PDF Version [4216KB]

Òºðèéí Àëáàí Õààã÷äàä Çîðèóëñàí ÌÕÕÒ-èéíÑóóðü Ìýäëýãèéí Àêàäåìè

Ìодуль 2

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë

Àí Ïåí Õóà

ÕªÃÆлÈÉÍ ÒªлªªÕ ÌÝдÝÝлÝл, ÕÀÐÈлÖÀÀ ÕолÁооÍÛ ÒÅÕÍолоÃÈÉÍ ÀÇÈ, ÍоÌÕоÍ дÀлÀÉÍ Á¯ÑÈÉÍ ÑуÐÃÀлÒÛÍ ÒªÂ

Òºðèéí àëáàí õààã÷äàä çîðèóëñàí ÌÕÕÒ-èéí ñóóðü ìýäëýãèéí àêàäåìèéí ìîäóëèóä

Ìîäóëü 5: Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë

Ýíý íîìûã “Creative Commons Attribution 3.0 License” òóñãàé çºâøººðëèéí õ¿ðýýíä õýâëýñýí áîëíî.

Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ ¿çíý ¿¿.

Ýíýõ¿¿ íîìîíä òóñãàãäñàí ñàíàë áîäîë, òîî áàðèìò áà òîîöîîëîë íü çîõèîã÷èéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëñýí áºãººä ýäãýýðèéã Í¯Á-ûí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëñýí áóþó Í¯Á-ýýñ çºâøººðºãäñºí áàðèìò áè÷èã ãýæ îéëãîæ áîëîõã¿é.

¯¿íä áàãòñàí òàíèëöóóëãóóä áîëîí òýäãýýðèéí çîõèîí áàéãóóëàëò íü Í¯Á-èéí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ç¿ãýýñ ÿìàð íýãýí óëñûí õóóëü ¸ñíû ñòàòóñ, íóòàã äýâñãýð, õîò ñóóðèí áîëîí ãàçàð íóòàã, ýðõ áàðèã÷èä, òýäãýýðèéí õèë õÿçãààðòàé õîëáîîòîéãîîð áàðèìòëàæ áóé ¿çýë áàðèìòëàëûí õ¿ðýýíä èëýðõèéëýýã¿é áîëíî.

Êîìïàíèóäûí íýð, àðèëæààíû á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéí íýðèéã äóðäñàí íü Í¯Á-èéí ¿çýë áîäëûí õ¿ðýýíä òóñãàãäààã¿é áîëîõûã àíõààðíà óó.

Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òºëººõ Ìýäýýëýë, Õàðèëöàà Õîëáîîíû Òåõíîëîãèéí Àçè,Íîìõîí Äàëàéí Á¿ñèéí Ñóðãàëòûí Òºâ

Õàÿã: Bonbudong, 3rd floor Songdo Techno Park7-50 Songdo-dong, Yeonsu- gu, Incheon CityRepublic of Korea Óòàñ: +82 32 245 1700002Ôàêñ: +82 32 245 7712È-ìýéë: [email protected]Âåá ñàéòûí õàÿã: http://www.unapcict.org

Copyright©UN-APCICT 2009

ISBN: 978-89-955886-4-2 [94560]

Õýâëýëèéí ýõèéã Scandinavian Publishing Co Ltd, Studio triangle êîìïàíè áýëòãýæ, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ñîëîíãîñ Óëñàä õýâëýâ.

Module 5 Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë 3

ªÌÍªÕ ¯Ã

21 ä¿ãýýð çóóíûã äàÿàðøèæ áóé äýëõèé äýýð àìüäàð÷ áàéãàà õ¿í òºðºëõòºíèé õàðààò áóñ, áèå äààõ ÷àäâàðûã óëàì á¿ð íýìýãä¿¿ëñýí ãýæ òîîöäîã. 21-ð çóóí íü øèíý òåõíîëîãèéí ¿ð ºãººæèéã ñàÿ ñàÿ õ¿ì¿¿ñò àìñóóëæ, àðä èðãýäèéí àìüäðàëûã ýðñ ñàéæðóóëæ , ÿäðóóðëûã áóóðóóëæ ÷àäàõ ìýäýýëýë, ìýäëýãèéí õ¿ðòýýìæèéã ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîëöîîã íýýñýí öàã õóãàöàà áèëýý. Ãýõäýý õàðààò áóñ áàéäàë íü äàíãààðàà áóñ õ¿í á¿ðò íýýëòòýé áàéõ òîãòâîðòîé õºãæëèéí òºëººõ ¿íý öýíý, çîðèëò, ýâ íýãäëèéí õàìò ºñºí íýìýãäýõ áîëîëöîîòîé.

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íü ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí õóâüä èë¿¿ äàâóó õºãæèëòýé á¿ñ íóòàã áîëîí õºãæèæ áàéíà. ÎÓÖÕÁ-ûí òîîöîîëñíîîð òóñ á¿ñ íóòãèéí òåëåôîí øóãàìûí òîî õî¸ð òýðáóìààñ äàâæ, õºäºëãººíò õîëáîîíû õýðýãëýã÷èéí òîî 1.4 òýðáóìä õ¿ðñýí ¿ç¿¿ëýëò ãàð÷ýý. 2008 îíû õàãàñ æèëèéí áàéäëààð äýëõèéí íèéò õºäºëãººíò õîëáîîíû õýðýãëýã÷äèéí äºðºâíèé íýã õóâèéã Õÿòàä áîëîí Ýíýòõýã óëñ ýçýëñýí òîîöîî ãàðñàí. Äýëõèéí èíòåðíýò õýðýãëýã÷èéí 40 õóâèéã Àçè, Íîìõîí Äàëàéí á¿ñ õàìðàõ áºãººä èíòåðíýòèéí ºðãºí çóðâàñûí äýëõèéí çàõ çýýëèéí 39 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà íü õàìãèéí òîì çàõ çýýë ãýñýí ¿ã þì.

Òåõíîëîãèéí îëîëò, àìæèëòóóäûí ¿ð ä¿íä òîîí õóâààãäàë àðèëñàí áîëîâ óó ãýæ òààìàãëàõàä õàðààõàí àðèëæ àìæààã¿é áàéãàà ãýñýí õàðèóëò ãàð÷ èðæ áàéãàà íü õàðàìñàëòàé. ÌÍÄÄÕÓ áóþó Ìýäýýëýëæñýí Íèéãìèéí Äýëõèéí Äýýä Óóëçàëò /ÌÍÄÄÓ/ 2003 îíä Æåíåâ õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàãäñíààñ õîéøõè òàâàí æèëèéí íºõöºë áàéäëûã àâ÷ ¿çýõýä òóñ á¿ñ íóòàã òåõíîëîãèéí îëîëò àìæèëòààð òýðã¿¿ëæ áàéñàí õýäèé ÷ õ¿í àìûí îëîíõ íü ÿëàíãóÿà ÿäóó èðãýä õàðèëöàà õîëáîîíû ¿íäñýí ¿éë÷èëãýýã àâ÷ ÷àäààã¿é õýâýýð áàéíà.

Òóñ á¿ñèéí 25 îðîí áóþó ãîëöóó æèæèã àðëûí õºãæèæ áàéãàà îðíóóä áîëîí äàëàéä ãàðöã¿é îðíóóäûí 100 õ¿íä íîîãäîõ èíòåðíýò õýðýãëýã÷èéí òîî íü 10 õ¿ðýõã¿é, ýäãýýð õýðýãëýã÷èä íü èõýâ÷ëýí òîìîîõîí õîòîä àìüäàðäàã õîòûí îðøèí ñóóã÷èä áàéõàä íºãºº òàëààñ òóñ á¿ñèéí õºãæèíã¿é îðíóóäûí 100 õ¿íä íîîãäîõ èíòåðíýò õýðýãëýã÷èéí òîî íü 80 ãàðóé áàéãàà òîîöîî ãàð÷ýý. ªðãºí çóðâàñûí ¿éë÷èëãýýíèé õýðýãëýýíèé ÿëãàà á¿ð èõ áàéíà.

Òóñ á¿ñèéí íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã õàíãàõàä ÌÕÕÒ-èéí ÷àäàâõèéã àøèãëàæ, òîîí õóâààãäëûã àðèëãàõûí òóëä õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä ÌÕÕÒ-èéí ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàð áîëîí èðãýäèéí ÌÕÕÒ-èéí ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ ò¿íøëýëèéã äýìæèõ, òýðã¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àæèë, àðãà õýìæýýã òîäîðõîéëæ, áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ, õóóëü ýðõ ç¿é áîëîí çîõèöóóëàëòûí îð÷èíã òîäîðõîéëîõ, òºñºâ, ñàíõ¿¿ã îíîâ÷òîé õóâààðèëàõ øààðäëàãàòàé þì.

ÌÍÄÄÓ –ûí ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíä “ ....õ¿í á¿ð ìýäýýëýëæñýí íèéãýì áîëîí ìýäëýãò òóëãóóðëàñàí ýäèéí çàñãèéã îéëãîõ, îðîëöîõ, ¿ð ºãººæèéã õ¿ðòýõèéí òóëä øààðäëàãàòàé ìýäëýã, ÷àäâàð ýçýìøèõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé....” ãýæ òóñãàñàí. Óã òºëºâëºãººíä ÌÕÕÒ-èéí ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èí, øèíæýý÷äèéã îëíîîð íü òºð¿¿ëýõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí áîëîí á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãààã èäýâõòýé õºãæ¿¿ëýõèéã óðèàëñàí áàéäàã.

Ýíýõ¿¿ óðèàëãûí õ¿ðýýíä ÌÕÕÒ-èéí ÀÍÄÁ-èéí Ñóðãàëòûí Òºâººñ õºãæëèéí çîðèëòîä ÌÕÕÒ-èéã àøèãëàõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëñàí. Òóñ õºòºëáºð íü ººð õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîòîé 8 ìîäóëèàñ á¿ðäñýí áºãººä áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷äàä ÌÕÕÒ-èéí ñàíàë, ñàíàà÷èëãûã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã áîëîõ ìýäëýã, ìýäýýëýë ºãºõ çîðèëãîòîé þì.

4 Òºðèéí Àëáàí Õààã÷äàä Çîðèóëñàí ÌÕÕÒ-èéí Ñóóðü Ìýäëýãèéí Àêàäåìè

Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-èéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâ íü Í¯Á-ûí ÀÍÄÁ-èéí Ýäèéí Çàñàã, Íèéãìèéí Êîììèññ-/ÀÍÄÁÝÇÍÊ/-ûí á¿ñèéí 5 áàéãóóëëàãûí íýã áèëýý. ÀÍÄÁÝÇÍÊ íü Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñýä ä¿í øèíæèëãýý, íîðìàòèâ ¿éë àæèëëàãàà, ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãàà áîëîí ìýäëýã õóâààëöàõ çàìààð òîãòâîðòîé, òýãø õàìàðñàí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã äýìæèõ çîðèëãîòîé þì. Í¯Á-ûí áóñàä áàéãóóëëàãóóä, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä, ¿íäýñíèé õýìæýýíèé ò¿íø¿¿ä, îðîëöîã÷ òàëóóäòàé õàìòðàí ÀÍÄÁÝÇÍÊ íü Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-èéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâººð äàìæóóëàí ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí ìîäóëèóäûã àøèãëàõ, íóòàãøóóëàõ, îð÷óóëàõ, òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí äýýä áîëîí äóíä ò¿âøíèé àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí á¿ñèéí áîëîí ¿íäýñíèé õýìæýýíèé ñåìèíàðóóäààð ò¿ãýýõ ¿éë ÿâöûã õºõ¿¿ëýí äýìæèæ, ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâöààð äàìæóóëàí áèé áîëñîí ÷àäàâõè áîëîí îëæ àâñàí ìýäëýã íü õºãæëèéí çîðèëòóóäàä íèéöýõ¿éö ÌÕÕÒ-èéí ¿ð øèì áîëîí áîäèò ¿éë àæèëëàãààã áèé áîëãîõ çîðèëãîòîé áàéäàã þì.

Íîåëèèí Õýéçåð

Í¯Á-ûí Åðºíõèé Íàðèéí Áè÷ãèéí Äàðãûí Îðëîã÷ Äàðãà áºãººä ÀÍÄÁ-èéí Ýäèéí Çàñàã, Íèéãìèéí Êîììèññûí Ã¿éöýòãýõ Íàðèéí Áè÷ãèéí Äàðãà


удÈÐÒÃÀл

Òºðèéí àëáàí õààã÷äàä çîðèóëñàí ÌÕÕÒ-èéí ñóóðü ìýäëýãèéí àêàäåìè õýìýýõ öóâðàë ìîäóëèéã áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà íü áèäýíä èõýýõýí óðàì çîðèã ºãñºí, áèäíèé í¿äèéã íýýí ºãñºí ¿éë àæèëëàãàà, òîìîîõîí àÿëàë áàéëàà. Àêàäåìè íü çºâõºí ÌÕÕÒ-èéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöàä áàéãàà îðõèãäñîí ç¿éëñýä áóñ ìºí èðãýäèéí îðîëöîî, ¿éë ÿâöûã ººðèéìø¿¿ëýí ýçýìøèõ çàìààð ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ øèíý àðãà çàìûã áèé áîëãîõ çîðèëãîòîé áèëýý.

Àêàäåìè íü Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâèéí òýðã¿¿ëýõ õºòºëáºð áºãººä á¿ñ íóòàã äàõü 20 ãàðóé óëñûã õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëñàí ýðýëò õýðýãöýýíèé ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í, òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí àæèëòíóóä, îëîí óëñûí õºãæëèéí íèéãýìëýãèéí ãèø¿¿ä, ýðäýìòýä áîëîí ñóäëàà÷èäòàé õèéñýí çºâëºëäºõ óóëçàëòóóäûí ¿ð ä¿í; ºíººãèéí õýðýãëýæ áóé ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûí äàâóó áîëîí ñóë òàëóóäàä õèéãäñýí ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóäàëãàà; Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâèéí á¿ñèéí áîëîí äýä-á¿ñèéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàëò, ñåìèíàðóóäàä îðîëöîã÷äûí ç¿ãýýñ ìîäóëèéí àãóóëãûí õîîðîíäûí õàìààðàë áîëîí ¿ð àøãèéí òàëààð ãàðãàñàí ñàíàëóóä; ÌÕÕÒ-èéí ñàëáàðûí îëîí òîîíû ýêñïåðò¿¿äèéí õèéñýí ñóäàëãàà çýðýã äýýð ñóóðèëàí áîëîâñðóóëàãäñàí áèëýý. Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Àêàäåìèéí ñóðãàëò/ñåìèíàðóóä íü òºðºë á¿ðèéí óëñ îðíîîñ òºëººëºí èðñýí îðîëöîã÷äûí õîîðîíä ìýäëýã, òóðøëàãàà õóâààëöàõ ¿íýëæ áàðøã¿é áîëîìæèéã õàíãàí ºãñºí áîë ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä Àêàäåìèéí òºãñºã÷èä ìîäóëèóäûã ñàéæðóóëàõ áîëîìæèéã ìºí õàíãàæ ºãñºí þì.

Àêàäåìèàñ ãàðãàñàí àíõàí øàòíû 8 ìîäóëèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíä ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ, íýâòð¿¿ëýõ íü á¿ñèéí õýìæýýíä ºíººãèéí ò¿íøëýëèéã áýõæ¿¿ëýõ, ÌÕÕÒ-èéí õºãæëèéí àñóóäëààð áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷ íàðûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ øèíý ò¿íøëýëèéã áèé áîëãîõ áîëîìæèéã áèé áîëãîæ áàéíà. Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâ íü ¯íäýñíèé àêàäåìèóäàä á¿õ áîäëîãî ãàðãàã÷ íàðò õ¿ð÷ àæèëëàõ ãîë õàíäëàãàà õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð 8 ìîäóëèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíä ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä òåõíèêèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ õ¿ñýë ýðìýëçëýëòýé áàéãàà áèëýý. Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâ íü òºâ áîëîí îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààòàé íýãýí ñ¿ëæýýíä àæèëëàæ áóé á¿ñ íóòãèéí áîëîí ¿íäýñíèé õýä õýäýí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàæ òýäãýýð íü ººðñäèéí õýðýãöýý áîëîí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëä íèéö¿¿ëýí Àêàäåìèéí ìîäóëèóäûã àøèãëàõ, íóòàãøóóëàõ, îð÷óóëàõ, ò¿ãýýõ ÷àäàâõèéã íü áýõæ¿¿ëäýã þì. Öààøèä ÷ ºíººãèéí ìîäóëèóäûã ºðãºæ¿¿ëýí ã¿íçãèéð¿¿ëýõ áîëîí øèíýýð áîëîâñðóóëàõ òºëºâëºãººòýé áàéãàà þì.

Ò¿¿í÷ëýí Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-èéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâ íü Àêàäåìèéí áîëîâñðóóëàí ãàðãàæ áóé àãóóëãûã íü á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýíä ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûã áàòàëãààæóóëàõûí òóëä îëîí ñóâàã á¿õèé õàíäëàãûã àøèãëàæ áàéíà. Àêàäåìèéí àãóóëãûã á¿ñ íóòãèéí áîëîí ¿íäýñíèé àêàäåìèàð äàìæóóëàí í¿¿ð òóëñàí áàéäëààð ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýýñ ãàäíà Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâèéí Âèðòóàë àêàäåìèéã áàéãóóëàí îíëàéí çàéí ñóðãàëòûã áèé áîëãîí îðîëöîã÷ íàð ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûã ººðèéí áîëîìæîîð ñóäëàõ áîëîëöîîã ìºí õàíãààä áàéíà. Âèðòóàë àêàäåìè íü á¿õ ìîäóëèóä, òýäãýýðèéí äàãàëäàõ ìàòåðèàëóóä áîëîõ òàíèëöóóëãóóä, êåéñ¿¿äèéã àãóóëæ õÿëáàðõàí íýâòðýí, àøèãëàõ áîëîìæèéã õàíãàñíû çýðýãöýý òàòàí àâàõ, äàõèí àøèãëàõ, ººðèéí óëñàä íóòàãøóóëàõ, íºõöºë áàéäàëä íèéö¿¿ëýõ áîëîìæèéã ìºí õàíãàäàã áà ìºí âèðòóàë ëåêö¿¿ä, ñóðàëöàõ àðãà÷ëàëóóä, àãóóëãà õºãæ¿¿ëýõ àðãà÷ëàëóóä áîëîí ãýð÷èëãýýæ¿¿ëýëò çýðãèéã ìºí õàíãàí ºãñºí.


Àíõàí øàòíû öóâðàë 8 ìîäóëü, òýäãýýðèéã á¿ñ íóòãèéí áîëîí ¿íäýñíèé Àêàäåìèéí ñóðãàëò/ñåìèíàðóóäààð ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü îëîí òîîíû õóâüä õ¿ì¿¿ñ, áàéãóóëëàãóóäûí õè÷ýýë ç¿òãýë, îðîëöîîã¿éãýýð àìæèëòàä õ¿ðýõã¿é áàéñàí þì. Ýíýõ¿¿ áîëîìæèéã àøèãëàí ìèíèé áèå Àêàäåìèéí òºãñºã÷èä, ñóðãàëò/ñåìèíàðóóäàä îðîëöîæ áàéñàí ÿàìä, ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóä, á¿ñ íóòãèéí áîëîí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãóóäàä òàëàðõàëàà èëýðõèéëýõèéã õ¿ñýæ áàéíà. Ýäãýýð òàëóóä íü ìîäóëèóäûí àãóóëãàä èõýýõýí ¿íýòýé õóâü íýìðèéã îðóóëààä çîãñîõã¿é, õàìãèéí ÷óõàë íü ººðèéí óëñ îðîíä ýíýõ¿¿ Àêàäåìèéí òºëººëºë áîëîí, ýíý òàëààð íºëººëºë ¿ç¿¿ëýí ººð ººðèéí îðîíä Àêàäåìèéí êóðñóóäûã íóòàãøóóëàõàä Àçè, Íîìõîí Äàëàéí á¿ñèéí õºãæëèéí òºëººõ ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí ñóðãàëòûí òºâ áîëîí ¿íäýñíèé áîëîí á¿ñ íóòãèéí ò¿íøëýã÷ áàéãóóëëàãóóäûí õîîðîíä àëáàí ¸ñíû ãýðýý áàéãóóëàõ áîëîìæèéã íýýí ºãñºí áèëýý.

Ò¿¿í÷ëýí ìèíèé áèå ýíýõ¿¿ ãàéõàëòàé, óðàì çîðèã ºãñºí àÿëàëä ìààíü ººðèéí õóâü íýìðèéã îðóóëñàí îëîí òîîíû õ¿ì¿¿ñèéí õ¿÷èí ÷àðìàéëòàä òàëàðõàëàà èëýðõèéëýõèéã õ¿ñýæ áàéíà. Òýäíèé òîîíä Àêàäåìèéí òºñëèéí çºâëºõ Øàõèä Àõòàð, Ðåäàêòîð Ïàòðèñèà Àðèíòî, Õýâëýí íèéòëýõ ìåíåæåð Êðèñòèí Àïèêóë, á¿õ çîõèîã÷ íàð áîëîí Àêàäåìèéí àæèëòíóóä áàãòàæ áóé þì.

Óëñ îðíóóä íèéãýì- ýäèéí çàñãèéí õºãæèë, Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäàä õ¿ðýõ, ò¿ðãýòãýõèéí òóëä ÌÕÕÒ-èéí õ¿íèé íººöèéí õîìñäëûã áóóðóóëàõ, ÌÕÕÒ-èéã õýðýãæ¿¿ëýõýä òóëãàð÷ áóé ñààä òîòãîðûã áóóðóóëàõ, ÌÕÕÒ-èéí õýðýãëýýã äýìæèõýä íü Àêàäåìè ººð òóñ äýìèéã ¿ç¿¿ëæ ÷àäíà ãýäýãò áè áàò èòãýëòýé áàéíà.

Õüþí-Ñóê Ðèè

ÌÕÕÒÕ-èéí ÀÍÄÁÍÑÒ-èéí çàõèðàëÕºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-èéí Àçè, Íîìõîí Äàëàéí Á¿ñèéí Ñóðãàëòûí Òºâ


ÖуÂÐÀл ÌодулÈÉÍ ÒуÕÀÉ

ªíººäðèéí “Ìýäýýëëèéí ýðèí” áóþó ìýäýýëýëä õ¿ðýõ àðãà çàìûã õÿëáàð÷èëæ ÷àäñàí õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë íü áèäíèé àæ àìüäðàë, àæèë òºðºë áîëîí àìðàëòûí àðãà õýëáýðèéã ººð÷ëººä áàéãàà áèëýý. “Òîîí ýäèéí çàñàã” áóþó “ ìýäëýãèéí ýäèéí çàñàã” , “ õàðèëöàí õàìààðàë á¿õèé ýäèéí çàñàã” ýñõ¿ë “ øèíý ýäèéí çàñàã” çýðãýýð íýðëýãäýæ áóé ýíýõ¿¿ ýäèéí çàñàã, óëñ îðíû õºãæèë íü áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëýýñ èë¿¿òýéãýýð øèíý á¿òýýë÷ ñàíààã çîõèîí á¿òýýõýä øèëæèí ººð÷ëºãäºæ áóé ººð÷ëºëòººð òîäîðõîéëîãäîõ áîëñîí. Ýíý íü ýäèéí çàñàã áîëîí íèéãìèéí õºãæèëä ÌÕÕÒ-èéí ã¿éöýòãýæ áóé ¿¿ðýã ºñºí íýìýãäýæ áàéãààòàé õîëáîîòîé þì.

¯¿íèé ¿ð ä¿íä äýëõèéí óëñ îðíóóä, òýäãýýðèéí çàñãèéí ãàçàð íü õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õàíãàõûí òóëä ÌÕÕÒ-èéã àøèãëàõ ÷èãëýëýýð ò¿ëõ¿¿ àíõààðàõ áîëñîí. Òýäãýýð çàñãèéí ãàçðóóäûí õóâüä ÌÕÕÒ-èéí ¿éëäâýðëýë ýñõ¿ë ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûã çºâõºí õºãæ¿¿ëýõýä áóñ ò¿¿í÷ëýí ýäèéí çàñàã, óëñ òºð áîëîí íèéãìèéí õºãæëèéí ºñºëòèéã õàíãàõàä ÌÕÕÒ-èéí õýðýãëýý ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéãàà íü àæèãëàãäñàí.

Ãýõäýý ÌÕÕÒ-èéã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã òîäîðõîéëîõîä çàñãèéí ãàçðóóä çàðèì íýã õ¿íäðýë áýðõøýýëòýé òóëãàðäãèéí íýã íü áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷ íàð óëñ îðíû õºãæëèéã õºäºëãºõºä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áóé øèíý òåõíèê, òåõíîëîãèéí òàëààð ìýäëýã õîìñ áàéãàà ÿâäàë þì. Íýãýíò õýí íýãíèé îéëãîõã¿é áàéãàà àñóóäëûã íºãºº íýã íü çîõèöóóëæ ÷àäàõã¿é ó÷èð îëîíõ áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä ÌÕÕÒ-èéí áîäëîãûã òîäîðõîéëæ, áîëîâñðóóëàõààñ æèéðõýõ ÿâäàë áèøã¿é òîõèîëäîíî. Ãýõäýý òåõíèê òåõíîëîãèéí ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ ÌÕÕÒ-èéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõ íü áàñ ÿâöóó, ó÷èð íü òýäãýýð ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ ººðñäèéí çîõèîí á¿òýýñýí, õýðýãëýã÷äèéí õýðýãëýæ áóé òåõíîëîãèéã áîäëîãûí òàëààñ íü òàéëáàðëàæ, ¿ð íºëººã òàíèóëæ ìýäýõã¿é áàéõ òàëòàé.

Èéìä äîîð íýðëýñýí àëáàí õààã÷èä, àæèëòíóóä, ìýðãýæèëòí¿¿äýä çîðèóëàí Òºðèéí óäèðäàã÷ íàðò ÌÕÕÒ-èéí ìýäëýãèéã îëãîõ Àêàäåìèéí öóâðàë ìîäóëèéã Í¯Á-ûí Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-èéí ÀÍÄÁ-èéí ñóðãàëòûí òºâººñ áîëîâñðóóëàí òîëèëóóëæ áàéíà. ¯¿íä:

ÌÕÕÒ-èéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ àñóóäàë ýðõýëñýí ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí 1. õýìæýýíèé áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷ íàð

ÌÕÕÒ-ä ñóóðèëñàí õýðýãëýýã õºãæ¿¿ëýõ, õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäàë ýðõýëñýí çàñãèéí 2. ãàçðûí àëáàí òóøààëòíóóä,

Òºñëèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòàíä ÌÕÕÒ-èéí õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàõ 3. çîðèëãîîð àæèëëàæ áóé òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí ìåíåæåð¿¿ä.

Öóâðàë ìîäóëü íü õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õàíãàõàä ÌÕÕÒ-èéã àøèãëàõòàé õîëáîãäóóëàí áîäëîãûí áîëîí òåõíîëîãèéí àëü àëü òàëààñ íü àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé àñóóäëóóäûã òàíèóëàõ çîðèëãîòîé. Ãîë íü ÌÕÕÒ-èéí òåõíèêèéí àâëàãà áîëîâñðóóëàõ áóñ õàðèí îð÷èí ¿åèéí òîîí òåõíîëîãèéí õºãæèë äýâøèëä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, ¿¿íòýé óÿëäóóëàí àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí àñóóäëóóäûí òàëààð îéëãîëò ºãºõ ÿâäàë þì. Öóâðàë ìîäóëèàð õ¿ðãýõ ñýäâ¿¿äèéã äýëõèéí îëîí óëñ îðîíä ÿâóóëñàí ñóðãàëòóóäûí ýðýëò õýðýãöýýíä õèéñýí øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû ¿íäñýí äýýð òîäîðõîéëæ áîëîâñðóóëñàí.

Ýäãýýð öóâðàë ìîäóëèéã áèå äààæ ñóäàëæ áîëîõûí çýðýãöýý ñóðãàëòûí êóðñ ñåìèíàð ýñõ¿ë õºòºëáºð õýëáýðýýð àøèãëàæ áîëíî. Öóâðàë á¿ð ººð ººðèéí ãýñýí îíöëîã ñýäâ¿¿äýýñ á¿ðäýõ áîëîâ÷ õàðèëöàí óÿëäààòàé àñóóäëóóäûã õºíäñºí áºãººä ìîäóëü òóñ á¿ðò áàéãàà ñýäâ¿¿äèéã íºãºº ìîäóëèóäòàé óÿëäóóëàí ÿðèëöàõ, îéëãóóëàõ àðãààð àøèãëàæ áîëíî. Öóâðàë ìîäóëèéí óðò õóãàöààíû çîðèëãî íü íýã áàãö ñýäýâ áîëæ ãýð÷èëãýý àâàõ áîëîëöîîã óíøèã÷, ñóäëàã÷ íàðò îëãîíî.


Ìîäóëü òóñ á¿ðèéí ýõýíä òóõàéí ìîäóëèéí çîðèëãî, ¿ð ä¿í áóþó óíøèæ ñóäàëñíû äàðàà íºõöºë áàéäëûã ¿íýëæ ä¿ãíýõ àñóóëòóóäûã òóñãàñàí áîëíî. Ìºí ìîäóëü òóñ á¿ð íü òóõàéí ñýäâèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí îéëãîõ áîëîìæ îëãîõ ñóäàëãàà, æèøýý, äàñãàëóóäààñ á¿ðäñýí á¿ëã¿¿äýä õóâààãäàíà. Äàñãàëûã äàíãààð áèå äààæ áîëîí áàãààð õàìòðàí àæèëëàí ã¿éöýòãýæ áîëíî. Òóõàéí ÿðèãäàæ áóé ñýäâèéí òàëààðõ íàðèéí ºãºãäºë, ìýäýýëë¿¿äèéã çóðàã áîëîí õ¿ñíýãòýýð õàðóóëñàí. Íýìýëò äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë àâàõàä çîðèóëàí ëàâëàõ ýõ ñóðâàëæóóä áîëîí èíòåðíýòèéí õàÿãóóäûã ºãñºí áîëíî.

Öóâðàë ìîäóëèóäàä òóñãàñàí ñóäàëãàà, æèøýýí¿¿ä íü ººð õîîðîíäîî çºð÷èëòýé áàéæ áîëîõ ó÷èð ÕÒÌÕÕÒ-èéã õýðýãëýõýä îëîí òàëûí àñóóäëóóä ãàð÷ áîëçîøã¿é. Ýíý íü óëñ îðíóóä ÌÕÕÒ-èéí íººö áîëîëöîîã õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õàíãàõ õýðýãñýë áîëãîí ñóäàëæ áóé ýíý ¿åä ýíýõ¿¿ øèíýýð ¿¿ñýí ãàð÷ áóé ìýäëýãèéí ñàëáàðûí ¿ð ºãººæ, íºãºº òàëààñ òóëãàð÷ áîëîõ õ¿íäðýë áýðõøýýë þì.

Îíëàéí çàéí ñóðãàëòûí ¿åä Àêàäåìèéí öóâðàë ìîäóëèéã õýâëýìýë õýëáýðýýð àøèãëàõ áà Âèðòóàë àêàäåìè (AVA – http://www.unapcict.org/academy ) íü ñóðãàã÷ áàãøèéí õè÷ýýëèéã ä¿ðñ áè÷ëýãýýð áîëîí Power Point õýëáýðýýð ¿ç¿¿ëæ çîõèîí áàéãóóëíà.

¯¿íèé çýðýãöýý, Ñóðãàëòûí òºâ (APCICT) íü ÌÕÕÒ-èéí äàäëàãà ýçýìøèã÷èä áîëîí áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷ íàðûí ñóðãàëò, òóðøëàãûã áýõæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð îíëàéí ñóðãàëòûí öàõèì õóóäàñ áîëîõ “e-Collaborative Hub for ICTD (e-Co Hub – http://www.unapcict.org/ecohub)” íýýí àæèëëóóëæ áàéíà. Òóñ öàõèì õóóäàñ íü õºãæëèéí çîðèëòûí òºëºº ÌÕÕÒ-èéã àøèãëàõàä ÷èãëýñýí òºðºë á¿ðèéí ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæààð õàíãàõûí çýðýãöýý õàìòðàí àæèëëàõ, ìýäëýã òóðøëàãà, ñîëèëöîõ ÷èãëýëýýð õàðèëöàí õîëáîãäîõ áîëîìæ îëãîíî.


Ìодуль 5

Èíòåðíýò íü òºðèéí áîäëîãî, õ¿íèé õºãæëèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí àñóóäëààð îëîí óëñûí áîëîí óëñ îðíóóäûí õ¿ðýýíä èõýýõýí ñîðèëòóóäûã áèé áîëãîæ áóé áèëýý. Òèéìýýñ Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý, ¿éë àæèëëàãààã çàñàãëàõ ÷èãëýëýýð îëîí óëñûí õýìæýýíèé áîäëîãî, ¿éë ÿâöûã áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ¿ðãýëæëýí ÿâàãäñààð áàéíà. Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñä äýëõèéí õýìæýýíèé Èíòåðíýò õýðýãëýã÷äèéí äèéëýíõ õóâü íü áàéäàã ÷ Èíòåðíýòèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöûí õóâüä áóñäààñ õàâüã¿é äîîãóóð ò¿âøèíä áàéãàà þì. Ýíýõ¿¿ á¿ñ íóòàãò Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õàìààðàõ õýä õýäýí àñóóäëóóä, îíöëîã ñîðèëòóóä òóëãàðààä áóé áèëýý. Õºãæèæ áóé ýäèéí çàñàãòàé óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçàð äýëõèé íèéòèéí ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýíä ººðèéí äóó õîîëîéã õ¿ðãýõýýð òýì¿¿ëæ áóé ë áîë ýäãýýð àñóóäëóóäûã îéëãîõ, øèéäýõàðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãà ¿¿ñýýä áàéãàà þì.

ÌодулÈÉÍ ÇоÐÈлÃо

Òóñ ìîäóëü íü äàðààõ çîðèëãóóäûã àãóóëñàí áîëíî. ¯¿íä:

Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý, ¿éë àæèëëàãààã çàñàãëàõ îëîí óëñûí áîäëîãî, ¿éë ÿâöûã 1. áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëýë ºãºõ, áîëîí

Á¿ñèéí õýìæýýíä Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õàìààðàõ àñóóäëóóä áîëîí îíöëîã 2. ñîðèëòóóäûí òàëààð òîéìëîí ºã¿¿ëýõ

ÑуÐÃÀлÒÀÀÑ ÃÀÐÀÕ ¯Ð д¯Í

Òóñ ìîäóëèéã ñóäàëæ, òàíèëöñàíààð äàðààõ ìýäëýã, äàäëûã ýçýìøèíý. ¯¿íä:

Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý, ¿éë àæèëëàãààã çàñàãëàõ îëîí óëñûí áîäëîãî, ¿éë ÿâöûã 1. áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð òàéëáàðëàõ,

Õºãæèæ áóé îðíóóäûí ç¿ãýýñ Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé øèéäýõ ãîë 2. àñóóäëóóäûã õýëýëöýõ,

ªºðèéí óëñ îðîíä Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé ÿâóóëàõ àíõíû àëõàìóóäûã 3. òîäîðõîéëîõ


Àãóóëãà

ªìíºõ ¿ã ................................................................................................................... 3

Óäèðòãàë .................................................................................................................. 5

Öóâðàë ìîäóëèéí òóõàé .......................................................................................... 7

Ìîäóëü 5 .................................................................................................................. 9Ìîäóëèéí çîðèëãî ...................................................................................................... 9Ñóðãàëòààñ ãàðàõ ¿ð ä¿í ............................................................................................ 9Êýéñ-ñóäàëãààíû æàãñààëò ...................................................................................... 11Çóðãèéí æàãñààëò ..................................................................................................... 11Òîâ÷èëñîí ¿ãñèéí òàéëáàð ...................................................................................... 12

1. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃËÀË, õàìðàõ Õ¯ÐÝÝ ................................................. 131.1 Òàíèëöóóëãà ........................................................................................................ 131.2 Èíòåðíýòèéí ò¿¿õ áîëîí òåõíèêèéí ¿íäýñëýë .................................................. 13

2. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÎËÎÍ ÒÀËò áîëîí îëîí ÑÀËÁÀÐÛÍ ÇÀÑÀÃËÀË .............. 192.1 Òîäîðõîéëîëò ..................................................................................................... 192.2 Çºâëºìæ¿¿ä ........................................................................................................ 21

3. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃËÀËÛÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ 1- ÈÍÒÅÐÍÝÒ

ÀØÈÃËÀËÒ ............................................................................................................ 253.1 Çîõèöóóëàëòûí àðãà çàì .................................................................................... 25

3.2 Ñàíàë áîëãîæ áóé ñòðàòåãè òºëºâëºãºº ........................................................... 27

4. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃËÀËÛÍ ÖÀÐ Õ¯ÐÝÝ 2- ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ

Õ¯×ÈÐÕÈÉËÝË ..................................................................................................... 354.1 Èíòåðíýò þóãààðàà îíöëîãòîé âý? .................................................................... 354.3 Èíòåðíýòèéí ç¿é áóñ õýðýãëýý ........................................................................... 364.3 Õîðèã ................................................................................................................... 39

5. ÎÔÔËÀÉÍ õýðýãëýýã õàìààðàõ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ ................................................ 445.2 Öåíçóð áîëîí ¿ã õýëýõ ýðõ ÷ºëºº ...................................................................... 455.3 Íýð õ¿íäýä õàëäàõ ............................................................................................. 465.4 Çîõèîã÷èéí ýðõ áîëîí áóñàä îþóíû ºì÷èéí ýðõ ............................................. 475.5 íóóöëàë ............................................................................................................... 48

6. ÕªÃÆËÈÉÍ ÖÀÐ Õ¯ÐÝÝ ..................................................................................496.1 Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ ..................................................................................... 496.2 Õÿçãààðëàëòóóä áîëîí ñààä òîòãîðóóä ............................................................. 516.3 ÌÕÕÒ-èéí õºãæëèéí õýðýãëýýíèé ïðîãðàìì ..................................................... 51

7. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃËÀË: ÈÐÝÝÄ¯ÉÃ ÕÀÐÀÕÓÉ ...................................... 53

ÒÎÉÌ ..................................................................................................................... 54

ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ ...................................................................................................... 56Íýìýëò ìàòåðèàë ..................................................................................................... 56Ñóðãàã÷ áàãøèä çîðèóëñàí çºâëºìæ ....................................................................... 57Çîõèîã÷èéí òóõàé ...................................................................................................... 59


ÊÝÉÑ-ÑудÀлÃÀÀÍÛ ÆÀÃÑÀÀлÒ

Ýëåêòðîí íîòîëãîîã õ¿ëýýí çºâøººðºõ íü 29

Õóóëü áóñ êîíòåíò: Äýëõèé íèéòèéí çîõèöóóëàëò 30

I LoveYou âèðóñ 31

Õóóëü áóñààð õºãæèì àøèãëàõ 32 Õýðýãëýã÷äèéí æèë òóòìûí öýâýðëýãýý 37

Õàðèëöàà õîëáîî áîëîí Èíòåðíýòèéí ºðòãèéã ÷ºëººëºõ íü 45

ÇуÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀлÒ

Çóðàã 1. Èíòåðíýò äýýð âåáñàéò áàéðëóóëàõ íü 18Çóðàã 2. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëä îðîëöîõ îëîí òàëûí áîëîí ñàëáàðóóäûí îðîëöîî 21

Çóðàã 3. Çîõèîã÷èéí ýðõèéí òýíöëèéí õóóëü 57


ÒоÂ×ÈлÑоÍ ¯ÃÑÈÉÍ ÒÀÉлÁÀÐ

APCICT Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ñóðãàëòûí òºâ (Asian and Pacific Training Centre for Information and Communication Technology for Development)

ccTLD Óëñûí êîäûí äýýä ò¿âøíèé Äîìýéí(Country Code Top-Level Domain)

ÅÇ Åâðîïûí çºâëºë

Í¯Ò Íèéòëýã ¿éë÷èëãýýíèé òºâ, Ýíýòõýã

DEC Äèæèòàë ýêâóéïìåíò êîðïîðàöè

DNS Äîìýéí íýðèéí ñèñòåì

ÝÇÍÕ Àçè, Íîìõîí Äàëàéí á¿ñèéí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí Êîììèññ (Economic and Social Commission for Asia and the Pacific)

ÅÕ Åâðîïûí õîëáîî

FOSS Free and Open Source Software- Òºëáºðã¿é, íýýëòòýé ýõèéí ïðîãðàì õàíãàìæ

GPS Áàéðøèë òîãòîîõ ñèñòåì

gTLD Åðºíõèé äýýä ò¿âøíèé Äîìýéí (Generic Top-Level Domain)

ICANN Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö

ÎÓÕÕÑ Îëîí óëñûí õýðýãëýã÷äèéã õàìãààëàõ ñ¿ëæýý

ÈÀÃÇÕ Èíòåðíýòèéí êîíòåíòûí çýðýãëýëèéí õîëáîî

ÌÕÕÒ Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãè

ÕÒÌÕÕÒ Õºãæëèéí òºëººõ Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãè

IP Èíòåðíýò ïðîòîêîë

IPv4 Èíòåðíýò ïðîòîêîë õóâèëáàð 4

IPv6 Èíòåðíýò ïðîòîêîë õóâèëáàð 6

ÎÓÖÕÁ Îëîí óëñûí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãà

ÌÕÇ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä

ÒÕÕÒ Òºð õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýë

ÀÄÁ¯Õ ÀÍÓ-ûí äóó áè÷ëýãèéí ¿éëäâýðèéí õîëáîî

ÁÈÐ Á¿ñèéí Èíòåðíýò ðåãèñòð

TCP/IP Äàìæóóëàõ õÿíàëòûí ïðîòîêîë/ Èíòåðíýò ïðîòîêîë

TLD Äýýä ò¿âøíèé Äîìýéí

Í¯Á Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãà

ÀÍÓ Àìåðèêûí íýãäñýí óëñ

ÈÇÀÕ Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àæëûí õýñýã

ÒÝÌдÝÃлÝÃÝÝÍ¯¯д

Êåéñ ñóäàëãàà ?

Àñóóëò

Äàñãàë ªºðèéãºº øàëãàõ íü


1. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃлÀл, ÕÀÌÐÀÕ Õ¯ÐÝÝ

Ýíýõ¿¿ á¿ëýã íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òîâ÷ ò¿¿õ, íºõöºë áàéäëûí òàëààð òîâ÷ äóðäàæ, Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí öàð õ¿ðýýíèé òóõàé àíõàí øàòíû ìýäëýã îëãîõ çîðèëãîòîé.

1.1 ÒÀÍÈлÖуулÃÀ

Èíòåðíýò õýìýýí íýðëýãäýõ ýíýõ¿¿ øèíý òºðëèéí ÌÕÕ-íèé õýðýãñëèéã çîõèöóóëàõ áîëîìæã¿é õýìýýí îëîí õ¿í ¿çäýã. Ó÷èð íü àíõëàí Èíòåðíýòèéã õýðýãëýæ ¿çñýí õ¿í ýíýõ¿¿ ñ¿ëæýýã öºìèéí äîâòîëãîî, á¿ñëýëòèéã òýñâýðëýõ ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ öýðãèéí çîðèóëàëòààð çîõèîí á¿òýýãäñýí, îëîí óëñûí õèë õÿçãààðààñ ¿ë õàìààðàõ òóë õÿíàõ, öåíçóðäýõ áîëîìæã¿é õýìýýí ã¿íýý èòãýñýí áàéäàã. Öåíçóðäýõ áîëîìæã¿é ãýäýã íü Èíòåðíýòèéí êîíòåíòûã õÿíàõàä õ¿íäðýëòýé, òèéìýýñ õýðýãëýã÷äèéã íü çîõèöóóëàõ, õÿíàõ áîëîìæã¿é õýìýýõ óòãûã àãóóëäàã.1

Èíòåðíýò îëîí íèéòýä íýýëòòýé áîëñîíîîñ õîéø 10 ãàðóé æèë ºíãºð÷ áóé áºãººä Èíòåðíýòèéí òàëààðõ ýíýõ¿¿ ¿çýë áàðèìòëàë íü çºâõºí äîìîã òºäèé ç¿éë áîëîõûã áèä ìýäðýí, Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëæ áîëíî ãýäãèéã îéëãîõ ò¿âøèíä ºíººäºð õ¿ðýýä áàéíà. Õýðýã äýýðýý ºíäºð õºãæèëòýé óëñóóä Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýíä èë¿¿ çîõèöóóëàëò ñàéòàé áàéäàã áîë õºãæèæ áóé îðíóóäûí õóâüä Èíòåðíýòèéã çàñàãëàõ ÷èãëýëýýð ìàø öººí òîîíû æóðàì ä¿ðýìòýé, çàðèì òîõèîëäîëä îãò áàéäàãã¿é àæýý. Õºãæèæ áóé îðíóóäàä æóðàì çààâàð õîìñ áàéõ íü Èíòåðíýòèéã àøèãëàí, æèøýý íü ñïàì, ñêàìûã àøèãëàí çàëèëàí ìýõëýõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàã÷ ýòãýýä¿¿äýä òààòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéäàã.

Ãýõäýý Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõ ÷èãëýëèéí æóðàì çààâðûí òîî õýìæýý íü ÷óõàë áóñ. Õýðýâ òîî ÷óõàë áàéäàã áàéñàí áîë ÀÍÓ íü Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýíèé õóâüä õàìãèéí ñàéí çîõèöóóëàëòòàé, õàðèí Ëàîñ çýðýã ºíººã õ¿ðòýë äýä á¿òöèéí õóâüä èõýýõýí àñóóäàëòàé áàéãàà óëñûí õóâüä Èíòåðíýò õºãæèí öýöýãëýæ áàéõ ̧ ñòîé þì. Õàìãèéí ãîë íü Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëæ, çàñàãëàæ áóé ä¿ðýì æóðàì íü ýðõ ç¿éí áîëîí òåõíèêèéí àñóóäëóóäûí òàëààð ñàéí îéëãîëòòîé áàéæ, îëîí óëñûí õýìæýýíä õàìòðàí àæèëëàõ çàìààð õèéãäýõ ¸ñòîé áèëýý. Ýíýõ¿¿ ìîäóëü íü ýäãýýð àñóóäëóóäûã òîäðóóëàõ, Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë äàõü îëîí óëñûí õýìæýýíèé õàìòûí àæèëëàãààã õýðõýí áèé áîëãîõ òàëààð ºã¿¿ëýõ þì.

1.2 ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ Ò¯¯Õ ÁолоÍ ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ¯ÍдÝÑлÝл

Ò¿¿õýí áîëîí òåõíèêèéí õºãæèë

Èíòåðíýò àíõëàí ¿¿ñýõäýý öºìèéí äàéðàëòûã òýñýí ¿ëäýõ¿éö ìýäýýëýë õàðèëöààíû ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ áóñ õàðèí ôèçèê÷èä òîîöîîëîë ìàø èõýýð øààðääàã àñóóäëóóäûã øèéäýõèéí òóëä êîìïüþòåð¿¿äýý õîëáîí ìýäýýëýë õóâààëöàæ áàéõûí òóëä ¿¿ññýí þì. Òóõàéí ¿åèéí êîìïüþòåðóóä íü òîì îðîí çàéã ýçýëñýí, ¿íýòýé òîíîã òºõººðºìæ áàéñàí áèëýý2. Êîìïüþòåðóóäûã õîëáîõ àðãà÷ëàë áîëãîæ 1960-ààä îíä çîõèîí á¿òýýãäñýí ïðîòîêîëûã àøèãëàñàí áà ýíý íü ñ¿ëæýýíèé òåõíîëîãèîñ õàìààðàëã¿é áèå äààñàí áàéäàëòàé áàéæýý. Íýã áàéðëàëààñ ìýäýý èëãýýõèéí òóëä çààâàë ñàéí òîíîã òºõººðºìæ, òåõíîëîãè àøèãëàõ ¸ñòîé áàéâ. Õàðèí òóõàéí ïðîòîêîë íü êîìïüþòåðýýñ èëãýýæ áóé ìýäýýëëèéã áàãö ºãºãäºë áîëãîí èëãýýæ, óëìààð õ¿ëýýí àâ÷ áóé êîìïüþòåð íü ¿¿íèéã çàäëàõ áîëîìæèéã áèé áîëãîñîí àæýý. Õýðýâ èëãýýñýí ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâààã¿é áîë äàõèí èëãýýõ øààðäëàãà ¿¿ñäýã áàéâ. ªãºãäºë äàìæóóëàõ ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàë íü òóõàéí ñ¿ëæýý íü “óõààëàã” ñ¿ëæýý áàéõûã òýð á¿ð øààðääàãã¿é áàéëàà. Õýðýãöýýòýé ãîë ç¿éëñ

Peng Hwa Ang, 1. Ordering Chaos: Regulating the Internet (Singapore: Thomson, 2005). Katie Hafner and Mathew Lyon, 2. Where Wizards Stay Up Late: The Origins of the Internet (New York: Simon and Schuster, 1998).


íü ãýâýë ìýäýýëëèéí õààøàà ÿâàõûã íü çàì÷ëàã÷ ðóóòåð áºãººä ¿¿íèé òóñëàìæààð ìýäýýëýë íü ýíýõ¿¿ “òýíýã ñ¿ëæýýíä” ººðèéí ÿâàõ çàìûã îëäîã áàéæýý. Òóõàéí õàðèëöàí õîëáîõ ïðîòîêîë íü (Internetworking protocol) ºãºäëèéã îëîí òºðëèéí ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàõàä èë¿¿ ñàéí áàéñàí ÷ óòñàí õàðèëöààíä õýðýãëýæ áàéñàí ïðîòîêîëîîñ õàâüã¿é äýýð áàéæýý.

Õàðèëöàí õîëáîõ ïðîòîêîë íü èë¿¿ äàâóó òàëòàé áîëîõûã 1970-ààä îíîîñ ýõëýí ìýäýð÷ òåëåôîí õîëáîîíû êîìïàíèóä íü ººðèéí ñ¿ëæýýãýý “óõààëàã” áîëãîæ ýõýëæýý3. Õýäèéãýýð Îëîí óëñûí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãà áóþó Í¯Á-ààñ äýëõèé íèéòèéí öàõèëãààí õîëáîîíû ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ çîðèëãîîð áàéãóóëàãäñàí áàéãóóëëàãà íü çàðèì íýãýí ïðîòîêîë, ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí ÷ õàðèëöàí õîëáîõ ïðîòîêîë íü òåëåôîí óòàñíû êîìïàíèóäûí ïðîòîêîë áîëîí öààø ºðãºæñºí áàéíà.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ò¿¿õ4

Òåõíîëîãèéí åðòºíöºä ïðîòîêîë, ñòàíäàðòóóä íü èõýýõýí ÷óõàë áºãººä ¿¿íèéã õÿíàæ áàéãàà ýòãýýä á¿õíèéã õÿíàæ, òåõíîëîãèéí ÷èãëýë õààø ÿâàõûã ÷èãë¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Èíòåðíýòèéí õóâüä ººð ººð ñ¿ëæýýí¿¿äèéã íýãòãýõ çîðèëãîä àøèãëàãäàæ áàéñàí ïðîòîêîëûã îäîî äàìæóóëàëòûí õÿíàëòûí ïðîòîêîë (Transmission Control Protocol/Internet Protocol-TCP/IP)õýìýýí íýðëýõ áîëæýý. Âèíòîí Ãåðô áîëîí Áîá Êàíí íàðûí 1974 îíä çîõèîí á¿òýýñýí ýíýõ¿¿ õàðèëöàà õîëáîîíû ïðîòîêîë íü ñ¿ëæýýíèé ¿éë àæèëëàãààíä èõýýõýí ÷óõàë áàéñàí òóë TCP/IP àøèãëàæ áóé ÿìàð ÷ ñ¿ëæýýã Èíòåðíýò õýìýýí íýðëýõ áîëîìæèéã õàíãàñàí þì.

Ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí ìîäóëüä çîðèóëàí òóõàéí ïðîòîêîëûí õàìãèéí ñîíèðõîëòîé çàð÷èì íü ñ¿ëæýýãýýð äàìæèæ áóé õàðèëöàà õîëáîîíä ÿâàõ íýãýí áàéäëààð øóóä õÿíàëò òàâüäàãã¿é, õàðèí ìýäýýëýë ò¿ãýýæ áóé õàÿã äýýð íü ë õÿíàëò òàâüäàã ñèñòåì áîëîõûã õýëýëöýõ þì. Õàÿãæèëòûí ãîë çîðèëãî íü õàÿãèéí çºð¿¿ ãàðàõ, äàâõöàõààñ ñýðãèéëýõ ÿâäàë áèëýý. Äýëõèé íèéòèéí õàÿãèéí ñèñòåìä ñ¿ëæýýã çààõ çîðèëãîîð äóãààðûã àøèãëàäàã. Çàðèì õ¿ì¿¿ñ, áàéãóóëëàãóóä èæèë õàÿãòàé áàéõààñ ñýðãèéëýõèéí òóëä òºâëºðñºí äèðåêòîð áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Òèéìýýñ Êàëèôîðíèéí èõ ñóðãóóëü áîëîí ªìíºä Êàëèôîðíèéí èõ ñóðãóóëèéí òºãñºã÷ Æîí Ïîñòåë Ìýäýýëëèéí øèíæëýõ óõààíû õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðëààð àæèëëàæ áàéõ ¿åäýý “Ýêîíîìèñò” ñýòã¿¿ëä äóðäñàíààð “Èíòåðíýòèéí áóðõàí” õýìýýí íýðëýãäýõ áîëñîí áèëýý. Ó÷èð íü òýðáýýð äýýð äóðäñàí àñóóäëûã øèéäñýíýýð Èíòåðíýò ñ¿ëæýý õºãæèõ ýõëýëèéã òàâüñàí áèëýý.

Ñ¿ëæýýíèé òîî íýìýãäýõ òóñàì íýã á¿ðèéíõ íü äóãààðûã òîãòîîõ íü èë¿¿ õ¿íäðýëòýé áîëæ èðæýý. Òèéìýýñ 1983 îíä Ïîñòåë áîëîí Ïîë Ìîêàïåòðèñ íàð äóãààðóóäàä íýð ºã÷ ýõýëñýí áàéíà. Æèøýý íü 64.233.161.18 õýìýýí áè÷èõèéí îðîíä google.com õýìýýí áè÷èæ ýíýõ¿¿ õàéëòûí ñàéòàä íýâòðýõ áîëæýý. Ýíý íü óòàñíû äóãààðûí ñèñòåìä íýð ºãºõòýé òºñòýé ¿éë ÿâö áàéñàí áèëýý. ̄ ¿íýýñ ¿¿äýí Äîìýéí íýðèéí ñèñòåì õýìýýõ (Domain Name System - DNS)îéëãîëò àíõ ãàð÷ýý.

Äîìýéí íýðèéí ñèñòåì íü ººðºº ìºí çàðèì òàëààð ýðõ ç¿éí àñóóäëóóäûã ¿¿ñãýæ áàéãàà áºãººä ¿¿íèéã äàðàà äàðààãèéí á¿ëã¿¿ä äýýð ñóäëàõ áîëíî. Îäîîãîîð õàìãèéí ãîë íü òóëãàðààä áóé àñóóäëûã îéëãîõûí òóëä Äîìýéí íýðèéí ñèñòåìèéí òàëààð îéëãîëò àâàõ íü ÷óõàë þì5.

Äîìýéí íýðèéí ñèñòåì íü “ìîäòîé àäèë” ñèñòåì áºãººä ñ¿ëæýý áîëîí êîìïüþòåð¿¿äèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðóóëàõ ñèñòåì þì.Ýíý íü ¿íäñýíäýý øóóäàíãèéí õàÿã áè÷èõýä ýõëýí õîò, ãóäàìæíû õàÿã äàðàà íü óëñûí íýðèéã òàâüäàãòàé àäèëààð äýýä ò¿âøíèé Äîìýéíûã (Top level domain- TLD) òºãñãºëä íü õàðèí ñ¿ëæýýíèé îíöëîã õàÿãèéã ýõýíä íü áè÷äýã òîãòîëöîî áèëýý. Òèéìýýñ êîìïüþòåð íü Èíòåðíýòèéí

David S. Isenberg, “The Dawn of the Stupid Network,” ACM Networker 2.1 February/March (1998): 24-31, http://www.isen.com/3. papers/Dawnstupid.html.

Any book that touches on the history of the Internet would be a good resource. Two such book are Hafner and Lyon’s Where 4. Wizards Stay Up Late, and Jack Goldsmith and Tim Wu’s Who Controls the Internet: Illusions of a Borderless World. A reliable online resource is The Internet Society’s Histories of the Internet at http://www.isoc.org/internet/history.

See http://en.wikipedia.org/wiki/Domain_name_system for a more detailed account of the DNS.5.


õàÿãèéã õàéõäàà áàðóóíààñ íü ç¿¿í òèéø ýõëýí õàéõ áà óëìààð ñåðâåð áîëãîíîîñ ç¿¿í òàëûí íýðèéã õàéõ áàéäëààð ÿâàãäàíà.

1985 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí õýðýãæèæ ýõëýõäýý àíõëàí 6äýýä ò¿âøíèé Äîìýéíòàé áàéñàí íü:

COM – àðèëæààíû áàéãóóëëàãóóäEDU – áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäNET – ñ¿ëæýýíèé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷èäORG – àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäMIL – ÀÍÓ-ûí àðìè GOV – ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð6

Ýíý ¿åýñ õîéø íýìýëòýýð åðºíõèé Äîìýéí TLDs (gTLDs) íýìýí îðóóëæ õýðýãëýõ áîëñîí þì7. Ýíýõ¿¿ ìîäóëèéí çîðèëãîä õàìãèéí õàìààðàëòàé íü òóõàéí óëñûí êîäûã õýðýãëýõ ÿâäàë þì (TLDS áóþó ccTLDs). Ýíýõ¿¿ êîä íü ISO 3166-1 alpha-2 two-letter õýìýýõ êîäòîé èæèë òºñòýé8. ÀÍÓ ÷ ãýñýí ººðèéí 2 ¿ñýãòýé ccTLD (US) êîäòîé áàéäàã. Ãýõäýý ÀÍÓ íü àíõëàí Èíòåðíýòèéã ¿¿ñãýñýí äàâóó òàëàà øèãëàí gTLD êîäûã óëñûí êîäã¿éãýýð àøèãëàäàã áºãººä ÿëàíãóÿà COM õàÿã äýýð ¿¿íèéã ÀÍÓ-ààñ ýñâýë ººð ãàçðààñ àâñàí áàéæ áîëäîã.

ccTLDs êîäòîé áàéíà ãýäýã íü Äîìýéí íýðèéí òàëààð øèéäâýð ãàðãàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Æèøýý íü yahoo.fr Äîìýéí íü Ôðàíö óëñ äàõü Äîìýéíû àäìèíèñòðàòîðûí æóðìààð çîõèöóóëàãäàõ þì. Ôðàíöûí ø¿¿õýýñ Yahoo íü íàöèñò ¿çëèéã õàðóóëñàí áýëýã äóðñãàëûí ç¿éëèéã Ôðàíöûí õýðýãëýã÷äýä çîðèóëñàí âåáñàéòààð äàìæóóëàí çàðàõûã õîðèãëîñîí áàéäàã. Yahoo.frõýìýýõ Äîìýéí íýð íü Ôðàíöàä á¿ðòãýëòýé òóë Ôðàíöûí ø¿¿õ íü ýíýõ¿¿ ñàéò äýýð ººðèéí øèéäâýðýý õýðýãæ¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé þì. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð Yahoo íü Ôðàíö õýëòýé õýðýãëýã÷ íàðò çîðèóëñàí âåáñàéòàà fr.yahoo.com õýìýýí íýðëýõ áîëñæýý. Ýíýõ¿¿ õàÿãèéã õàðàõàä øèíý âåáñàéò íü íü COM Äîìýéíòàé áºãººä Yahoo äýýð Ôðàíö óëñàä çîðèóëñàí ñåðâåð äýýð áàéðëàæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Èíãýñíýýð Yahoo íü Ôðàíöûí ø¿¿õèéã ýñýðã¿¿öýõ áîëîìæòîé ÷ àðèëæààíû ¿¿äíýýñ àâààä ¿çâýë èíãýõ øààðäëàãàã¿é âì. Óëìààð Yahoo íü ººðèéí ãàäààä ñàéòóóäàà á¿ãäèéã íü äýýðõèéí àäèëààð ººð÷èëñºí, ãýõäýý á¿õ õàÿã íü COM Äîìýéíòàé õýâýýð áàéæ, òóõàéí óëñûí õýðýãëýã÷ íàðò çîðèóëñàí õýâýýð ÷ Äîìýéí íü COM ó÷ðààñ çîõèöóóëàëò õàìààðàëã¿é áîëãîæýý.

Ìºí õýëýëöýõ øààðäëàãàòàé ººð íýãýí òåõíèêèéí àñóóäàë áàéãàà áºãººä ýíý íü ÿçãóóð ñåðâåðòýé (root server) õàìààðàõ þì. Êîìïüþòåð íü õàÿã õàéæ ýõëýõäýý áàðóóíààñ íü ýõëýí ç¿¿í òèéø äàðààëëààð áàéäàã. gTLD íü õàÿãèéí áàðóóí òàëä áàéõ êîìïüþòåð õàìãèéí ò¿ð¿¿í áàðóóí òàëûí õàÿãòàé íèéöýõ õàÿãèéã õàéæ ýõýëíý. Æèøýý íü www.google.com õàÿãèéã îðóóëàõàä êîìïüþòåð ýõëýýä .com õàÿãèéã õàéíà. Îð÷èí ¿åèéí DNS êîä íü øóóä áóñ õàìààðàëòàé êîäûã áàãòààõ áà Èíòåðíýòèéí á¿õ Äîìýéí öýã (‘.’) õýìýýõ òýìäýãòýýð äóóñàæ áàéãàà íü ñóóðü ñåðâåðèéí êîä þì. Èéì ñóóðü áàéãóóëëàãà 12 áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéí ñóóðü ñåðâåðèéí îïåðàòîð õýìýýí íýðëýõ áà òýä A-M õ¿ðòýë äóãààðëàãäñàí ñåðâåð¿¿äèéã àæèëëóóëäàã. A ñåðâåð íü ìàñòåð ñåðâåð áºãººä Â-Ì õ¿ðòýëõ ñåðâåð¿¿äòýé ºäºðò õýä õýäýí óäàà õàðèëöàí ìýäýýëëèéã äàìæóóëæ áàéãààã áàòàëãààæóóëæ áàéäàã. Ïðàêòèê äýýð, ìýäýýëëèéí èõýíõ íü äýëõèé äàÿàð òàðõàí áàéðëàñàí áóñàä ñåðâåð¿¿ä äýýð áàéðëàäàã áºãººä èíãýñíýýð Èíòåðíýòèéí óðñãàëûã áóóðóóëàí, íýâòðýõ áîëîìæèéã ò¿ðãýñãýäýã. Ýíýõ¿¿ á¿õýë òàëáàðûã ßçãóó ðá¿ñ áóþó çîí9 õýìýýí íýðëýäýã. Ýíýõ¿¿ ÿçãóóð çîí íü Èíòåðíýòèéí ¿éë àæèëëàãààíä èõýýõýí ÷óõàë òóë õàêåðóóäààñ íóóñàí ñåðâåð õ¿ðòýë áàéäàã áºãººä ýäãýýðèéã íóóöëàãäìàë ñåðâåð¿¿ä õýìýýí íýðëýäýã. Íóóöëàãäìàë áîëîí À ìàñòåð ñåðâåð íü ÀÍÓ-ä áàéäàã.

See http://en.wikipedia.org/wiki/Generic_top-level_domain for a more detailed account of the TLD system.6. For a definitive list, see http://data.iana.org/TLD/tlds-alpha-by-domain.txt. A more reader-friendly list is available at 7. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Internet_top-level_domains.

See http://en.wikipedia.org/wiki/ISO_3166-1_alpha-2 for more details about ISO 3166-1 alpha-2.8. Wolfgang Kleinwächter, “De-Mystification of The Internet Root: Do We Need Governmental Oversight?” in Reforming Internet 9. Governance, ed. William J. Drake (New York: UN ICT Task Force, 2005), 209-225, www.wgig.org/docs/book/WGIG_book. pdf.


Çóðàã 1. Èíòåðíýò äýýð âåáñàéò áàéðëóóëàõ íü(Ýõ ñóðâàëæ: Äèïëî ñàí, http://textus.diplomacy.edu/textusbin/env/scripts/Pool/GetBin.asp?IDPool=1175 )

¯¿íýýñ ¿¿äýýä õýðâýý ÿìàð íýãýí óëñ ÀÍÓ-òàé äàéíû áàéäàëòàé áàéãàà òîõèîëäîëä þó áîëîõ âý ãýäýã àñóóëò ãàðíà. ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð òóõàéí ñºðãºëäºã÷ óëñûã ÿçãóóð á¿ñýýñ óñòãàæ Èíòåðíýò äýýðýýñ àð÷èõ óó?

Èðàêèéí äàéíû ºìíº IQ õýìýýõ Äîìýéí Èíòåðíýòýýñ àëãà áîëñîí áàéëàà. IQ Äîìýéíûã Ñàääàì Õóñåéíû õàìòðàã÷ íàð áóñ Òåõàñ ìóæèä àìüäàðäàã Ïàëåñòèí ãàðàëòàé Àðàá÷óóä ýðõëýí àæèëëóóëæ áàéæýý.Òóõàéí Äîìýéíûã àæèëëóóëàã÷ àõ ä¿¿ Ýëàøè, òýäíèé áèçíåñèéí õàìòðàã÷ íàð 2002 îíä Ëèâè, Ñèðè óëñóóä ðóó êîìïüþòåðèéí òîíîã òºõººðºìæ õóóëü áóñààð ýêñïîðòëîñíûõîî òºëºº áàðèãäæýý. ¯¿íòýé äàâõöàí ýñâýë ººð áóñàä øàëòãààíààð IQ Äîìýéí íýðèéí ñèñòåìèéã äàéí ýõëýõýýñ ºìíº õààæýý. 2005 îíû 7 äóãààð ñàðûí 28-íû ºäºð Í¯Á-ûí òîìèëñîí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àæëûí õýñãèéí ãàðãàñàí òàéëàí äýýð ¿íäýñëýí Í¯Á-ûí àëáàí ¸ñíû õýëð¿¿ òóõàéí òàéëàíã îð÷óóëàõààñ ºìíº IQ Äîìýéí íýðèéã Èðàêûí Çàñãèéí ãàçàðò îëãîñîí áèëýý. Ó÷èð íü òóõàéí ¿åä Èðàêèéí Çàñãèéí ãàçàð òîãòâîðòîé áàéñàí àæýý.

ßçãóóð á¿ñèéí õÿíàëò íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ãîë àñóóäàë õýìýýí òîîöîãääîã. ªºð áóñàä õàìààðàõ àñóóäëóóä ÷ ìºí áàéñààð áóé íü îéëãîìæòîé. Çàðèì óëñóóä IP /ÀéÏè/ õàÿã îëãîõ àñóóäàë äýýð èõýýõýí ñàíàà çîâäîã. Èíòåðíýòèéí õºãæèëòýé óÿëäàí ÀÍÓ-ûí çàðèì ñóðãóóëèóä íü çàðèì æèæèã óëñóóäààñ èë¿¿ òîîíû IP õàÿã ýçýìøäýã áàéíà. Ãîë àñóóäàë íü IP õàÿã ò¿ãýýæ áàéãààä áóñ õàðèí õàÿãèéí íººö äóóñàõòàé õàìààðàëòàé. Îäîî àøèãëàãäàæ áóé Èíòåðíýò ïðîòîêîë õóâèëáàð 4-èéí (IPv4) õ¿ðýýíä íèéò 4,294,967,296 IP õàÿã áàéäàã. Äýëõèéí õ¿í àì ýíýõ¿¿ òîîíîîñ õàâüã¿é èõ òóë õàÿã äóóñàæ áîëîõ þì. Õàðèí ýíýõ¿¿ àñóóäëûã èë¿¿ ñàéæðóóëñàí Èíòåðíýò ïðîòîêîë õóâèëáàð 6-ãààð (IPv6) øèéäýæ áîëîõ áà ýíý õóâèëáàðààð 340,282,366,920,938,463,374,607,432,768,211,456 (340 òýðáóì èõ íàÿä èõ íàÿä) äàâòàãäàøã¿é IP õàÿãòàé áîëíî10.

OECD, “Governments and business must tackle Internet address shortage together, says OECD,” 15 May 2008, http://www.10. oecd.org/document/29/0,3343,en_2649_34223_40542045_1_1_1_1,00.html.


Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäàë íü 2003 îíä áîëñîí Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààð èë¿¿ èõ àíõààðàë òàòàõ áîëñîí áèëýý. Îëîí óëñ îðíóóä Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëààð àæèëëàõ õ¿ñýëòýé áàéñàí ÷ ÀÍÓ–ûí ç¿ãýýñ õºãæèæ áóé îðíóóäàä ýíýõ¿¿ àñóóäëààð àæèëëàõ ÷àäàâõè õàíãàëòã¿é õýìýýí ¿çýæ áàéæýý. Òèéìýýñ Í¯Á-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ýíýõ¿¿ àñóóäëààð òàéëàí áýëòãýõ Àæëûí õýñãèéã òîìèëæýý. Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí çàð÷ìóóäàä äóðñàíààð:

50. Îëîí óëñûí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëûã çîõèöóóëàëò á¿õèé àðãà çàìààð øèéäýõ ¸ñòîé. Áèä Í¯Á-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãààñ íýýëòòýé, òýãø õàìàðñàí áàéäëààð Àæëûí õýñãèéã òîìèëîí ºíäºð õºãæèëòýé áîëîí õºãæèæ áóé îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóä, õóâèéí õýâøèë, èðãýíèé íèéãìèéí á¿ðýí õýìæýýíèé, èäýâõòýé îðîëöîîòîéãîîð, õàìààðàõ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä, ôîðóìûã õàìðóóëàí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëûã ñóäëàí 2005 ãýõýä Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ÷èãëýëýýðõ ¿éë àæèëëàãààíû òàëààðõ ñàíàë áîëîâñðóóëàõûã õ¿ñýæ áàéíà11. ãýæýý.

Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààñ 40 ãèø¿¿í á¿õèé õîðîî áàéãóóëàí áàðèìò öóãëóóëàõ, Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òàëààð òîäîðõîéëîõ, ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ, ÿìàð àñóóäëóóä áàéãàà çýðãèéã òîãòîîõ ¿¿ðýã á¿õèé õîðîî áàéãóóëæýý. Òóñ õîðîî íü ººðèéí òàéëàíãàà Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòàä òàéëàãíàõ ¸ñòîé þì.

Àñóóëò

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë íü òàíàé îðíû õóâüä ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý?

ªºðèéãºº øàëãàõ íü

Èíòåðíýòèéã ÿìàð çîðèëãîîð àíõ çîõèîí á¿òýýñýí áý?1.

Èíòåðíýòèéí òºâ áàéõã¿é ãýæ áàéíãà ÿðèãääàã. Ýíý ¿íýí ¿¿?2.

Äîìýéí íýðèéí ñèñòåì íü Èíòåðíýòèéã õýðõýí çîõèîí áàéãóóëäàã âý?3.

IPv4 áîëîí UPv6-èéí õîîðîíä ÿìàð ÿëãàà áàéäàã âý?4.

?

World Summit on the Information Society, Declaration of Principles – Building the Information Society: A global challenge in the 11. new Millennium (12 December 2003), http://www.itu.int/wsis/docs/geneva/official/dop.html.


2. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ олоÍ ÒÀлÒ ÁолоÍ олоÍ ÑÀлÁÀÐÛÍ ÇÀÑÀÃлÀл

Ýíýõ¿¿ á¿ëýã íü Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààñ ãàðñàí òàéëàíãèéí òàëààð òîâ÷ ìýäýýëýë ºãºõ, Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí óëñ òºðèéí íºõöºë áàéäàëûí òóõàé áîëîí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóìûí òóõàé ìýäýýëýë ºãºõ çîðèëãîòîé.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ýðõ ç¿éí ãîë àñóóäàë íü Èíòåðíýòèéí ¿éë àæèëëàãààã áóóðóóëàõ ÿâäàë áèø þì. Òèéìýýñ Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëò íü ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ãîëëîõ çàð÷ìóóäûã òîäîðõîéëæ, òóõàéëáàë ¿¿íä Èíòåðíýò íü óðüäûí àäèë òîãòâîðòîé, àþóëã¿é áàéõ, ¿¿íèé àðõèòåêòóð áîëîí õºãæëèéí ñòàíäàðò íü íýýëòòýé, òºâëºðºëã¿é áàéõ, òîî õýìæýý áîëîí íýð, õàÿãèéã á¿ðýí õýìæýýãýýð óäèðäàõ çýðýã çàð÷ìóóäûã áàãòààæýý.

2.1 ÒодоÐÕоÉлолÒ

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òîäîðõîéëîëò íü àíõëàí çàðèì íýãýí ýñýðã¿¿öýëòýéãýýð áîëîâñðîãäîæ ýõýëæýý. Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòàä õýëñýí ¿ãýíäýý òóõàéí ¿åèéí Îëîí óëñûí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ¨îøèî Óöóìè Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûã òîäîðõîéëñîí òîâ÷ òîäîðõîéëîëò ãàðãàõ õ¿ñýëòýé áàéãààãàà ìýäýãäæýý. Òýðáýýð:

Èíòåðíýò çàñàãëàëûí óëñ òºðèéí ¿çýë áàðèìòëàëòàé õàìààðàõ îëîí òîîíû àñóóäëóóäûã Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí ºìíºõ ¿å øàòóóäûí õ¿ðýýíä ºðãºí õ¿ðýýíä õýëýëöýí, ýõíèé ¿å øàòíû òºãñãºëèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä ã¿éöýòãýõ àæëóóä áîëîí áàðèìòëàõ çàð÷ìûã òîãòîîí îðóóëñàí áèëýý. Çàñãèéí ãàçðóóäûí õîîðîíä ºðãºí õ¿ðýýíèé çºâøèëöºë ÿâàãäñàí òóë ýíý àñóóäëûã äàõèí äýëãýõ øààðäëàãàã¿é þì. Òèéìýýñ ìýäýýëëèéí ÷ºëººò óðñãàë, ñïàìòàé òýìöýõ, ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäàë, á¿ñ íóòãèéí ÿçãóóð ñåðâåð¿¿ä, õóâèéí íóóöèéã õàìãààëàõ áîëîí ÌÕÕÒ-èéã áóðóóãààð àøèãëàõ çýðýã àñóóäëóóäûã õºíäºí ÿðèõ øààðäëàãàã¿é þì. Õàðèí áèä Èíòåðíýòèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöûí (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) ¿éë àæèëëàãààãààð äàìæóóëàí óäèðäàõ, òýð òóñìàà äýýä ò¿âøíèé Äîìýéíû àñóóäàëä èë¿¿ àíõààðàë õàíäóóëñàíààð øèéäýãäýýã¿é ¿ëäñýí àñóóäëóóä á¿õèé ýíýõ¿¿ ñàëáàðò çàðèì øèéäýëä õ¿ð÷ áîëîõ þì12.

Àæëûí õýñãýýñ ýíýõ¿¿ õÿçãààðëàãäìàë ¿çýë áîäëûã õ¿ëýýí àâàëã¿éãýýð Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ºðãºí õ¿ðýýíèé òîîäîðõîéëîëòûã áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí íü:

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë ãýäýã íü Çàñãèéí ãàçðóóä, õóâèéí õýâøèë áîëîí èðãýíèé íèéãýì ººðèéí ººðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä, íýãäìýë çàð÷èì, õýì õýìæýý, çààâàð æóðàì, øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâö, õºòºëáºðèéí äàãóó Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý áîëîí õóâüñëûã çîõèöóóëàõ ¿éë ÿâöûã õýëíý13. õýìýýí òîäîðõîéëæýý.

Yoshio, Utsumi, Welcome Speech (First Meeting of the Working Group on Internet Governance Geneva, Switzerland, 23-25 12. November 2004), http://www.wgig.org/docs/Utsumi.pdf.

WGIG, Report of the Working Group on Internet Governance (2005), 4, http://www.wgig.org.13.


Ýíýõ¿¿ òîäîðõîéëîëò íü áóñàä òàëóóäààñ ñàíàë áîëãîæ áàéñàíòàé õàðüöóóëáàë òîâ÷ áºãººä òîäîðõîé áàéëàà14. Òîäîðõîéëîëò íü õýä õýäýí áàéäëààð à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Íýãä¿ãýýðò Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûã çºâõºí Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöûí ¿éë àæèëëàãàà õýìýýí ¿çäýã õÿçãààðëàãäìàë ¿çëèéã ¿ã¿éñãýñýí. Õî¸ðäóãààðò ýíýõ¿¿ òîäîðõîéëîëò íü ñïàì, õóâèéí íóóö, êèáåð ãýìò õýðýã, àþóëã¿é áàéäàë, Èíòåðíýòèéí õºãæèë çýðýã àñóóäëóóäûã õàìàðñàí áºãººä ýäãýýð àñóóäëóóä íü îëîí óëñûí õýìæýýíèé ¿éë àæèëëàãààíä òýð á¿ð ñàéí òóñãàãäààã¿é áàéñàí áèëýý. Ãóðàâäóãààðò ýíýõ¿¿ òîäîðõîéëîëòîä õóâèéí õýâøèë áîëîí èðãýíèé íèéãìèéã îëîí òàëûí îðîëöîîò õàíäëàãàä áàãòààí ºãñºí íü ºìíºõ óóëçàëòóóäààð íýãòãýí îðóóëæ àìæààã¿é ç¿éëñèéã õàìðóóëñàíä îðøèíî. Ó÷èð íü Îëîí óëñûí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãà íü óòàñíû êîìïàíèóä çýðýã îëîí óëñ îðîíä òºðòýé õîëáîîòîé áàéãóóëëàãóóäûã ãèø¿¿í÷ëýëäýý íýãòãýñýí áàéäàã. Òîäîðõîéëîëò íü ìºí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë áîë ç¿ãýýð íýã õóóëü áàòëàí ãàðãàõ ÿâäàë áèø õýìýýí ¿çñýí. ̄ ¿íèé õ¿ðýýíä Èíòåðíýòèéí íèéãýìëýãèéí áèé áîëãîí, õºãæ¿¿ëæ áóé íèéãìèéí õýì õýìæýý, çààâàð æóðìûã ìºí õàìààðóóëñàí. Èíãýñíýýð Èíòåðíýòèéí õºãæèëä ººðèéí õóâü íýìðèéã îðóóëñàí èðãýíèé íèéãìèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí àæýý.

Òóõàéí òîäîðõîéëîëò íü Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí òóíõàãòàé õîñëîí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë íü îëîí òàëûí îðîëöîîò ¿éë ÿâö áîëîõ (Çàñãèéí ãàçàð, õóâèéí õýâøèë áîëîí èðãýíèé íèéãìèéã áàãòààñàí), îëîí òàëûí (îëîí óëñ îðíûã õàìàðñàí), èë òîä áîëîí àðä÷èëñàí (îëîíõèéí ¿çýë áîäëûã õ¿íäýòãýñýí) ¿éë ÿâö áîëîõûã òîãòîîæýý. Ýíý íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ¿éë ÿâö äàõü à÷ õîëáîãäëûã òîä òîìðóóí õàðóóëæ áóé áèëýý.

Çóðàã 2. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë äàõü îëîí òàëûí òºëººëºëáîëîí ñàëáàðóóäûí îðîëöîî

(Ýõ ñóðâàëæ: Äèïëî Ñàí, http://textus.diplomacy.edu/textusbin/env/scripts/Pool/GetBin.asp?IDPool=1188)

2.2 ÇªÂлªÌÆ¯¯д

Àæëûí õýñãýýñ õýä õýäýí çºâëºìæèéã ãàðãàñàí áàéíà. Ýõíèé çºâëºìæ íü Èíòåðíýòýä õàìààðàõ àñóóäëóóäûã õýëýëöýõ á¿õ îðîëöîã÷ òàëóóäûí ôîðóìûã áèé áîëãîõ òàëààð áàéâ. Ýíýõ¿¿ ôîðóì íü çàðäàë áàãàòàé á¿òýö á¿õèé, øèéäâýð ãàðãàõ ýðõ ìýäýëã¿é áàéõ þì. ¯¿íèé ãîë çîðèëãî íü îðîëöîã÷ òàëóóä òóëãàðààä áóé àñóóäëóóäûã õýëýëöýí, òóðøëàãàà õóâààëöàõ áîëîìæèéã õàíãàõ ÿâäàë þì. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí õàìãèéí àíõíû ôîðóì íü 2006 îíä Àôèí õîòîä áîëñîí þì. Õî¸ðäóãààð óóëçàëò íü Áðàçèëûí Ðèî Äå Æàíåéðî õîòîä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí áîë ãóðàâäàõü ôîðóì íü 2008 îíû 12 äóãààð ñàðä Ýíýòõýãèéí Õàéäåðàáàä õîòîä áîëæýý.

WGIG, Background Report (2005), http://www.wgig.org.14.


Àæëûí õýñãèéí õî¸ðäàõü çºâëºìæ íü Èíòåðíýòèéí õÿíàëòòàé õîëáîîòîé. Àæëûí õýñãýýñ õÿíàëòûã Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä óóëçàëòûí çàð÷ìóóäûí äàãóó îëîí óëñûí õýëáýðò îðóóëàõ ¿¿íèé õ¿ðýýíä õèéãäýõ õÿíàëò íü îëîí òàëûí îðîëöîîò, èë òîä, àðä÷èëñàí áàéäëààð ÿâàãäàõ øààðäëàãàòàéã îíöîëæýý. Èéì òºðëèéí õÿíàëò íü Èíòåðíýòèéí ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààíä õºíäëºíãººñ îðîëöîõ áóñ õàðèí Àæëûí õýñãèéí ñàíàë áîëãîæ áóéãààð ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð ººðèéí õÿíàëò òàâèõ ýðõýý Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöä øèëæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàéã äóðäæýý.

Çºâëºìæèä Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö íü Èíòåðíýòòýé õîëáîî á¿õèé áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí äóíäààñ õàìãèéí èë òîä áàéãààã äóðäñàí ÷ òóõàéí êîðïîðàöòàé õîëáîî á¿õèé àñóóäëóóäûã ÷ ìºí äóðäñàí áàéíà. Þóíû ºìíº Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö íü gTLDs õýçýý øèíýýð ¿¿ñãýõ òàëààð ÿìàð íýãýí öàã õóãàöààíû õóâààðèéã ãàðãàí ìºðäºõã¿é áàéíà. Öàãèéí õóâààðüòàé áàéõ íü gTLDs ñàíàë áîëãîæ áóé áàéãóóëàãóóäàä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ þì. Õî¸ðäóãààðò êîðïîðàöûí õàìãèéí èë òîä áóñ õýñýã íü Çàñãèéí ãàçðûí çºâëºëäºõ õîðîî áºãººä ýíýõ¿¿ õîðîîíä óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóä ººðèéí ñàíàëûí óëàìæèëäàã áàéíà. Ãîëëîõ àñóóäàë íü Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö íü öîðûí ãàíö ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ýðõ á¿õèé ÀÍÓ-ûí êîìïàíè áàéãàà áºãººä ýíýõ¿¿ ýðõèéã òåíäåðýýð áóñ øóóä îëãîñîí ÿâäàë áèëýý. Õî¸ðäóãààðò Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö íü ÀÍÓ-ûí Õóäàëäààíû ÿàìíû äîîð Õàðèëöàí îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷ãèéí õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã àæýý.

ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö íü õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ¸ñòîé õýìýýí ¿çýæ áóé õî¸ð øàëòãààíûã ãàðãàí èðñýí áà ýäãýýðò: (1) Èíòåðíýòèéí òîãòâîðòîé áîëîí àþóëã¿é áàéäëûã áàòàëãààæóóëàõ; áîëîí (2) áóñàä óëñóóäûí Çàñãèéí ãàçàð Èíòåðíýòýä öåíçóð òàâèõààñ çàéëñõèéõ15 õýìýýõ øàëòãààíóóä áàãòàæ áàéíà. Ýäãýýð øàëòãààíû àëü àëü íü ìàðãààíòàé øàëòãààí áèëýý. Ýõíèé øàëòãààíààñ àâààä ¿çâýë Èíòåðíýòèéã àæèëëóóëàõ ìýäëýã, ÷àäâàð ÀÍÓ-ààñ ãàäíà áàéõã¿é áàéíà õýìýýí îéëãîãäîæ áàéíà. Õî¸ðäóãààð øàëòãààíûã àâààä ¿çâýë ÕÕÕ õýìýýí Äîìýéí áóþó ñàäàð ñàìóóí ÿâäëûã ñóðòàë÷èëñàí Äîìýéíûã áàòàëãààæóóëñàí, ¿¿íèéãýý áîëüñîí, óëìààð ¿¿íýýñ òàòãàëçñàíòàé õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëíî. Õýäèéãýýð ýíý íü õóâèéí êîìïàíè áîëîõ Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöûí ãàðãàñàí øèéäâýð áàéñàí ÷ ãýñýí òàòãàëçàõàä ÀÍÓ-ûí ëîááè á¿ëýã èõýýõýí íºëºº ¿ç¿¿ëýí, ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ òîìèëîãäñîí ýòãýýä äýìæèæ áàéæýý16.

Õýðâýý ÀÍÓ íü Èíòåðíýòèéã äàíãààð ýçýìøèæ áóé ìýò àâèðëàõ òîõèîëäîëä ÿàõ âý? Ýíý òîõèîëäîëä ÀÍÓ äàâàìãàéëàõ áàéð ñóóðüòàé áàéãàà õî¸ð ãîë òåõíîëîãèéã àâ÷ ¿çýæ áîëîõ þì. ¯¿íèé íýã íü Áàéðøèë òîãòîîõ ñèñòåì (GPS) áóþó èðãýíèé õýðýãöýýíä àøèãëàæ áóé öýðãèéí ñèñòåì þì. Åâðîïò ¿¿íèé àäèë Ãàëèëåî õýìýýõ ñèñòåìèéã ãàðãàñàí íü ÀÍÓ-ààñ GPS ñèñòåìèéã òàñëàõ òîõèîëäîëä õýðýãëýõ ñèñòåì þì17. ÀÍÓ äàâàìãàéëàõ áàéð ñóóðüòàé áóé äàðààãèéí íýãýí òåõíîëîãè íü Õàìòàðñàí áàéëäààíû îíãîöíû ïðîãðàì þì. Ýíýõ¿¿ 10 îðíûã õàìàðñàí ïðîãðàìûí íèéò çàðäàë íü 40 òýðáóì ãàðóé àì äîëëàð áºãººä áàéëäààíû îíãîöûã óäèðäàõ çîðèóëàëò á¿õèé ýíýõ¿¿ ïðîãðàìûí ýõ êîä íü ÀÍÓ-ûí ìýäýëä áàéäàã þì. Ýíýõ¿¿ êîäûã òóõàéí õºòºëáºðò áóñàä îðîëöîã÷ íàðûí äóíäààñ õàìãèéí èõ õýìæýý áîëîõ 2.5 òýðáóì àì äîëëàðûí õóâü íýìðýý îðóóëñàí Àíãëèä ÷ ºãºõººñ ÷ ýõëýýä òàòãàëçàæ áàéæýý. Àíãëèéí Çàñãèéí ãàçàð òºñëººñ ãàðàõàà ìýäýãäýí, òºëºâëºæ áàéñàí 150 îíãîö õóäàëäàí àâàõàà áîëèõîî çàðëàñíû äàðààãààð ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð Àíãëèéí Çàñãèéí ãàçàðòàé ãýðýý áàéãóóëàí òóõàéí ïðîãðàìûã Àíãëè óëñ àâàõ áîëîìæòîé áîëæýý18

Òîéìëîîä ¿çâýë çýðýãöýý îðøèõ ïàðàëåëü ñèñòåìòýé áàéõ íü òóõàéí ñèñòåì¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõ çàðäëûã íýìýãä¿¿ëýõ þì. GPS –èéí æèøýýí äýýð àâààä ¿çâýë Ãàëèëåî ñèñòåì íü ÀÍÓ-ûí ñèñòåìýýñ èë¿¿ ñàéí íàðèéâ÷ëàëòàé áàéãàà. Õàðèí áàéëäààíû íèñýõ îíãîöíû óäèðäëàãûí ïðîãðàìûí õóâüä ÀÍÓ-ûí ¿éëäýë íü öààøèä èéì èæèë òºðëèéí ïðîãðàì çîõèîõ ¿éë ÿâöàä ò¿ð çàâñàðëàãà àâàõ áîëîìæ îëãîõ þì.

See, for example, the letter by US Congressman Edward Markey as chairman of the Subcommittee on Telecommunications 15. and the Internet in “Markey, Committee Members Comment on Possible Changes to Internet Watchdog Agency,” Office of Congressman Markey (6 May 2008), http://markey.house.gov/index.php?option=content&task=view&id=3342&Itemid=125.

Milton Mueller, “XXX Puzzle Pieces Start to Come Together: And the Picture is Ugly,” CircleID, 17 August 2005, http://www.16. circleid.com/posts/xxx_puzzle_pieces_start_to_come_together_and_the_picture_is_ugly.

Directorate-General Energy and Transportation, “Galileo FAQ,” http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/galileo/faq/index_ 17. en.htm.

BBC news.http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/6173143.stm.18.


Àæëûí õýñãèéí ãàðãàñàí ãóðàâäàõü çºâëºìæ íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õàìààðàõ îëîí òºðëèéí áàéãóóëëàãóóä, àãåíòëàãóóäûí õàìòûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ òàëààð áàéæýý. Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãóóäûí òîîíä ÎÓÖÕÁ Äýëõèéí îþóíû ºì÷èéí áàéãóóëëàãà, ÞÍÅÑÊÎ çýðýã áàéãóóëëàãóóä áàãòàæ áàéíà. Èíòåðíýòèéí áàéãóóëëàãóóäûí òîîíä Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàö, Èíòåðíýòèéí íèéãýìëýã, Èíòåðíýòèéí èíæåíåðèíãèéí àæëûí õýñýã, Äýëõèéí âåáèéí êîíñîðöèóì áîëîí Á¿ñèéí Èíòåðíýòèéí á¿ðòãýã÷ áàéãóóëëàãà (RIRs) áàãòäàã. Àæëûí õýñãèéí çºâëºìæººð ÎÓÖÕÁ-ààñ ãàäíà Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé ººð îëîí òîîíû áàéãóóëëàãóóä áàéãààã äóðäæýý. Òîâ÷õîí õýëáýë ÎÓÖÕÁ íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëààðõ öîðûí ãàíö ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà ãýäýã íü á¿ðýí áàòàëãààæààã¿é þì.

Àæëûí õýñãýýñ ãàðãàñàí äºðºâäýõü çºâëºìæèä áîäëîãûí õ¿ðýýíä á¿ñ íóòãèéí áîëîí ¿íäýñíèé õýìæýýíä õàìòðàí àæèëëàõ øààðäëàãàòàéã äóðäæýý. Ýíýõ¿¿ çºâëºìæ íü ccTLDs áîëîí Çàñãèéí ãàçðóóäûí õîîðîíä èë¿¿ íÿãò õàìòðàí àæèëëàæ “Èíòåðíýòýä ýýëòýé áîäëîãî” ãàðãàõûí ÷óõëûã äóðäñàí áàéíà. Ìºí ýíýõ¿¿ çºâëºìæººð Èíòåðíýòèéí óäèðäàõ õîðîîã áàéãóóëàí ¿íäýñíèé õýìæýýíèé Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëûã õàðèóöóóëàõ õýðýãòýéã ìºí çààæýý. Òîäðóóëàí àâ÷ ¿çâýë ýíýõ¿¿ õîðîî íü äîîðõ àñóóäëóóäûã õàðèóöàõ àæýý. ¯¿íä:

ßçãóóð á¿ñèéí ôàéëóóäûã óäèðäàõ, Äîìýéí íýðèéí ñèñòåìèéí ñóóðü ñåðâåð¿¿äèéã • óäèðäàõ

IP õàÿãæèëò • Õàðèëöàí õîëáîãäîõ çàðäàë, ¿íý • Èíòåðíýòèéí òîãòâîðòîé áàéäàë, àþóëã¿é áàéäàë áîëîí êèáåð ãýìò õýðýã• Ñïàìûí àñóóäàë• ¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ • Äýëõèé íèéòèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä á¿òýýë÷ýýð îðîëöîõ• Ìýäýýëëèéí õàìãààëàëò áîëîí õóâèéí íóóöèéí ýðõ• Õýðýãëýã÷äèéí ýðõ àøèã• Îëîí õýëýýð àæèëëàõ íºõöºë•

Ýäãýýð àñóóäëóóäûã äàðààõ 4 ãîë á¿ëýãò õóâààñàí áàíéà. ¯¿íä:

Áèåò äýä á¿òýö - Ýíýõ¿¿ á¿ëýã íü óëñ òºðèéí àñóóäàë á¿õèé áóþó æèøýý íü Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöòàé õàìààðàõ àñóóäàë, Äîìýéí íýðèéí áîëîí IP õàÿãí àñóóäàë, ÿçãóóð çîíû ñåðâåð çýðãèéã õàìðóóëñàíû çýðýãöýý ñàíõ¿¿æèëò øààðäàãäàõ àñóóäëóóäûã ìºí õàìðóóëæýý.

Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý áîëîí õ¿÷èðõèéëýë - Ýíý õýñýãò ñïàì, ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäàë êèáåð ãýìò õýðýã çýðýã àñóóäëûã õàìðóóëñàí áàéíà. Ýäãýýð àñóóäëóóäûã øèéäýõ íü ñ¿ëæýýã áóðóóãààð àøèãëàõ ÿâäëûã áóóðóóëàí, õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ þì.

Èíòåðíýòèéí òàëààðõ èë¿¿ ¿ð íºëºº á¿õèé àñóóäëóóä - Èíòåðíýòýä íºëººëºõ áîäëîãî íü çºâõºí Èíòåðíýò áóñ õàâüã¿é èë¿¿ ºðãºí öàð õ¿ðýýíä íºëººëæ áîëíî. ¯¿íèé òîäîðõîé æèøýýíä ºðñºëäººíèé áîäëîãî, öàõèì õóäàëäàà áîëîí îþóíû ºì÷èéí ýðõ çýðýã õàìààðíà.

Èíòåðíýòèéí õºãæëèéí õýñýã - Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä óóëçàëòààñ ãàðãàñàí “õºãæèë íü õàìãèéí ãîë õºäºëãºã÷ õ¿÷ áîëíî” ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàëûã õàðãàëçàí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òàëààðõ õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöààñ ¿çâýë õºãæëèéí àñóóäàë íü îëîí ÷èãëýëèéã õàìààð÷ áàéíà. Äèæèòàë íýãäëèéí ñàíã ÌÕÕÒ-ûã õºãæëèéí çîðèëãîä àøèãëàõûí òóëä ýõë¿¿ëñýí áàéíà. Ýíýõ¿¿ àãóóëãààðàà õºãæèë ãýäãèéã ÌÕÇ-óóäòàé õîëáîí ¿çýæ áîëíî.

Ýäãýýð äºðâºí àíãèëëûã ýíýõ¿¿ ìîäóëèéí äàðàà äàðààãèéí õýñã¿¿ä äýýð ñóäëàõ áîëíî.


дàñãàë

Òàíàé îðîíä áàðèìòàëæ áóé Èíòåðíýòòýé õîëáîîòîé áîäëîãûí 1. æàãñààëòûã ãàðãà.Ýíýõ¿¿ áîäëîãî íü òàíàé óëñûã õýðõýí õºãæ¿¿ëñýí òàëààð ýðýãö¿¿ë. 2.

Õºãæèæ áóé îðíóóä íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé õî¸ð ãîë àñóóäàëòàé òóëãàðäàã áà ¿¿íä (1) Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëä õýðõýí ¿ð ä¿íòýéãýýð îðîëöîõ; áîëîí (2) ýíýõ¿¿ àñóóäëûã øèéäýõ ÷àäàâõèéã õýðõýí áýõæ¿¿ëýõ ãýñýí àñóóäëóóä áàéäàã.

Òóíèñä áîëñîí Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä óóëçàëò íü Àæëûí õýñãèéí ãàðãàñàí òàéëàíä äóðäñàí äàãóó Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëûã óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóäàä õàìðóóëàí òýä ººðñäèéí ccTLDs äýýð òîäîðõîé ýðõ ýäëýõýýð çîõèöóóëñàí áàéíà.

д¿ãíýëò

Àæëûí õýñãèéí òàéëàí íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé ãîëëîõ àñóóäëûã õºíäñºí ÷óõàë áàðèìò áè÷èã áèëýý. Ýíý íü ìºí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ¿éë ÿâöàä çàãâàð áîëäîã. Òàéëàíä Çàñãèéí ãàçàð, õóâèéí õýâøèë áîëîí èðãýíèé íèéãìèéã Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ãîë îðîëöîã÷ òàëóóä áîëîõûã äóðäñàí. Àæëûí õýñãèéí ¿éë ÿâö íü ººðºº èë òîä íýýëòòýé áàéäëûí çàãâàð áîëñîí áèëýý. Ãýõäýý àæëûí õýñãèéí òàéëàí íü ¿éë àæèëëàãààíû çàìûí çóðàã áóñ, òºëºâëºãºº ÷ áóñ þì.


Àæëûí õýñãýýñ Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òîäîðõîéëîëòûã õýðõýí ãàðãàñàí 1. áý? ¯¿íèé à÷ õîëáîãäîë þó áàéñàí áý? Àæëûí õýñãýýñ ÿìàð ãîë çºâëºìæ¿¿äèéã ãàðãàñàí âý?2. Àæëûí õýñãèéí òàéëàíãààñ ñóðàëöàæ áîëîõ Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëòàé 3. õîëáîîòîé ÿìàð ñóðãàìæóóä áàéíà âý?


3. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃлÀлÛÍ ¯Ç¯¯лÝлÒ 1- ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÀØÈÃлÀлÒ

Ýíýõ¿¿ á¿ëýã íü Èíòåðíýòèéí çîõèöóóëàëòûí òºðºë, õýëáýðèéí òàëààð ñóäëàõ çîðèëãîòîé.

Òóõàéí àñóóäëûã ìýäýæ áàéãàà áîë îäîî õýðõýí çºâ áîäëîãî ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëýõ âý? Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõ áîëîìæòîé þó?

Õýðýã äýýðýý çàðèì ä¿ðýì æóðìûã Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõ çîðèëãîîð ãàðãàí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

3.1 ÇоÕÈÖуулÀлÒÛÍ ÀÐÃÀ ÇÀÌ

Çîõèöóóëàëòûí äàðààõ 4 òºðºë áàéíà. ¯¿íä:

Õóóëü – òºð çàñãààñ áîëîí õóâèéí õýâøëýýñ õîðèã òàâèõ, õîëáîãäîõ æóðìûã ñàõèóëàõ, • ò¿¿íèé äîòîð çàñãèéí ãàçðûã òºëººë¿¿ëñýí òîõèîëäîëä ÷ºëººòýé áàéëãàõ çýðãýýð çîõèöóóëàõ;

Íèéãìèéí õýì õýìæýý–Õ¿ëýýëò, äýìæëýã áîëîí ñýòãýë ç¿éãýýð äàìæóóëàí • çîõèöóóëàõ;

Çàõ çýýëèéí ìåõàíèçì–Èõýâ÷ëýí ¿íý áîëîí õ¿ðòýýìæèéí àñóóäëûí õ¿ðýýíä • çîõèöóóëàõ; áîëîí

Àðõèòåêòóð–ßìàð òåõíîëîãèéã çºâøººðºõ áîëîí õîðèãëîõ âý• 19.

Àðõèòåêòóð

Àðõèòåêòóð õýìýýõ õýëëýã íü çàðèì ¿éëäëèéã äýìæèõ áîëîí õîðèãëîõ òåõíîëîãèéí äèçàéíûã õýëæ áóé. Æèøýý íü àâòîìàøèí õóðä õýòð¿¿ëýõèéã õîðèãëîõûí òóëä èë¿¿ îëîí òîîíû çàìûí öàãäàà àæèëëóóëàõ áîëîí õóðä ñààðóóëàã÷ ñóóðèëóóëæ áîëíî. Ñèíãàïóðò îðîí ñóóöíû õîðîîëëûí çàì äýýð òóñãàé ñààä ¿¿ñãýñýí áàéäàã áà èíãýñíýýð æîëîî÷ íàð õóðäàà áóóðóóëäàã áàéíà. ¯¿íèé íýãýí àäèë äóó, âèäåîã õóóëáàðëàõûã õîðèãëîõ çîðèëãîîð çàðèì ñààä áîëîí õàìãààëàëòûã õèéäýã.

Èíòåðíýòèéí òóõàéä ãýâýë çàðèì õ¿ì¿¿ñ Èíòåðíýòèéí äèçàéí íü ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõèéã á¿ðýí õàíãàñàí õýìýýí ¿çäýã. Òèéì ó÷ðààñ êîíòåíòèéã çîõèöóóëàõ ÿìàð íýãýí îðîëäëîãî õèéõýä èõýýõýí õ¿íäðýëòýé òóëãàðäàã. ªìíºä Ñîëîíãîñä õàêåðóóäûã áîëîí Èíòåðíýòýýð äîâòîëãîî õèéã÷ íàðûã òîãòîîí, áàðèõààñ ºìíº àþóëã¿é áàéäëûí àëáà íü òýäãýýðèéí õóóðàì÷ ñ¿ëæýýíä íýâòð¿¿ëýõ çàíãà áóþó çºãèéí òîðûã áýëääýã áàéíà.

Çàõ çýýëèéí ìåõàíèçì

Çîõèöóóëàëòûí ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàë íü áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý áîëîí õ¿ðòýýìæòýé õîëáîîòîé. Çàõ çýýëèéí ìåõàíèçìûã àøèãëàæ áóé çîõèöóóëàëò íü øóäàðãààð ºðñºëäºõ, ãýðýýíèé òîäîðõîé íºõöë¿¿ä áîëîí çàõ çýýë äýýðõ ºðñºëäººíèéã íýìýãä¿¿ëýõ çýðãýýð èëýðäýã. Õàìãèéí ãîë íü õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ ò¿âøèíã áàðèìòàëäàã áàéíà.

Lawrence Lessig, Code 2.0 (New York: Basic Books, 2007)19.


Èíòåðíýò äýýð õóâèéí ìýäýýëëèéí õóäàëäàõ áóþó ÿìàð íýãýí àãóóëãà õ¿ëýýí àâàõ, óíøèõûí òóëä èìýéë õàÿãàà ºãºõ çýðýã íü çàõ çýýëèéí ìåõàíèçìûã àøèãëàæ áóé íýãýí æèøýý áèëýý. ¯¿íèé ãîë ñàíàà íü õýí íýãýí õ¿í ººðèéí õóâèéí ìýäýýëëèéí ÿìàð íýãýí êîíòåíòîîñ èë¿¿òýéãýýð ¿íýëýõ òóë ººðèéí èìýéë õàÿãèéã òèéì àìàðõàí ºãºõã¿éä îðøèíî. ÀÍÓ-ä Trust-e çýðýã õóâèéí êîìïàíèóä õýðýãëýã÷äèéí õóâèéí ìýäýýëëèéã õàìãààëàõ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã. ¯¿íèé ýñðýãýýð ÅÕ-íû ¿çýæ áàéãààãààð õóâèéí ìýäýýëýë íü çºâõºí õóâü õ¿í áîëîí êîìïàíèéí õîîðîíäûí çºâøèëöëººð áóñ õàðèí õóóëèàð çîõèöóóëàãäàõ ¸ñòîé õýìýýí ¿çäýã áàéíà.

Íèéãìèéí õýì õýìæýý

Íèéãìèéí õýì õýìæýýã çîõèöóóëàõ ìåõàíèçì áîëãîí àøèãëàõ íü íèéãìèéí äàðàìò øàõàëò õóâü õ¿íèé çàí òºëºâò íºëººëºõ ÿâö þì. Netiquette áóþó ñ¿ëæýýíèé ¸ñ ç¿é íü íèéãìèéí õýì õýìæýýã çîõèöóóëàëòàð àøèãëàõûí íýã æèøýý áàéæ áîëíî. Netiquette-èéí äàãóó ôîðóìä îðóóëæ áóé ïîñòóóä òóõàéí ñýäýâòýé õàìààðàëòàé áàéõ ¸ñòîéãîîñ ãàäíà õýí íýãýí õ¿í áàÿðëàæ òàëàðõàñíàà èëýðõèéëñýí òîõèîëäîëä äàõèí õàðèó ºãºõ øààðäëàãàã¿é áàéäàã.

Íèéãìèéí õýì õýìæýýã àøèãëàõ íü õÿëáàð áºãººä ÿëàíãóÿà íèéãìèéí á¿ëã¿¿ä ººðñäºº ìîíèòîðèíã õèéõ, õýðýãæ¿¿ëýõ àãåíòëàã áàéäëààð àæèëëàõ áîëîìæòîé. Õýì õýìæýýã çºð÷ñºí áîë íèéãìèéí á¿ëãýýñ ãàðãàõ áàéäëààð õýðýãæèæ áîëíî. Èéì òºðëèéí øèéòãýë íü íèéãìèéí á¿ëýãò õàðüÿàëàãäàõ íü ÷óõàë òîõèîëäîëä ¿ð ä¿íòýé áàéæ áîëíî.

Õóóëü, ÷ºëººò çîõèöóóëàëò

¯íäñýíäýý õóóëèéã ïàðëàìåíòààñ ººðèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä ãàðãàäàã. Åðºíõèéäºº òåõíîëîãè çýðýã íºõöºë áàéäàë õóðäòàé ººð÷ëºãäºæ áóé ¿åä õóóëü áàòëàí ãàðãàõäàà àíõààðàëòàé áàéõ õýðýãòýé. Ýíý òîõèîëäîëä ò¿ð¿¿ëæ õºäëºõ íü ñóë òàëòàé áàéæ áîëíî. Æèøýý íü Þòà ìóæèéí öàõèì ãàðûí ¿ñãèéí õóóëü íü äýëõèéí õýìæýýíä áàðàã àíõíûõ áàéñàí ÷ øèíýýð òåõíîëîãè õóðäòàé ãàð÷ áóéãààñ õàìààðàí ìàø õóðäàí õóãàöààíä õóó÷èðñàí ò¿¿õòýé. Ñèíãàïóð áîëîí ÀÍÓ íü ñ¿ëæýýíèé ¿éë àæèëëàãààã äàðõëààæóóëàõ ÷èãëýëýýð àíõíû õóóëèóäûã (Ñèíãàïóðûí æèøýýí äýýð) áîëîí áóñàä äàãàëäàõ õóóëèóäûã (ÀÍÓ-ûí æèøýýí äýýð) ãàðãàñàí ÷ óäàëã¿é áóñàä óëñóóä òýäíèé õóóëèéã àâàí ñàéæðóóëàí èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé õóóëü áîëãîí ãàðãàæ áàéæýý.

¯¿íä õàìààðàõ õàìãèéí ñàéí çºâëºãºº áîë õóóëü íü òåõíîëîãèéã óäèðäàí, ÷èãë¿¿ëýõã¿é òóë ãàðãàõààñàà ºìíº îëîí òîîíû îðîëöîã÷ òàëóóäûã õàìðóóëàí çºâëºëäºõ õýðýãòýé. Èíòåðíýò íü ººðèéí õºãæëèéí àíõíû øàòàíäàà ÿâàà ãýäãèéã àíõààð÷ áàéõ íü ç¿éòýé þì.

×ºëººò çîõèöóóëàëò

Èíòåðíýòèéí ñàëáàðò ÷ºëººò çîõèöóóëàëòûã õóóëü áàòëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöàä èë¿¿ óÿí õàòàí áàéäëûã õàíãàí ºãºõ àðãà çàì áîëîõ òàëààð èõýýõýí äóðäàõ áîëæýý. ̄ íäñýíäýý ÷ºëººò çîõèöóóëàëò ãýäýã íü àíõëàí òóõàéí ñàëáàð íü ººðºº ñàëáàðàà çîõèöóóëàõ ãýñýí àãóóëãàòàé áàéñàí áà ÿìàð íýã êîìïàíè áîëîí õóâü õ¿í ººðèéãºº çîõèöóóëàõ õýìýýõ ñàíààã àãóóëààã¿é áàéæýý. Ïðàêòèê äýýð ÷ºëººò çîõèöóóëàëò õèéñýí ÷ øèéòãýë íîîãäóóëàõ õàìãèéí äýýä ýðõ ìýäëèéã Çàñãèéí ãàçàð ýäýëäýã. Òèéìýýñ Çàñãèéí ãàçàð íü òóõàéí ñàëáàð ººðèéãºº çîõèöóóëàõ ¿éë ÿâöûã òýðã¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýñýí ýðõèéã îëãîõ ¸ñòîé. Èõýíõ ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä çàð ñóðòàë÷èëãàà íü ÷ºëººò çîõèöóóëàëòûí íýã õýëáýð áîëäîã. Ñàëáàðûí ãàðãàñàí øèéäâýðèéã ýñýðã¿¿öýí, ¿ë òîîìñîðëîã÷ íàðûí õóâüä Çàñãèéí ãàçðààñ àðãà õýìæýý àâàí øèéòãýë íîîãäóóëæ áîëíî.

Ãýõäýý ÷ºëººò çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîõûí òóëä èõýýõýí èäýâõòýé õóâèéí õýâøèë øààðäëàãàòàé. Çàð ñóðòàë÷èëãààíû ñàëáàðò Çàñãèéí ãàçàð çºâøººðºë îëãîäîã áîë


ýíý íü ¿éë ÿâöûã óäààøðóóëàí, á¿òýýë÷ áàéäàëä ñààä ó÷ðóóëæ áîëíî. Èíòåðíýòèéí ñàëáàð íü ººðèéí çîõèöóóëàëòàä òèéì ÷ ýåðýã õàíääàãã¿é. Çàðèì ñàëáàðûíõàí ÷ºëººò çîõèöóóëàëò íü òóõàéí ñàëáàðûí òºðèéí õèéõ àæëûã ºìíººñ íü õèéæ áàéíà õýìýýí ãîìäîë ãàðãàõ òîõèîëäîë áàéäàã.

Àñóóëòóóä

Çîõèöóóëàëòûí 4 àðãà÷ëàë òàíàé îðîíä ÿìàð õýìæýýíä õýðýãæäýã âý? Òàíàé óëñàä àëü àðãà÷ëàë íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéõ âý? ßàãààä? Òàíàé óëñàä àëü àðãà÷ëàë íü ¿ð ä¿íã¿é áàéõ âý? ßàãààä?

3.2 ÑÀÍÀл ÁолÃоÆ ÁуÉ ÑÒÐÀÒÅÃÈ ÒªлªÂлªÃªª

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òîäîðõîéëîëò íü àãóóëãûí õóâüä ºðãºí õ¿ðýýòýé òóë áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä äîîðõ á¿òöèéã óðò õóãàöààíû ñòðàòåãè òºëºâëºãºº áîëãîí àøèãëàæ áîëíî. Óðò õóãàöààíû ñòðàòåãè òºëºâëºãºº íü õýðýãæ¿¿ëýõ àæëóóä áîëîí öàã õóãàöààã çààäàã. Ñòðàòåãè òºëºâëºãºº íü èõýýõýí ¿ð ä¿íòýé áºãººä ¿¿íèéã áîäèò ¿éë àæèëëàãààí äýýð òóðøèí øàëãàñàí áàéäàã20.

1996 îíä àíõ çàìûí çóðàã áîëîâñðóóëàõàä îëîí óëñ îðíóóä ýëåêòðîí íîòîëãîîã çîõèöóóëàõ ñóóðü æóðàìã¿é áàéñàí áèëýý. ªíººäºð õàðèí ñóóðü æóðàìã¿é óëñóóäûí òîî ìàø öººõºí áîëñîí àæýý. Ãýõäýý ýíýõ¿¿ á¿òöèéã ºíººäºð ÷ õýðýãëýæ áîëîõ áà ýíý íü Èíòåðíýòòýé õîëáîîòîé æóðàì çààâàð áîëîí áîäëîãûã ñàéæðóóëàõàä õýðýãëýãääýã.

À÷ õîëáîãäëîîð íü (ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîéãîîñ áóóðàõ äàðààëëààð) àíãèëñàí àíõààðàë õàíäóóëàõ àñóóäëûí òîîíä:

1. Íýâòðýõ áà ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàõ2. Öàõèì õóäàëäàà 3. Êîíòåíòûí çîõèöóóëàëò4. Àþóëã¿é áàéäàë5. Îþóíû ºì÷èéí ýðõ 6. Õóâèéí íóóö

Íýâòðýõ ýðõ áîëîí çàðäëûí àñóóäàëä õàíäàí àæèëëàñíààð Èíòåðíýòèéã èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýíä ò¿ãýýæ áîëíî. Õ¿ðòýýìæòýé õîëáîîòîéãîîð îíëàéí áîëîí îôôëàéí íºõöëèéí òàëààð çóðàãëàë ãàðãàõ áîëîìæòîé. Æèøýý íü õýí íýãýí ýòãýýä Èíòåðíýò àøèãëàí áàíêíû ëóéâàð õèéâýë òóõàéí ýòãýýäèéã îíëàéí íîòîëãîîí äýýð ¿íäýñëýí øèéòãýõ çààâàð, æóðàì áàéãàà þó? Îôôëàéí íºõöºëä ¿éë÷èëäýã õóóëèóäûã îíëàéí ãýìò õýðýãò õàìààðóóëàõ áàéäëààð àñóóäëûã øèéäýæ áîëíî. Êîíòåíòûí çîõèöóóëàëò áîëîí àþóëã¿é áàéäëûí àñóóäëóóä íü Èíòåðíýòèéã àøèãëàí þó õèéæ ÷àäàõ áîëîí Èíòåðíýòã¿éãýýð îôôëàéí áàéäëààð þó õèéæ áîëîõ õàðüöààí äýýð ñóóðèëíà. Îëîí óëñ îðîí Èíòåðíýòèéí êîíòåíòûã õÿíàõ ¿éë ÿâöäàà àìæèëò îëîîã¿é áºãººä õàðèí çàëóó÷óóäûã õàìãààëàõ áóþó äîîð 12 äýýð äóðäñàíààñ áóñàä äýýð àìæèëò ãàðãààã¿é áèëýý. Êîíòåíòûí çîõèöóóëàëò áîëîí àþóëã¿é áàéäëûí òàëààð øèéäâýðòýé àëõàì õèéõ øààðäëàãà áàéãàà áºãººä ó÷èð íü ãýðèéí êîìïüþòåðýýñýý ñàäàð ñàìóóí ìàòåðèàë ¿çýõ, ýñâýë õýí íýãýí õàêåðäñàíààð ìýäýýëëèéã íü àâ÷ áîëîí íºõöºëä áàéõààñ çàéëñõèéõ õýðýãëýã÷èä áàéãàà.Îþóíû ºì÷èéí ýðõ áîëîí õóâèéí íóóöëàëûã õàäãàëàõ íü Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý íýìýãäýõ òóñàì èë¿¿ èõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëíî.

?

Àíã (2005)-ûã ¿çíý ¿¿.20.


Íýâòðýõ ýðõ áîëîí ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàõ

Ýíýõ¿¿ àñóóäëûí õ¿ðýýíä àíõààðàõ àñóóäëóóä íü Èíòåðíýòèéã õýðýãëýõ õÿìä áîëîìæóóäûã áèé áîëãîõòîé õîëáîîòîé. Ýäãýýð àñóóäëûí òîîíä:

Ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí îð÷èíä òåõíèêèéí ñòàíäàðòûã õýðõýí óäèðäàõ. • Êîìïüþòåðèéí ñèñòåì áîëîí ñ¿ëæýýíèé õàðèëöàà õîëáîëò áîëîí õàðèëöàí àæèëëàõ • áîëîìæèéã õýðõýí áàòàëãààæóóëàõ.

Ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã õýðõýí çîõèöóóëàõ. • Íýâòðýõ ýðõ áîëîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷ íàðûí õàðèóöëàãà, ¿¿ðãèéã òîäîðõîé • áîëãîõ æèøýý íü òýäíèéã ãóðàâäàã÷ òàëûí áèé áîëãîñîí àãóóëãûã õàðèóöàõààñ õàìãààëàõ çýðýã îðæýý.

Äàðõëààæèëòûí àñóóäàë íü èõýýõýí ÷óõàë áºãººä ó÷èð íü ýíýíã¿éãýýð ý-õóäàëäàà á¿ðýí õýìæýýãýýð ÿâàãäàõ áîëîìæã¿é áîëíî.

Àñóóëòóóä

Îëîí óëñ îðîíä áóñäûí íýð òºðä õàëäàõààñ õàìãààëàõ òóõàé õóóëü òîãòîîìæèíä õýí íýãýí õ¿íèéã õóäëàà ìýäýýëëýýð ã¿òãýæ õîõèðîë ó÷ðóóëñàí òîõèîëäîëä òóõàéí õ¿íèéã õîõèðîëã¿é áîëãîõ ¸ñòîé áàéäàã. Çàðèì óëñóóäàä õîõèðëûí õýìæýýã òóõàéí õóäàë ìýäýýëëèéã çîðèóäààð òàðààñàí óó ¿ã¿é þó ãýäãýýñ õàìààðóóëàí òîãòîîäîã. Õàðèí çàðèì óëñóóäàä ¿¿íèéã çîðèóäààð ¿éëäñýí ýñýõ íü õàìààã¿é áàéäàã. Òàíàé óëñàä õóóëèàð ÿìàð õýìæýýíä (a) íîìûí òîéìûí òàëààð ñàéò, (á) çî÷èä áóóäëûí òîéìûí òóõàé ñàéò, áîëîí (â) äóóäëàãà õóäàëäààíãû ñàéòààð äàìæóóëàí áóðóó ìýäýýëýë ò¿ãýýõýä õýð õýìæýýíä àðãà õýìæýý àâäàã âý? Ýíý òîõèîëäîëä Èíòåðíýò ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷ õóäëàà ìýäýýëëèéã ò¿ãýýñýí õýìýýí õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã ¿¿?

Öàõèì àðèëæàà

Àðèëæààíû ¿¿äíýýñ àâààä ¿çâýë öàõèì àðèëæàà íü îëîí äàâóó òàëóóäòàé. Öàõèì àðèëæààíû áèçíåñ ýõë¿¿ëæ áóé êîìïàíè íü ººðèéí 24 öàãèéí äýëã¿¿ðòýé áîëñîíîîð äóíäûí çóó÷ëàã÷ íàðààñ òàòãàëçàí øèíý çàõ çýýëèéã áèé áîëãîäîã.Öàõèì àðèëæàà íü ¿éë àæèëëàãààã àâòîìàòæóóëäàã òóë áèçíåñèéã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áîëãîäîã.

Öàõèì àðèëæàà íü ãýõäýý á¿õ áèçíåñò çîðèóëàãäààã¿é. Òàâèëãà çýðýã ¿íýòýé ç¿éëñèéã çàðäàã áèçíåñèéí õóâüä öàõèì àðèëæàà íü àìæèëòã¿é áîëäîã áºãººä ó÷èð íü õýðýãëýã÷èä ººðñäºº òóðøèí, øàëãàí ¿çýæ áàéæ áàðààãàà àâàõ ñîíèðõîë èõòýé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí çàðèì óëñàä äýëã¿¿ð õýñýã íü ÷ºëººò öàãàà ºíãºðººõ íýã õýëáýð áîëäîã òóë öàõèì õóäàëäààíààñ òàòãàëçäàã.

Öàõèì àðèëæààíû àñóóäàëä õàíäàõäàà ¿¿íä Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýíä ñºðãººð íºëººëæ áîëîõ îëîí àñóóäàëä äàãàëäàí ãàðäàã áîëîõûã ñàíàõ íü ç¿éòýé. Ýíý õ¿ðýýíä äîîðõ ç¿éëñ äýýð àíõààðàõ ¸ñòîé:

Öàõèì îð÷èíã õóóëü ¸ñîîð áàòàëãààæóóëàõ• Öàõèì íîòîëãîîã õ¿ëýýí çºâøººðºõ• Öàõèì øèëæ¿¿ëãèéã çºâøººðºõ• Öàõèì ãàðûí ¿ñýã áîëîí öàõèì ãýð÷èëãýýã õ¿ëýýí çºâøººðºõ• Îëîí òàëóóäûí ýðõ, ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã òîäîðõîé áîëãîí, ìàðãààí òàñëàõ • ìåõàíèçìûã áèé áîëãîõ

Öàõèì òºëáºðèéí ìåõàíèçì áîëîí òýäãýýðèéí õýðýãëýýã äýìæèõ• Öàõèì õóäàëäààíä õóóëü ¸ñèéã ñàõèóëàõ öàãäààãèéí ¿¿ðãèéã ºíäºðñãºí, • òýäíèéã ÷àäàâõæóóëàõ

Öàõèì õóäàëäààíû òàòâàðûí àñóóäëûã òîäîðõîé áîëãîõ •

?


¯¿íèé òóëä öàõèì àðèëæààíû ýñâýë öàõèì øèëæ¿¿ëãèéí õóóëèéã áàòëàí ãàðãàõ øààðäëàãàòàé áîëíî. Èéì òºðëèéí õóóëü íü öàõèì àðèëæààíû îð÷èíã áýëòãýæ ºãºõ þì.

Ýëåêòðîí íîòîëãîîã õ¿ëýýí çºâøººðºõ íü

Îëîí îðîíä 1990-ýýä îíû äóíä ¿åýýñ Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý îëîí íèéòýä ò¿ãýí òàðõàæ ýõýëñýíòýé õîëáîîòîéãîîð ýëåêòðîí íîòîëãîîíû îëîí õýëáýðèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ øààðäëàãà ãàð÷ èðñýí þì. Æèøýý íü öàõèì ãàðûí ¿ñýã øèíýýð ãàð÷ èðýõýä íîòîëãîîòîé õîëáîîòîé æóðàì çààâðóóäàä íýìýëò ººð÷ëºëò õèéõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéâ. Ñèíãàïóðò Öàõèì øèëæ¿¿ëãèéí õóóëèíä 1996 îíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëæ áàéæýý. Ýíýòõýãò 2000 îíä Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí õóóëèéã ººð÷èëæ áàéæýý. Òîâ÷õîí õýëýõýä îíëàéí åðòºíöºä áîëæ áóé ¿éë ÿâöàä íèéö¿¿ëýí îôôëàéí õýðýãëýýíä õýðýãëýäýã õóóëèéã ººð÷ëºõ íü øèíýýð ¿¿ñýí ãàð÷ áóé øààðäëàãà áèëýý.

дàñãàë

Òàíàé îðîíä öàõèì õóäàëäààã áèé áîëãîõ, ñàéæðóóëàõ æóðàì çààâàð, çîõèöóóëàëò ÿìàð áàéãàà âý? Õýðýâ èéì çîõèöóóëàëò áàéõã¿é áîë òàíàé îðîíä öàõèì õóäàëäààã áèé áîëãîõ, ñàéæðóóëàõ ÿìàð çîõèöóóëàëò øààðäëàãàòàéã ýðýãö¿¿ëýí áîä.

Êîíòåíòûí çîõèöóóëàëò

Çàðèì õýðýãëýã÷ Èíòåðíýò àøèãëàõã¿é áàéãàà øàëòãààíàà ò¿¿íä áóé çàðèì òºðëèéí êîíòåíòòîé õîëáîí òàéëáàðëàäàã. Ãýõäýý òýäýíä ¿ë òîõèðîõ êîíòåíò ãýæ þó âý ãýäýã íü õ¿í õ¿íýýñýý øàëòãààëäàã. Ýíýõ¿¿ àñóóäëûã øèéäýõ íü ñºðãºëäºã÷ àøèã ñîíèðõëûí òýíöëèéã îëíî ãýñýí ¿ã þì. ßìàð íýãýí ôèëòåðã¿é áàéõûí õàìãèéí ãîë äàâóó òàë íü àãóóëãà õÿçãààðã¿é áàéõ ÿâäàë áèëýý. Çàðèìäàà ôèëòåð íü õýò èõ õààëò õèéäýã ó÷èð ýíãèéí àãóóëãà õ¿ðòýë ¿¿íä ºðòºõ ìàãàäëàëòàé áàéäàã.

Êîíòåíòûí çîõèöóóëàëòûí õóâüä äîîðõ àñóóäëóóäàä àíõààðàõ øààðäëàãàòàé:

Èíòåðíýò äýýð áóé çîõèñã¿é êîíòåíòûã õýðõýí õÿçãààðëàõ, áëîêëîõ, ÿëàíãóÿà • õ¿¿õä¿¿äèéí ñàéí ñàéõíû òóëä ¿¿íèéã õýðõýí õèéõ

¯íäýñíèé àøèã ñîíèðõëûã ãàäààäûí çîõèñã¿é êîíòåíò á¿õèé ìàòåðèàëààñ • õýðõýí õàìãààëàõ.

Ìýäýýëëèéí àãóóëãàä áàéãàà ñºðãºëäººíò ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñèéã õýðõýí íýãòãýõ.•


Õóóëü áóñ êîíòåíò: дýëõèé íèéòèéí çîõèöóóëàëò

Ñî¸ëûí ÿëãààíààñ õàìààðàí çîõèñã¿é, çºâøººðºãäºõã¿é àãóóëãûí õóâüä äýëõèé íèéòýýð íýãäñýí çºâøèëöºëä õ¿ðýõ áîëîìæã¿é áàéäàã. Ãýõäýý ÿìàð àãóóëãà õóóëü áóñ âý ãýäýã äýýð åðºíõèé çºâøèëöºëä õ¿ðäýã ç¿éëñ áàéäàãèéí òîîíä õ¿¿õäèéí ñàäàð ñàìóóí êèíî çýðýã áàãòäàã.

Õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãóóäûí çîõèöóóëàëòûí õ¿ðýýíä õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàôûã õÿíàõ ¿éë àæèëëàãàà áàãòäàã. Õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãóóä ýíý òàëààð õàìòðàí àæèëëàæ, öýâýðëýãýý õèéäý áèëýý. 1990 îíû ñ¿¿ë ¿åä Èíòåðíýòýä áóé èõýíõ ìàòåðèàëûã îôôëàéí íºõöëººñ õóóëáàðëàí îðóóëñàí áàéäàã áàéñàí áîë Èíòåðíýò õºãæèõèéí õýðýýð âåáêàìåðààð øóóä äàìæóóëàõ áàéäàë ÷ ìºí íýìýãäæýý. Èéì òºðëèéí õýðýãëýýã çîãñîîõûí òóëä öàãäààãèéí áàéãóóëëàãà õ¿¿õäèéí õ¿÷èðõèéëýë á¿õèé çóðàã òàòàí àâ÷ áóé ýòãýýä¿¿äòýé òýìöýõ áîëæýý. ̄ ¿íòýé õîëáîîòîé õýäýí õýäýí òóñãàé àæèëëàãààã 1998 áîëîí 1999 îíóóäàä ÿâóóëàí îëîí îðîíä îëîí çóóí ýòãýýäèéã áàðèâ÷èëñàí áàéíà.

Èë¿¿ òîäîðõîé ìýäýýëëèéã Àæëûí õýñãèéí òàéëàíãèéí (2005), õóóäàñ 34 (ìºð 141) äýýðýýñ ¿çíý ¿¿. http://www.wgig.org.

Àþóëã¿é áàéäàë

Àþóëã¿é áàéäëûí àñóóäàë íü Èíòåðíýòèéí âèðóñ, âîðì áîëîí òðîÿàí çýðýã ñ¿éòãýã÷ ïðîãðàììóä èë¿¿ áîëîâñðîíãóé áîëîõòîé çýðýãöýí îíöãîé àíõààðàë òàòñàí àñóóäàë áîëæ áàéãàà.

I LoveYou âèðóñ

Ýíý íü Ïåíòàãîí, ÒÒÃ áîëîí Àíãëèéí ïàðëàìåíòûí öàõèì øóóäàíãèéí ñèñòåìèéã ñ¿éòãýí õàìãèéí èõ õºíººë ó÷ðóóëñàí âèðóñ áàéëàà. Âèðóñ íü õýðýãëýã÷äèéí Microsoft Outlook õàÿãèéí ñàíä áàéãàà õàÿãóóä ðóó àâòîìàòààð èëãýýãýæ áàéñàí òóë òàíüäàã õ¿íýýñýý èðñýí è-ìýéë õýìýýí àíäóóðàí óëìààð âèðóñûã öààø íü ìàø èõýýð òàðààñàí áàéíà.

Äýëõèé äàÿàð êîìïüþòåðèéí ñèñòåìèéã âèðóñýýñ öýâýðëýõèéí òóëä ìàø èõ çàðäàë ãàðãàæ, âèðóñûã çîõèîñîí ýòãýýäèéã îëæ òîãòîîñîí ÷ òýðýýð ÿë øèéòãýëã¿éãýýð ¿ëäýæ ÷àäæýý. Òóõàéí âèðóñûã 2000 îíû 5 äóãààð ñàðä ãàðãàõàä Ôèëèïïèíä ýíý àñóóäëûã çîõèöóóëñàí ÿìàð íýãýí õóóëü áàéñàíã¿é. 2000 îíû 6 äóãààð ñàðä òóñ óëñûí Öàõèì õóäàëäààíû õóóëèíä ººð÷ëºëò îðóóëàí áàòàëñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ õóóëüä êîìïüþòåðûí âèðóñ òàðààõûã ãýìò õýðýã áîëãîí õóóëü÷èëæýý.

Ýõ ñóðâàëæ: Ïåíã Õâà Àíã, “Àçèéí Èíòåðíýòèéã öàãäàõ íü,” Asian Wall Street Journal, 7 September 2000, 8.

Àþóëã¿é áàéäàëòàé õîëáîîòîé ãîë àñóóäëûí òîîíä:

Êîìïüþòåðûí ñèñòåì áîëîí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õýðõýí õàíãàõ. • Òîîí áóþó öàõèì îð÷èíä õèéãäýæ áóé ãýìò õýðãýýñ õýðõýí ñýðãèéëýõ•


Ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí 6 äóãààð ìîäóëü äýýð Ñ¿ëæýý, ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäàë áîëîí íóóöëàëûí òàëààð äóðäñàí áîëíî.

оþóíû ºì÷èéí ýðõ

Òîîí åðòºíöºä ÿìàð ÷ á¿òýýëèéí õóóëáàðûã òºãñ òºãºëäºð õèéõ áîëîìæ íýãýíò á¿ðäæýý. Àíàëîã åðòºíöºä áàéíãà òîõèîäîã ÷àíàð ìóóäàõ, ººð÷ëºãäºõ àñóóäàë ýíý òàë äýýð îãò ãàðäàãã¿é áèëýý. Òèéìýýñ ÿìàð ÷ á¿òýýëèéí òºãñ õóóëáàðûã õèéõ áîëîìæòîé ãýäýã íü îþóíû ºì÷èéí ýðõèéã çºð÷èõ ¿¿äèéã íýýæ áàéíà ãýñýí ¿ã þì.

Òèéìýýñ îð÷èí ¿åèéí îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí àñóóäëààð äîîðõ ç¿éëñýä àíõààðàë õàíäóóëàõ õýðýãòýé:

ªíººãèéí çîõèîã÷èéí ýðõèéí õàìãààëàëòûã äèæèòàë á¿òýýëä õýðõýí õàìðóóëàõ. • Äèæèòàë îð÷èíä õýðõýí ýðõèéã àâàõ, óäèðäàõ áîëîí õàìãààëàõ. • Çîõèîã÷èéí ýðõèéí äàãóó õàìãààëàãäñàí á¿òýýëèéã õóëãàéëàõààñ õýðõýí ñýðãèéëýõ. •

Õóóëü áóñààð õºãæèì àøèãëàõ

Äýëõèéí õýìæýýíä õàìãèéí èõýýð õóëãàéä ºðòäºã ç¿éë áîë äóó õºãæèì þì. iPod áîëîí áóñàä òºõººðºìæèéí áîðëóóëàëò íýìýãäýõèéí õàæóóãààð CD-íû áîðëóóëàëò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýðñ áóóð÷ áàéíà. Äóó õºãæìèéí õóëãàéã ººãø¿¿¿ëæ áóé íýã ç¿éë íü çàëóóñ õîîðîíäîî áèå áèåíýýñýý õóóëàõ çàìààð õºãæèì òàòàõ, õóâààëöàõ çýðýã ÿâäàë áîëæ áàéíà.

Õàðèí äóóã îíëàéíààð òàòàõ áîëîìæ îëãîæ áóé ýòãýýä¿¿äèéã ìºðäºí îëîõ á¿ðýí áîëîìæòîé. ¯¿íèéã áîëîìæã¿é õýìýýí õ¿ì¿¿ñ áîääîã íü BitTorrent áîëîí LimeWire çýðýã ñàéòóóäààñ õ¿ì¿¿ñ áèå áèåíýýñýý õºãæèì òàòàí àâàõ áîëîìæ áàéãààãààñ ¿¿äýëòýé þì.

Ýíý àñóóäëààð õºãæìèéí ýðõ ýçýìøèã÷ íàð õàðèó àðãà õýìæýý àâñàí áºãººä ýäãýýðèéí äóíäààñ õàìãèéí øèéäâýðòýé àðãà õýìæýý àâñàí íü ÀÍÓ-ûí äóó áè÷ëýãèéí ¿éëäâýðèéí õîëáîî áàéñàí þì. Òóñ õîëáîî íü îþóòíóóäûã ìºðäºí øàëãàæ òýäíèéã ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä õ¿íäðýëòýé íºõöºëä áàéäàã áîëîõûã òîãòîîí áóñäàä íü æèøýý áîëãîæ áàéæýý. Çàðèì òàéëàíä äóðäñàíààð òóñ õîëáîî íü çàðèì îþóòíûã ñóðãóóëèàñàà ãàðàí àæèë õèéæ, õîõèðëûã íºõºí òºëºõèéã øààðäàæ áàéæýý.

дàñãàë

Òàíàé îðîíä õýðýãæäýã çîõèîã÷èéí ýðõèéã õàìãààëàõ ÷èãëýëèéí õóóëü áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýã òîäîðõîéë. Ýäãýýð íü òîîí áóþó äèæèòàë îð÷èíä õýð õýðýãæèæ áóéã ¿íýë.

Õóâèéí íóóöëàë

Õàìãèéí õ¿÷èðõýã õóâèéí íóóöëàëûí äýãëýì íü ÅÕ-íû ìýäýýëýë õàìãààëàõ çààâàð÷èëãàà áºãººä ¿¿íèé äàãóó ãóðàâäàã÷ òàëóóä ÅÕ-íîîñ õ¿ëýýí àâñàí ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëàõààñ ºìíº õàíãàëòòàé õýìæýýíä ìýäýýëëèéã õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã àâñàí áàéõ ¸ñòîé áàéäàã. Ãýõäýý ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð ¿¿íèé èæèë äýãëýìèéã áèé áîëãîõîîñ òàòãàëçñàíû


óëìààñ ýíý íü á¿ðýí õýðýãæýýã¿é áàéíà. ÀÍÓ íü ¿¿íèé õàðèó áîëãîí “àþóëã¿é áîîìò” õýìýýõ çàð÷ìûã ñàíàë áîëãîñîí íü äýýðõ çààâðûã äàãàí ìºðäºæ áóé õýí á¿õíèéã àþóëã¿é áîîìòîä áàéãàà õýìýýí ¿çýæ, çààâàðò íèéöñýí õýìýýí òîîöîæ áàéõûã ñàíàë áîëãîæýý.

Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí áàéãóóëëàãà íü Åâðîïûí õîëáîîíû øààðäëàãàòàé õàðüöóóëáàë øààðäëàãà áàãàòàé õóâèéí íóóöëàëûí çààâàð÷èëãààã ìºí áîëîâñðóóëàí ãàðãààä áàéíà21.

Õóâèéí íóóöëàëûã çîõèöóóëàõàä õàìààðàõ áîë àñóóäàë íü õóâü õ¿íèé ìýäýýëëèéã òºðèéí áîëîí õóâèéí áàéãóóëëàãóóä õýðõýí àøèãëàõ âý ãýäýãòýé õîëáîîòîé.

Åâðîïûí Õîëáîîíû ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýõ íü

Õóâèéí íóóöëàëûí òàëààðõ Åâðîïûí Õîëáîîíû /ÅÕ/-íû áàéð ñóóðü òóí ñàéí áîëîâñðóóëàãäñàí áàéäàã. ¯¿íèé øààðäëàãóóäûí íýãýíä ÅÕ-íîîñ õ¿ëýýí àâñàí ìýäýýëèéã á¿õëýýð íü áîëîí õýñýã÷èëñýí áàéäëààð òóõàéí óëñ íü ÅÕ-íûõòîé èæèë õýìæýýíèé õàìãààëàëòòã¿é áîë ººð óëñàä äàìæóóëàõã¿é áàéõûã øààðääàã áàéíà. Ïðàêòèê äýýð íèñëýãèéí ìýäýýëýë çýðýã çàðèì ç¿éë äýýð àðàé õºíãºëºëòòýé õàíääàã. Ãýõäýý ÅÕ-íû áîäëîãîîñ ¿¿äýí îëîí îðîí ººðñäèéí ìýäýýëëèéí õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëàí ÅÕ-íû øààðäëàãàä íèéö¿¿ëñýí áèëýý.

Ìýäýýæ ÅÕ-íû ýíýõ¿¿ øààðäëàãà íü áèçíåñèéí çàðäëûã íýìýãä¿¿ëäýã. Ãýõäýý áèçíåñèéí áàéãóóëëàãóóä ÿìàðòàà ÷ ýíýõ¿¿ øààðäëàãàä íèéöýõèéí òºëºº àæèëëàäàã àæýý.

ÀÍÓ íü àþóëã¿é áîîìòûí áîäëîãîî çàðèì òàëààð õýëýëöýí òîõèðîîä áóé áºãººä ¿¿íèéã õóâèéí õýâøèë ã¿éöýòãýæ áàéíà. ÀÍÓ-ûí ýíýõ¿¿ áîäëîãî íü ìýäýýëýë õàìãààëàõ ñòàíäàðò íü ÅÕ-íû ñòàíäàðòàä íèéöýæ áóé êîìïàíèéã ÅÕ-íîîñ èðñýí ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâ÷ áîëîâñðóóëàõ ýðõ îëãîõ òóõàé þì.

Àâñòðàëèä Çàñãèéí ãàçàð íü ººðèéí íóóöëàëûí õóóëèéã øèíý÷ëýí ÅÕ-íû ò¿âøèíä õ¿ðãýõýýð àæèëëàæ áàéíà. Ãýõäýý áèçíåñ¿¿äèéí ëîááèíîîñ õàìààðàí ýíýõ¿¿ çààëòûã õýëýëöýí áàòëàõ àæèë ñààòàëä îðîîä áóé áèëýý.

Òèéìýýñ îäîîãîîð áèçíåñèéíõíèé ñîíèðõîë áîëîí ÅÕ-íû øààðäëàãûí õîîðîíäûí òýíöëèéã õàíãàõ àñóóäàë òóëãàðààä áàéíà.

http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/index_ en.htm äýýð èë¿¿ ìýäýýëýë, õîëáîîñ áàéãàà áîëíî.

д¿ãíýëò

Äýýð äóðäàãäñàí Èíòåðíýòòýé õàìààðàõ àñóóäëóóäàä õàíäàõ õàíäëàãà íü ¿íäñýíäýý îëîí óëñûí õýì õýìæýý áºãººä ó÷èð íü Èíòåðíýò íü îëîí óëñûí ÷àíàðòàé òóë ÿìàð ÷ óëñ ¿¿íýýñ òóñãààð áàéõ áîëîìæ ¿ã¿é þì. Óëìààð ñàëáàðûí òºëººëºë, èðãýíèé íèéãýì çýðýã òàëóóäòàé çºâëºëäºí èðãýä îëîí íèéòèéã òóõàéí àñóóäëûí òàëààð ìýäëýãòýé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

http://www.oecd.org/documen t/18/0,2340,es_2649_34255_1815186_1_1_1_1,00.html.21.


дàñãàë

Äýýð äóðäñàí 6 àíãèëàë àñóóäàë òàíàé îðíû õóâüä õýðõýí ýðýìáýëýãäýõèéã òîãòîî. Õýðýâ ýíä äóðäñàí ýðýìáý òàíàé îðíû õóâüä òîõèðîõã¿é áîë òýäãýýðèéã õýðõýí à÷ õîëáîãäëîîð íü ýðýìáýëæ áîëîõûã òîäîðõîéë.

ªºðèéãººøàëãàõ íü

Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõ 4 òºðëèéã íýðëýíý ¿¿? Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõàä 1. òýäýíä ÿìàð ñóë òàë, õÿçãààðëàëòóóä áàéäàã âý? Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõàä ñàíàë áîëãîæ áóé åðºíõèé òºëºâëºãºº íü 2. çºâõºí ñàíàë áîëãîæ áóé ç¿éë þì. Ýíýõ¿¿ åðºíõèé òºëºâëºãººíèé õ¿ðýýíä ÿìàð àëõàìóóä áàãòàæ áîëîõ âý?


4. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃлÀлÛÍ ¯Ç¯¯лÝлÒ 2- ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ Ç¯É ÁуÑ ÕÝÐÝÃлÝÝ

Ýíõ¿¿ á¿ëýã íü Èíòåðíýò äýõü ºðãºí òîõèîëääîã ç¿é áóñ õýðýãëýý, õ¿÷èðõèéëýë áîëîí òýäãýýðèéã øèéäýõèéí òóëä ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áîëîõ òàëààð ñóäëàõ çîðèëãîòîé.

4.1 Èíòåðíýò þóãààðàà îíöëîãòîé âý?

Çàðèì õ¿ì¿¿ñ Èíòåðíýò íü îôôëàéí åðòºíöèéí òóñãàë õýìýýí ¿çäýã òóë ¿¿íä òóñãàé çààâàð, æóðàì øààðäëàãàã¿é õýìýýäýã. Ãýõäýý ýíýõ¿¿ ¿çýë íü Èíòåðíýòèéí õýä õýäýí îíöëîã òàëûã õàðãàëçàí ¿çýýã¿é áàéäàã.

Íýãä¿ãýýðò Èíòåðíýò íü õýðýãëýã÷èä íýðýý íóóöëàõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Ìýäýýæ õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãà õýðýãëýã÷äèéã òîãòîîõ áîëîìæòîé. Ãýõäýý èíãýõèéí òóëä îíöëîã õ¿÷èí ÷àðìàéëò, íººö ýõ ¿¿ñâýð øààðäëàãàòàé. Íýðýý íóóöëàõûí äàâóó òàë íü íýýëòòýé, øóäàðãà õàðèëöàà õîëáîîã, æèøýý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëààð áèé áîëãîäîã. Ãýõäýý íýðýý íóóöëàõ íü ãýìò õýðýãòí¿¿äýä ÷ ìºí ñàéí áîëîìæ áîëäîã.

Õî¸ðäóãààðò Èíòåðíýòýä õóóëü ¿ë áàðèìòëàõ áîëîõ àíàðõè áàéäàëòàé áàéõ ñî¸ë ò¿ãýýìýë áàéäàãèéã Æîí Ïåððèãûí “Êèáåð îðîí çàéí ýðõ ÷ºëººíèé òóíõàãààñ” õàðæ áîëíî:

Àæ ¿éëäâýðæñýí îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóäàä õàíäàí õýëýõýä áè îþóí ñàíààíû îðîí çàé áîëîõ êèáåð îðîí çàéí òºëººëºë áèëýý. Èðýýä¿éí íýðèéí ºìíººñ áèäíèéã òàéâàí îðõèõûã õ¿ñýæ áàéíà. Òà á¿õýíä ýíä áàéõ øààðäëàãàã¿é. Áèäíèé öóãëàõ ãàçàðò òà íàð äàâóó ýðõ ýäëýõã¿é22.

Ìýäýýæ ýíýõ¿¿ òóíõàã íü áîäèò áóñ ìºðººäºë áºãººä õóóëèéã ¿ë îéëãîäîã áîëîõîî õàðóóëñàí òóñãàë þì. Õóóëü îðîí çàéã çàõèðàõ áóñ õàðèí ¿¿íä áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã çàõèðäàã áèëýý. Õ¿ì¿¿ñ áàéãàà ë áîë òýäíèé ýðõ ¿¿ðãèéã çààãëàñàí õóóëü áàéõ ¸ñòîé áºãººä èíãýñíýýð íèéãìèéí ¿éë õºäëºëä ò¿ëõýö áîëæ ºãäºã.

Ãóðàâäóãààðò áèä äºíãºæ ñóðàëöàæ ýõëýõ øàòàíäàà ÿâæ áóé áºãººä Èíòåðíýòèéí ñ¿ëæýýíèé õ¿÷èðõýã àðãà÷ëàë þì. ̄ ¿íèé æèøýý íü MySpace áîëîí FaceBook çýðýã áàãòàõ áà îäîî Web 2.0 çýðýã áàãòàæ áîëíî. Web 2.0 ãàðñàíààð æèæèã á¿ëã¿¿ä íýãýí, äýëõèéí õýìæýýíä òîäîðõîé ñ¿ëæýý ¿¿ñãýõ áîëîìæòîé þì. ¯¿íèé æèøýýíä barefooters.org îðîõ áºãººä ýíýõ¿¿ ñ¿ëæýýíèé ãèø¿¿ä íü àëáàí ¸ñíû ¿éë àæèëëàãààíààñ áóñàä òîõèîëäîëä õºë í¿öãýí ÿâöãààäàã áàéíà. 1999 îíä äýëõèé äàÿàð 400 ãàðóé ñ¿ëæýýíèé äýìæèã÷èä áàéñàí áîë By 2007 îí ãýõýä ýíý òîî 2 000 õ¿ð÷ îëîí îðîíä ãèø¿¿äòýé áîëæýý.

¯¿íòýé èæèë áàéäëààð Èíòåðíýò íü íèéòýýð öóãëàðàí, ¿éìýýí ¿¿ñãýõ äóðòàé õ¿ì¿¿ñò èõýýõýí áîëîìæèéã îëãîæ áàéäàã.

John Perry Barlow, “Êèáåð îðîí çàéí ýðõ ÷ºëººíèé òóíõàã” (1996 îíû 2 ñàðûí 8), http://homes.eff.org/~barlow/Declaration-22. Final.html.


4.2 Èíòåðíýòèéí ç¿é áóñ õýðýãëýý

Õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàô

Àíõíû ¿åäýý õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàô íü îôôëàéí ¿éëäýãäñýí ç¿éëèéã Èíòåðíýòä ýëåêòðîí õýëáýðýýð îðóóëàõ áàéäëààð ÿâàãäàæ áàéñàí ÷ òåõíîëîãè ñàéæðàõ òóñàì Èíòåðíýòýýð çàõèàëãà ºãºí øóóä ¿çýõ áîëîìæòîé áîëæýý23.

Õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàôûã ò¿ãýýæ áóé á¿ëãèéã çîãñîîõûí òóëä îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà èõýýõýí ÷óõàë þì. Îëîí óëñûí õàìòàðñàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàí 1999 îíä Êàôåäðàë îïåðàöè, 2002 îíä Îðå îïåðàöèéã Èíòåðïîëîîñ24 ÿâóóëñàí áèëýý. Õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàô íü äýëõèéí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí Èíòåðíýòèéí ãýìò õýðýã òóë îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà èõýýõýí ÷óõàë ¿¿ðýãòýé.

Õýðýãëýã÷äèéã çàëèëàõ

Èíòåðíýòèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ õàðàõàä çàðèìäàà îôôëàéí åðòºíöºä ¿éë÷èëäýã õóóëèéã øèíý ýäèéí çàñàãòàé íèéö¿¿ëýí ººð÷ëºæ áàéõ øààðäëàãàòàéã õàðóóëäàã. Äóóäëàãà õóäàëäààíû õóóëü ¿¿íèé íýãýí æèøýý áàéæ áîëíî. Èõ Áðèòàíèéí õàìòûí íºõºðëºëèéí ãèø¿¿í îëîí îðîíä äóóäëàãà õóäàëäààã çààâàë ëèöåíç á¿õèé ýòãýýä ýðõëýí ÿâóóëàõ ¸ñòîé áàéäàã. Ãýòýë ýíý çààëò íü øèíý ýäèéí çàñàãò òîõèðîìæã¿é, õóó÷èðñàí çààëò þì. Ýíý õóóëèéí äàãóó eBay ñàéò äýýð äóóäëàãà õóäàëäàà ÿâóóëæ áóé ýòãýýä áîëãîíûã ëèöåíçòýé ýñýõèéã íü øàëãàõ øààðäëàãàòàé áîëíî. ̄ ¿íèéã ìýäýðñýíýýð òóõàéí õóóëèéã ººð÷ëºí öàõèì äóóäëàãà õóäàëäààã ëèáåðàë÷èëñàí ÷ ¿¿íòýé çýðýãöýí äóóëàãà õóäàëäààíû çàëèëàíãèéí ãýìò õýðýã èõýýð ãàðàõ áîëæýý25.

Õýðýãëýã÷äèéã çàëèëàí ìýõëýõ íü äýëõèé íèéòèéí õýìæýýíä òàñëàí çîãñîîõ ¸ñòîé ãýäýã äýýð ñàíàë íýãäñýí íýãýí ãýìò õýðýã áèëýý. Èéì òºðèéí ãýìò õýðãèéã çîãñîîõ ¿éë àæèëëàãààã 1996 îíîîñ Èíòåðíýòèéí þòèëèòèéã ñàéæðóóëñàíààð ýõýëñýí áºãººä ò¿¿íýýñ õîéø æèë áîëãîí Èíòðíåò äýýð èéì òºðëèéí ãýìò õýðãèéã öýâýðëýãýýã õèéæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ öýâýðëýãýýíä õàìðàãäàæ áóé óëñóóäûí òîî ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä íýìýãäñýýð áàéíà.

Õýðýãëýã÷äèéí æèë òóòìûí öýâýðëýãýý

Îëîí óëñûí õýðýãëýã÷äèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíèé õ¿ðýýíä äýëõèéí 40 ãàðóé îðîí õàìòðàí îíëàéí áàéäëààð õýðýãëýã÷äèéã õóóðàí ìýõëýõ, çàëèëàõ ¿éë àæèëëàãààòàé òýìöýæ áàéíà. Äýýðõ ñ¿ëæýý íü æèë òóòàì Èíòåðíýòèéí öýâýðëýãýýíèé ºäðèéã çîõèîí áàéãóóëàí õýðýãëýã÷äèéí ç¿ãýýñ ãîìäîë ãàðãàñàí âåáñàéòóóäûã öýâýðëýäýã áàéíà.

Ãýõäýý èéì òºðëèéí öýâýðëýãýý íü îôôëàéí õýðýãëýýíä õýðýãëýãäýæ áóé õóóëèóä õýðýãëýã÷äèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òàëààð çààëò á¿õèé áàéãàà òîõèîëäîëä ÿâàãäàæ áîëíî. Èéìýýñ ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóä ýíýõ¿¿ öýâýðëýãýýíä èë¿¿ èäýâõòýé îðîëöäîã áàéíà.

http://www.icpen.org ñàéòûã ¿çíý ¿¿.

Ethel Quayle and Max Taylor, Child Pornography: An Internet Crime (New York: Brunner-Routledge, 2003)23. Àíãèéã ¿çíý ¿¿ (2005)24. Àíãèéã ¿çíý ¿¿ (2005)25.


Àñóóëò

Òàíàé óëñàä õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàô áîëîí õýðýãëýã÷äèéã çàëèëàí ìýõëýõòýé õîëáîîòîé õóóëü õýð õýìæýýíä õýðýãæäýã âý?

Ñïàì, ñêàì, àþóëòàé êîä (malicious code), ôèøèíã

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí ¿¿äíýýñ èë¿¿ èõýýð ñîíèðõîë íýìýãäýæ áóé íýãýí àñóóäàë íü ñïàì áóþó îëîí òîîãîîð èëãýýãääýã àðèëæààíû ìåéë¿¿ä áèëýý. Ó÷èð íü ýíýõ¿¿ ñïàì íü èõ õýìæýýãýýð ò¿ãýýãäñýíýýð ñ¿ëæýýíèé õóðäûã áóóðóóëäàã. Õàìãèéí ÷óõàë íü ñïàì íü õóóðàì÷ êîäòîé áàéæ, ôèøèíã õèéäýã òóë ¿¿ãýýð äàìæóóëàí õýðýãëýã÷èéí íýð, íóóö ¿ã, çýýëèéí êàðòûí ìýäýýëýë çýðãèéã ýíãèéí íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðýýñ èëãýýãäñýí ìýäýýëëèéí íýðýýð õàëõàâ÷ëàí õóëãàéëàõ îðîëäëîãî èõýýð õèéãäýõ áîëæýý.26

Èõ ñóðãóóëèóäààñ ¿¿ñýëòýé ñïàì íü àíõëàí íýýëòòýé, íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðýýñ ýõýëñýí ò¿¿õòýé. Ýõýí ¿åäýý õýðýãëýã÷ íàð (ÀÍÓ-ûí èõ ñóðãóóëèéí) ººðèéí æàãñààëòàä áàéãàà á¿õ õàÿã ðóó çàðûí ìåéë èëãýýí ººðèéí íýð, óòàñíû äóãààðàà ¿ëäýýäýã áàéæýý. Õàðèí ºíººäºð Èíòåðíýò íü îëîí íèéòýä íýýëòýé áîëñîíîîð ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàëûã äàéðàëò õèéõ õýðýãñýë áîëãîí àøèãëàõ áîëñíîîîð áàðàõã¿é ººðèéí íýð, óòàñíû äóãààðûã äóðäñàíààð áóñäààñ èõýýõýí äàéðàëòàä ºðòºõ áîëæýý.

Õàìãèéí àíõíû ñïàìûã Äèæèòàë ýêâóéïìåíò êîðïîðàöè (DEC) áóþó Èíòåðíýòä çîðèóëñàí áè÷èë êîìïüþòåð ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíè ÿâóóëæ áàéæýý. Òóõàéí ¿åä õýðýãëýã÷èä ãîìäîë ãàðãàæ, ñïàììåðèéã õÿëáàðõàí îëæ áàéæýý27.

ªíººäºð õàìãèéí ºðãºí õ¿ðýýíä òàðõñàí ñïàì íü ìåéë ñïàì áºãººä ýíýõ¿¿ õýëëýãèéã Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý áîëîõ ìåññåæ, Usenet ãðóïï, õàéëòûí ïðîãðàìóóä, áëîã, âèêè, ãàð óòàñûí ìåññåæ áîëîí òîãëîîì çýðýãò õàìààðóóëàí îéëãîõ áîëæýý. Îëîí óëñûí õýìæýýíä ìåéë ñïàìûã ‘unsolicited bulk e-mail’ áóþó òîäîðõîéã¿é õàÿãààñ èðñýí ìåéë õýìýýí íýðëýõ áîëñîí. ¯íäñýíäýý ìåéë íü õ¿ëýýí àâàã÷ òàë íü õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é ç¿éëèéã ÷ èëãýýæ áîëîõ ñèñòåì þì. Òèéìýýñ ñïàì íü êîíòåíòûí õîëáîîòîé áóñ õàðèí çºâøººðºëòýé õîëáîîòîé àñóóäàë áèëýý28.

?

Wikipedia, “Phishing,” http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing.26. Brad Templeton, “Reaction to the DEC Spam of 1978,” http://www.templetons.com/brad/spamreact.html.27. Spamhaus, “The Definition of Spam,” http://www.spamhaus.org/definition.html.28.


Ñïàì- õýçýý äóóñàõ âý?

Ñïàìòàé õîëáîî á¿õèé àñóóäëûã çîõèöóóëàõààð îðîëäñîí àíõíû õóóëü íü ÀÍÓ-ä 2003 îíä ãàðñàí CAN-SPAM õóóëü áóþó Çºâøººðºëã¿é ïîðíîãðàô áîëîí ìàðêåòèíèéí õóóëü (Controlling the Assault of Non-Solicited Pornography and Marketing Act) þì. Ýíýõ¿¿ õóóëü íü õóâü õ¿ì¿¿ñ, èðãýäèéí ýðõèéã íýìýãä¿¿ëæ, ÀÍÓ äàõü ñïàì îïåðàòîðóóäûí ìºðäºí øàëãàõ çîðèëãîîð õèéãäýæ áàéæýý. Òóñ õóóëèéí ¿íýëãýýã 2005 îíä õèéñýí áºãººä ¿¿íä ÿìàð íýãýí ººð÷ëºëò îðóóëààã¿é áàéíà. Ãýõäýý ÀÍÓ íü ñïàìûí õýìæýýãýýðýý äýëõèé äàõèíä ýõíèé íýã, õî¸ðäóãààðò îðæ áóé îðîí áèëýý. Ò¿¿í÷ëýí Õÿòàä áîëîí Ñîëîíãîñ óëñ ýíý õýìæýýãýýðýý èõýýõýí ºíäºðò òîîöîãäîæ áàéíà. Ñïàì íü Èíòåðíýòýýð èë¿¿ èõýýð òàðõàæ áàéãààãèéí òîîíä õóóëü òîãòîîìæ ñóë, õýðýãæ¿¿ëýõ áàéäàë íü õàíãàëòã¿é Ñîëîíãîñ áîëîí Õÿòàä óëñóóäàä èë¿¿ ò¿ãýýìýë áàéíà.

Áèçíåñ ýðõëýã÷èä áîëîí çîõèöóóëàã÷ íàðûí ýâñýë Ëîíäîíãûí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé äàãóó ñïàìòàé òýìöýõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ (http://www. londonactionplan.org) áóé áºãººä ìºí Ñïàìûã çîãñîî¸ ýâñýë àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýðèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã âåáñàéòààñ íü ¿çíý ¿¿.

Êèáåð õ¿÷èðõèéëýë, êèáåð äîðîìæëîë, õóëãàé áîëîí Èíòåðíýòä äîíòîõ ¿çýãäýë

Ýíýõ¿¿ õýñýãò äóðäàãäñàí ñºðºã òàëóóä íü îíëàéí õýðýãëýýíýýñ ¿¿äýëòýé. Õýí íýãýí ýòãýýä îíëàéí áàéäàëä óäààíààð àæèëëàñíààñ ¿¿äýí ¿¿ñýõ ìàãàäëàëòàé þì. Êèáåð õ¿÷èðõèéëýë íü Èíòåðíýò áîëîí áóñàä ýëåêòðîí õýëáýðèéí õàðèëöàà õîëáîîã àøèãëàí, áóñäûã äýýðýëõýõ áîëîí õ¿÷èðõèéëýõ ¿çýãäýë þì. Èõýíõ òîõèîëäîëä äàðàìòàëñàí, äîðîìæèëñîí ìåññåæ èëãýýõ áàéäëààð õèéãääýã.

Êèáåð äîðîìæëîë íü Èíòåðíýò áîëîí õàðèëöàà õîëáîîíû áóñàä öàõèì õýëáýðèéã àøèãëàí áóñäûã äîðîìæëîõ ¿çýãäýë þì. Èõýíõäýý ýíý íü îôôëàéí õýëáýðèéí ¿ðãýëæëýë áàéäàã.

Õóëãàé (õóâü õ¿íèé ìýäýýëëèéí) íü õ¿íèé õóâèéí ìýäýýëëèéã ººðòºº àøèãëàõ áîëîí çàðèì ¿¿ðãýýñýý çàéëñõèéõ çîðèëãîîð õèéäýã. ¯¿íèé ò¿ãýýìýë æèøýýíä òóõàéí õ¿íèé çýýëèéí êàðòûí òàëààðõ õóâèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàõ ÿâäàë þì.

Ýäãýýð ñºðºã ¿çýãäë¿¿äèéí õîð óðøèã íü èõýýõýí íîöòîé áºãººä êèáåð äîðîìæëîëîîñ ¿¿äýí íýãíèéõýý àìü íàñûã õºíººñºí õýðýã ÷ ãàð÷ áàéæýý. ̄ ¿íèé øèéäýë íü ¿¿íòýé òýìöýõ õóóëèéã áàòëàí ãàðãàõ ÿâäàë þì.

Èíòåðíýòýä äîíòîõ ¿çýãäýë íü ñóðãóóëü, àæèë äýýðýý Èíòåðíýòèéã èõýýð õýðýãëýñíýýñ ¿¿äýõ áºãººä ýíý òàëààð Ñîëîíãîñò çºâëºõ ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýë àæèëëóóëæ áàéíà.

Èíòåðíýòýä äîíòîõ ¿çýãäýë

Ìºðèéòýé òîãëîîì çýðýã áàéäëààð Èíòåðíýòýä äîíòîõ áàéäàë èõýýð ãàðàõ áîëñîí íü ñ¿¿ëèéí ¿åä èõýýõýí àíõààðàë òàòàõ áîëæýý. Äîíòîãñîä íü ºäºðò 17- 18 öàãèéã Èíòåðíýòýä ºíãºð¿¿ëæ áàéíà. Õÿòàä, ßïîí, Ñîëîíãîñ, Òàéâàí óëñóóäàä èéì ÿâäàë ºíäºð áàéãàà íü ñî¸ëûí õ¿÷èí ç¿éëòýé õîëáîîòîéãîîð òàéëáàðëàãäàæ áîëîõ þì. Îäîî ýíý òàëààð ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèë ¿ðãýëæëýí õèéãäýæ áàéãàà.


дàñãàë

Òàíàé áàéãóóëëàãà, òàíàé óëñ áîëîí íèéãýìä ñïàì, ñêàì, ôèøèíã, êèáåð õ¿÷èðõèéëýë, äîðîìæëîë, õóëãàé, Èíòåðíýòä äîíòîõ çýðãèéí òàëààðõ ìýäëýã ÿìàð ò¿âøèíä áàéãàà áîëîõûã ¿íýë. ªºðèéí ¿íýëãýýã áàðèìòààð áàòàëãààæóóë

уëñ òºðèéí õ¿ñýë çîðèã

Èíòåðíýòèéí ñºðºã ¿çýãäë¿¿äòýé òýìöýõýä óëñ òºðèéí õ¿ñýë çîðèã øààðäëàãàòàé. Þóíû ºìíº äýýð äóðäàãäñàí ¿éëäë¿¿äèéã àëáàí ¸ñîîð õóóëü áóñ õýìýýí õóóëü÷ëàõ ¸ñòîé. Çàðèì óëñàä õýðýãëýã÷äèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ õóóëü íü îíîâ÷òîé áóñ, õýðýãæèëò íü ÷ òààðóóõàí áàéäàã. Õî¸ðäóãààðò îëîí óëñûí õýìæýýíä õàìòðàí àæèëëàõ óëñ òºðèéí õ¿ñýë çîðèëãî èõýýõýí ÷óõàë. Íèãåðèéí 419 òîî ñêàì íü Çàñãèéí ãàçðààñ íü ÿìàð íýãýí çîõèöóóëàëò õèéäýãã¿éãýýñ áîëîí ¿¿ñ÷ýý. ¯¿íýýñ ¿¿äýí Íèãåðèéí öàõèì õóäàëäààíä èòãýõ èòãýë èõýýð áóóð÷ýý.

уðüä÷èëñàí òºëáºð áóþó Íèãåðèéí 419 ä¿ãýýð çàëèëàí

Äýëõèéí õýìæýýíä àâëèãûí èíäåêñýýð õàìãèéí äîîãóóð áàéðò æàãñäàã Íèãåð óëñàñààñ ãàðàëòàé Èíòåðíåèéã àøèãëàí õèéõ çàëèëàí õóäàë ìýäýýëýë àøèãëàñàí õºðºíãºæèõ õýìýýõ òîìü¸îëñîí õóóëèéí çààëòûíõ íü äóãààðààð íýðëýæýý. Íèãåðèéí 419 ä¿ãýýð çàëèëàí íü òîìîîõîí õýìæýýíèé ìºíãº àìëàí ¿¿íèé óðüä÷èëãàà òºëáºðèéã õèéëã¿¿ëýõ áàéäëààð çàëèëäàã çàëèëàí áèëýý. Õýí íýãýí õ¿íä èõýýõýí õýìæýýíèé ìºíãº àìëàõ áºãººä òóõàéí ìºíãèéã ò¿¿íèé òóñëàìæòàéãààð àâàõ áîëîìæòîé áîëîõûã èëýðõèéëñýí çàõèäàë èðäýã. Òóõàéí ìºíãº íü õóó÷èí òºðèéí òýðã¿¿í¿¿äèéí õ¿¿õä¿¿ä ºâ çàëãàìæëàí àâñàí ìºíãº íü ãàäíû áàíêèíä áàéãàà, ýâñýë õàõóóëüä àâñàí ìºíãº ÷ õýìýýí èòã¿¿ëäàã áºãººä òóõàéí ìºíãèéã àâàõàä òóñàëñàí òîõèîëäîëä èõýýõýí õýìæýýíèé ìºíãº àìëàäàã. ¯¿íèéã çºâøººðñºí òîõèîëäîëä òîäîðõîé ñààä ãàðñàí òóë ìºíãº èëãýýõèéã õ¿ñýõ áàéäëààð çàëèëäàã.

Èõýýõýí õýìæýýíèé ìºíãºòýé õîëáîîòîé òóë ¿éë àæèëëàãààã ìýðãýæëèéí ò¿âøèíä çîõèîí áàéãóóëàí çàðèì òîõèîëäîëä òºðèéí àëáàí õààã÷èä ÷ õîëáîãääîã. ¯¿íèéã øàëãàõààð Íèãåð ÿâñàí õ¿ì¿¿ñ ñóðàãã¿é àëãà áîëîõ áîëîí àëóóëàõ òîõèîëäîë èõ ãàðäàã.

Ýíý òàëààð Wikipedi äýýð “Óðüä÷èëñàí òºëáºðèéí çàëèëàí” ãàð÷èãòàéãààð (http://en.wikipedia.org/wiki/Advance_fee_fraud) íàðèéí òîäîðõîé ìýäýýëýë ºãñºí áàéãàà. Àìåðèêûí êîìïàíèéí âåáñàéò äýýð èéì òºðëèéí çàõèà àâñàí áîë þó õèéõèéã çºâëºñºí áàéäàã. (http://home.rica.net/ alphae/419coal/)

4.3 ÕоÐÈÃ

Çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé ÿìàð ÷ àñóóäàë íü þóíû ºìíº æóðàì çààâðóóäûí õýðýãæèëòèéã øààðääàã. Õýðýãæèëòã¿é áîë æóðàì çààâàð íü ç¿ãýýð ë íýã ýíãèéí æèøýý áàéæ áîëîõ áºãººä ¿¿íèéã ÿàæ ÷ ãóéâóóëæ áîëíî. Ýíýõ¿¿ á¿ëýã íü Èíòåðíýòä áàðèìòëàõ æóðìûã çºð÷ñºí áîë õýðõýí õîðèã, øèéòãýëèéã õ¿ëýýëãýõ òàëààð òóñãàñàí áîëíî.


Êèáåð îð÷íû õýì õýìæýý: Ñ¿ëæýýíèé ̧ ñ ç¿é (Netiquette) áîëîí ñ¿ëæýýíèé íèéãìèéí áàðèìòëàõ øèéòãýë

Êèáåð îðîí çàé äàõü á¿ëã¿¿ä ººðèéí ãýñýí áàðèìòëàõ æóðàì çààâàðòàé áàéäàã. Èéì òºðëèéí õýì õýìæýýíèé õàìãèéí õ¿íä øèéòãýë íü òóñãààðäàõ áîëîí õººõ øèéòãýë áàéæ áîëíî. ¯¿íèé æèøýý íü òîãëîîì òîãëîæ áàéõäàà õî¸ð òîãëîã÷èéã äîðîìæèëñîí, õ¿÷èðõèéëñýí Mr. Bungle-èéí æèøýý áàéæ áîëíî. Ò¿¿íèéã ñ¿ëæýýíýýñ òóñãààðëàí ãàðãàæ áàéæýý29.

Êèáåð îðîí çàéí õ¿÷èðõèéëýë

Îíëàéí á¿ëã¿¿ä Èíòåðíýò ãàðàõààñ ÷ ºìíº îðøèí òîãòíîæ áàéæýý. Òóõàéí á¿ëã¿¿ä íü òîîíû õóâüä öººí áàéñíû äýýð ãîë õàðèëöàà íü òåêñò õýëáýðýýð ÿâàãäàæ áàéâ. ¯¿íèéã îíëàéí òîãëîîì äýýð õýðýãëýãäýæ áàéñàí áºãººä ºíººãèéí World of Warcraft çýðýã òîãëîîìûí ºìíºõ ¿å¿¿ä þì. Ýãýýð òîãëîîìûí íýã áîëîõ LambdaMOO äýýð Mr. Bungle õýìýýõ íýðòýé òîãëîã÷ áóñäûí íýðýýð ººðòºº òåêñò ÿâóóëæ ýíýõ¿¿ òåêñòäýý ñåêñ ¿ã õýëëýã àøèãëàæ áàéæýý. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü ñ¿ëæýýíèé õýì õýìæýýíýýñ õýòýðñýí òóë ò¿¿íèéã ãàðãàæ áàéæýý.

Õýä õîíîãèéí äàðàà LambdaMOO òîãëîîìûí õýðýãëýã÷èä îíëàéí óóëçàëò õèéæ ò¿¿íèé ýñðýã àâàõ àðãà õýìæýýã õýëýëöæýý. ¯¿íèé äàðààãààð ìàñòåð ïðîãðàì÷äûí íýã íü Mr. Bungle õýìýýõ íýðèéã õàññàí áàéíà. Ò¿¿íýýñ õîéø LambdoMOO òîãëîîìûí õýðýãëýã÷ íàð èéì òºðëèéí òîãëîã÷ íàðûã òîãëîîìîîñ ãàðãàäàã áîëæýý.

Ãýõäýý èéì òºðëèéí á¿ëã¿¿ä íü öººõºí áàéäàã áºãººä ó÷èð íü òóõàéí íýãýí ãèø¿¿íèé õèéñýí ¿éëäýë íü áóðóó áîëîõ òàë äýýð ñàíàë çºðºëäººí èõýýð ãàðäàã. Ò¿¿í÷ëýí òóñãààðëàõ íü çàðèì õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä òèéì ÷ õ¿íä øèéòãýë áîëîõã¿é òóë èéì òºðëèéí øèéòãýë íü çºâõºí òîäîðõîé õÿçãààðëàëòòàé õýðýãæäýã àæýý.

ªºðòºº òóñëàõ

Çàðèì òîõèîëäîëä êèáåð ãýìò õýðýãò ºðòñºí ýòãýýä¿¿ä ººðòºº òóñëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõ øààðäëàãà ãàðäàã. Æèøýý íü çîõèîã÷èéí ýðõ ýçýìøèã÷èä èéì òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààã èäýâõòýé ÿâóóëäàã. Ýíý íü ìºðäºí øàëãàõ áîëîí ýðõ ç¿éí àðãà õýìæýý àâàõ ¿éë àæèëëàãààíû èõýíõèéã çîõèîã÷èéí ýðõ ýçýìøèã÷èä ÿâóóëäàã ãýñýí ¿ã áºãººä ýíý òîõèîëäîëä öàãäàà áóñ õàðèí ýðõ ýçýìøèã÷èä ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýí ÿâóóëäàã áàéíà.

2000 îíä Ñèäíåéí îëèìïûí çîõèîí áàéãóóëàõ õîðîî Copyright Control Services õýìýýõ êîìïàíèòàé ãýðýý áàéãóóëàí çºâøººðºëã¿é ñàéòóóä îëèìïûí òóõàé ìýäýýëýë òàðààõ ¿éë àæèëëàãààã õÿíàñàí áàéíà. ¯¿íèé øàëòãààí íü îëèìïûã äàìæóóëàõ ýðõèéã ºíäºð ¿íýýð áóþó 200 ñàÿ àì äîëëàðààð çàðñàí áàéñàí òóë çºâøººðºëã¿éãýýð ìýäýýëýë àøèãëàõ íü õóóëü áóñä òîîöîãäîæ áàéâ. 60 ãàðóé õ¿í Èíòåðíýòèéã õÿíàí òîìîîõîí õýìæýýíèé õóóëü áóñ äàìæóóëàëòûã èëð¿¿ëæ áàéæýý. Îðîñûí TV6 õýìýýõ òåëåâèç ìýäýýëýë àâàõ ýðõòýé õîëáîîòîéãîîð çàðãàëäñàí ÷ ãýñýí óäàëã¿é äàìæóóëàõàà çîãñîîõ øààðäëàãàòàé áîëñîí áàéíà30. ¯¿íýýñ õîéø çóíû áîëîí ºâëèéí îëèìïûí òîãëîëòóóäààð èéì òºðëèéí õàìãààëàëò õèéäýã áîëæýý.

Julian Dibbell, “Êèáåð îðîí çàé äàõò õ¿÷èðõèéëýë,” The Village Voice, 23 December 1993, http://www.juliandibbell.com/texts/29. bungle_ vv.html.

“Violators caught as Olympic video monitored on Internet,” CNN, 22 September 2000, http://edition.cnn.com/2000/TECH/ 30. computing/09/22/olympics.netpolice.ap/index.html.


оëîí óëñûí õóóëü

Êèáåð ãýìò õýðãèéã ìºðäºí øàëãàõ áîëîí ýðýí ñóðâàëæëàõ îëîí óëñûí õóóëèéã áîëîâñðóóëàõ òàëààð ÿðèãäàæ áàéíà. ¯íäñýíäýý ýíýõ¿¿ õóóëü íü êèáåð ãýìò õýðãèéã òîäîðõîéëîõ, ìºðäºí øàëãàõ áîëîí õýðýãæ¿¿ëýõ íýãäñýí õóóëü áîëîõ þì. Ýíý õ¿ðýýíä îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà ÿâàãäàæ áóé ÷ îðîëöîæ áóé óëñóóäûí òîî îäîîãîîð öººí áàéãàà þì.

Êèáåð ãýìò õýðãèéí òàëààðõ Åâðîïûí çºâëºëèéí êîíâåíö íü èéì òºðëèéí õóóëü ãàðãàõ íýãýí îðîëäëîãî þì. Ýíýõ¿¿ êîíâåíö íü õóóëèéí õýðýãæèëò áîëîí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõèéí òýíöëèéã õàíãàõ þì.

Åâðîïûí Çºâëºëèéí êèáåð ãýìò õýðãèéí êîíâåíö

Êèáåð îðîí çàéä ººðèéí ¿éë àæèëëàãààã ¿ð íºëººòýé ÿâóóëàõûí òóëä õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãóóä Èíòåðíýòèéí ¿éë÷ëýõ õèä õÿçãààðûã ñàéòàð õàðãàëçàí ¿çýõ ¸ñòîé áèëýý. Õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãóóä á¿õ íèéòýä, á¿õ îðîíä ¿éë÷ëýõ íýãäìýë çààâàð æóðìóóäûã ãàðãàí áàòëàõã¿é áîë ìºðäºí øàëãàõ ¿éë àæèëëàãàà èõýýõýí õýö¿¿ áàéõ þì.

Èíòåðíýòèéí õóâüä õóóëü ñàõèóëàõ òàëààð çàðèì àñóóäàëòàé áºãººä ó÷èð íü Èíòåðíýò äýýðõ á¿õ êîíòåíò ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººíèé èëðýë áàéõ ¸ñòîé õýìýýí ¿çäýã. Ìºí Èíòåðíýò íü çºâõºí õºãæëèéí ¿åäýý áàéãàà òóë áàòëàí ãàðãàñàí õóóëü íü õºãæëèéã óäààøðóóëæ áîëíî õýìýýõ ¿çýë áàñ áàéíà.

ÅÇ-èéí êèáåð ãýìò õýðãèéí òàëààðõ êîíâåíö íü ýíýõ¿¿ àñóóäàëä õàíäñàí áàéäàã. Åâðîïûí çºâëºëäòóñ òèâèéí áàðàã á¿õ îðîí õàìààðäàã áºãººä Åâðîïûí õîëáîîíû ãèø¿¿äýýñ èë¿¿ òîîíû ãèø¿¿í îðíóóä áàéäàã. Åâðîïûí çºâëºëººñ ãàðãàñàí ä¿ðýì, æóðìûã ãèø¿¿í áàòëàõã¿é ÷ áàéæ áîëîõ áîë Åâðîïûí õîëáîîíû õóâüä ãàðñàí øèéäâýðèéã ººðèéí îðíû õóóëèíä òóñãàõ ¸ñòîé áàéäàã.

Ýíýõ¿¿ õîëáîîíä õàìðàãäàõ óëñûí òîî îëîí òóë (áàðàã 50) êèáåð ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ õóóëü ãàðãàõ íü èõýýõýí àñóóäàëòàé òóëãàð÷ýý. Åâðîïûí çºâëºë íü á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà ÷ ñî¸ëûí õóâüä èæèë òºñòýé îðíóóä áàéäàã òóë òóëãàðààä áóé àñóóäëóóäûã øèéäýõ ¿éë ÿâö íü õ¿íäðýë áàãàòàé áàéæýý. Ò¿¿í÷ëýí òóõàéí êîíâåíöèéã óëñóóä õýðýãæ¿¿ëýõ, áàòëàõäàà õýñýã÷èëñýí áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëæ áîëäîã. ¯¿íèéã òóõàéí óëñóóäûí ïàðëàìåíò äàíãààð õýëýëöýí øèéäýõ áîëîìæòîé áèëýý. Õàðèí Åâðîïûí õîëáîîíû ãàðãàñàí æóðìûã ãèø¿¿í îðíóóä çààâàë õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.

Åâðîïûí çºâëºëèéí æóðàì íü îëîí îðíóóäûí ¿çýë áîäëûã òýíöýòãýí õàìðóóëñàí. Êèáåð ãýìò õýðãèéí òóõàé êîíâåíö íü îëîí óëñûí õýìæýýíä õýä õýäýí óäàà õýëýëöýãäñýí áà Àìåðèêûí èðãýíèé ýðõ ÷ºëººíèé õîëáîî çýðýã áàéãóóëëàãà ººðèéí ñàíàëàà ºãñºí àæýý. Êîíâåíö íü ãèø¿¿í îðíóóä êèáåð ãýìò õýðýãòýé õîëáîîòîé õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä íü çîðèóëàí çààâàð÷èëãàà ãàðãàæýý. Ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èã íü 2004 îíû 6 äóãààð ñàðààñ ýõëýí õýðýãæèæ ýõýëñýí. ¯¿í äýýð îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààð á¿ëýã áàéãàà íü Åâðîïûí çºâëºëèéí áóñ óëñóóä ÷ òóõàéí êîíâåíöýä íýãäýí îðæ áîëîõ þì. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ýíýõ¿¿ êîíâåíö íü ìºí 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ ÀÍÓ-ä õýðýãæèæ ýõýëæýý.

Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Åâðîïûí çºâëºëèéí “Êèáåð ãýìò õýðýã: àðä÷èëñàí, õ¿íèé ýðõ áîëîí õóóëü ¸ñíû çàñàãëàëä ¿ç¿¿ëýõ àþóë” õýìýýõ áàðèìò áè÷ãýýñ ¿çíý ¿¿. http://www.coe.int/t/dc/files/themes/cybercrime/default_en.asp.


Îëîí óëñûí õýìæýýíèé çºâøèëöºëä õ¿ðýõ ººð íýãýí áîëîìæèò àðãà çàì íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóìûí õ¿ðýýíä ýâñýë áàéãóóëàõ ÿâäàë áàéæ áîëîõ þì. Ýíý íü òîäîðõîé á¿ëã¿¿ä, òîäîðõîé àñóóäëààð íýãäýæ àæèëëàõ ÿâäàë áºãººä ¿¿íèé õ¿ðýýíä ñïàìòàé òýìöýõ á¿ëýã èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé áèëýý.

”Ñïàìûã çîãñîî¸” ýâñýë

Ñïàìûí ¿¿ñãýæ áóé àñóóäàë íü èëãýýæ áóé íü áóñ õàðèí õ¿ëýýí àâ÷ áóé ýòãýýä íü çàðäëûã íü ãàðãàäàã áºãººä ýíãèéí çàð ñóðòàë÷èëãààíä ýíý íü ººð áàéäàã. Îëîí òîîíû ñóäàëãààãààð èõýíõ ìåéëèéí óðñãàëä ñïàì èõýýõýí õýìæýýòýé áàéäàã àæýý.

Ñïàìûí àíõíû õóâèëáàðûí õóâü õýðýãëýã÷èä áîëîí ñèñòåìèéí àäìèíèñòðàòîðóóä õÿëáàðõàí ôèëüòåðäýõ áîëîìæòîé áàéñàí ÷ øèíýýð ãàð÷ áóé ñïàì íü èë¿¿ èõ óðøèãòàé áîëîîä áàéíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ñïàì íü àþóëòàé êîä áóþó ìýäýýëýë õóëãàéëàõ çîðèëãîòîé êîäûã àãóóëàõ áîëñîí òóë õýðýãëýã÷èä õîõèðîõ íü èõ áîëîîä áàéíà. Òóõàéí ïðîãðàì íü õýðýãëýã÷èä ìýäýãäýëã¿é àæèëëàõ òóë êîìïüþòåðò áàéãàà ìýäýýëëèéã õóëãàéëäàã àæýý. Çàðèì òîõèîëäîëä ñïàì íü íóóö ¿ã áîëîí áóñàä õóâèéí ìýäýýëýë õóëãàéëàõ çîðèóëàëòòàé áàéäàã. Ýíýõ¿¿ ¿éëäýë íü èõýýõýí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé, ýýäðýýòýé áàéäàã òóë èõýâ÷ëýí ýð¿¿ãèéí øèíæòýé áàéäàã àæýý. Ìóóð õóëãàíà áîëîõòîé àäèëààð ñïàììåðóóä øèíý øèéäëèéã ãàðãàæ èðäýã òóë òýäýíòýé òýìöýõ ºìíºõ àðãà÷ëàë íü õóó÷ðàí, øèíý àðãà÷ëàë ãàðãàõ øààðäëàãàòàé áîëäîã àæýý. Øèíý àðãà òóðøëàãàà õóâààëöàõûí òóëä ñïàìòàé òýìöýõ ýâñëèéã Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóì äýýð áàéãóóëàí ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýæ áóé òàëóóäûã õàìðóóëàí îðîëöóóëæ áàéíà. Îäîî ýíýõ¿¿ áàéãóóëëàãûã Ñïàìûã çîãñîî¸ ýâñýë õýìýýí íýðëýõ áîëæýý. (http://stopspamalliance.org).

Àñóóëò

Òàíàé óëñ Èíòåðíýòèéí õ¿÷èðõèéëëèéí àñóóäëààðõ îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíä õýð õýìæýýíä îðîëöäîã âý?

д¿ãíýëò

Èíòåðíýò íü èõýýõýí õ¿÷èðõýã ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áîëîõûí çýðýãöýý ¿¿íèéã ìºí áóðóó çîðèëãîîð àøèãëàõ áîëîìæòîé áàéäàã. Òèéìýýñ Èíòåðíýòèéã áóðóó çîðèëãîä àøèãëàã÷äûã çîõèöóóëàõ øààðäëàãàòàé íü îéëãîìæòîé.

Äýëõèé íèéòèéí õýìæýýíä íýãäñýí îéëãîëöîë, çºâøèëöºëä õ¿ð÷, Èíòåðíýòèéã àøèãëàñàí ãýìò õýðýã ãýäãèéã õýðõýí òîäîðõîéëîõ òàëààð íýãäìýë îéëãîëòîä õ¿ðýõ òàë äýýð àìæèëò áàãàòàé áàéãàà þì. Õàìãèéí èõ àìæèëòûã õýðýãëýã÷äèéã õóóðàí ìýõëýõ áîëîí õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàôûí òàë äýýð ãàðààä áàéíà.

Þóíû ºìíº Èíòåðíýòòýé õîëáîîòîé õóóëü òîãòîîìæóóäûã áàòëàí ãàðãàæ , õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëä îëîí óëñûí õýìæýýíä çºâøèëöºëä õ¿ðýõ íü èõýýõýí ÷óõàë áàéíà. ÅÇ-èéí Êèáåð ãýìò õýðãèéí òàëààðõ êîíâåíö öààøèä õàðèëöàí çºâøèëöºõ áîëîí õàìòðàí àæèëëàõ ýõëýë áàéæ áîëîõ þì.

?



Õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãóóä Èíòåðíýòýýð ¿éëäýãäñýí ãýìò õýðãèéã 1. øàëãàõàä ÿìàð õ¿íäðýëòýé òóëãàðäàã âý?

Äýëõèé íèéò çààâàë ìºðäºí øàëãàõ øààðäëàãàòàé õýìýýí ÿìàð ãýìò 2. õýðýã äýýð ñàíàë íèéëñýí âý?

Èíòåðíýòèéí ¿ð ä¿íä áèé áîëñîí øèíý ÿìàð ãýìò õýðã¿¿ä áàéäàã âý?3.

Èíòåðíýòýýð ¿éëäýãäñýí ãýìò õýðýãò íîîãäóóëàõ ÿìàð øèéòãýë¿¿ä áàéæ 4. áîëîõ âý?


5. оÔÔлÀÉÍ ÕÝÐÝÃлÝÝÃ ÕÀÌÀÀÐÀÕ ÀÑуудлууд

Ýíýõ¿¿ á¿ëýãò Èíòåðíýò íü õýâèéí îôôëàéí õýðýãëýýã õýðõýí õàìààð÷ áîëîõ ÿëàíãóÿà Çàñãèéí ãàçàð, ýäèéí çàñàã áîëîí êîíòåíòûí àñóóäëààð õýð áàéãàà òàëààð ìýäëýãèéã áèé áîëãîõ çîðèëãîòîé. Ìºí ýíý á¿ëýã íü õîëáîãäîõ çîõèöóóëàëòûí øààðäëàãàòàé áàéãààãèéí ó÷èð õîëáîãäëûã ºã¿¿ëýõ áîëíî.

Èíòåðíýò íü îôôëàéí õýðýãëýýíä ÷ ººðèéí íºëººã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. Îíëàéí íºõöºëòýé íèéöýõèéí òóëä îôôëàéí õýðãýëýýíä ººð÷ëºëò õèéõ ¿¿ ýñâýë îôôëàéí õóóëèéã îíëàéí íºõöºëä õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿? Ýíýõ¿¿ àñóóëòòàé õîëáîî á¿õèé õàðèóëòûã ýíýõ¿¿ õýñãýýñ îëæ áîëíî.

5.1 ªðñºëäººíèé áîäëîãî

ßìàðòàà ÷ àëü áîëîõ áîëîìæîîðîî Èíòåðíýòýä íýâòðýõ ýðõ ºðñºëäººíòýé áàéõ ¸ñòîé. Ýíý íü õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðûã ëèáåðàë÷ëàõ øààðäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà. Ýíý ñàëáàðûã ÷ºëººëñíººð ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàí, ¿íèéã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé. ¯íý áàãà áàéñíààð õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ áº ºðãºí çóðâàñûí õóâüä ¿íý áàãà áàéñíààð õýðýãëýýíèé õýâ øèíæèä ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëíî. Òîãëîîìûí îíîëîîð ºðñºëäººí ¿ð ä¿íòýé áàéõûí òóëä äîð õàÿàä ãóðâàí òîãëîã÷ áàéõ ¸ñòîé õýìýýí ¿çäýã.

Õàðèëöàà õîëáîî áîëîí Èíòåðíýòèéíºðòãèéã ÷ºëººëºõ íü ÀÍÓ-ä Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý ºíäºð áàéãààãûí íýã øàëòãààí íü õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðò ºðñºëäººí íýâòð¿¿ëñýíòýé õîëáîîòîé õýìýýí ¿çäýã. ¯íäñýíäýý Èíòåðíýò íü àëñûí çàéí öàõèëãààí õîëáîîí äýýð ñóóðèëäàã áºãººä ýíý ñàëáàðò ºðñºëäººí íýìýãäñýíýýð ¿íý áóóðäàã àæýý. ÀÍÓ-ä òóõàéí ñàëáàðûã ÷ºëººëñíèé ¿ð ä¿íä âåáñàéòûã õîñòèíãûí òºëáºð õàìãèéí õÿìä áîëñîí ÿâäàë þì. ¯íý õÿìä áàéñíààð õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëäýã ýäèéí çàñãèéí îíîë èéíõ¿¿ õýðýãæñýí áèëýý.

Ñóäàëãààíààñ ¿çâýë õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðûí ýðýëò èõýýõýí óÿí õàòàí áàéäàã àæýý. Ýíý íü ¿íý òîäîðõîé õóâèàð áóóðàõàä õýðýãëýý òîäîðõîé õóâèàð ºñäºã áàéíà. ñóäàëãààãààð ìºí öààøèä Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý èõýýõýí íýìýãäýõ òºëºâòýé áàéãàà þì. Ôðàíö, ßïîí áîëîí Ñîëîíãîñ óëñóóäàä ºðãºí çóðâàñûí Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýã ºðñºëäººíèé áîäëîãûí ¿ð ä¿íä íýìýãä¿¿ëñýí áàéíà. Ñîëîíãîñ óëñ íü äýëõèéí õýìæýýíä ºðãºí çóðâàñûí Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýãýýð äýëõèéä òýðã¿¿ëæ áàéíà. Òóñ óëñ íü 1980 îíîîñ õîéø òîíîã òºõººðºìæèä ñóóðèëñàí ÷ºëººò ýðõèéã çºâøººðºõ áîëñîí àæýý. Ôðàíö áîëîí ßïîí óëñóóäàä 2005 îíûã õ¿ðòýë õýðýãëýý òèéì ÷ ºíäºð áàéãààã¿é áºãººä ¿¿íýýñ õîéø ºðñºëäººíèéã äýìæèõ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëñýíýýð ¿íèéã áóóðóóëàí, ºðãºí çóðâàñûí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëæýý.


1980-ààä îíû äóíä ¿åýñ õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðûã ÷ºëººëºõèéí äàâóó òàëóóäûí òàëààð îëîí òîîíû íîì õýâëýãäýí ãàð÷, ýíý òàëààð èõýýð ÿðèãäàõ áîëæýý. Ýíý òàëààð Emmanule Giovanetti: Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí õóâüñãàë, Èíòåðíýò áîëîí õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàð- Åâðîïä ºðñºëäººíò ñàëáàðò øèëæñýí íü õýìýýõ íîìîíä äóðäñàí áàéíà.

5.2 ÖÅÍÇуÐ ÁолоÍ ¯Ã ÕÝлÝÕ ÝÐÕ ×ªлªª

Çàñãèéí ãàçàð áîëîí õóâèéí õýâøëýýñ öåíçóð òîãòîîõ íü äýëõèé äàÿàð ò¿ãýýìýë áàéäàã. Äýýð äóðäñàí÷ëàí óëñ á¿ðèéí àøèã ñîíèðõëûã îëîí óëñûí õýì õýìæýýòýé òýíöâýðæ¿¿ëýõ íü Èíòåðíýòä òóëãàð÷ áóé ãîë àñóóäàë áàéäàã. Ãýõäýý ñàéòóóäàä áººíººð íü õààëò õèéñíýýð Èíòåðíýòèéí åðòºíöºä òààã¿é íºëººã ¿ç¿¿ëäýã. Õàìãèéí áîëîìæèò, õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ øèéäýë íü õýðýãëýã÷ ººðºº ôèëòåðäýõ ÿâäàë áèëýý. Ýíý íü õýðýãëýã÷ ººðºº ôèëòåðèéí ïðîãðàìûã ñóóëãàí, àæèëëóóëàõ ÿâäàë þì. Ãýõäýý ýöýã ýõ÷¿¿ä èéì òºðëèéí ôèëòåðèéã ñóóëãàí õ¿¿õä¿¿äýý õàìãààëàõ íü òýð á¿õ õýðýãæèõã¿é áàéãàà áèëýý.

Ñàéí äóðûí òîõèðãîî á¿õèé ôèëòåð-ø¿¿ëò¿¿ð

1999 îíä Áåðòåëñìàí ñàíãààñ Èíòåðíýòèéí àãóóëãàä ôèëòåð õèéõ ñèñòåì áîëîâñðóóëàõ áàã àæèëëóóëñàí áà ýíýõ¿¿ áàã íü ñî¸ëûí õóâüä çîõèñòîé, ¿ã õýëýõ ýðõýä ¿ë íºëººëºõ ñèñòåì áîëîâñðóóëàõ çîðèëãîòîé áàéæýý. Ýíýõ¿¿ áàã íü ñóäëàà÷èä, çîõèöóóëàã÷èä áîëîí ÷ºëººò ýðõèéí òºëººõ òýìöýã÷ íàðûã áàãòààñàí áàéëàà. Òóõàéí áàã íü óëìààð Èíòåðíýòèéí êîíòåíòûí ðåéòèíãûí õîëáîî (Internet Content Rating Association (ICRA)áàéãóóëæýý.

Òóñ áàã ÿìàð çîðèëãîä õ¿ðýõýý ñàéí ìýäýæ áàéñàí áºãººä ýöýã ýõ÷¿¿ä Èíòåðíýò äýýð ººðèéí óëñûí íýðèéã äàðàí, ôèëòåðèéí ñèñòåìèéã èäýâõæ¿¿ëñýíýýð òîõèðîìæã¿é õýìýýí ¿çñýí ñàéòóóä íü ôèëòåðò ø¿¿ãäýõ ó÷èðòàé áàéâ. Ýíýõ¿¿ ñèñòåìýýð ñàéòóóä íü ìºí ººðñäèéíõºº ðåéòèíãèéã ãàðãàí õýðýãëýñýí õýë, õ¿÷èðõèéëýë, àðõèäàëò çýðýã çîõèñã¿é (ãýõäýý õóóëü áóñ áèø) àãóóëãà áàéãàà ýñýõèéã òîãòîîõ áà íèéò 40 ãàðóé èéì ôèëòåðèéí øîøãî áèé áîëãîõîîð çîðüñîí áàéíà.

Áàã íü ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëñàí ÷ ýíýõ¿¿ ýöñèéí çîðèëãîäîî õ¿ð÷ ÷àäààã¿é þì. Íýãä¿ãýýðò èðãýíèé ýðõèéí òºëººõ áàéãóóëëàãóóä áóþó ÀÍÓ-ûí Àðä÷èëàë, òåõíîëîãèéí òºâ çýðýã áàéãóóëëàãà ýñýðã¿¿öýë ¿ç¿¿ëñýí áàéíà. ªºðñäèéíõºº çýðýãëýëèéã òîãòîîõîîð àíõëàí çºâøººðñºí áàéñàí ìýäýýíèé ñàéòóóä ÷ ãýñýí äàðàà íü ¿¿íýýñýý áóöñàí áàéíà. Õî¸ðäóãààðò ÷ºëººòýé ¿ã õýëýõ ýðõèéã õàíãàõûí òóëä ñàéòóóä ººðñäºº ººðñèéíõºº çýðýãëýëèéã òîãòîîõ õýðýãòýé áîëñîí áà ¿¿íèéã îëîíõ âåáñàéòóóä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é áàéíà. Òýäãýýð ãîë ñàéòóóäã¿éãýýð ôèëòåð àøèãëàã÷ íàð áàéíãà ¿¿íèéãýý óíòðààæ, àñààæ áàéõ øààðäëàãàòàé áîëñîí. Ãóðàâäóãààðò ýäãýýð ôèëòåðèéã áðàóçåð áóþó õºòº÷ äýýðýý õàìòàòãàí îðóóëáàë èõýýõýí ¿ð ä¿íòýé áîëîõ áàéñàí. Òóõàéí ¿åä Ìàéêðîñîôòûí áðàóçåð èõýýð õýðýãëýãäýæ áàéæýý. Òýð ¿åèéã õ¿ðòýë Íåòñêåéï áîëîí Ìàéêðîñîôò ººð ººðèéí áðàóñåð äýýð íýìýëò îðóóëæ áàéñàí áèëýý. Õýðýã äýýðýý Microsoft browser 2000 íü òèéì ÷ ñàéí áóñ ñèñòåìòýé áàéñàí áà ¿¿íèé ÀÍÓ-ä ãàðñàí V-chip çýðýã ñèñòåìèéí àäèëàààð õýðýãëýý, ýðýëò èõýýõýí ìóóòàé áàéñàí áèëýý.


2007 îíä Èíòåðíýòèéí àãóóëãûí ðåéòèíãûí õîëáîî íü Family Online Safety Institute áîëîí ººð÷ëºãäñºí áèëýý.

Ýíý íîìûí çîõèîã÷ íü Èíòåðíýòèéí êîíòåíòûí ðåéòèíãûí õîëáîîíû Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿í áàéñàí áà ýíý àñóóäëààð àíõëàí Ýìõ öýãöã¿é áàéäëûã çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðóóëàõ íü íîìîíäîî Èíòåðíýòèéí êîíòåíòûí ðåéòèíãûí õîëáîîíû òàëààð äóðäñàí áàéäàã.

ªºð íýãýí õàíäëàãà íü ñåðâåðèéí ôèëòåð áàéñàí áºãººä ýíý íü õýðýãëýã÷äýä ºðòºã íýìñýí á¿òýýãäýõ¿¿í áàéäëààð çàðàãäàæ áîëîõ þì. Ìýäýýæ øèíý÷ëýõ áîëîí õààëòòàé ñàéòóóäûí æàãñààëòûã àâàõàä òºëáºð òºëºõ þì. Ýíý íü ýíãèéí õýðýãëýã÷ ººð÷ëºëò îðóóäàõ áîëîìæã¿é ôèëòåð áºãººä õàðèí ñóë òàë íü çàðèì òîõèîëäîëä ýíãèéí ñàéòóóäûã ÷ áëîêëîõ áà ýðã¿¿ëýí áëîêîîñ ãàðãàõàä ò¿âýãòýé áàéäàã àæýý.

?

5.3 ÍÝÐ Õ¯ÍдÝд ÕÀлдÀÕ

Èíòåðíýòýýð ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëºº èõ áàéäàã òóë ¿¿íèéã àøèãëàí áóñäûí íýð òºðèéã ãóòààõ ÿâäàë ýëáýã áàéäàã. Åðºíõèéäºº ýíý àñóóäàëä õàíäàõ ãýäýã íü ñºðãºëäºã÷ ñîíèðõëóóäûã òýíöâýðæ¿¿ëýõ ÿâäàë áóþó íýð õ¿íäèéí òàëààðõ õóâü õ¿íèé ñîíèðõîë, ¿å õýëýõ ýðõ ÷ºëººã äýýäëýõ íèéãìèéí ñîíèðõëûã òýíöâýðæ¿¿ëýõ àñóóäàë áèëýý. Èíòåðíýòèéí õóâüä õóâü õ¿íèé áîëîí íèéãìèéí ñî¸ëûã òýíöâýðæ¿¿ëýõýä ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñ èõýýõýí íºëººòýé áàéäàã.

¯¿íòýé õîëáîîòîé íýãýí æèøýý íü Àâñòðàëèéí Ìåëüáóðí õîòûí áèçíåñìåí Æîñåô Ãóòíèêèéí íýð òºðèéí ãóòààñàíòàé õîëáîîòîé. Äîó Æîíñ ãðóïïûí ýçýìøäýã Barron’s ñýòã¿¿ëèéí íèéòëýëýýð ò¿¿íèé íýð òºðèéã ãóòààñàí áàéíà. Òóñ ñýòã¿¿ë íü Àâñòðàëèä íèéò 14 çàõèàëàã÷òàé áàéñíààñ 5 íü Âèêòîðèà ìóæèä áàéñàí áà ýíýõ¿¿ õýðãèéã äýýä ø¿¿õ àâ÷ õýëýëöæýý31. Barron’sñýòã¿¿ë íü Àâñòðàëèéí çýýëèéí êàðòààð òºëáºð õèéñýí1,700 îíëàéí çàõèàëàã÷òàé áàéæýý. Ýíý õýðýãòýé õîëáîîòîé ãîë àñóóäàë íü õýðýâ Ãóòíèê ÿëáàë èéì òºðëèéí íèéòëýë ãàðãàæ áóé á¿õ õýâëýë ýíýõ¿¿ ã¿òãýëýãòýé õîëáîîòîé õóóëèàð øèéòãýãäýõ ¿¿ õýìýýõ àñóóäàë ãàð÷ èðæýý. Õàðèí Äýýä ø¿¿õ Ãóòíèê íü íýõýìæëýë ãàðãàõäàà íýð òºðä ó÷èðñàí õîõèðëîî äýëõèé äàÿàð ó÷èðñàí òîîöîõ áóñ õàðèí Ìåëüáóðí õîòûí õýìæýýíä ë òààðóóëàí íýõýìæëýõ ¸ñòîé áîëîõ øèéäâýð ãàðãàæýý32.

David Fickling and Stuart Millar, “How Diamond Joe’s libel case could change the future of the internet,” The Guardian, 11 31. December 2002, http://www.guardian.co.uk/technology/2002/dec/11/media.newmedia.

Àâñòðàëèéí äýýä ø¿¿õ, “Dow Jones and Company Inc v Gutnick [2002] HCA 56” (10 December 2002), http://www.austlii.edu.32. au/ au/cases/cth/high_ct/2002/56.html.


дàñãàë

Òàíàé óëñûí èðãýí ¯- ä äîîðõ ç¿éë òîõèîëäæýý.

Òàíàé óëñàä áóé Â-ãûí áëîã ¯-ãèéí íýð õ¿íäýä õàëäñàí áàéíà. Òóõàéí 1. áëîã íü îëîí íèéòýä õýð õ¿ðòýýìæòýéãýýñ íü íîîãäîõ øèéòãýë õàìààðàõ óó? ¯-ã õàìãààëñàí 200 ïîñò áàéãàà áîë ÿìàð áàéõ âý?

Õýðýâ ÀÍÓ-ä áàéäàã îíëàéí ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãà ¯-ãèéí êîìïàíèéí 2. íýð õ¿íäýä õàëäæýý. ¯¿íä õàìààðàõ äýëõèé íèéòèéí õàðèóöëàãà ãýæ áàéõ óó?

Èíòåðíýò íü õóóëèíä áàñ íýãýí ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãà ¿¿ñãýäýã áºãººä ýíý íü ãóðàâäàã÷ òàëûí êîíòåíòîîñ áóñäûã õàìãààëàõ àñóóäàëä þì. Ýíý íü âåáñàéò áîëîí ôîðóìûí õîñò íü ãóðàâäàã÷ òàëûí ãàðãàñàí ÿìàð íýãýí àãóóëãûí òºëºº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõã¿é áàéõ ÿâäàë áºãººä õàðèí ¿¿íèéã áóñäûí íýð õ¿íäýä õàëñàí ãýäãèéã íü ìýäýãäñýíýýñ õîéø óäààí õóãàöààíä ñàíààòàé òàðààñàí ýñýõ íü õàðèóöëàãàä õàìàð÷ áîëíî. Èõýíõ õóóëü òîãòîîìæóóäàä ñàíààòàé ãýäýã íü òóõàéí áóñäûí íýð õ¿íäýä õàëäñàí àãóóëãûã óäààí õóãàöààíä33 àðèëãàõã¿é áàéõûã õýëäýã.

5.4 ÇоÕÈоÃ×ÈÉÍ ÝÐÕ ÁолоÍ ÁуÑÀд оÞуÍÛ ªÌ×ÈÉÍ ÝÐÕ

Çóðàã 3. Çîõèîã÷èéí ýðõèéã òýíöâýðæ¿¿ëýõ íü (Ýõ ñóðâàëæ: DiploFoundation, http://textus.diplomacy.edu/textusbin/env/scripts/Pool/GetBin.asp?IDPool=1181)

Àíã-èéã ¿çíý ¿¿ (2005)33.


Äýýðõòýé èæèë òºðëèéí õàìãààëàëò áóþó äàðõëààã çîõèîã÷èéí ýðõ äýýð ìºí áèé áîëãîõ ýðõòýé. Ó÷èð íü âåáñàéò áîëîí ôîðóìûí õîñò íü çîõèîã÷èéí ýðõèéã çºð÷ñºí àãóóëãûí òàëààð ÿìàð íýãýí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõã¿é áºãººä õàðèí ýíý íü çºð÷èëòýé áîëîõûã ìýäýãäñýíèé äàðàà àðèëãàõ ¿¿ðýãòýé. ¯íäñýíäýý îëîí îðíóóä ÀÍÓ-ä õýðýãëýãäýã ýíýõ¿¿ ìýäýãäýë ºãñºíèé äàðàà õààõ õýìýýõ çàð÷ìûã áàðèìòàëæ áóé þì. Òóõàéí àãóóëãûã ò¿ð õààñíààð çîõèîã÷èéí ýðõèéí àñóóäëûã øèéäýõ áîëîìæòîé.

Îþóíû ºì÷èéí òàëààðõ èõýýõýí ìýäðýìòãèé íýã ñàëáàð áîë Äîìýéí íýðèéã õóäàëäààíû òýìäýãò õýìýýí ¿çýõ ¿¿ ãýäýã àñóóäàë þì. ̄ íäýñòýí äàìíàñàí êîìïàíèóäûí õóâüä Äîìýéí íýðèéã õóäàëäààíû òýìäýãò õýìýýí ¿çâýë óëñ áîëãîíä øèíýýð á¿ðòã¿¿ëýõ çàðäëûã áóóðóóëíà. Ãýòýë íºãºº òàëààð òóõàéí ¿íäýñòýé äàìíàñàí êîìïàíèéí íýðèéã àøèãëàæ áóé õýí áîëîâ÷ îþóíû ºì÷èéí ýðõèéã çºð÷ñºíä òîîöîãäîõ áîëæ áàéíà.

Ýíýõ¿¿ àñóóäëûã øèéäýõýä îëîí óëñûí õýìæýýíä Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöûí ìàðãààí òàñëàõ àðãà÷ëàëûã àøèãëàæ áîëîõ õàðèí óëñ áîëãîíû õóâüä ccTLDs-òàé õîëáîîòîé òóõàéí óëñûí õóóëèéí äàãóó øèéäýõ øààðäëàãàòàé.

Àñóóëò

Äîìýéí íýðèéã õóäàëäààíû òýìäýã õýìýýí ¿çýõ ¸ñòîé þó? ßàãààä?1. Òàíàé óëñûí àøèã ñîíèðõîë áîëîí ãàäààäûí èë¿¿ ºíäºð õºãæèëòýé óëñûí 2. çîõèîã÷èéí ýðõ ýçýìøèã÷èéí àøèã ñîíèðõëûã õýðõýí çîõèöóóëàõ âý?

5.5 ÍууÖлÀл

Äýýð äóðäñàí÷ëàí õóâèéí íóóöëàëòàé õîëáîîòîé æóðìóóä õýðýãæèæ áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä òàâèãäàõ ãîë àñóóëò íü: ¿¿íèéã çîõèöóóëàõûí òóëä ÿìàð çàãâàð õýðýãëýõ âý ãýäýã àñóóëò áàéíà. ¯íäñýíäýý õî¸ð çàãâàð õýðýãæèæ áàéãààãààñ Åâðîïûí çàãâàð íü õóâèéí íóóöèéã õ¿íèé ýðõ õýìýýí ¿çýõ çàãâàð áàéäàã. ¯¿íèéã õóäàëäàí àâ÷, çàðæ áîëîõã¿é áºãººä ¿¿íèéã çîõèöóóëñàí õóóëüòàé. ÀÍÓ-ûí çàãâàð íü õóâèéí íóóöèéã õóóëü ç¿éí ýðõ õýìýýí ¿çäýã áºãººä ¿¿íèéã ãýðýýëýí äàìæóóëæ áîëíî õýìýýí ¿çäýã. Æèøýý íü õýí íýã õ¿íèé ìåéë õàÿãèéã àâñàíûõàà òºëºº õýí íýãýí ýòãýýä çàðèì áàðèìò áè÷ãèéã óíøèõ áîëîí ¿éë÷èëãýý àâ÷ áîëíî ãýñýí ¿ã. ̄ ¿íòýé õîëáîîòîé õóóëü òîãòîîìæóóä á¿ðýí õýìæýýãýýð ãàðñàí áàéäàã áºãººä ñàëáàð á¿ðò ººð ººðººð õýðýãæäýã.

Èíòåðíýò äýýð õýðýãæèëòèéí õóâüä àëü ÷ çàãâàð íü èæèë áàéäàã. Ìýäýýæ Åâðîïûí çàãâàð íü èë¿¿ îëîí òîîíû àðãà õýìæýý, øèéòãýëòýé áàéäàã áà èíãýñíýýð çàðäëûã èõýýð íýìýãä¿¿ëäýã áàéíà.

Àëâ íýã óëñ íü àëü çàãâàðûã ñîíãîõ íü òóõàéí óëñûí ñî¸ë áîëîí ò¿¿õýýñ õàìààðäàã. Ìýäýýëýë õàìãààëàõ çààâàð÷èëãààã õýðýãæ¿¿ëñýí òîõèîëäîëä Åâðîïûí çàãâàðûã äýëõèé íèéòýýð àøèãëàõ áîëîìæòîé þì.

?


Àñóóëò

Òàíàé óëñàä õóâèéí íóóöëàëûã õóóëü ¸ñíû õýðýãëýã÷èéí øààðäëàãà 1. õýìýýí õýð õýìæýýíä àâ÷ ¿çäýã âý?

Òàíàé óëñ àëü çàãâàðûã äàãàõ øààðäëàãàòàé âý? Òà ÿàãààä òýãæ áîäîæ 2. áàéíà âý?

д¿ãíýëò

Çîõèöóóëàëòûí ¿éë ÿâö íü èë òîä, îëîí òàëûí îðîëöîîòîé, àðä÷èëñàí áàéäëààð ÿâàãäàõ ¸ñòîé. Ýíý íü òóõàéí ¿éë ÿâö íü çºâëºëäººíä ñóóðèëñàí, ¿¿íä á¿õ òàëóóäûã õàìðóóëñàí áàéõ ̧ ñòîé ãýñýí ¿ã þì. Çîõèöóóëàëò íü á¿õ äºðâºí ¿å øàò áîëîõ çàõ çýýë, íèéãìèéí õýì õýìæýý, àðõèòåêòóð áîëîí òºðèéí çîõèöóóëàëòûã (ººðèéí çîõèöóóëàëò ìºí õàìààðíà ó÷èð íü ¿¿íèéã òºðººñ äààëãàí òîãòîîæ ºãäºã) õàìðàõ þì.


ªðñºëäººíèé áîäëîãî Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýíä ÿìàð õàìààðàëòàé âý? 1.

Èíòåðíýò äýõü õýðýãëýýíä öåíçóðûã õýð õýìæýýíä õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ âý? 2.

Èíòåðíýò õýðýãëýã÷ íü áóñäûí íýð òºðèéã ãóòààñíûõàà òºëºº øèéòãýë 3. õ¿ëýýæ áîëîõ óó?

Íýð òºðèéã õàìãààëàõòàé õîëáîîòîé õóóëèéã Èíòåðíýòä òîõèðóóëàí 4. ººð÷ëºõ øààðäëàãàòàé þó?

Èíòåðíýò äýõü çîõèîã÷èéí ýðõ áîëîí áóñàä îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí ãîë 5. àñóóäëóóä íü ÿìàð àñóóäëóóä áàéãàà âý?

Õóâèéí íóóöëàëûã õàìãààëàõ õî¸ð ÿìàð õàíäëàãà áàéäàã, òýä õîîðîíäîî 6. ÿìàð ÿëãààòàé âý?

?


6. ÕªÃÆлÈÉÍ ¯Ç¯¯лÝлÒ- ÒооÍ ÕуÂÀÀÃдÀл

Ýíý á¿ëýã íü Èíòåðíýòèéã íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä õýðõýí àøèãëàæ áîëîõ, ìºí ¿¿íèé õÿçãààðëàëòóóäûí òàëààð ìýäýýëýë ºãºõ çîðèëãîòîé.

Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä óóëçàëòûí ãîëëîõ õºäºëãºã÷ õ¿÷èí ç¿éë íü ¿íäýñíèé õºãæëèéí àñóóäàë áàéñàí áà ¿¿íýýñ ¿¿äýí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òàëààðõ õýëýëö¿¿ëýã ýõýëñýí áèëýý. Ãýõäýý õºãæëèéí àñóóäàë íü òîì, ºðãºí õ¿ðýýíèé àñóóäàë òóë ýíýõ¿¿ àñóóäàëä õ¿ðýí õàðèóëò ºãºõºä èõýýõýí óðò õóãàöàà øààðäàãäàíà. ÌÕÕÒ íü õºãæëèéí ¿éë ÿâöàä ººðèéí õóâü íýìðèéã îðóóëàí, ò¿ðãýòãýõ þì.

6.1 ÕªÃÆлÈÉÍ ÒªлªªÕ ÌÕÕÒ

¯ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ íü (a) çàñàãëàë áîëîí ÷àäàâõè, (á) äýä á¿òýö, (â) ýäèéí çàñãèéí õºãæèë, áîëîí (ã) íèéãìèéí õºãæëèéí àñóóäëûã õàìàð÷ áàéõ ¸ñòîé. Çºâ çàñàãëàëã¿éãýýð çàðöóóëæ áóé õºðºíãº ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é. ×àäàâõèã¿éãýýð õýðýãëýã÷èä ººðñäèéãºº ººð÷ëºõ áîëîìæã¿é. Õàðèëöàà õîëáîîíû áîëîí ýð÷èì õ¿÷íèé øóãàì çýðýã äýä á¿òýöã¿éãýýð Èíòåðíýòèéã òîãòâîðòîé õ¿ðãýõ áîëîìæã¿é.

Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä óóëçàëò íü Äèæèòàë íýãäëèéí ñàíã ¿¿ñãýñýí þì. ÌÕÇ-óóä íü ýíýõ¿¿ ñàíã õýðõýí çàðöóóëàõûã çààñàí õàìãèéí ñàéí çààâàð÷èëãàà áîëäîã. ÌÕÇ-óóä íü:

1. ßäóóðàë, ºëñãºëºíã áóóðóóëàõ. 2. Äýëõèé íèéòýýð ñóóðü áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ. 3. Æåíäåðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàí, ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÷àäàâõæóóëàõ . 4. Õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ. 5. Ýõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ6. ÄÎÕ/ÕÄÕÂ, õóìõàà áîëîí áóñàä ºâ÷èíòýé òýìöýõ. 7. Áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîé áàéäëûã áàòàëãààæóóëàõ. 8. Äýëõèé íèéòèéí õºãæëèéí ò¿íøëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ.

Ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí Ìîäóëü 1 äýýð ÌÕÕÒ áîëîí ÌÕÇ-óóäûí õîîðîíäûí õîëáîîã õàðóóëñàí áàéãàà.


Òîñãîíû Èíòåðíýò

Õ¿÷èðõýã, îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãè áîëîõûí õóâüä Èíòåðíýò íü õýðýãëýæ áóé áîëîí õýðýãëýõã¿é õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí îðëîãûí òýãø áóñ áàéäëûã ºðãºòãºæ áîëîõ þì. Òýãø áóñ áàéäàë ¿ç¿¿ëñýí ãàéõàëòàé íºëººëëèéã Ýíýòõýãýýñ õàðæ áîëíî. Òóñ óëñàä òîìîîõîí õîòóóäàä ë ýíýõ¿¿ îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãè íýâòðýýä áàéñàí áèëýý. Õàðèí õºäºº íóòàãò Ýíýòõýã÷¿¿äèéí õýëäýãýýð “ìýäýýëëèéí õàðàíõóéä” àìüäàð÷ áàéñàí áºãººä òåëåâèç ÷ ¿çýõ áîëîìæã¿é áàéæýý.

Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýã ò¿ãýýí, íèéãýìä áóé çàðèì àñóóäëûã øèéäýõèéí òóëä Ýíýòõýãèéí Çàñãèéí ãàçðààñ 2007 îíä ¿íäýñíèé õýìæýýíèé Íèéòëýã ¿éë÷èëãýýíèé òºâ íýðòýé öàõèì çàñàãëàëûí òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýí Ýíýòõýãèéí 600,000 òîñãîíû äóíä àøèãëàõ 100,000 òºâèéã áàéãóóëæýý. Õýðýã äýýðýý ýä íàð íü Èíòåðíýò àæèëëóóëäàã Ò¯Ö áàéñàí þì.

Õóó÷èí Ò¯Ö íü îëèãòîé àìæèëòòàé áîëîîã¿é áºãººä ýäãýýðèéí ýõíèé äàâàëãàà íü çºâõºí 3%-èéí àìæèëò îëñîí áàéíà. Ýõíèé ¿å øàòíààñ àâñàí ñóðãàìæ äýýðýý ñóðàëöñàí áà äàðààãèéí äàâàëãàà íü 30 ãàðóé õóâèéí àìæèëòàä õ¿ðñýí áàéíà. Ýíý íü ºìíºõòýéãýý õàðüöóóëáàë 10 äàõèí àìæèëòòàé áàéñàí ÷ ¿ëäýõ 70 íü àìæèëòàä õ¿ðýýã¿é ãýñýí ¿ã þì. Õàìãèéí ñ¿¿ëèéí õèéãäñýí ñóäàëãààãààð òîñãîíû èðãýäýä ÿìàð õýðýãëýý, àïïëèêåéøí øààðäëàãàòàé áàéãàà áîëîõûã ñóäëàí ãàðãàæ Íèéòëýã ¿éë÷èëãýýíèé òºâèéã áàéãóóëæýý.

Æèøýý íü Ýíýòõýãèéí Çàñãèéí ãàçàð Èíòåðíýòýýð äàìæóóëàí ãàçðûí ýðõ îëãîõ áîëñîí áºãººä ºìíº íü îðîí íóòãèéí àâëèãàä èäýãäñýí àëáàíû õ¿ì¿¿ñ òîñãîíûõíûã õóóðàõ ÿâäàë èõ áàéæýý. CD áè÷èõ áîëîí äèæèòàë çóðàã õýâëýõ çýðýã ¿éë÷èëãýý ìºí îðëîãî îëîõ áîëîìæòîé ¿éë÷èëãýýíä òîîöîãäîæ áàéâ. ×åííàé ìóæèä øàëãàëòûí ìàòåðèàëûã îíëàéí áàéäëààð òàâèõàä õóâèéí õºðºíãº îðóóëàëò õ¿ðòýë õèéãäñýí áàéíà. ̄ íäñýíäýý òîñãîíû èðãýä øàëòãàëò äýýð áàãà îíîî àâäàã áàéñàí áºãººä ìàòåðèàë íü îíëàéí áîëæ, èðãýä ñóäëàõ áîëîìæòîé áîëñîíû äàðààãààð ä¿í íü ýðñ ñàéæèð÷ýý.

Íèéòëýã ¿éë÷èëãýýíèé òºâ íü ¿íýõýýð áîäèòîîð õýðýãæñýí ñàíàà áàéñàí áºãººä íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäýõýýð (æèøýý íü ãàçðûã íü õóóëü áóñààð àâàõ) Èíòåðíýò àøèãëàõààñ ãàäíà äèæèòàë õóâààãäëûã áàãàñãàí àæèë ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëæ áàéæýý. Èíòåðíýò Ò¯Ö-èéã àæèëóóëæ áóé õ¿ì¿¿ñ íü õóâèéí õýâøëèéí òºëººëºë áàéæýý. Îíîëîîð áîë ¿¿íýýñ ¿¿äýí Çàñãèéí ãàçàðò íîîãäîõ çàðäàë áàãàññàí áà îðîí íóòãèéí çàõèðãàà òîäîðõîé õýìæýýãýýð ìàòåðèàëëàã áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéæýý.

Îäîî ýíýõ¿¿ ñõåìèéã óëàì äýëãýð¿¿ëæ áàéãàà áà ¿ð ä¿í íü öààøèä òîäîðõé áîëîõ þì.

Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ÿàìíû “Íèéòëýã ¿éë÷èëãýýíèé òºâ”-èéí õàÿãààð ¿çíý ¿¿, http://www.csc-india.org.

6.2 ÕßÇÃÀÀÐлÀлÒууд ÁолоÍ ÑÀÀд ÒоÒÃоÐууд

ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîîð àøèãëàõàä ººðèéí ãýñýí ñóë òàëóóä, õÿçãààðëàëòóóä áàéäàã áîëîõûã ñàíàõ õýðýãòýé. Æèøýý íü ÌÕÕÒ-èéã àøèãëàñíààð èë¿¿ ñàéí ìýäýýëýëòýé áîëæ èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé øèéäâýð ãàðãàäàã õýìýýäýã ÷ òýð áîëãîí ¿¿íèé äàãóó áîëîõã¿é áàéæ áîëíî. Ìºí îëîí òîîíû ÌÕÕÒ íü ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ àðãà÷ëàë áàéäëààð èõýýõýí õýðýãëýãääýã ó÷ðààñ õàðèëöàà õîëáîîíû õýðýãñýë áèø áàéæ õºãæëèéí ãîë çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä íü òýð á¿ð ò¿ëõýö áîëæ ÷àääàãã¿é. Ìºí õýí íýãýí õ¿íèé õÿíàëòààñ ãàäóóðõ ÿìàð


íýãýí ñààä òîòãîðóóä áàéäàã. Õýëíèé àñóóäàë íýã ñààä áýðõøýýë áàéõûí õàæóóãààð àâëèãà ÷ ãýñýí ¿¿íä õàìààðàõ áàñ íýãýí ñààä òîòãîðò õàìààðíà. Çàðäàë ÷ ìºí íýãýí ãîë àñóóäàë õýâýýð áàéíà. Ãýõäýý çàðäëûã áóóðóóëæ áîëäîã. Íýãä¿ãýýðò õÿìä òåõíèê õàíãàìæ çàõ çýýë äýýð èõýýð ãàðàõ áîëñîí. Õî¸ðäóãààðò íýýëòòýé ýõ ïðîãðàì õàíãàìæèéí õºäºëãººíèé õ¿ðýýíä ¿íýã¿é, íýýëòòýé ïðîãðàì õàíãàìæ èõýýð ãàðàõ áîëñîí. Íýýëòòýé ýõ íü õÿìä áàéæ áîëîõ ÷ çàðèìäàà ¿¿íèé àøèãëàëòûí çàðäàë ºíäºð æèøýý íü çàðèìäàà ïðîãðàìûã õýâëýõ òºõººðºìæèä õîëáîõ çýðýã íýìýëò çàðäàë ãàð÷ áîëîõûã àíõààðàõ õýðýãòýé.

6.3 ÌÕÕÒ-ÈÉÍ ÕªÃÆлÈÉÍ ÕÝÐÝÃлÝÝÍÈÉ ÏÐоÃÐÀÌÌ

Íèéòýýð ñàéí ìýääýã, ºðãºí õýðýãëýãääýã ÌÕÕÒ-èéí àïïëèêåéøí, õýðýãëýýíèé ïðîãðàì áàéäàã. Äýýð äóðäñàí÷ëàí òýäíèé èõýíõ íü ìýäýýëýë ò¿ãýýõ õýëáýðòýé áàéäàã. Èéì õýðýãëýýíèé ïðîãðàìûã õºäºº àæ àõóé, áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä, àÿëàë æóóë÷ëàëä õýðýãëýæ áàéäàã. Ýäãýýð ñàëáàðóóäàä ìýäýýëýë õ¿ðòýýìæòýé áàéõ íü èë¿¿ ºíäºð ¿ð ä¿íã àâ÷èðäàã. Æèøýý íü òàðèàëàí÷èä òóõàéí æèë ÿìàð íîãîî òàðèõ áîëîí õýçýý òàðèàëàõ ãýýä ìýäýýëýëòýé áàéâàë òýäýíä òóñòàé.

Ìýäýýëëýýñ ãàäíà õàðèëöàà õîëáîî íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéæ áîëíî. Æèøýý íü òàðèàëàí÷ íîãîîãîî òàðüñàíû äàðàà óðãàöàä õîð ó÷ðóóëàõ õîðòîí øàâüæòàé òýìöýõ òàëààð ìýäëýãòýé áàéõ ̧ òñîé áà ýíýõ¿¿ ìýäëýãèéã èë¿¿ ñàéí õàðèëöàà õîëáîîòîé áàéñíû õ¿÷èíä îëæ àâ÷ áîëíî.

Õàìãèéí èõ ¿ð íºëººã ¿ç¿¿ëäýã íü öàõèì çàñãèéí ¿éë÷èëãýý þì. ¯¿íèé æèøýýíä âèç ìýä¿¿ëýõ, òàòâàð, ãàçðûí ýðõ áîëîí æîëîîíû ¿íýìëýõ çýðýã äýýð ºðãºäëèéí ìàÿãòûã îíëàéíààð ãàðãàõ áîëîìæ áàãòàíà. ¯¿íèéã ýõë¿¿ëýõèéí òóëä òºðèéí ¿éë÷èëãýýã êîìïüþòåðæóóëàõ øààðäëàãàòàé. Èíãýñíèé ¿ð ä¿íä òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé ¿ð íºëººã ñàéæðóóëäàã. Æèøýý íü òºðèéí áàéãóóëëàãóóäààñ çàðëàæ áóé òåíäåðèéã îíëàéí çàðëàñíààð ìºíãº õýìíýõ äàâóó òàëòàé. Êîìïüþòåðæ¿¿ëñýíýýð ¿éë àæèëëàãààã èë¿¿ èë òîä áîëãîí àâëèãûã áóóðóóëíà. Êîìïüþòåðæ¿¿ëñýíýýð ÌÒ-èéí ýäèéí çàñãèéã áèé áîëãîí òåõíèê÷èä áîëîí ïðîãðàì÷äûã àæëûí áàéðààð õàíãàõ þì. Êîìïüþòåðæ¿¿ëýí Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýòýé õîñëóóëñàíààð îëîí íèéòèéí ãîë ÷óõàë àñóóäëóóäààð èðãýäòýé çºâëºëäºõ áîëîìæèéã õàíãàí ºãíº. Èíãýñíýýð èðãýä ÷àäàâõæèí, õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãàà ò¿ðãýñíý. (Ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí 3 äóãààð Ìîäóëü íü öàõèì çàñãèéí àñóóäëûã õºíäñºí áîëíî)

Öàõèì çàñãèéí ¿éë÷èëãýý èë¿¿ èë òîä áîëñîíîîð àðä÷èëëûã áýõæ¿¿ëíý õýìýýí ¿çýæ áîëíî. Ãýõäýý ýíý íü òýð áîëãîí õÿëáàð áèé áîëîõ ç¿éë áèø áºãººä öàõèì çàñãèéí õóâüä ýöñèéí ¿éë÷èëãýý õýðýãëýã÷èääýý õýðõýí õ¿ð÷ áàéãààã îëæ ìýäýõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Ãýõäýý ¿¿íèé ¿ð ä¿íä èë¿¿ õàðèóöëàãàòàé òºðèéí ¿éë÷èëãýýã îðîí íóòàãò áèé áîëãîí, àâëèãûã áóóðóóëäàã34.

д¿ãíýëò

Ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóçàëòûí íýã ãîë çîðèëãî íü õºãæëèéí àñóóäàëä ñóóðèëæ, óëìààð Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àæëûí õýñãèéã áàéãóóëñàí áèëýý. Ãýõäýý Àæëûí õýñãèéí ñ¿¿ëèéí òàéëàí äýýð õºãæëèéí àñóóäëûã õàíãàëòòàé õýìæýýíä àâ÷ ¿çýýã¿é õàðèí ýíý àñóóäëûã Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäàëä èë¿¿òýéãýýð õàìðóóëñàí áàéëàà. Îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýã ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîä àøèãëàõ òºñë¿¿äèéã

R. Kluver, The Architecture of Control: a Chinese Strategy for e-Governance, in “The Internet and Governance: The Global 34. Context,” The Journal of Public Policy, 25, 1 (2005): 75-97.


ñàíõ¿¿æ¿¿ëýýõ çàìààð èõýýõýí àæëûã õèéæ ÷àäíà. ¯¿íèé íýã æèøýý íü òºð- õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýë áºãººä ýíý íü ñàíõ¿¿æèëòûí çàðäëûí õóâààí ãàðãàäàã òóë òºñë¿¿äèéã èë¿¿ àìæèëòàä õ¿ðýõ áîëîìæèéã õàíãàí ºãäºã. (ÌÕÕÒ-èéí ñàëáàðò òºð- õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýëèéã àøèãëàõ òàëààð ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí ìîäóëèéí 8 äóãààðò áàãòààñàí)Ãýõäýý óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóä ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãî àøèãëàõàä ìàø îëîí ç¿éëèéã õèéæ ÷àäíà. Þóíû ºìíº Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýíèé çàðäàë õÿìä áàéõ ¸ñòîé. Æèøýý íü Äîìýéí íýðèéã á¿ðòã¿¿ëýõ çàðäëûã áóóðóóëàõ øààðäëàãàòàé. Äàðààãààð íü ÌÕÕÒ-èéí ñàëáàðò ýýëòýé ýðõ ç¿éí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîä, òýð äóíäàà õàðèëöàà õîëáîîíû àðãà÷ëàë áàéäëààð, àøèãëàõ íü èë¿¿ èõ ¿ð ºãººæòýé áàéõ þì.


Õºãæëèéí çîðèëãîä õ¿ðýõýä Èíòåðíýòèéã õýðõýí àøèãëàæ áîëîõ âý?1. Õºãæëèéí çîðèëãîä õ¿ðýõýä Èíòåðíýòèéã àøèãëàõàä òóëãàð÷ áóé ÿìàð 2. ñààä, õÿçãààðëàëòóóä áàéíà âý?


7. ÈÍÒÅÐÍÝÒÈÉÍ ÇÀÑÀÃлÀл: ÈÐÝÝд¯ÉÃ ÕÀÐÀÕуÉ

Ýíýõ¿¿ á¿ëýã íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóì øèéäýõ ÷àäàõã¿é, áîëîìæã¿é õàðèí Çàñãèéí ãàçðóóä àíõààðàë õàíäóóëàõ øààðäëàãàòàé Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ãîë àñóóäëóóäûí òàëààð äóðäñàí áîëíî.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóìûí 5 æèëèéí õóãàöàà 2010 îíîîð äóóñãàâàð áîëæ áàéíà. Øèíýýð áàéãóóëàãäàõ ôîðóìûí òºëºâëºëòèéí ¿éë àæèëëàãààã íýãäñýí õóðàëäààíààð ã¿éöýòãýõ øààðäëàãà ãàð÷ èðýýä áàéãàà þì. Ôîðóìûí ¿éë àæèëëàãààíû äàâóó òàëóóä íü îéëãîìæòîé, èä òîä áàéãàà. ¯çýë áàðèìòàëûí õóâüä ýíýõ¿¿ ôîðóì íü òîìîîõîí àñóóäëóóäûã õýëýëöýõ áîëîí æèæèã óëñóóä ÷ àñóóäàë îðóóëàí õýëýëö¿¿ëýõ áîëîìæèéã õàíãàñàí áèëýý. Ïðàêòèêûí õóâüä ôîðóì íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òàëààðõ ìýäëýãèéã íýìýãä¿¿ëýí, ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâöûí òàëààðõ ìýäëýãèéã èõýýõýí äýýøë¿¿ëñýí áèëýý.

¯íäñýíäýý Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí áîäèò ¿éë àæèëëàãààíû èõýýõýí õýñýã íü òºëºâëºëòèéí òºâëºðëèéã áóóðóóëñàí, øèíý ñàíààã ñàíàë áîëãîñîí ïàðàëåë íºõöºëä ÿâàãäñàí áèëýý. Çàðèì ýâñýë¿¿ä ¿éë àæèëëàãààãàà èäýâõòýé ÿâóóëàí ººðèéí á¿ëãèéí àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëæ èðæýý. Æèøýý íü ñïàìòàé òýìöýõ ¿éë àæèëëàãàà çýðýã ÿâàãäàí ýíýõ¿¿ àñóóäëûã øèéäýõ çîðèëãî á¿õèé óóëçàëòóóäûã õèéñýýð èðæýý.

Àæëûí õýñãèéí ýöñèéí òàéëàíä òóñãàãäñàí àñóóäëóóä íü õÿëáàð øèéäýãäýõ àñóóäëóóä áèø þì. Æèøýý íü îëîí óëñûí õýìæýýíä Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöáîëîí DNS-èéã õÿíàõ óëñ òºðèéí àñóóäëûã òóñãààä áàéíà. ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð ýíý óäààä ÿëàëò áàéãóóëñàí áºãººä Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöûã õÿíàëòäàà áàéëãàñààð áàéíà. Ãýõäýý ccTLDs íü óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðûí õÿíàëòàä áàéãàà ÷ ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð òýäíèéã ýíýõ¿¿ õÿíàëòààñ íü ñàëãàõ á¿ðýí áîëîìæòîé õýâýýð áàéãàà þì. Ïðàêòèê õÿçãààðëàëòóóä áàéãàà áºãººä îäîîã õ¿ðòýë òóëãàðààä áóé àñóóäëóóäûã øèéäýõ áîëîìæ íýýëòòýé õýâýýð ë áàéíà.

ªºð íýãýí ÷óõàë àñóóäàë áîëîõ Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý íü òýð òóñìàà õºãæëèéí çîðèëãîîð àøèãëàõ áîëîìæ íü ìºí øèéäýõ àñóóäëóóä îëîíòîé ñàëáàðûí íýã þì. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóì þó õèéæ ÷àäàõ âý ãýâýë ýäãýýð àñóóäëóóäûã øèéäýõ øèëäýã àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàí ãàðãàõ ÿâäàë áèëýý. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ íü á¿õ óëñ îðíû Çàñãèéí ãàçðóóä õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé ¿éë àæèëëàãàà áèëýý.

Àæëûí õýñãèéí òºãñãºëèéí òàéëàíãèéí òàëààð õýëýëö¿¿ëýã íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëóóä õýð ÷óõàë áîëîõ òàëààð èõýýõýí ìýäëýã áèé áîëãîñîí þì. Òóõàéí àñóóäëóóäûã øèéäýõýä öàã õóãàöàà øààðäëàãàòàéí çýðýãöýý îëîí óëñûí õýìæýýíèé õýëýëö¿¿ëã¿¿äèéã ÷ õèéõ õýðýãòýé áàéãàà áèëýý. Èéì òºðëèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü çºâõºí îëîí óëñûí õàðèëöààòàé õàìààðàõ àñóóäàë ÷ áóñ. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëä òóëãàðààä áóé èõýíõ àñóóäàë íü îðîí íóòãèéí ÷àíàðòàé áºãººä ýäãýýðèéí äóíäààñ ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîä àøèãëàõ íü èõýýõýí ÷óõàë áîëîîä áàéíà. Ýíý øàëòãààíû óëìààñ óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóä íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ¿éë àæèëëàãààíä èõýýõýí ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéõ þì.


ÒоÉÌÈíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òóõàé ýíýõ¿¿ ìîäóëü íü äîîðõ àñóóäëóóäûã òóñãàñàí áîëíî:

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë íü Èíòåðíýòýýñ èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýã õàìðàõ àñóóäàë áèëýý. Ýíý 1. íü Èíòåðíýòòýé õîëáîî á¿õèé çàðèì îëîí óëñûí õàðèëöààíû óëñ òºðèéí àñóóäëóóä, Èíòåðíýòèéí õýðýãëýý áîëîí õ¿÷èðõèéëýë, íèéãýì- ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí çîðèëãîä Èíòåðíýòèéã àøèãëàõ çýðýã îëîí àñóóäëûã õàìàð÷ áàéãàà áèëýý.

Ò¿ãýýìýë áàéäàã áóðóó îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýõ øààðäëàãàòàé áºãºº ó÷èð íü Èíòåðíýò íü 2. ÿçãóóð á¿ñ õýìýýõ òºâëºðñºí õÿíàëòûí ñèñòåìòýé áàéäàã. Ýíýõ¿¿ ñèñòåì íü ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí õàðüÿà Èíòåðíýòèéí íýð, äóãààð îëãîëòûí êîðïîðàöûí ìýäýëä áàéäàã.

Í¯Á-ààñ áàéãóóëñàí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àæëûí õýñýã íü Èíòåðíýòèéí 3. çàñàãëàëòàé õîëáîîòîé óëñ òºðèéí àñóóäëóóäûã øèéäýõ çîðèëãîòîé áàéñàí áèëýý. ¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëñàí ýöñèéí òàéëàíäàà Àæëûí õýñýã íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóìûã áàéãóóëñàí ÷ ÿçãóóð çîíû ñèñòåì íü ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí ìýäýëä õýâýýð ¿ëäñýí áºãººä õàðèí ccTLDs –òýé õîëáîîòîé àñóóäëóóä äýýð óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðóóä ººðèéí õÿíàëòàà õàäãàëàí ¿ëäýýñýí.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàë íü îëîí ñàëáàðûã õàìàðñàí, îëîí òàëûí îðîëöîîò áàéõ ¸ñòîé. 4. ßìàð íýãýí óëñ îðîí äàíãààðàà Èíòåðíýòèéã çàñàãëàõ òàë äýýð äàíãààð àæèëëàõ áîëîìæã¿é áàéõ ¸ñòîé áèëýý. Ìºí îëîí óëñûí áîëîí óëñ îðíóóäàä ÿâàãäàæ áóé ¿éë ÿâö íü àðä÷èëñàí øèíæòýé áàéõ øààðäëàãàòàé. Îëîí óëñûí ò¿âøèíä Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëä îðîëöîõ îðîëöîîã á¿õ îðíóóäàä íýýí ºã÷ á¿õ øàòàíäàà çàñàãëàëûí õóóâèéí õýâøèë, èðãýíèé íèéãìèéí ñàëáàðò ºðãºòãºõ øààðäëàãàòàé.

Îôôëàéí õýðýãëýýíèé àäèë Èíòåðíýòèéã ãóðâàí øàòààð äàìæóóëàí çîõèöóóëæ 5. áîëîõ áºãººä ¿¿íä õóóëü ç¿é, íèéãìèéí õýì õýìæýý, çàõ çýýëèéí ìåõàíèçì áîëîí àðõèòåêòóðààð íü äàìæóóëàí çîõèöóóëæ áîëíî. Èíòåðíýò äýýð õóóëèéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ íü òýð áîëãîí õÿëáàð áóñ òóë Çàñãèéí ãàçðóóä íü Èíòåðíýòèéí çîõèöóóëàëòäàà èõýýõýí á¿òýýë÷ áàéäëààð õàíäàõ õýðýãòýé.

×ºëººò çîõèöóóëàëò íü òºðèéí ç¿ãýýñ õèéõ çîõèöóóëàëòûí íýã õýëáýð áèëýý. Ýíýõ¿¿ 6. õóâèëáàðûã Èíòåðíýòèéí çîõèöóóëàëòûí ÷óõàë õýëáýð õýìýýí ¿çäýã áºãººä õàðèí ¿¿íä õýðýãëýý áîëîí çàðäëûí òàë äýýð çàðèì õÿçãààðëàëò, ñóë òàëóóä áàéäàã.

Èíòåðíýòèéã çîõèöóóëàõ åðºíõèé òºëºâëºãºº íü ìºí ººð íýãýí ¿ð ä¿íòýé àðãóóäûí 7. íýã áèëýý.

Èíòåðíýò íü õóó÷èí ãýìò õýðã¿¿ä øèíýýð àìüäàð÷ ýõëýõ îðîí çàéã áèé áîëãîñíû 8. çýðýãöýý øèíý òºðëèéí ãýìò õýðã¿¿äèéã áèé áîëãîñîí áèëýý. Ýäãýýðèéí ýñðýã õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõýä òóëãàð÷ áóé õ¿íäðýëèéí íýã íü òóõàéí ãýìò õýðãèéã òîäîðõîéëîõ àñóäàë áàéäàã.

a. Äýëõèé íèéòèéí òýìöýõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé õýìýýí íèéòëýã çºâøèëöºëä õ¿ðñýí õî¸ð ñàëáàð íü õ¿¿õäèéí ïîðíîãðàô áîëîí õýðýãëýã÷äèéã çàëèëàõ ãýìò õýðã¿¿ä áèëýý. Ýäãýýð ãýìò õýðãèéã ìºðäºí øàëãàõàä õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãóóä èäýâõòýé õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà. á. Ñïàì, ñêàì áîëîíàþóëòàé êîä áîëîí ôèøèíã çýðýã íü äýëõèé íèéòýýð çîõèñã¿é õýðýãëýýíä òîîöîãääîã ÷ óëñ áîëãîíä ýäãýýðò õàìààðàõ õóóëü áàéõã¿é. â. Êèáåð õ¿÷èðõèéëýë, äîðîìæëîë áîëîí ìýäýýëëèéí õóëãàé, Èíòåðíýòä äîíòîõ òàëààðõ çîõèöóóëàëòûí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà. ã. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ôîðóì íü òîäîðõîé á¿ëã¿¿ä ýâñýë áîëîí íýãäýë òîäîðõîé íýãýí àñóóäëààð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæèéã íýýæ ºãñºí.


Çîõèöóóëàëò íü á¿òýýë÷ áàéõûí àäèëààð øèéòãýë ÷ ìºí àäèë á¿òýýë÷ áàéõ ¸ñòîé. 9.

Èíòåðíýòýýð äàìæóóëàí ¿éëäýæ áóé ãýìò õýðýãòýé òýìöýõýä îëîí óëñûí õàìòûí 10. àæèëëàãàà èõýýõýí ÷óõàë.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àñóóäëóóä íü îôôëàéí åðòºíöººñ ÷ õàëèí ãàð÷ áóé áºãººä 11. ¿¿íèé æèøýýíä ºðñºëäººíèé áîäëîãî, öåíçóð áîëîí ¿ã õýëýõ ýðõ ÷ºëºº, íýð õ¿íä ãóòààõ, çîõèîã÷èéí ýðõ áîëîí îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí àñóóäàë, õóâèéí íóóöëàë çýðýã õàìààð÷ áàéíà.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òàëààðõ ñóäàëãààãààð õºãæèæ áóé îðíóóä ìýäýýëëèéí 12. ýäèéí çàñãèéí õóâüä õîöðîãäîîä áàéãààã èëð¿¿ëæýý. Òèéìýýñ ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîä àøèãëàõ íü Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí íýãýí õýñýã þì.

a. ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîîð àøèãëàõàä òîäîðõîé ñààä òîòãîð, õ¿íäðýë¿¿ä áàéäàã.

á. Äàãàí äóóðàéæ, õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ àìæèëòûí ò¿¿õ¿¿ä ÷ áàéãàà.

â. ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîîð àøèãëàõ íü èë òîä áàéäëûã ñàéæðóóëàõ çýðãýýð çàñàãëàëûã ñàéæðóóëàõàä ººðèéí õóâü íýìðýý îðóóëíà.

Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí óëñ òºðèéí àñóóäëóóäíü øèéäýãäýýã¿é áàéãàà áºãººä ýíýõ¿¿ 13. àñóóäàëä îðîí á¿ðèéí Çàñãèéí ãàçàð àíõààðëàà õàíäóóëàõ ¸ñòîé.

Çóðàã 3. Çîõèîã÷èéí ýðõèéí òýíöëèéí õóóëü Ýõ ñóðâàëæ: DiploFoundation, http://textus.diplomacy.edu/textusbin/env/scripts/Pool/GetBin.asp?IDPool=1190.


ÕÀÂÑÐÀлÒууд

ÍÝÌÝлÒ ÌÀÒÅÐÈÀл

Ang, Peng Hwa. 2005. Ordering Chaos: Regulating the Internet. Singapore: Thomson.

Butt, Danny, ed. 2005. Internet Governance: Asia-Pacific Perspectives. Bangkok: UNDP¬APDIP. http://www.apdip.net/publications/ict4d/igovperspectives.pdf.

Cukier, Kenneth Neil. 2005. Who Will Control the Internet? Foreign Affairs November/ December. http://www.foreignaffairs.org/20051101facomment84602/kenneth-neil-cukier/who¬will-control-the-internet.html.

Drissel, David. 2006. Internet Governance in a Multipolar World: Challenging American Hegemony. Cambridge Review of International Affairs 19(1), March, 105-120.

Kapur, Akash. 2005. Internet Governance: A Primer. Bangkok: UNDP-APDIP. http://www. apdip.net/publications/iespprimers/eprimer-igov.pdf.

Working Group on Internet Governance. 2005. Report of the Working Group on Internet Governance. http://www.wgig.org.

Wu, Tim, Esther Dyson, A. Michael Froomkin and David A. Gross. On the Future of Internet Governance. American Society of International Law Proceedings of the Annual Meeting, Vol. 101. http://ssrn.com/abstract=992805.


Glossary

IP Address Internet Protocol address: a unique identifier corresponding to each computer or device on an IP network. Currently there are two types of IP addresses in active use. IP version 4 (IPv4) and IP version 6 (IPv6). IPv4 (which uses 32 bit numbers) has been used since 1983 and is still the most commonly used version. Deployment of the IPv6 protocol began in 1999. IPv6 addresses are 128-bit numbers.

Registrar A body approved (‘accredited’) by a registry to sell/register domain names on its behalf.

Registry A company or organization that maintains a centralized registry database for the TLDs or for IP address blocks (e.g. the RIRs — see below). Some registries operate without registrars at all and some operate with registrars but also allow direct registrations via the registry.

RIRs Regional Internet registries. These not-for-profit organizations are responsible for distributing IP addresses on a regional level to Internet service providers and local registries.

Root servers Servers that contain pointers to the authoritative name servers for all TLDs. In addition to the ‘original’ 13 root servers carrying the Internet Assigned Numbers Authority-managed root zone file, there are now large number of Anycast servers that provide identical information and which have been deployed worldwide by some of the original 12 operators.

Root zone file Master file containing pointers to name servers for all TLDs.

WHOIS A transaction oriented query/response protocol that is widely used to provide information services to Internet users. While originally used by most (but not all) TLD Registry operators to provide ‘white pages' services and information about registered domain names, current deployments cover a much broader range of information services, including RIR WHOIS look-ups for IP address allocation information.


ÑуÐÃÀÃ× ÁÀÃØ ÍÀÐÒ ÇоÐÈулÑÀÍ ÇªÂлªÌÆ

Äýýðõ “Ìîäóëèéí òóõàé” õýñýãò äóðäñàí÷ëàí ýíýõ¿¿ ìîäóëü áîëîí áóñàä öóâðàë íü îëîí òºðèéí óíøèã÷ íàðò õàíäñàí, óëñ á¿ðèéí íºõöºëä òîõèðëóóëàí õýðýãëýãäýõ þì. Ìîäóëèóä íü á¿ðýí áîëîí õýñýã÷èëñýí áàéäëààð àøèãëàãäàæ áîëîõ áºãººä ìºí îíëàéí áîëîí îôôëàéí íºõöºëä õàìààð÷ áîëíî. Ìîäóëèéã õóâü õ¿ì¿¿ñ, á¿ëã¿¿ä áîëîí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóä ÷ àøèãëàæ áîëîõ áºãººä ìºí òºðèéí áàéãóóëëàãóóä ÷ àøèãëàõ áîëîìæòîé. Îðîëöîã÷äûí ìýðãýæèë, ñóóðü ìýäëýã áîëîí ñóðãàëòûí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà íü ìºí õàðèëöàí àäèëã¿é áàéæ áîëíî.

Ýíýõ¿¿ òýìäýãëýë íü ýíýõ¿¿ ìîäóëèéí ñóðãàëòûã ÿâóóëàõàä çîðèóëàí õýðýãëýõ çàðèì ñàíàà áîëîí çºâëºãººã àãóóëñàí áàéãàà. Ñóðãàëòûí òàëààðõ çàðèì õàíäëàãà áîëîí ñòðàòåãèéã ¿¿íä çîðèóëñàí òóñãàé ãàðûí àâëàãà äýýð òóñãàí îðóóëñàí. Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûã http://www. unapcict.org/academy õàÿãààð ¿çýæ áîëíî.

Ìîäóëèéã àøèãëàõ íü

Á¿ëýã áîëãîí íü ñóðàëöàõ çîðèëòóóäûã äóðäñàíààð ýõýëñýí áºãººä òºãñãºë áîëãîíä íü øàëãàõ àñóóëòóóäûã îðóóëñàí. Óíøèã÷èä ýäãýýð çîðèëòóóä áîëîí àñóóëòóóäûã õàðüöóóëàí àøèãëàõ áîëîìæòîé. Á¿ëýã áîëãîí ìºí õýëýëöýõ àñóóëòóóä áîëîí äàñãàëûã àãóóëñàí íü áèå äààí ñóðàã÷èä áîëîí ñóðãàã÷ íàðò çîðèóëàãäñàí áîëíî. Ýäãýýð àñóóëò, äàñãàë íü óíøèã÷ íàð ººðèéí òóðøëàãà äýýðýý ¿íäýñëýí àãóóëãûã òóñãàí àâàõ áîëîí òóõàéí àñóóäëóóäàä ¿ð ä¿íòýé õàðèóëò îëîõîä çîðèóëàãäñàí áèëýý.

Êåéñ ñóäàëãàà íü ìºí íýãýí ÷óõàë õýñýã íü áèëýý. Ýäãýýð íü ä¿í øèíæèëãýý, õýëýëö¿¿ëýãò àøèãëàãäàõ áà ìîäóëüä òóñãàãäñàí ãîë ¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààðõ áîäèò æèøýýã õàðóóëñàí áàéãàà. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí êåéñ¿¿ä äýýðõ àñóóäëóóä íü îëîí óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøíèéõ áàéãàà. Îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä ÌÕÕÒ áîëîí Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýã áèé áîëãîõ çîðèëãîîð èõýýõýí àæèë õèéãäýæ áàéãàà áèëýý. Ñóðãàã÷ íàð íü ººð áóñàä êåéñèéã ãàðãàõ õ¿ñýëòèéã òàâèí òýäíèéã á¿òýýë÷ýýð àæèëëóóëæ áîëíî.

Õè÷ýýëèéí á¿òýö

Îðîëöîã÷äîîñ áîëîí öàã õóãàöààíààñ õàìààðàí ýíýõ¿¿ ìîäóëèéí àãóóëãûã ÿíç á¿ðýýð áîëîìæèò öàãò áàãòààí òàéëáàðëàæ áîëíî. Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí òàëààð çàðèì õýìæýýíèé øèíý ìýäýýëýë ºãºõ øààðäëàãà á¿õèé òºðèéí áàéãóóëëàãûí ºíäºð àëáàí òóøààëòíóóäàä ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûí õóãàöààã áîãèíîñãîí 2-3 öàãò áàãòààæ áîëíî. Á¿ðýí õýìæýýíèé ñóðãàëò íü 1.5 ºäºð øààðäàíà. Ýíýõ¿¿ ìîäóëü íü ýõíèé ãóðâàí á¿ëýã íü àíõàí øàòíû ñóóðü ìýäëýã, äàðààãèéí á¿ëã¿¿ä íü õýðýãëýýíèé òàëààð ñóðàëöàõ çîðèëãîîð áîëîâñðîãäñîí áèëýý.

1-2 öàãèéí ñóðãàëò

Á¿ëýã 1 áîëîí 2-èéã íèéë¿¿ëýí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëò áîëîí àæëûí õýñãýýñ ãàðñàí ¿ð ä¿í äýýð ãîëëîíî. Ìºí Á¿ëýã 6-ààñ ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýõ õýñãèéã îðóóëíà.


Ãóðâàí öàãèéí ñóðãàëò

Á¿ëýã 1 áîëîí 2-èéã íèéë¿¿ëýí, îðîëöîã÷äîîñ õàìààðóóëàí 3, 4, 5 áîëîí 6 äóãààð á¿ëãèéã íèéë¿¿ëýí äýýð íü íýìýýä -

Ýðõ ç¿éí îð÷íûã áèé áîëãîõ áóþó á¿ëýã 4 áîëîí 5-ààñ îðóóëàõ;• ÌÕÕÒ-èéã õºãæëèéí çîðèëãîä àøèãëàõ áóþó á¿ëýã 5 áîëîí 6-ààñ îðóóëàõ, •

Á¿òýí ºäðèéí ñóðãàëò (6 öàã)

Á¿ëýã 1, 2 áà 3-èéã ºãëºº ñóäëàíà. ¯äýýñ õîéø Á¿ëýã 4, 5 áîëîí 6-ã õýëýëöýí, äàñãàë áîëîí àñóóëòóóäûã íü àøèãëàí õýëýëö¿¿ëýã ÿâóóëíà. Ýíý íü õîîëíû äàðàà õ¿ì¿¿ñèéí èäýâõèéã ñýðãýýíý. Á¿ëýã 7-ãîîð ñóðãàëòûã äóóñãàíà.

1.5 ºäðèéí ñóðãàëò

Õýäèéãýýð íèéò 7 õè÷ýýë áàéãàà ÷ ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà íü ººð ººð. Õàìãèéí ãîë íü á¿ëãèéí çîðèëãîä èõýýõýí ìýäðýìæòýé áàéõ õýðýãòýé áºãººä ýíý íü òóõàéí îðîëöîã÷èä ñóðãàëòààñ þó ñóðàõûã õ¿ñýæ áàéãààòàé íü íèéö¿¿ëýõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã. Á¿ëýã 1 áà 2 íü ¿íäñýíäýý ñóóðü ìýäëýã îëãîõ òàëààð áàéãàà. Õýðýâ îðîëöîã÷ á¿ëýã íü ýíý òàëààð ñîíèðõîõã¿é áîë äàðààãèéí õýñãýýñ áóþó ¿ð ä¿íãýýñ ýõë¿¿ëæ áîëíî. Åðºíõèéäºº îðîëöîã÷ íàð èë¿¿ ïðàêòèê óð ÷àäâàðûã õ¿ñýæ áîëîõ þì. Õýëýëö¿¿ëýã áîëîí ìýäýýëýë õóâààëöàõ çýðãýýð ¿¿íèéã õàíãàæ áîëíî.

3 õîíîãèéí ñóðãàëò

Ýõíèé ºäºð Á¿ëýã 1 áà 2-èéã õýëýëöýíý. Ñóðàëöàã÷äûí á¿ëýã ÿìàð ñýòãýãäýëòýé áàéãààãààñ õàìààðàí Á¿ëýã 3-èéã ýõë¿¿ëæ áîëíî. Äàðààãèéí ºäºð íü Á¿ëýã 3, 4 áà 5-èéã ñóäëàõ áà ñ¿¿ëèéí ºäºð íü 6, 7-ã õýëýëöýíý. Îðîëöîã÷ íàð ººðèéí òóðøëàãàà ÷ àíãèä õóâààëöàõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé. ßëàíãóÿà îðîëöîã÷ íàð Á¿ëýã 6-ã àøèãëàí ººðèéí óëñ äàõü òîîí õóâààãäëûí àñóóäëóóäûã õýëýëöýõ õýðýãòýé. Á¿ëýã 7 íü óëìààð á¿õ á¿ëãèéã íýãòãýí ä¿ãíýõ áîëîìæ îëãîíî.


ÇоÕÈоÃ×ÈÉÍ ÒуÕÀÉ

Àí Ïåí Õóà íü Ñèíãàïóðûí Íàíüÿí òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëèéí Âèé Êèì Âèé õàðèëöàà õîëáîî, ìýäýýëëèéí ñóðãóóëèéí Èíòåðíýòèéí ñóäàëãààíû òºâèéí çàõèðàë, ïðîôåññîðîîð àæèëëàäàã. Ìýðãýæëèéí õóóëü÷ òýðýýð õýâëýë ìýäýýëëèéí õóóëü, áîäëîãûí õè÷ýýë çààäàã áºãººä Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ÷èãëýëýýð ñóäàëãàà õèéäýã. 2005 îíä áè÷ñýí Ýìõ öýãöã¿é áàéäëûã çîõèöóóëàõ íü õýìýýõ íîìîíäîî òýðááýýð Èíòåðíýòèéí çîõèöóóëàëòûí òàëààð äóðäñàí áàéíà.

2004 îíä òýðýýð Í¯Á-èéí ÅÍÁÄ-ûí òóøààëààð Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàí 2005 îíû Äýëõèéí ìýäýýëýëæñýí íèéãìèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí òàéëàíã áýëòãýí ãàðãàæýý. Ìºí äàðàà íü òýð Äýëõèéí Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëûí ñóäëàà÷äûí ñ¿ëæýýã ¿¿ñãýí áàéãóóëàõàä õóâü íýìðýý îðóóëñàí áàéíà.

Îäîî òýðýýð Àêèéí õýâëýë ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òºâèéí çàõèðëààð àæèëëàæ áàéíà. Òýðýýð ìºí Ýíýòõýãèéí Àõìåäàáàäûí Ìóäðàãèéí õàðèëöàà õîëáîîíû õ¿ðýýëýíãèéí óäèðäàõ çºâëºëä àæèëëàäàã.


UN-APCICT- Í¯Á-ûí Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ûí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí òºâ

Í¯Á-ûí Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ûí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí òºâ íü (UN-APCICT) Í¯Á-ûí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õîðîîíû (ESCAP) ñàëáàð þì. UN-APCICT-èéí çîðèëãî íü õ¿íèé, èíñòèòóòûí ÷àäàâõè á¿ðä¿¿ëýõ, óëìààð íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä ÌÕÕÒ-ûã àøèãëàõ çîðèëãîîð õîðîîíû ãèø¿¿í óëñóóäûí õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã íýìýãä¿¿ëýõýä îðøäîã áà äàðààõ ãóðâàí ãîë áàãàíà äýýð òóëãóóðëàäàã:

Ñóðãàëò. Áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷ áîëîí ÌÕÕÒ-ûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ÌÕÕÒ-ûí ìýäëýã, 1. óð ÷àäâàðûã áýõæ¿¿ëýõ, ÌÕÕÒ-ûí ñóðãàã÷èä, èíñòèòóòóóäûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ;

Ñóäàëãàà. ÌÕÕÒ-ûí õ¿íèé íººöòýé õîëáîîòîé àíàëèòèê ñóäàëãààã ÿâóóëàõ;2. Çºâëºãºº. Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õîðîîíû ãèø¿¿í áîëîí 3. õîëáîãäîõ ãèø¿¿äýä õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí õºòºëáºðò çºâëºãºº ºãºõ.

UN-APCICT íü ÁÍÑÓ-ûí Èí÷åîí õîòîä áàéðëàäàã.

http://www.unapcict.org

ESCAP- ÀÍдÁ-èéí Ýäèéí çàñàã, Íèéãìèéí Õàìòûí Àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà

ESCAP áîë Í¯Á-ûí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí òºâ áºãººä Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí Í¯Á-ûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæëèéí òºâ íü áîëæ ÿâäàã. Çîðèëãî íü 53 ãèø¿¿í, 9 õîëáîãäîõ ãèø¿¿äèéí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã íýìýãä¿¿ëýõ. Òóñ áàéãóóëëàãà íü ãëîáàë, îëîí óëñûí ò¿âøíèé õºòºëáºð¿¿ä áîëîí àñóóäëóóäûí õîîðîíäûí ñòðàòåãèéã õîëáîõ ã¿¿ð áîëîí àæèëëàäàã. Ýíý íü á¿ñ íóòàã äàõü çàñãèéí ãàçðóóäàä ãëîáàë÷ëàãäàæ áóé äýëõèéä á¿ñ íóòãèéí äàâòàãäàøã¿é íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí ñîðèëòóóäòàé òóëãàðàõàä ººðèéí áàéð ñóóðèà õàäãàëæ ¿ëäýõ, á¿ñ íóòãèéí õàíäëàãààð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëäýõýä îðøèíî. Òºâ íü Òàéëàíäûí Áàíãêîê õîòîä áàéðëàäàã.

http://www.unescap.org


ÒªÐÈÉÍ ÀлÁÀÍ ÕÀÀÃ×дÀд ÇоÐÈулÑÀÍ ÌÕÒ-ÈÉÍ ÑууÐь ÌÝдлÝÃÈÉÍ ÀÊÀдÅÌÈhttp://www.unapcict.org/academy

Ñóðãàëò íü 8 ìîäóëüòàé áºãººä õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ûí ºðãºí õ¿ðýýíèé ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëæ, ãîë çîðèëãî íü áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷äûã ÷óõàë øààðäëàãàòàé ìýäëýã, óð ÷àäâàðààð õàíãàñíààð ¿íäýñíèé õºãæëèéí çîðèëãóóäàä õ¿ðýõ, òîîí õóâààãäëûã àðèëãàõûí òóëä ÌÕÒ-ûí áîëîìæóóäûã õºø¿¿ðýã áîëãîí àøèãëàõ ÿâäàë þì.

Ìîäóëü 1- ÌÕÕÒ-èéí õýðýãëýý áîëîí áîäèò õºãæëèéí õàðèëöàí õàìààðàëÌÕÇ-óóäûã õàíãàõûí òóëä ÌÕÕÒ-ã õýðýãëýõýä áîäëîãîîñ õýðýãæ¿¿ëýëò õ¿ðòýë ãîë àñóóäëóóä áîëîí øèéäâýðèéí ñàíààíóóäûã îíöëîí òýìäýãëýñýí.

Ìîäóëü 2- Õºãæëèéí áîäëîãî, ¿éë ÿâö, çàñàãëàëä çîðèóëñàí ÌÕÕÒÕºãæëèéí òºëººõ ÌÕÒ-ûí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ, çàñàãëàë äýýð òºâëºðºí õºãæëèéã äýìæèõ ¿íäýñíèé áîäëîãî, ñòðàòåãóóä, ¿íäñýí á¿òö¿¿äèéí òàëààð ÷óõàë ìýäýýëýë îëãîíî.

Ìîäóëü 3- Öàõèì çàñãèéí õýðýãëýýí¿¿äÖàõèì çàñãèéí îéëãîëòóóä, çàð÷ìóóä, õýðýãëýýíèé òºðë¿¿äèéã òàéëáàðëàäàã. Ýíý íü ìºí õýðõýí çàñãèéí ãàçðûí ñèñòåì áèé áîëñîí áîëîí çîõèîìæèéí àñóóäëóóäûã òîäîðõîéëäîã.

Ìîäóëü 4- Òºðèéí àëáàí õààã÷äàä ÌÕÕÒ-èéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãóóäûã òàíèëöóóëàõ íüÌÕÕÒ-ûí îäîîãèéí ÷èã õàíäëàãà, èðýýä¿éí ÷èãëýëä ã¿íçãèé îéëãîëò ºãºõ. Ýíý ìºí ÕÌÕÒ-ûí øèéäâýð ãàðãàõàä ãîë òåõíèêèéí áîëîí áîäëîãûí àñóóäëûã àâ÷ ¿çäýã.

Ìîäóëü 5- Èíòåðíýòèéí çàñàãëàëÈíòåðíýòèéí õýðýãëýý, ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ îëîí óëñûí áîäëîãóóä áîëîí ïðîöåññóóäûã îäîîãèéí ¿ðãýëæèëæ áóé õºãæëèéã àâ÷ ¿çäýã.

Ìîäóëü 6- Ñ¿ëæýý, ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäàë, íóóöëàëÌýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäëûí àñóóäëóóä, ÷èã õàíäëàãóóä, ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäëûí ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ ïðîöåññóóäûã àâ÷ ¿çíý.

Ìîäóëü 7- ÌÕÕÒ-èéí òºñëèéí óäèðäëàãûí îíîë áîëîí ïðàêòèêÕºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-òîé õîëáîîòîé òºñëèéí óäèðäëàãûí ¿çýë áàðèìòëàëóóäûã òàéëáàðëàõ, ò¿¿í äîòðîî àðãóóä, ¿éë ÿâöóóä, íèéòëýã õýðýãëýãääýã òºñëèéí óäèðäëàãûí çàð÷ìóóäûã àâ÷ ¿çíý.

Ìîäóëü 8- Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-èéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õóâèëáàðóóäÕºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ä áîëîí öàõèì çàñãèéí òºñë¿¿äýä çîðèóëñàí ñàíõ¿¿æèëòèéí ñîíãîëòóóäûã ýðæ õàéõ. Òºð-õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýë íü õºãæèæ áóé îðíóóäûí õàìãèéí õýðýãòýé ñàíõ¿¿æèëò ãýæ îíöëîí òýìäýãëýãääýã.

Ýäãýýð ìîäóëèóä íü Àêàäåìèéí õàìòðàã÷äèéí êåéñ ñóäàëãààíû äàãóó ººð ººð óëñ îðíû áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷äûí øààðäëàãàòàé íèéöýõ, ò¿¿íòýé õàìààðàëòàé áàéõ çîðèëãîîð øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàãäñàí. Ìîäóëèóä íü òóõàéí óëñ îðíû õýë äýýð îð÷óóëàãäàíà. Öààøëààä, ýäãýýð ìîäóëèóä íü áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èäòàé òýäíèé õàìààðàëòàé áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð òîãòìîë øèíý÷ëýãäýæ, øèíý ìîäóëèóäûã 21-ð çóóíä çîðèóëñàí ÌÕÕÒ-èóäûã ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëíà.

Âèðòóàë Àêàäåìè (AVA – http://ava.unapcict.org)

Àêàäåìèä çîðèóëñàí îíëàéí çàéí ñóðãàëòûí îð÷èí• Á¿õ Àêàäåìèéí ìîäóëóóä ò¿¿í äîòðîî âèðòóàë ëåêö¿¿ä, ñëàéäóóä áîëîí æèøýýí¿¿äýä • îíëàéíààð õàíäàõ áîëîìæòîé

Ñóðàëöàã÷äûã ººðñäèéí áàéãàà ãàçðààñàà ñóðàëöàõ áîëîìæèéã íýýæ ºãñºí•

Öàõèì õàìòûí àæèëëàãààíû òºâ (e-Co Hub – http://www.unapcict.org/ecohub)

Õºãæëèéí òºëººõ ÌÕÕÒ-ûí ìýäëýã õóâààëöàõ, íººö ìàòåðèàëóóäûí ïîðòàë• Ìîäóëààð íººö¿¿äýä õÿëáàð õàíäàõ áîëîìæèéã îëãîäîã• Õýðýãëýã÷èä îíëàéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîæ, e-Co Hub-èéí îíëàéí á¿ëãèéí ãèø¿¿í áîëæ, • õºãæëèéí òëºººõ ÌÕÕÒ-ûí ìýäëýãýý íýìýãä¿¿ëýõ, õóâààëöàõ áîëîìæòîé.

AVA áîëîí å-Co Hub-äàõü ¿éë÷èëãýýã àâàõ ñîíèðõîëòîé áàéâàë äîîðõè õàÿãààð á¿ðòã¿¿ëíý ¿¿.http://www.unapcict.org/join_form

Documents

PDF Version [4216KB]