Metodologija izrade Studije izvodljivostiMetodologija izrade Studije izvodljivostiza investicione projekte

SEMINARCost benefit analiza u kontekstu investicione studije

Banja Luka, 12.10.2011. godine

ŠTA JE STUDIJA IZVODLJIVOSTI?ŠTA JE STUDIJA IZVODLJIVOSTI?

� Studija izvodljivosti je osnovni dokument kojim se upravlja realizacijom neke investicije

� sagledavanje trenutne situacije i potencijala za određeno ulaganje

PLANIRANJE INVESTICIONIH PROJEKATAPLANIRANJE INVESTICIONIH PROJEKATA

� planiranjem se definišu ciljevi i strategije za njihovo postizanje, i pri tom se prikazuje finansijski, društveni i socijalni aspekt poslovanja kroz posmatrani period (1010--2525 godina)

ZAŠTO STUDIJA IZVODLJIVOSTI?ZAŠTO STUDIJA IZVODLJIVOSTI?

� Finansijske institucije� Međunarodne organizacije

FINANSIJERIFINANSIJERI

PLANIRANJE REZULTAT

IZVOĐENJE INVESTICIJE

ORGANIZACIJA

KOORDINACIJA

FOKUS NA POSTAVLJENE CILJEVE

� Studija izvodljivosti izrađuje se u situacijama:- Kada želimo dokazati finansijsku izvodljivost i opravdanost određenog

projekta- Kada želimo odabrati „pravi” projekat

ZAŠTO STUDIJA IZVODLJIVOSTI?ZAŠTO STUDIJA IZVODLJIVOSTI?

„PRAVI” PROJEKAT...„PRAVI” PROJEKAT...- Kada su investicije i troškovi kroz godine najniži u odnosu na druge

mogućnosti- Kada je održiva struktura finansiranja

Izradom STUDIJESTUDIJE izbjegavaju se nepotrebni gubici vremena, energije, finansijskih i drugih resursa

STUDIJA IZVODLJIVOSTI STUDIJA IZVODLJIVOSTI -- SADRŽAJSADRŽAJ

� Definisanje ciljeva projekta (u skladu sa strateškim dokumentima)� Identifikovanje projekta (jasna identifikacija projekta, finansijska granica,

prag prihvatljivosti, definicija projekta) � Analiza situacije – lokacije i životne sredine� Zakonski i institucionalni okvir� Tehnološke karakteristike projektaTehnološke karakteristike projekta� Prostorni i lokacijski aspekti� Analiza tržišta � Analiza uticaja na životnu sredinu� Analiza alternativa � Finansijska analiza (vremensko definisanje projekta – vremenski horizont,

određivanje ukupnih troškova, generisani prihodi u projektu, finansijska održivost, određivanje diskontne stope...itd.)

� Analiza osetljivosti i rizika

� Struktuiran opis projektnog zadatka (opis projekta)� Odgovor na pitanje o usklađenosti projekta sa zakonskim okvirom i

višim planovima� Analizu situacije na području odvijanja projekta

Procjenu tržišne opravdanosti projekta

ŠTA DOBIJAMO STUDIJOM IZVODLJIVOSTI?ŠTA DOBIJAMO STUDIJOM IZVODLJIVOSTI?

� Procjenu tržišne opravdanosti projekta � Uporednu analizu i odabir najbolje mogućnosti (ukoliko postoji

alternativa realizacije) � Analizu finansijske izvodljivosti projekta (projekciju investicija i

troškova/prihoda od projekta, izvore finansiranja, projekciju cijena...)

OPREDJELJENJE ZA IZRADU STUDIJE OPREDJELJENJE ZA IZRADU STUDIJE IZVODLJIVOSTIIZVODLJIVOSTI

1. Visoka stopa nezaposlenosti na području neke lokalne zajednice;

2. Nedostatak zemljišta u opštinskom vlasništvu za izgradnju industrijskih i poslovnih zona;

3. Značajno smanjenje nivoa privrednih aktivnosti (posebno u proizvodnim djelatnostima).

PROGRAM EDUKACIJE:PROGRAM EDUKACIJE:● Glavni cilj programa edukacije osposobiti dio zaposlenika iz lokalne administracije za izradu predinvesticionih i investicionih studija izvodljivosti za izgradnju poslovnih i industrijskih zona

STUDIJA IZVODLJIVOSTI vs LOKALNI TIMSTUDIJA IZVODLJIVOSTI vs LOKALNI TIM

izvodljivosti za izgradnju poslovnih i industrijskih zona

KLJUČNE KOMPETENCIJE:KLJUČNE KOMPETENCIJE:● Poznavanje međunarodne metodologije za izradu predinvesticionih i investicionih studija izvodljivosti za izgradnju poslovnih zona● Znanja iz domena pripreme i menadžmenta investicionih projekata

� Izrada Studije izvodljivosti za poslovne i industrijske zone

� Studija izvodljivosti pripremljena je u skladu sa:“Guide to cost benefit analysis of investment projects“, prepared for Evaluation Unit, DG Regional Policy, European Commission

� Izrada koncipirana u 6 modula:

STUDIJA IZVODLJIVOSTI vs LOKALNI TIMSTUDIJA IZVODLJIVOSTI vs LOKALNI TIM

1. Okvir investicionog projekta i socio-ekonomski kontekst projekta poslovne zone

2. Optimalni modeli organizacije i upravljanja poslovnom zonom, te lokacijski aspekt projekta

3. Ispitivanje preduzetničkog potencijala i tehničko-tehnološka analiza projekta 4. Marketing strategija nastupa na tržištu potencijalnih investitora, te

finansijska analiza projekta5. Cost-benefit analiza projekta poslovne zone (analiza troškova i koristi

projekta)6. Studijska posjeta

MODUL IMODUL IOkvir investicionog projekta i socio-ekonomski kontekst projekta poslovne zone

� Uvod u planiranje investicionih projekata � Proces investiranja� Socio-ekonomski razvoj� Prikaz geografskih obilježja grada ili opštine� Struktura stanovništva� Obrazovne i naučno-istraživačke institucije� Saobraćajna povezanost� Komunalna infrastruktura� Struktura i stanje privrede u gradu ili opštini� Značaj grada ili opštine u široj regiji� Strategija razvoja grada ili opštine

Pokazatelj učešća Opština / grad Republika Srpska

% učešća opštine /

grada

Bosna i Hercegovina

% učešća opštine /

grada

1. Površina (u km2) 834 24.617 3,38 51.209,2 1,62

2. Stanovništvo 105.000 1.437.477 7,30 3.447.156 3,04

3. Broj preduzeća 618 13.493 4,58 161.295 0,38

PRIMJER 1: Značaj i udio lokalne zajednice u široj regiji

4. Broj MSP 432 13.433 3,21 159.819 0,27

5. Prihodi preduzeća 454.968.178 7.805.461.000 5,82 - -

6. Ostvareni izvoz 150.268.000 1.921.837.000 7,81 6.847.320.000 0,87

7. Ostvareni uvoz 127.552.000 4.146.519.000 3,07 15.932.550.000 0,80

8. Broj zaposlenih 17.177 201.797 8,51 706.088 2,43

9. Broj nezaposlenih 11.586 133.074 8,70 483.251 2,39

� Organizacija, upravljanje i razvoj poslovne zone� Potrebni preduslovi za nastanak zone (zadaci lokalne samouprave i

projektnog tima)

MODUL IIMODUL IIOptimalni modeli organizacije i upravljanja poslovnom zonom, te lokacijski aspekt projekta

projektnog tima)� Idejno urbanističko-arhitektonsko rješenje� Definisanje ulaznih i izlaznih parametara koji utiču na projektovanje

poslovne zone� Makro lokacijski aspekt poslovne zone� Mikro lokacijski aspekt poslovne zone

- podsticanje razvoja privrednih aktivnosti, kao pokretačke snage lokalnog i regionalnog održivog privrednog razvoja, u skladu sa razvojnom strategijom opštine,- značajno povećanje broja novih privrednih subjekata,- razvoj i poboljšanje poslovnih rezultata postojećih privrednih

PRIMJER 2: Osnovna namjera podsticanja osnivanja i razvoja industrijskih zona na području opštine

- razvoj i poboljšanje poslovnih rezultata postojećih privrednih subjekata,- povećanje konkurentnosti ukupne privrede,- smanjenje broja nezaposlenih na evidenciji Zavoda za zapošljavanje,- povećanje udjela industrijske proizvodnje u ukupnoj privredi,- povećanje bruto društvenog proizvoda,- porast prihoda u budžetu lokalne zajednice, itd.

- Razvojna agencija zadužena za saradnju i koordinaciju rada sa korisnicima poslovnih prostora u zoni,

- Odjeljenje za stambeno komunalne poslove, Administativne službe Opštine, upravljaće imovinom opštine u zoni,

PRIMJER 3: Model upravljanja

- U početnoj fazi neće se formirati posebna organizaciona jedinica koja bi upravljala zonom, već će se odluka o modelu upravljanja donijeti nakon sticanja određenih iskustava u radu zone,

- Lokalna zajednica će putem sopstvenih institucija i stručnih službi upravljati procesom izgradnje zone, do perioda kada se ocjeni da su se stekli uslovi za imenovanje operatera zone

- obezbjeđenje sredstava za infrastrukturno opremanje zone uz podršku programa Vlade RS;

- pojednostavljenje administrativnih procedura za dobijanje odgovarajućih dozvola;

- donošenje određenih podsticaja u skladu sa postojećim Odlukama;

PRIMJER 4: Podrška lokalne zajednice razvoju zone

- donošenje određenih podsticaja u skladu sa postojećim Odlukama;

- mogućnost korištenja lokalnih razvojnih fondova;

- obezbeđenje kancelarijskog prostora neophodnog za vođenje investicije unutar poslovne / industrijske zone do izgradnje sopstvenih objekata;

- post-investicioni servisi, odnosno saradnja i zajednički rad na otklanjanju svih prepreka za nesmetan rad investitora u zoni.

PRIMJER 5PRIMJER 5: Makro lokacijski aspekt zone: Makro lokacijski aspekt zonePRIMJER 5PRIMJER 5: Makro lokacijski aspekt zone: Makro lokacijski aspekt zone

PRIMJER 6PRIMJER 6: Mikro lokacijski aspekt zone: Mikro lokacijski aspekt zonePRIMJER 6PRIMJER 6: Mikro lokacijski aspekt zone: Mikro lokacijski aspekt zone

� Ispitivanje preduzetničkog potencijala

MODUL IIIMODUL IIIIspitivanje preduzetničkog potencijala i tehničko-tehnološka analiza projekta

� Određivanje namjene poslovne zone� Detaljni plan uređenja poslovne zone (Regulacioni plan, Plan parcelacije...)� Stanje projekta, lokacijska i građevinska dozvola� Dinamika izgradnje infrastrukture u poslovnoj zoni (dinamički plan

aktivnosti)

PRIMJER 7: Određivanje namjene poslovne zone

1. Funkcija lanaca vrijednosti (primarna poljoprivredna proizvodnja u funkcijiprehrambene prerađivačke industrije);

2. Raspoloživi prirodni i privredni resursi (mineralno-sirovinski kompleks);3. Struktura radne snage (radno intenzivne djelatnosti);4. Postojeći razvijeni sektori u privredi (Klasteri i Udruženja);5. Obnovljivi izvori energije u funkciji privrede;5. Obnovljivi izvori energije u funkciji privrede;

Prioritetne djelatnosti u zoni:- Prehrambena (prerađivačka) industrija- Industrija građevinskih materijala- Drvo-prerađivačka industrija (finalna prerada)- Mašinska i metalo-prerađivačka industrija- Elektro industrija- Industrije iz oblasti ekologije i obnovljivih energetskih izvora

Djelatnost Ukupno

finansijsko posredovanje 516

građevinarstvo 368

ostalne javne, komunalne, društvene, socijalne i lične uslužne djelatnosti 380

poljoprivreda 344

poslovanje nekretninama, iznajmljivanje i poslovne djelatnosti 389

proizvodnja baznih metala i metalnih proizvoda 619

proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, gasom i vodom 875

proizvodnja mašina i uređaja; opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za

PRIMJER 8: Struktura nezaposlenih lica po djelatnosti

proizvodnja mašina i uređaja; opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za ličnu upotrebu i domaćinstvo 752

proizvodnja tekstila i proizvoda od tekstila; proizvodnja kože i proizvoda od kože 344

proizvođači hrane i pića 500

radnici bez zanimanja 4.165

saobraćaj, skladištenje i veze 521

trgovina na veliko i malo 689

ugostiteljstvo 629

Ukupno 11.859

� Istraživanje tržišta i analiza konkurencije � Određivanje ciljnih grupa i njihovih specifičnih potreba

MODUL IVMODUL IVMarketing strategija nastupa na tržištu potencijalnih investitora, te finansijska analiza projekta

� Izrada promotivnog materijala za poslovnu zonu� Lične prezentacije, mediji i sajmovi� Uvod u financijsku analizu projekta� Određivanje visine investicije� Mogući izvori finansiranja projekta

• značajni zemljišni kapaciteti u vlasništvu lokalne zajednice ili u državnom vlasništvu;• riješeni imovinsko-pravni odnosi na lokacijama koje su predviđene za izgradnju zona;• visok stepen izgrađenosti infrastrukture na lokacijama;• veoma konkurentna cijena zemljišta;• primjenjeni moderni koncepti upravljanja zonama;• veliki broj podsticaja i olakšica na svim nivoima;• instalisani značajni energetski kapaciteti u sklopu zona, uključujući i postojanje gasa

PRIMJER 9: U čemu su konkurenti bolji od nas

• instalisani značajni energetski kapaciteti u sklopu zona, uključujući i postojanje gasa kao energenta;• razrađene marketing strategije, obezbjeđeni kanali distribucije i proaktivan pristup privlačenju investicija uz maksimalnu uključenost države;• unaprijeđen sistem planiranja na svim nivoima i jasno definisane razvojne strategije;• obezbjeđena sredstva za finansiranje investicionih studija, infrastrukturnog uređenja zona i podsticaja;• ponuda kvalitetne radne snage, itd.

• postojeći strani investitori koji već posluju na području opštine / grada;• usvojena Strategija razvoja opštine / grada;• usvojen Prostorni plan opštine / grada kojim su definisane lokacije predviđene za izgradnju poslovnih / industrijskih zona na području lokalne zajednice;• formirana Radna grupa za podršku investitorima;• postojanje referentne tačke za investitore u sklopu Razvojne agencije;• sertifikovana opštinska administracija;• razvijena prostorno-planska dokumentacija;

PRIMJER 10: U čemu smo mi bolji od naših konkurenata

• razvijena prostorno-planska dokumentacija;• postojanje lokalnih razvojnih fondova;• naknada za uređenje gradskog građevinskog zemljišta i jednokratna renta umanjeni 50% za proizvodne djelatnosti;• povoljan geostrateški položaj i saobraćajna povezanost sa regionom i tržištem EU;• raspoloživost značajnim prirodnim resursima;• značajna ponuda potencijalnih dobavljača za određene djelatnosti (prehrambena, drvoprerađivačka, metaloprerađivačka industrija);• unaprijeđena saradnja javne uprave i lokalne privrede;• niži troškovi poslovanja u odnosu na region i zemlje EU.

GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3

15Prizvodnja prehrambenih proizvoda, pića i duvana

20Proizvodnja drveta i proizvoda od drveta

25Proizvodnja proizvoda od gume i plastičnih masa –(reciklaža)

36Proizvodnja namještaja

29Proizvodnja mašina i uređaja

90Uklanjanje i odvoz smeća (pročišćavanja otpadnih voda i selektovanje)

PRIMJER 11: Prikaz prioritetnih djelatnosti prema grupama

voda i selektovanje)

28Proizvodnja metalnih proizvoda

17Proizvodnja tekstila

31Proizvodnja električnih mašina i aparata

18Proizvodnja odjeće

45Građevinarstvo

KRITERIJI ZA OSTVARIVANJE PODSTICAJA

Prioritetne djelatnosti 3 grupe prioritetnih djelatnosti sa različitim stopama olakšica(iz tabele Prioritetnih djelatnosti prema grupama)

Stopa olakšica:GRUPA 1 djelatnosti - 90%GRUPA 2 djelatnosti - 70%GRUPA 3 djelatnosti - 50%niže otkupne cijene zemljišta

Izvozna orjentisanost korisnika zone Stopa olakšica - 10%niže otkupne cijene zemljištaUslov za korištenje podsticaja je ostvarivanjenajmanje 75% prihoda iz izvoza u okviru prioritetnihdjelatnosti

PRIMJER 12: Kupovina zemljišta uz povlaštene cijene zemljišta po m2

Start Up (firme do 2 godine od osnivanja)

Stopa olakšica - 10%niže otkupne cijene zemljišta

Preseljenje firme sa druge lokacije u poslovnu / industrijsku zonu na području lokalne zajednice

Stopa olakšica - 15%niže otkupne cijene zemljišta

Broj novootvorenih radnih mjesta u poslovnoj / industrijskoj zoni

Stopa olakšica - 5%(u kategoriji do 5 radnih mjesta)Stopa olakšica - 10%(u kategoriji od 6 do 10 radnih mjesta)Stopa olakšica - 15%(u kategoriji od 11 do 50 radnih mjesta)Stopa olakšica - 20%(u kategoriji više od 50 radnih mjesta)

- Lobiranje putem političkih ličnosti („event" marketing - korištenje privrednih skupova i političkih kontakata)- Direktni kontakti (istraživanje i analiza potencijalnih investitora)- Internet promocija (najjeftiniji i najpraktičniji način)- Posjete i nastupi na sajmovima (disproporcija ponude i potražnje)

PRIMJER 13: Direktni i indirektni kanali distribucije sa međunarodnog, nacionalnog i lokalnog nivoa

- Posjete i nastupi na sajmovima (disproporcija ponude i potražnje)- Štampani mediji (specijalizovani)- TV promocija (najskuplji način, pažljiv pristup i odabir ciljnih grupa)

Prilikom izrade marketing strategije korišteni su instrumenti marketing miksa (4P), čime su zadovoljena načela sadržana u okviru odabira upravo ove strategije:1. proizvod, 2. cijena, 3. distribucija i 4. promocija

� Formiranje prihoda – koristi od projekta � Formiranje društvenih koristi projekta u periodu od 25 godina � Formiranje društveno korisnih troškova zajednice u periodu od 25

MODUL VMODUL VCost-benefit analiza projekta poslovne zone (analiza troškova i koristi projekta)

� Formiranje društveno korisnih troškova zajednice u periodu od 25 godina

� Ekonomski tok društvenih koristi i troškova � Neto sadašnja vrijednost koristi i troškova � Rezultati cost-benefit analize projekta � Zaključna ocjena projekta (benefit-cost ratio)

� Prikaz privrednog razvoja grada Varaždina � Projekti podsticanja ulaganja i podrške preduzetništvu

MODUL VIMODUL VIStudijska posjeta

� Posjeta Tehnološkom parku Varaždin� Posjeta Slobodnoj zoni Varaždin � Posjeta Preduzetničkoj zoni Brezje� Posjeta Preduzetničkoj zoni Jalkovec

� Studija izvodljivosti pokazuje svoju opravdanost, što potvrđuje i b/c ratio koji iznosi 1,33

� Visoki troškovi otkupa zemljišta i uređenja infrastrukture opredjeljuju donosioce odluka da prethodno stvore minimum uslova koji će omogućiti pribavljanje zemljišta i osnovne infrastrukturne zahvateEfekat zapošljavanja i ostvarivanje dodane vrijednosti, te ukupne

ZAKLJUČCI ZAKLJUČCI

� Efekat zapošljavanja i ostvarivanje dodane vrijednosti, te ukupne drušveno-ekonomske koristi, neminovnost je koja će se ostvariti formiranjem poslovnih / industrijskih zona

� Formiranju predmetne zone potrebno je pristupiti kroz fazno uređenje, čime bi se sredstva osvarena od prodaje zemljišta i drugih prihoda, reinvestirala u uređenje svake sledeće faze zone. Obim ovog projekta opredjeljuje na sistemski pristup izvršenju ivesticije, a lokalna zajednica na putu je da sopstvenim resursima i uz pomoć raspoloživih instrumenata podrške ostvari zadane ciljeve

� odabrati TIMTIM kvalitetnih i sposobnih ljudi za rad na Studiji...� koristiti iskustva drugih – ne koristiti copy/pastecopy/paste metodologiju� biti temeljan, realantemeljan, realan i ne odstupati od metodologije

PREPORUKE ZA IZRADU STUDIJEPREPORUKE ZA IZRADU STUDIJEMale tajne izrade Studije izvodljivosti

� biti temeljan, realantemeljan, realan i ne odstupati od metodologije� razmišljati proaktivnoproaktivno – perspektiva investitora/finansijera � biti u tokuu toku, pratiti trendove i ažurirati podatke, ostati konkurentan i konkurentan i

prepoznatljivprepoznatljiv�� obezbjediti podršku sa svih nivoa, lobirati, stvoriti uslove za obezbjediti podršku sa svih nivoa, lobirati, stvoriti uslove za

nesmetan rad i...nesmetan rad i...RADITI RADITI

HVALA NA PAŽNJI...HVALA NA PAŽNJI...

KONTAKTI:

UDRUŽENJE EKONOMISTA REPUBLIKE SRPSKE “SWOT”T:: +387 51 32 29 60F:: +387 51 32 29 61

Banja Luka, 12. oktobar 2011.

F:: +387 51 32 29 61E:: info@swot.rs

Predsjednik Sekcije za lokalni razvojBojan JOJIĆ

T:: +387 65 81 89 82E:: jojic.bojan@gmail.com