Pagdumala sang Mais sa Kada Halintang

sang Kabuhi

Page 1

1. PAGPISIK (EMERGENCE)

A ng maayo nga pagdumala sang mais sa kada halintang sang kabuhi sini nagasandig sa ensakto nga paghimo sang mga hilikuton antes magtanum (pagpreparar sang duta , pagbutang sang nagakaigo nga abono, pagpili

sang binhi) kag pamaagi sang pagtanum. Pagkatapos panggas, importante ang matutum nga paglantaw sa mga tanum kag ang palibot nga nagaaapekto sa ila pagdako kag pagpamunga. Ang kada kritikal nga estado sang kabuhi sang mais kinahanglan tagaan sang nagakaigo nga pagdumala agud masiguro ang manami kag mataas nga patubas.

Ang kabuhi sang mais nagaumpisa sa ginatawag nga Pagpisik o Emergence.

Apat tubtob 5 ka adlaw pagkatapos sang panggas, kon ang talamnan mabasa kag ang klima medyo mainit, ang binhi magasuyop sang tubig, dira magasugod sa pagtubo ang mais. Ang liso magamaga o magabanog.

Una nga maggwa amo ang ginatawag nga “coleorhiza” nga nagaputos sa gamut nga kon tawgon “radicle”. Nagalaba ini kag nagasunod nga maggwa ang lawas o “plumule” nga ginaputos sang ginatawag nga “coleoptile”.

Sa una nga buko sa puno sang plumule, malapit sa ibabaw sang duta, mga 2 – 5 ka mga gamut ang nagagwa nga ang tawag “seminal roots”.Ini nga mga gamut upod ang radicle magahimo nga permanente nga gamut o primary root sang aton ta-num.

Ang una nga buko-buko sa tunga sang mga gamut nga ginatawag nga „mesocotyle‟ o primero nga lawas nagalaba kag tungod sini ang lawas o „plumule‟ nagapaibabaw. Kon ang “coleoptile” nga nagaputos sa plumule masilakan sang adlaw, ini magapisik kag magagwa ang 2 ka dahon. Ang una nga dahon medyo timbu-log kag ang ika duha, tulutaliwis.

PAGDUMALA Ang kadugayon sang tiempo halin sa pagtanum hasta sa

pagpisik nagakasuno sa kadalumun sang pagtanum sang liso. Kon masyado kadalum ang aton pagta-num sang binhi, mas madakmol ang duta nga kinanglan agihan sang tanum an-tes makabuswak. Ang temperature sa mas dalum nga parte sang duta mas matug-naw gani ang pagtubo mas hinay. Kon madalum ang pagpanggas, mas madugay ang pagtubo. Gani tandaan nga ang kadalumon sang pagpanggas 2 -3 ka senti-metro lang.

Page 2

2. PAGBUKLAD SANG 2 KA DAHON Mga 5 – 7 ka adlaw pagkapisik sang liso ang duha ka dahon mangin kum-

pleto na sa pagtubo. Ang mga gamut sa idalum sang duha ka dahon maga laba pero wala pa sang mga sanga. Pero ang ginatawag nga pri-mary roots may ara na nga damo nga sanga-sanga kag magagmay nga gamut o ginatawag nga root hairs.

PAGDUMALA: Tungod nagadamo na ang gamut sang mais kag naubos na ang reserba nga pagkaon sa liso, kinanglan na sang abono agud magdasig ang pagtubo sang ta-num. Kon kita naggamit sang Bio-N kag nagbutang sang basal nga abono, may ara na nga handa nga pagkaon ang aton tanum.

3. PAGBUKLAD SANG 4 KA DAHON

Duha ka semana pagkapisik o nagaedad 14 ka dias ang tanum may apat na ka dahon nga naga buklad. Ang mga gamut sa una nga buko naga damo kag nagapamuhok-buhok. Ang aton primero nga mga gamut mahinay ang pagtubo kag amat-amat nga nagaka-patay pero may nagabulos naman nga gamut. Ini nga mga bag-o nga gamut sa ikaduha nga buko nagalaba. Ang tassel o kon bulak nagasugod na sa pagtubo pero ara pa sa idalum sang lupa. Nagasugod man sa pagtubo ang tanan nga dahon kag kayan sang bunga.

PAGDUMALA: Kultibaron ang duta sa palibot sang mais agud indi magtubo ang hilamon. Siguraduhon lang naton nga kon mag arado kita medyo malayo-layo sa puno sang tanum agud indi matandog kag masamad ang mga gamut. Ang mga da-hon possible nga masamad pero maumpawan pa man ang tanum kag indi masyado maapektuhan ang pagpamunga.

4. PAGBUKLAD SANG 6 KA DAHON

Kon magedad na nga 21 dias ang aton mais, may anum na ka dahon nga nagahumlag. Ang mga gamut sa pinuno kag ikaduha nga buko nagadamo kag nagasanga. Ang mga bag-o tubo nga gamut sa ikatatlo nga buko nagaamat-amat laba. Ang buko nga ika-lima kag ika-anum kag ang kayan sang bunga o ear shoots nagahulma na. Ang pag-tubo ara na sa may ibabaw sang duta. Ang lalaki nga parte sang mais ukon tassel ma-dasig nga nagatubo pero ara gihapon sa idalum sang duta.

PAGDUMALA: Tungod ang mga gamut halin sa mga buko alalangay na ang pagtubo sa duta, indi na masyado ka delikado ang exacto nga lugar sa pagbutang sang abono. Pero ang mga gamut sa buko nagaumpisa na sa pagsuyop sang mas damo pa gid nga pagkaon. Gani, amo ini na ang tion sa pagbutang sang dugang nga abono o pag side dress. Diri man ang tion sa primero nga pagbutang sang trichogramma ukon iban pa nga abyan nga sapat-sapat nga sarang makakontrolar sa peste sang mais nga corn borer parehas sang earwig kag orius.

Page 3

5. PAGBUKLAD SANG 8 KA DAHON

Apat ka semana pagkatapos sang pagpisik o may edad na nga 28 ka adlaw, may 8 na ka dahon ang tanum. Madasig ang pagtubo sang dahon kag pagtaas sang tanum. Nagadamo kag nagalaba ang mga gamut sa ika-4 nga buko. Ang tassel o bulak sa sulod sang lawas sang mais madasig na nga nagatubo.

PAGDUMALA: Ang kakulangan sang mga kinahanglanon nga ele-mento makahalit sa maayo nga pagtubo sang mga dahon. Ang abono nga nitroheno pwede pa maside dress hasta sa sini nga halintang kon ang duta mabasa-basa kag malikawan ang pagkasamad sang mga gamut.

Ang pagbaha sa sini nga halintang o kon sa nagligad pa nga mga halintang kon sa diin ara pa sa idalum sang duta ang buko sa pagtubo, makapatay sa tanum sa sulod sang pila lang ka adlaw, kapin pa kon mataas ang temperature. Sa mga madason nga halintang, kon ang mga buko sa pagtubo ara na sa ibabaw sang duta, ang pagbaha hindi na masyado makaapekto sa tanum.

Ang mga tamasok o corn borer nagaumpisa na sa pagpusa sang ila itlog. Gani dapat ban-tayan kag tapnaon ang mga peste nga nagasamad sa mga dahon. Sa sini nga tion, kinanglan man ang ika-2 nga pag aplikar sang trichogramma sa pagtapna sang tamasok. Pwede man magbutang sang earwig nga nagakaon sang tamasok.

EARWIG

6. PAGBUKLAD SANG 10 KA DAHON

Sa ika-lima nga semana o nagaedad 35 ka adlaw ang tanum, may 10 na ka dahon nga nagabuklad. Ang mga dahon nagatubo kada 2 ka adlaw. Ang ika-12 tubtob katapusan nga dahon naglukot na pero wala pa nagahumlad sing kumpleto. Ang bunga amat-amat nga nagadalagko sa ika-6 hasta ika-8 kabuko sa ibabaw sang duta. Ang tassel ukon bulak madasig ang pagtubo. Madasig man ang pagkaon sang tubig kag mga ele-mento parehas sang nitroheno, phosphorus kag potassium.

PAGDUMALA: Kon eksakto ang aton pag-abono, sigurado nga ang aton bunga ma-gadalagko. Kon kulang, naga arikutoy ang aton bunga. Gani sa sini nga tion kinang-lan masiguro nga bastante ang tubig kag mga elemento nga kinanglan sa pagpamunga. Hangayan nga indi masamad ang lawas kag mga dahon kay ini makaapekto na sa pag-pamunga sang mais. Ang bilog nga lawas sang tanum ara na sa babaw sang lupa gani kon ini mautod indi na ini maumpawan.

TRICHOCARD

Page 4

7. PAGBUKLAD SANG 12 KA DAHON

Magedad 42 dias ang tanum ukon 6 ka semana pagkapisik sang mais, kumpleto na sa pagdalagko ang 12- 16 ka dahon. Ang 4 ka primero nga dahon madula na. Ang lawas ukon stalk kag ang tassel o bulak sang mais madasig na nga magdalagku. Ang mga bunga kapin pa ang ara sa ibabaw nga parte madasig man sa pagdalagku. Ang kadamuon sang magagmay nga liniso nga ara sa kayan sang mais makita na sa sini nga estado.

PAGDUMALA: Kritikal ang sini nga halintang sa pagdako sang bunga. Gani kinanglan nga bastante ang tubig kag pagkaon sang aton ta-num. Ang kakulangan sang tubig dako ang epekto sa kadakuon sang mangin bunga.

8. PAGBUKLAD SANG ULIHI NGA MGA DAHON Pito ka semana pagtapos pisik ukon 49 ka adlaw ang edad sang mais, 14 ka

dahon na ang nagahumlad. Walo ka semana pagkatapos pisik, ukon 55 ka adlaw ang edad sang tanum may ara na ini 16 ka dahon nga nagahum-lad Ang lawas sang mais madasig na nga nagalaba. Ang iya tassel o bulak dalagko na gid pero ginaputos pa ini sang dahon. Ang 1 ukon 2 ka bunga madasig man nga nagadalagku. Ang buhok nagatubo na sa punta sang bunga. Ang bunga “hantong” na sa pagbaton sang semilya.

PAGDUMALA: Ini ang eksakto nga tiempo sa pagkuha sang tassel o deta-selling bilang stratehiya sa pagkontrolar sang corn borer. Kon kulang ang tubig kag mga elemento, maulihi ang pagtubo sang buhok sang sa paggwa sang tassel o bulak kag pagwaswas sang pollen. Ini magaresulta sa manubo nga liniso sa kayan. Ang pagkasamad sang bilog nga dahon magaapekto sa pagnubo sang patubas halin 25 -30%.

Page 5

9. PAGBUHOK-BUHOK KAG PAGWASWAS SANG POLLEN Siyam (9) ka semana tapos pagpisik ukon 66 dias ang edad sang tanum, nagakatabo ang

pagbuhok-buhok kag pagwaswas sang semilya. Ang buhok sang bunga nagagwa na kag nagatubo 1 ka pulgada kada adlaw. Sa sulod sang 2-3 ka adlaw ang tanan nga buhok sang bunga sang tanum nagalaba. Diri nagasugod ang ginatawag nga pollination --- ang paghu-log sang pollen o semilya halin sa tassel o bulak, ang lalaki nga parte sang tanum, pakadto sa bunga o babaye nga parte sang tanum. Ang pollen o semilya nagapilit sa ma-basa nga buhok pasulod sa ginatawag nga ovule kon sa diin sa sulod sang 24 oras ang pollen o semilya magafertilize sini. Ang tassel o bulak nga lalaki nga parte sang mais naga-padayon sa paghulog sang iya semilya o pol-len sa sulod sang 1 ka semana. Ang mga da-hon kumpleto na gid ang pagtubo kag ang lawas o stalk nagauntat na sa paglaba.

PAGDUMALA: Kinanglan maprotektahan ang tanum sa mga peste sa sini nga tinion. Ang buhok kon maatake sang silkworm kag mautod magaapekto sa pagfertilize sang ovule. Kon utod ang buhok hindi makasulod ang semilya sa ovule, gani hindi mahimo ang linso o ker-nel sa kayan.

10. PAGMUYO-MUYO SANG LINISO (BLISTER) Ang kayan o alibutud, panit, kag pungango kumpleto na ang pagtubo.

Ang liniso o kernel sang mais nagamuyo-muyo o naga-amat-amat na nga naga unod. Ang buhok nagamala na kag nagasiri na ang kolor.

PAGDUMALA: Sa sini nga halintang nagasugod ang madasig nga pagbug-at sang liniso. Kon mahimo, irigahan ang talam-nan agud masiguro nga may husto nga tubig para sa pagpa-munga. Ang pagkasamad sang dahon tungod sa indi maayo nga mga kondisyon magaresulta sa wala unod nga mga kayan nga kalabanan makita sa ibabaw nga parte.

PAGPORMA SANG PINASI

Page 6

11. PAGGATAS-GATAS SANG LINISO (MILK) Ang Milk Stage naga abot 18-22 dias

halin sa paggwa sang buhok o Silk-ing Stage. Kalabanan sang liniso nagadalagko kag nagagatas-gatas na.

12. PAGDAKMOL SANG LINISO (DOUGH) Sa madason nga 6 ka adlaw o 24-28 ka adlaw halin sa Silking, ang

liniso madamol na kag mapilit-pilit. Nagapadayon ang pagsulod sang starch sa liniso. Ang aton mais lalagaon na. Ang mata-mata sa babaw nga parte sang liso nagasugod na dako samtang naga-ama-amat man nga mala ang ibabaw nga parte sang liso.

PAGDUMALA: Kon kulang ang tubig, silak sang adlaw kag ele-mento kapin pa ang potassium, sa mga tion pagkatapos sang pag-buhok-buhok hasta sa Dough Stage, pwede makaapekto sa pagdako kag kadamuon sang liniso sang mais.

13. PAGMALA SANG LINISO (DENT)

Pagkaligad sang 35 - 42 dias halin sa pagbuhok-buhok o silking, ang liniso nagamala na . Ini ang ginasiling naton nga Dent stage. Kon may kakulangan man sa tubig, pagkaon kag silak sang ad-law sa sini nga halintang, ini naga apekto sa bug-at sang liniso.

14. PAGGULANG SANG LINISO (PHYSIOLOGICAL MATURITY)

Pag-abot sang Physiological Maturity, mga 55 dias pagkata-pos sang pagbuhok-buhok o silking, ang liniso naga itum sa puno nga bahin o mata-mata. Anihon ang mga bunga sang mais kon laya na ang panit kag matig-a na ang mga liso sini, kag kun nakalab-ot na sa physiologi-cal maturity ang katunga sang mga puno nga gintam-nan sini.

Tandaan: Agud indi makangkon sang fungus ang mais, indi anay pagpanitan kon indi gilayon mabulad ang gin-ani nga mais. Ang mga liso nga indi ma-uga sang maayo sarang makaangkon sang hilo nga mycotoxin kaangay sang aflatoxin nga halin sa fun-gus. Ibulad sang maayo agud mabuhinan ang moisture content sini tubtub 12%.

Phone: +63-36-267-6785 Fax: +63-36-267-5951,+63-36-267-6786

E-mail: ati_aklan@yahoo.com

AGRICULTURAL TRAINING INSTITUTE Regional Training Center 6

ASU Compound, Banga, Aklan April 2010

Produksyon sang

References: Nielsen, Bob. “Grain Fill Stages in Corn”. http://extension.entm.purdue.edu (Including Photos on Grain Fill Stages) Corn Production Techno Kit. Agricultural Training Institute. DA-RFU 6 Resource Persons: Ricardo Saltin, Regional Corn Coordinator Jerome S. Pornan, Agriculturist