32
Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol Taking Care of You and Your Baby TAGALOG

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Pag-aalaga sa Iyoat sa Iyong Sanggol

Taking Care of You and Your BabyTAGALOG

Page 2: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol
Page 3: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

MabuhayAng Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol ay para sa mga bagong ina. Ang aming layunin aymagbigay ng mahalagang kaalaman ng pangkalusugan at pangkaligtasan para sa mga ina,sanggol at mga batang bagong lumalakad pa lamang. Kahit na ang Gabay na ito ay isinulatpara sa mga baguhang ina, marami rin itong kaalaman na mapakikinabangan ng sinumangtumutulong sa masiglang panahon na ito.

Ang Gabay na ito ay hindi humahalili sa payo at pangangalaga ng iyong dalubhasang(professional) tagapangalaga ng kalusugan. Makipag-usap sa iyong dalubhasang (professional)tagapangalaga kung may tanong tungkol sa pag-aalaga ng iyong sanggol o sarili.

Ang Pag-aalaga sa Iyo at Iyong Sanggol ay handog sa iyo ng Canadian Public Health Association(CPHA) (Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko) at ng Reckitt Benckiser Inc., anggumagawa ng mga produktong Lysol®.

Ang Gabay na ito ay hinango mula sa unang salaysay na sinulat ng US Centers for DiseaseControl and Prevention (Mga Tampukan sa Estados Unidos ng Pagpigil at Paghalang sa mgaSakit), ng National Association of Pediatric Nurse Practitioners (Samahang Pambansa ng mgamga Nars Pambata), ng Visiting Nurse Association of America (Samahan ng mga BumibisitangNars ng America) at ng Reckitt Benckiser Inc.

Ang Pag-aalaga sa Iyo at Iyong Sanggol ay pang kaalaman lamang. Ang CPHA at ReckittBenckiser Inc. ay hindi nangangako na tumpak at lubos ang anumang kaalaman sa libretang ito.Ang CPHA at Reckitt Benckiser ay hindi mananagot sa pagkawala, kasiraan o pinsala okapansanan na tuwiran o di-tahasang resulta ng Gabay na ito. Ang CPHA ay hindi naglalagdao nagtataguyod ng produkto o serbisyong tinutukoy sa libretang ito.

Ang Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol ay pinondohan ng isang gawad pangkarunungan mulasa Reckitt Benckiser, ang gumagawa ng Lysol®.

Page 4: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Photo Credit

Photos on front cover and pages 5, 6 (your feelings), 8, 9, 10, 12, 20, 22 (animals andinsects), 23. Source: Health Canada website and Media Photo Gallery. Health Canada,http://www.hc-sc.gc.ca. Reproduced with the permission of the Minister of Public Works andGovernment Services Canada, 2009.

The Internet links provided were current at the time of publication.

ISBN 1-894324-53-6

© 2009 Canadian Public Health Association400-1565 Carling Avenue, Ottawa, ON K1Z 8R1Telephone 613-725-3769Fax 613-725-9826E-mail [email protected]

Available online at www.you-and-your-baby.cpha.ca April 2009

Mention de source

Photos de la couverture et aux pages 5, 6 (Vos sentiments), 8, 9, 10, 12, 20, 22 (Les animauxet les insectes), 23. Source: site Web de Santé Canada et Galerie de photos de Santé Canada,http://www.hc-sc.gc.ca. Reproduites avec la permission du ministre des Travaux publics etServices gouvernementaux Canada, 2009.

Les liens Internet qu’on trouve dans le livret étaient valides au moment de la publication.

ISBN 1-894324-53-6

© 2009 Association canadienne de santé publique1565, avenue Carling, bureau 400, Ottawa (Ontario) K1Z 8R1Téléphone 613 725-3769Télécopieur 613 725-9826Courriel [email protected]

Disponible en ligne à www.vous-et-votre-bebe.cpha.ca avril 2009

2 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 5: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Ang Mga Nilalaman

Ang Iyong KalusuganPahinga at Pagpapalakas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Mga Pagkaing Pampalusog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Pagpapasuso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Ang mga Nararamdaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Paghuhugas ng Iyong mga Kamay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Mga Ngipin at Gilagid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Paninigarilyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Ang Iyong Malusog na SanggolOras ng Pagligo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Pagpalit ng Lampin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Mga Labada ng Sanggol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Pagpapakain sa Sanggol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Kaligtasan ng Pagkain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Pag-umpisa ng Matigas na Pagkain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Mga Pagkaing Nagdudulot ng Pangangati/Pamamantal (Allergy) . . 17Mga Ngipin at Gilagid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Pag-laban sa Sakit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Ang Iyong Malusog na TahananAng Kuna ng Sanggol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Ligtas na Pagtulog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Saan Magpapalit ng Lampin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Mga Laruan at Laro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Mga Mikrobyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Mga Hayop at Insekto/Kulisap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Kaligtasan sa Kotse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Mga Emergency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Mga Kontak Pang-emergency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 3

Page 6: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Ang Iyong KalusuganAng pag-aalaga ng iyong bagong sanggol ay pinakamadali kapag ang pakiramdam mo aypinaka-maigi. Narito ang ilang tip para sa pangangalaga ng iyong kalusugan atkapakanan.

Pahinga at PagpapalakasAng mga bagong panganak na sanggol ay gumigising tuwing ikatlong oras at kailangangpasusuhin, palitan ng lampin at paginhawahin ang kalooban. Habang ikaw ay nakikibagay sabagong buhay na may anak, ang iyong pansin ay kailangang nakatutok sa pangangalaga saiyong sarili at iyong sanggol. Huwag mag-atubiling huminging tulong sa iyong pamilya at mga kaibigan.

Mga Tip Para Makapahinga ngMabuti

• Matulog kapag tulog din ang sanggol, kahitsaglit lamang.

• Ilagay ang kuna ng sanggol sa malapit saiyong kama.

• Huwag isipin na kinakailangan mongpakiharapan ang mga bisita. Magsabi kungkailangan mong umidlip o pasusuhin/padoduhinang sanggol.

• Maaari kang gumamit ng mamadera para ma-itabiang iyong gatas sa araw at paki-usapan angiyong asawa na siya ang magbigay ng gatas sasanggol sa gabi upang ikaw ay magkaroon ngsapat na tulog sa gabi. Mainam na sanayingsumuso sa bote ang sanggol kung ang edadniya ay dalawa hanggang tatlong linggo na.

Mga Tip Para Makapagpalakas

• Subukang magpalakas araw-araw. Kahit 10minuto lamang ay may kainaman na.

• Lumabas ng bahay kung maaari. Ang sariwang hangin aynakagiginhawa sa pakiramdam.

• Huwag magmadaling kumilos at gumawa ng marami agad-agad.• Makipag-usap sa iyong tagapangalaga ng kalusugan tungkol sa mga tanging pampalakas

na nababagay sa iyo.

4 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 7: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Pagkaing PampalusogAng iyong katawan ay sumailalim sa maraming pagbabago nitong nakaraan. Ang isangmalusog na diyeta ay isa sa pinakamahusay na paraan upang bumalik sa normal ang iyongkatawan.

Ang Gabay sa Pagkain ng Canada(Canada’s Food Guide)

Ang malusog na pagkain ay siyangmakakatulong sa iyo na manatiling masigla atmagaan ang pakiramdam. Ang Gabay saPagkain ng Canada ay nagpapaliwanag kung ilanat anong uri ng pagkain ang iyong kailangan. AngGabay sa Pagkain ng Canada ay makakatulong saiyong pumili ng mabuting pagkain mula sa apat (4)na grupong ito:

• mga gulay at prutas• mga halamang butil/palay• gatas at mga katumbas na kapalit na produkto nito• karne at mga katumbas na kapalit nito

Pagbabawas ng Timbang

Ang pagsubok na mabilisang magbawas ng timbang ay maaaring makasama sa iyongkalusugan. Isa o dalawang libra (mga kalahati o isang kilo) sa loob ng isang linggo ay ligtas naantas para magbawas ng timbang sa loob ng unang anim na buwan pagkapanganak.

Mga Vitamina at Nutrisyon Pagtapos ng Pagbubuntis

Ang ilang kababaihan ay nagkukulang sa dugo o nagkaka-anemia habang nagbubuntis omatapos manganak. Ang anemia ay kapag ang iyong katawan ay hindi gumagawa ng sapat namalusog na pulang selula ng dugo na siyang magdadala ng oxygen sa iba pang mga selula.Kung ikaw ay may anemia, maaring pagod palagi ang iyong pakiramdam, nanghihina,nahihilo, kapos sa paghinga o madalas sumasakit ang ulo.

• Mga pagkaing mayaman sa mineral na iron ang hahadlang sa pagkakaroon ng anemia.Kasama nito ang mga madahon at maberdeng gulay, pulang karne at mga nuts (mgabuto o bungang matigas ang balat).

• Ang vitamin C ay tumutulong sa iyong katawan na gamitin ang mineral na iron sa mgapagkain. Halimbawa, uminom ng orange juice kapag kumakain ng pagkaing mayaman samineral na iron.

• Magtanong sa iyong tagapangalaga ng kalusugan kung kailangan mo ng higit na mineralna iron o natatanging pagkain.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 5

Page 8: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Ang Pagkain ng MasustansyangPagkain ay Nagpapanatili ngKalusugan ng Ang iyong gatas ay natural na pinakamahusay napagkain ng iyong sanggol.

Mga Tip sa Pagpapasuso

• Iwasan ang mga pagkaing mamantika,matamis, maalat at may mga kemikal.

• Kumain kapag nagugutom at tumigil kapagbusog na.

• Ang tubig, gatas, 100% purong gulay at 100% katas ngprutas (fruit juices) ay mahusay na pagpipilian kapag ikaw ay nau-uhaw.

• Ang folate ay bitaminang nakikita sa maberdeng mga gulay, citrus na prutas at mgabuong butil/palay. Magtanong sa iyong tagapangalaga ng kalusugan kung kailangan mong higit na folate habang nagpapasuso.

• Takdaan ang pag-inom ng mga alak at caffeine. Ang caffeine ay nakikita sa kape, tsaa,cola at tsokolate.

• Kumain ng iba’t-ibang uri ng pagkain.• Umiwas sa nicotine at iba pang mga lason. Kung hindi mo maitigil ang paninigarilyo,

piliting huwag magsigarilyo sa loob ng isang oras bago magpasuso. • Makipag-usap sa iyong tagapangalaga ng kalusugan kung may iniinom kang gamot.

Kasama dito ang mga gamot na nabibili na walang reseta ng doktor.

Ang mga NararamdamanAng buhay na may bagong sanggol ay nagsasaad ngmaraming pagbabago. Kailangan ng panahon paramakibagay at maisaayos ang sarili. Sa mga unanglinggo matapos manganak, maaring makaramdamng kasiyahan isang minuto at makaramdam nglungkot o pagkabalisa sa susunod. Ito ay tinatawagna “baby blues”. Narito ang ilang mga bagay namaaaring dahilan ng baby blues:

• hindi sapat ang tulog• mga pagbabago sa iyong pang araw- araw na

nakagawian• mga pagbabago sa kung paano ang tingin mo sa iyong sarili• pag-aalala o pagkabahala tungkol sa pag aalaga ng bagongpanganak• pagkabalisa tungkol sa kakulangan ng pera• mga pagbabago sa iyong hormones (sustansya o kemiko galing sa iyong organo)

6 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 9: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Malubhang Kalungkutan Matapos Makapanganak (Post Partum Depression)

Ang post partum depression ay kakaiba sa baby blues. Ito ay malubhang kalagayan na mag-uumpisa agad pagkatapos manganak. Maari ding mangyari makaraan ang isang taon.

Kabilang sa mga sinyales ng post partum depression ay:• di-mapakali at pakiramdam ay galit• malungkot at walang pag-asa• madalas umiiyak• walang sigla• maliit o sobrang daming kumain• kulang sa tulog o sobrang matulog• nahihirapang mag-isip, makaalala at

magdesisyon• pakiramdam ay walang silbi at may sala o

nagkamali• di na natutuwa sa mga bagay na dating

gusto o kinagigiliwan• umiiwas sa mga kaibigan at pamilya• sumasakit ang ulo, masakit ang dibdib, mabilis

ang tibok ng puso, mabilis at mababaw na• paghinga (hinihingal)• pakiramdam ay walang pakialam o pag-aaruga sa sanggol• pakiramdam parang gustong saktan ang sanggol o ang sarili

Ang post partum depression ay kinakailangan ng pagpapagamot. Kung sa tingin mo aynararanasan mo ito, makipag-usap sa isang tao tungkol dito. Mahalaga na makahingi ka ngtulong.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 7

Page 10: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Paghuhugas ng Iyong mga KamayIto ay isa sa pinakamabisang paraan upang maka-iwas sa sakit at magkalat ng mikrobyo na siyangdahilan ng sipon at flu.

Kailan Dapat Maghugas ng Kamay

• bago, habang at matapos magalaw mo angpagkain

• bago magbigay o tumanggap ng gamot• bago maglagay ng contact lenses sa iyong mga

mata• bago kargahin ang sanggol• bago at matapos kang magpalit ng lampin• matapos madikit o mapahiran ng dugo, suka, plema o laway• matapos gamitin ang kubeta• matapos hawakan ang mga hayop

Madalas hugasan ang iyong mga kamay kapag may nakapaligid sa iyo na may sakit okaramdaman.

Paano Maghugas ng Kamay

• Basain ang iyong mga kamay ng maligamgam na umaagos na tubig.• Lagyan ng sabon at ihilod ang dalawang kamay sa isat isa upang gumawa ng bula.• Hugasan ng hindi bababa sa 20 segundo. Hilurin ang mga pagitan ng iyong mga daliri,

ang ilalim ng kuko, likod ng iyong kamay at iyong mga pulsuhan.• Banlawan ang iyong mga kamay ng mabuti sa ilalim ng umaagos na tubig. Pagkatapos

gumamit ng malinis na tuwalya o gamitin ang iyong manggas para isara ang gripo.• Tuluyang patuyuin ang iyong mga kamay sa tuwalya o hand dryer.

Kapag Wala Kang Sabon at Tubig

• Gumamit ng hand sanitizer na may alkohol kapag wala kang sabon at tubig. Sumunod satagubilin na nasa etiketa ng produkto.

• Ang mga hand sanitizer ay hindi dapat gamitin ng mga bata na mababa sa 12 buwangulang.

8 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 11: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Ngipin at GilagidAng mga butas o bukbok sa ngipin at ang sakit sagilagid ay nakakaapekto sa iyong pang kabuuhangkalusugan. Alam mo bang ang mga ina aymaaaring magpasa ng mikrobyo sa kanilang mgaanak sa pamamagitan ng pakikipaghati sapagkain o paglagay ng mga daliri ng sanggol saiyong bibig?

Mga Tip para sa Malusog na mgaNgipin at Gilagid

• Magsepilyo ng di bababa sa dalawang beses isang arawgamit ang fluoride toothpaste.

• Mag floss araw-araw.• Limitahan ang pagkain ng merienda o kakanin na matamis o magawgaw.• Bumisita sa dentista tuwing anim (6) hanggang siyam (9) na buwan.

PaninigarilyoKung hindi makatigil sa paninigarilyo, mainam pa din napasusuhin ng gatas ng ina ang sanggol. Piliting hindi magsigarilyo ng isa o dalawang oras bago magpasuso.Kailanman huwag mong i-lantad ang mga sanggol at batasa segunda-manong usok

Segunda-manong Usok

• Ang segunda-manong usok ay mas nakakapinsala sa mgasanggol at bata kaysa sa mga taong nasa edad na.

• Ang usok ng tabako ay maaaring dahilan ng sipon, mgaallergy, problema sa paghinga, impeksiyon sa tainga atpagkamatay.

• Kailanman huwag manigarilyo sa loob ng bahay.• Sa ilang bahagi ng Canada, laban sa batas ang mag

sigarilyo sa kotse o trak (truck) kapag may bata doon.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 9

Page 12: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Ang Iyong Malusog na Sanggol

Oras ng PaligoAng pagligo ay maaring masaya para sa iyo at sa iyong sanggol. Ang konting pagpaplano aymagpapagaang nito. Likumin muna ang lahat na pangangailangan sa isang lugar.

• Kung paliliguan mo ang iyong sanggol bago kumain, ito ay magbabawas ng pagkakataonna ang iyong sanggol ay luluwa habang naliligo.

• Ang mga sanggol ay hindi kailangang maligo araw–araw. Sa pagitan ng pagligo, linisinang mukha ng sanggol matapos ang pakainin o pasusuhin. Linisin din ang paligid nglampin pagkatapos nitong palitan.

Punas-ligo

• Maari mong punasan ng espongha ang sanggol sa una hanggang ika-lawang linggo nito,hanggang masanay ka sa paghawak sa iyong sanggol.

• Punasan ng espongha ang sanggol na lalaking tinuli habang dipa magaling ang putol.

• Magtanong sa iyong tagapangalaga ng kalusugan kungpaano aalagaan ang mga ganitong kaso.

Mga Tip sa Pagpupunas• Balutin ang iyong sanggol ng tuwalya at alisan ng takip

ang bahaging pupunasan.• Habang hinahawakan ang ulo ng sanggol, gumamit ng

binilog na bulak o kuadrado na medyo basa sa tubig para sabawat mata. Banayad na pahiran ang mata mula sa loob na sulok ngmata papuntang labas.

• Maging maingat sa malambot na bumbunan sa ulo ng sanggol.• Gamit ang malambot na bimpo at maligamgam na tubig, banayad na punasan ang

mukha ng iyong sanggol. Huwag kalimutan ang mga tainga at mga pileges o linya saleeg.

• Punasan ang labas ng ilong at tainga ng mabasa-basang bimpo. Huwag patuluan ngtubig ang ilong o mga tainga.

• Gumamit lamang ng hindi matapang na sabon kapag ang iyong sanggol aynangangamoy o madumi. Siguraduhing na banlawan ng husto para maalis lahat ngsabon.

• Palagiing punasan ang pinaglampinang parte mula sa harap papuntang likod.• Huwag gumamit ng bulak na pangkulili (cotton swabs), pulbos o mga losyon.

10 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 13: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Pagsa-siyampu ng buhok

• I-siyampu ang buhok ng iyong sanggol isa o dalawang beses sa isang lingo.• Balutin ang sanggol ng tuwalya. Hawakan ang sanggol sa iyong tagiliran.• Suportahan ang ulo ng sanggol ng iyong kamay.• Habang ang ulo ng sanggol ay nasa ibabaw ng palanggana, gamitin ang libreng kamay

para basain ang buhok ng sanggol.• Pabulain ang konting sabon o shampoo.• Banlawan ang lahat ng sabon o bula. Dahan-dahang patuyuin ng ang ulo ng sanggol.

Pantal sa Ulo (Cradle Cap)

• Ang cradle cap ay isang pantal sa ulo ng maraming sanggol. Ito ay maalikaskas,maramimg flakes, makaliskis o magrasa. Kadalasan, hindi naman na aabala ang sanggolat nawawala ito sa loob ng ilang buwan.

• Kung ang iyong sanggol ay may cradle cap, pahiran ng konting langis na mineral angkanyang anit. Dahan-dahang kuskusin pagktapos i-siyampu.

Pagligo sa Banyera o Bathtub (Tub Baths)

• Gumamit ng plastik na banyera o palanggana sa lababo o bathtub, o maglagay ngtuwalya o patungan sa ibaba at gilid ng malinis na lababo.

• Ang mga sanggol handa ng maligo sa malaking bathtub pag kaya na nilang itayo angkanilang ulo at panatiliing tuwid ang kanilang likod.

Mga Tip sa Ligtas na Pagpaligo• Likumin ang mga gamit na kailangan.• Punuin ang palanggana ng ilang pulgadang tubig na maligamgam.• Bantayan ang iyong sanggol sa lahat ng oras. Kapag nag-ring ang telepono habang

nagpapaligo, huwag sagutin!• Huwag gumamit ng mga pampaligong upuan ng sanggol.• Ingatan ang mga gripo para di masaktan ang sanggol.• Linisin at i-disinfect ang lababo o palanggana matapos ang pagpapaligo.• Para sa mga mas may edad na bata, huwag punuin ang paliguan ng tubig na lampas sa

baywang ng bata (kapag sya ay nakaupo).

Mga Gamit Para sa Pagpaligo• banayad na sabon • malinis na mga bimpo• lampin at mga gamit sa paglalampin • malaki at malambot na tuwalya• binolang bulak • malinis na damit• isang patungan na paglalagyan ng

bata matapos paliguan

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 11

Page 14: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Pag Papalit Ng LampinMaaaring kailanganin mong palitan ang lampin ngiyong sanggol mga 10 beses isang araw. Bago kamag umpisa, ilagay ang mga gamit na malapit saiyong pang-abot. Bigyan ang sanggol ngmatitingnan habang nagpapalit ka ng kanyanglampin. Sa susunod, kapag ang sanggol aynakakahawak na ng gamit, ilaan ang kanyangpaboritong laruan.

Mga Tip sa Pagpapalit ng Lampin

• Kalasin ang lampin. Hawakan mo ang mgabukungbukong ng sanggol ng isang kamay at itaas ang mga binti. Alisin ang maruminglampin at itabi sa lugar na hindi maaabot ng sanggol.

• Punasan ng mabuti ang sanggol.• Para sa mga lalake, lagyan ng malinis na lampin sa titi o ari para hindi ka maihian o ang

dingding o anumang malapit sa kanya. Ilagay ang ari sa pababang ayos bago mo itakip oikabit ang malinis na lampin.

Mga Tip sa Maayos na Pagpupunas

• Banayad na punasan ang iyong sanggol mula harap hanggang likod.• Itaas ang mga binti ng sanggol upang makita mo ang buong parte. Huwag kalimutan

ang mga linya sa mga hita at puwit.• Matapos punasan, tampiin ng malinis at tuyong bimpo ang sanggol.• Huwag lagyan ng anumang losyon o krema sa bahagi ng mga ari - maliban lang kung

sinabi ng iyong tagapangalaga ng kalusugan.• Linisin at i-disinfect (patayin ang mikrobyo) ang ibabaw ng pinagpalitan mo ng lampin

gamit ang sanitizing na pamahid o pawisik na may disinfectant.• Hugasang mabuti ang iyong mga kamay matapos ang bawat pagpapalit ng lampin.

Kapag may nakikita kang marka sa paligid ng binti o baywang ng sanggol, ang lampin aymasyadong mahigpit o masikip. Sa susunod siguraduhing medyo maluwag ang lampin.

• Ang mga maaring itapon (disposable) na pamunas, disposable na mga lampin, sabongpanlaba, pangkula-pangkupas, at pampalambot ng tela ay maaaring maka-irita omagpakati ng balat ng sanggol.

12 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 15: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Gamit sa Paglalampin

• isang malinis na lampin• pang-ipit, pandikit (kung kailangan)• binilog na bulak o malinis na bimpo – maaring gamitin ang diaper wipes para sa sa mas

may edad na sanggol na hindi maselan ang balat• tuyong bimpo• gamot na pamahid (ointment) para sa may lampin• patungan ng sanggol habang pinapalitan (changing pad) o pampalit na lampin

Ang Labahin ng SanggolAng mga sanggol ay nagdudulot ng kaligayanhan – at ng marami ding labahin! Narito angilang mga tip para panatiliing malinis ang damit ng sanggol:

Mga Tip sa Paglalaba

• Laging sundin ang tagubilin sa etiketa ng damitpambata.

• Gumamit ng sabong panlanba na walangkulay at pabango.

• Ihiwalay ang telang lampin sa ibanglabahin.

• Huwag gumamit ng pampalambot ng tela(fabric softener) o pampatuyo at pampalambot(dryer sheets).

• Ibabad ang mga may mantsa ngunit huwaggumamit ng mainit na tubig.

• Huwag ilagay ang damit sa dryer nang hindi pa naaalis angmantsa.

• Kung kailangan mong gumamit ng pangkula-pangkupas (bleach) para alisin ang mantsa,labahan muli ang damit bago ito gamitin. Ang bleach ay maaaring maka-irita o mangatiang balat ng sanggol.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 13

Page 16: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Pagpapakain sa SanggolMakipag usap sa iyong dalubhasang (professional) tagapangalaga ng kalusugan para saanumang mga vitamins at karagdagang nutrisyon (supplements).

Ang Pagpapasuso

• Ang pagpapasuso ng gatas ng ina ay ang pinakamahusay napagkain ng iyong sanggol.

• Kailangang sumuso sa iyo ang iyong sanggol mula 8hanggang 12 ulit sa loob ng 24 oras sa mga unangbuwan nito.

• Ang gatas ng ina ay madaling tunawin ng sanggol atmainam din ito na panlaban sa mga mikrobyo atimpeksiyon.

• Magtanong sa iyong dalubhasang (professional) tagapangalaga ngkalusugan kung gaano karaming vitamin D ang kailangan ng iyong sanggol.

Mga Kapalit ng Gatas ng Ina

• Para sa mga sanggol na hindi mapapasuso ng ina, ang mga baby formula na nabibili samga tindahan ang susunod na mahusay piliin para sa sanggol hanggang umabot sa siyam(9) o 12 na buwan. Karamihan ng mga dalubhasang (professional) tagapangalaga ay nagpapayo na gumamit ng formula na gawa sa gatas ng baka na may halong mineral na iron .

Kaligtasan ng PagkainPagpapanatiling Ligtas ang Gatas ng Ina

Ang mga mikrobyo ay lumalago sa gatas ng ina na nailabas na. Ang gatas ay mas ligtas kungito ay laging malamig.

• Sa temperatura sa karaniwang kuarto (room temperature), ang gatas ng ina ay ligtas ngapat (4) na oras.

• Sa fridge, ang gatas ng ina ay tatagal hanggang 48 na oras.• Sa pampayelo (freezer) na nasa loob ng fridge, ang gatas ng ina ay ligtas hanggang

dalawang (2) linggo.• Sa pampayelo (freezer) na parte ng fridge pero may hiwalay na pinto, ang gatas ng ina ay

tumatagal hanggang tatlong (3) buwan.

Ang Pagtimpla at Paggamit ng Formula

Sundin ang tagubilin sa etiketa.• Huwag gamitin ang formulang paso na ang petsang “use by” sa lata.• Hugasan ang kamay ng sabon at tubig bago ka maghanda ng formula.• Gumawa ng konti lamang at ilagay sa malinis na sisidlan sa fridge.• Itapon ang anumang formula na nasa room temperature ng mahigit na dalawang (2) oras.• Maingat na sukatin. Huwag lagyan ng tubig ang handa nang inumin (ready to serve) na

formula.

14 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 17: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Ang Gatas ng Ina o Formula: Ligtas na Pag-iinit at Paghawak

Matapos initin, alugin ang gatas at subukan ito sa likod ng iyong pulsuhan bago ipainom.Dapat pakiramdam nito ay maligamgam o mainit-init ng konti.

• Huwag gumamit ng microwave para initin ang pagkain o gatas ng sanggol. Angmicrowave ay hindi pantay ang pag-init. Kaya ang mga pagkain o likido nagaling dito aymaaring maka paso ng bibig o lalamunan ng bata.

Paano Iinitin ang Bote sa Mainit na Tubig

• Paraan 1: Ilagay ang bote sa ilalim ng mainit na umaagos na tubig gripo hanggang satemperaturang nais mo. Aabutin ito ng mga dalawang (2) minuto.

• Paraan 2: Initin ang tubig sa kawali. Alisin ang kawali sa apoy at ilagay ang boteng maylaman sa kawali hanggang sa ito ay uminit.

Tubig Inumin

Magtanong sa iyong dalubhasang (professional) tagapangalaga ng kalusugan tungkol sa tubigna ibibigay sa iyong sanggol o na gagamitin kapag maghahanda ka ng formula.

• Pag sapit ng iyong sanggol sa gulang na anim (6) na buwan, maari mo na siyangpainumin ng tubig.

• Araw-araw, hayaan ang malamig na tubig gripo ay umagos ng dalawang (2) minutoupang luminis ang mga tubo bago inumin ang tubig.

Pagba-biyahe ng Pagkain ng Sanggol

• Gumamit ng palamigan (cooler) o mga pakete ng iladong gel (frozen gel packs) upangpanatiliing malamig ang pagkain o mga bote kapag ikaw ay bumabiyahe kasama angsanggol.

Mga Bote, Garapon at Mga Kubiyertos

• Itapon ang mga garapon na may tapyas na bubog o kalawang na takip.• Gumamit ng sabon (detergent) at mainit na tubig pang hugas sa anumang nalalapat sa

pagkain ng iyong sanggol at pagtapos ay banlawan ng mabuti.• Huwag pakainin ang sanggol mula sa garapon. Gamit ang isang malinis na kutsarita,

maglagay ng konting pagkain sa isang malinis na platito.• Huwag ilagay ang maruming lampin sa pinaglalagyan ng mga pagkain at bote.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 15

Page 18: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Plastik na Bote ng Sanggol

• Ang Pamahalaan ng Canada ay nagbabawal ng plastikna bote ng sanggol na may Bisphenol A.

• Ang kimiko ay gamit sa paggawa ng matigas atmalinaw na plastik. Nakikita rin ito sa mga pansapinng ilang mga pagkain at inuming nasa lata.

• Huwag magdagdag ng kumukulong tubig sa plastikna bote na may ganitong kimiko.

• Huwag ding initin ang pagkain na nakasilid sa ganitonguring plastik.

Pag-umpisa ng Matigas na PagkainSa ika-anim (6) na buwang gulang, ang iyong sanggol ay handanang mag-umpisang sumubok ng matigas na pagkain higit sagatas ng ina. Makipag-usap sa iyong tagapangalaga ngkalusugan bago ka mag-umpisa.

• Magpakain ng gamit ang kutsara.• Ang mga sanggol ay kakain ng mas konti pa sa

kalahating kutsarita sa umpisa.• Magbigay ng isang bagong pagkain paisa-isa at mag

hintay mg tatlo (3) hanggang limang (5) araw bagosumubok ng iba.

• Sa Canada, karamihan ng mga sanggol ay nag-uumpisa sapambatang cereal na may mineral na iron hinaluan ng gatas ng ina, formula o tubig.

Mga Peligrong Nakakabara ng Lalamunan

Mga pagkain na maaaring dahilan ng pagbara ng lalamunan ay maliit at madulas tulad ng:• ubas • pasas• mga hot dog • matigas na kendi o matamis

Mahirap nguyain tulad ng:• binusang mais (popcorn) • chips• mga hilaw na carrot • mga piraso ng karne

Madikit o malagkit, tulad ng:• palaman na hango sa mani (peanut butter)

o...• kahit na anong pagkain na kasing sukat ng maliit na daliri ng sanggol

16 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 19: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Pagkain na Hindi Dapat Kainin ng mga Bata

Para sa mga sanggol na mababa sa isang (1) taong gulang• pulot-pukyutan (honey)• mga puti ng itlog o hilaw na itlog• mga citrus (oranges, grapefruits, lemons at limes)• mani at mga buto-buto ng puno• soya• gluten (galing sa harinang gawa sa trigo, barley at rye)

Para sa Lahat ng mga Bata• hilaw (hindi na prosesong) gatas at katas (juice)

Mga Pamamantal o Pangangati Dahil sa Pagkain (Food Allergies)Kapag may napansin ka na hindi normal o kakaiba sa loob ng 24 oras matapos magbigay ngbagong pagkain sa iyong sanggol, agad tumawag sa iyong dalubhasang taga pangalaga ngkalusugan (healthcare professional).

Posibleng mga sinyales ng allergy sa pagkain• hirap huminga• hindi pagmadumi o tinitibi• pagtatae• pagsusuka o naduduwal• pantal o kati sa balat• maluhaluhang mga mata• pagubo-ubo• uhugin• kinakabagan o may hangin sa tiyan• hindi normal na pag-iyak o masyadong mayayamutin sa araw

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 17

Page 20: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Ngipin at GilagidSundin ang mga patakarang ito na tutulong sa iyong anak nangumiti ng maganda!

Edad 0—6 na buwan• Linisin ang gilagid ng sanggol araw-araw.• Huwag patulugin ang sanggol na may bote ng gatas.

Edad 6—18 na buwan• Linisin ang mga ngipin ng iyong sanggol araw-araw .• Magsilbi ng juice o gatas sa tasang na sisipsip, huwag bote.• Bisitahin ang dentista para sa isang check-up.

Paano Linisin ang Bibig ng Iyong Sanggol

• Ibalot ng mamasamasang tela o piraso ng gasa ang paligid ng iyong daliri.• Banayad na punasan ang mga gilagid mula likod hanggang harap, alisin ang anumang

tirang gatas o formula.• Sa sandaling lumabas na ang ngipin sa gilagid, gumamit ng maliit, malambot at basing

sepilyo pang linis nito.

Paglaban sa SakitAng mga bakuna (vaccines) ay gawa sa mga mahinang uri ng mga maliliit na organismongnagbibigay sakit (virus o bacteria). Ang mga bakuna ay maaring ibigaybilang ineksyon (tinatawag na needles o shots) o sa anyongpinapatak na likido na lulunukin ng sanggol. Ang mgabakuna ay tumutulong sa katawan ng sanggol namagbunga ng antibodies na siyang mag poprotekta labansa mga sakit o karamdaman.

Ang mga bakunang ginagamit sa Canada ay ligtas.Ginagawa ang mga ito gamit ang pinakamataas na mgapamantayan at sinusubaybayan ng maigi upangmakasigurong ang mga ito ay ligtas at mabisa.

Ang iyong tagapangalaga ng kalusugan ay makakasagot sa iyong anumang tanong tungkol sakaligtasan ng mga bakuna.

18 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 21: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Ang Iyong Malusog naTahananAng Kuna ng Sanggol

• Lahat ng mga kuna na ginawa bago 1986 ay hindi ligtas.Huwag gumamit ng kunang walang tatak. Huwaggumamit ng kunang gawagawa lang sa bahay. Huwaggumamit ng kunang gawa bago 1986.

• Ang agwat sa pagitan ng mga rehas ay dapat anim (6) nasentimetro(2 na pulgada) o mababa pa.

• Ang parte ng kuna na sumusuporta sa kutson dapat ay nakakabit ngpirmihan sa salawag (frame) ng kuna.

• Ang kuna ay dapat walang kantong makakasabit ng damit o anumang maluwag,nawawala o sirang mga piyesa o parte.

• Ang kutson ng kuna ay dapat matatag. Kailangang mahigpit ang pagkakalapat sa paligidng kuna at di dapat lumampas sa mahigit na 15 sentimetro (6 pulgada) ang kapal.

• Kakailanganin mong ibaba ang antas ng kutson habang lumalaki ang iyong sanggol.

Kaligtasan sa Kuna• Ikandado ang mga gilid sa puesto matapos ilagay ang sanggol.• Ang mga sanggol ay dapat nakahiga ng patihaya at di kailanman nakataob ang mukha.• Huwag pasuutin ng kuwintas o tsupon na nakakabit sa kordon o tali.• Ilagay ang kuna malayo sa bintana, kurtina, mga kordon, ilaw at mga saksakan ng kuryente.• Huwag maglagay ng mga malambot na kutson, unan, kumot (comforters), malambot na

laruan (stuffed toy) o almohadon (bumper pads).• Pangasiwaan ang iyong sanggol kapag ang mga laruan o bote ay nasa loob din ng kuna.• Alisin ang anumang nakasabit sa kuna bago maka upo ang iyong sanggol.

Ligtas na Pagtulog• Ang pinakaligtas na tulugan para sa iyong sanggol ay mag-isa sa kuna na may matatag na

kutson.• Ang kuna ng sanggol ay dapat malapit sa higaan ng tagapag-alaga nito hanggang sa edad

na 6 na buwan.• Ang duyan o tumba-tumba ay ligtas hanggang anim (6) na buwan gulang o hanggang

ang bata ay nakakaupo na.• Dapat patulugin ang sanggol ng nakahiga o patihaya. Ang mga sanggol ay hindi dapat

matulog ng nakadapa o nakatagilid.• Ang sanggol ay di dapat matulog katabi sa parehong hinihigaan ng matatanda, taong

nasa edad o malalaking bata.• Ang mga malambot o malaunan na laruan (stuffed toy), unan, kumot, comforters ay

maaaring magkumpol-kumpol sa paligid ng mukha ng sanggol at siyang dahilan ngkakulangan ng hangin at di makahinga.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 19

Page 22: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Saan Magpapalit ng Mga Lampin• Ang pinakamagandang lugar na pagpalitan ng lampin ay sa sahig, sa waterproof na banig

pampalit o sa isang malinis na tuwalya• Linisin at i-disinfect (alisin ang mikrobyo) ng banig matapos ang pagpapalit. Punasan ito

ng mainit na tubig at sabon (detergent) at pagtapos ay gumamit ng sanitizing na pamunaso pamatay ng mikrobyo (disinfectant).

Mga Laruan at LaroAng mga sanggol ay maaaring mabilaukan sa anumang maliitna bagay na kakasya sa tubo ng papel na pamunas ng puwit.

• Ilayo sa mga bata ang mga maliliit na laruan ay anumangbagay. Karamihan ng mga sanggol ay maglalagay ngmaliliit na bagay sa kanilang bibig.

• Ilayo ang mga laruan sa kalan, sigaan, pampainit (heater).• Iwasan ang mga laruang may mga kordon o mahabang tali.• Ang mga malalakas mag-ingay na laruan ay nakaka pinsala sa

pandinig ng bata.• Bantayan ang iyong mga anak. Turuan sila kung paano gamitin ang kanilang mga laruan

ng ligtas.• Suriin o tingnang mabuti ang mga laruan ng iyong sanggol at itapon ang mga hindi

ligtas.

Mga Lobo• Ang mga lobo ay maaaring makabara sa lalamunan ng mga bata.• Palaging itago ang mga lobo at pira-piraso ng putok na lobo nang hindi maabot ng mga

bata.• Bantayan ang mga bata kapag nakapaligid sila sa mga lobo.

Taguan ng mga Laruan• Ang mga mabibigat na takip kapag nahulog sa ulo at leeg ng mga bata ay maaaring

maging sanhi ng pagkamatay.• Ang kulob na lalagyan, buslo o mga kahon ay maaaring mawalan ng hangin at di

makahinga ang batang pumasok sa loob ng mga ito.

Mga Laruan na Sinasakyan ng mga Bata• Pumili ng laruang sasakyan na babagay sa sukat at kakayahan ng iyong anak.

Siguraduhing ang laruan ay hindi tutumba kapag inupuan ng iyong anak.• Huwag pumayag na ang sasakyan ay malapit sa hagdan, traffic, mga swimming pool o

saan mang delikadong lugar.• Tanggalin ang anumang maaaring mabangga, matumba o mahila ng bata.

20 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 23: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Tip para sa Pagbili ng Mga Ligtas na Laruan

• Basahin ang etiketa upang makasiguro na ang laruan ay ligtas at tama para sa edad ng iyonganak.

• Maghanap ng mga laruang matibay at magaling ang pagkakagawa.• Huwag bumili ng mga laruan na may kordon o mahabang tali para sa mga sanggol at batang

bago pa lamang lumalakad.• Itapon ang mga plastik na pinangbalot sa laruan matapos itong mabuksan. Ang bata ay

maaaring mabilaokan sa pambalot na mga ito.

Mikrobyo (Germs)Ang mga mikrobyo ay nasa lahat ng dako ng kapaligiran.Karamihan ng mga mikrobyo ay saad na mabuti mgunitang ilan ay masama.

• Ang pangunahing pinagmumulan ng mikrobyo sa iyong bahayay karaniwan tao, alagang hayop, pagkain at tubig.

• Ang mga mikrobyo ay kumakalat sa pamamagitan ng paghawak sa mga taong hinawaan nito,mga hayop o mga likido galing sa katawan.

• Maaari mo ring makuha ang mikrobyo sa iyong mga kamay at ilipat mo sa iyong bibig, mgamata o ilong.

• Ang ibang mga mikrobyo ay gumagalaw sa hangin bilang alikabok o maliliit na patak. Maaarisilang kumalat kapag umuubo, bumabahin o nagsasalita.

• Karamihan ng mikrobyo ay hindi mabubuhay ng matagal sa malinis at tuyong paligid. Ngunitkahit kunting mikrobyo lang ang maiwan sa basang lugar ay mabilis itong dadami.

• Maari mong mapigilan ang paglago ng mga mikrobyo sa pagpapanatiling malinis at tuyo angkapaligiran, mga laruan ng bata at mga damit.

Paglilinis at Pagdi-disinfect (pagpatay ng mikrobyo)

• Ang paglilinis at pagdi-disinfect ay hindi pareho.• Ang paglilinis ay nag-aalis ng mga mikrobyo sa paligid . Ang pagdi-disinfect ay pumapatay ng

mga mikrobyo.• I- disinfect ang mga lugar kung saan maraming mga peligrosong mikrobyo na maaaring ma-

ikalat sa iba.

Sa Kusina

Narito ang apat na mga simpleng hakbang para mabawasan ang pagkalat ng sakit mula sa pagkain.• LINISIN: madalas ang mga kamay at paligid.• PAGHIWALAYIN: Ihiwaly ang hilaw, luto at pagkaing handa ng kainin (ready-to eat) sa isa’t

isa.• LUTUIN: Iluto ang pagkain sa tamang temperatura.• PALAMIGIN: ilagay agad sa fridge ang pagkain.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 21

Page 24: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Sa Paliguan o Banyo

Ang mga kubeta ay malamang na may mgamikrobyo. Ngunit ang pinaka matataas napanganib sa impeksyon ay nagmumula sa mgalugar na madalas hinahawakan ng mga tao, tuladng hawakan ng flush at upuan ng kubeta, gripoat hawakan ng mga pinto.

Mga Sahig at Kasangkapan sa Bahay

Kadalasan ang mga sahig at kasangkapan sa bahayay mababa ang panganib na magkalat ng mikrobyo.Ang pag di-disinfect ay kinakailangan lamang kapag maylikidong galing sa katawan, tulad ng suka o dumi (tae) na kumalat.Tandaan na kapag ang mga bata at sanggol ay gumagapang sa sahig, mas mataas angpanganib na sila ay ma-impeksyon. Ang panganib ay mas mataas pa dito kung mayroon kangmga alagang hayop.

Mga Hayop at Mga InsektoMga Alagang Hayop sa Bahay

Maliit ang pagkakataon na ang mga malusog naaso at pusa ay magbibigay ng sakit sa mga tao.Ngunit ang mga reptile tulad ng mga pagong,ahas at mga butiki ay madaling magpasa ngbacteria sa mga tao. Maaari mong bawasan angpanganib sa pamamagitan ng paghugas ng iyongkamay, panatiliing malinis ang lugar ng mgaalagang hayop, at siguraduhing ang bakuna ng iyongmga alaga ay mayroon pang bisa.

• Huwag iwanan ang maliliit na bata at mga hayop namagkasama.

• Turuan ang mga bata kung paano hahawakan ang mga alagang hayop.• Makipag-ugnayan sa iyong tagapangalaga ng kalusugan kung may hayop na kumagat o

kumalmot sa iyong anak.

Mga Insekto at Ibang mga Peste

Mga insekto at iba pang mga peste ay pumapasok sa bahay para kumuha ng pagkain, tubig osumilong. Sila ay naaakit sa ilaw, init, halumigmig, pagkain o amoy. Subukang iwasan angmga problema sa pagsigurong hindi mo naaakit ang mga peste sa iyong bahay.

Kahit na pumasok ang mga peste sa bahay, ang mga pamatay peste (pesticides) ay hindinaman kailangan. Basta alisin lang ang mga pagkain at ang pinag pupugaran.

22 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 25: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Tip Para sa Ligtas na Paglilinis

• Huwag walisin o i-vacuum ang mga tuyong dumi.• Basain ang dumi ng pangkula o pangkupas (bleach) at tubig bago ito dakutin o punasan.• Magsuot ng mga gomang guwantes at maskarang pang-alikabok.• Hugasang mabuti ang iyong mga kamay matapos maglinis.• Palitan ang iyong damit at gumamit ng mainit na tubig sa paglaba ng mga ito.• Gumamit ng mga guwantes upang itapon ang mga patay na bubuwit o daga.

Siguraduhing hindi maaabot ang mga lason at pain ng mga bata at mga alagang hayop.

Kaligtasan sa KotseAng kaligtasan sa kotse ay mahalaga. Sa dahilang mahinapa ang mga laman ng sanggol sa kanilang leeg atlikod, kailangnan nila ng karagdagang suportakapag bumabiyahe sa sasakyan.

Para Sa Mga Bagong Panganak

• Ang patalikod-nakaharap na upuan ngsanggol sa kotse ay magsosuporta sa ulo atleeg ng iyong anak sakaling bumigla ng tigil obumangga. Ang patalikod-nakaharap na upuanpambata ay kinakailangnang iayos sa likod ngkotse para sa unang sakay ng sanggol. Ang upuanpambata sa kotse ay dapat gamitin sa anumang oras nabumabiyahe ang sanggol – kahit ang patutunguhan ay malapit lang.

• Siguraduhing ang upuan ay kasya sa timbang at laki ng iyong anak.• Hindi maginhawa sa bagong silang ng sanggol ang nakasuot ng makapal na pananamit sa

upuang pambata ng kotse. Suotan ang iyong sanggol ng normal na pananamit kung iuupo saupuang pambata at magdagdag ng kumot sa ibabaw kung kailangan.

• Ang upuang pambata sa kotse ay dapat mahigpit ang kapit. Siguraduhing basahin at sundinang mga tagubilin ng tagagawa.

• Magtanong sa iyong tagapangalaga ng kalusugan kung anong klaseng upuang pambata angkinakailangan ng mga sanggol na kulang sa buwan o may tanging pangangailangan.

Para sa mga Bago pa Lang Lumalakad (Toddlers)

• Kapag napaglakihan na ng iyong sanggol ang patalikod-nakaharap na upuan, isang bagongupuang pambata ang dapat ipalit sa likod na upuan ng kotse.

• Ang mga bata ay hindi dapat gumamit ng nagpapadagdag sa upuan (booster seat) hanggat angtimbang nila ay mga walong (8) kilo o 40 libra.

• Ang ibang probinsya at mga nasasakupan ng Canada ay may sariling batas tungkol sapaggamit ng booster seat.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 23

Page 26: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Para sa Lahat ng Edad

• Palagiing nakatali ang sinturon ng kotse sa mga balikat ng iyong sanggol.• Iayos ang singkaw sa paraang kasya ang isang daliri lamang sa ilalim ng sinturon at sa

dibdib ng iyong anak. Ang ipit sa dibdib ay dapat nakalapat sa kilikili ng sanggol.• Ang upuang pambata na nasa isang kotseng nabangga ay dapat palitan kahit mukhang

maayos pa rin. Huwag bumili ng gamit na upuang pambata. Bakit? Sapagkat hindi moalam kung ito ay nasangkot na sa banggaan o aksidente.

Ikabit ang Upuang Pambata ng Tama o Maayos

• Mga pito (7) sa 10 upuang pambata sa Canada ay hindi nagagamit sa tamang paraan.Kasama sa karaniwang problema ang hindi mahigpit na pagkakapakat sa kotse, angupuan ay may maluwag na mga singkaw, at ang mga ipit sa dibdib ay nasa malingpuesto.

• Magtanong sa pangkat ng pangkalusugang publiko sa iyong lugar kung saan kamakakapunta para sa libreng inspeksyon ng upuang pambata.

Mga Emergency

Pangunahing Lunas (First Aid)

Ang mga sanggol at batang anak ay napakabata pa para maintindihan kung ano ang ligtas.Hindi pa nila mapigilan ang kanilang pagkilos. Ang tampok na uri ng mga aksidente sabahay ay pagkahulog, pagkapaso at pagkalason.

Maging handa sa emergency upang ikaw ay maka kilos ng mabilis.

Mga Gamit Para sa Pangunahing Lunas

Kailangang mayroon kang mga gamit para sa pangunahing lunassa iyong tahanan at sa kotse na may sumusunod na laman:

Mga Gamot• antiseptic (pamunas o likido tulad ng hydrogen

peroxide)• pamahid na may antibiotic (antibiotic ointment)• antihistamine (gamot sa pangangati/pamamantal

o allergy)• gamot sa pagtatae (anti-diarrhea)• calamine lotion (lotion para sa pangangati o mga

pantal)• gamot sa sakit o lagnat (ibuprofen o acetaminophen –

huwag magbigay ng aspirin sa mga bata)

24 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 27: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Gamit na Nakareserba• mga benda (ibat-ibang uri at sukat)• malamig na mga pakete• manwal ng First Aid• malinis na gasa (rolyo o almohadon)• mga guwantes na puwedeng itapon• sapin sa bibig pang CPR (binibenta ng Red Cross)• mga perdible• mga gunting, tweezer at karayom• sabon o sanitizer para sa mga kamay• thermometer

Cardio-Pulmunary Resucitation (CPR)

• Ang bawat magulang ay dapat alam kung paano o kailan magbibigay ng CPR.• Ang CPR ay makakabalik ng paghinga at pag-ikot ng dugo sa katawan hanggang sa

pagdating ng tulong.• Tawagan o sulatan ang Red Cross upang malaman kung ano ang mga klase ng CPR na

malapit sa iyo.

Pagkalason

• Ang gamot ang sanhi sa bawat dalawa (2) ng tatlong (3) kaso ng pagkalason ng mgabata. Kahit konti lang gamot pang matatanda ay maaaring makamatay ng bata.

• Mga panlinis ng bahay, panghugas ng bibig (mouthwash), kyuteks (nail polish) ay maaariring makalason sa mga bata.

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 25

Page 28: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Kontak Pang-emergency

Iyong Apelyido:

Numero ng Telepono sa Bahay:

Direksiyon ng Bahay:

Pinakamalapit na interseksyon:

Mga Numerong Pang-emergency

Tulong pag may emergency: 911

Magpipigil sa Pagkalason:

Ambulansya:

Sunog:

Pulis:

Departamentong Pang-emergency ng Ospital:

Doktor Pampamilya:

Telepono:

Dentista:

Telepono:

Parmasya:

Telepono:

Segurong Pangkalusugan (Health Insurance)

Impormasyon ng Pamahalaan:

Iba pang segurong pangkalusugan (health insurance):

Pangalan ng Naka-insure:

Numero ng Polisa o Patakaran:

26 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 29: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

Mga Miyembro ng Pamilya

Buong Pangalan ng Ina:

Telepono:

Buong Pangalan ng Ama:

Telepono:

Buong Pangalan ng Bata:

Kapanganakan:

Tipo ng Dugo:

Allergy o Kondisyong medical:

Buong Pangalan ng Bata:

Kapanganakan:

Tipo ng Dugo:

Allergy o Kondisyong medical:

Buong Pangalan ng Bata:

Kapanganakan:

Tipo ng Dugo:

Allergy o Kondisyong medical:

Puwedeng Tawagan Kapag mayEmergency:

Relasyon:

Telepono:

Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol | 27

Page 30: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol

28 | Samahan ng Canadyang Kalusugang Pampubliko

Page 31: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol
Page 32: Pag-aalaga sa Iyo at sa Iyong Sanggol