42
Panahon ng mga kastilla Kaligirang KASAYSAYAN Ang isinasaalang-alang na unang pananakop ng mga kastila sa ating kapuluan ay ang pananatili rito ni Miguel Lopez de Legazpe noong 1565, bilang kauna-unahang Kastilang gobernador-heneral. At dito nagsimula ang panitikan ng mga tao rito. Ang diwa ng pasimulang ito ay nagpatuloy nang walang pagbabago hanggang sa pagkakaroon ng digmaa n sa Kabite noong 1872. Higit sa tatlong dantaon din ang pananakop na ito ng mga Kastila. Sa mga panahong iyon, maraming pagbabago ang naganap sa buhay ng mga Pilipino. Tinangkilik nila ang relihiyong Katoliko. Nagpalit sila ng mga pangalan at nagpabinyag. Nagbago ang anyo ng kanilang pamamahay. Nagkaroon ng mga bahay na bato at tisa, mga magagandang kasangsakang tulad ng piyano, muwebles, at mga kagamitang pangkusina. Nagkaroon ng mga di ng mga sasakyang tulad ng karwahe, tren, at bapor. Natuto silang magdiwang ng mga kapistahan bilang parangal sa mga santo, sa Papa, at sa gobernador. Bilang libangan, nagkaroon ng mga sabong, karera ng kabayo, at teatro. Ang mga pagbabagong ito ay nagbigay din ng daan sa pagkakabuo ng ilang pangkat ng "may-kaya" na may mag ari-arian at lupain. May ilan din sa mga Pilipino ang nakapag-aral at nakakuha ng kurso tulad ng medisina, abugasya, agrikultura, at pagiging maestro. Ang mga kursong ito ay halos natapos nila rito na rin sa Pilipinassa pagkat marami na rin namang paaralan ang naitatag nang mga panahong ito. MGA IMPLUWENSYA NG KATILA SA PANITIKANG PILIPINO Dahil sa matagal na pagkakasakop sa atin ng mga Kastila, di- maikakailang malaki ang impluwensyang naidulot nito sa Panitikang Pilipino. 1. Ang "Alibata" na ipinagmamalaking kauna-unahang abakadang Filipino na nahalinhan ng alpabetong Romano. 2. Ang pagkakaturo ng Doctrina Cristiana na kinasasaligan ng mga gawang makarelihiyon. 3. Ang wikang Kastila na naging wika ng Panitikan nang panahong yaon. Marami sa mga salitang ito ang naging bahagi ng wikang

Panahon Ng Mga Kastilla

  • Upload
    dame

  • View
    723

  • Download
    13

Embed Size (px)

DESCRIPTION

im tierd

Citation preview

Panahon ng mga kastillaKaligirang KASAYSAYANAng isinasaalang-alang na unang pananakop ng mga kastila sa ating kapuluan ay ang pananatili rito ni Miguel Lopez de Legazpe noong 1565, bilang kauna-unahang Kastilang gobernador-heneral. At dito nagsimula ang panitikan ng mga tao rito. Ang diwa ng pasimulang ito ay nagpatuloy nang walang pagbabago hanggang sa pagkakaroon ng digmaan sa Kabite noong 1872. Higit sa tatlong dantaon din ang pananakop na ito ng mga Kastila.Sa mga panahong iyon, maraming pagbabago ang naganap sa buhay ng mga Pilipino. Tinangkilik nila ang relihiyong Katoliko. Nagpalit sila ng mga pangalan at nagpabinyag. Nagbago ang anyo ng kanilang pamamahay. Nagkaroon ng mga bahay na bato at tisa, mga magagandang kasangsakang tulad ng piyano, muwebles, at mga kagamitang pangkusina. Nagkaroon ng mga di ng mga sasakyang tulad ng karwahe, tren, at bapor. Natuto silang magdiwang ng mga kapistahan bilang parangal sa mga santo, sa Papa, at sa gobernador. Bilang libangan, nagkaroon ng mga sabong, karera ng kabayo, at teatro.Ang mga pagbabagong ito ay nagbigay din ng daan sa pagkakabuo ng ilang pangkat ng "may-kaya" na may mag ari-arian at lupain. May ilan din sa mga Pilipino ang nakapag-aral at nakakuha ng kurso tulad ng medisina, abugasya, agrikultura, at pagiging maestro. Ang mga kursong ito ay halos natapos nila rito na rin sa Pilipinassa pagkat marami na rin namang paaralan ang naitatag nang mga panahong ito.MGA IMPLUWENSYA NG KATILA SA PANITIKANG PILIPINODahil sa matagal na pagkakasakop sa atin ng mga Kastila, di-maikakailang malaki ang impluwensyang naidulot nito sa Panitikang Pilipino.1. Ang "Alibata" na ipinagmamalaking kauna-unahang abakadang Filipino na nahalinhan ng alpabetong Romano.2. Ang pagkakaturo ng Doctrina Cristiana na kinasasaligan ng mga gawang makarelihiyon.3. Ang wikang Kastila na naging wika ng Panitikan nang panahong yaon. Marami sa mga salitang ito ang naging bahagi ng wikang Pilipino.4. Ang pagkakadala ng mga alamat ng Europa at tradisyong Europeo rito na naging bahagi ng Pnitikang Filipino tulad ng awit, corido, moro-moro, at iba pa.5. Ang pagkakasinop at pagkakasalin ng makalumang panitikan sa Tagalog at sa ibang wikain.6. Ang pagkakalathala ng iba't ibang aklat pambalarila sa wikang Filipino tulad ng Tagalog, Ilokano, at Bisaya.7. Ang pagkakaroon ng makarehiliyong himig ng mga lathalain ng mga panahong yaon.MGA UNANG AKLAT1. ANG DOCTRINA CRISTAINA- Ito ang kauna-unahang aklat na nalimbag sa Pilipinas noong 1593, sa pamamagitan ng silograpiko. Akda ito nina Padre Juan de Placencia at Padre Domingo Nieva. Nasusulat ang aklat sa Tagalog at Kastila. Naglalaman ito ng Pater Noster, Ave Marie, Regina Caeli, Sampung Utos ng Diyos, Mga Utos ng Sta. Iglesya Katiliko, Pitong kasalanang mortal, Pangngumpisal, at Katesismo. Tatlong kopyang orihinal na lamang ang natitira sa aklat na ito na matatagpuan sa Batikano, sa Museo ng Madrid at sa Kongreso ng Estados Unidos. Nagtataglay lamang ng 87 pahina ang akdang ito subalit nagkakahalaga naman ng $5,000.2. NUESTRA SENORA DEL ROSARIO- Ito ang ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Akda ito ni Padre Blancas de San Jose noong 1602 at nalimbag sa Imprenta ng Pamantasan ng Sto. Thomas sa tulong ni Juan de Vera, isang maestrong Intsik. Ngalalaman ito ng mga talambuhay ng mga santo, nobena, at mga tanong at sagot sa relihiyon.3. ANG BARLAAN AT JOSAPHAT- Ito ang ikatatlong aklat na nalimbag sa Pilipinas.Adka ito sa Talalog ni Padre Antonio de Borja. Ipinalalagay itong kauna-unahang nobelang napalimbag sa Pilipinas.4. ANG PASYON- Ito'y aklat na natutungkol sa buhay at pagpapakasakit ni Hesukristo. Binabasa ito tuwing Mahal na Araw. Nagkaroon ng apat na bersyon sa Tagalog ang akdang ito at ang bawat bersyon at ayon na rin sa pangalan ng mga nagsisulat. Ang mga ito ay Version de Pilapil (Mariano Pilapil), Version de Belen (Gaspar Arquino de Belen), Version fe la merced(Aniceto de la Merced), at Version de Guia(Luis de Guia). Isinaalang-alang na pinakapopular ang Version de Pilapil.5. ANG URBANA AT FELISA- Ito'y aklat na sinulat ni Modesto de Casto, ang tinaguriang 'Ama ng Kastilang Tuluyan sa Tagalog". Naglalaman ito ng pagsusulatan ng magkapatid na sina Urbana at Felisa. Pawang tungkol sa kabutihang-asal ang nilalaman ng aklat na ito, kaya'y malaki ang nagawang impluwensya nita sa kaugaliang panlipunan ng mga Pilipino.URBANA AT FELISAinPadre Modesto de Castroang aklat na ito ay pinamagatang "Pagsusulatan ng Dalawang Binibini na sina Urbana at FelisaAng layunin ni P Modesto sa pagsulat ay upang mangaral sa mga kabataan sa siyudad at sa lalawigan tungkol sa mga pag uugali, kilos at makabagong kabihasnan.BUOD:Sina Urbana Felisa at Honesto ay magkakapatid na tubo sa isang lalawigan.1Nang sila'y magsilaki na si Urbana ay nag tungo sa Maynila samantalang sina Felisa at Honesto ay nanatili sa lalawigan. sina Urbana at Felisa ay laging nag susulatan at sa kanilang mga pagsulat ay lagi nilang pinaaalala sa bawat isa ang mga ginintuang aral tulad ng pakikipag kapwa tao, mga katungkulan ng tao sa duyos. pag-iibigan kalinisan ng kalooban at mga dakilang aral ng ina sa anak sa ina katulad ng sabi ni pari modesto kay urbana na pakatantuin ng ina na ang kalinisan ng isang dalaga ay parang bubog na kahit di nagkalamat kahit di mabasag mahingahan lamang ay nagdurungisan"Tungkol naman sa pakikipagkapuwa tao ay binanggit ni Felisa kay Urbana na kabaitang di hamak na ipinakita mo sa eskuwela natinitipid mo ang gawi ng kabataang kalaro sa kapuwa bata ang kahinhinan ng iyong asal na di makitaan ng kagaslawa't katalipandasang magpahanggang ngayo'y di malilimutan ay nagagalak ang loob ko't nag nasang mahuwaran ang magandang kaasalan mo"LIkas kay Urbana ang mabining kilos at kabaitan sa kapuwa kaya.t kahit wala na siya sa lalawigan ay bukangbibig parin ng kaniyang mga guro dahil sa magandang asal niya at katapatan sa pakikisama sa kapuwa ang magagandang gawa ay di malilimutan kailamanSa kanilang pagsusulatan ay nabanggit din ang tungkolin ng mga magulang sa pagtuturo ng kagandahang asal mga dasal at karunungan sa pagkilala sa diyos kaya sinabi ni urbana na mapalad ang mga anak sa kanilang diyos napag usapan din nila na kung magbinata si Honesto at magkaroon ng pagkaka taong alukin ng katungkulan sa bayan ay di niya dapat tangapin ang panunungkulan kung karangalan lamang ang nasa ngunit kung ito'y pinagkaisahan ng bayan ay dapat na tanggapin sapagkat kaloob ito ng diyos nabanggit din nila na karamihan sa mga nanunungkulan ay may kasakiman at di marunong tumupad sa katungkulan at ang iniisip ay pansariling kapakanan lamang PANTIIKANG FILIPINOKung sakaling tanggapin ni honesto ang panunungkulan ay dapat siyang maging matapat at di dapat na maging palalo upang di maparusahan ng diyosAng huling tinalakay ni urbana at felisa ay ang kahutulang ukol sa pagsang ayon sa kalooban ng diyosSa pagkamatay ng ama nila ay pinayuhan ni urbana si felisa na umayon sa kagustuhan o kalooban ng diyos ang kapalaran ng isang tao ay maitakda na at di dapat sisihin ang sinuman bagkus ay ipanalangin ang kaluluwa nitoMGA AKDANG PANGWIKA(1)Arts Y Reglas de la Lengua Tagala sinulat ni padre blancas de san jose at isinalin sa tagalog ni tomas pinpin noong 1610KARILYOIto ay itinuturing na isang laro ng mga tau-tauhang ginagampanan ng mga aninong ginawa mula sa karton, na pinanood ng gumagalaw sa likod ng isang nagsasalita rin para sa mga kartong gumagalaw.MORO-MOROTulad ng sinakulo ang moro-moro ay itinatanghal din sa isang ipinasadyang entablado. Ito'y itinatanghal sa mga araw ng pista ng bayan o ng nayon upang magdulot ng aliw ng tao at laging ipaalala sa mga ito ang kabutihan ng relihiyong Kristiyano. Ang mga moro-moro ay may hari't reyna at mga mandirigmang kawal.

Halimbawa:"Prinsipe Rolante"Ngayo'y dumating na itong takdang arawDakilang Torneo sa plasang kalakalan May kabalyerong dito'y daratalAy magpapamalas ng dangal at tapang.O mahal kong anak, Prinsesa FlorindaSabihin sa aki't sa ina mong ReynaKung ang iyong loob ay handang-handa naSa larong tornoe na magiging bunga.KARAGATANIto'y batay sa alamat ng singsing ng isang prinsesa na naihulog niya sa dagat sa hangaring mapangasawa niya ang kasintahang mahirap. Hinamon niya ang mga binatang may gusto sa kanya na sisirin sa dagat at ang makakuha'y pakakasalan niya. Sa larong ito, isang matanda ang kunwa'y tutula: pagkatapoz ay paiikutin ang isang tabo na may tandang puti at ang sinumang matapatan ng tandang ito ay isang tatanungin ng dalaga ng mga talinghaga. Kapag ito'y nasagot ng binata ay ihahandog niya ang singsing sa dalaga.Halimbawa:"KARAGATAN"Dalaga --- "Ikaw nga ang unang napili ng DiyosSumisid sa singsing na aking hinulogSubalit hindi upang siyang maging irogKundi idaan lang muna sa pagsubok.""Kaya't sisirin mo ang tanong kong itoAt singsing kong ito ay nang maangkin moSa singsing na linao at walang pabatoTuran mong simula at ang dulot nito"Binata --- "Karagatan ito'y kahit na malalimPangangahasan kong aking lulusunginHustong bait ninyo ang titimbulainNa inaasahang sasagip sa aakin.""Karagatan ito'y oo nga't mababawMahirap lusungin nang hindi maalamKaya kung sakaling ako'y masawi manKamay mong isasagip yaong hiniihintay."

DUPLOIto ang humalili sa karagatan . Ito'y paligsahan ng husay sa pagbigkas at pangangatuwiran na patula. Ang mga pangangatuwiran ay hango sa Bibliya, sa mga sawakain, at mga kasabihan. Karaniwang nilalaro ito sa paglalamay sa gunita ng isang namatay.Halimbawa:Hari :Yamang sa tuos ko ngayo'y natalastasna ang isinasakdal dito'y nahaharapang unang bigkas sa naritong dilag siyang tinutukoy na di nagbabayadBilyako :Bilyaka,mangyaring sumagot ka ngayonkung inaamin mo ang sinabing sumbong saging na nalugok, dahon may kaluntoybayaran ang dapat sa takdang panahon.Bilyaka :Hari namong giliw na kagalang-galang.punong sinusunod nitong kalahatanang kamunting tutol ay inyong pakingganniring walang sala't wala namang utang.Hiwagang malaki ang parating nilasapul magkaisip ay di nakilala saging na nasabing hindi kinukuhaat di nangungutang kahit isang pera.Bilyako gasp emoticon! Himalang dilag na magpagpasakitsa bayaning pusong lalong umiibigano't yaong utang ay wawaling-tikisat ikakaila yaring pag-uusig.Dito po ay taglay yaong katunayanbilang paghahabol sa naturang utangmay dalawang saksi akong ililitaw na inilagak mo sa pagpapatibay.

KURIDOAng salitang "corrido" (baybay sa Kastila) ay nangangahulugan kasalukuyang mga balita (current events) sa mga Mehikano.Dito sa Pilipinas ang kurido ay isang tulang pasalaysay na natutungkol sa katapangan, kabayanihan, kababalaghan, at pananampalataya ng mga tauhan. Karamihan sa mga paksa ay galing sa Europa at dinala lamang dito ng mga Kastila.Naging tanyag na awitin noong ikalabingsiyam na siglo ang kurido dahil sa kakulangan ng babasahin, libangan, at panoorin ang mga tao. Ang ilan sa ating mga manunulat ng kurido ay sina Jose de la Cruz,Ananias Zorilla, at Francisco Baltazar.Narito ang isa sa mga kuridong sinulat ni Jose de la Cruz.Prinsipe Orentisni Jose de la Cruz O Trinidad SantisimaDios na tatlong PersonaWalang huli't walang unaCapangyarihan i iisa.Sa lakas ng carunungan At tanang capangyarihan Balang inyong caloobanYari ng ano mang bagai.Linalang din namang tigisYaong Imperio ng langitSampo ng mga AngelesArcangels, Querubines.At sa iyo Inang VirgenVirgeng dating maawain Ang tulong mo i papagcantimMatutu nang sasabihin.Yayang din sa camahalanNgayon dito i napipisanAng aquing capamanhicanMunting tahimik ay bigyan.At aquing pupunuan naCorrido i ipagbadiaHangga't salin sa historiaNiyon buhay ni Cassandra.At ang mundong UniversoLinalang mo rin Dios coMadlang halaman at damoIsda, hayop, ibang tao.Caya ang hingi ko ngayonAng ama mo't papaamponSa aquing ay iabuloySabi co i nang mapatuloy.Sa historia i sinasambit Ang buhay ni QrandatisDoon naman i calaquipBuhay nitong si Orentis.Historiang wikang CastilaAt limbag ng pagcatalaTinatagalog at tinulaSa corrido i inilagda.a India Elegants Y EI Negrito Amente(Sayneteng may isang yugto)Mga Tauhan:Uban,(pusong)Kapitang Toming, (ita)Menangge, (babae)Pook: -Isang kalsada ng bayan ng pagpipistahan. Lalabas si Uban na may dalang walis.Uban: -Apwera, munti't malaki babae man at lalaki at nang hindi makarumi sa plasa ng ng komedyante.Kay-hirap nitong magwalis, pigtas na ako ng pawis mula ulo hanggang singit kamukha.y ulang tikatik.Ikalimang araw ngayon nitong aking pagkukumon, may isang daang kareton nahakot kong taeng-baboyPlasang ito'y gayon liit ay di ko malinis-linis, binayaang naging silid o kumon ng aso't basig.Saka ito'y linisin man ay wala ring kabuluhan gagawingsuwagan lamang ng kambing , baka't kalabaw,Dito'y walang makikita kundi nga giri, at salta, kunday attadyak ng paa pampalubid ng bituka.Kay-hirap nitong magkumon lalo't bituka'y maghilom, sakat ako'y walang patron na magpalagok ng rom.Bakit si Kapitang Toming ita kong katutulungin ay hindi pa dumarating, ako'y lubhang papagurin.Bamos, bata, mag-agwanta, alang-alang na sa pista; k'widado,aking bituka, masama ang maimpatsa!Lalabas si Kapitang Toming.Tom - Uban!Uban - He!Tom - Uban!Uban - Tseng!Bakit ngayon ka lamang dumating?Tom - Ako Uba'y...Taran, tieing...Uban - Ikaw nga'y si Kapitang Toming.Tom - B'yen b'yen, hustong-husto:Si Kapitang Toming ako,Ang itang chickhiriquilloo "EI Amante Negrito."Ita bagang kumakasi sa India Elegante.Uban, tingnan mong mabuti ang dikit ng aking talye.Uban - Ha, ha, ha, hay; ho, haaaa...!ikaw nga'y de-lebitasama pala ng hitaura ng lokong putrilyong ita.Tom - Baya! que tonto ni Ubannene ka taga-bayan man sabes tu ba ang dahilannitong lebita kong taglay?Uban - At ano baga ang sanhi?Tom - Sumisinta nang masusi.Uban - At kanino?Tom - Kay Manangge.Uban - Taga-Kalungusang bungi?Tom - Hindi, ahoy. Kung makita ikaw may palit sisinta.Uban - At biglang aayawan ka kung makitang de-lebita Tom - De-lebita?Uban - Tran, trin, trok... sama ng ita sa bundok.Tom - Ang ita kung umirog kamukha rin ng Tagalog.Uban - Maski ka na nanininta mulang ulo hanggang paa, masamarin. ang hitsura kung magsugot ng lebitaTom - Sa kiyas ko ngayo't tindig, suot-Kastila ang damit, sukat naUbang maibig ni Menanggeng sagyang dikit.Pagka't nang siya'y ligawan ng damit-itang natural ay di manako titigan kahit may regalong taglay.Ako naman ay nagsugot damit.mestisong Tagalog, nagpustisopa ng buhok, hindi ko rin napairogUmuli akong nanamit ng baro't salawal Insik; regalo kongdala'y pagkat, hindi ko rin napaibig.Nagpatabas ako ngani, damit-morong Balangingi, hindi ko rin napagiri. ang sinta kong si Menangge.A ber, kung siya'y suminta ngayong ako'y de-lebita pagka't angaking hitsura Kastila't hindi na ita.Uban - Palibhasa'y itang burol isip ay palinsong-linasong; Bamos!magwalis ka ngayon, halinhan akong magkumon.Tom - Di ka nahihiya utusa'y damit-Kastela?Uban - Maghubad ka at gumawa saka masugot mamaya.Tom - Yao'y mahirap na Uban, di ko na matutuhan, pagka't tatlumpu at siyam bitones niring salawal.Kaya, Uban, huwag pilitin na ako'y papagwalisin.Uban - Ay ang utang mo sa akin?Tom - Agad ka nang naniningil?Uban - Pagka't marami kang utang ang mais ay walong pukyan ang bigas aypitong gatang, ang tabako'y labing siyam.Tatlong puso't , isang sibat saka limang barang bahag. at anim na ripang kawad at pitong tuhong na k'wintas Tom - May pambayad akong taglay at pulot-panilan Uban - Kanimo mo ibibigay, sa sinta mong mukhang kulam? Tom - Uban , kung ibig mo sana, dinggin mo kung mabuti na ang itatapat kong kanta kay Menanggeng aking sinta.Uban - Kanya yata sa ambahan di ko na ibig pakinggan.Tom - Marikit na kantang bayan bago pinag-aaral.Uban - Baya! Kantahin mong agad, totonohan ko ng lundag.mahiwalay man sa kumpas magagamot na ng tuwad.

-AWIT-Tom - Raudables de Ilantovertian mis ojos,espinas y abrojosmi consuelo fue.Amor inconstantebuscaba mi amor,y luego letratome quiso mostrar.Adios, mi dulce Nangge,me amante perjura, conten la bravurade tu pecho cruel.Uban - Baya! kanta mo'y mainam katono ng aking sayaw;nguni't masarap isawsaw ang buloy sa pulot-panilan.Malinis na itong plasa na pagsusuwagan ng baka, sa bahay ko'ymuwi kita, ang lakad mo. Uba'y ikumpas sa marcha. (Tuloy pasok)-AWIT-Tom - Hermosa de los balconesel ruido sa hace ilegar,no turbas los corazonesde los que van a canter.EI flechero cuando cantaen vez de buscar dolor eonsuela don su gargantava diciendo "venga amor"-SALITA-Tom - Aba naririto ang sanhi ng dala kong dalamhati. (Titingin sa dakong kinauupuan ni Menangge.)Buenas noches, Nora Menangge, kamusta ang kulasisi?Men - Ang kulasisi bagang bigay mo?Tom - At alin pa kundi ito.Men - Di kulasisi't kuwago o sabukot ang tingin ko.Tom - Kulasisi pong marilag.Men - Ay di kulasising gubat, dito sa baya'y ang tawag kuwagong parang na mailap Tom - Kulasising namumutok ang ibon kong inihandog mapula ang tuka, maputi ang tuktuk, balahibo'y berde, ang pakpak ay kusot.Saka malaki ang mukha na nakakaparis ng pusa.Men - Ay di yao'y kuwago na nga, ikaw na ang nagwiwika Tom - Kung ang ibon aking alay ay di mo po nagustuhan, ang ibong mula sa atay, tanggapin mong mahinusay.Men - At anong hitsura ibon?Tom - Tila po manok sa kapon.Men - Anong hitsurang kolor?Ton - Dinggin mo po't nang manuynoy.-AWIT-Tom - Oh! masinag na sula Dinggin mong magdalita at magdala kang awasa sintang luluha-luha.Dahilan nga sa pag-ibignalogmok ako sa sakit,at kung di ka mahahapishininga ako'y mapapatid.Men - Singngin kita ay malayo,di mo ako masisilosa paraya mo at hiboat di ukol yaring puso.Ang laga'y mo'y titigandi kita magkakahusay,aba naring kapalaransa dalita'y mamamatay!

-Salitaan-Tom - Ay! Menangge, kung makikitang si Titoy ay kausap ka, angpuso ko'y nag-aalsa nakukubid ang bituka.Lalo na't kung mamamalas na ikaw ay kinakausap ng mayamang insik-Guat ang dibdib ko'y nabibiyak.Nagreregalo ng hamon, kandila, kakaw at litson, sa pag tanggap mo'y mayroon titig na paalon alon.Men - Anong masakit sa iyo tumatanggap man ng regalo? Ito'y ugali sa mundo ang masok ay itago mo.Tom - Ngungi't hindi sa paggiliw.Men - Sa paano ma'y gayon din, balang bigay ay tanggapin kung sapuso nanggagaling.Tom - Ang gayon ay nakokontra, tungkol sa utos ng sinta.Men - At sumisinta ka baga?Tom - Banta ko'y talastas mo na.Men - Kung yao'y natatap ko di tatanggapin ko iyong padalangragalo masamang ibong kuwago. At saka ako'y tagalog at ita kang taga-bundok, papaanongmakukupkop ang iyong haying pag-irog?Tom - Ha, ha, ha, haaaa!...(Tatawa si Toming.)Laki niring kamalian isip ko'y di ka pahikan iyo palangtinitingnan, ang balat, hindi ang laman.Men - Malis ka sa aking harap. itang masamang mangusap.Tom - Huwag kang magalit, liyag, sa aki'y magdalang habag!Tom - Kung tinitingnan mong si Pebo'y sisikat at ang Santinakpa'ypupunin ng sinag, nagsisipamuka ang tanang bulaklak, ang puso ko nama'y yuyuni sa hirap;Ang lahat ng ibo'y nangag-aawitan salubong sa galak na handog ng araw, ang puso ng iyong kinagagalitan, sumasayapak mo't pagsinta ang alayKung matanghali na't sumasal ang init sa payapa'y kusang lahat ay hihilig pakakandong naman ang aba kong dibdib sa masainding dusa dahil sa pag-ibig.Men - Pamimintana na ang masayang araw sa tahanang ginto sa Dakong Silangan, inisip ko na kung anong paraan, masok sa puso ko ang pagsintang tunay.Kung magabi nama't magkusang sumabog sa masayang langit ang bituing tampok, kung sa nakaraang maghapo'y umirog parang asong biglang papanaw sa loob.ano pa't ang sinta'y hindi kumakapit kundi nga sa balatlamang niring dibdib, kung dini sa puso'y masok ang oag-ibigletra ang kaparang sinulat sa tubig.-Salitaan-Tom - Kung kalakal mang marumi ang pag-ibig ng babae mahal,mura'y binibili ng pagsinta ng lalaki.Pagka't balang isang galaw ninyo kung nililigawan, lubhang malakas umakbay sa puso ng lumiligaw.Isang mapungay na sulyap o isang pagtingin kindat, sa lalakingsinasagap parang hamog ng pagliyag.Kaya ang hingi sa iyo ako ngayo'y ibigin mo, at kung makasal na tayo mabigla ka ng magpayo.Men - Huwag mo akong biruin ng ulol na pagtuturing; ang hindi dapat galitin hindi sukat aglahiin.Tom - Hindi kita binibiro wika ko'y tunay sa puso at doon sa aminghulo ay ganito ang pagsamo.Kung ako'y iyong ibigin at mag-asawa sa akin ang sambong natatanggapin kuwarentaydos biniling.Isang dosenang bukala ang puluha'y pawang safya may garingpilak at tingga at kabit-kabit na tagaIbibigay kong bangibang buntot ng talukapisan at saka dahonng pandan, marikit ka nang titingnan!Kaya nga ako'y ibigin at wala kang hihilingin na di agad tatanggapin sa sintang Kapitang Toming.Men - Ako'y lubha ng galit. Umalis ka. itang buwiist!Tom - Palamigin mo ang dibdib, at dinggin mo yaring hibik!-AWIT-Tom - Titigan ang luha ng lingkod mong aba, hulugan ng awa akong may dalita.Nang hindi malugmok ang palad kong kapos. pilit malalagot dahil sa pag-irog.Lulubog-luhog ang puso sa iyong alindog kung di mahahapis sa palad kong amis. sasabog ng pilit dahil sa pag-ibig.Men - Kung nagkakataong sa hangi'y ibuhos ang bagyo 'sa mundo'ymadla ang lulukob, nguni't kamunti ma'y hindi malulukot sabagyo ng sinta ang puso ko't loob.Palibhasa'y aking tatap aral ng sa mundo'y lakad ang pagsinta'tpagsusukab mahigpit ang pagkalapat.Kahabagan kita sa linungoy-lungoy kahit kamunti man sa puso ko ngayon, isipin ang puso kung sa sinta'y tukoy dimananatiling magiging maghapon.Ang pagsinta'y ang kamukha ay pag-ibig ng bata kung ngayo'yparang kandila baluktot na maya-maya.-Salitaan- Tom - Ako'y iyomg pinapagod Menangge, sa sayo't luhog, tingni't may ita sa bundok na matibay na umirog.Kabibi nga ang kaparis sa aplaya ng pag-ibig, kung aluni'ymatitirik, tataob o tatagilid.Tantui't yaring pag-irog parang tiking natutulos, lubhang mahirap mahugot ng alo't matuling agos.Men - Walang kasinungalingan para ng iyong sinaysay. nakikilalakang tunay na tubo sa kabundukan.Kung sa bayan ka tumubo ang pagsinta'y matatanto; yaring pinaghalu-halo ng sumpa, daya at biro.Tom - Gayon nga kung magsusulit ang di suminsintang dibdib, dapwa.t sa umiibig ng sinta'y tunay na langit.At nang iyong matatalastas ang ganang aking pagliyag.dinggin mo't isisiwalat sa awit kong ikukumpas.-Awit- Tom - Sa mundo ang pagsintasiyang unang ligaya kayamanan at ginhawa,ay! tuwa ng kaluluwa.kung ang buhay nati'y katipunang salitat siyang sadlakan ng dalita't hapis,anhg buong ligaya'y nasa sa pag-ibigang pasinta'y siyang gamot sa hinagpis.Toming at Menangge-Sabay-Tom-Men - Ang sinta'y ipagdiwang siyang tali ng buhay, lubhang mayamang bukal, ay! ng sigla't katuwaan.Men - Sa pagsinta'y walang hindi sumusuko ang lalong mailap ay napaaamo, ang tigreng mabangis na uhaw sa dugo daig ng pag-ibig at napasusuyo.Tom-Men - Ang sinta'y ipagdiwang siyang tali ng buhay lubhangbukal ay! ng sigla't katuwaan.--Wakas--SARSUELAAng sarsuela ay isang melodrama o dulang musikal na tatatluhingyugto. Ang paksa ay natutungkol sa pag-ibig, paghihiganti, panibugho, pagkasuklam, at iba pang masisidhing damdamin.Maglalarawan din ito ng pang araw-araw na buhay ng mga Pilipino.Upang lalong magustohan ng mga manonood, hinahaluan ito ngkatatawanan na laging ginaganpanan ng mga katulong sa dula.Sinasabing ito'y naging libangan nang mga huling taon na ngpananakop sa atin ng mga Kastila.Ang isa sa pinakamagandang halimbawa ng sarsuela ay ang "Walang Sugat" ni Severino Reyes na namalasak mula sa huling taon ng pananakop ng mga Kastila hanggang sa mga unang taon dito ng mga Amerikano.Sapagkat ang isa sa pinakalayunin ng mga Kastila sa pananakop nila ng mga ibang bansa ay ang magpalaganap ng pananampalatayang Katolisismo. kaya't ang una nilang itinuro sa mga Pilipino'y ang relihiyon. Nagbukas sila ng mga paaralan o kolehiyo sa ilalim ng pamamahala ng mga pari.Ang mga unang kolehiyong itinatag nila ay ang mga sumusunod:1-Colegio de San Jose-16022-Colegio de Santo Tomas-1611 (naging unibersidad-1645)3-Colegio de San Isabel (1632)4-Beaterio de la Campana5-Colegio de Santa Rosa (1750)6-Colegio de la Concordia (1869)KABANATA4Panahon ng Pagbabagong IsipKALIGIRANG KASAYSAYANNagising pagkatapos nang higit sa tatlong daang taong pagkakahimlay ang mga natutulog na damdamin ng mga Pilipino nang isangkot sa digmaan sa Kabite ang tatlong paring sina Gomez, Burgos, at Zamora at patayin sa pamamagitan ng garote nang walang matibay na katibayan ng pagkakasala. Ito'y naganap noong ika-17 ng Pebrero, 1872. Naragdagan pa ito nang makapasok dito ang diwang liberalismo sa pamamagitan ng pagkakabukas ng Pilipinas sa pandaigdig na kalakalan, at ang pagkakapadala sa kapuluan ng liberal na lider na tulad ni Gob. Carlos Marie de la Torre.Naging lalong mahigpit ang pagbabanta ng mga kastila, subalit di na nila nagawang pigilin pa ang nabuong mapanlabang damdamin ng mga Pilipino. Ang dating diwang maka-relihiyon ay naging makabayan at humihingi ng pagbabago sa pamamalakad ng simbahan at pamahalaan.ANG KILUSANG PROGPAGANDAAng kilusang ito ay binubuo ng pangkat ng mga intelektuwal sa gitnang uri na tulad nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Granciano Lopez Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Jose Ma. Panginiban, Pedro Paterno, at iba pa. Paghingi ng reporma o pagbabago gaya ng mga sumusunod ang layunin ng kilusang ito.1. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.2.Gawing lalawiganin ng Espanya ang Pilipinas. 3. Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa Kortes ng Espanya.4.Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko.5.Ibigay ang kalayaan ng mga Pilpino sa pamamahayag, pananalita, pagtitipon o pagpupulong, at pagpapahayag ng kanilang mga karaingan.MGA TALUKTOK NG PROPAGANDATatlo ang taluktok o pinakalider ng Progpaganda. Ang mga ito'y sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar,at GrancianoLopez Jaena. Tunghayan natin ang mga kani-kanilang mga dakilang ambag sa bayan. Dr.Jose Rizal Jose Protacio Rizal Mercado Alonzo y Realonda ang buo niyang pangalan. Siya ay ipinanaganak noong Hunyo 19, 1861 sa bayan ng Kalamba, lalawigan ng Laguna. Naging unang guro niya ang kanyang ina na si Teodara Alonzo.Nag-aral siya sa Ateneo de Manila. Nagsimula siyang mag-aral ng medisina sa Pamantasan ng Santo Tomas, ngunit nagtapos sa Unibersidad Sentral ng Madrid. Nag-aral din siya sa pamantasan ng Berlin, Leipzig, at Heidelberg. Ang kanyang buhay ay nagwakas noong Disyembre 30, 1896, nang ipabaril siya ng mga Kastila na nagparatang sa kanya ng sedisyon at paghihimagsik laban sa pamahalaang Kastila . Ginamit niya ang sagisag na Laong-laan at Dimasalang sa kanilang mga panulat.ANG KANGYANG MGA AKDA 1."Noli Me Tangere"- Ito ang una at walang kamatayang nobelang nagpasigla nang malaki sa Kilusang Pragpaganda at siyang nagbigay-daan sa himagsikan laban sa Espanya. Sa aklat na ito ay walang pakundangan niyang inilantad ang kasamaang naghahari sa pamamahala ng mga Kastila sa Pilipinas. Mahigpit na ipinagbawal ng mga Kastila ang pagbasa ng mga ito, ngunit maraming salin ang lihim na nakapasok sa kapuluan, bagama't ito'y nangangahulugang kamatayan sa nag-iingat. Ang "Noli" ay nagbigay sa panitikang Pilipino ng mga di-malilimot na tauhang larawang -buhay na mananatili sa isip ng mga bumabasa, gaya nina Maria Clara, Juan Crisostomo Ibarra, Ellias, Sisa, Pilosopong Tasio, Donya Victorina, Kapitana Maria, Basilio, at Crispin. Makapangyarihan ang panitik ni Rizal sa paglalawarang-tauhan.2."El Filibusterismo"-Ang nobelang ito'y karugtong ng Noli. Kung ang Noli ay tumalakay sa mga sakit ng lipunan, ang Fili ay lantad sa mga kabulukan ng pamahalaan, kasama rito ang katulong ngunit higit na naging makapangyarihan, ang simbahan. Kaya't madalas uriin ang Noli na nobelang panglipunan at pampulitika naman ang fili.Sa Fili ay naging Simoun si Ibarra. Ang dating malamig, mapagtimpi, at makabatas, at makapamahalaang si Ibarra ay naglagablab na kagubatan ng ngitngit, poot at oaghihiganti sa bulok at tiwaling pamahalaan.3."Mi Ultimo Adios"-(Ang Huli kong Paalam)- Ito ay kanyang sinulat noong siya ay nakakulong sa "Fort Santiago "Ipinalalagay ng marami na ang tulang ito ay maihahanay sa lalong pinakadakilang tula sa daigdig.Ang tulang ito'y di nilagyan ng pamagat ng umakda. Ang pamagat na ito'y inilapat ng ibang tao nang si Rizal ay namatay na.4."Sobre La Indolencia de Los Filipinos" (Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino).Ito'y isang sanaysay na tumatalakay at sumusuri ng mga dahilan ng palasak na sabing ang mga Pilipino ay tamad.5."Filipinas Dentro De Cien Anos" (Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon).PANAHON NG PAGBABAGONG ISIPIto ay isang sanaysay na nagpapahiwatig na darating ang panahon na ang interes ng Europa sa Pilipinas ay mababawasan,samantalang ang impluwensiya ng Estado Unidos ay mararamdaman. hula ni Rizal: Kung may sasakop uli sa Pilipinas, walang iba kundi ang Estado Unidos. 6."A La Juventud Filipino"(Sa Kabataang Pilipino)-Ito ayisang tulang inahandog niya sa mga kabataang Pilipinong nag aaral sa Pamantasan ng Santo Tomas.7."El Consejo De Los Dioses" (Ang Kapulungan ng mga Bathala)-Ito ay isang dulang patalinghagang nagpapahayag ng paghanga kay Cervantes.8."Junto Pasig" (Sa Tabi ng Pasig)-Isinulat niya ito nang siya ay may 14 na taong gulang lamang.9."Me Piden Versos" (Hinilingan Nila Ako ng mga Tula)-1882at"A Las Flores de Heidelberg" (Sa mga Bulaklak ng Heidelberg 1882) Ang dalawang tulang ito ay nagpapahayag ng mga di-pangkaraniwang kalaliman ng damdamin.10."Notas A La Obra Sucesos De Las Filipinas Por Ei Dr.Antonio de Morga" (Mga Tala sa Akdang mga Pangyayari sa Pilipinas ni Dr.Antonio de Morga) 1889.11."P Jacinto; Memorias de Un Estudiante de Manila" (P Jacinto;Memorias de Un Estudiante de Manila:Mga Gunita ng Isang Estudyante sa Maynila) 1882.12."Diario de Vinje de Norte Amerika" (Talaarawan ng paglalakbay sa Hilagang Amerika)Marcelo H. del PilarSi Marcelo H. del Pilar ay kilalang-kilala sa kaniyang mga sagisag sa panulat na Plaridel, Pupdoh, Piping, Dilat, at Dulores Manapat. Siya'y isinilang sa Cupang. San Nicolas, Bulacan noong ika-30 ng Ang kanyang mga magulang ay sina Julian H del Pilar, kilalang manunulat sa wikang Tagalog, at Ginang Biasa Gatmaitan.Kapatid niya ang paring si P. Toribio H. del Pilar na ipinatapon sa Marianas noong 1872. Marami silang magkakapatid at dahil doon,ang ginawa ni Plaridel ay hindi tumanggap ng mana at ang nauukol sa kanya ay ibinigay sa mga kapatid.Si Plaridel ay nagsimula ng pa-aaral sa kolehiyo ni G. Flores at pagkatapos ay lumipat sa Kolehiyo ng Jose. Di-nagtagal ay lumipat siyang muli sa Unibersidad ng Santo Tomas. Ang kanyang pag-aaral ng huling kurso ng derecho ay napatigil nang walong taon dahil sa pagkakagalit nila ng kura sa pag aanak sa binyag sa simbahan ng San Miguel, Manila noong 1869 ay nakuha rin niyang matapos ang karunungan sa pagiging manananggol.Itinatag ni Plaridel ang pahayagang "Diariong Tagalog" noong1882, na pinaglathalaan niya ng mga puna at pansin sa hindi mabuting pamamalakad ng pamahalaang Kastila at dahil sa iba'tibang kasalanang ibinuhat sa kanya na bunga ng paghihiganti ng mga prayle at upang maiwasan ang gagawing pagpapatapon sa kanya ay napilitang maglakbay sa Espanya noong 1888.Naging katulong niya si P. Serrano Laktaw sa paglalathala ng naiibang pasyon at katesismo na kababasahan ng masasakit na biro sa mga prayle. Ginawa rin nila ang "Dasalan at Tocsohan" at ang "Kaiigat Kayo," galing sa salitang igat na isang uri ng isdang ahas na nahuhuli sa pulitika.Nang dumating siya sa Espanya. hinalinhan niya si GracianoLopez Jaena bilang patnugot ng La Soliridad na nagingtagapamansag ng mga banal na mithiin na ikapagkakaroon ng mga kaluwagan sa pamahalaan ng mga Pilipino. Ngunit hindi tumagal nang mahabang panahon at napatigil siya dahil sa pagkakaroon niya ng karamdaman. Malubha na siya at hindi halos makalakad ay nagtangka pa ring makarating ng Hongkong upang doon man nabigo siya sa tangka niyang ito. Sa sakit ng pagkatuyo ay namataysiya sa Espanya, nguni't bago binawian ng buhay ay ipinagbilin sa mga kasama na paratingin sa kanyang asawa't mga anak ang sumusunod na tagubilin: "sabihin niyo sa aking pamilya na sila ayhindi ko napagpaalaman.Ibalita ninyo ang kapalaran ng ating mga kababayan. Ipagpatuloy niniyo ang pagtuklas ng ginawa at kagalingan ng ating bayan.Iyan ang dahilan kaya si Plaridel ay may sariling pitak sa kasaysayan ng ating bayan.Hindi na mabilang ang mga lansangangnagtataglay ng kanyang pangalan. Ang dating bayan ng Kingwa ay ginawang Plaridel, ang mataas na paaralan sa Malolos ayMarcelo H. del Pilar High School, nguni't higit sa lahat, mananatiling buhay habang panahon ang kanyang kagitingan at pagkamakabayan.ANG MGA AKDA NI MARCELO H. DEL PILAR1. "Pag-ibig sa Tinubuang Lupa" -salin sa tulang Kastilang"Amor Patrio" ni Rizal na napalathala noong Agosto 20, 1882 sa "Diariong Tagalog. "2. "Kaiigat Kayo" -Ito'y isang pabiro at patuyang tuligsa at tugon sa tuligsa ni P. Jose Rodriguez sa " Noli" ni Rizal; inilathala sa Barcelona noong 1888. Gumamit siya ng "dolores Manapat" sa akda niyang ito.3. "Dasalan at Tocsohan" -akdang hawig sa katesismo subalit pagtuya laban sa mga prayle na inilantad sa Barcelona. 1888.Dahil dito'y tinawag siyang "Pilibustero."Kahanga-hanga ang himig na panunuya at ang kahusayan ng pananagalog.Halimbawa ng isang bahagi."Amain Namin""Amain namin sumaconvento ka, sumpain ang ngalan mo malayo sa amin ang kasakiman mo, quitlin ang liig mo dito sa lupa para sa langit.Saulan mo cami ngayon nang aming kaning iyong inarao-arao at patawarin mo kami sa iyong pag-ungal para ng taua mo kung kami'y nacucualtahan. at huwag mo kaming ipahintulot sa iyong manunukso at iadya mo kami sa masama mong dila. Amen.4. "Ang Cadaquilaan ng Dios"- Ito'y isang hawig sa katesismo subalit patuya laban sa mga prayle na inilathala sa Barcelona.Itoy'y isang sanaysay ng pagtuligsa laban sa mga prayle ngunit nagtataglay ng mga pilosipiya tungkol sa kapangyarihan at katalinuhan ng Poong Lumikha, pagpapahalaga. at pag-ibig sa kalikasan.5. "Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas"-isang tulang nagsasaad ng paghingi ng pagbabago ngunit ang Espanya ay napa katandaat napakahina na upang magkaloob ng anumang tulong sa Pilipinas. Ang tulang ito'y katugunan sa tula ni Herminigildo Flores na "Higik sa Pilpinas, sa Inang Espanya".6. "Dupluhan...Dalit...Mga Bugtong"- ito'y katipunan ng maiigsing tula at pang-aapi ng mga prayle sa Pilipinas.7. "La Soberana en Filipinas"- isang sanaysay na tungkol sa mga katiwalian at di makatarung ginawa ng mga prayle sa mga Pilipino.8. "Por Telepono"9."Pasiong Dapat Ipag-Alab ng Puso ng Taong Babasa".Si Graciano Lopez Jaena(1856-1896)Isinilang noong Disyembre 18, 1856, at binawian ng buhay noong Enero 20,1896,Si Graciano Lpez Jaena ay isang Pilipinong manunulat na higit na kilala sa kaniyang akdang Fray Butod. Butod ang salitang Hiligaynon para sa kabag at katumbas din ito ng balbal na tabatsoy.Dukha ang mga magulang nang isilang si Graciano Lopez Jaena sa Jaro, Iloilo, noong Disyembre 18, 1856. Ang ina niya, si Mara Jacoba Jaena, ay isang mananahi lamang habang ang ama, si Plcido Lpez, ay hamak na tagakumpuni ng kahit ano na lamang. Subalit nagkapag-aral nang kaunti si Placido samantalang lubhang matimtiman si Jacoba kaya tatag sa pag-aaral at sa pagsamba ang tinubuan ni Graciano.Sa gulang na anim na taon, nang ipadala ng mga magulang kay Fray Francisco Jayme, na noon ay nagtuturo sa Colegio Provincial de Jaro, upang maturuan. Personal na tinuruan ni Padre Francisco Jayme si Graciano. Agad napansin ng frayle ang dunong ni Graciano at ang galing niyang magsalita.Noong 1870, nag-aral siya ng Teyolohiya at Pilosopya sa seminaryo ng San Vicente. Labag sa nais ng ina, hangad ni Graciano na maging manggagamot (medico, physician). Nang sa wakas ay pumayag ang mga magulang, tinangka niyang pumasok sa Universidad de Santo Tomas sa Manila subalit tinanggihan siya. Hindi kasi siya nakatapos ng Bachiller en Artes na hindi itinuro sa seminario sa Jaro. Sa halip, ayon sa payo sa kanya, sa ospital ng San Juan de Dios siya nagsilbi bilang turuan (apprentice) ng mga manggagamot duon. Hindi pa tapos ang pag-aaral ni Graciano nang naubos ang tustos ng dukhang mga magulang, at napilitan siyang bumalik sa Iloilo. Ginamit niya kung ano na lamang ang natutunan, nanggamot sa mga barrio at baranggay sa pali-paligid.Sa kanyang mga namasdan, lalong sumidhi ang puot niya sa lupit ng pag-api ng mga frayle sa mga tao. Nuong 1874, nang 18 taon gulang lamang, nakainitan na siya ng mga frayle dahil sa sinulat niyang Fray Botod, prayleng bundat na matakaw at mahilig sa babae. Sabi niya na "Lagi nang banggit ang Dios at Mahal na Birhen samantalang panay ang daya at pagsamantala sa mga tao.Hindi ito nalathala kailanman subalit maraming sipi (copias, copies) ang umikot-ikot sa Visayas. Lalong napuot ang mga prayle kay Graciano nang patuloy siyang kumalampag (campaa, campaign) ng katarungan para sa mga tao. Talagang nagpahamak siya nang patayin ng Espaol na alcalde ng Pototan ang ilang bilanggong katutubo. Pinilit, tumanggi si Graciano na ipahayag na natural ang pagkamatay ng mga bilanggo. Nagsimula siyang tumanggap ng babala na papatayin siya ng mga frayle. Nuon siya tumakas sa Espaa.Noong Pebrero 15, 1889, inilunsad nila sa Barcelona ang pahayagang "La Solidaridad". Ang pahayagan niyang ito ay sumikat nang husto. Marami sa kanyang mga artikulo ay nailathala sa iba't ibang pahayagan. Ginamit na sandata ni Lopez-Jaena ang kanyang panulat upang ipaglaban ang makatao at makatarungang karapatan ng mga Pilipino sa ilalim ng pamahalaang Kastila.Namatay si Lopez-Jaena sa sakit na tuberculosis sa edad na 40 sa Madrid, Espanya.

ANG MGA AKDA NI GRACIANO LOPEZ JAENA1."Ang Fray Botod"-isa sa mga akdang isinulat niya sa Jaro, Iloilo, noong 1876, anim na taon pagkatapos na himagsikan sa Kabite, na tinituligsa ang mga prayle na masiba, ambisyoso, at imoral ang pagkatao. Ang "satire" o mapagtawang Bisaya ay "malaki ang tiyan" o mapagpatawang kuwentong tuligsa sa kasamaang kaganap noon sa simbahan. Narito ang pagsusuring salin sa Tagalog ng Fray Botod na sinulat ni Magdalena P. Limdico.FRAY BOTODNi Graciano Lopez JaenaSino si Botod?May dalawang taong nag uusap at ang kanilang pinag-uusapan ay tungkol kay Pari Botod. Nasa plaza sila at nakita nila ito na may kasamang babae. Sinasampal ang babae at napaluhod ito at nagmamakaawa na wari humihingi ng kapatawaran. Siya ang kura paroko sa bayan. Talagang naririto sila at nagmamalabis hindi lamang sa ispiritwal na bagay kundi sa (politico) pamahalaan at sa kalaswaan.Darating ang araw at pagbabayaran din nila ang kanilang pagkakautang.Daig pa pala sa Tsina.Paglalarawan:Ang kahulugan ng Botod ay malaking tyan at ito ang itinatagurisa kanya ng mga tao. Ang ngalang binyagan nya ay Ana dahil sa ipinanganak sya sa kapistahan ng Santa Ana- ina ng Mahal na Birhen.Siya ay taga- Aragon at ang mga magulang niya ay di nya nakilala. Siya ay natagpuan ng isang mangingisda sa ilog ng ebro malapit sa simbahan ng "Our lady of Pillar"- nang sumapit sa 14 na taon ay tumakas at nagpunta sa villadolid sa kumbento ng mga Agustino.Siya ay 21 ng maatasang pumunta sa pilipinas. Siya ay nag anyong mahiyain ngunit pagkatapos na maging kura paroko, nagging mapagmalaki at napakayaman.pandak siya , may bilugang mukha na paranf buwan, bilugang pisngi. Makapal ang labi, maliliit ang mga mata, mapulang ilong na malaki ang butas kya medaling makaamoy. Mamula-mulang buhok, bilugan ang ulo na tulad ng bao ng niyog. Kunot ang noo at matalas tumingin. Napakalaking tiyang nakausli at maikli ang leeg- iyan si Padre Botod.Gawain ng mga Batang Babae:Kikay - mamamaypayPula - nangingiliti sa paaLoleng - naghihilot sa uloTitay - nag-aalis ng kutoManay - nangingiliti sa tainga sa tulong ng pakpak ng manok Arang - nanghihila ng daliriAnsay - nang-aalis ng puting buhokBiray - pinakamaganda -nanghihimas sa tiyanCalay - bumubulong ng mga istorya sa tainga upang makatulong para mag-isip ng sarap sa buhay. May iba pa-ayokong sasabihin kapag naghihilik na-isa-isang umaalis.May misteriosang pintuan na spring.2- dalagang magaganda ang papasok, uupo sa silya sa tabi ng pari at maghihintay sa nais mangyari ng pari.Imahinasyon na ninyo ang bahalang humabi sa mga dapat mangyari.Paano siya nagpaparusa?Pag may Indio na di nagtrabo dahil sa maysakit ang asawa.Palo- 50x3=150lagyan ng suka at paminta para madali2. Ang iba pang isinulat ay ang La Hija del Praile, at ang "Everything is Hambug" o (ang lahat ay kahambugan). Dito ay ipinaliliwanag ni Lopez Jaena ang mga kapahamakan at kabiguan kung mapakasal sa isang Kastila.3. "Sa Mga Pilipino"- 1891- Isang talumpati na ang layunin ay mapabuti ang kalagayan ng mga Pilipino. Malaya, maunlad, at may karapatan.4. "Talumpating Pagunita kay Kolumbos"- Noong ika-391 Anibersaryo sa pagkakatulas ng Amerika na binigkas niya sa treatro ng Madrid.5. "En Honor del Presidente Morayta dela Asociacion Hispano Pilipino"- 1884- pinuri ni Lopez Jaena si Hen. Morayta sa pagpapantay-pantay niya sa mga tao.6. "En Honor de los Artistas Luna y Resurreccion Hidalgo"- 1884- Matapat na papuri sa kanilang mga iginuhit na naglalarawan ng mga kalagayan ng mga Pilipino sa kamay ng mga Kastila.7. "Amor A Espanya o Alas Jovenas de Malolos"- (Pag-ibig ng Espanya sa mga kababaihan ng Malolos. Pag-aaral sa Kastila ng mga babae na ang guro ay gobernador ng lalawigan ang magbibigay).8. "El Bandolerismo En Pilipinas"- Ipinagtanggol ni Graciano Lopez Jaena na walang tulisan sa Pilipinas at dapat makaroon ng batas tungkol sa mga nakawan at kailangang (Pilipinas) baguhin upang hindi mahirapan ang Pilipinas.9. "Honor En Pilipinas"- Karangalan sa Pilipinas- ang pagwawagi sa exposisyon nina Luna, Resurreccion, at Pardo de Travera na ang katalinuhan ay nagbigay ng karangan sa Pilipinas.10. "Pag-aalis na Buwis sa Pilipinas."11. Isang paglinang sa "Institucion ng Pilipinas."12. "Mga Kahirapanj ng Pilipinas"- Tinutukoy rito ni Lopez Jaena ang maling pamamalakad at edukasyon sa Pilipinas- 1887.IBA PANG PROPAGANDISTAAntnio Lunasi Antonio Luna ay isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon ng mga Kastila sa Espanya. Sumanib siya sa Kilusang Propaganda at nag-ambag ng kanilang mga sinulat sa La Solidad. Ang paksa ng kaniyang mga akda ay halos natutungkol sa kaugaliang Pilipino at ang iba'y tumutuligsa sa pamamalakad ng mga Kastila. Ang ginamit niyang sagisag sa panulat ay Taga-ilog. Namatay siya sa gulang na 33 noong ika-7 ng Hunyo 1, 1899. Pinatay siya diumano na mga tauhan ni Aguinaldo, sanhi nang mabilis niyang kabantugan na naging kaagaw niya sa pagtingin ng bayan.Ang ilan sa kaniyang mga inakda ay ang mga sunusunod:Noche Buena- naglalarawan ng tunay na buhay Filipino.Se Divieten- (Naglalarawan Sila)- isang pagpuna sa sayaw ng mga Kastila na halos di-maraanang sinulid ang pagitan ng mga nagsisipagsayaw.La Tertulia Filipina- (Sa Piging ng mga Pilipino)- naglalahad ng isang kaugaliang Filipino na ipinalalagay niyang lalong mabuti kaysa kaugaliang Kastila.Por Madrid- tumutuligsa sa mga Kastilang nagsasabing ang Pilipinas ay lalawigan ng Espanya ngunit ipinalalagay na banyaga kapag sinisingilan ng selyo.La Casa de Huespedes- (Ang Pangaserahan)naglalarawan ng isang pangaserahan na ang kasera'y naghahanap ng mangangasera hindi upang kumita, kundi upang maihanap ng mapapangasawa ang kaniyang anak.Impresiones- ito'y isang paglalarawn sa ibayong kahirapang dinaranas ng isang mag-aaral na amang kawal.MARIANO PONCESi Mariano Ponce ay naging tagapamahalang patnugot,mana-nalambuhay, at mananaliksik ng Kilusang Propaganda. Ang kaniyang mga ginamit na sagisag sa panulat ay Tikbalang, Kalipulako, at Naning. Tungkol sa kahalagahan ng edukasyon ang karaniwang paksa ng kaniyang mga sanaysay. Inilahad din niya ang pang-aapi ng mga banyaga at ang mga karaingan ng baya.Ang ilan sa kaniyang mga akda na naiambag niya sa Panitikang Filipino ay ang mga sumunod:Mga Alamat ng Bulakan- naglalaman ng mga alamat at kuwentong bayan ng kaniyang bayang sinilangan.Pagpugot kay Longino- isang dulang Tagalog na itinanghal sa liwasan ng Malolos, Bulakan.Sobre FilipinasAng mga Pilipino Sa Indo-TsinaPEDRO PATERNOSi Pedro Paterno ay isang iskolar, dramaturgo, mananaliksik, at nabelista ng Kilusang Propaganda. Sumapi rin siya sa Kapatiran ng ,ha Mason at sa Asociacion Hispano-Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mga Propagandista. Siya ang unang manunulat na Plipinong nakalaya sa sensura sa panitikan noong mga huling araw ng pananakop ng mga Kastila.Ang mga sumusunod ay ilan lamang sa kaniyang mga sinulat:Ninay- kauna-unahang nobelang panlipunan sa wikang Kastila na sinulat ng isang Pilipino.A Mi Madre (Sa Aking Ina)- nagsasaad ng kahalagahan ng isang ina, na nagiging malungkot ang isang tahana kung wala ito.Sampaguitas y Poesias Varias- katipunan ng kaniyangt mga tula.JOSE MA. PANGANIBANIkinubli ni Jose Ma. Panganiban ang kaniyang tunay na pangalan sa ilalim ng sagisag na Jomapa. Kilala rin siya sa pagkakaroon ng "Memoria Fotografiga". Siya ay halos kabilang sa mga kilusang makabayan.Ang ilan sa kaniyang mga naisulat ay ang mga sumusunod:-Ang Lupang Tinubuan-Sa Aking Buhay-Su Plan de Estudio-El PensamientoANG PANAHON NG TAHASANG PAGHIHIMAGSIKKALIGIRANG KASAYSAYAN Hindi naipagkaloob sa mga Pilipino ang mga hinihinging pagbaba-go ng mga Propagandista. Naging bingi ang pamahalaan, nagpa-tuloy ang pang-aapi at pagsasamantala, at naging mahigpit pa sa mga Pilipino ang pamahalaan at simbahan. Ang mga mabuting balakin sana ng Inang Espanya sa Pilipinas ay nasalungat pa rin ng mga prayleng nangaghari rito.Nang dahil sa mga pangyayaring iyon, ilan sa mga mamamayang Pilipinong kabilang sa pangkat ng "La Liga Filipina" (isang samahang sibiko na pinaghihinalaang mapanghimagsik at naging dahilan ng pagkakatapon sa Dapitan ng nagtatag na si Jose Rizal) na tulad nina Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini, Jose Palma, Pio Valenzuala, at nagsipagsabi na "wala nang natitirang kunas kundi ang maghimagsik." Ang naging laman ng panitikang ay pawang pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan at pagbibigay-payo sa mga Pilipino upang magkaisa at maghanda nang matamo ang inaasam na kalayaan.MGA TALUKTOK NG TAHASANG PAGHIHIMAGSIKAng kinikilalang taluktok o pinakalider ng tahasang paghihimagsik at sina Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, at Apolinario Mabini. Tunghayan natin ang kani-kanilang naging dakilang ambag sa bayan.ANDRES BONOFACIOKilalang-kilala si Andres Bonifacio bilang "Ama ng Demokrasyang Pilipino", ngunit higit sa lahat , bilang "Ama ng Katipunan" sapagkat siya ang namuno sa pagtatag ng samahang "Kataas-taasan, Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan"Hamak ang pinanggalingang kalagayan sa buhay ni Andres Bonifacio, kaya't sinasabing ang kaniyang mga natutuhan ay pawang galing sa "paaralan ng karanasan".Si Bonifacio ay lalong kilala sa pagiging dakilang mandirigma kaysa manunulat, ngunit mayroon din naman siyang naging akdang nagpaalab sa himagsikan at naging bahagi ng ating Panitikan. Narito ang ilan sa kaniyang mga akda.- Katungkulang Gagawin ng Mga Anak ng Bayan- nahahalintulad sa Sampung Utos ng Diyos ang pagkakahanay ng kartiyang ito.- Huling Paalam- salin sa Tagalog ng "Mi Ultimo Adios" ni Rizal.- Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- isang tulang naging katulad din ng pamagat ng kay Marcelo H. del Pilar. Narito ang tula.Ang pag-ibig pa ang hihigit kayasa pagkadalisay at pagkadakilagaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa?aling pag-ibig pa?wala na nga, walaUlit-ulitin mang basahin ng isip at isa-isahang talastasing pilitang salita'y buhay na limbag at titikng sangkatauhan ito'y namamasid.Banal na pag-ibig pag ikaw ang nukal sa tapatna puso ng sino't alin manUmaawit, tumula, kumantha't sumulat Kalakhan din nia'y isinisiwalat.Walang mahalangang hindi inihandogng may pusong mahal sa Bayang nagkupkopdugo, yaman, dunong, katiisa,t pagodbuhay may abuting magkalagot-lagot.Bakit?alin ito na sakdal ng laki na hinahandugan ng buong pagkasina sa lalung mahal nakapangyayariat guinugugulan ng buhay na iwi.Ay!ito'y ang Inang bayang tinubuansiya'y ina't tangi kinamulatanng kawiwiling liwanag ng arawna nagbigay init sa lunong katawan.Sa kania'y utang ang unang pagtatanggapng simuy ng hanging nagbibigay lunas sa inis na puso na sisingap-singapsa balong malalim ng siphayo't hirap.Kalakip din nito'y pag-ibig sa bayanang lahat ng lalung sa gunita'y mahal.Naging pinakakanang-kamay ni Emilio Agunaldo nang itatag ang Republika ng Malolos. Ang kaniyang naging ambag sa panitikan ay karaniwang nahihinggil sa pamahalaan, lipunan, pilosopia, at pulika. Narito ang ilan sa kaniyang mga naisulat:- El Verdadero Decalopgo-(Ang tunay Na Sampung Utos)-Ito ang ipinalalagay na kaniyang pinaka "obra maestra" na ang pinakahanga niya rito ay ang magpalaganap ng nasyonalismong Pilipino. Narito ang kabuuan ng "Tunay na Sampung Utos" ni Mabini.Ang Tunay na Sampung UtosUna-ibigin mo ang Diyos at ang iyong karangalan nang higit sa lahat ng bagay:Ang Diyos ay batis ng lahat katotohanan, ng lahat katarungan, at ang lahat ng gawain; at ang karangalan mo'y siyang tanging kapangyarihang mag-uutos sa iyo na ikaw ay maging matapat, mabait, at masipag.Ikalawa- sambahin mo ang Diyos sa paraang minamabuti at minamarapat ng iyong budhi, sapagkat sa iyong budhi, na humahatol sa masama mong gawa at pumupuri sa mabuti ay nakakausap mo ang iyong Diyos.Ikatlo- linangin mo ang mga sadyang katangiang kaloob ng Diyos, sa paggawa at pag-aaral ayon sa iyong kakayanan, na di lumalayo sa landas ng kagalingan at katarungan upang matamo ang sariling kadalisayang ikatutupad mo sa tungkuling ipinataw sa iyo ng Diyos sa buhay na ito, at sa ganito'y ikaw ay pararangala, at sa dangal mong ito'y luluwalhati ang Diyos mo.Ikaapat- ibigin mo ang iyong bayang sunod sa Diyos at sa iyong karangalan at mahigit sa iyong sarili: pagkat ang bayan mo'y siyang tanging Paraisong kaloob ng Diyos sa iyo sa buhay na ito, ang tanging lupang tinubuan ng iyong kinabukasan; dahil sa bayan mo, ikaw ay may buhay,pag-ibig, kapakanan, ligaya, karangalan, at Diyos.Ikalima- pagsumikapan mo ang kaligayahan ng iyong bayan una kaysa sarili mo, gagawin mo siyang maging kaharian ng katwiran, ng katarungan, at ng paggawa; pagkat kung ang bayan mo'y maligaya, ikaw at sampo ng iyong pamilya ay magiging maligaya rin. Ikaanim- pagsumikapan mo ang kasarinlan ng iyong bayan: pagkat ikaw lamang ang maaring magkaroon ng tunay na adhika sa kaniyang ikaunlad at ikatatayog, sapagkat ang kaniyang kasarinlan ay isang magbibigay ng iyong kalayaan; ang kaniyang kaunlaran ay siyang panggagalingan ng iyong kagalingan; at ang kaniyang katayuan ay siyang pagkukunan ng sarili mong luwalhati at pagkawalang kamatayan.Ikapito- huwag mong kilalanin sa iyong bayan ang kapangyarihan ninumang hindi inihalal mo at ng iyong mga kababayan: sapagkat ang kapangyarihan ay galing sa Diyos, at dahil sa ang Diyos ay nagsasalita sa pamamagitan ng bidhi ng bawat tao, ang sino mang hinirang at inihayag ng bidhi ng kabuuan ng mga tao ay siyang tanging maaaring gumamit ng tubay na kapangyarihan.Ikawalo- pagsumikapan mong makapagtatag ng isang Republika at kailanma'y hindi ng isang kaharian para sa iyong bayan: sapagkat ang huli'y nagpapatayog sa isa o iilang pamilya lamang at may paghaharing manahan, ang una'y nakapagpaparangal at nagpapaging marapat sa isang lahi sa pamamagitan ng katwiran, nakapagpapdakila sa pamamagitan ng kalayaan, nakapagpapasagana at ningning sa pamamagitan ng paggawa.Ikasiyam- mahalin mo ang kapuwa tao gaya ng pagmamhal sa sarili mo: sapagkat ikinatang ng Diyos sa kaniya at sa iyo ang tungkuling ikaw ay tulungan at huwag gawain sa iyo ang hindi niya nais na gawin mo sa kaniya; ngunit kung ang kapuwa mo, na di makatupad sa ganitong tungkulin, ay maghangad ng laban sa iyong buhay, kalayaan, sa gayo'y sa ilalim ng batas ng pagtatanggol sa sarili ay igugupo mo siya'y lilipulin.Ikasampu- itatangi mo ang iyong kababayan higit sa kapuwa mo; ipalalagay mo siyang kaibigan, kapatid, o kasamang kaugnay mo sa iisang kapalaran, kasukob sa ligaya at lungkot at sa mga magkakatulad na hangarin at kapakanan.

- El Desarollo Y Caida de la Republika Filipina (Ang Pagtaas at Pagbagsak ng Republikang Pilipino)- Sa Bayang Pilipino- PahayagEmilio Jacinto (1875-1899)Sagisag ng kabataang mapanghimagsik. Si Jacinto ay kinilalang utak ng Katipunan, sapagkat tumayo siyang kanang-kamay ni Bonifacio, na hindi niya hiniwalayan liban na lamang sa huling yugto ng paghihimagsik, nang mapasugo siya sa Laguna at si Bonifacio nama'y sa Cavite. Anak-mahirap din, si Jacinto ay nakaroon ng nmatiising magulang na nagsikap na mapapasok sa kolehiyo ang anak. Sa ganito, si Jacinto ay nakapag-aral at naging bihasa sa Kastila, na una niyang natutunan sa lansangang pinaglumagian niya nang bata pa. Lalong bihasa sa Kastila, nagpakahusay si Jacinto sda Tagalog, sapagkat ito ang wikang kailangan para makasapi sa Katipunan, hanggang sa makasulat ng mga maaalab na katha bilang pagsunod sa tangging layuning makaakit ng mga kaanib sa samahang mapanghimagsik. Matapat na makabayan, si Jacinto ay sumulat ng mga paksang makabansa at makapanghimagsik sa Tagalog at Kastila. Sa mga sinulat niya sa Tagalog, na nilagdaang Dimas Ilaw, ibinibilang ang tinangap na Kartilya ng Katipunan na pinagtibay gamitin sa halip ng kartilya na inihanda ni Bonifacio, saka ang Pahayag, Sa mga Kababayan, Ang Kasalanan ni Cain, Pagkatatag ng Pamahalaan sa Hukuman ng Silangan, at Samahan ng Byan sa Pangangalakal. Isa sa lalong malaking nagawa niya para sa kapakanan ng Katipunan, at samakatuwid sa rebolusyong, ay ang pagkakatatag at pagkakapamahala niya ng Kalayaan, ang tagapamansag ng Katipunan na miminsang lumitaw noong Enero 18, 1896, na sa pagkalaganap ay nakaakit ng libu-libong kaanib ng samahan.Si Emilio Jacinto ang naging matalinong katulong ni Andres Bonifacio sa pagtatatag ng Katipunan. Siya ang tinaguriang "Utak ng Katipunan". Iniurong ni Bonifacio ang kaniyang sinulat na Kartilya bilang paggalang sa tungkulin ni Jacinto bilang kalihim ng mga kaanib sa samahan. Narito ang ilan sa kaniyang mga sinulat.- Kartilya ng Katipunan- Liwanag at Dilim- Katipunan ng kaniyang nga sanaysay na may iba't ibang paksa, tulad ng kayaan, paggawa, paniniwala, pamahalaan, at pag-ibig sa bayan.- A Mi Madre (Sa Aking Ina)- isang madamdaming oda.- A La Patria- bang ipinalalagay na kaniyang obra-maestra.Buhat sa Liwanag at DilimPinapag-alab ng layuning makaakit ng kaanib sa Katipunan, si Jacinto ay nagsikap na sumulat ng mga kathalang naglalahad ng mga katangiang at mga karapatan na angkin, at dapat maangkin, ng tao. Sinisipi rito ang lalong makakabuluhan, na kumakatawan sa istilong maliwanag, kung payak man, ni Jacinto.Ang Ningning at LiwanagAng ningning ay nakasisilaw at nakasisira sa paningin. Ang liwanag ay kinakailangan ng mata, upang mapagwari ang buong katunayan ng mga bagay-bagay.Ang bubog kung tinatamanng nag-aapoy na sikat ng araw ay nagniningning; ngunit sumusugat sa kamay ng nagaganyak na dumanpot.Ang ningning ang lmadaya.Ating hanapin ang liwanag, tayo'y huwag mabighani sa ningning. Sa katunayan ng masamang kaugalian: nagdaraan ang isang carwaheng magningning na hinihila ng kabayong matulin. Tayo'y magpupugay at ang isasaloob ay mahal na tao ang nakalulan. Datapua'y marahil na,man ay isang magnanakaw, ,marahil sa isang malalim ng kaniyang ipinatatanghal na kamahalaan at mga hiyas na tinataglay ay natatago ang isang sukaban.Nagdaraan ang isang maralita na nagkakanghihirap na pinapasan. Tayo'y napapangiti, at isasaloob: Saan kaya ninakaw?Datapua't maliwanag nating nakikita sa pawis ng kaniyang noo at sa hapo ng kaniyang katawan na siya'y nabubuhay sa sipag, kapagalang tunay.Ito na nga ang dahilan na kung kaya ang loob na inaakay ng kapalaluan at ng kasakiman ay nag pupumilit na lumitaw na maningning lalung-lalo na nga ang mga hari at mga pinuno na pinagkatiwalaan ng sa ikagiginhawa ng kanilang mga kampon, at walang nasa kungdi ang mamalagi sa kapangyarihan sukdang ikainis at ikamatay ng Byan na nagbigay sa kanila ng kapangyarihang ito.Tayo'y mapagsampalataya sa ningning, huwag nating pagtakahang ang ibig mabuhay sa dugo ng magbalat-kayong ningning.Ang kaliluhan at ang katampalasanan ay humahanap ng ningning upang huag mapagmalas ng mga matang tumatanghal ang kanilang kapangitan; ngunit ang kagalingan at ang pag-ibig na dalisay ay hubad, mahinhin, at maliwanag na mapatatanaw sa paningin.Ang lumipas na pinanginoon ng Tagalog ay labis na nagpapatunay na katotohanan nito.Mapalad ang araw ng liwanag!Ay! ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko, ay matuto kaya na kumuha ng halimabawa at lakas sa pinagdaanang mga hirap at binatang mg kaapihan.JOSE PALMA y VELASQUEZ (1876-1903)Si Palma ay inakda sa Tundo noong ika-6 ng Hunyo, 1876. Kapatid siya ni Rafael Plm,a na naging pangulo ng Unibersidad ng Pilipnas. Nakatagpo ni Jose Palma, noong nag-aaral siya sa Ateneo de Manila, si Gregorio del Pilar na naging pinakabatang heneral ng mga hukbong manghihimagsik. Kahit bata p[a sa Ateneo, si Jose Palma ay kumatha ng mga pagpapalimbag ng isang aklat ng mga tula noong siya'y 17 taong gulang pa lamang. Sumama sa himagsikan laban sa mga Amerikano. Ngunit kahit taglay niya ang damdamin at sigla ng panghihimagsik, ang mahina niyang katawan ay hindi mailaban sa higpit at hirap ng buhay-sundalo, kaya't ginugol niya ang kaniyang panahon sa panlilibang sa mga kawal ng manghihimagsik sa pamamagitan ng kanyang mg a kundiman. Ang kanyang mga tula ay tinipon sa isang aklat na pinamagatang "Melancolicas" (mga pan-imdim)na inilathala ng kanyang kapatid na panahon ng ng Amerikano. Ngunit ang pinadakilang ambag niya sa panitikang Filipino ay ang mgh=a titik ng "Pambansang Awit ng Pilipinas" sa Kastila, na nilapatan ng musika ni Julian Felipi. Sinulat niya ang mga titik na ito habang ang pulutong ng kawal na kinabibilangan niya ay nakahimpil sa Bautista, Pangasinan. Ang mga letra ni Palma ay bihira nang awitin ngayon sapagkat ang salin sa Ingles at Tagalog ang siyang laong gamitin, ngunit na ito ang kaniyang orihinal. (Ang salin sa Tagalog ay itinapat sa mga talutod at hindi ang saling inaawit)."HIMNO NACIONAL FIPILINO"(PAMBANSANG AWIT NA PILIPINO)Tierra adorada,Hija Sol de OrienteSu fuego ardienteEn ti latienti esta.Lupang pinipintuho,Anak ng Araw ng Silangan Ang apoy niyang naglilingasAy tumitibok sa iyo.Patria de AmoresDel heroismo cuna.Los invasoresNo te hollaran jamas.Bayan ng mga Pag-ibig,Duyan ng kabayanihan,Ang manlulusodAy di makayuyurak sa iyo kailanman.En tu azul cielo,en tus aulas,Entus montes y en tu mar,Esplende y late el poema.De tu amada libertad.Tu pabellon, que en las lides La Victoria ilumino,No vera nunca apagados Sus estrellas y su sol.Sa bughaw mong langit, sa mga ulap mo,Sa iyong mga bundok at sa dagat mo,Kumikinang at tumitibok ang tulainNg itinatangi mong kalayaan.Ang watawat mong sa mga paghahamokAng tinanglawan ng Tagumpay, Ay di vmakikitang pagdimlan kailanganNg mga bituin mo't ng iyong araw.Tierra de dichas, de sol y amores,En tu regazso dulce es vivir;Es una gloria para tus hjios,Cuando te ofender, por ti morir.Lupa ng ligaya, ng liwanag at mga pag-ibig,Sa kalungan mo'y kay-tamis mabuhay;Ikinaluluwalhati ng iyong mga anak,Na kapag inaapi ka'y mamat