Paul Schnabel VWS-masterclass180310

Zorgvraagstukken in vogelvlucht

VWS-masterclass 18-03-2010

Paul Schnabel

Sociaal en Cultureel Planbureau

Universiteit Utrecht

Zorg wordt steeds (sneller?) duurder

Hoe rijker het land, hoe hoger het zorgpercentage BNP : 1953 – 3%; 1963 – 4%; 1973 – 9%

1983 – 11%; 1993 – 11,5%; 2003 – 13%; 2008 – 13,5% 2009 – ?

Professionalisering ‘liefdewerk’

Wet van Baumol: zelfde werk steeds duurder

Kwaliteit : maximum is minimum

‘Equity’”principe

Stijging zorgkosten

1958 - 600 miljoen (1% van nu)- bevolking 1/3 kleiner (11 miljoen)- % ouderen ½ kleiner- gezondheidszorg 3,5% BNP

2010 - gezondheidszorg 13-15% BNP (?)

Zorgkosten levensloop

50.000 Euro ♂

100.000 Euro ♀

50% in de laatste 5 jaar

50% ziekenhuiskosten

Kosten en gezondheidszorg Nederland Euro (x miljard)

1972 - 6,5 1980 - 17,3 1990 - 26,6 1995 - 35,1 2000 - 47,0 2005 - 67,8 2008 - 79,1

2010 premie 60 + begroting 14,5

Gezondheidszorg 31.600 (33.350) Huisartsen 2.200 (2030) Tandheelkunde 750 (790) Alg. ziekenhuizen 10.600 Acad. ziekenhuizen 3.300 Med. specialisten 1.900 17.300 (17.100) Overig curatief 1.500 Geneesmiddelen 5.300 (5500) Hulpmiddelen 1.300 (1390) GGZ 3.200 (3530) Paramedisch 500 (600)

Begroting zorguitgaven (BKZ) 2009-2010 (x 1 miljoen euro)

Begroting zorguitgaven (BKZ) 2009-2010 (x 1 miljoen euro)

Langdurige zorg (AWBZ) Langdurige GGZ 1.350 (1560) Gehandicapten zorg 5.600 (6000) Verpleging + verzorging 12.000 (12.340) PGB 1.850 (2260) (WMO) (1.500) (1600)

Overigen Preventie/vaccinatie 110 (110) Opleidingfonds 820 (840)

• Groei zorguitgaven (CBS)

1972-2008 - 7,3% per jaar

6,5 miljard euro (1972) - 79,1 miljard euro (2008)

• Correctie prijsveranderingen

1972-2008 - 2,9% groei per jaar


2010 Gezondheidszorg

Grootste maatschappelijke sector

1,2 miljoen werknemers (800.000 fte)

Premie + Rijk + Privé 4000 Euro p.p.

Bijna niets 6-jarige, 6000 Euro 60-jarige, 20.000 Euro 80-jarige, 50.000 Euro 100-jarige

0,01 % bevolking - 1% zorgkosten

Typisch ‘Nederlands’ aan de gezondheidszorg

Publicly financed, privately provided Volksverzekering als particuliere verzekering Groot basispakket in de zorg Accent op cure en care (AWBZ/WMO) Specialist op afstand, eerstelijn dominant Weinig ziekenhuis, weinig particuliere zorg, weinig artsen Patiëntenrechten Sterke eerste lijn, beperkte tweede lijn


Typisch ‘Nederlands’ voor de gezondheidszorg

Lage vergrijzing, maar• < 1% 65+ bij/met kinderen• 6-7% 65+ verpleeg/verzorgingshuis• Combinatie thuiszorg – mantelzorg

Lage geneesmiddelenconsumptie

Goede anticonceptietraditie

Grote verstandelijk gehandicaptenzorgsector


Echte marktwerking?

Feitelijk volksverzekering (basispakket/geen selectie)

Oligopolisten houden elkaar scherp Verzekerden honkvast Lage prijs verzekering

Verzekerden willen geen ‘preferred providers’ Overheid blijft mee-, bij- en tegensturen Cure-markt anders dan care-markt Lokaal beperkt aanbod – geen overschot Zorgverzekerde geen idee werkelijke kosten gezin, 2 k. – 2500

Euro p.j. – echt: 7500 Euro

Kostbare principes worden knelpunten

Equity – gelijkheid en solidariteit – collectivisering persoonlijke kosten en risico’s

Gelijkheid in toegankelijkheid en beschikbaarheid

Uniformiteit van kwaliteit, kwaliteit boven prijs

Evidence based medicine, internationale standaard

Nieuwe kostbare principes

Marktwerking en concurrentie – effectief?

Van aanbod- naar vraaggericht werken – echt waar?

Horizontale verantwoording, stakeholderbenadering – efficiënt?

Keten en comprehensiveness: preventie/cure/care – beheersbaar?

Lastige praktijken Marktwerking minder en moeilijker dan gedacht

Aanbodschaarste houdt vrager zwak

Steeds meer langdurige zorgvraag

Overheid als moral entrepreneur, maar met weinig moreel gezag

Ontbrekend kostenbesef vragers en aanbieders

Steeds meer kritiek op en twijfel over kwaliteit

Toenemende juridisering

Zorg wordt steeds groter

Bevolkingsgroei - vergrijzing Uitbreiding diagnostiek – curatie-gebied Ver’zorg’ing welzijn Medicalisering, paraprofessionalisering, protoprofessionalisering Meer uitbreiding dan vervanging Tweede en derde ordeproblematiek:meer preventie, dus ook meer

cure; meer cure dus ook meer care

Trends in zorgaanbod, NL. 1960-2005

1960 (11,4) 2005 (16,4)

Huisartsen 4400 8500 Tandartsen 2500 8000 Apotheken 850 3300 Specialisten 3900 17.500---------------------------------------------------------------------------- Ziekenhuisbedden 72.500 51.500 Opnamen (x1000) 1250 1700 Opnamedagen (x1000) 23.700 12.400


Groeiende vraag Beperking vraag

-bevolkingsgroei, vergrijzing -pakketverkleining-allochtonen -eigen bijdragen-mondiger patiënten -aanbodtekort-medische technologie -gezondere leefstijl-groeiend aanbod

Bevolking 2020-I

Groter - 4-5% meer (17,5 miljoen)

Ouder - 30% meer 65+ (3 miljoen)- minder jongeren, sterkere

grijze druk (28%)

Anders - 50% meer allochtonen (2,4 miljoen), nog relatief weinig ouderen- steeds meer

eenpersoonshuishoudens(meer dan 35%)

Bevolking 2020-II

Rijker - inkomen plus vermogen

Lastiger - hoger opgeleid, mondiger, individualistischer

Veranderlijker - second opinion, alternatieve geneeswijzen

Zelfstandiger - domotica, informele zorgthuiszorg

Diverser - leefstijlverschillen, etnische

verschillen

Bevolking 2020 ook gezonder?

Ja, dankzij… Neen, want…

Opleiding OvergewichtWelvaart Drank/drugs/tabakSport Stress/burn-outZorg Chronische ziektenSupplementen Kwetsbaarheid (genetisch)Leefstijl Vergrijzing Allochtonen Soc.economische verschillen

Ontwikkeling gezondheidszorg

1850 – opkomst volksgezondheid/public health 1850-1900 – levensverwachting + 10 jaar (48) 1900 – opkomst patiëntgerichte geneeskunde 1950 – opkomst effectieve geneeskunde 1900-2000 – levensverw. +30 jr (78) 2000 – opkomst positieve gezondheidszorg 2000-2100 – levensverw. + 20 jr? (100)

Epidemiologische transities

1. De strijd tegen de infectieziekten (1900) de strijd tegen de kindersterfte(‘oversterfte’)de preventieve zorg voor moeder en kind (hygiëne)

2. De strijd tegen de welvaartsziekten - (1950) de strijd tegen de kostwinnerssterfte (‘vroege sterfte’)de curatieve zorg voor de volwassen man (leefstijl)

Epidemiologische transities

3. De strijd tegen de chronische ziekten (1975) de strijd tegen de ‘nachtkaarssterfte’(ondersterfte)de ‘care’ voor oude(re) mensen

4. De strijd tegen de ‘voorspelbare’ ziekten (2000) de strijd tegen de geprogrammeerde sterftede interventieve zorg voor kwetsbaren de positieve gezondheidszorg


Kiezen voor gezond leven (2006)

Roken

Schadelijk alcoholgebruik

Overgewicht (bewegen en voeding)

Diabetes

Depressie

(2008) Verantwoorde voeding

Epidemiologische transities 21e eeuw

5. De strijd tegen de pech en het tekortHet maakbare lichaamHet streven naar perfectie en prestatie Ingrepen op verzoekUitbreidende kringen van zorg

Gezondheidszorg is ouderenzorg

Aandeel kosten Aandeelgezondheidszorg bevolking

45-64 jr 21% 23%

65-84 jr 31% 12%

85+ jaar 12% 1,5%

Gezondheidszorg is ouderenzorg

65 plus – 15% bevolking

Ziekenhuiszorg en ouderenzorg – 37,5% budget

65 plus - 1 : 3 ziekenhuisopnames, 1:4 specialistenbezoeken85 plus – 1,5% bevolking, 12,5% zorgkosten100 plus – 0,01% bevolking, 1% zorgkosten

Geneesmiddelen – 40% budget voor 65plus – 2 miljard, 2,3 miljoengebruikers

Ouderen in de Nederlandse bevolking 2009

Totale bevolking

16,5 miljoen

65+ 2.500.000 14,7%

) (75%)

70+ 1.750.000 10,5%

) (65%)

75+ 1.120.000 7%

) (55%)

80+ 630.000 4%

) (45%)

85+ 280.000 1,7%

) (30%)

90+ 80.000 0,5%

) (25%)

95+ 17.500 0,1%

) (10%)

100+ 1.500 0,001%

Levensverwachting 65 jaar, 2007

Man Vrouw

Jaren 16,6 20,0in- Goed ervaren gezondheid 11,2 11,5

- Zonder lichamelijke beperk. 13,1 12,1

- Zonder chronische ziekten 4,4 3,6

Verschil met vroeger

Meer mensen worden oud1957 – 700.000 65+ (6%)2007 – 2.400.000 65+ (14%)

Meer mensen worden heel oud1957 – levensverwachting 65+

M. 14,2 V. 16,72007 M. 16,6 V. 20,0

Jeugd zorgt slecht voor de eigen gezondheid

Jeugd Volwassenen

Roken 41% 28% Zwaar overgewicht 3 – 4 % 10% Overmatig alcohol (28%) (12) Inactiviteit 73% 45% Onvoldoende groente 93% 79% Onvoldoende fruit 65% 72% Teveel verzadigd vet 94% 92%

(RIVM)

% BBP, uitgaven zorg, 2007, OESO

VS - 16% Zwitserland - 11% Duitsland - 10,5% België - 10,2% Nederland - 9,8% VK - 8,3% Japan - 8,1%


Zorguitgaven, correctie koopkrachtverschillen (euro per capita, 2006)

Luxemburg 3600 Frankrijk/België 2800 Nederland/Oostenrijk/BRD/Denemarken2700 Zweden 2600 EU-15 2500 VK/Ierland 2400 Italië/Finland 2200 Spanje/Griekenland 2000

Roemenië 400


Ziekenhuisontslagen (per 100.000 inwoners, 2005)

Oostenrijk 27.500 Duitsland 22.000 Frankrijk/België/Denemarken 17.000 Zweden/Italië 14.000 VK 13.000 NL 10.000 Cyprus/Malta 7.000


Wie moet voor de ouderen zorgen? 2004

Familie

80-90% - Griekenland, Spanje

60-70% - Italië, Duitsland

40-50%- Frankrijk, België

15-20%- Denemarken, Zweden, Nederland


Geen hulp – 50+ - problemen/handicap

4% Spanje

30 – 35% Zweden, NL, BRD, Italië, Griekenland

25 – 30% Frankrijk

20 – 25% Denemarken, België


Thuiszorg/verzorging-verpleeghuishulpper 100 65+ (2000)

NL 7 v/v 11 Thuiszorg

Denemarken 6 v/v 19 Th

Zweden 8 v/v 10 Th

België 7 v/v 14 Th

Duitsland 4 v/v 7 Th

Frankrijk 5 v/v 8 Th

Italië 2 v/v 6 Th

Griekenland - - - -


Overgewicht (volwassenen) + obesitas, 2004

1. VK 38% 24%

2. Duitsland 39 20

4. Griekenland 43 10

18. Zweden 34 14

21. Nederland 33 10

26. Frankrijk 28 9


Riskante gewoonten

Roken 15+ (2006) EU

1.Griekenland 38%2.Duitsland 33 (2003)4.Nederland 3113. Frankrijk 2614. Denemarken 2522. België 2327. Zweden 17

Alcohol (2003) EU

1.Luxemburg (18)2.Tsjechië (16)6. Duitsland (13)8.Frankrijk (12,5)12./15. VK/België (12)19. Nederland (9)27. Bulgarije (7)


De Europese Unie en de gezondheidszorg

EU - gezondheidszorg is een economische activiteit- principe - vrijheid van personen, goederen, diensten en kapitaal- bewaking mededingingskansen

EU - invloed neemt toe- geneesmiddelen, voedselveiligheid, patiëntenrechten, orgaandonatie, lifestyle (roken, alcohol), actieplannen

tegen TBC, kanker en Alzheimer) (verordening, richtlijn, actieprogramma)

NL - kritisch: wat is de meerwaarde?


Toekomst zorg

1. Ouderen en chronisch zieken2. Deprofessionalisering en functionalisering3. Feminisering en specialisering4. Meer ‘second opinion’ en begeleiding5. Scientisering en technologisering6. Kosten blijven stijgen7. Protocollisering en ‘evidence based’8. Eindelijk EPD9. Zelfmedicatie, zelfdiagnostiek10. Ondernemerschap en commercialisering

Gezondheid

Positieve verwachting bevolking, 2020- cosmetische chirurgie algemeen aanvaard (70%)- Euthanasie algemeen aanvaard (70%)- Genenpaspoort algemeen aanvaard (60%)- Oorzaken meeste ziektes bekend (50%)- Kanker volledig te genezen (40%)- Dementie goed te behandelen (30%)- Vaccinatie tegen aids (60%)

Gezondheid

Negatieve verwachting bevolking- zelf bepaling geslacht kinderen- Medicijnen via internet- Zieke mensen meer afhankelijk familie- Meer mensen vereenzaamd en vervuild- Hogere inkomens betere zorg- Verschraling zorg langdurig zieken

Brief Klink/Bussemaker – 9 juli 2009

‘In de zorg is het van belang dat

de cliënt centraal staat…’

instellingen zich ‘richten op de vraag wat de cliënt wil’.

Wat wil de cliënt?

Geen wachttijden

Goede behandeling

Integraal aanbod

Vriendelijke bejegening

Verzorgde omgeving

Wat mag de cliënt niet meer willen (VWS 2010)?

Eerste hulp Alternatieve geneeswijzen Vrije geneesmiddelenkeuze Vrije artsenkeuze Huisarts buiten verzekering … Thuiszorg verzekerd

De wet is allesbehalve cliënt’s wil

Documents

Paul Schnabel VWS-masterclass180310