Pavle M. Dzeletović Ivanov - Poreklo Arbanasa

7/22/2019 Pavle M. Dzeletovi Ivanov - Poreklo Arbanasa

1/47

POREKLO ARBANASA

Pavle M. Dzeletovi Ivanov

U srcu stare Srbije

Kosovo i Metohija su jedna celina koja se prirodno proimala etniki, i

istorijski-geografski su nedeljivi

Prostori Kosova i Metohije kao sredite Stare Srbije, su sveta zemlja za sveSrbe ma na kom meridijanu ove planete da ive, a danas kao deo june Srbije uvek su

bili meai u izgraivanju nacionalne svesti kod Srba. Za ove prostore vezana jesrpska istorija, kultura, predanje, vera, kolektivno pamenje, koji su zahvaljujui

jedino kosovkom opredeljenju, i doprineli ouvanju nacionalnog identiteta ovognaroda pod turskom vlau.

Od svih srpskih oblasti Kosovo i Metohija najbogatiji su ostacimasrednjovekovnih srpskih manastira, starih gradova, crkvi i drugih graevina, a tu je iispisan najvei broj srednjovekovnih srpskih rukopisa. Sve je to u skladu sainjenicom da je tu dugo bilo sredite srpske drave a i srpske crkve posebno PekaPatrijarija.

Zbog centralnog poloaja Kosova i Metohije na Balkanskom poluostrvu, dokojih se lako moglo dospeti iz svih njegovih krajeva renim dolinama i planinskim

prevojima, a naroito zbog plodnog tla, pa izobilja rudnog blaga, ove su oblasti oddavnina bile uvek dobro naseljene.

Hrisovulje

Na osnovu srpskih dokumenata iz 14. veka kao i turskih iz 15. i 16. veka vidise da je ova oblast imala kompaktno srpsko stanovnitvo s vrlo neznatnim brojemVlaha, a kasnije i Arbanasa i to stoara koji su se tu povremeno i privremeno nalaziliu mesecima ispae stoke. Ovo nam potvruju darovne povelje i hrisovulje srpskihvelmoa, posebno kraljeva i careva.

Teritorija Kosova i Metohije bila je ne samo centralna oblast sredljovekovneSrbije, ve i njeno najvanije istorijsko, etniko, ekonomsko i kulturno tle, sve do

pada pod tursko ropstvo.U vreme srednjovekovne Srbije Kosova i Metohija nazivali su se Srbija, ma da

su pojedini delovi imali lokalno ime upe. Na samom Kosovu u srednjovekovnojSrbiji bili su etiri znaajna rudnika: Janjevo, Novo Brdo, Zvean i Trepa. Rudno

bogatstvo ovih rudnika u plemenitim metalima, omoguilo je stvaranje velike i monesrpske drave i njen visok ekonomski, kulturni, verski i umetniki domet, otudamnogobrojni spomenici, naroito srpske crkve arhitekture i slikarstva i najdragocenijezadubine srpskih vladara i velmoa.

Kosovo i Metohija su jedna celina koja se prirodno proimala etniki i idejno-istorijski-geografski su nedeljivi, jer proistie iz energetske sadrine vekovnog

pamenja, postojanja i naih htenja i trajanja danas.


2/47

U doba Nemanjia ovi prostori su bili naseljeni iskljuivo srpskim ivljem.Najezdom Turaka na Balkansko poluostrvo i dalje omogui e sve ee i brojnijepristizanje Arbanasa na ove prostore. Primanjem islama Arbanasi su kod Turaka zakoje su esto i ratovali, uivali velike privilegije. Arbanasi su od svih naroda a imanjih etnikih grupa prvi primili islam i to u velikom broju. U tursko doba, jo od

16. veka, Arbanasi e silaziti s planine u pitome predele Kosova i Metohije . Tanajezda koja i u novije vreme traje, vri se s izuzetnom drskou, sluei se neasnimmetodama sa svim elementima nasilne kolonizacije.

U srpskim zemljama period od 17. veka do naeg doba ostavio je u istorijskojsvesti srpskog naroda krvavi trag nasilja. Dokumenta nam govore o pojedinanim imasovnim zulumima nad Arbima, o pljaki i progonu. To je mrana slika tadanjegstanja koja e se preneti u 18, 19, 20. pa i 21. vek. Zulumi i zloini nad Srbima bili susurovi koje su inili Turci, ali ono to su radili Arbanasi prevazilazi sve zloine kojesu do sada anali zabeleili. Najvea zla Srbima na ovim prostorima naneli su kaacikoji vode poreklo iz turskog doba, tanije jo iz 16. veka, kaak, odmetnik od vlasti,ali i razbojnik, uvek se to dvoje spajalo u jedno, jer su kacije kaaka uvek bile

pljakae i teroristike.

Stari mentalitet

Kaakovanje je odmetnitvo koje ne priznaje nikakvu vlast ni dravu. Prolostje, kao i ova danas, kada doe do poputanja vlasti ili njenog slabljenja, kaacioivljavaju, budi se u njima kaaki mentalitet, i oni polaze u pljake i ubistva.Kaaki mentalitet se inae ispoljava u pasivnom odnosu prema dravnim zakonima,usled preovladavanja uobiajenog prava koje vlada kod Arbanasa, a sve u cilju dadoe, pa i nasilnim putem, do promena i da se kaaki mentalitet oslobodi i da se

ponovo nametne pljakom i ubistvima.U godinama posle Istone krize 1875-1878. godine, srpsko-turskih ratova i

terora arbanake lige, kao i pritiska mudahira doseljenih iz osloboene Srbije,poloaj srpskog naroda je u mnogome otean. Umnoio se broj nasilnika i kaaka kojisu besomuno nasrtali na srpske kue, otimajui stoku i prinose, ucenjujui domaine,otimajui ene i devojke pa i muku decu. Mudahiri su iz Obrenovieve Srbije

proterani zbog kaakovanja i kaakog jatakovanja a ne zbog toga to su Arbanasi.

Turci daju znaaj iptarima

Do 20. veka nikada nije postojala nikakva arbanaka drava

U ovakvoj situaciji Kosovo i Metohija e dobiti znaaj kada su Turci izbezbednosnih razloga, sedite vilajeta iz Prizrena premestili u Pritinu 1875. godineod kada e prostori Kosova i Metohije biti u ii interesovanja istoriara, putopisaca,

publicista, sociologa, etnologa, urnalista, politikologa i mnogih stranih diplomata iagenata.

Zbog ovog politiko-geografskog i stratekog poloaja Kosovo i Metohija su usferi interesovanja zapadnoevropskih zemalja i velikih sila posebno od vremena"Istonog pitanja". Savremena zbivanja na Balkanu su podstakla intenzivniji interesza istoriju balkanskih naroda.

O balkanskom prostoru se govori i pie kao i egzotinom delu ne samo Evrope

ve i sveta u celini, to izaziva veu panju razvijenijih kulturnih redina, naalost,samo povodom pojedinih kriza, kao to je bila kriza istonog pitanja, vreme Prvog i

2


3/47

Drugog balkanskog rata, kao i Prvog i Drugog svetskog rata pa i rata napadom NATOsnaga na SR Jugoslaviju 1999. godine.

Razliite kulture

Na ovom, geografski malom, prostoru - balkanski region - susrelo se nekolikosvetskih religija: previe tolerantno pravoslavlje, drski katolicizam i agresivni islamkao vie razliitih kulturnih tradicija. Otuda i proistie sloenost i vieslojnost

pojedinih istorijskih problema, ili procesa dueg trajanja, to se inae u tumaenjubalkanskih fenomena esto previa, ili, jo ee, pojednostavljuje do mere kojaiskrivljuje sliku istorijske stvarnosti.

Tu je i naoito negiranje i ignorisanje pojedinih istorijskih fakata i istina. Da bise razumeo i objasnio unutranji svet Balkana, sloeni splet politikih, socijalnih iverskih okolnosti, zatim istorija mentaliteta i kultura balkanskih naroda i manjina, unajirem smislu toga pojma, nuno je poi od istorijske grae, mnotva razliitihsvedoanstava o prolosti novog regiona, jer bez oslonca na dokumenta i istorijske

izvore rasprava o pojedinim aspektima balkanskog pitanja moe liiti na dokazivanjeunapred zadatih politikih teza ili prosto ponavljanje pojedinih predrasuda i stereotipa.Kada je u pitanju region Balkana da se uoi da se namerno lansiraju neke predrasude.

Srpsko-arbanaki odnosi su jedna od goruih tema koja datira jo iz 14. veka,od doba turskog vladanja na Balkanu kao i odnosa iz novije balkanske istorije. Otudase poslednjih godina u meunarodnoj naunoj javnosti dosta pisalo i govorilo o"arbanakom pitanju" u Staroj Srbiji, odnosno o srpsko-arbanakim odnosima naKosovu i Metohiji koje je u junom delu drave Srbije.

inilo se to, znatnim delom, bez dovoljnog poznavanja stvari, ili sainterpretacijom istorije iskljuivo iz savremenog politikog ugla, sa jasnom tenjomda se vienje prolosti podredi potrebama politikog ugla, sa jasnom tenjom da sevienje prolosti podredi potrebama politikog trenutka, i internacionalizaciji pitanjaKosova i Metohije.

U nauci je sasvim izvesno da kosovsko-metohijski krajevi Srbije koje danas,pored drugih, u velikom broju naseljavaju Arbanasi kao nacionalna manjina nisumatine oblati arbanake manjine.

Kada se govori o srpsko-arbanakim odnosima u Staroj Srbiji, onda se obinoima u vidu savremena demografska situacija,iz koje se, potom, arbanaki kontinuitetna tom prostoru eli protegnuti do u najranija vremena. Suvino je dokazivati koliko

je to pogrean i nenauan metod.Oblasti Kosova i Metohije nikada u prolosti nisuulazile u sastav bilo kakve arbanake drave.

Na Balkanu, kroz vekove do 1912. godine nikada i nigde nije postojalanikakva arbanaka drava. Arbanasi sve do novijeg vremena,takoe nisu bili veinskostanovnitvo u tom delu Stare Srbije. Poznato je da je jedno vreme, tokom 13. veka i

prvih decenija 14. veka,juna granica srpske srednjovekovne drave bila na reci Matkoja se nalazi u dananjoj Albaniji, sve do velikih osvajanja srpskog cara Duana,nakon kojih se u okvirima Srpskog carstva nalazila cela teritorija dananje Albanije saizuzetkom Draa.

Geografski pojam

Ime Kosova koje je danas u irokoj upotrebi u evropskoj javnosti, nikada nije

imalo ono znaenje koje mu se danas eli pridati, kao nekakva zasebna istorijska ietnika celina koja se eli izdvojiti iz celine srpskog etnikog prostora i imena Srbija.

3


4/47

Ime Kosovo je, pre svega, vezano za stari geografski pojam Kosovo poljekojim se naziva ravnica oko reka Sitnice i Laba, ograena sa svih strana planinama.Tek u novije vreme,od kraja 19. veka ovaj pojam poinje da se iri posredstvomnaziva turske adminsitrativno-upravne oblasti - Kosovskog vilajeta,koji je,meutim,obuhvatio celu Staru Srbiju.

Posle osloboenja od turske vlasti 1912. godine, Kosovo i Metohija su oblastiKraljevine Srbije, a kasnije zajednike Jugoslavije Kraljevine Srba, Hrvata iSlovenaca, a posle Drugog svetskog rata ove oblasti su u Srbiji, kasnije kao pokrajina.

Hram do hrama na Kosmetu

Geografske karte iz prolosti sve govore

Jo od 13. veka oblasti Kosova i Metohije ulaze u sastav srednjovekovnesrpske drave i od tada pa dodanas u evropskoj nauci su poznate kao istorijske oblastiSrbije. U srednjem veku, do turskih osvajanja, to su bile oblasti najjae kulturne snageu srpskoj dravi. O tome govore podaci 1.300 manastira, crkava, crkvita i drugihnepokretnih spomenika prikupljeni u blizu 1.100 naselja na Kosovu i Metohiji, dok

jo 350 naselja nije obraeno.Da navedemo samo neke znaajnije kao to su: Patrijarijska crkva u Pei,

manastir Deani, Banjska kod Kosovske Mitrovice, Graanica kod Pritine, manstirDevi u Drenici, i jedna od najstarijih pravoslavnih crkava na Balkanu crkva uLipljanu. Oblast Metohija dobila je ime od grke rei "metoh", to znai "crkveni

posed", a ne "verska zajendica" kako se to ponekada tumai.

Plemii sa Kosmeta

Tu je i Mramorni stub na kom je ispisana Kosovska bitka 1389. godine koji jepodigao sin cara Lazara, Stefan Lazarevi 1404. godine. Sa prostora Kosova iMetohije vodile su poreklo mnoge poznate srpske plemike porodice, srpskadrutvena elita. uveni knez Lazar rodio se u srednjovekovnom gradu Prilepcu kodKosovske Kamenice u blizini starog srpskog grada Novog Brda. To je onaj knezLazar, koji je u Kosovskoj bitci 15. juna 1389. godine branio hrianstvo i civilizacijuEvrope od Azijata - islamita.

Zbog toga ovaj toponim i ova oblast imaju posebno meto u srpskoj kolektivnojsvesti, u srpskoj narodnoj poeziji, u knjievnosti i srpskoj umetnosti, posebno uikonografiji i crkvenom slikarstvu. Turska vlast sa svojim administrativno-upravnim

nazivima, nije uspela ni kod Srba, ni kod ostalih evropskih istraivaa i putopisaca dapotisne svest o tome da ove oblasti ine sastavne delove Srbije. Tako zapadnoevropskiputopisci i posebno kartografi, oblast Kosova i Metohije oznaavaju kao delove Srbijeili "Kraljevine Srbije".

To ine italijanski geograf Glac, Gastaldi 1566. godine, poznati "geografMletake Republike" V. Coroneli, na svojoj knjizi iz 1692. godine, a zatim i mnogifrancuski i drugi geografi 17. i 18. veka. Treba istai da je italijanski humanista ikatograf akomo Kanteli da Vinjola posvetio 1689. godine svoju prvu regionalnukartu SRbije kardinalu Alfonsu Litiju, i ona, obuhvata i celu teritoriju Kosova iMetohije.

I na mnogobrojnim kartama uvenih atlasa Joh, Bapt, Homan -a iz prve

polovine 18. veka ove oblasti Kosovo i Metohija su uvek oznaene kao deo Srbije,kao i na kartama Homanovih naslednika koje su izdavali u Nirnbergu poetkom 19.

4


5/47

veka. U 19. veku Kosovo i Metohija se ee oznaavaju, kao delovi "Stare Srbije",koja je jo uvek bila pod turskom vlau, kako bi se istakla razlika u odnosu na "novuSrbiju", zapravo Kneevinu Srbiju koja je nastala na osloboenom delu srpske zemlje.

Jedan od pionira albanologije, Teodor Ipen, jedno vreme i austrijki konzul u Skadru,

naziva ovaj prostor i "Stara Raka".

Prve vesti o Arbanasima

Narod koji Srbi nazivaju Arbanasima, stranci veinom Albancima, a oni samisebe ipetarima, poreklom je sa Kavzaka. U antikom vremenu i ranom srednjemveku poznata je zemlja na Kavkazu pod imenom Albanija. Tako su je nazivali stranci,ali ne i njeni stanovnici, ba kako i danas zovu Albaniju u Evropi koju njenistanovnici nazivaju iperija-ipnija. Dems Boker kae:"Oni se zovu ipetari, toznai brani".

Albanija na Kavkazu nalazila se na istonim padinama te planine do

Kaspijskog mora, u pokrajini irvan, to pripada savremenim Azerjbedanu idragestanu. Severno od Albanije nalazila se zemlja Alana, severno-zapadno su biliIberi, a zapadno i juno preko reke Kur-Jermeni. Postojao je jedan grad po imenomAlbana na obali kaspijskog mora izmeu savremenih gradova Diviija i Derbenta.

Po imenu tog grada zemlja u njegovom zaleu dobila je ime Albanija. Bekerkae:"Tamo je druga Albanija - savremeni dagestan - na Kavkazu i neki piscismatraju da su njeni stanovnici isti narod i njihovi istoimenjaci u Turskoj. "Izvesno jeda postoji velika slinost izmeu Toska u Albaniji i erkeza sa Kavkaza.

Stanovnici Albanije su ostali poznati u istoriji kao prost narod lovaca i stoarakoji su trgovali putem trampe. Po djednim zajednikim kraljem imali su 12 lokalnihvoa, a govorili su 26 razliitih dijalekata. Njihovo glavno verovanje bilo je u boginjumeseca iji je kult bio orgijskog tipa.

Kada je Aleksandar Veliki osvajao Aziju, pred njega je iziao neki vladarAlbanije i upoznao ga o krevitoj ovoj zemlji koja Aleksandra nije iteresovala. Nekovreme Albanija je bila zemlja "klijent" Rimske Imperije. Iako je nestalo ime Albanija,albanski narod nije nestao na Kavkazu. I danas se tamo nalaze vrlo brojni Albanci kojisa ovim u na Kosovu i Metohiji imaju svoja zajednika etnika obeleja, kao to su

jezik, lina imena, narodna nonja i amtropoloke karakteristike.

Neredi i pobune u Vizantiji

O dogaajima svedoe vizantijski pisci i savremenici

U osmom veku Arapi su zaposeli zemlje oko Kaspijskog mora i iza Kavkaza.Arapski kalifat je u tim zemljama doao u sukob sa hazarskim kaganatom. Arapi su

bili zatitnici islama, a hazari Mojsijevske vere, pa je njihov sukob, pored drugih,imao i verski karakter.

Hazari su nametnuli Albancima vrlo teke dabine pa su oni stali na stranuArapa i veim delom primili islam. Hazarski vojskovoa u ratovima sa Arapima bio jekaganov sin Bardil. Kada je uao sa vojskom u Albaniju 730. godine naredio je da sesamo muslimani pobiju. Ta Bardilova naredba naterala je Albance da bee i da traespas kod Arapa.

Na Sredozemnom moru voene su este borbe izmeu Arapa, kaopredstavnika islama i Romeja - Vizantije , kao predstavnika hrianstva. Arapi su oteli

5


6/47

od Romeja vei deo Sicilije i deo june Italije, pa da bi ojaali islamsko stanovnitvou ovim zemljama, doveli su deo stanovnitva iz Kavkaske Albanije koje je izbegloispred Hazara. Borbe izmeu Arapa i Romeja na Siciliji trajale su dugo vremena od827. do 878. godine.

Ustanici Srbi

Sicilija je podeljena na dva dela, islamski i hrianski deo, pa otuda i nazivdve Sicilije. Hriani su bili potisnuti u severo-istoni deo ostrva. Romeji su na tomdelu ostrva drali znatne vojne snage. Uspeli su 980. godine da osvoje deo arapskeSicilije i na tom prostoru preuzeli su tamonje Albance. Jedan deo tog naroda prevelisu u hrianstvo.

Vizantijski car Vasilije drugi zauzeo je dvadestih godina 11. veka Novi Epir.To je priblino teritorija savaremene Albanije ukome su iveli Srbi i delimino Grci.Vizantijski vojni stareina Tihomir, Srbin iz Beligrada, podigao je ustanak 1040.godine s namerom da protera vizantijsku vlast iz Novog Epira.

Tihomirovi ustanici bili su Srbi koji su uz pomo Srbije proterali vizantince izNovog Epira. Zbog toga je vizantijska carica Zoe sa svojim ljubavnikomKonstantinom devetim poslala brojnu vojsku u napad na Srbiju, u jesen 1042. godine.Pravac napada je iao kroz Epir u savremenu Albaniju koja je tada veim delom bilateritorija Srbije.

Tadanji mladi car Srbije Vojislav potukao je do nogu u dve bitke, voene nateritoriji savremene severne Albanije, vizantijsku vojsku. Ovaj teak poraz u ratu saSrbijom izazvao je nerede i pobune u Vizantiji. Jedan od pobunjenika bio je ivizantijski vojni zapovednik na Siciliji po imenu ore, zvani Manijak. Poto on ginea njegovi vojnici Albanci nisu mogli da se vrate na Siciliju, oni zamole Srbe da imdozvole da ostanu tu gde jesu. Srbi su im dozvolili da se nasele u predelima oko mestaRabana na padinama planine Jablanice, severo-istono od savremenog Elbasana. Otim dogaajima imamo svedoanstva vizantijskih pisaca, savremenika.

Tekst Ane Komnine

Po mestu Raban Srbi su doeseljenike nazivali Arbanasima-Rabanasima,stranci su ih zvali Albancima po Albaniji na Kavkazu. Kada Ataliota pominje Albance1078. godina naziv aih stanovnicima Rabana-Arbanon. Tako isto ine i drugivizantijski istoriari. Jovan Skilica, i Ana Komnina. Ona pie to ime prema srpskomizgovoru - Raban.

Srednjovekovni pisac Magius Patavius je znao da su ipetari poreklom izAzije i nazivao ih je "decom Kavkaza". U Srbiju su stigla samo etiri plemena saKavzaka i to: Gege, Toske, Jace -Liape - i amide. Gege su "Gosk" ili "Gog" kod

jermenskih geografa. amide su azijski umiksi, naseljeni oko Rabana i na podnojuplanine Jablanice, Albanci su se psotepeno irili napasajui svoja stada po srpskimselima i obroncima planina.

Tako su iveli kroz ceo srednji vek, gajei stoku za svoje srpske gospodare i zasvoje potrebe. Kao profesionalni stoari zatieni su zakonom iz 1330. godine, a zatimi zakonom cara Duana iz 1349. godine. Po tim zakonima, Arbanasi su mogli da seslobodno kreu po planinama i bogatim panjacima, ali im nije dozvoljeno da

prisvajaju panjake i zemlju.

O knezu Progonu

6


7/47

U takvim uslovima ivota, Arbanasi nisu mogli imati svoju politiku ili verskuvlast, poto nisu imali ni svoje teritorije. Neki albanski savremeni istoriari zastupajutezu da se krajem 12. veka pojavila prva arbanaka drava i kau:

Oko 1190. Njen prvi suveren kau bio je kenz Progon; 1190-1198. godine i da

je bio podran od stareina mesta. Od poetka kneevina je obuhvatala gotovopolovinu savremene severne Albanije. Da, postajao je knez Progon kao knez predelaRabana, ali kenz je bio Srbin i njegova kneevina u Srbiji.

Knez Progon se nije ni po emu razlikovao od ostalih srpskih kneeva togadoba. Imao je dva sina, Ivana 1198-1206 i Dimitrija 1206-1216. Vojni zapovednikkneza Progona, sa zvanjem vojvoda, bio je takoe Srbin - Andrija Vrana. Pa ni posleraspada srpske Imperije nije na teritoriji savremene Albanije nastala nijednaarbanaka drava."

Arbanasi se pominju u 13. veku

Kosovsko - metohijska oblast bila je u srpskoj dravi u dI veku

Najstarije istorijske vesti o Arbanasima potiu iz 11. veka. Jedan podatak jekod vizantijskog istoriara Mihaila Atalijata iz sedamdesetih godina 11. veka, a drugi

podatak je u Aleksijadi, uvenom delu Ane Komnine o vladavini njenog oca caraAleksija Prvog, 1081-1118. godine. Prema Mihailu Atalatiju, u povodu vizantijskogsicilijanskog namesnika i uzurpatora Georgija Manijakisa iz Draa, prema Solunu1043. godine uestvuju kao vojnici i "Arbaniti", tj. Arbanasi.

U slinoj situaciji, ali sa obrnutom ulogom, javljaju se Arbanasi i 1081. godine; tada

Normani iz june Italije na elu sa Roberom Gviskarom i Boemundom u toku invazijevizantijske obale opsedaju i osvajaju Dra. Vizantincima pomae tada jedan srpskiodred pod dukljanskim princom Bodinom, kao i neto Arbanasa.

Vizantijska vlast uspostavljena je u Drau 1005. godine, a na celom podruju 1018.godine. Jedanaesto stolee je vreme upornih nastojanja Vizantije da sauva za sebealbansko primorje i uspostavi kontrolu nad unutranjou zemlje nasuprot pokuajimadukljanske srpske drave da postupno zahvati albanske zemlje. Najzad, to je vremenormanske invazije 1081. godine.

Do Belog Drima

Kosovsko-metohijska oblast obuhvaena granicama srpske drave jo krajem 11.veka, a jednim delom ve u prvoj polovini 10. veka.

Ustanak ora Vojteha u Makedoniji 1071. godine povezan je sa irim planovima zaosloboenje Junih Slovena od vizantijske vlasti. Vojtehovi ustanici obraaju sesrpskom knezu Mihailu, koji im alje sina Bodina i vojskovou Petrila. Neuspeh ovogkrupnog poduhvata ne umanjuje njegov znaaj, jer je to jedan od prvih velikih

pokuaja posle 1018. godine da se ujedine slovenske zemlje, a verovatno prvopripajanje itavog poreja Belog Drima srpskoj dravi.

I oblast Kosova polja bila je tada zahvaena ovim pokretom, s obzirom na Bodinoveoperacije prema Niu i Vidinu i dejstva rakog upana Vukana iz utvrenog Zveana

7


8/47

prema jugu 1092-1093. godine, ali je Kosovo i davno pre toga, jo za srpskoga rakogkneza aslava od 927. do oko 950. godine bilo u granicama srpske drave.

I dobar deo Metohije jo u prvoj polovini 10. veka bio je ukljuen u srpsku dravu.Tek pri kraju 12. i poetkom 13. veka zna se da oko reke kumbe i Drima, sa mestom

Kroja pominje se skupina Arbanasa. Tokom 13. veka, meutim, dolo je dopostupnog, ali vrstog posedanja Kosova i nekih teritorija juno od Prokletija odstrane srpske drave.

Ono to nije polazilo za rukom starim rakim kneevima i dukljanskim vladarimauspelo je vladarima dinastije Nemanjia. Rodonaelnik dinastije i ujedinitelj srpskihzemalja, Stefan Nemanja 1166-1199, veliki upan oko 1170-1196, objedinio je podsvojom vlau veoma iroka podruja na jugu i istoku Srbije u razdoblju od 1180-1190, kada je zakljuen mir sa Vizantijom.

Na jugu je to bila, pre svega, etniki srpska Metohija - Patkovo, Hvosno, Podrimlje,

Kostrc, Kdrakovina - s prizrenskom okolinom, zatim Kosovo - Lab, Lipljan, Sitnica,pa Skoplje i predeo oko gornjeg toka Vardara - Gornji i Donji Polog. Za vremeofanzive prema Duklji 1190. zaposeo je Gornji i Donji Pilot, oblast izmeuSkadarskog jezera i planina u zaleu. itav ovaj pojas u tom trenutku nije mogao da

bude zadran, ali su u sklop srpske drave konano ule zemlje u slivu Drima i BelogDrima, Kosovo bar do Lipljana i itav predeo istono od Ibra i Laba preko JuneMorave, obuhvatajui Ni. Na skadarskom sektoru Nemanja je Srbiji vratio Skadar sacelom mreom malih gradova 1180. godine. Sve ove oblasti, osim Pilota, bile su veoko pet stotina godina nastanjene Srbima, dok se albanske skupine javljaju samo po

planinama odnosno u nomadskom stoarenju, i kao ranije, u romanizovanimnaseljima primorskih gradova.

Kralj Duan, 1331-1346, a potom car do 1355. godine nastava ovu politiku sa veimzamahom i uspehom, ali je najpre morao da slomi otpor zetskih velikaa, udrueni u

pobuni 1322. sa albanskim feudalcima na elu sa Dimitrijem Sumom. Politiki statusseverne Albanije u srpskoj dravi jo od Nemanje i Stefana Prvovenanog bio je reenu okviru statusa Zete kao oblasti kojom upravlja naslednik prestola po pravu

primogeniture.

Tako je istorija severne Albanije u doba Nemanjia, ustvari istorija Zete. U opsenimofanzivnim akcijama prema Vizantiji, skoro itavu Albaniju osim Draa, koji

definitivno ostaje pod vlau Anujaca, Duan osvaja ve u kampanji 1342-1343.godine: zauzeti su gradovi Kanina, Berat, Kroja, a kasnije i sav ostatak Albanije saEpirom. Srbija se i na makedonskom pravcu otiskuje daleko na jug, do Etiopije uHeladi; na jugoistoku granica Srbije je pomerena skoro do ua meste odnosno dograda Hristopolja.

Odbaene teze

Kosovo i Metohija u 10, 11. i najzad u 12. veku imali su kompaktno srpskostanovnitvo. Ima mnogo razloga da se neke teze albanske istoriografije kako srpskakolonizacija Kosova i Metohije poinje tek sa irenjem nemanjike drave u 13. i 14.

veku, odbace kao proizvoljne. Nikakvog osnova nema za tvrenje o postojanjualbanskog "sedelakog" stanovnitva na Kosovu do toga vremena; naprotiv migracija

8


9/47

Srba zapoeta jo u toku seobe naroda, zavrila se trajnim naseljavanjem srpskognaroda na Kosovu ve pre kraja 9. veka.

Poreklo Arbanasa (6)

Po slovu Duanovog zakonika

ta je Stefan Nemanja ispisao 1198.Povrh svega toga, zemlja koju su Srbi tada poseli nije ni uzeta od Albanaca, nego odvizantijskih i romanskih vlasnika ili njihovoga zavisnog ili kakvog drugog, slobodnogratarskog stanovnitva.Jedna opta odredba Duanovog Zakonika govori da nema posebnih i slobodnihvlakih ili albanskih teritorija: "Planine to su po zemlji Carstva mi, to su planinecareve da su caru, a crkvene crkvama, a vlasteoske vlasteli".

Oblast Kosova i Metohije naseljena je Srbima jo od njihovog dolaska usrednjobalkansko podruje tokom 7. veka. Tenje prvih srpskih drava, Rake iDuklje, bile su da okupe i organizuju plemena srpskog naroda prema njihovoj stvarnojrasprostranjenosti. U 11. veku junoslovenski ustanci su karakteristini jer zahvatajuiroku zonu od Dunava do Makedonije; Kosovo se tu javlja kao naroito aktivnaoblast oslobodilake borbe i sudara sa vizantijskom vlau.

Pomeranje granica ka jugu ne moe se posmatrati kao naseljavanje Srba na Kosovu,ve kao ujedinjenje oblasti koje je ve davno pre toga nastanjivao srpski narod. Stogasu neprihvatljiva i sasvim proizvoljna tvrenja nekih albanskih pisaca da je "irenjesrednjovekovne nemanjike drave prema jugu prouzrokovalo i etniko strujanje na

Kosovu i Metohiji.Predstava o etnikoj karti Kosova i Metohije u srednjem veku tu je sasvim pogrena inetana, kao to je u osnovi pogreno omeivanje srpskog etnikuma u ranomsrednjem veku na teritoriji Rake drave. Meutim, etnika stvarnost kosovske oblastiu srednjem veku kako sam Nemanja i njegovi sinovi i prvi biografi, Sava i Stefan,gledaju na pripojene teritorije, meu kojima i na kosovsku oblast. U arengiHilandarske povelje 1198. godine Nemanja veli da je, "obnovio svoju dedovinu ivema utvrdio" da je "podigao propalu svoju dedovinu i stekao", pa navodi ta je tostekao "od morske zemlje" "od Arbanasa", "od grke zemlje".

Arbanaska zemlja je za njega samo Pilot, dok je kosovska oblast ovde predstavljenanazivom Lab sa Lapljanom i navedena u kategoriju "grke zemlje". Isto to pominjeSava u itiju despot Simeona: Nemanja je "obnovio dedovinu i vema utvrdio" i"podigao propalu svoju dedovinu i stekao" pojedine oblasti "od pomorske zemlje" "odRabna" i od "grke zemlje". Prema tome, kosovsko-metohijska oblast je u svesti isvedoanstvu prvih Nemanjia krajem 12. veka srpska zemlja, koja je to bila i prenego to je otuena nasiljem, te je pripajanje i sticanje ovih krajeva samo obnova,restitucija srpske batine.

Osvrnimo se na istorijske izvore, u ovom sluaju srednjovekovnim srpskimpoveljama, srpski karakter kosovske oblasti za razdoblje poslednjih godina 12. do

kraja 14. veka je neosporno dokazan i nesumnjiv. To su sledee povelje: HilandarskaStefana Nemanje iz 1198, ika Stefana Prvovenanog oko 1220, Svetostefanska ili

9


10/47

Banjska povelja kralja Milutina iz 1313-1318, Graanika povelja kralja Milutina iz1321-1322, Deanska povelja kralja Stefana Deanskog iz 1330, Aranelska kraljaStefana Duana iz 1348. Povelje sadre bogate, odreene i pouzdane podatke ostarosrpskim imenima.

Neosporna je istorijska injenica da se na irokom podruju Kosova i Metohije odranog srednjeg veka do propasti srpske drave uva kontinuitet srpskog naroda te dasu sve zemlje severozapadno, severno i severoistono od linije Skadarskog jezero-Komovi-Prokletije-ara bile naseljene homogenim srpskim stanovnitvom. Sigurno jei to da je u osnovi kosovskog stanovnitva leao prvobitni sloj Srba, koloniziranih urazdoblju od 7. do 12. veka, a da se on u nemanjikoj dravi, u povoljnijim i mirnijim

politikim, socijalnim i ekonomskim uslovima stalno osveavao i umnoavaomigracijama srpskog naroda sa raznih strana, pre svega iz rakih i zetskih predela.

Uopte se ne dovodi u pitanje srpski karakter cele oblasti, jer se ukupan procenatdemografske zastupljenosti nesrpskog elementa kree oko 2%, pa i to preteno u

zapadnim delovima kosovsko-metohijske oblasti, u planinskoj zoni.

injenica je da Arbanasi sve do novijeg vremena nisu nikada inili veinustanovnitva na Kosovu i Metohiji. Ni u vizantijskim izvorima nema pomenaArbanasa na dananjoj srpskoj teritoriji. Skoro sva toponimija na ovim prostorima jeslovenskog odnosno srpskog porekla. Svi izvori pokazuju da su u prvim decenijamaturske vlasti u ovom delu Srbije u ogromnoj veini iveli pravoslavni Srbi kakvo estanje ostati sve do kraja 17. veka.


Oznaka i poreklo Arbanasa

ta su o tome zapisali naunici iz celog svetaDanas je u nauci sasvim izvesno da kosovsko-metohijski krajevi Srbije koje danas,

pored drugih, u velikom broju naseljavaju Arbanasi kao nacionalna manjina, nisumatine oblasti arbanake manjine.Da bi nam neke stvari bile jasnije, moramo poi od toga kada se Arbanasi, kao manjaskupina, prvi put pominju da postoje na Balkanu. U jednom izvoru u delu KonstantinaPorfirogenita "De administrando Imperie-DAI"- Arbanase uopte ne spominje meustanovnicima Balkanskog poluostrva a to je prva polovina 10 veka.

Poinju od 1043.

Uprkos obimnom traganju o poreklu i prolosti Arbanasa, posebno ovih naBalkanskom poluostrvu nije se nita znalo do 1043. godine, kada se prvi put spominjuu istorijskim izvorima. Drugi datum kada se Arbanasi spominju je krajem 11. veka,tanije 1070. godine i da su na prostor Balkana stigli iz Potkavkazja. Do 1043. godineArbanasi se i njihovo ime ne spominju ni u drugim istorijskim izvorima, ni u kakvojvarijanti, makar kao manja etnika oblast, a ni na starim geografskim kartamaAlbanija ne postoji.

Takoe na balkanskom tlu na kome danas Arbanasi obitavaju, nema ni arbanakihtoponima, osim neto iz novijeg vremena, i to preinaenih, poarbanaenih. Toponimi

10


11/47

su veinom nealbanski: srpski, grki, turski i promenjenih grupa nekih naroda koji suostavili tragove na Balkanskom poluostrvu.

Imamo podataka od strane Ane Komnine, koja govori o "Arbanou" koji se nalazi ubrdovitoj oblasti u unutranjosti dananje Albanije. Stadtmiler tvrdi, na osnovu izvora,

da je Arbanon obuhvatao dolinu reke kumbe, obe strane reke Mat, Kroju i jo nekesusedne krajeve. On na vie mesta istie da je oblast reke Mat, po svojoj prirodnojzatvorenosti, "reliktna oblast" Arbanasa. On izriito tvrdi da u oblastima Stare Srbije,Kosovo Polje i Metohija i novopazarski kraj nisu zbog svog poloaja oblasti letnje,nego zimske ispae. Dakle ove oblasti nemaju geografsku zatvorenost koja je bitnakarakteristika reliktne oblasti.

Lana ideja

Sa svih strana lako dostupni predeli igrali su nekada veliku ulogu kao jezgro Srpskerake drave. Otuda praalbansku reliktnu oblast ne treba traiti u Staroj Srbiji.

Kada se govori o srpsko-arbanakim odnosima u Staroj Srbiji, onda se obino ima uvidu savremena demografska situacija, iz koje se, potom, arbanaki kontinuitet na tom

prostoru eli protegnuti do u najranija vremena. Suvino je dokazivati koliko je topogrean i nenauan metod. Oblasti Kosova i Metohije nikada u prolosti nisu ulazileu sastav bilo kakve arbanake drave a koja faktiki nije ni postojala sve do 1912.godine. Arbanasi takoe sve do novijeg vremena, nisu bili veinsko stanovnitvo utom delu Stare Srbije.

Poznato je da je jedno vreme, tokom 13. i prvih decenija 14. veka, juna granicasrpske srednjovekovne drave bila na reci Mat koja se nalazi u dananjoj Albaniji, svedo velikih osvajanja srpskog cara Duana, nakon kojih se u okvirima Srpskog Carstvanalazila i cela teritorija dananje Albanije sa izuzetkom Draa.

Naturena teza

Ime Kosova, koje je danas u irokoj upotrebi u evropskoj javnosti, nikada nije imaloono znaenje koje mu se danas eli pridati, kao nekakva zasebna istorijska i etnikacelina koja se eli izdvojiti iz celine srpskog etnikog prostora i imena "Srbija". ImeKosovo je, pre svega, vezano za stari geografski pojam Kosovo polje kojim se nazivaravnica oko reka Sitnice i Laba, ograena sa svih strana planinama.

Tek u novije vreme, od kraja 19. veka ovaj pojam poinje da se iri posredstvomnaziva turske administrativno-upravne oblasti- Kosovski vilajet, koji je, meutim,obuhvatao celu Staru Srbiju. Posle osloboenja od turske vlasti 1912. godine, kosovoi Metohija su oblasti Kraljevine Srbije, a kasnije zajednike Jugoslavije KraljevineSrba, Hrvata i Slovenaca.


Vekovima ni traga od Ilira

Rimljani su bioloki istrebili Ilire, tvrde dokumentovano hrvatski istoriariNametnuta i proturena teza da su Arbanasi direktni potomci Ilira i da su na Balkan

11


12/47

stigli pre Slovena je jedno od orua kojim separatisti pokuavaju da prikau kako suna prostorima srpske zemlje oni pre pristigli. Tako mnogi arbanaki istoriari

pokuavaju da dokau da je njihova geneza od Ilira, te da su Sloveni doli na njihovuarbanaku teritoriju od 4. do 7. veka, za vreme seoba naroda na Balkan.

U vezi s ovim savremeni hrvatski istoriari dokumentovano tvrde da su Ilire biolokiistrebili Rimljani, da su nad njima izvrili genocid i da od njih niko nije preiveo niti

je od njih neko nastao. A pojedinci koji su eventualno preiveli asimilovani su sadoseljenim Slovenima. Raspon je od osam stotina godina od nestanka Ilira sa

pozornice Balkana pa do prvog istorijskog pominjanja Arbanasa. Tako da na Ilire naBalkanu podseaju samo ne i toponimi, a nikakvi potomci.

Nenauno

Arbanasi na Balkanskom poluostrvu nisu autohtono stanovnitvo i ni u kom sluaju sene moe tvrditi da su direktni potomci Ilira ili Dardanaca. Oni koji ih dovode u vezu

sa Ilirima i Dardancima jesu kvazi naunici kao to to ine arbanaki istraivai kojise nekritiki odnose prema ovom problemu i konstruiu razliite teorije. "Slika kojuarbanaka nauka stvara o sopstvenoj ranoj istoriji je pojednostavljena, nenauna,iskontruisana i ne kritika. Kada je u pitanju jezik ne moe se izvesti jeziki dokaz osrodstvu ni bliskosti ilirskog i arbanakog jezika". Tako neto nam potvruje istaknutiarbanaki lingvista E. abej koji konstatuje da bi "bilo nenauno pa ak i naivno,

projicirati savremene situacije u prolosti po jednom pravolinijskom putu".

U savremenoj nauci postoji vie miljenja i to razliitih o poreklu dananjih Arbanasa.Neka miljenja se zasnivaju na geopolitikim interesima pojedinih istraivaa iz nekihzapadnoevropskih zemalja, a neka iz pretenzija na ove prostore, meutim, ima jedan

broj i onih koji svoja miljenja i konstatacije zasnivaju na naunoj osnovi.

Bavei se ovim problemom, poreklo Arbanasa, i istraujui i konsultujui raznadokumenta i literaturu, kao i mnoge istorijske izvore, svi indikatori vode uPotkavkazje. Naime, na osnovu spomenika i karata politike istorije i kulturnog ivotaAlbana jednog od tri najstarija naroda Zakavkazja su preci naroda zakavkaskogAzerbejdana i Gornjeg Dagestana. Prvi pisani podaci o ovom potiu iz 4. veka n. e. iobuhvataju period od 7. veka n.e. to se vidi iz dela armenskih i arapskih pisaca.

Izuavanjem istorijske i kulturne prolosti Kavkaske Albanije dobija se slika sloenih

sukoba naroda Zakavkazja i osobene specifinosti procesa i kulturnog razvikaAlbanije. Stanovnitvo Kavkaske Albanije bavilo se poljoprivredom, proizvodnjomdrveta i stoarstvom. U neposrednoj blizini Kavkaske Albanije ivelo je 72 plemenakoja su govorila razliitim jezicima. Ta plemena nisu imala svog vou, a zakoneimaju svoje i primenjuje ih kako ko eli. Istorija Kavkaske Albanije isprepletana je utom periodu sa istorijom Armenije i Persije.

U 11. veku Zakavkazje je palo pod Selduke kada je nastradala i Kavkaska Albanijakojom prilikom je bilo porueno i nekoliko gradova. Osvaja je Alp-Aralan. Najviesu stradali gradovi na reci Kura kao to su oni Arbanasi koji se u istorijskim spisimanazivaju Alvani ili Alvaniti. Pred najezdom Seldzuka, stanovnici Kavkaske Albanije

su beali u druge krajeve kojom prilikom su Arbanasi prvi put i stupili na tloBalkanskog poluostrva.

12


13/47

Re strunjaka

Da su Arbanasi stigli na Balkan iz Podkavkazja u 11. veku, potvruju i vrsni evropskinaunici. Veinu tih miljenja izneo je nemaki naunik Georg Stadtmiler. A

francuski konzul u Janini Pukvil smatra da su Arbanasi doli na Balkan iz KavkaskeAlbanije, u ranom srednjem veku i da nisu na ovim prostorima autohtonostanovnitvo.

"Austrijski konzul za istonu Grku J. G. Han veli da su se Arbanasi doselili naBalkansko poluostrvo sa Kavkaza. Za to nam daju dokaze i prie koje i danas ive uAthazu, u Kavkazu, osim naziva porekla, koje emo nai u Athaskoj, kao i u Albaniji,koji se dre za jedan isti narod sa naim Arbanasima".


Mnoga imena istog naroda

Bili su to Arbanasi, iptari, Alvaniti, Alvani, kipetari, Arnauti, iptari, Arbaniti iAlbanciOvu tvrdnju zastupaju i Ami Bue Lean, Jastrebov i drugi. Kada je u pitanju porekloArbanasa, nemaki istraiva Peter Bartl s pravom primeuje da se albanskiistraivai neozbiljno odnose prema ovom problemu.

to se pak tie arbanakog imena, sve do danas ono nije bilo ustaljeno kao ni imenjihovog jezika. Tako imamo sledee nazive za Arbanase koji su se u razliitim

vremenima upotrebljavali: Albani, Arbaniti, Arvaniti, Arbeni, Arberi, Arberase,takoe ve pomenute Arbanase, iptari, Alvaniti, Alvani, kipetar, Arnaut, iptar,Arbanite i Albanci.

U vizantijskim izvorima Arbanasi se prvi put pominju kao Alvantini, a nazivaju ih iArvanite, a ovo je 11. vek. Meutim, u vremenu od 12. do 15. veka u vizantijskimizvorima Arbanasi se pominju kao Arvanite, Alvani i Alvanite.

U srpskim istorijskim izvorima Arbans se prvi put pominje u Nemanjinoj povelji zaHilandar gde se kae: "Od pomorske zemlje Zetu s gradovima, od Rabana Pilota oba"kao i "Arbanas Pilot". Imena su sasvim jasna. Raban je metateozom izmenjeni oblik

imena Arbanaum ili Arbanas, latinskih i grkih izvora. U Nemanjinoj povelji"Arbanasi" su ekvivalent za "Raban". Duanova povelja koja se odnosi na grad Troju,sauvana u latinskom prevodu, takoe je jedan od izvora pomena Arbanasa. Takoe u14. veku, u car Duanovoj povelji za manastir Svetog Arhanela kod Prizrena

pominje se ime Arbanas.

Zato uvreda

Kao to se vidi, za oznaku pripadnosti je bilo upotrebljavano nekoliko imena koje smonapred istakli. Meutim, za sve dananje Arbanase, ma gde da ive, uvreda je kada imse kae da su Arnauti. Ime Arnaut dali su im njihovi prijatelji Turci od kojih su primili

islam. Naziv Arnaut je pogrdan, kom su Turci kumovali. Takoe je uvreda zaArbanase i kada im se kae da su iptari. A ovo znaenje se i danas upotrebljava u

13


14/47

svim sredstvima komuniciranja, a ono se odnosi samo na nacionalnu manjinu kojaivi na prostorima SCG i Makedonije. Meutim, Arbanasi u meusobnomkomuniciranju se oslovljavaju sa iptar, a za Albaniju kau ipnija.

Kako u naoj tako i stranoj literaturi upotrebljava se naziv Arnauta. Ime Arnauta

ima sasvim drugo znaenje. Arnautaima se nazivaju oni koji su iz hrianstva preli uislam. Da bi se izbegle dileme koje ime upotrebljavati u oznaavanju pripadnosti, odsvih navedenih imena smatra se da je u duhu srpskog jezika najprikladnije odgovaranaziv Arbanas, za one u Albaniji, a za itelje na prostorima SCG i Makedonije iptar.Izmeu Arbanasa u Albaniji i iptara u SCG i Makedoniji postoje ogromne razlike usvim domenima rada, ponaanja i ivljenja.

Mnogi srpski istorijski izvori, a i narodne umotvorine, kao i neka umetnika i literarnadela u sebi sadre ime Arbanas. Ovaj naziv i sam Vuk Stefanovi Karadi jeupotrebljavao, mada je u nekim sluajevima koristio i re Arnaut koja je ostatak izturskog doba, a koja se upotrebljavala sve do pedesetih godina 20. veka. Mnoga

medijska sredstva upotrebljavaju ime Albanac ili iptar. U usmenom komuniciranjuljudi zastaju, ne znaju koje od ova dva imena da upotrebe.

Da bi se izbegle sve dileme koje ime upotrebljavati, najprikladnije je za one u AlbanijiAlbanac a u ostalim krajevima iptar, naziv koji se i odomaio i ima svoju adekvatnuoznaku. Na ovaj nain bi se izbegle mnoge nedoumice i dileme, ve bi i neke stvari i

pojmovi bili mnogo jasniji i ne bi bilo mogunosti za mnoge zloupotrebe i nejasnoekoje egzistiraju u govoru, pisanom izraavanju i sredstvima medijskih komunikacija.

ta znai kip

Vie evropskih naunika u 19. veku bavilo se pitanjem jezika i knjievnosti kodArbanasa. Jedan od njih je i Francuz Ami Bue koji u delu "Evropska Turska",govorei o Arbanasima, njihov jezik naziva "kip" i daje posebne tablice poreenjarei "kip" s odgovarajuim reima sledeih jezika: latinskog 81 re, francuskog 30,italijanskog 10, nemakog 57, vedskog i gotskog 10, engleskog 3, danskog iislandskog 4, letonskog 9, baskijskog 14, keltskog 7, grkog 19, turskog 19, i vlakog30 i slovenskosrpskog 19 rei. Ovo to Bue kae slovenskog je ustvari srpskog jernijedan od slovenskih naroda nije imao prostorne kontakte sa Arbanasima sem Srba.

Kada je u pitanju problem arbanakog jezika, smatra se da je na istoriar Milo

Milojevi dajui iscrpnu analizu o Arbanasima uopte, a koji smatra da se njihov jeziksastoji od dve desetine latinskog, dve desetine anglo-keltskog, jedna desetina grkog ipet desetina srpskog jezika. Ovom meavinom jezika kojom se slue Arbanasi, nikovie ne govori, to pokazuje indo-evropsko poreklo, ali i jeziku neizgraenost, to

potvruje i poslednje veliko izdanje enciklopedije Larusa u kome stoji "Albanski jezikje pisan u toku svoga razvitka razliito: irilicom, grkim, turskim, pa ak i arapskimpismom, a da se ne govori o upotrebi meanih pisama". Arbanasi se danas sluelatinicom.


14


15/47

Turci kumovali Arnautima

Jo se ne zna odakle su u srednjem veku Albani doli u Italiju

Mihailo Atalait, vizantijski istoriar iz 11. veka, opisao je pokuaj vizantijskogvojvode sa Sicilije ora Manijaka da zauzme vizantijski presto s vojskom koju je

prikupio na Siciliji i junoj Italiji Rome i Albane i iskrcao se u Dra. Odatle je krenuoka Carigradu i kod Ostrovskog jezera pobedio vizantijskog cara, ali je u toj borbiizgubio ivot pa mu je pokuaj propao. Iako je njegova vojska pobedila, nije mogla dase vrati u Italiju i na Siciliju, jer brodovi koji su ih dovezli vratili su se natrag im suse vojnici iskrcali. Albani su se naselili u predelu Rabane, blizu Kroje, koja im je

postala centar. Tako da oni 1078. godine uestvuju u pobuni vizantijskog vojvode odDraa, Nikifora Vailiaka, protiv vizantijskog cara.

Uobiajeno ime

U opisu ove pobune Atalait i drugi njegovi savremenici kau da su Albani sa Rabana,danas Fande, po kome su dobili ime Arbanite jer su vizantijski pisci deformisaliRaban u Arvanon, osim Ane Komnine, koja ga u svojim zapisima o odnosimaVizantije sa Srbima, pravilnije naziva Raban.

Taj grki naziv Arbanite i Arvaniti Turci su izokrenuli u Arnauti i tako stalno nazivaliArbanase, kao i svi hriani pod Turskom, pa i Srbi do osnivanja arbanake drave1913. godine, a od tada njene stanovnike Albanci, a one van njenih teritorija Arnautiili Arbanasi. Od 15. veka uporedo sa Arvaniti, Arbanite javlja se novo ime iptar, od

albanske rei ip, to znai sloviti, govoriti, jer Turke nisu razumeli.U srednjem veku, bilo je manjih grupa Albana, rasutih po raznim mestima Italije, alisu se do danas odrale samo manje oaze na Kalabriji, a naroito na Siciliji i junojItaliji. Tako da su se mnogi asimilizovali u Italijane. Ime Alban dolazi od latinske reialbus - beo, bela, belo to je bio samo latinski prevod starih toponima. Po staromkeltskom nazivu britanskih ostrva albion, sauvalo se i danas po britanskimkolonijama ime grada Albani, a poneka i veoma malih mesta. Tako u Sjedinjenimamerikim dravama Albani je prestonica drave Njujork, pa u zapadnoj Australijigrad Albani *Albanu i drugde.

Jo se ne zna odakle su se Albani u srednjem veku doselili u Italiju. Ali su neke grupeAlbana u junoj Italiji i na Siciliji, iji je deo ratnika doao na Balkansko poluostrvo,do 1043. godine bile dui period tamo. Albanci su se tokom srednjeg veka nazivali:arben, arber, arberase, a da su ih susedi nazivali arbanitae, arbanasi itd.

Pored istoriara Atalaita i vizantijski pisci Jovan Skilica i Ana Komnina spominju"arbanitai" kao stanovnike predela "arbanon Rabana" u novom Epiru prilikomtamonjih mesnih dogaaja i najezde Normana 1077. i 1084. godine.

Mlai od Ilira

Ovo navodi na zakljuak da dananji Arbanasi nisu potomci starih Ilira ili Traana, pasamim tim ni starosedelaca na Balkanskom poluostrvu, ve doljaci sa Sicilije, iz

15


16/47

Apulije i Kalabrije, june Italije. Pored ostalih, ovo potvruje i konzul za junu GrkuJohan Georg Hajn u delu "albanische studica", Jena 1854. gde on tvrdi na osnovunjihovih ustanova, obiaja i jezika, da su Albanci mlai od starih Ilira.

Zna se za jednu oazu kod Zadra, a drugu kod Krka 1726. do 1733. godine u ataru

dananjeg Zadra, gde je iz dananje Albanije doselio Arbanase zadarski katolikinadbiskup Vicko Zmajevi. Svakako da je i one na Krku naselila katolika crkva. Obegrupe su se stopile sa okolnim stanovnitvom, iste vere i skoro sasvim zaboravile svoj

jezik, osim novopridolica posle Drugog svetskog rata sa Kosova i Metohije, koji suneto sauvali od svojih obiaja do ega je dolo podsticanjem od strane Bea i Rima

preko katolike crkve.

Ovi Arbanasi su katolike vere kojih sada na Kosovu i Metohiji ima u malom broju. Uselu Erici, predgrau Zadra u Dalmaciji ima preko 1.500 dua arnautskih. Oni su1726. godine pobegli od zuluma Mahmuda Begovia i naselili se najpre u Perast kodRisna u Boki Kotorskoj. Ima pet dua u Peroji selo u Istri. Njih je ovde poveljom

naselila Mletaka republika 1657. godine. Tada je bio njihov voa Miko Drakovi,oni su zadrali arnautski jezik, ali su svi pravoslavne vere. "Neki pisci tvrde daArnauta ima i van turske carevine.

Tri naseobine

Tako u Austrougarskoj imaju tri naseobine u selima. Nikinci, Rtkovo kod SremskeMitrovice u Sremu. Oni su iz fisa Klementi. Ovde su se 1737. godine preselili. Daljeiznose da su najvee arnautske naseobine u Italiji u oblasti Puljskoji Abruckoj.Italijani su ih primili pod zatitu zbog usluga koje je Ferdinandu prvom, kraljunapuljskom uinio Skenderbeg.

Njih je ovde doveo Jovan, sin ora Kastriotovia po smrti Skenderbegovoj 1468.godine. Predak istorijske linosti Skenderbega, bee po narodnosti Srbin i zvae seBranilo Kastriota. Jedan od vlasnika kapetan Aleksandra oria, koji ivljae uKanini 1268. godine kao vlastelin Duanov a kao despot valonski tako se potpisivao.

U Kraljevini Grkoj naselili su se koncem 15. veka mnogi Arnauti i tu imaju svojevelike naseobine ima ih preko 180.000 i svi su vere pravoslavne. Po tradiciji iistorijskom pravu Kraljevina Srbija polae pravo svojine na Staru Srbiju iMaedoniju, a naroito na taj predeo koji je Arnautima naseljen.


Bigamija i danas na Kosmetu

Arbanasi primorskih gradova nisu se bavili pomorstvomRatnici ora Manijaka na Balkansko poluostrvo nisu doli sa porodicama. Porodicesu stvarali tako to su enili sa domorotkinjama koje su otimanjem, ucenom i silomstekli. Stvarali su porodice s brojnim potomstvom. Oni koji su primili islam, vera im

je dozvoljavala da imaju vie ena kakvi sluajevi i danas postoje na Kosovu iMetohiji i naroito u zapadnoj Makedoniji.

16


17/47

Nauka nije jo utvrdila za Albance u Italiji, odakle su i kada doli. Sami izjavljuju dasu nekada obizavali oko Kaspijskog mora u okolini Bakua. Ali se pouzdano zna da jestara kavkaska pokrajina Albanija, na obali Kaspijskog mora na prostoru junogdagestana i severnog Azerbejdana, bila nastanjena u prvom veku pre nove ere

skitima koji su pod pontijskim kraljem Mitradatom estim ratovali protiv Rimskogcarstva, iji ih je general Pontije pobedio 63. godine pre nove ere.

Pod papskom vlau

Ovi Albanci najpre su se irili u primorskoj oblasti u naprednim i utvrenim rimskimgradovima Valoni, Drau i Skadru delu nekada monog rimskog carstva Vizantije gdesu se izmeali sa romanskim i romanizovanim stanovnicima. Ovi gradovi su bili pod

papskom vlau, kao i Albanci do dolaska na Balkansko poluostrvo, pa su uglavnomod njih irila po okolini katolika veroispovest. Od tada pa do najnovijeg vremenaArbanasi primorskih gradova se nikada nisu bavili pomorstvom ni ribolovom kao

nekada u svoje vreme Iliri, koji su bili uveni pomorci.

U albanskom "kipe" ne postoje rei u vezi sa ovim zanimanjem, to je jedan oddokaza da Arbanasi nisu ilirskog porekla. Poznato je da je krvna osveta u srednjemveku bila rairena u Evropi, ali ne i kod Slovena. Njeno poreklo joj se ne zna. Zna seda se najdue zadralo samo na Siciliji, Apuliji, Kalabriji i Korzici, kao i kodArbanasa na Balkanskom poluostrvu. Krvna osveta jo tinja meu Arbanasima.

Uoava se da je centar Albana bila Kroja, odakle su se od 11. veka irili na sve stranei meali sa delom sa promenjenim starosedeocima, stoarima, delom sa Srbimanaroito od vlade zetskog kralja Bodina 1081. do 1101. godine. Od 1325. godinenjihova plemena poela su da silaze sa brda u vizantijski Epir pa dalje na jug sve dosevernog Peloponeza. U tim krajevima vremenom je nastala meavina sa Grcima koja

je bila nepotpuna, jer su uporno uvali svoje osobine.

Kada su se ustalili na Balkanskom poluostrvu, vremenom su se obrazovale dve grupearbanasa - severno od reke kumbe Gege, a juno Toske. Na severu ivi katolikamanjina, neka malisorska i miriditska plemena, oko 20 odsto, na jugu manjina

pravoslavnih oko 15 odsto, a veina ih je prela u islam, 65 odsto.

Gege i Toske

Evo ta pie Milivoje J. Nikolajevi o karakteristikama pojedinih narodnosti:"Arbanasi se sami nazivaju Skipetarima, Turci ih nazivaju Arnautima, a Srbi ih zovuArbanasi. Kod njih se razlikuju uglavnom dva plemena: Gege, koji se nalaze udananjoj severnoj Albaniji i Toske, u junoj. Oba ova plemena meu sobom serazlikuju u dijalektu i dele se u razne grane, to se naroito tie Gega. A Gege se delena: Grube i Klemente, u dolini Seme, Hote juno od ovih Malisorce, Kastrate iTemale, u planinama Skadarskim Pulate, zapadno od Drima, Plavine Lima, krelje,alje i Dukaince u predelu gdi se sastaje Beli i Crni Drim, Miridite, najmonije

pleme u planinama zapadno od Crnog Drima.

Toske se dela na: ame, Lijane i prave Toske. Druga plemena su: Maanci, Merturci,Kranici, Ohohe, oe, Partinci, Bikasi itd. Arbanasi ovog dela Stare Srbije

17


18/47

pripadaju plemenu Gega.

Kod svih Arbanasa je uoljiva: svirepost, podmitljivost, lukavstvo i nepoverljivost.Istorija nam daje mnogobrojne primere u kojima su oni podlegli materijalniminteresima. Oni su svoje oruje okretali isto tako brzo protivu Srba, kao to su posle

toga za dobru nagradu okretali se i protivu sultana. Ponovnim menjanjemveroispovesti Arbanasi nisu nita zadobili.

Prevrtljivost

U 1689. godini, kada je cesarska vojska zauzela Ni, u velikim masama su se predali, iposle kratkog vremena, sakupilo se njih 20.000 i pomagali su Cesarevcima. Kada susaznali za slabost cesareveske vojske, odmah su opet preli na sultanovu stranu. Ovdese uoava njihova prevrtljivost, da su verolomni i podmitljivi i da su lukavi.

irei svoju dravu Srbi su potisnuli Arbanase na jug pa je osvojeni Skadar bio

prestonica zetskog kralja Bodina. Za vreme borbe Normana da osvoje Vizantiju,Arbanasi su bili pod Normanima, koji su se iskrcavali u primorskim gradovimanaroito u Drau, iz koga se protezao stari rimski put ka Solunu, vodei tu borbe savizantijskom vojskom od 1080. do 1185. godine. Arbanasi su se veinom pridruivalinormanskoj vojsci.

Srbi, naroito pod Nemanjiima ili su bili u savezu sa tim Normanima, ili su, koristeinjihovu borbu sa Vizantijom osvajali severne krajeve Albanije od 1180. do 1186.godine.


Zvanino pismo bila im je irilica

To se dogaalo u 14. i 15. veku i u Albaniji i izvan njeOsnivanjem latinskog carstva na tlu Vizantije, Arbanasi su bili pod epirskimdespotom, docnije carem. To je vreme kada su arbanaka plemena bila u prijateljstvusa Kraljevinom Srbijom. Tada je u Kroji kao arbanakom centru bio gospodar

Dimitrije Progonovi, koji je bio oenjen Komninom, erkom kralja StevanaPrvovenanog. Njegovo ime kao i prezime ukazuju da je jo tada bilo jaeg stapanjaArbanasa sa Srbima. Svakako to su jo od Bodina bili ili pod vlau, ili pod uticajemSrba. U to vreme stareine Arbanasa oslanjale su se na organizovanu i monu srpskudravu.

Pismo iz Mletaka

Do pomire kralja Milutina dolazi 1299. godine sa Vizantijom i njegovom enidbom saSimonidom prekinuta je politika pomaganja Anujaca u borbi za osvajanje Vizantije,koju je zapoeo bio kralj Uro, i okrenuo se protiv njih, te je osvojio deo Albanije.

Tada je Albaniju uneo u svoju titulu kao teritoriju svoje kraljevine, to pokazujepismo Mletake republike od 10. maja 1309. godine kralju Milutinu, u kojem ga

18


19/47

oslovljavaju kao "serviae, chelniac, hum, diocliae ac albaniaer regi"...

Pokuaj kralja Milutina da srpskoj dravi prikljui celu Albaniju, ostvario je kralj, akasnije car Duan Silni od 1343. do 1348. godine, jedino su primorski gradovi ostali

pod franakom vlau. Arbanasi su rado prihvatili Duanovu vlast, jer je meu njima

bilo Srba, a neke plemenske stareine su bile donekle posrbljene. Veliki broj stareinau borbi i od Vizantije i od Franaka oslanjalo se na Srbiju, te su Duanovu vlastsmatrali kao osloboenje.

Car Duan je u osvojenim albanskim krajevima i ostalim tuim oblastima nije vrionikakav pritisak na domau vlastelu, niti na narod. Zbog toga kada je car Duanratovao u Epiru i Tesaliji, Arbanasi su mu inili mnoge usluge, odano se ukljuujui uDuanovu osvajaku vojsku. Car Duan ih je zbog toga nagraivao.

Mnogim odanim arbanakim oblastima, tj. njihovim glavarima dao je na upravu veeoblasti na osvojenoj teritoriji, pomagao je iseljavanje Arbanasa u osvojeni Epir, nad

kojim je dao vrhovnu upravu svome polubratu Simeonu-Sinii. Tako ranijom manjomseobom Arbanasa u Epir 1325. godine, i ovom masovnijem pod Duanom, poinjealbanizacija Epira. Jo od Duanovog doba pa do pada svih albanskih oblasti u turskoropstvo krajem 15. veka, srpski jezik i irilica bili su slubeni jezik i pismo ukancelarijama svih albanskih glavara - i u Albaniji i van nje.

Posle smrti cara Duana, severna Albanija je bila jedno vreme pod Baliima, a uostalimdelovima su se isticali borbom za osamostaljenje domaih arbanakih glavara.

Naroito se istakao Karlo Topija, protivnik i Balia i Franaka, koje je uspeo dapobedi i istera iz Draa i Albanije.

Najezdom Turaka, nemoi da brane arbanaki poglavari su predali Mletakojrepublici utvrene primorske gradove: Dra 1392. Lje 1393; Skadar 1396. godine, daih ona brani, a aoni su nastavili borbu iz svojih nepristupanih planinskih klanaca. Utoj borbi se proslavio kao najvei junak albanske istorije ore Kastriot-Skenderbeg.

Maloletnog ora je otac, Ivan, dao Turcima kao taoca. Turci su ga pomuslimanili ipoturili. Meutim, uspeo je da pobegne u Albaniju, za vreme srpsko-ugarskog rataprotiv Turaka 1443. godine. Skenderbeg je osvojio Kroju od Turaka, vratio sehrianskoj, svojoj pravoslavnoj veri i zapoeo borbu protiv Turaka. Snano jeodbijao svaki turski napad, pa i onaj napad kada je sultan Murat drugi poveo vojsku

protiv njega morao je da napusti opsadu Kroje 1460. godine. pa ni slavni Mehmedosvaja, osvaja Carigrada, Vizantije i Srbije i Bosne dva **** nije uspeo da savladaSekenderbega u njegovim nepristupanim klancima 1446. i 1448. godine.

Hrabri Kastriot

Tek posle Skenderbegove smrti 1468. godine Turci su uspeli da zauzmu deo albanskezemlje koji je on branio, u isto vreme drgi deo je zauzela Mletaka republika krajem15. veka, pa je od tada sve do 1912. godine, cela Albanija ostala pod turskom vlaukada je srpska i crnogorska vojska proterala turke sa Balkana. ura

Kastriot zvani Skenderbeg kako u srpskim tako i u latinskim i italijanski poveljama,bio je ne samo srpskog porekla, ve je, kako u memoarima Despota Musakija stoji:

19


20/47

"Jer je u Arbaniji bio uao Skenderbeg ovek valjan i od prirode Srbin, ije su vrlinebile takve, da je bio potovan ne samo od Arbanasa, ve i od svakog drugognaroda:"Skenderbegov deda Pavle Kastriot, bio je gospodar jednog malog dela u Maiu kojoj ive Miriditi.

Njegov sin Ivan Kastriot, istakao se u borbi protiv Turaka, sa svojih 2.000 konjanika,pa je dobio i mletako i dubrovako graanstvo. U svojoj oblasti je imao i katolikesvetenike i opatije, ali je u isto vreme bio dareljiv i prema manastiru Hilandaru ukome je sahranjen on i jedan od njegovih sinova koji su se zvali Stania, Repo,Konstatin i ura kako se vidi iz njihovih povelja manastiru Hilandaru.

Najstariji Stania i najmlai ura, kao i njihov otac dobili su od Dubrovnika pravograanstva. ura, odnosno Skenderbeg, u dva maha je dobio od Mleana povlastice igraansko pravo, u to vreme je bio glavna linost u savezu velikaa u Arbaniji za

borbu protiv Osmanlija.


Skender beg je bio Srbin pravoslavac

U severoj Albaniji iveli su i Arbanasi i SrbiU tesnoj vezi i saradnji sa despotom uraem Brankoviem, koji je imao veliki uticajna Skenderbega, zaratio protiv Mleana sa svom arbanakom vlastelom od Skadra do

Draa. Posredovao je da se izmire isti ti esto zavaeni arbanaki velikai, a 1453.godine, zajedno sa srpskim kraljem u Bosni Stefanom Tomaem, ponudio se daposreduje za mir izmeu srpske despotovine i Mletake republike.

Sve ovo pokazuje, da je Skenderbeg bio Srbin i jasno se vidi da je bio pravoslavnevere. Takoe se vidi da je stanovnitvo severne Albanije imalo deo istih Srba, a deoArbanasa sa Srbima. Turci su dobro znali ko e biti taj ko e prvi primiti islam, adokaz za to je i to to je skoro dve treine Arbanasa primilo islam, najvie u srednjojAlbaniji, a najmanje u primorskim, latinskim gradovima. Prvo je to uinila skoro svavlastela i imuniji, kako bi sauvali svoje posede i istovremeno stekli povlastice, kojesu muslimani imali u turskom carstvu, inei s Turcima privilegovani stale.

Oni siromani primili su islam jer su od Turske dobijali hriansku zemlju i posede.Arbanasi koji su primili islam istakli su se kao verni branioci islama i turskog carstva,a protivnici hriana. Takvi su dobijali poloaje u lokalnim upravama turskihsandaka na tlu Albanije, i van nje, naroito u Staroj Srbiji i Grkoj.

Iz izloenog da se zakljuiti da od nestanka Ilira iz istorije i pojave Arbanasa, postojijaz od oko osam vekova, emu treba dodati priblino isti period do vaskrsa Ilira,otelotvorenim u Arbanasima, kao proizvod nagaanja filologa dobro obuenim unemakim kolama. Iz svega do sada reenog moe se zakljuiti a albanski problemnije ni etniki, ni nacionalni, ve prevashodno politiki, kulturni i socijalni.

Mada albanska nauka, u ijim se redovima svakako nalaze nadareni istraivai, i koja

20


21/47

u romantiarskom poletu koji raskono obogauje etatistika privola, bezrezervnodeklarie do sada nauno nedokazani i po svoj prilici nedokazivi kontinuitet od Ilirado dananjih Arbanasa, nanela je sebi tetu kako sebi kao nauci tako i svimArbanasima.

Najkarakteristiniji podaci iz vizantijskih izvora o Arbanasima da se oni odnose naoblasti koje su izvan dananjih predela Srbije i Crne Gore. Do kraja 13. vekavizantijski izvori govore o Arbanasima u oblasti srednjevekovnog Arbanova koja jeobuhvatala brdovite krajeve u dananjoj Albaniji, zapadno od Ohrida i Debra dozalea Draa, a od reke Mati na severu do reke kumbre na jugu, prelazei prema

jugoistoku do gornjeg toka reke Devoli.

Od kraja 13. ili poetkom 14. veka poinje dijaspora Albanaca u vie pravaca: oni sesa jedne strane sputaju u krajeve na obali Jadranskog i Jonskog mora, a sa druge nakrajevima kontinentalne Grke - Tesalija, Epir, Etolija i Peloponez - u ijoj poznojsrednjovekovnoj istoriji imaju znaajno mesto. Ako se posmatraju vesti vizantijskih

izvora o Arbanasima u razmaku od sredine 11. veka, kada daju prve podatke o njima,pa do poetka druge polovine 15. veka, kada prestaje vizantijska istoriografija, moese uoiti jedna vana karakteristika.

Vizantijski pisci, kako istoriari tako i hroniari, opisuju Arbanase kao nomadskestoare koji ive izvan gradova. Preko leta napasaju stada na planinskim panjacima, azimi se sa njima sputaju u toplije ravniarske krajeve. Sa ovakvim opisom njihovognaina ivota slau se i vesti nekih zapadnih izvora. Valja istai da je od prvih trajnihdodira Slovena i starosedelaca na Balkanu do prvih vesti o Arbanasima u srpskimizvorima proteklo preko 500 godina.

Ono to upravo zabrinjava, jeste da pri vrednovanju grae, albanski naunici neizvode zakljuke na osnovu njene kritike obrade i interpretacije, ve tu grauuklapaju u odreene, proklamovane, jedinstvene stavove, u jedan zbilja zvanian stavkojim se injenice objanjavaju na unapred odreen nain.


Naunici kroje istoriju iptara

Velika uloga politiara koji piu prema dnevnim interesimaTaj stav je podignut na stepen aksioma, pa se sve ono to mu ne ide u prilog ili

protivurei, ili preutkuje, ili jednostavno odbacuje kao netano, bez ikakve diskusijeili argumenata. Ovakav stav albanskih naunika naroito je doao do izraaja onjihovoj tezi da su direktni potomci Ilira to savremena nauka na priznaje. Osnovnjihovog stava predstavlja uverenje da su Iliri direktni preci Albanaca, pa se, ve zbogtoga, preuveliava njihov znaaj i uloga na starom Balkanu. Treba istai da albanskinaunici iz toga vie nego diskutabilnog stava gotovo da ne izvlae sami svoje svojezakljuke.

To oni preputaju zvaninoj politici koja, polazei od izjednaenja Ilira i Albanaca ipredimenzionirane ocene ilirske teritorije, nalazi "istorijska" opravdanja za

21


22/47

velikoalbanske aspiracije. Albanci su u sutini, na Balkanskom poluostrvu, novaetnika formacija roena u prvim vekovima srednjeg veka posle propasti RimskogCarstva.

Kad su doli na Kosmet

To to pojedini albanski istoriari i vajni naunici pokuavaju da dokau da sudirektni potomci Ilira je ist albanski nacionalni romantizam. Njegovim odravanjem inegovanjem, danas, poto je albanska nacija ve obrazovana, sa suverenomdravnou priznatom ve osam decenija, hoe se u stvari revitalizacija jednoganacionalnoromantiarskog, nacionalistikog albanskog programa, koji tei ne samookupljanju svih Albanaca u Velikoj ili "Etnikoj " Albaniji nego i novom poloajulingivistike i arheologije u stvarnoj rekonstruisanoj slici etnike situacije Balkana uepohi kada se kada se jo moglo govoriti o Ilirima i drugim starosedeocima ne daju za

pravo takvim argumentima.

Bodinova drava

Poznato je iz istorije da se drava srpskog naroda obrazovala iz manjih plemenskihgrupacija i kneevina, poznatih od 9. veka, u 10. i 11. veku na prostoru Duklje, Zete,Travunije i Zahumlja, od Neretve do Drima. Na svom krajnjem jugoistoku ova sedrava uvlaila u prostor dananje Albanije, zahvatajui itavu oblast Skadarskog

jezera sa gradom Skadrom od 1043-1082. godine i planinsko zalee.

U doba najvee proirenosti dukljanske srpske drave, pod Bodinom 1081-1116,njenim granicama je bila obuhvaena itava dananja severna Albanija, svi predeli uProkletijama severno od Drima, ali i prostrana oblast juno od te reke, ukljuujui svemale gradove u skadarskim upama: Bale, Drivast, Sard, Danj, Sapa, as, Sv. Sr, iVakh, kao i planinsku oblast u gornjem toku reke Fani-kasnije Pilot. to znai da suovi predeli i gradovi ukljueni u srpsku dravu jo u 11. veku. Tako da e podrujeseverne Albanije, nastanjeno Srbima, Albancima i romanizovanim etnikim grupama,ostati u srpskoj dravnoj celini do sredine 15. veka.

Kosovsko-metohijska oblast je obuhvaena granicama srpske drave jo krajem 11.veka, a jednim delom u prvoj polovini 10. veka. Tokom 13. veka, meutim, dolo jedo postupnog, ali vrstog posedanja Kosova i nekih teritorija juno od Prokletija odstrane srpske drave. Ono to nije polazilo za rukom starim rakim kneevima i

dukljanskim vladarima uspelo je dinastiji Nemanjia.

Nemanja je objedinio pod svoju vlast veoma iroka podruja na jugu i istoku Srbije urazdoblju od 1180-1190, kada je zakljuen mir sa Vizantijom. Na jugu je bila, presvega, etnika srpska oblast Metohija-Patkovo, Hvosno, Podrimlje, Kostrc,Drakovina - s prizrenskom okolinom, zatim Kosovo - Lab, Lipljan, Sitnica, paSkoplje i predeo oko gornjeg toka Vardara - Gornji i Donji Polog, zatim, Gornji iDonji Pilot, oblast izmeu skadarskog jezera i planina u zaleu. Takoe u sklopsrpske drave konano su ule zemlje u slivu Drima, Kosovo do Lipljana i itav

predeo istono od Ibra i Laba, preko June Morave obuhvatajui Ni.

Pomeranje granica

22


23/47

Pomeranjem ove granice dalje prema jugu delo je srpskog kralja Milutina 1282-1321,definitivno je Srbiji prikljueno celo podruje Kosova i Metohije kao i itava severnaMakedonija. Srpski kralj Duan 1331-1346, potom car do 1355, godine nastavlja ovu

politiku za veim zamahom i uspehom u osvajanjima. Neosporna je istorijskainjenica da se na irokom podruju Kosova i Metohije od ranog srednjeg veka do

propasti srpske drave uva kontinuitet srpskog naroda te da su sve zemljeseverozapadno, severno i sveroistono od linije Skadarsko jezero-Komovi-Prokletije-ara bile naseljene homogenim srpskim stanovnitvom.


Turski defteri dragocen izvor

O neprijateljstvu prema pravoslavnima postoje mnogi zapisiSigurno je i to da je u osnovi kosovskog stanovnitva leao prvobitni sloj Srba,kolonizovanih u razdoblju od 7. do 12. veka i da se taj sloj stalno osveavao iumnoavao migracijama srpskog naroda sa raznih strana.

Raspadom srpskog carstva posle Duanove smrti 1355. godine, uvrivanjem TurakaOsmanlija na Balkanu i njihovim pobedama na Marici 1371. godine i Kosovu 1389.godine i srpskim porazom i konanim padom u osmanlijsko ropstvo tokom druge

polovine 15. veka Kosovo i Metohija e do kraja 15. veka e biti isto srpska zemlja.Statistiki podaci iz turskih deftera s kraja 15. veka pokazuju apsolutnu pokrivenostKosova i Metohije hrianskim stanovnitvom. U kasnijim popisnim dokumentima

imamo reit podatak da 1490-91.u Vuitrnsko-pritinskom sandaku ima 28.455hrianskih i samo 5 islamiziranih domova, da bi se taj odnos u treoj deceniji 16.veka promenio na 18.194 hriana prema 700 muslimana.

Popisi iz 16. veka

U prizrenskom sandaku bilo je iste godine 23.970 hrianskih domova i samo 1islamizovan dom. A 1520-1530. godine na 18.382. hrianska dolazi 359muslimanskih domova. Prema defteru iz 1485. godine u pekoj nahiji evidentirano je4.910 slovenskih imana prema 164 albanska, dok nu delu Metohijskog Podgora 1082slovenska prema 8 albanskih imena, u vuitrinskoj nahiji 287 slovenskih prema 5

albanskih imena, u pritinskoj 91 slovensko i nijedno albansko, u lapskoj nahiji-podujevski kraj 53 slovenska i nijedno albansko, u prizrenskoj nahiji 253 slovenska i5 albanskih imena. Iz ovog se da videti da su slovenska imena 37 **** brojnija odalbanskih. Analiza turskih deftera nam pokazuje da se srednjovekovno stanje odravakroz ceo 15. i 16. vek i da u ovim oblastima nema bitnog pomeranja i zamenenarodnosti.

U vatikanskom arhivu postoje izvetaji koji su podnoeni Kongregaciji o putovanjimau specijalnoj misiji ili prostor o kanonskim vitizacijama, odlikuju se veoma preciznimzapaanjem, srazmerno tanim podacima, ma da su krajnje pristrasni, pa ineprijateljski u stavu prema pravoslavnoj crkvi. Sa svim tim ogradama, koje se zbog

toga moraju imati, oni su ipak veoma dragocen istorijski izvor, iz koga se moesaznati kako su se srpske zemlje videle oima "Evrope" u 17. i 18. veku, gde su mee

23


24/47

ovih zemalja, i, naroito, kako tee proces albanizacije srpskih krajeva.

Za mletake i latinske vizitatore granicu Albanije i Srbije u 16. i 17. veku ine Crni iBeli Drmi , odnosno Drim, tako veli mletaki poslanik Jakov Soranco 1575. godine idvojica barskih nadbiskupa Marin Bici 1610. i Petar Masarek 1623. godine. Sva

trojica potvruju da su sva mesta na Kosovu i Metohiji sa "s mnogo izmatika" kojisvojom veinom nadmauju Latine a imaju i svoje crkve. Nadbiskup u Baru oreBianki, 1637. godine obilazi Srbiju, po njemu Prizren je u Donjoj Srbiji i kae da

postoji i Gornja Srbija koja obuhvata itavu teritoriju Kosova i Metohije, Toplicu isevernu Makedoniju.

U Gornjoj Srbiji su Prokuplje, Novo Brdo, Trepa, Pritina, Janjevo, Skopska CrnaGora, Skoplje i Kratovo. Za biskupa Benlia 1650. godine Prizren je "glavni gradSrbije". Petar Bogdani 1630-1689. godine u ijem izvetaju ima traga o naseljavanjuAlbanaca u Metohiju: u izvetaju iz 1683. godine Bogdani pominje nekoga misionaradon Andriju adrija u akovici, "koji ume da vlada divljim Arbanasima koji su se

spustili u pitomu Metohiju".

Turci sele narod

Barski nadbiskup Vientije-Vicko Zmajevi u svom izvetaju za 1707. godinuSrbijom naziva zemlju u kojoj su sledei gradovi: Skoplje, Prokuplje, Novo Brdo,Pritina, Trepa, Prizren i Pe, odnosno tvrave Kaanik, Tetovo, Janjevo, Vuitrn,Mitrovicu, akovica, akovica, i Novi Pazar. Situacija kosovsko-metohijskog

podruja, po Zmajeviu, odraava u izvesnoj meri poetni talas albanske kolonizacijei islamizacije, pa kae da je akovica muslimanski centar. Okolina akovice je sadaalbanska - 1638 - iskljuivo Srbi; 1683 - "divlji" Albanci, jer su ih ovde Turci naseliliiz albanskih planina, da ne bi imali priliku za pljaku i da nasele zemlju "koja je bilarazorena u ratu", pri tom su doseljeni Albanci odmah primili islam. Meutim, mnogamesta uvaju svoju slovensku nomenklaturu. Masarek, evidentira albanskonaseljavanje oko Janjeva 1768. godine.

Zapisi Matije Masareka

Nedavno se tu naselilo 100 albanskih porodica, kae on, "ponosnih, krvolonih irazbojnikih vie nego drugi, a tvrdi u veri".O stalnoj kolonizaciji Albanaca po Srbiji Matija Masarek, inae Albanac, govori u

izvetajima 1760, 1764, 1772, i 1800. godine. Albanske katolike porodice kojepristiu odmah se ture i one postaju najvei neprijatelji hrianskog stanovnitva, pa isvojih sunarodnika. Masarek, 1767. godine, godinu dana posle ukidanja Peke

patrijarije, primeuje da se "za poslednjih 20 godina Srbija potpuno izmenila".


Biskup pie o stradanju Srba

ta pie Masarek za Albance koji su primili islam

24


25/47

Po gradovima Srbije su Turci i muhamedanski Arbanasi, a u selima se retko videpravoslavni jer su se razbeali po Nemakoj, Sofiji, Vlakoj i drugde. On 1767.godine nastavlja i kae da je svaki zakutak prepun "prokletih poturenih Arbanasa,razbojnika i ubica". Da bi 1772. konstatovao da, bez obzira na to to pravoslavnistradaju, i to ih je mnogo istrebljeno "jo ih je uvek mnogo". Masovne kolonizacije

Arbanasa na srpske teritorije usledie kasnije.

Vani izvetaji

Poetkom 18. veka situacija se ozbiljnije menja, a izvetaji dobijaju dramatinetonove, naroito poetkom druge polovine ovog stolea. Ovi izvetaji biskupaotkrivaju i jednu vanu okolnost, koja e za itav problem kolonizacije Albanaca iiseljavanja Srba biti skoro do naih dana, a sigurno sve do 1912. godine, od bitnogznaaja. To je islamizacija u slubi kolonizacije. Islam je bio odluan inilac za opsegi trajnost albanske kolonizacije u Staroj Srbiji. Islamizacija je ne samo albanskielement doveden i utvren u srpskim zemljama nego je i slovenski elemenat

odnaroen, albanizovan.

Kako su se Albanci naseljavali na Kosovu i Metohiji, Srbi su oterani sa svoje zemlje ikako je umesto homogenog srpskog stanovnitva, nastajali kompaktni albanskikrajevi. Kolonizacija Petera, kao centralne strategijske zone na "bosanskom putu",koju je turska vlast silom izvela, imala je smisla samo ako bude propraenaislamizacijom. Tako se ovde i stvorilo jezgro islamizacije, a do izvesne mere ialbanizacije Novopazarskog sandaka.

Matija Masarek za Albance koji primaju islam kae: "da je to plod njihove izopaene iohole prirode". Za njihovo dalje ponaanje Masarek pie 1760. da je to ponaanjerazbojniko: otimaju jaganjce, kopce, kokoi, med i maslo, seno za konje, tako daionako siromani narod ostaje bez iega. ume su pune razbojnika tako su njega injegovu pratnju napalo 15 albanskih "kesedija", kaak, drumskih razbojnika. Daljeiznosi kako albanski doljaci u Srbiji ne sluaju naredbe Hristovog jevanelja.

Umesto da su ponizni, skromni i strpljivi, oni, uvreeni, odmah iz inata primaju islam,te potiskuju pravoslavne i katolike iz njihovih sela i zauzimaju njihova imanja.

Nadbiskup Masarek je nesrean zbog ovih silnih kraa, otimaina i ubistava. Njemuse srce stee kada ugleda po umaricama i gajevima silne grobove pravoslavnih idrugih koje su oni pobili. Isti sud o ovim dogaajima ima i patrijarh peki Vasilije

Brki, koji u memoaru za grofa Orlova, od 29. marta 1771. godine, gde veli da se odmuslimanskih Albanaca pribojavaju ak i sami Turci, jer je"albanskaja porodaestoka, dosaditelna, grabitelna, nespokojna, krovprolivatelna i visokoumna". U

prizrenskoj oblasti je, po Vasiliju, za vreme austrijsko-turskih ratova, hriana skoronestalo "a potom su se naselili Albanci i postali Turci i napunili mesta i sela, poselizemlju i mnogo se obogatili".

Albanci su primajui islam dobijali garanciju daljeg opstanka i mogunost zanapredovanje. Islamizacija je zahvatila prvo feudalce, pa gradsko i, najzad seoskostanovnitvo. Turska vlast se naroito starala da ubrza taj proces, dajui posebne,naroito finansijske olakice, tako da je cela srednja Albanija bila primila islam ve u

16. veku. Islamizirano stanovnitvo je menjalo svoj socijalni status i ekonomskipoloaj, oslobaalo se raznih dabina i tereta, od potlaene raje postojalo u svakom

25


26/47


27/47

Ta albanska nasilna kolonizacija nije nikada tekla bez otpora i borbe, te da se moragovoriti i o neprekidnosti oslobodilakih napora srpskog naroda. Kada se Srbijamogla otisnuti u prvi rat za osloboenje, 1876. godine, etnografske granice albanskog

prodora na istok dostigle su svoje najdalje take, svoj najiri geografski okvir.Naseljavanje Albanaca oblast je postepeno i na mahove sve vie gubila svoje srpsko

obeleje.

Stradali seljaci

Uvrivanje Albanaca u prizrenskom kraju omoguilo im je da prodru useverozapadnu Makedoniju, u Polog. Pritisak dukainskih fisova u ovom pravcuogleda se najpre u stalnim pljakakim pohodima. Jo krajem 16. veka u jednomturskom dokumentu iz 1595. godine navodi se neka arnautska tajfa, razbojnikadruina, koja je u vie mahova upadala u poloka sela, gde je opljakala, poubijala iliranila mnoge seljake.

Planina Korab, ara, kao i venac koji dalje na severu odvaja Kosovo polje odMetohije, nazivali su se "aramijskim planinama", razbojnikim planinama.Ranjavanjima, pljakama i ubistvima oni u pripremali teren za nasilno naseljavanje. Uarplaninskoj upi Sirini, 30 km istono od Prizrena, Albanaca nije bilo sve dosredine 18. veka; oni se u Sirini naseljavaju u najveem procentu u toku druge

polovine 18. i poetkom 19. veka. Krupne etnike promene izvrene su i u Kaanikojklisuri istih decenija.

Srbi uzmiu

Za metohijski kraj Has pod Patrikom ustanovljeno je da je u njemu u toku 17. i 18.veka "izvrena potpuna etnika smena: dotada isto srpski kraj, postao je arbanaki".Postepenim naseljavanjem Albanaca i pooarbanaivanjem islamizovanih Srba ukrajnjoj liniji dolo je u drugoj polovini 19. veka. Metohijska oblast je jo od srednjegveka bila, ali i u 16. veku, "sa etnikog stanovita, jedna od najhomogenijih srpskih

pokrajina". U samom gradu Prizrenu i okolini etniki odnos bitno se menja i srpskostanovnitvo izlae najveem pritisku tek u 19. veku.

Tada su katolike islamizovane Fande i Miriditi naselili posede manastira Sv. Marka iSv. Petra Korikog kod Prizrena, a potom proterali Srbe iz tih sela. Tako da tridesetihgodina 19. veka u Metohiji je stanovnitvo bilo izmeano i to osnovne etnike grupe

Srba i Albanci, i da se Albanci javljaju kao veina samo u jednom delu ove oblasti,dok su " na ostaloj teritoriji pekog, prizrenskog i pritinskog paaluka masustanovnitva predstavljali Srbi; veih albanskih oaza van Metohije bilo je tada uKaaniku, planinskom predelu Golaka, u Labu i Jugozapadnoj pogorini Kopaonika -mitrovaka alja - u Gornjoj Toplici sa centrom u Kurumliji, i u Peteru.

Sudetski Nemac, Jozef Miler, u statistiki-etnografskom pregledu dao nam je brojke ostanju u 1838. godini. On je dao podatke za Pe, akovicu i Prizren, ali su mu glavnastatistika obeleja verska i jezika pripadnost.

Njegovi podaci su: u Pei je od ukupnog stanovnitva 92,09% Srba, ali od toga je

2108 kua muslimanskih - srpskog maternjeg jezika, dakle islamizovanih, ali jo ne ialbanizovanih Srba, prema 102 hrianske srpske kue tj. -95,4% prema 4,6. Albanaca

27


28/47

katolika i muslimana zajedno, po Mileru, u Pei je svega 4,17%. Miler dodaje da jePe pre pada Despotovine 1459. godine bila mnogo vea varo, ali je potom brojstanovnika opao usled iseljavanja Srba: 1.459, 1.481, 1.690. i 1.740.


Etnika slika Prizrena

Prvih vekova turske vladavine seosko stanovnitvo na Kosovu inili HrianiU Prizrenu je Albanaca katolika i muslimana zajedno svega jedna estina, Srba imuslimana etiri petine, Cincara jedna dvanaestina, Turaka Osmanlija svega jednaesdesetina. U varoi je ukupno 6.000 kua, a 24.000 stanovnika.

akovica je tada preteno albanska varo: Albanaca muslimana i katolika je 80,76%,a Srba hriana i nealbanizovanih muslimana, tj. muslimana iji je maternji jeziksrpski 18,05%.

Takvo je stanje metohijskog podruja, dok je na Kosovu sasvim druga situacija.Seosku masu stanovnitva su na Kosovu za prvih vekova turske vladavina inilihriani, Srbi. Albanaca i to ne samo muslimana nego i hriana, praktino i nije bilona Kosovu ni poetkom 16. veka, ni docnije u 17. veku. Najvei broj Albanacadoseljen je na Kosovo od sredine 18. veka pa do etvrte decenije 19. veka. Presudan

poremeaj ravnotee dogodie se jo kasnije, sa pristizanjem i naseljavanjem u ovimkrajevima albanskih izbeglica"muhadira" iz osloboenih krajeva Srbije 1878. godine

koje je Obrenovieva Srbija proterala zbog njihovog kaakovanja i jatakovanja.Kosovo je, inae, kljuna oblast za dalje nastupanje Albanaca prema istoku iseveroistoku. Iz junog dela Kosova plavila je albanska naseljenika reka oblastGornje Morave i Izmornika, tzv. "Kosovsko Pomoravlje". Intenzivno naseljavanjenastaje tek od kraja 17. veka i traje blizu 150 godina, sukcesivno i u etapama. Severnood Gornje Morave se prostire Novobrdska Kriva reka, znaajna srednjovekovnasrpska oblast.

Kolonizacija

I ovde do naseljavanja Albanaca dolazi najranije krajem 17. i poetkom 18. veka, a nesa dolaskom Turaka. Pre kraja 17. veka Albanaca nikako nije ni bilo u Krivoj reci,sem neto rudara u Novom Brdu; presudna promena u etnikom odnosu je tek 1878.godine. Sa Kosova je albanska kolonizacija zahvatila Lab odnosno Malo Kosovo a

preko ove oblasti i prevoja na Prepolcu spustila se ova struja u Roplicu.

Topliki grad Prokuplje bio je sve do 1878. meovito naselje Albanaca, Srba, Cigana,erkeza i Jevreja sa znatnom albanskom veinom. U popisu knezova srpskih sela

prokupake nahije iz 1743, veina je sigurno srpska, ali ve pred rat 1876. u mnogimovim selima nije vie bilo nijednog Srbina. Centar Toplice u toku njene albanizacije

bio je u stvari varo Kurumlija. Srpska oblast Stare Rake je pravi etniki i

civilizacijski najplodniji zametak srpske drave i kulture.

28


29/47

Oblast se prostire u slivovima Lima, Ibra i Tare zato je ova oblast i postala objekatalbanske kolonizacije, pre svega, kao izrazito stoarska oblast, a potom i kao zonavanih balkanskih komunikacija. Osvajaka posedanja i planska kolonizacija koju jetitila ili vrila turska vlast je menjala optu situaciju. Prvi je sluaj Rugova, usrednjem veku srpske oblasti. Prvi pomen Albanaca u Rugovu je iz 1737. kada je

patrijarh Arsenije etvrti Jovanovi pobegao iz Pei preko Rugova u Vasojevie.

Jugozapadno od Rugove, u gornjem Polimlju, nalazi se Plavsko-gusinjska oblast,srednjovekovna srpska upa Plav, u to doba prilino gusto naseljena samo Srbima. Tose vidi iz Skadarskog deftera 1.485, ali iz popisa Skadarskog sandaka od MarjanaBolice, sto trideset godina kasnije 1.614. Obe varoice Plav i Gusinje, bile su sameovitim stanovnitvom, iji je maternji jezik bio srpski.

U upama Roaja i tavica u izvoritu Ibra, je preovladavalo muslimansko i srpsko-albansko stanovnitvo, pravoslavni Kui i latinski Klimenti. Meutim, albanski seetnikum ovde nije odrao: obe zajednice bez obzira na veru i poreklo, govore samo

srpski. Najvei etniki poremeaj desio se kasno, tek posle 1878. kada su planskikolonizovani muslimani srpskog porekla.

Oblast Ibarskog Kolaina, niz Ibar do njegovog skretanja na sever, smenjuje svojesrpsko stanovnitvo krajem 17. veka, no svi pokuaji Albanaca iz Metohijskog Pogorada se proire na sever prema Novom Pazaru lomili su se o kolainski otpor, naroitonaroda sela Bnjaci. Oni su za poslednjih sto godina bili bedem albanskom nadiranju izMetohije i niz Ibar. Novopazarska kotlina, izmeu Rogozne, Golije i Peterskevisoravni, politiki je i duhovni centar najstarije srpske drave. Gusto naseljenaSrbima do velikih seoba, ona ni tada nije potpuno zapustela.

Islamizacija

Jedan deo Srba je islamizovan; to su muslimani srpskog govornog jezika, oblast kakojoj je naroito gravitirala malisorska struja iz Albanije, odnosno iz Metohije i saKosova, ali bez uspeha. U samom geografskom centru oblasti Stare Rake nalazi sePeter, "tranzitno-etapna oblast u kretanju stanovnitva". Njeno naseljavanje nesrpskim elementom plod je planske kolonizacije od strane turskih vlasti. Posle ueaKlimenata u austrijskom ratu protiv Turske skadarski vezir Hodaverdi-paaMahmudovi, u nameri da se oslobodi njihovog pritiska na Skadar, silom preseljava

jedan deo katolikih Klimenata iz Malesije na Peter 1700. godine, pa je to ujedno i

"prva strana etnika grupacija doseljena sa strane u oblast Stare Rake".

Posle srpskih ustanaka poetkom 19. veka, Turci poinju da poklanjaju veu panjuzabaenim i sporednim krajevima, obnavljaju stara i podiu nov auporita za odbranui irenje islama. Tako nastaju, pored Novog Pazara i Prijepolja, Bijelo Polje, Roaje,Kolain, Plav itd.


Nasilno iseljavanje Srba

29


30/47

Novopazarski Sandak preseca prirodnu vezu Crne Gore i SrbijePodstie se islamizacija, kao i aglomeracija muslimanskog stanovnitva sa raznihstrana na ovom podruju, koje time dobija karakter vojne krajine. Najsudbonosnije

promene dogodie se, tek posle 1878. kadda se ovde naseljavaju muhadiri iz okolnihkrajeva Crne Gore i Bosne, ime se otvara proces svojevrsne heterogenizacije cele

oblasti.

U svemu tome Albanci nisu uspeli da uhvate dubljeg korena, ali je ova oblat - od1878, poznata kao Novopazarski sandak - zbog svoje nove muslimanskekoncentracije postala izuzetno znaajna za srpski narod, presecajui prirodnu vezuizmeu Crne Gore i osloboene Srbije na veoma slian nain kao to je kosovsko-metohijski albanski "klin" presekao prirodnu i drutvenu vezu srpskog narodaMoravske Srbije sa Makedonijom.

Kolonizacija

Na prostorima srpskih zemalja albansko naseljavanje otpoinje od 17. veka koje i dandanas, ove 2003. godine, traje, posebno u 1999. godini. Ovo naseljavanje ostavilo je uistorijskoj svesti srpskog naroda krvavi trag nasilja. To su kaaki zloini, zulumisamozvanih paa i zverstva doseljenih muhadira. Za dolazak i prisustvo albanskihdoseljenika vezuju se mnoga predanja o masovnom i pojedinanom zulumu, o pljaki,

pogromu i proterivanju Srba sa svoje zemlje.

Ukupna slika albanske kolonizacije je mrana i ovo nije pria o "prirodnom" silaskuprenaseljenih pastira sa gladne planine u plodnu, tobo naputenu ravnicu. Ovo je ustvari bilo osvajanje i otimanje tue zemlje i unitavanje srpskog naroda na njegovommatinom istorijskom podruju. injenica je da su albanskom kolonizacijom tokom18. i 19. veka naterane na iseljavanje i prognane ogromne mase srpskog naroda, i dato nikako nije naseljavanje "retko naseljenih i pustih" podruja, ve upravoinfiltracija, razbijanje i denacionalizacija kompaktnih i gusto naseljenih oblasti.

Glavni udar albanske ekspanzije tokom 18. i 19. veka, od Metohije do Toplice iMausrice se zna. Kolonizacija Albanaca je od samog poetka praena nepodnoljivimterorom, koji je, uzet u svojoj ukupnosti, uzrok masovnog iseljavanju Srba, zatimopasnost od islamizacije i albanizacije. injeni su veliki zulumi od strane Albanacanad Srbima u svim mestima Kosova i Metohije pa i tamo dokle su Albanci stizali.

Re "zulum" oznaava sva nasilja i neovetva: pod njom se podrazumeva ucena,ubistvo, proterivanje sa imanja i otimanje imanja, "peenje" ueenim vrnikom,"udaranje na obraz" - silovanje, otimanje ena i devojaka, rad na poturivanju.Albanci su se u prvim mahovima naseljavali na prevaru, a potom su to inilinasilniki. Nasilje je glavno obeleje albanske kolonizacije. Kako i zato je dolo doiseljavanja Srba i do albanske kolonizacije srpskih zemalja. Uoava se da su toistorijski i psiholoki uzroci.

Poetni impuls pokretanju masa dalo je tursko osvajanje: to su seobe prouzrokovaneturskom najezdom krajem 14. i poetkom 15. veka; to bi bio prvi metanastaziki talas,koji su pokrenute junoslovenske mase Makedonije, Srbije, a potom i Bosne, i bacane

u etapama na sever i u zapadne krajeve. Tokom prvo razdoblja turske vladavine dolazido izraaja i uticaj janiara na raseljavanja, zapravo "danka u krvi", kojim se sve do

30


31/47

1676, kada je ukinut, svake etvrte godine oduzimala petina dece od est do devetgodina radi islamizacije i regrutovanja. Da bi to izbegli, ljudi su beali u ume i

planinske oblasti ili se iseljavali na teritoriju Austrije ili Venecije.

Uostalom, "ovo uzimanje dece u toku dva i po veka imalo je ista dejstva kao da je

svake etvrte godine bila po jedna migracija". Seobe su prouzrokovane i austrijsko-turskim ratovima najpre u razdoblju 15. i 16. veka, a potom do kraja 17. i 18. veku,kao i bune u 17. i 18. veku. Posle svakog ustanka, verovatno neuspenog, pokretao se

pobunjeni narod sa svoga ognjita da se spase od turskog pogroma.

Ovom su doprinosili i Albanci koji su mnogo zlostavljali srpski narod. A tu su idrutveno-ekonomski uzroci, kmetski reim i ifijski sistem, koji je osobito posticaona iseljavanje. Turci su od poetka 18. veka iz politikih i strategijskih

Documents

Pavle M. Dzeletović Ivanov - Poreklo Arbanasa