Pang-unawa sa ng Wikang Filipinogermanlipa.de/unawa/Pang-unawa.pdfnatin, sa kilos ng kapwa mga Pilipino, sa mga paraan ng lipunan natin. Gusto naming tingnan, suriin at unawain ang

Pang-unawa sa

ng Wikang Filipino

NiArmin Möller

Neuss, Deutschland - Lipa, Pilipinas

Oktubre 2016

[email protected]

.

.

Pang-unawa sa Palaugnayan - 2

Paunang Salita

Bakit ba gusto naming unawain ang ating wika?

Ginagamit natin araw-araw ang wika. Karaniwang wala tayongisip kung paano ito ginagamit, tama at magaling ito.Kasangkapan lamang ang wika upang magsalita, makinig,mag-usap.

Kasangkapan ba lamang? Walang iba ang wika? Kung sanggolat saka batang maliit tayo, oras na oras natuto tayo ng ina, ngmga kapatid, ng mga kalaro, ng tibi din ang pagsasalita,pakikinig at pag-uusap. Talaga bang kasangkapan lamang angnatutuhan? O naging bahagi ba ng buhay natin ang salitanginaral? Pinaglaruan ba natin ang salitang ito, inawit ba natinang salitang ito, nilikha ba natin ang salitang bago? Talagangbahagi ng buhay ang wikang kinagisnan.

Ngayon, kaya nating gamitin ang wika nang walang tangingisip. Kahit kasangkapan lamang o pati bahagi ng buhay natin,dito gusto naming tingnan nang puspusan ang wika natin.Kung ganito, baka may matutuklasan kami tungkol sa diwanatin, sa kilos ng kapwa mga Pilipino, sa mga paraan nglipunan natin.

Gusto naming tingnan, suriin at unawain ang palaugnayan ngwika natin. Ang palaugnayan ang balangkas ng wika.Inilalahad dito ang paggamit ng salita upang ipahayag ang mgakaisipan, upang buuin ang mga pangungusap.

Karaniwang inihahambing ang wika natin sa ibang wika. Kunggusto naming suriin at unawain ang lipad ng ibon,inihahambing ba ang ibon sa isda? Siyempre hinding-hindi!Ano ang pagbuo, ano ang mga paraan kung nag-uusap tayo sawika natin? Ito ang mga katanungang gustong tingnan at suriinat hindi ang paksa kung paano nakikipagtalastasan ang tao saibang dako ng daigdig.


Mga Nilalaman

Bahagi Pahina

1 Pangungusap 5

2 Paniyak: Katiyakan 6

3 Pagpapalawak ng pangungusap 7

4 Parirala at pananda nito 8

5 Panaguri 9

6 Paniyak: Panandang ang 10

7 Pantuwid at panandang ng 11

8 Pandako at panandang sa 12

9 Panlapag at pang-angkop na -ng/na 13

10 Pang-umpog at panandang nang 14

11 Mga parirala at mga uring-salita 15

12 Pagtatanong 16

13 Mga hutaga 17

14 Mga pandiwa 18

15 Fokus ng pandiwa 19

Mga pagpuna para sa taong gustongihambing ang wika natin sa Inggles

20

Sa aming "Palaugnayan ng Wikang Filipino" (sa internetwww.germanlipa.de/wika/) ay inilalahad nang puspusan ang paksa ng sanaysayna ito sa limang daang pahina. Pati doon may pangabit ng mga sanggunian attalatawagan ng katawagang pang-aghamwika.

20161007


1 Pangungusap

Bumubuo ng mga pangungusap ang usapan natin, pati ang sinusulat at angbinabasa. Inilalarawan ng isang pangungusap ang isang kaisapang buo. Maykahulugang sarili ang bawat pangungusap:

Pumapasok sa paaralan si Ligaya.

May ginagawa pa ang kapatid ko.

Guro si Kuya Pedro.

Nasaan ang sapatos ko?

Suriin natin ang pangungusap na ito.

Ako ay Pilipino.

May dalawang bahagi ang pangungusap na Filipino:

Pumapasok sa paaralan si Ligaya.


Guro si Kuya Pedro.


Suriin natin ang pangungusap na ito.

Ako ay Pilipino.

Hindi magkapareho ang dalawang baghagi ng pangungusap. Dahil magkaibaang dalawa, kailangan tayo ng dalawang katawagan. Tinatawag na panaguriang isang bahagi. Para sa ibang bahagi, ginamit noon ang tawag na 'simuno' atngayon karaniwan ang tawag na 'paksa'. Gusto naming ipasok ang katawagangbagong paniyak.

May dalawang bahagi ang pangungusap, panaguri at pa niyak.


2 Paniyak: Katiyakan

Pinangalanan naming paniyak ang isa sa mga dalawang bahagi ng pangungusapdahil may katiyakang likas ito. Ano ang ibig sabihin? "Puwedeng hawakan sakamay" ang bagay na tiyak, umiiral ito at tangi ito. Ilang halimbawa angsumusunod: pera ko, aso natin, kapatid ko, ikaw (may salungguhit sa ibaba).Di-tiyak ang mga ito: pera, aso, bata ng kapitbahay, ano?, wala, kaunti lang(may titik na pahilig sa ibaba).



Ako ay Pilipino.

Sa wikang Filipino palaging may katiyakan ang paniyak. Hindi kailanmanpuwedeng ialis ang katiyakan sa paniyak (kung kaya pinili namin ang tawag napaniyak).

May katiyakang likas ang paniyak sa wikang Filipino .

Ano ang nangyayari sa mga bagay na di-tiyak na bawal maging paniyak?Maaaring pagpalitan ang panaguri at paniyak. Pagkatapos ng pagpapalitan aypanaguri ang bagay na walang katiyakan:

Hinahanap ko ang pera ko. (Tiyak = Paniyak)

Pera ang hinahanap ko. (Di-tiyak = Panaguri)

Kumain ng buto ang aso natin. (Tiyak = Paniyak)

Aso ang kumuha ng buto. (Di-tiyak = Panaguri)

Sa pangungusap na pananong, hindi tiyak ang tatanungin. Dahil dito, palagipanaguri ang pananong sino? at ano?. Kung tiyak ang sagot, maaari itongmaging paniyak:

Sino ang kumain ng rambutan? (Di-tiyak = Panaguri)

Kumain ng rambutan ang kapatid ko. (Tiyak = Paniyak)

Bata ng kapitbahay ang kumain ng rambutan. (Di-tiyak = Panaguri)

Ano ang nakita mo? (Di-tiyak = Panaguri)

Wala ang nakita ko. (Di-tiyak = Panaguri)

Kaunti lang ang nakita ko. (Di-tiyak = Panaguri)

Nakita ko ang pera ko. (Tiyak = Paniyak)


3 Pagpapalawak ng pangungusap

Nakita natin na may dalawang bahagi ang pangungusap na Filipino. Maaaringpalawakin ang pangungusap sa iba pang bahagi na tinatawag na pariralangmalaya (may salungguhit ang mga ito sa ibaba). Buo pang kaisipan angpangungusap kung inalis ang pariralang malaya.

Matalino ang kapatid mo.

Sa isip ko matalino ang kapatid mo.

Naglaba si Nanay.

Kahapon naglaba si Nanay.

Naglaba si Nanay kahapon.

Gayunman, karaniwang hindi palawakin ang pangungusap mismo, ngunit angpanaguri at paniyak nito. Nandito ang ilang halimbawa (may salungguhit angpagpapalawak):

Kumain ng rambutan ang kapatid ko.

Pumapasok sa paaralan ang bata ng babae.

Binigyan ko ng pera ang pinsa ng si Lea.

Biglang nawala ang daga ng maliit.

Talagang maganda ang pula mong damit.

Hanggang dito, inilahad ang panaguri at paniyak. Nakita din kung paanomaaaring palawakin ang pangungusap at ang bahagi nito. Gayon maaaringbinuo ang pangungusap na mahaba na may maraming iba't ibang bahagi. Upangayusin ang bahaging ito at upang maintindihan ang nilalamang tama ngpangungusap, may mga kasangkapang tangi ang wikang Filipino. Gagamitin sasunusunod na mga pahina ang katawagang parirala at pananda upang unawainang kasangkapang ito.


4 Parirala at pananda nito

Panaguri at paniyak ang pangunahing bahagi ng pangungusap. Maaaringpalawakin ang dalawa. Upang ayusin ang pangungusap ay ginagamit ng wikangFilipino ang maigsing salita na tinatawag na pananda. Sa sumusunod na mgapangungusap may salungguhit ang pananda.

Kumain ng rambutan ang kapatid ko.

Pumapasok sa paaralan ang bata ng babae.

Talagang maganda ang pula mo ng damit.

Pagkatapos ng gumising ay bumangon ang bata.

Mahuhuli si Ria nang sampu ng minuto.

May anim na pananda ang wikang Filipino, limang "karaniwang" salitang ang,ay, ng, sa, nang at tanging yaring pang-angkop na -ng/na.

Palaging nasa harap ng salitang "mabigat" ang pananda. Katangian ng wikangFilipino ang mga pagkakasama ng pananda at salitang mabigat, tinatawag naparirala ang pagkakasama. Tinatawag na salitang pangnilalaman ang mgasalitang "mabigat" na kayang bumuo ng parirala. Sa sumusunod na mga pahinaipinapakita na mayroon ding pariralang walang pananda. Pangkaraniwan,"hanay" ng pariralang may pananda o wala ang pangungusap na Filipino:

Pagkakasunud-sunod ng parirala ang pangungusap na F ilipino.Pangkaraniwan, panandang nasa harap at salitang pan gnilalaman ang

bahagi ng parirala.

May anim na parirala ang wikang Filipino:

ay bumangon Panaguri

ang kapatid Paniyak

ng rambutan Pantuwid

sa isip Pandako

-ng babae Panlapag

nang ... minuto Pang-umpog


5 Panaguri

Paunahing bahagi ng pangungusap na Filipino ang panaguri. Maraming uri ngpanaguri ang wika natin (minamarkahan ang panaguri sa salungguhit):

[1] Pumapasok sa paaralan si Ligaya. (Pandiwa)[2] Mabango ang bulaklak. (Pang-uri)[3] Guro si Kuya Pedro. (Pangngalan)[4] Nasa paaralan ang mga bata. (Pariralang pandako)[5] May ginagawa pa ang kapatid ko. (Pariralang pangkaroon)

Sa lahat ng halimbawa [1-5], sa harapan ng pangungusap ang panaguri. Hindikataon ito. Karaniwang umuuna ang panaguri sa paniyak sa pangungusap naFilipino:

Sa karaniwang ayos, sumusunod ang paniyak sa panagu ri.Karaniwan, nasa unahan ng pangungusap ang panaguri.

[6] Pagkatapos ng gumising ay bumangon ang bata.[7] Sana'y sumikat ang araw.[8] Ako ay Pilipino.[9] Ang estudyante ay maasikaso.

Sa pangungusap [6-9], may panandang ay ang panaguri. Hindi kailangan itokung sa unahan ng pangungusap ang panaguri [1-5]. Maaaring gamitin angpanandang ay kung may iba pang parirala sa harap nito [6 7].

Dapat gamitin ang panandang ay kung nasa harap ng panaguri ang paniyak. Sapangungusap na karaniwan, hindi nasa harap ng panaguri ang paniyak [8 9].Kung gustong bigyan ng diing tangi ang paniyak ay puwedeng pumili ngpaggamit ng ay gaya ni George Canseco sa awitin niyang "Ako ay Pilipino" [8].

Pati may tao (marami sa mga paaralan) na mahilig sa tuwi-tuwing paggamit ngay kasama sa paniyak na iniuuna. Pananalitang "pormal" daw ito at dapat dawgamitin sa importanteng kalagayan at sulat [9]. Sa aming palagay hindikailangan ng kahit anong pag-unlad na "pormal" ang Filipinong tunay. Tama attunay ang pagsunod ng paniyak sa panaguri sa wika natin, wala kaming ay sapangungusap. Kung magiging kayo manunula, bagay sa inyo ang ay na tangi.


6 Paniyak: Panandang ang

Ang ang pananda ng paniyak (may salungguhit ang paniyak sa ibaba).Ginagamit ang panandang ito sa harapan ng paniyak kung hindi tao o bagayang paniyak [1 2]. Pati karaniwang ginagamit ang ang kung tao o bagay angpaniyak [3 4].

[1] Ako ang nagluto ng hapunang masarap.[2] Sino ang nasa halamanan?[3] Kinain ng bata ang mangga.[4] Kumain ng mangga ang bata.

Dahil may katiyakan ang paniyak ay pati tanda ng katiyakan ang ang. Matipidtayo sa wika natin: Kung may ibang tanda ng katiyakan ay hindi kailangan angang. Talagang tiyak ang mga taong may tawag na si .... At talaga ding tiyak angtao kung tinatawag nito sa pamamagitan ng panghalip na ako, ikaw, ...:

Nakita ko ang nanay sa tindahan.

Dumating na si Nanay.

Naglalaro ang bata.

Naglalaro siya.

Hindi kahalili ng panandang ang ang pantukoy na si. Tama ang sabi: Hindikailangan ang panandang ang kung inihuhudyat ang katiyakan sa pamamagitanng pantukoy na si. Maliwanag ito sa sumusunod na halimbawa:

Nag-aaral si Ana.

Nag-aaral ang masipag na si Ana.

Nasaan ang aso? Nasa kalsada ito.

Nasa kalsada ang mga ito.

Ginagamit ang salitang tanging si sa harap ng pangalan ng tao. Tinatawag napantukoy ang si. Kasama ng pangngalan ito, dahil dito nagkaiba ito sa mgapananda na kasama ng parirala.


7 Pantuwid at panandang ng

Sa bahaging 3 ipinakita na may pariralang maaaring palawakin ang bahagi ngpangungusap. Isa sa mga pariralang ito ang may panandang ng. Tinatawagnaming pantuwid ang pariralang ito. Panuring sa iba pang parirala angpantuwid. Dapat sumunod sa pariralang itinuring ang pantuwid. Kung kayahindi puwede nasa harapan ng pangungusap ang pantuwid.

Kinagat ng aso ang bata.

Binigyan ng bata ng bola ang kaibigan niya.

Naglalaro ang bata ng kapitbahay.

Puno ng tubig ang baso.

Gusto mo ba ng kape?

Ayaw ng batang matulog.

Maaaring pangngalan ng taong may pantukoy si (o maramihan nitong sina) saloob ng pantuwid. Kung gayon, pinagsasama ang panandang ng at angpantukoy:

Kinain ng bata ang mangga.

Kinain ni Nene (ng si Nene) ang mangga.

Kinain nina Nene (ng sina Nene) ang mga mangga.

Hindi ginagamit ang panandang ng kung kasama ito sa panghalip. May tanginganyong NG ang panghalip na panao at pamatlig:

Kinain ng bata ang mangga.

Kinain niya (ng siya) ang mangga.

Gusto ko ng isang kilo ng baboy na ito.

Gusto ko ng isang kilo nito (ng ito).


8 Pandako at panandang sa

Sa tabi ng pantuwid, inilalahad namin ang isa pang parirala na tinatawag napandako. Mayroon din itong pananda, sa ito. Pinagsasama din ang sa atpantukoy. Mayroon ding tanging panghalip na SA.

Ibinigay ko sa bata ang bola.

Ibinigay ko kay Lora (sa si Lora) ang bola.

Ibinigay ko sa kanya (sa siya) ang bola.

Pupunta ako doon (sa iyon).

May paggamit ang pandako na katumbas ng pantuwid [1]. Ngunit mas malawakang saklaw ng pandako. Sa tabi ng sa, iba pang pananda ng pandako ang nasa[2 3]. Maaaring gamitin ito kasama ang pang-ukol [4]. Kawangis ng panandangnasa ang pangkaroong may, mayroon, wala [5 6]. Maaaring pariralang malayaang pandako [7] at maaari itong nasa unahan ng pangungsap [2 4-7]:

[1] Pupunta ako sa palengke. (Kawani ng pandiwa)[2] Nasa kalsada ang mga bata. (Panaguri)[3] Nakikita ko ang batang nasa kalsada. (Panuring sa pangngalan)[4] Para sa bata ang bola. (Panaguri)[5] May ginagawa pa ako. (Panaguri)[6] Walang hirap sa amin. (Panaguri)[7] Sa gabi uuwi ako. (Pariralang malaya)

May paggamit na tangi ang panghalip na panaong SA. Kung iniuuna at ikinabitsa pamamagitan ng pang-angkop, inilalarawan ng panghalip na ito angkaugnayang paari. Kapareho ang kabuluhan ng pandakong naauna (maypang-angkop) at pantuwid na inihuhuli (walang pang-angkop). Walang tanging"panghalip na paari" ang wikang Filipino.

Aking mga magulang.

Mga magulang ko.


9 Panlapag at pang-angkop na -ng/na

May tanging yari ang wikang Filipino na tinatawag na pang-angkop. Maydalawang anyo ang pang-angkop: Ginagamit ang dinadagdagang -ng kung"puwede ang bigkas nito". Pangalawang anyo ng pang-angkop ang salitangibinukod na na. Magkatulad ang kahulugan at tungkulin ng dinadagdagang -ngat ng bukod na na.

Maganda ng bulaklak. Bulaklak na maganda.

Itong bahay. Bahay na ito.

Bigla ng bumangon ang bata.

Mabilis na bumangon ang bata.

Ipinapalagay naming parirala ang yari na may pang-angkop bilang pananda.Inihuhudyat ng pang-angkop ang baitang sa itaas o ibaba. Sa unang halimbawa,bulaklak ang nasa itaas at maganda bilang panuring ang nasa ibaba. Sa ibangsalita: Nasa "palapag na ibaba" ang maganda. Galing doon ang katawagangpanlapag. Pananda ng pariralang pang-ibaba ang pang-ankop. Sa sumusunod nahalimbawa may salungguhit ang panlapag at may titik na pahilig ang pariralaniyang pang-itaas.

Magandang bulaklak. Bulaklak na maganda.

Itong bahay. Bahay na ito.

Biglang bumangon ang bata.

Mabilis na bumangon ang bata.

Gustong kinain ng bata ang mangga.


10 Pang-umpog at panandang nang

Sa tabi ng limang pariralang inilalahad sa itaas, may pulutong ng yaring dapatring ipalagay na parirala. Bukod sa ibang mga parirala, nag-iisa ang yaring itosa pangungusap at mahina ang kaugnayan nito sa iba pang mga bahagi ngpangungusap. Tinatawag na pang-umpog ang pariralang malayang ito. Kung saharapan ng pangungusap - ito ang katatayuan nitong karaniwan - walangpananda ang mga ito:

Isang oras tumagal ang pagsisiyasat.

Buong laya nakakatawa ang kapatid ko.

Pag-uwi mo mamamalengke ako.

Pagkahinga ikinuwento niya ang nangyari.

Kanina dumating si Ate.

Magdamag hindi nakatulog ang bata.

May pang-umpog na maaaring ilagay sa hulihan ng pangungusap at may ilan saloob ng pangungusap. Upang ihiwalay ang pariralang ito sa ibang bahagi ngpangungusap, maaaring gamitin ang salitang nang. Kung kaya ipinapalagayitong pananda ng pang-umpog.

Tumagal ang pagsisiyasat nang isang oras.

Nakakatawa ang kapatid ko nang buong laya.

Dumating si Ate nang kanina.

Hindi nakatulog ang bata nang magdamag.Hindi nakatulog ang bata magdamag.

Dapat bumasa nang puspusan ng aklat na ito.


11 Mga parirala at mga uring-salita

Ipinasok namin ang katawagang parirala upang ilarawan ang mga bahagi ngpangungusap Filipino. Dito gusto naming buurin ang mga katangian ngparirala:

Parirala ang mga bahagi ng pangungusap na Filipino.May anim na magkakaibang parirala ang wikang Filipi no.May pananda ang parirala upang ihudyat ang tungkuli n ng parirala sapangungusap.Isang pananda at isang salitang pangnilalaman ang b ahagi ng parirala.May kalagayan kung saan kinakaltas ng parirala ang pananda.Halos bawat salitang pangnilalaman ang maaaring bum uo ng halos lahatng parirala.Panaguri at paniyak ang pangunahing parirala.Isinasailalim o malaya sa pangungusap ang iba pang mga parirala.

Napakaliwanag na maaaring suriin ang katangian ng parirala sa pangungusapna pananong. Dahil dito, inilalahad namin ang pangungusap na ito sa bahaging12.

Binubuo ng dalawang uring-salita ang parirala. Salitang pangnilalaman angtunay na nilalaman. At pananda (salitang pangkayarian) ang naghuhudyat ngtungkulin ng parirala sa pangungusap. Sa tabi ng dalawang uri, may isa panguring-salita ang wikang Filipino. Palaging nag-iisa ang salitang ito natinatawag na salitang pambukod. Hindi nito kayang bumuo ng parirala, at walaitong panuring. Napakahalaga ang pulutong ng hutaga na inilalahad sabahaging 13.

May tatlong uring-salita ang wikang Filipino: Salitang pangnilalaman (bahay, ikaw, matulog, kahapon) Salitang pangkayarian (ang, sa, sina) Salitang pambukod (pa, naman, halos, kung, naku)

Sa tabi ng uring-salita ay maaaring gamitin ang kaugaliang mga bahagi napanalita (halimbawa: pandiwa, pangngalan atbp.).


12 Pagtatanong

Mahalaga sa pangungusap na pananong ang tatanungin. Kung kaya dapat itonasa harapan ng pangungusap. Saka walang katiyakan ang tatanungin. Ito angdalawang kailangang panguna kung binubuo ang pangungusap na pananong.May dalawang uri ng pangungusap na pananong. Sa unang uri (tinatawag natanong na pamparirala), parirala ang itinatanong sa pamamagitan ng tangingsalitang pananong.

Magaan ang pagtatanong ng panaguri sa wikang Filipino. Karaniwan itong nasaharapan ng pangungusap at wala itong katiyakang likas. Malimit binabago angpangungusap upang maging panaguri ang pariralang tatanungin. Kasalungatdito ang paniyak. Karaniwan hindi ito sa harapan ng pangungusap at palagiitong may katiyakan. Dahil dito, bawal itanong ang paniyak sa wikang Filipino.

Binasa ng bata ang sulat.

Ano ang binasa ng bata? (Tatanungin = Panaguri)

Pati hindi maaaring itanong ang pantuwid dahil palagi itong nasa likod ng ibapang parirala. Maaaring gamitin ang pagpapalitan ng fokus ng pandiwa(bahaging 15) upang maging ibang parirala ang dating pantuwid.

Kumain ng mangga ang bata.

Kinain ng bata ang mangga. (Pagpapalitan ng fokus)

Ano ang kinain ng bata? (Tatanungin = Panaguri)

Walang kahirapan ang pagtatanong sa pandako o pang-umpog. Para sapagtatanong ng panlapag, ginagamit ang salitang pananong bilang panuring saparirala nito.

Saan ka pupunta? (Tatanungin = Pandako)

Paanong katagal naghintay siya? (Tatanungin = Pang-umpog)

Aling bata ang kumain ng mangga? (Tatanungin = Panlapag sapanaguri)

Tanong na pampasiya ang pangalawang uri ng pangungusap na pananong. Doonginagamit ang hutagang ba.

Ikaw ba ang kumain ng mangga?


13 Mga hutaga

Sa tabi ng parirala, salitang maigsi na may katangiang pansarili ang maaaringgamitin sa pangungusap na Filipino. May tanging katatayuan sa pangungusapang salitang ito. Tinatawag na hutaga (katagang inihuhuli, tinatawag dingpaningit) dahil palaging nasa pangalawang katatayuan pagkatapos ng salitangpangnilalaman ang mga ito. Dahil dito hindi kailanman nasa unahan ngpangungusap ang hutaga.

Hindi na kumain ang bata.

Ikaw ba kaya ang kumuha ng pera.

Kumain muna ang bata bago umalis.

Malaki na nga ako, isang ganap na dalaga.

Hindi nga pala puwede.

Mapapansin na maaari ding kumikilos ang panghalip na panaong ANG at NGgaya ng hutagang naturan. Kung gayon, hindi ito parirala, pinapalitan ng hutagaang pariralang paniyak o pantuwid. Hindi salitang pangnilalaman angpanghalip na panao, naging ito salitang pambukod.

Lininis pa ba ng bata ang mesa?Lininis mo pa ba ang mesa?

Hindi hinanap ng guro ang bata.Hindi niya ako hinanap.

Gustong marinig ng apo ang kuwento ni Lola.Gusto ko pong marinig ang kuwento ninyo, Lola.

Dinadalaw ba rin ni Lea si Ligaya?Dinadalaw ka ba rin niya?

Kung nasa isang katatayuan ang higit sa isang hutaga, may tuntuning tangi parasa pagkakasunud-sunod ng hutaga. Hindi ito pinagpapasiyahan ng tungkulingpampalaugnayan, ngunit ng pagbuo ng hutaga: Palaging unuuna ang hutagangisapantig sa hutagang dalapantig.

Kumain ka na ba? Oo, kumain na ako.

Palagi ka niyang dinadalaw. Palagi niya akong dinadalaw.

Gusto mo bang sumama? Gusto ba ninyong sumama?


14 Mga pandiwa

Maaaring ibukod nang mabuti ang bahagi ng panalitang pandiwa sa iba pangbahagi. Banghay ng panahunan ang pansarili nitong katangian. Lahat ng mgapandiwa ang may apat na anyong pamanahon: Pangnagdaan, kasalukuyan,panghinaharap at pawatas. Ginagamit ang anyong pamanahon upang ihudyatang "lipas na - ngayon - hindi pa". May tanging paggamit ang pawatas, maaarinitong ihudyat ang pangyayaring "kahit kailan, palagi".

Malimit, ubod ng panaguri ang pandiwa. Iba pang parirala ang iniugnay sapandiwa, tinatawag itong kawani ng pandiwa. Paniyak, pantuwid, pandako opanlapag ang kawani ng pandiwang makataguri:

Natutulog ang bata. (Paniyak)

Kinain ng bata ang mangga. (Pantuwid)

Pupunta ako sa paaralan. (Pandako)

Nabansagan siya ng Mang Pepe. (Panlapag)

Maaaring maging paniyak ang pandiwa. Kung gayon panaguri, pantuwid,pandako o panlapag ang kawani ng pandiwa.

Ako ang kumain ng mangga. (Panaguri, pantuwid)

Si Ate ang pupunta sa palengke. (Panaguri, pandako)

Kung panaguri o paniyak ang pandiwa, karaniwang may kawani ito. Maykabisaang pang-ubod ang pandiwa sa pangungusap.

Maaari ding gamitin ang pandiwa sa katatayuan kung saan "walang lugar" parasa kawani. Kung gayon, walang kabisaang pang-ubod ang pandiwa:

Hindi masarap ang niluto mo. (Pandiwa = Paniyak)

Tingnan mo ang ganda ng ginagawa niya. (Pandiwa = Pantuwid)

Naghihintay sila sa sasabihin ng ama nila. (Pandiwa = Pandako)

May ginagawa pa ako. (Pandiwa = Pariralang pangkaroon)

Nakita ko ang bata ng lumalakad. (Pandiwa = Panlapag)


15 Fokus ng pandiwa

Sa pahinang nauuna, inilalarawan na may kawani ang pandiwang maykabisaang pang-ubod. Isa sa mga kawani ang paniyak na binibigyan ng diin natangi, tinatawag ito: Nasa fokus ng pandiwa ang paniyak. Sa wikang Filipino,karaniwang may higit sa isang pandiwa ang angkan ng salitang-ugat.Magkakaiba ang fokus ng magkakaibang pandiwa, at inihuhudyat ang pandiwakung anong kawani sa fokus. Kung kaya maaaring piliin ang kawaning mayfokus:

Nagbigay ng bola sa bata ang lola. (Fokus na tagaganap)

Ibinigay ng lola sa bata ang bola. (Fokus na tagatiis)

Binigyan ng lola ng bola ang bata. (Fokus na tagatanggap)

Sakyan mo ang kotse. (Fokus na lunan)

Labis kong ikinatuwa ang pagdalaw mo. (Fokus na sanhi)

Sa pangungusap na itaas, pinipili ng nagsasalita ang pandiwa at ang kawaningmay fokus nito upang ibigay ang diin sa kawaning gusto niya. Bukod dito,maaaring gamitin ang pagpapalitan ng fokus upang ibigay ang kawani ngkatiyakan o alisin ito. Kailangan ito sa ilang pulutong ng tanong.

Mamaya kakain ako ng mangga. (Pantuwid, di-tiyak)

Mamaya kakainin ko ang manggang ito. (Paniyak, tiyak)

Ano ang kakainin mo? (Tanong sa panaguri / tagatiis)

Ako ang kumain ng mangga. (Diin sa tagaganap)

Kinain na ang mangga. (Walang tagaganap)


Mga pagpuna para sa taong gustong ihambing ang

wika natin sa Inggles

PangkalahatanKung inihahambing ang wika natin sa ibang wika, karaniwang pinipili angwikang Inggles bilang kahambing. Bakit ba? Pangunahin, noon sinakop ngEstados Unidos ang kapuluan natin at ipinasok ang paraan ng pag-aaral nanababatay sa paggamit ng wikang Inggles. Dahil dito naging wikang "likas" saatin ang Inggles. Ngayon mahalaga ang Inggles sa pakikipagtalastasangpandaigdig. Talagang tama ito, ngunit tamang kahambing ba ang wikang ito saating wika? Galing sa ibang hating-daigdig ang Inggles, pinatubo ng lahing mayibang diwa at kabihasnan. Kahit mahalaga sa atin, malayo sa ating diwa atbuhay ang wikang Inggles.

Pangungusap (Bahaging 1)Binubuo ng dalawang bahagi, panaguri at paniyak, ang pangungusap naFilipino. Kasalungat nito ang pagbuo ng pangungusap sa Inggles (at sa ibapang wikang pang-Europa); nasa itaas ng pangungusap niyon ang pandiwangmay banghay (hinggil sa panauhan at kailanan). Nasa ibaba nito ang ibangbahagi ng pangungusap. Dahil dito sa balarilang Inggles hindi kailangan angkatawagang panaguri. Isa sa mga kawani ng pandiwa ang 'subject' doon.

Katiyakan (Bahaging 2)Walang katiyakang likas ang 'subject' sa Inggles. Iba ang pagtatanda ngkatiayakan doon. May pantukoy na tiyak at di-tiyak ('definite and indefinitearticle') ang pangngalan upang ihudyat ang katiyakan. Maaaring bunga ngpaghahambing na mali ang sabing katumbas sa pantukoy na tiyak na 'the' angpananda ng paniyak na ang.

Pananda (Bahaging 4)Walang pananda ang wikang Inggles. Dahil dito, may kahirapan angtagahambing upang ipaliwanag ang pananda. May taong sinasabing 'auxiliaryverb' ang ay. Puwedeng marinig na pantukoy ng pangngalan ang ang (atnagiging pangngalan ang lahat na yaring may ang). Pang-ukol daw ang ng atsa. Tangi daw ang pang-angkop na -ng/na.

Pananalitang "pormal" (Bahaging 5)Sa pangungusap na Inggles, iniuuna ang 'subject' sa 'verb'. Sa wikang Filipino,ginagamit lamang ang pagkakasunud-sunod na ito (paniyak bago panaguri, mayay) sa pananalitang tangi. Sa kabilang dako, may taong ginagamit angpagkakasunud-sunod na ito upang gayain ang pagbuo ng pangungusap naInggles (baka Ako ay nagmamahal mo ang sabi nila sa halip ng Mahal kita). Sawikang Filipino, dapat daw din itong gamitin kung "pormal" o "opisyal" angpananalita.


Panandang ay (Bahaging 5)May pandiwa ang lahat ng pangungusap na Inggles. Kung walang ibangpandiwa, ginagamit ang pandiwang 'to be'. Walang katumbas na tunay ng 'to be'ang wikang Filipino at hindi kailangan ng pandiwa ang pangungusap. Sakabilang dako, may panandang ay ang Filipino. May taong sinasabi nakatumbas ng 'to be' ang ay. Ngunit may kahirapan sila kung ginagamit ang aykasama sa pandiwa (halimbawa: Ako ay nagluluto.) Upang lutasin ito, alamnila na may 'progressive present tense' na gumagamit ng 'present participle' angInggles. Parang iangkop ang Filipino sa Inggles, sabi nilang 'participle' angpandiwang Filipino. Kung kaya, para sa kanila pagsalin ng Araw-araw ako aykumakain ng saging. ang 'Every day I'm eating bananas.' Sa dalawang wika maybanghay na pamanahon ang pandiwa, 'to be' sa Inggles at kumain sa Filipino.Walang banghay ang panandang ay at ang 'participle' na 'eating'. Dahil dito saInggles: 'I'm eating. - I was eating.' at sa wika natin: Ako ay kumakain. - Ako aykumain.

Panandang ng at sa (Bahaging 7 at 8)Walang pananda ang wikang Inggles. Doon iba ang paraan kung paano buuinang pangungusap na katumbas ng Filipinong pangungusap na gumagamit ngpanandang ng at sa. Walang salitang tangi ang ginagamit sa Inggles ('I gave youthe book.') o pang-ukol ang ginagamit doon ('The book was given to you byme.'). Dahil ginagamit ang pang-ukol na Inggles upang isalin ang panandang ngat sa, sabi daw pang-ukol din ang panandang Filipino.

Panandang -ng/na (Bahaging 9)Mahirap ang paghahambing ng pang-angkop na -ng/na dahil wala itongkatumbas sa wikang Inggles. Kung ihambing ang dalawang wika, karaniwangmalabo ang pagpapaliwanag ng pang-angkop at ng tungkulin nito.

Uri ng salita at bahagi ng panalita (Bahaging 11)May isang pag-uuri ng salita lamang ang wikang Inggles, ito ang mga bahagi ngpanalita. Dahil sa pag-iral ng parirala sa Filipino, may iba pang pag-uuri angwikang Filipino na tinatawag na tatlong uring-salita. Sa kabilang dako, malaboang pagkakaiba ng iba't ibang bahagi ng panalita sa wikang Filipino.

Pagtatanong (Bahaging 12)Sa pagtatanong na Filipino ay ginagamit ang mga katangian ng parirala. Dahildito karaniwan ang pagbuo ng pangungusap na pananong. Iba ang mga paraansa Inggles kung paano buuin ang pangungusap na pananong.

Mga hutaga (Bahaging 13)Mahalaga ang hutaga sa wikang Filipino. Mapapansin ang pagbabago ngpanghalip mula sa salitang pangnilalaman hanggang sa hutaga na salitangpambukod. Walang katumbas ang wikang Inggles.

Fokus ng pandiwa (Bahaging 15)


Maaaring ihambing ang Filipinong paraan ng fokus ng pandiwa sa 'voice(diathesis)' ng Inggles. Mas malawak ang paraan ng fokus at magkaiba angpagbuo ng fokus at ng 'voice'. Sa Inggles, anyong iba't iba ng isang pandiwa angbinubuo, samantalang sa Filipino may mga pandiwang iba't iba ang angkang-salita.


Documents

Pang-unawa sa ng Wikang Filipinogermanlipa.de/unawa/Pang-unawa.pdfnatin, sa kilos ng kapwa mga Pilipino, sa mga paraan ng lipunan natin. Gusto naming tingnan, suriin at unawain ang