenja.Ako su neka dodatna objasnjenja ipak neophodna ona se moraju unapred precizirati.Jer,i nenamerno,naknadno davanim objasnjenjima moze se uticati na ispitaniku u pozitivnom ili negativnom smislu.Za neke instrumente,npr.testove veoma je bitno da budu primenjeni svi u isto vremejer bi primena u razlicito vreme mogla da utice na rezultate-dobejene podatke.Drugi instrumenti se mogu primenjivati (npr.ankete,skale,sociometrijski upitnici..) u odr.vremenskom razdoblju.Kod posmatranja,intervjuisanja,nekih vrsta kaliranja i slicno,potrebno je dosta vremena da se prikupe podaci.Takva istrazivanja treba pazljivo pripremiti i organizovati,kako zbog neprijatnih dogadjaja koje izaziva neorganizovanost ne bi doslo ili do odbijanja saradnje ili do izmene podataka koji se prikupljaju.Vodeci racuna o ukupnom vremenu za istrazivanje u okviru studijskog projekta vrlo precizno se vremenski planiraju sve faze istrazivanja i svi poslovi koje u svakoj od njih treba obaviti.Kalendar istrazivanja je dakle integralni deo dobro pripremljenog i organozovanog istrazivanja u skoli.

2.SREDJIVANJE I OBRADA PODATAKA

Sakupljeni podaci se najpre signiraju,zatim grupisu i na kraju tabeliraju.Signiranjem se svki podatak obelezi znakom grupe kojoj pripada.Podaci koji su oznaceni na isti nacin,grupisu se u odg.kategorije na osnovu unapred utvrdjenih kriterijuma.Veoma je vazno da li se radi o kvantitativnim ili kvalitativnim varijablama (pojavama).Od toga ce zavisiti i postupak tabeliranja.Prilikom sredjivanja rezultata testiranja,tabele su posebne.Tabela distribucije frekvencija se obrazuje na osnovu unapred utvrdjenih razreda (inervala).Preporucuje se da se broj razreda krece od 7 do 12.Broj razreda i velicina razrednog interval utvrdjuje se na osnovu raspona varijacija.Npr.ako sun a nekom testu znanja dobijeni odg.skorovi na grupi od 50 ucenika,prvo se odredjuju minimalni i maksimalni rezultat tj.izracunavamo raspon,a zatim se opredeljujemo za razredni interval.Pretpostavimo da je minimalni rezultat 12 a maksimalni 57.Izracunati raspon varijacije iznosi 45.Ako se odlucimo za interval 5 onda cemo dobiti 9 razreda,jer je 45:5=9.Drugacije ce se sredjivati podaci koji se prikupe anketiranjem.Ove tabele se opet razlikuju od onih u koje se unose rezultati skaliranja.Sociometrijska matrica sluzi za sredjivanje podataka prikupljenih u sociometrijskim istrazivanjima.Podaci dobijeni analizom sadrzaja dokumenata zahtevaju posebne tabele i tabelarne preglede.Bez obzira na vrstu,tabele moraju boti oznacene brojem ili slovom prema redosledu javljanja u tekstu i moraju imati svoj naziv.Kada su podaci sredjeni i uneseni u tabele onda se pristupa njihovoj daljoj najcesce statistickoj obradi.Cesto se koriste vec isprobani programski paketi (Stat View 512,Stat Graphic..),koji podrazumevaju i odgovarajucu informaticku pismenost.

Page 8 of 16

3.STATISTICKA OBRADA I ANALIZA PODATAKA

Statisticka obrada i analiza zahteva od istrazivaca poznavanje vrsta uzoraka (jednostavni,slucajni,sistematski,stratifikovani…)njihovevelicine,reprezentativnosti,homogenosti,pouzdanosti,nacina izbora i sl.Uslovi za pravilan izbor statistickih postupakaa)koriscenje statistickihpostupaka neopravdano je bez poznavanja karakteristika pedagoske pojave koja se istrazuje.Svaka pedagoska pojava tezi za promenon.Neprestana varijabolnost pedagoskih pojava proizilazi pre svega iz elemenata slucajnog,koji nuzno u njima postoje.To ne znaci da u oblasti vapitanja i obrazovanja ne deluju zakoni uzrocnosti.Pedagoske pojave,osim indeterministicke,imaju i deterministicku osnovu.Ona je rezulata dejstva i slivanja sveukupnosti slucajnih pojava u nuznost.Ovo odredjuje distribuciju dogadjaja,velicina I funkcija sto govori o relativnoj postojanosti pedagoskih pojava.Relativna postojanost vec sa velicinom ucestalosti omogucuje merenje i primenu nekih statistickih postupaka.Stepen objektivne mogucnosti pojavljivanja ovih ili onih dogadjaja u odredjenim uslovima,savremena nauka meri velicinom koja se naziva verovatnoca.Teorija verovatnoce primenje se na slucajne dogadjaje(pojava nediscipline..),na slucajne velicine (broj prekrsaja u toku dana,broj bezanja sa casova…) i na slucajne funkcije (razvoj discipline,dinamika pohadjanja nastave isl.).Nastavnik svojim istrazivanjem pedagoskih pojav moze da zahvati sva tri navedena slucaja.Kvalitativna i kvantitativna dimenzija su,takodje,znacajne karakteristike pedagoskih pojava.Medjusobna prozetost kvalitativnog i kvantitativnog zahteva analizu i jedne i druge dimenzije. Statisticka analiza pociva i proizilazi iz jedinstva kvalitativnog i kvantitativnog odredjenja problema istrazivanja.Samo na taj nacin istrazivac uspeva da odredi prirodu veza izmedju prikupljenih podataka,da ustanovi uslove variranja tih veza itd.Buduci da kvalitativna strana nije odvojena od kvantitativne,buduci da ima svoju strukturu,buduci da se mnoge pedagoske varijable mogu definsati kao continuum,to je moguce i utvrdjivanje kvantitativnih obelezja kvalitativne pedagoske pojave.Ukoliko je,npr.moguce definisati pojavu kao continuum,mi smo je priblizili graduiranju,skaliranju.Tada je moguce odrediti kontinuirani niz.

b)Americki psiholog Stivens je merne skale podelio na nominalnu,ordinalnu i skalu razmere.Nominalno merenje je najogranicenije.Na osnovu njega uspeva se izvrsiti klaifikacija.Merenje se sastoji u prebrojavanju oznacenih slucajeva po grupama,cime se utvrdjuje broj slucajeva za svaku klasu.Nominalna skala ne predstavlja nikakvu vrstu kontinuuma.Jedinice na nominalnoj skali su tzv.kvalitativna obelezja.Mnoga kvalitativna obelezja ne mogu se svesti na continuum koji pruza mogucnost savrsenijeg merenja.Npr.pol,vrsta zanimanja,uspeh i neuspeh u ucenju itd.Uz nominalno merenje koriste se sl.statisticki postupci:izracunavanje relativnih brojeva,odredjivanje modusa..Ordinalno merenje odgovara tzv.kvantitativnoj klasifikaciji.Ovim merenjem se utvrdjuje redosled duz nekog kontinuuma tj.povezano je sa operacijom rangovanja.Pojava ili neke karakteristike pojave rasporedjuju se pos kali porasta ili opadanja velicine odr.obelezja.Zatim se svakoj pojavi ili karakteristici pojave pripisuje odr.broj koji oznacava njihovo mesto na skali

Page 9 of 16

porasta ili opadanja.Primeri ordinalne skale su:redni brojevi ucenika u razrednim knjigama,redni brojevi (redosled) ucenika dati za neke sposobnosti-sposobnosti za igranje saha,muzicke sposobnosti itd.Primer ordinalnog merenja su i skolske ocene.Brojevi koji oznacavaju rang,u stvari,mere pojave kao sto su:kvalitet znanja,umenja i navika,nivo postignutog upeha u nekom poslu i sl.Intervalno merenje omogucava upotrebu skoro svih statistickih postupaka.Mogu se izracunavati aritmeticka sredina,standardna devijacija,Pirsonov koeficijent korelacije i na kraju,u teoriji uzoraka,mogu se testirati sve hipoteze.Najvisi nivo merenja se obavlja primenom skale razmere.Skala razmere raspolaze apsolutnom nultom tackom,jer nula oznacava odsustvo svake kolicine pojave koja se meri.Primeri merenja na ovom nivou su:tezina,kapacitet pluca,skok u dalj itd.Merenje skale pomocu skale omogucuje primenu svih poznatih statistickih postupaka.v)Mnogi matematicki pojmovi izomorfno odrazavaju odredjene pedagoske pojave.Izomorfizam (slicnost oblika) izmedju matematickih pojmova i mnogih pedagoskih pojava je evidentan.Da li se predmet istrazivanja u populaciji i uzorku javlja kao kontinuiran, diskontinuiran ili kontinuirano-diskontinuiran proces, da li se pojava normalno distribuira ili odstupa znacajno od normalnosti itd.-sa tim istrazivac mora biti upoznat.Ako se ne poznaju oblici distribucije uzorka, mnogi statisticki rezultati ostaju bez valjane interpretacije i zakljucka.Istrazivac nema samo zadatak da statisticki utvrdi znacajnost odstupanja neke distribucije od normalne nego, pre svega, da ispita da li je to odstupanje slucajno variranje ili nije.Jedan od nacina odredjivanja oblika distribucije jeste i tabeliranje frekvencija.Na osnovu utvrdjenih razreda i frekvencija koje se u njima javljaju moze se sa zadovoljavajucom aproksimacijom odrediti oblik distribucije.Potrebno je da se zna odrediti broj razreda i razredni interval.

Opravdanost primene osnovnih statistickih mera i postupaka.U primenjenim istrazivanjima u skoli najcesce se koriste:relativni brojevi,mere proseka,mere varijabilnosti,pretvaranje sirovih rezultata u standardne skorove,mere korelacije i neparametrijski testovi iz statistike zakljucivanja.Aritmeticku sredinu nije dozvoljeno izracunavati na bilo kojim numerickim podacima.To je moguce samo na onim podacima koji po svojim karakteristikama pripadaju najmanje tzv. intervalnoj skali (npr. rezultati sa testovima znanja).U tom smislu se gresi kada se izracunava prosecna skolska ocena, jer skolske ocene po svojim osobinama pripadaju samo tzv. ordinalnoj mernoj skali (sluzi za oznacavanje redosleda) za koju je izracunavanje a.s. neopravdano.Potrebno je naglasiti da razlike izmedju stvarnih velicina znanja na koje pokazuju susedne ocene nisu podjednake kao sto su razlike izmedju brojeva kojima su susedne ocene oznacene.Npr. razlike izmedju odlicnog, vrlo dobrog i dobrog su nejednako velike dok su razlike izmedju brojeva 5 i 4 te 4 i 3 jednake.Istrazivace cesto interesuje stepen povezanosti izmedju dve ili vise pedagoskih pojava.U tom slucaju se koriste razliciti korelacioni postupci.Izbor korelacionog postupka je determinisan nizom faktora,pre svega metrijskom jacinom rezultata i osobinama pojave koja se istrazuje.Te osobine su distributivnost, kontinuiranost-diskontinuiranost, kvalitativnost-kvantitativnost itd.Osnovni cilj statisticke obrade podataka jeste da se postavljene hipoteze potvrde ili odbace.U tu svrhu istrazivac mora da postavljenu hipotezu proveri nekim od statistickih testova kao sto su t

Page 10 of 16

test i F test.Kada se zeli testirati statisticka znacajnost razlike izmedju dve aritmeticke sredine koristice se t test.Ukoliko se zeli utvrditi znacajnost razlika izmedju nekoliko aritmetickih sredina primenice se F test.Od neparametrijskih testova u praksi istrazivanja u skoli cesto se upotrebljava hi kvadrat test.U praksi statisticke obrade i analize prikupljenih podataka najcesce se izracunava: prilikom proveravanja razlike izmedju empirijske i pravougle distribucije, prilikom proveravanja razlike izmedju empirijske i normalne distribucije i iz tabela kontingencije.

4.GRAFICKO PREDSTAVLJANJE REZULTATA ISTRAZIVANJA

Dana se u pedagoskim istrazivanjima koristi vise vrasta i oblika grafickog predstavljanja dobijenih rezultata.Osnovni smisao grafickog predstavljanja jeste veca jasnost,razumljivost i preglednost onoga sto se statistickim postupcima obrade podataka zeli izneti.Za graficko predstavljane pedagoskih pojava s kvalitativnim obelezjima (pol,vrsta skole…) najprikladniji su grafikon stupaca,grafikon krugova i piktogram.U istrazivanjima u skoli najcesce se koristi grafikon stupaca.Konstruise se tako sto se na osnovama iste sirine podizu stupci cija visina odgovara velicini pojave na koje se odnose.I grafikon krugova se izradjuje na isti nacin.Pri tome se frekvencije (ucestalosti) predstavljaju povrsinom kruga ,a ne visinom kao kod stupaca.Kada se umesto stupaca ili krugova urade sematski crtezi,recimo ucenika,nastavnika i sl.odgovarajuce velicine dobice se pictogram.

Pedagoske pojave s kvantitativnim obelezjima,(npr.rezultati sa testa,udaljenost kuce od skole..) graficki se predstavljaju pomocu hitograma i poligona frekvencija.Histogram (grafikon povrsinskih stupaca) se konstruise na osnovu egzaktnih razrednih granica (oznacavaju se na apscisi) i odg.frekvencija (upisuju se na ordinate).Poligon frekvencija (linijski grafikon) se izradjuje na osnovu razrednih sredina (nanose se na apscisu) i odg.frekvencija (nanose se na ordinate).Podaci neophodni za njihovu konstrukcije nalaze se u tabeli distribucije frekvencija.Distribucija se moze graficki predstaviti I pomocu ogive kumulativnih frekvencija i ogive kumulativnih procenata.U pedagoskim istrazivanjima koja se izvode u skoli koriste se I sledeci oblici grafickog predstavljanja:strukturni stupci i strukturni krugovi(graficki prikazuju procentualnu strukturu proucavane pojave);sociogram(graficki predstavlja rezultate sociometrijskih istrazivanja);linije regresije(graficki opisuju korelacije medju pojavama);dijagramske karte(ubelezavanje odg.crteza u geografsku kartu).

Page 11 of 16

5.INTERPRETACIJA REZULTATA ISTRAZIVANJa

Interpretacijom se utvrdjuju,analiziraju,tumace,obrazlazu i osmisljavaju rezultati i veze izmedju pojedinih rezultata dobijenih u izvrsnom istrazivanju,kao i izmedju njih i rezultata drugih istrazivanja.U interpretaciji se od cinjenica prelazi na razmisljanje i zakljucivanje o njima.Prilikom interpretacije dobijenih rezultata neophodno je imati u vidu:problem,postavljeni cilj,zadatke i hipoteze istrazivanja.Uostalom,inerpretacija rezultata i istrazivanj i nije nista drugo do celovit odgovor na pitanje:da li je problem istrazivanja resen onako kako je planirano i da li su realizovani cilj i zadaci istrazivanja.Kada se desi da se ne ostvare postavljeni zadaci i hipoteze istrazivanja,koja se sprovode u skoli,istrazivac je duzan da potrazi odgovarajuca resenja.Kako je interpretacija prevashodno misaona delatnot,practice je razlicite logicke greske.Npr.veoma cesto se javljaju sledece greske:prebrza generalizacija,zakljucivanje u krugu,zakljucivanje na osnovu vremenskog sleda,skok u zakljucivanju (npr.kada se slucajna korelacija inerpretira kao uzrocno-posledicna povezanost),orijentacija na jedan uzrok uz zanemarivanje ostalih…U interpretaciji rezultata istrazivanja javljaju se i sistematske greske:preterana deskripcija (ili ,,epska opsirnost”);suvisna uopstenost(preveliko teoretisanje);pozitivisticka objektivnost (iznosenje velikog broja kvantitativnih podataka koji niu teorijski osmisljeni-,,robovanje podacima“) itd.

6.SAOPSTAVANJE I KORISCENJE REZULTATA ISTRAZIVANJA

Pedagoska istrazivanja u skoli prvenstveno se preduzimaju radi unapredjivanja – menjanja,popravljanja i poboljsavanja vaspitno-obrazovne prakse.Ova istrazivanja imaju smisla samo ako su dobijeni rezultati primenjivi u nastavi i drugim vidovima vaspitno-obrazovnog rada u skoli.Korisnici rezultata pedagoskih istrazivanja u skoli mogu biti,pre svega,nastavnici,strucni saradnici,ucenici…Dobijene rezultate najcesce koriste i u svom radu primenjuju nastavnici-istrazivaci,kako bi poboljsali postojecu pedagosku praksu.Rezultati istrazivanj koja se sprovode u skoli saopstavaju se na razlicite nacine.To se moze uciniti u pismenoj ili usmenoj formi,u strucnom aktivu nastavnika,odeljenskom,razrednom i nastavnickom vecu,skolskom odboruodeljenskoj zajednici,roditeljskom sastanku i sl.Dobijene rezultate istrazivanja neophodno je uciniti dostupnim i siroj pedagoskoj javnosti.U tom slucaju znacajnu ulogu mogu imati ugledna predavanja,radio i TV emisije,objavljivanje rezultata,u celosti ili elektivno,u strucnim listovima,casopisima i drugom.S obzirom na karakter i prirodu problema i usmerenost istrazivanja u skoli,u izvestajima je akcenat pretezno na prakticnoj primeni i mogucim pedagoskim implikacijama dobijenih rezultata.Korisno je zato da izvestaj sadrzi i uputstva o nacinu unosenja i diseminacije (sirenja) istrazivane inovacije npr.

Page 12 of 16

IV IZVESTAJ O ISTRAZIVANJU

1.SADRZAJ IZVESTAJA O ISTRAZIVANJU

Istrazivanje se zavrsava izvestajem o istrazivanju.Istrazivac u izvestaju daje prikaz i ocenu celokupnog istrazivanja,pocev od izbora predmeta istrazivanja,njegovog strucno-naucnog i metodoloskog operacionalizovanja,preko ostvarivanja istrazivacke zamisli,do analize pojedinih rezultata u istrazivanju i formulisanju zakljucaka istrazivanja.Izvestaj o istrazivanju daje se u pisanoj formi.Pored toga rezultati istrazivanja se mogu izloziti i usmeno na naucnim i strucnim skupovima,odnosno mogu se prakticno prikazati (demonstrirati). Izvestaj o istrazivanju moze se stampati u vidu posebnog izdanja,u vidu manje studije,kao poseban otisak(separate,iz vece studije) i kao clanak(sazeti prikaz istrazivanja i njegovih rezultata,bilo u celini bilo nekog dela obavljenog istrazivanja) u pedagoskim casopisima i listovima.Nema univerzalne seme za pisanje izvestaja o istrazivanju.Postoje,medjutim,neki opsti zahtevi u pogledu sadrzaja izvestaja o istrazivanju,koji se moraju uvazavati.Citaocima takvog izvestaja mora biti jasan predmet istrazivanja,sa kojim osnovnim ciljem je to istrazivanje preduzeto,koje je konkretno zadatke istrazivac postavio svom istrazivanju,u cemu je video znacaj i vaznost istrazivanja odabranog predmeta,koje je hipoteze postavio u istrazivanju i sl.Citaocima se isto mora saopstiti kako je vrseno istrazivanje tj.moraju se izloziti sve metodoloske komponente preduzetog i ostvarenog istrazivanja.Napokon,izvestaj o istrazivanju mora sadrzavati prikaz sredjivanja i obrade prikupljenih cinjenica,kao i analizu tih cinjenica,kao i analizu tih cinjenica i zakljucke izvedene i formulisane na osnovu tih analiza.Na kraju svakog izvestaja o istrazivanju navodi se literature,kojom se istrazivac koristio a posle toga daje se prilozi uz izvestaj o istrazivanju (instrumenti,tabele…)Sve te opste zahteve koje treba da sadrzi izvestaj o istrazivanju istrazivac je morao da resava prilikom projektovanja svog istrazivanja.Ti elementi,ako je projektovanje bilo dobro,sadrzani su vec u udejnom i studijskom naucno-istrazivackom projektu.

2.OSNOVNA STRUKTURA IZVETAJA O EMPIRIJSKOM ISTRAZIVANJU

Svaki izvestaj o primenjenom istrazivanju mora da sadrzi naslovnu stranu.Na toj strani se daje naslov izvestaja.To je najcesce formulacija predmeta istrazivanja onako kako je ona bila sadrzana u projektima istrazivanja.Odstupanja od toga su moguca kada se naslov daje u kracoj formulaciji.Medjutim,i u tom slucaju formulacija mora biti veoma jasna i precizna.U nekim situacijama moze se dati glavni naslov,a uz njega podnaslov.Posle naslova navodi se autor izvestaja.Izvestaj o istrazivanju sadrzi,obicno,predgovor.U njemu se daju objasnjenja,napomene i sl.o predmetu i celom istrazivanju.Predgovor ima zadatak da uvede citaoca I u predmet I u cello istrazivanje.Zbog toga se cesto umesto ,,predgovor” stavlja naslov ,,uvod”,,,uvodne napomene” i sl.Na kraju ovog dela,autor se zahvaljuje saradnicima,institucijama,finansijerima itd.svima koji su pomogli da istrazivanje bude ostvareno.

Page 13 of 16

Prvi deo ovakvog izvestaja o istrazivanju posvecen je teorijskim osnovama.Obaveza istrazivaca je da izlozi i obrazlozi samo ono sto je predstavljalo osnovu u njegovom istrazivanju.Istrazivac je,isto tako,duzan da analizira ranija istrazivanja o ocenjivanju,da ih kriticki oceni i da precizno odredi u cemu se on slaze odnosno ne slaze sa stavovima i polazistima tih drugih istrazivaca.On mora jasno izloziti u cemu je njegovo istrazivanje slicno ili razlicito od istrazivanja drugih istrazivaca.Sva razmatranja moraju biti u funkciji predmeta istrazivanja.Ovaj deo izvestaja obuhvata uvek vise vrsta problema.Zbog toga se slicna problematika grupise u poglavlja i potpoglavlja.Obicno se u sklopu nekog od tih poglavlja raspravlja i o pojmovno- terminoloskoj problematici iz predmeta istrazivanja.Drugi deo izvestaja o istrazivanju ,koji se najcesce i naslovljava kao metodoloske osnove,sadrzi objasnjenja za sva metodoloska pitanja obavljenog istrazivanja.U ovom delu se obavezno daju formulacije predmeta,cilja,zadatka i hipoteza istrazivanja,populacije i uzorka na kome je vrseno istrazivanje,metoda,postupaka i istrazivackih instrumenata koriscenih u itrazivanju,cinjenica,njihovog karaktera,nacina sredjivanja,obrade,analize i nacina sredjivanja,obrade,analize i nacina izvodjenja zakljucaka.Objasnjenja koja se daju uz svako od tih ,,metodoloskih pitanja” moraju biti takva da citaocu bude potpuno jasno kako je istrazivac obavio svoje istrazivanje.Treci deo izvestaja o istrazivanju sadrzi ,,saopstavanje i raspravu o rezultatima istrazivanja”.Ovaj deo se struktuira tako da daje pregledan,logicki sitematizovan odgovor,na sva pitanja postavljena u istrazivanju.Struktura moze biti data prema zadacima,hipotezama,varijablama istrrazivanja.Izlaze se,objasnjava,analizira i kriticki ocenjuje problem po problem,a cinjenice do kojih se doslo sluze kao argumentacija za te probleme.Dobijeni rezultati se moraju uporedjivati sa rezultatima drugih istrazivaca,bilo das u s njima isti,odnosno da su razliciti.Kada e jedan problem analizira,onda se formulise zakljucak za taj deo rezultata istrazivanja.Od istrazivaca zavisi koliko ce i kakvih poglavlja biti u ovom trecem delu (zavisi od predmeta istrazivanja i istrazivaceve zamisli istrazivanja tog predmeta).Opsti zakljucak je zavrsni deo izvestaja o istrazivanju.U njemu e ne ponavljaju pojedinacni zaključci ni iz jednog dela izvestaja o istrazivanju.Ali ono to se smatra najvaznijim i najznacajnijim iz celog istrazivanja. Obavezno se mora dati u ovim zakljuccima.Opti zakljucci ne moraju,a mogu da sadrze predloge za dalja istrazivanja.U nekim pedagoskim istrazivanjima posle aopstavanja opstih zakljucaka daju se i predlozi za praksu.Na kraju izvestaja o istrazivanju navodi se spisak literature(bibliografija),a posle toga slede prilozi (koji sadrze sve ono sto je u istrazivanju korisceno).

3.NEKOLIKO NAPOMENA O KULTURI PISANJA IZVETAJA O ISTRAZIVANJU

Sasvim je razumljivo da jezik kojim se pise izvestaj o istrazivanju mora biti gramaticki i stilski korektan. Izvestaj o istrazivanju mora biti pisan sistematicno,pregledno i jasno.U izlaganju i obrazlaganju bilo kog problema treba nastojati da pisani tekst bude sazet,jezgrovit,ali i potpuno jasan.U izvestaju o istrazivanju treba se cuvati ,,opstih mesta”(opstih rasprava,prepricavanja…)To je izvestaj o sasvim odredjenom istrazivanju.On ne treba da sadrzi takva ,,opsta mesta” ma koliko ona za istrazivaca mogla biti privlacna.U izvestaju o istrazivanju ulazi samo ono sto je u

Page 14 of 16

direktnoj funkciji obavljenog itrazivanja-predmeta istrazivanja.Razumljivo,neko ,,opste mesto” se moze navesti samo ako obavljeno istrazivanje,njegovi rezultati,zakljucci i sl.omogucavaju kriticku analizu i ocenu takvog mesta.Sastavni deo culture pisanja izvestaja o istrazivanju jeste i odnos prema drugim istrazivacima i autorima koriscenih radova.To je,pre svega,eticko pitanje.Naime,nista sto se preuzme od drugih,bilo na koji se to nacin cinilo (parafraziranjem,prepricavanjem,citiranjem i sl.)ne sme ostati precutano,prikriveno.Najtezi oblik takvog nepostenja predstavlja plagiranje dugog-doslovno preuzimanje napisanog teksta drugog i iznosenje toga kao sopstvenog teksta.Parafraziranjem se naziva prepricavanje misli drugog autora napisanih i objavljenih u nekom njegovom radu.Onaj ko parafrazira obavezan je da kaze koga parafrazira,da navede koje delo i koje mesto u tom delu parafrazira i da po mogucnosti sto tacnije parafrazira,preprica misao onog koga parafrazira.Parafraziranje se koristi pretezno onda kada se ne moze citirati kratko drugi autor,kada bi se morali navoditi dugi i mnogi citati.Izneti zahtev vazi cak i onda kada se ,,preko drugog” navodi treci autor.Ima,naime,dosta ,,pisaca” koji navode radove koje nisu ni videli ni citali.Citajuci radove drugih oni nailaze na parafraziranje i citiranje radova trecih autora,do kojih oni nisu dosli.Ako im se to ucini znacajnim za njihov rad,oni preko tih drugih citiraju te autore,a pri tome ne navode das u to preuzeli od drugih.I to je eticki neprihvatljivo.Citiranje je doslovno navodjenje pisane (redje usmeno kazane) misli drugog autora.Citiranje se koristi u svim strucnim,naucnim i drugim pisanim radovima pri analizi,kritickoj oceni,preuzimanju,prihvatanju,odbacivanju misli drugog.To se cini i u izvestaju o istrazivanju.Pri tome se mora pridrzavati sl.zahteva:znacima navoda mora se precizno obeleziti ono sto je doslovno preuzeto od drugog, mora se tacno navesti gde se citirano mesto nalazi,navodjenjem svih bibliografskih podataka,i treba odabrati jedan od mogucih nacina oznacavanja citata.Oznacavanje citata moze biti razlicito.Obicno se vrsi brojevima koji se stavljaju odmah kada se zavrsi navod(neto iznad reda).Taj broj stavlja se na dnu stranice (fusnota),pa se iza njega navode svi bibliografski podaci za delo i stranica sa koje je uzet citat.Ako se jedno delo citira vise puta zaredom,onda je dovoljno samo prvi put navesti sve bibliografke podatke,a kasnije stavljati:,,isto”,str…(navesti samo stranu sa koje je uzet citat).Neki stavljaju latinku oznaku Ibid,Ibidem (isto).Ako se neko delo citira vise puta u radu,ali na razlicitim mestima sa prekidima,onda se pri prvom citiranju moraju navesti svi bibliografski podaci( i trana sa koje je uzet citat),a kasnije je dovoljno navesti samo ime autora i par prvih reci iz naslova,posle toga stavlja se “op.cit.”(opera citato),pa strana na kojoj se nalazi taj citat.

4.BIBLIOGRAFSKI PODACI.BIBLIOGRAFIJA

Bibliografski podaci za posebne radove jesu sledeci:1.prezime i ime autora (sa svim dodacima,srednjim slovom,dodatnim imenima-onako kako je to napisano na naslovnoj strain);kada je vise autora oni se navode onako kako su dati na naslovnoj strain;2.tacan naslov rada;3.mesto izdanja;4.izdavac i 5.godina izdanja.Ako je rec o posebnom otisku (separatu) iz nekog zbornika,hrestomatije,casopisa i sl. onda se pored svih napred pomenutih i navedenih bibliografskih podataka (obicno odmah posle naslova) navede tacno iz koje je publikacije taj rad izdvojen i ,,otisnut posebno”.Bibliografski podaci za radove stampane u zbornicima,hrestomatijama,casopisima,listovima jesu sledeci:1.prezime i ime autora;2.naslov

Page 15 of 16

rada;3.naziv zbornika,hrestomatije,casopisa,lista i sl.u kome se rad nalazi;4.broj tog zbornika,casopisa;5.mesto izdanja;6.izdavac i 7.godina izdanja.Ukoliko na delu iz koga se uzima citat ima jos nekih oznaka koje mogu doprineti identifikaciji dela,onda i to treba navesti(npr.prevodilac dela,urednik zbornika,redactor i sl.)Ako je delo vise puta stampano onda treba reci koje je izdanje korisceno.Bibliografija je spisak literature na koju se autor oslanjao pri pisanju ovog rada.Navode se svi radovi,a ne samo oni koje je autor parafrazirao,odnosno iz kojih je uzimao citate.Redosled iz kojih se uzimaju radovi u bibliografiji moze biti razlicit:1.svi se radovi navode azbucnim (abecednim) redom po prezimenu autora;dela kod kojih nije naznacen autor ili se navode izdvojeno na pocetku bibliografije,ili se navode na onom mestu gde dolaze po azbucnom redu,s tim sto prva rec sluzi kao odrednica pri sredjivanju;2.radovi mogu da se grupisu tako da se najpre navode posebna dela,a zatim clanci,separate i sl.opet sredjena i jedna I druga grupa po azbucnom redu;3.radovi se mogu srediti i navesti hronoloski tj.po godini objavljivanja radova;4.radovi se mogu navesti sredjeni po poglavljima rada odnosno po problematici;5.zvanicna dokumenta,casopisi,listovi i sl.koji se celovito koriste,obicno se navode na kraju bibliografije.Ni u jednoj bibliografiji radovi se ne mogu navoditi nesredjeno,preko reda,bez sistema.

Page 16 of 16