IPAR EUSKALHERRIKOHITZA

ERLE BELTZA ELKARTEA

Erle Beltzaren Eguna antolatu du Euskal Erle Beltza elkarteak igandeko, BidarrainbTokiko erle motarenzabaltzeko lanean ari dira Euskal Herriko erlezainak, formakuntzaren eta hautaketaren bidez b 4-5

Erle beltzaren sustatzeko eguna

Historia Izurako Latsagakojauregiak Nafarroako erresuman

zer leku zuen azalduko du Asironek

3Klima aldaketa Alternatibaitzuliaren heltzea markatuko duasteburuak Baionan

2Ostirala

2018ko urriaren 5aIX. urtea369. zenbakia

www.iparraldekohitza.eusieh@hitza.eus

Joanes Etxebarria Maule

Ekainean Paristik abiatu zenetik,

Alternatiba itzuliak 5.000 bat ki-

lometro egin ditu asteazkenean

Euskal Herrira iristeko, Mauletik.

Bihar, itzuliaren bukaerak mar-

katuko du Alternatiba herrixka-

ren hasiera. Duela bost urtekoa

egin zenetik, 150 Alternatiba he-

rrixkatik goiti egin dira guztira.

Aldaketa klimatikoa zentroan

ezarririk, «duela bost urte eraku-

tsi zen gaur eta hemen badirela

aterabide batzuk», Xabier Harlu-

xeten erranetan, aurtengoarekin

«beste oihartzun bat» ematea

dutelarik helburu. Bi edizioen ar-

tean, 2015ean Pariseko COP21

konferentziaren erabakia izan

zen: «196 estatuburuk aldaketa

klimatikoa aintzat hartu zuten.

Hitzartu zuten dena egitea 1,5

graduko batez besteko gorakada

ez gainditzeko. Gauza da akordio

diplomatikoa edo hitzetakoa

egon dela eta praktikan ez direla

hartzen behar diren neurriak»,

dio Harluxetek. Neurri zehatz ho-

rien herrixka gisa pentsatu dute,

hain zuzen, asteburu honetako

Alternatiba.

Zazpi engaiamenduBaiona Ttipia «erakusleiho ali-

malea eta animatua» izanen dela

iragartzen du antolatzaileak, al-

ternatiba desberdinen erakus-

leiho: «Bai hitzaldien bidez edo

praktiken eta demostrazioen bi-

dez, arlo bakoitzean ezagutzeko

zer posibilitate badugun orain eta

hemen aldaketa klimatikoa bo-

rrokatzeko». Zehaztasunera jo-

tzea dute ideia, eta norberak

urrats jakin batzuk egitea ere.

Parte hartzaileek dokumentu bat

ukanen dute zazpi desafiorekin,

zazpi engaiamendurekin.

«EDFren eskaintzatik atera-

tzen naiz, %100ean berriztagarria

den tokiko elektrizitate horni-

tzaile den Enargiara pasatzeko».

Hala dio lehen desafio edo engaia-

menduak. «Hori da Ipar Euskal

Herriko herritarrek ukanen du-

ten proposamen edo hautu berri

bat, ez dena nuklearra edo fosila,

tokikoa dena eta oraingo elektri-

zitatearen prezio berean». Bal-

dintza horietan, Harluxeti iduri

zaio ez dela «aitzakiarik gehiago

segitzeko aitzineko ohitura txa-

rrekin». Frantziako Estatuko he-

rritarrek Enerkoopera edo Hego

Euskal Herrikoek Goienerrera

pasatzeko parada ukanen dute

bertan.

«Elkartasuna eta partekatzea»

izendatu dute beste engaiamen-

duetarik bat. Etorkinekin elkarta-

sun sareko elkarte bati harreman

datuak uztea litzateke beste desa-

fio horren ideia, laguntza eskain-

tzeko: aterpetzeko, hizkuntza

ikastaroak emateko, des-

martxa administratibo-

entzat laguntzeko eta

abar. «Erakutsi nahi du-

gu elkartasuna aitzin eta

gero beharko dela; gero

eta gehiago nahasten den

klima batek zer ondorio

duen jendartean, zer mi-

grazio sortzen dituen eta

horrek zer aterabide gal-

degiten dituen». Egoera horren

parean, Harluxetek gehitzen du

«aterabide faltsuak ez daitezen

lehenetsiak izan», elkartasun bi-

dea hartzen dutenak lehenestea

helburu dutela.

Proposatzen dituzten beste al-

ternatibetan, nola ez, Euskal Mo-

netak badu bere lekua. Kide ez

dena kide bilakatzea eta kide de-

nak karta erabili ahal izateko

kontua irekitzea da, zehazki, en-

gaiamendua. Harluxeten hitze-

tan, Euskoak ahalbidetzen duena

gauzatzea da ideia: «Erosahalme-

na tokiko sareen indartzeko era-

biltzea eta ez kutsadura eta alda-

keta klimatikoa azkartzen dituz-

ten sare handien indartzeko».

Zazpi engaiamenduetatik hiru-

ri bederen erantzutea galdegina

izanen da: «Jendeek beharko

dute Alternatibaren gune berezi

batean, desafio-engaiamenduen

mahai nagusian, beren hautuen

berri eman. Ideia baita milaka al-

datzen bagara dena aldatzen due-

la». Pertsonalki, kolektiboki edo

lurralde mailan, «eskala guztiak

behar dira aldaketak lortzeko»

antolatzailearen erranetan.

Engaiamendu politikoakHerritarren engaiamenduak Al-

ternatiben herrixkaren zentroan

izanik, izanen diren hitzaldi eta

mahai inguruetan ere gaiak

oihartzuna ukanen du. Bizi talde-

ak egin duen «Euskal Herria bu-

rujabe» txostena aurkeztuko du

Euskal Herria Burujabe lantalde-

ko kide Nikolas Goñik igandean

10:30ean hasiko den mahai ingu-

ruan. Berekin Joseba Azkarraga

soziologoak, EHUko irakasle eta

trantsizio ekosozialean aditua eta

ELA sindikatuko idazkari nagu-

siak, Amaia Muñoak, «egiazko

burujabetza» bat zer ote den az-

tertuko dute arloz arlo. Xabier

Harluxetek azaltzen du inten-

tzioa: «Lurralde bat iraunkor, ja-

sangarri, solidario eta jiten diren

aldaketei egokitzeko gaitasune-

kin zer eskalatan asmatzen ahal

den, marrazten ahal den».

Arduradun politikoek ere hitza

hartuko dute, bestalde, institu-

zioetan hartzen ahal diren neu-

rrien berri emateko. Martine Bi-

sauta Euskal Elkargoko trantsizio

ekologikoaren lehendakariordea,

Damien Careme Grande-Synthe-

eko auzapeza eta Eric Piolle Gre-

noble hiriko auzapeza elkartuko

dira, besteak beste, «Esplikatze-

ko ditugun tresna berri hauek

nola aktibatzen ahal diren lortze-

ko trantsizio ekologikoa aitzina-

raztea gure eskualdeetan».

Harluxetek azken hitza balia-

tzen du zehazteko engaiamendu

zehatz horiekin «gerora egoerak

aldatzeko baldintzak» sortzea

dutela helburu.

Engaiamenduen AlternatibaAlternatiba itzulia bihar iritsiko da Baionara, ekainean Parisetik abiaturik, eta Alternatibaherrixkari hastapena emanen zaio b Herritarrei zazpi engaiamendu proposatuko dizkiete

Alternatiba itzulia asteazkenean iritsi zen Ipar Euskal Herrira, Zuberoatik. Bihar iritsiko da Baionara. A. BOISSIERE / ALTERNATIBA

2 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5aGaiak

Parte hartzaileek dokumentu bat ukanen dutezazpi desafiorekin, zazpi engaiamendurekin

Arduradun politikoek hitzahartuko dute herrietan bezalaherri elkargoetan hartzen ahaldiren neurrien berri emateko

EGITARAUA

Alternatiben herrixka, duela bost

urte bezala, klima aldaketa ardatz

duen gogoeta gune bat izateaz

gain, bi eguneko besta handi bat

izanen da. Ekitaldi guztien berri,

www.bizimugi.eu atarian.

Bihar

11:00. Itsasuko laborari baten

gogoetak 2008-2017 liburuaren

aurkezpena, Mikel Hiribarren eta

Gilles Riviererekin, fakultateko

25. ikasgelan.

14:30.Ekofeminismoa, jendarte

jasangarria eraikitzeko estrategia?

Hitzaldia Aiala Elorrieta ekonomi-

laria eta Amaia Zufia historialaria-

rekin, fakultateko 25. ikasgelan.

17:00.Alternatiba itzuliaren hel-

tzea, Paul Bert plazan.

17:15.Mitin alaitua: Sistema alda

dezagun eta ez klima, Paul Bert

plazan.

18:30.Kontzertuak: Old School

Funky Family, HK et l’Empire de

Papier eta Glaukoma.

Igandean

09:00.Herrixkaren irekitzea eta

merkatua.

10:00.Animazioak eta tailerrak

17:00etara arte herrixka osoan

(etxe eredugarria, ezohiko bizikle-

ten entseguak, salda-egite parte

hartzailea...). Musika talde ibilta-

riak: Ibaialde Kokoro, Or Konpon

taldeko txistulariak eta Gaurko

Txistuak.

11:00.Bertso hamaiketakoa

Amets Arzallus eta Miren Artetxe-

rekin, arrautze eta xingar, Roland

Barthes zelaigunean. 12:30ean

bertso saioa Patxa plazan bertso-

lari berdinekin.

11:45.Euskal Herria komunean:

komunalak trantsizio ekologikoan

mahai ingurua. Xabi Larralde,

Beñat Etxebest, Itziar Madina eta

Bea Martxueta Perezekin, fakulta-

teko 127. ikasgelan.

13:00.Gure jantzien gibelean:

tokiko ekoizpen bat posible ote?

Tailerra Maialen Zamponi eta Jon

Kurutxeten eskutik, fakultateko

127. ikasgelan.

13:00.Artotekante, munduko kan-

tuak, Roland Barthes zelaigunean.

15:00.Patxaranga, Rock&Roll txa-

ranga, Garraioak eta mugikorta-

sun jasangarriak gunean.

17:30.Esperantza eta ekintza

garaia da. Hitzaldiak Genevieve

Azam, Mixel Berhokoirigoin,

Mariama Diallo, Cedric Herrou

eta gehiagoren ahotik, Paul Bert

plazan.

19:00.Kontzertuak: Danakil,

Zezenaren Taldea eta Zeze.

Iñaki Etxeleku

Oztibarreko ikastolako haurrek

Azmeko jauregia bisitatu dute be-

rriki: Latsaga. Nafarroaren histo-

riaz egin komiki bat landu dute,

eta, gaiari jarraituz, Euskaraz Bizi

buraso taldeak bi gaualdi antola-

tu ditu gaur eta bihar. Gaur, La-

tsagako jaunak parte hartu zuen

Albaniako konkistaz Alfonso Un-

griak 1983an egindako izen bere-

ko filma hedatuko dute. Bihar

arratseko, Iruñeko auzapeza iza-

teaz gain historialaria den Joseba

Asiron gomitatu dute, Latsagako

jauregiaz mintzatzera.

Bere historia tesiarentzat, Nafa-

rroako Erdi Aroko jauregiak az-

tertu zituen Asironek. Horien ar-

tean, Izura-Azmekoa. XIV. men-

de hondarrean, Karlos II.a

Nafarroako erregeak Latsagako

jaun Pesi galdegin zion 500 guda-

riko armadaren muntatzea, Alba-

nian nekezietan zen Beaumonte-

ko Luis anaia infantearen lagun-

tzera joan zedin. «Latsagako

jauregia kokatzen da, berez, Na-

farroan oso ohikoa zen kategoria

batean: armagintza buru jaure-

gia. Asko ziren horrelakoak, eta

Nafarroako erresumaren defen-

tsa sisteman sartzen ziren», es-

plikatu du Asironek. Bi maila zi-

tuen Nafarroako defentsa siste-

mak. Bata, errege gazteluak

deitzen zirenak, erregearen gaz-

telu gisa ekarriak: «Inportanteak

ziren, eta toki ezberdinetan koka-

tuak. Adibidez, Donibane Garazi-

koa Nafarroako garrantzitsuene-

tako bat zen». Gaztelu horien

pean, beste jauregi edo dorreak

baziren, nobleen eskuetan zire-

nak. Horietarik zen Latsagakoa.

«Beraz, Nafarroako defentsa sis-

teman rol garrantzitsua jokatzen

zuten. Rol horrengatik, bazeuz-

katen hainbat pribilegio edo es-

kumen. Sozialki sekulako ezagu-

pena zuten; ekonomia mailan,

errota eta halakoen jabe ziren. Er-

lijioan, mezetan eta hilobietan le-

hentasuna zuten».

Maila politikoan ere bazuen

leku inportantea: «Latsagako

jaunak parte hartzen zuen Nafa-

rroako gorteetan».

Eskumen militarra bazuten ka-

tegoria horretako jauregiek. La-

tsagakoaren gisan, Lakarra, Ez-

peleta, Baigorriko Etxauz edo Bi-

daxunekoek, besteak beste.

«Erregek konbokatu tokira joan

behar ziren erresumaren defen-

tsan». Militarki antolatzeko mol-

dea zuen hori Nafarroak Erdi Aro-

an, baina zaharkitua gelditu zena

gero Aro Modernoan. «Horrega-

tik, adibidez, Nafarroako konkis-

ta gertatu zenean, Fernando Ka-

tolikoa armada moderno batekin

etorri zenean, Nafarroak sistema

zaharra zuen, eta ez zen ibili».

Pisuduna EuropanErdi Aro hondar hartan ez zen

edozein erresuma Nafarroakoa,

Albaniako istorio hori seinale.

«Karlos II.a erregearen anaia,

Luis Beaumont printzea, ezkon-

dua zen Durazzoko dukesarekin.

Durazzo garai hartako Albaniako

hiri garrantzitsuenetarik bat zen.

Emaztearen eskubide dinastiko-

en defendatzera joan ziren hara».

Adriatikoko portu eta hiri han-

di batean eragina izateak erakus-

ten du zer toki zuen orduko erre-

sumen artean. «Nafarroa zen es-

tatu zaharrenetako bat. Ez zen

handia, baina ekonomikoki bere-

gaina zen, funtzionatzen zuen.

Bere merkatariak natural ibiltzen

ziren Baionatik Ingalaterrara,

Bretainiara... toki guztietara».

Erran behar baita XIV. mende ho-

rretan Baionak inportantzia zuela

Nafarroako erresumarentzat, ai-

tzineko mendean Hondarribiko

eta Donostiako portuak galduak

baitzituen Gaztelaren konkista-

ren ondorioz. «Baionan, bazen

Latasagako Nikolas izeneko bat,

segur aski Pesen familiakoa, mer-

kataria eta pisua izan zuena».

Jakina da, bestalde, Karlos II.a

erregeak eragina bazuela Euro-

pan: «Karlos II.ak —Frantzian Le

Mauvaisedo Gaiztoadeitzen du-

tenak— Frantziako koroa eskura-

tu nahi izan zuen, eta ez zuen lor-

tu, baina gutxigatik».

Aita sainduaren aitzinean ere

bazuen oihartzun Nafarroak,

Avignongo gortera joaten baitzi-

ren naturaltasunez hemengo jau-

nak; Latsagako jauna, konpara-

zione. Erran behar da Nafarroako

erregeek parte hartu zutela Guru-

tzadetan. Orduko Europan zuen

lekuaren beste seinale bat kausitu

du Asironek Grezian: «Orain dela

gutxi egona naiz Greziako Roda-

sen, eta garai hartako Europako

estatuen artean ikusi ahal izan

nuen Nafarroako armarria». Na-

farroatik kanpo bazituen lurral-

deak, bestalde: «Ez ahantzi Fran-

tziako iparraldean Nafarroak ba-

zeuzkala bere hiriak: Cherbourg,

Evreux, Mantes eta beste batzuk,

gehienak Normandia inguruan.

Pisuzko estatua zen. Momentu

batzuetan, bazeuzkan lurralde

zabalagoak Nafarroatik kanpo,

Nafarroan bertan baino. Batez ere

kontuan hartuz Normandian

zeuzkanak eta Biarnokoak».

Albaniarat joateko zutik ezarri

armadaren buru Beaumonteko

Luis bera jarri zuen erregeak, eta

haren ondoan hiru zaldun, hiru-

rak gaur egungo Ipar Euskal He-

rrikoak: Latsagako Pes, beraz,

baina baita Mahiot de Coquerel,

Urtubiako Juan eta Garroko jauna

ere. Nafarroako erresuman ez zen

nornahi, beraz, Latsagako Pes.

«Gutxik zuten zaldunaren kate-

goria. Txanbelaina izan zen bi

erregerekin gainera, Karlos II.are-

kin eta Karlos III.arekin. Beau-

mont batekin ezkondua zen; be-

raz, erregearen familiakoa zen:

erregeak berak, bere paperetan,

‘nire iloba’ deitzen zuen».

Latsagako jaunaren bizia bar-

natuko du Asironek bihar, baita

Azmeko gazteluak arkitektura

mailan duen interes berezia ere,

orduko Nafarroa hegoaldeko bes-

te jauregi batzuen eite baitu:

«Mantendu ditu Hego Nafarroa-

ko ezaugarriak. Latsagako jaure-

giak baditu haurride biritxiak Na-

farroa Garaian. Adibidez, Aratzu-

ri, Artieda oso-oso antzekoak di-

ra. Argi da konparatzen baduzu

Lakarrako gazteluarekin. Laka-

rrakoa denborarekin eraldatua

izan zen, eta hartu zituen ezauga-

rri frantsesak. Latsagakoak jarrai-

tzen du nafar ezaugarriekin».

dLATSAGAKO JAUREGIA

Gaur. 20:30. Albaniako konkista.

Bihar. 20:30. J. Asironen hitzaldia.

Biak, Izura-Azmeko Herriko Etxean

Azmeko jauregiak zuenmuntaren azaltzerajinen da Asiron biharIzura-Azmeko Latsagako jauregiak Nafarroako erresuman zuentokiaren berri emanen du Joseba Asironek bihar arratsean, IzurakoHerriko Etxean bGaur ‘Albaniako konkista’ filma hedatuko dute

Latsagako jauregia, 2015ean egin omentzean. ISABELLE MIQUELESTORENA

Latsagako Pes,bere garaiko gizon jakintsua

RLatsagako jaunaz egin di-

tuen ikerketetan, pertso-

na jakintsuna zela ohartu da Jo-

seba Asiron. «1393an, hil zene-

an, bere testamentuan agertzen

ziren liburu batzuk, eta hori ez

da normalean gertatzen. Adibi-

dez, badaude Esoporen fabu-

lak, Ysopet jartzen du; baita Ale-

xandro Handiaren bizitza eta

Artur erregearen taularen edo

mahai famatuaren inguruko

pertsonaia batzuen historia ere.

Beraz, gizon kultua zen. Ez da

normalean topatzen Nafarroa-

ko agirietan horrelako kultura

duen pertsona bat».

Haren itzalaren erakusle ere

bada beste xehetasun bat:

«Pentsa, Pes hil zenean, aita

santuak dirua zor zion, garai

batean egon zelako Avignonen

aita santuaren zerbitzuan».

«Latsagako jaunakparte hartzen zuenNafarroako gorteetan.Gutxik zuten zaldunaren kategoria»Joseba AsironHistorialaria

3IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5a Gaiak

4IPAR EUSKAL HERRIKO HITZA

Ostirala, 2018ko urriaren 5aAstekoa

Iñaki Etxeleku Itsasu

Milaka urte

ditu erle

b e l t z a k

euskal lu-

r r e t a n .

Apis melli-

fera mellifera Pirinioetarik Es-

kandinaviaraino hedatu da men-

dez mende. Europa guzian kausi-

tzen den erlea da, beraz, erle

beltza edo erle basa. Haatik, Eus-

kal Herrikoak tokiko berezitasu-

nak baditu, besteetan bezala.

«Hemen ikusten dugun erle bel-

tza ez da Landetakoa bezalakoa,

berezitasunak baditu hemengo

ingurumenari loturik», esplikatu

du Fred Forsans Itsasu Pelloene-

ko erlezain eta Euskal Erle Beltza

elkarteko lehendakariak. «Adi-

bidez, aldaketa klimatiko gero eta

handiagoak bizi ditugu, eta gai da

horiei egokitzeko. Erregina, erru-

ten hasten delarik, tanpez hozten

badu geldituko da errutetik beste

erleen ez akitzeko». Beste ezau-

garri inportante bat du bazka guti

aski duela: «Erresalbu guti janez

bizitzeko gai da; erle aski soraioa

da. Azukre guti behar du; beraz,

ez dugu hainbeste bazkatzerik.

Abiatu nahi duen erlezain gai ba-

tentzat errazagoa da erle beltzen

ezartzea teknika aise gehiago es-

katzen duten hibridoak baino».

Erle beltzaren eztiak ere baditu

berezko ezaugarriak. «Erle hibri-

doa landare bakarrera doala erra-

na da. Erle basa —erle beltza,

hots— lore guztietara doa. Beraz,

kalitate hobeko eztiaren ukaiteko

parada gehiago duzu basarekin».

Halaber, ezkoarekin. Urteetan

barroaren kontra baliatu diren

tratamenduek ezkoa funditu

dute, eta ezkoak, gizena denez, zi-

kinkeriak oro atxikitzen ditu.

Zailtasun handiak dituzte gero er-

lezainek ezko garbien egiteko,

ezko bera baliatzen baita urte ba-

tetik bestera. Horretarik ateratze-

ko, Erle Beltza elkarteak beren

ezko hostoen egitera bultzatu

nahi ditu erlezainak. «Hostoen

egiteko mekanika bat erosi dugu,

erlezainek ez ditzaten eros Italia-

tik, Espainiatik edo nik dakit

nondik jin ezkoak, entrabaleko

kalitatekoak. Horrela, zuhaurren

ezkoa baduzu, badakizu ona

dela».

Kutsadura mota desberdinek

makur handiak egiten baitituzte

erleetan, jakina da. Lehenik, erle-

zaintzari lotu gaitza bada: barroa

akaroa. «Erleen hiltzea eragiten

duen arrazoi nagusia da, gaur

egun. Biziki akaro erasokorra da.

Badira tratamendu gero eta azka-

rragoak horren kontra, baina ba-

rroak ihardukitzen dio, eta emen-

datzen da. Antibiotikoen logika

bera da, nolabait. Arras kezkaga-

rria da». Erlezaintza biologikoan

ari direnek ikusten dute nekez

iraun daitekeela horrela: «Biolo-

gikoan direnetan badira urtean

zortzi aldiz tratatzen dutenak azi-

do oxalikoarekin, eta ikusten

duzu kofoineko metalezko partea

arrunt herdoildua sasoi bukae-

ran». Hain zuzen, euskal erle bel-

tzaren kontserbatorioak horri

buru egiteko lana hasia du azken

urte hauetan. Xedea da barroari

buru egiteko gai izanen diren erle

beltz erroen sortzea. «Ondoko

bost urteetan ez bagara heltzen

buru eginen duten erroen sor-

tzen, biziki neke izanen da erle

mulkoen atxikitzea».

Horri gehitu zaio liztor asiarra-

ren arazoa, ez dena ttipia. «Azken

bi urtetan doi bat ttipitua zen, bai-

na aurten berriz jina da gogor.

Itsasaldean bada franko, ur anitz

behar baitu liztor asiarrak. Men-

dialdean ez da hainbeste».

Erleari kalte egiten dion beste

iturria produktu kimiko kutsako-

rrena da. «Bistan da, pestizidak

badira. Hemen gaindi ez dugu so-

bera monokulturarik; beraz, pen-

tsa genezake neonikotinoideek ez

gaituztela hainbeste hunkitzen.

Haatik, bada har bat, Cirphis ize-

nekoa, belarra jaten duena, eta

pozoi biziki bortitzak baliatzen

dituzte laborariek horren kontra.

Aurten tratamendu kimiko ho-

riek emendatu dira azkar, anitz

lakasta eta zorri agertu baitira de-

netan aroarekin». Bortuan dituz-

ten erleekin arazo iturri handi bat

dute erlezainek: ardien bainu to-

kiak. Ardien bainu tokietan, ar-

tzainek zorri eta marmutxa mota

orotakoen garbitzeko produktu

kimikoak baliatzen dituzte. Fran-

tzian debekatuak diren pozoiak

dira, mugaz bestaldean erosten

dituztenak. Ardiak banaka pasa-

razten dituzten bainagietan saka-

tzen dute pozoia urarekin naha-

sia, baina problema da anitzetan

han berean uzten dutela ur kutsa-

tu hori. Erleak edatera joaten di-

relarik, ez du barkatzen, hiltzen

ditu. «Erle anitz galdu dugu men-

dian, eta ez genuen ulertzen.

Gune basa batzuetan genituen,

begiratuak, eta erle saldo osoak

galtzen genituen. Ulertu dugu

bainu tokietako produktuengatik

zela».

Tokiko erroa helburu

Esperientzia interesgarri baten

plantan ematera ekarri ditu erle-

zainak ardi bainagien ezbehar

horrek. Garaziko bortuko sindi-

katuarekin elkarlanean, ugaltze-

ko zentroa sortu dute kofoinak ja-

rriz Mendibeko Gasnatei leku

ezagunean. «Bilkura bat egin ge-

nuen Gasnatei inguruko laborari

guziekin, eta adostu genuen bai-

nu tokiak hustuko zituela aldiro

enpresa batek sindikatuak paga-

turik %80». Bidenabar, erle mota

nahasketarik ez gertatzeko:

«Ibar aski hetsia bilatzen genuen,

erleak lekuan berean egoteko gi-

san, ez zedin kutsadura genetiko-

rik gerta beste erle mota batzue-

kin. Ondorioz, Garaziko sindika-

tuak erle borturatze galde bat

duen aldi guziz eskatzen du erle

beltza izan dadin; bestela, debe-

katzen du». Baditu bere mugak

horrek, sindikatuak eremu ko-

munetan baizik ez baitu mana-

tzen. Funts pribatuetan gertatzen

dena ez dute menperatzen.

Kutsatze genetikoa ekiditea

xede, beti, beste inbasio bat dute

partida erle beltzen zainek.

«Gaur egun bada nagusitasun

handia duen erle mota bat, buck-

fast izenekoa. Erraten diote ‘erle

ideala’. Asmatu zuten, eta asma-

kuntza agiri bat jarri diote egileek;

aski harrigarri da laborantzan bi-

zidun bati halako jabetza agiri ba-

ten ezartzea. Mantsoa da, erregi-

nak nasaiki erruten du, ezti anitz

ekoizten du. Baina erle hibrido

horiek, agiripean direnez, toma-

teak bezala da, ez dituzu zuhau-

rrek umarazten ahal, behartua

zara urtero erreginen erostera».

Bai, baina, hara, erlea ibiltaria

baita, nahasten da beste erleekin:

«Kotxoak ehunka kilometro

egin ditzake ugaltzeko. Ez da

ardiekin bezala, zerradura artean

atxikitzen ahal duzuna. Beraz,

erleak gurutzatzen dira, eta

Erle Beltzaren eguna antolatu du Euskal Erle Beltzarenelkarteak, igandean, Bidarrain. Parada izanen dujakinarazteko zer lan egiten duen erle beltzaren begiratzekoeta garatzeko. Bidean dituen erronken artean dira erreginaekoiztea, erle hautaketa, erlezainen formakuntza etaeztitegi partekatu baten zutik ematea.

Erlearen gerorakotrabailuan

Erle beltzaren kontserbatorioa

Itsasuko gereziaren kontserbatorioaren

zuhaitzen artean du Erle Beltza elkarteak. I.E.

5IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5a Astekoa

kutsatze genetikoak sortzen dira.

Galtzen duzu tokiko erroa, eta

erle oldarkorrak bilakatzen dira.

Ez duzu gehiago deus kontrola-

tzen, eta larria da. Frantzian

buckfast horrekin ari dira tira-

ahala». Erraten dute kofoineko

100 kilo ezti ekoizten duela erle

horrek; erle beltzarekin ari dire-

nak 20 kilotan dira: «Diote ‘eztia

pixa egiten duela’ erle horrek.

Menturaz, baina erraten ez dute-

na da hamar erlekumetarik sei

galtzen dituztela, leher egiten

baitute. Gero, eztia arras merke

saltzen dute. Laborantza produk-

tiboaren logika da». Hego Euskal

Herriko erlezainek kasu handia

egiten diote horri, eta ez dute

uzten halako kolonizaziorik, erle

beltza zaintzeko gisan. Landetan

buckfast ekoizle handi-handi bat

bada, eta Ipar Euskal Herrian ere

azkarki sartua da.

Horregatik, erle beltzaren kon-

tserbatorioaren bidez, mantsoa

izango den erle beltza hautatu

nahi dute. «Bi hautaketa irizpide

baizik ez ditugu bilatzen ahal aldi

berean: mantsotasuna eta garbi-

tasuna. Garbitasuna da erleek ko-

foin baten garbitzeko duten gai-

tasuna. Kofoin bateko zikinke-

riak biziki ongi garbitzen dituzten

erleek eritasunei ihardukitzen

diete gehiago». Nola egiten da

hori? Erreginak errun duelarik,

ehun arroltze kentzen dituzte ko-

foinetik, moztuz; hiltzen dituzte

izozkailuan ezarriz, eta bihara-

munean berriz kofoinean ema-

ten. Horri esker ikusten ahal dute

erleek zenbat arroltze hil kendu-

ko dituzten. «Ohartu gara kofoin

batzuetan %45 kendu dituztela,

eta beste batean, %99. Beraz,

%99ko erroak atxikiko ditugu.

Gero, teorikoa da, ezen ikusi bai-

tugu barroa oraindik emenda-

tzen ari dela; beraz, ez dugu nahi

bezalako emaitzarik oraino».

Erronka ez du ttipia Euskal Erle

Beltza elkarteak, alimaleko lana

eskatzen baitu hautaketa, beha-

keta eta jarraipen lan horrek.

«Guk suertea dugu, Hego Euskal

Herriarekin egiten baitugu, eta la-

guntza handia da». Erbel egitura

sortu zuten Euskal Herri guziko

erlezainen artean hautaketa lana-

ren eramateko. «Erbelekin bere-

zitu gara erle beltz erreginen haz-

kuntzan. Batetik, erro hautaketa

egiten dugu, eta, bestetik, erregi-

na ekoiztea». Beste erle motekiko

eztabaida luze eta antzu batean

sartzeko partez erabaki dute erle

beltza zabaltzea ahal bezainbat.

«Deus ezagutzen ez dutenek, le-

hen kofoina hartuko dutelarik, ez

dute kasurik eginen beltza ala ez

beltza. Interneten bilatzen dute,

atzematen dituzte kofoinak, eta

hamarretarik bederatzi buckfast-

ak dira. Horregatik, gure helbu-

rua da eginahala erle beltzaren

erroen sortzea eskaerari erantzu-

teko». Gurutzatzerik ez den ere-

muak erdietsiz, gainera, erlezai-

nen autonomiara heldu nahi lu-

kete. Bakoitza bere erreginen

ekoiztera heltzen den egunean ez

baitu kanpoan erosterik.

Erlezainen bizibiderako ere

ikusten dizkio abantailak Pelloe-

neko laborariak: «Tokiko ekoiz-

pen bat izango da, eta buckfast-en

hedapen masiboa geldiaraz daite-

ke horri esker. Gainera, erregina

ekoizle izanen diren erlezainen-

tzat ogibide iturri gehigarria da».

Hain zuzen, ohartu dira usaiak ez

direla arras berak Ipar eta Hego

Euskal Herriko erlezainen artean

maila horretan. «Ipar Euskal He-

rrian buruan duguna da eztia

ekoiztea. Hego Euskal Herrian,

berriz, ezti kotsia egiten dute, bai-

na erlekumeak ere bai, eta erregi-

nak. Ulertu dute denetarik egin

behar zela. Euria biltzen baduzu

akaziaren eta gaztainaren denbo-

ran, eta idortea ondotik elarraren

aroan, eztirik gabe gelditzen zara.

Han, diru iturria bermatuko dute

erlekume eta erreginei esker».

Horri buruz joateko asmoa dute

beraz Ipar Euskal Herriko erle bel-

tzen zainek ere.

Formakuntza eta eztitegiaErle beltzaren garatzeko beste

funtsezko lana jendearen forma-

kuntza du elkarteak. Hilabetean

behin ikastaroak antolatzen ditu

erlezain amateurrentzat. Urtaroz

urtaro erakusten zaie nola era-

man kofoineko lana. Aldi berean,

Senpereko laborantza eskolak

sail bat sortua du erlezainen for-

matzeko, plantatzeko gero.

«Ongi da, elkarren osagarri baiti-

ra denak. Proiektu anitz ari dira

aitzina, emeki-emeki».

Bere bidea egiten ari da elkar-

tea. 80 erlezain badira gaur egun

Ipar Euskal Herrian erle beltzare-

kin ari direnak. «Bilakaera bat

bada, eta ongi dena da urtero

badirela ofizioz erlezain jartzen

direnak. Ez da aise, ikusi beharko

da denak helduko diren, baina

guk laguntzen ditugu», segitu du

Forsansek.

Eta garatze horretan beste

proiektu handi bat badute

buruan Erle Beltzakoek. Eztitegi

partekatu bat egin nahi lukete.

«Badira urteak buruan dugula.

Nahi genuke beste elkarte

batzuekin partekatu, bi hilabetez

baizik ez baitugu ezti egiteko

gelaren beharrik. Ez gara ariko

eraikin baten egiten bakarrik

guretzat. Itsasun, konparazione,

eraikin berria egin dute ehizta-

riek berendako, eta 200.000

euroko diru laguntza ukan dute

horretarako. Galdegin diegu par-

teka genezakeen; ez dute nahi

ukan». Abantaila asko ikusten

dizkiote baltsako ezti egiteko

lekuari: «Kostuen partekatzea.

Garbitasuna. Horrela jendeak ez

luke zernahi eginen. Inguru garbi

batean lan eginen luke, eztia ongi

egoteko hezetasun hein egokia

balukete. Kalitate berme bat

litzateke».

dERLE BELTZAREN EGUNEKO

EGITARAUA

10:00etan. Zein ingurumen natu-

ral erleentzat: hesiak, loreak, oihan-

peko laborantza, laborantza egin-

moldeak hitzaldia emanen du

Alain Canet adituak.

15:00etan. Erleen mozkinak eta

gure osasuna, Catherine Ballot-

Flurinen aholkuak apiterapiaz.

Egun osoan. Argazki erakusketa,

filma Beningo erlezaintzaz, ekoiz-

pen merkatua, erlezaintzako tres-

na salmenta, haurren xokoa, ani-

mazioak, jana eta edana.

Erle beltz bat lili batean lanean. HITZA

«Ondoko bost urteetanez bagara heltzen buru eginen dutenerroen sortzen, biziki neke izanen da»

«Bilakaera bat bada, eta ongi dena da urtero badirela ofiziozerlezain jartzen direnak.Laguntzen ditugu»Fred ForsansErlezaina

Ipar Euskal Herriko Hitzak irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400

karaktere baino gehiago izan behar, tarteak barne, eta Ipar Euskal Herriko Hitzak

mozteko eskubidea du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta herria

adierazita: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona. Eskutitzak Internet bidez bidaltzeko:

ieh@hitza.eus.

%

6 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5aIritzia

Zubietatik Larrunera, herri mugidak hazi

Joseba Alvarez Forcada,

Hartzea Lopez Arana eta

Ekaitza Adin Irastorza

Amankomunak sareko

kideak

Joan den irailaren 21etik

23ra, Lurralde Askea el-

karteak Iraultza Txikien

Kanpaldia antolatu zuen

Gipuzkoako Zubieta herrian.

Euskal Herriko herrigintza ze-

harkatzen duten zenbait gogo eta

kezka aztertzeko aukera izan da,

giro atsegin eta inklusiboan,

kolektiboetan dabiltzan jendeen

topalekua bilakatuz.

Hiru eguneko hitzordu horrek

interesa piztu eta perspektiba ba-

tzuk ireki ditu. Bizipen, ahultasun

eta gaitasunak aipatu dira, baita

helburu, prozesu eta pertsonen

arteko orekak, kanpoko espe-

rientziak eta beste hainbat gai ere.

Parte hartze zuzena segurtatzeari

dagokionez, feminismoak landu

balore eta praktikak finkatu dira

solasaldietan: elkarzaintza eta

entzuketa bermatu, zapalduenei

leku onuragarria eman edo goza-

menean konspiratu. Kultura

militante eraberrituen eskaerari

erantzun nahian, horizontaltasu-

nari leku aparta emana izan zaio

eta aniztasuna oinarri gisa hartu

da. Aspektu hauek guztiak gure

borroken historia hurbilean baz-

terrean gelditu direla oharturik,

ezinbestekotzat jotzen da, orain,

metodologia horiek erabiltzea.

Asteburu honek utzi beste az-

tarnen artean, hau nabarmen

daiteke: elkar ezagutzeko eta au-

rrera jotzeko joerak azalarazten

ari direla. Esparru desberdinetan

inplikatuak gaudenen artean,

trantsizio garaiak bizi ditugula

sendi dugu eta, etorkizunera be-

gira, bateratzeko espazioak eraiki

behar direla gero eta argiago ari

da sentitzen.

Potentzialak handiak dira, eta

dinamika sendoagoak eroso bul-

tzatzeko erreferente komunak

adostea izango da hurrengo pau-

soetarik bat, ahalduntze honek

ekarriko dituen galdera, kokapen

eta erabakiei denbora eta babesa

eskainiz.

Kontuak kontu, herri mugidak

benetako aktoreak bilaka daitezen

asko dago oraindik egiteko, baina

puzzle barreiatuaren piezak has-

ten ari dira lotzen.

Aman Komunak sarearen bai-

tan ere, sentimendu eta egoera

horiek partekatzen hasiak gara.

Bilkuretan eta auzolanetan, prag-

matikoak eta idealistak, gazteak

eta adinekoak, euskaldunak eta

erdaldunak, abertzaleak eta anar-

kistak gurutzatzen dira, elkarta-

sunak paretak mugi ditzakeela

konturaturik. Iniziatiba berriek

orok dakartzaten energiez blaitu-

rik, asanbladak kudeatzen, epe lu-

zeko kanpainak irudikatzen, ar-

gudioak publikoki esplikatzen

ikasten gabiltza, definitzeko eta

egituratzeko eskas ditugun euska-

rriak elkarrengandik harturik. Bi-

deari ematen ari zaio garrantzia,

momentuz analisi sakonetan erori

gabe, konplizitatean aritzeak gor-

puztuko gaituela segur izanik.

Kasu guzietan, ez gara inoren

abangoardia izateko sortu, herri-

gintza eta autogestioa beste asko-

rekin batera azkartuko dituen

elementu aktiboa bilakatzeko

baizik.

Xede hauek akuilatzeko,

datorren urteko agorril bukaeran

Miarritzen eginen duten G7 gailu-

rrari begira jarri gara jada. Eredu

kapitalistaren defendatzaileen

aurrean, herri mugimenduen

erresistentziak eta alternatibak

plazaratzeko unea izanen da, jen-

deen, naturaren eta herrien izaera

eta eskubideen alde. Agian, bata-

sunean eta berezitasunean anto-

latuko diren protestak zedarria

izanen dira biharko indar ezker-

tiarren birkonposatzeko eta

aliantzak mahai-gaineratzeko.

Horretarako, gauden guztien ar-

tean kohesiora jo behar dugu, be-

girunez eta xilkokeriarik gabe.

Bestalde, Zubietan erraustegia-

ri ezetz erraten diote. Ez dira ba-

karrak. Nafarroa hegoaldean AH-

Tari, Iruñean eta beste tokietan

gune askeen kontrako erasoei,

errefuxiatuekin elkartasuna trin-

kotzen ari da, espezismoa gaitzes-

ten, ikasleak antolatzen, eta abar

luzea. Soro askotan lurra iraul-

tzen ari da, belaunaldi gazteenen

ufada eta ilusioekin, etorkizune-

ko intsumisioen ereiteko.

Mezu bera eramanen dugu

datorren urriaren 13 eta 14an

Larhunen egin asmo duten

proiektu turistikoaren kontra

prestatu dugun kanpaldiarekin.

Han ere ageriko da jendarte oso-

rako ekartzen dugun egitasmo li-

bre eta irekia: naturaren kaltetan

den lurraren salketa politika ez

dugu onartzen; etekinen mende

ez den jendarte batean bizi nahi

dugu, hesien ordez zubiak eraiki-

tzen dituen mundu batean.

Zatozte gurekin Larhun gaine-

ko geltokira, bizkar zakuan ekarri

anoa eta ideiak ugari, urteetako

bidaia elkarrekin egiteko abia-

tuak baikara.

Lurra eta askatasuna!

Naturaren kaltetanden lurraren salketa

politika ez duguonartzen; etekinen

mende ez denjendarte batean bizi nahi dugu,

hesien ordez zubiakeraikitzen dituenmundu batean

Irudiab Muskildi

Aldekoen eta kontrakoen margo lehiaFrancois de Rugy Frantziako trantsizio ekologikorako ministro berriak hitzemana du Esloveniako hartz berri bat

sarraraziko dutela Pirinioetan urri honetan. Kontrako jarrera biziak berpiztu ditu horrek Biarnon eta Zuberoan.

Biarnon, zenbait ibarretako biztanle batzuk armaturik ibilki dira gauaz hartzaren libratzearen barrandatzeko.

Zuberoan ere kontrako iritzi franko entzun dira laborari munduan eta hautetsien artean. Oxkaxeko lepotik hur-

bil diren zikinontzi hauen gisan, pareta anitz adierazpen euskarri bilakatu dira bi aldeentzat. JOANES ETXEBARRIA

«Itsasaldea izanen da eremurikhauskorrena ondoko urteetan.Turismoan, ekonomian, lurraldeantolaketan, laborantzan zehar-gogoeta egin behar dugu»

Martine BisautaEuskal Elkargoko trantsizio ekologikorako presidenteordea

Zazpi finalista lehian dira Garaziko Itzal Aktiboa arte garaikideko sarirako

DONIBANE GARAZI bItzal Aktiboa elkarteak plantan eman sariketa

GazteArteaerakusketaren estreinarekin eta sari banaketarekin buru-

ratuko da gaur, Donibane Garaziko Apezpikuen presondegian. Zazpi

artista, zazpi finalista dira epaimahaiak hautatu dituenak eta beren

obrak erakusketa kolektibo horretan aurkeztuko dituztenak. Nafarro-

ako Uharte Arte Garaikideko Ekoizpen Zentroko Nerea de Diego ko-

zuzendariaren lehendakaritzapean bildu epaimahaiak 34 hautagairen

artean hautatu ditu Taxio Ardanaz, Luis Olaso, Maite Pinto, Miriam

Isasi, Maria Jimenez Moreno, Thomas Loyatho eta Lea Vessot zazpi fi-

nalistak. «Finalistek margolaritzatik bideogintzaraino zabaltzen den

alor aniztasun bat ordezkatzen dute», diote Itzal Aktiboako antola-

tzaileek. 2.000 euroko saria finalista bati emanen zaio erakusketaren

estreinatze egunean, hots, gaur. Estreinaldia ostiral arrats honetan

eginen baita, Apezpikuen presondegiko erakusketa gelan, 18:30ean.

Sartzea urririk da. Erakusketa azaroaren lehenera arte ikusten ahalko

da, asteartez salbu, egun guziz.

MUSIKA

BAIONAEzin Eta, Fizt & Furiuz

eta Torheit taldeen kontzertuak.

bGaur, 21:30ean, Le Magneto

aretoan.

BAIONAZortzi taldea.

bGaur, 18:15ean, Hiribarneko

mediatekan.

BIARRITZDeWolff, This Will

Destroy Your Ears eta Slift taldeen

kontzertuak.

bOstegunean, 20:00etan, Atabal

aretoan.

HENDAIA Elise Archambault

kantari lirikoa eta Jean-Christian

Irigoien Galtxetaburumusikaria,

Kaperan A Kapela zikloan.

bBihar, 19:00etan, Abadia

behatoki jauregian.

BESTELAKOAK

ANGELUAngelu Ezagutu-ren 4.

aldia. Erakusketa Georges Berges

margolariaz, Joseph Cazaliz arki-

tektoaz, Gelos anaiez eta Triana

etxeaz, eta hitzaldiak.

bAsteartean, 14:00etatik 22:00etara,

herriko etxeko besta gelan.

BAIONAD’una lenga l’autra, musi-

ka zeharkaldiak Zuberoatik Limou-

sineragaualdi berezia. Hitzaldia,

mahai ingurua eta kontzertua.

bAsteazkenean, 20:00etan,

Arteen Erdigunean.

BAIONAEtorkizuna Eraikiz, Eusko

Ikaskuntzaren XVII. kongresua.

bGaur, 09:15etik 17:30era,

Baionako Antzokian eta

Elkarteen Etxean.

BAIONAHaizebegi festibala:

musika eta musikaren inguruko

gogoetak.

bUrriaren 14 arte, hirian zehar.

HENDAIA Inondik inora ikuskizu-

na, umorea eta poesia. Aktoreak:

Leire Ucha, Aiora Sedano, Patricia

Urrutia.

b Igandean, 17:00etan,

Mendi Zolan aretoan.

SENPEREAdi-adi, izan hadi! ikus-

kizuna: Mixel Ducau musikariaren,

Ekaitz Goikoetxea bertsolariaren,

Eneko Galdos dantzariaren eta

Andoni Salamero olerkariaren

parte hartzearekin.

bBihar, 18:00etan, Larraldea

etxean.

SENPERESorginkeriazhitzaldia.

bAsteartean, 19:00etan, Larraldea

etxean.

Irudiab Hazparne

Hernandorena sariarenbila doaz sei finalistakHiru kanporaketetatik sei bertsolari sailkatu dira aurtengo Hernandorena

sariketaren finala jokatzeko: Aitor Servier, Asier Galarza, Jon Gurrutxaga,

Txaber Altube, Maialen Akizu eta Eli Pagola. Gaur izanen da bertso saioa,

Hazparneko Ttattola gaztetxean, 21:00etan. Finalean epaile izanen dira

Abel Zabala, Eneko Bidegain, Joakin Arregi eta Zuhaitz Olazabal. BOB EDME

Zure Esku.Denboraldi berria ha-

siko du Zuzenean zure esku saio

parte hartzaileak, eta parte hartze-

ko deia ireki dute. Igandean, Le-

keitioko Euskal Zine Bilerak eta

Euskaltzaleen Topaguneak anto-

latzen duten Kameratoia lehiaketa

izanen da aipagai, 17:30ean.

Bihar:

20:45.Eskubaloia, Atharratzetik

zuzenean.

Igandea:

11:30.Alternatiba herrixkatik saio

berezia, zuzenean.

15:00.Nafarroa taldearen errugbi

partida, zuzenean.

7IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko urriaren 5a Agenda

Joanes Etxebarria Amenduze

Aitaren enpresako biltegia zenatailer bilakatu du Celine MirailhArrosagaraik (Amenduze, 1981).Egun, haur eta helduen arte tailerbilakatua du, baina aitarekin hasitindatzaile bidea segituz. Familia-ren sostengua «xantza bat» izandela dio, hartu nahi zituen bidee-tan barnatu ahal izan delako.Tindaketan hasi zinen aitarekin.

Beti marrazten nuen, nahi nuenmarrazkiaren inguruan zerbaitegin, baina zer egin? Ez zara taulaegitetik bizi. Aita artisaua eta amagizarte laguntzaile, bortxaz bada-kizu behar dituzula zangoak lu-rrean ukan. Aitarekin hasi nin-tzen; gero, arte plastikoen baxoaegin nuen, CAP bat margolari-tzan, eta, Parisen, trompe l'oeileskola bat egin nuen. Aitarekinlan egitean zerbait gehiago pro-posatzen nuen, eta egia da jende-ek maite dutela emazteen parte-tik ukaitea beste kontseilu bat.Alde horretatik irekiak dira![Irriak]. Gero, osasun arazo txi-kiak ukan nituen, eta ari nintzennola behar nuen segitu, nire lanamaite dut, sorkuntza maite dut,marrazketa eta erakusketak egi-ten nituen. Hala asmatu nuen eneenpresa bitxia. Usu ari naiz goize-tan xantieretan eta hemen, taile-rrean, arratsaldetan. Hemen na-hasten ditut elbarri, autista, zahar—erretretadun gazteak—, gazte...Maite dut trukaketa sortzea. Emazte izateak bakarrik alde

onak ditu etxegintzan?

Zure probak egin behar dituzu,hori segur da. Emazte bat ikustendutelarik, ari dira: «Kasu, orainkaka heldu da; ukanen ditugu ali-maleko ideiak, zaila izanen da...».Xantier batean egon nintzenemazteak deiturik eta gizona ufa-ka. Hasi eta ikusi naute lanean,gero ikusi zuten aitzinatzen nin-tzela eta ez nintzela hor polit egi-teko. Eta arratsaldean tipoak: «A,bai, halarik ere...». Astebururakoikusi zuen hastean errana eginanuela. Beste gizon batek erran zi-dan gela bat uzteko, berak tinda-tuko zuela. Goizean egin nuen su-kaldea, korridorea... Berak arra-tsalde osoa pasatu zuen gela ttipibat egiteko, eta erran zidan: «Lanbat da!». Egia neska izanik beharduzula oraindik proba gehiagoeman heltzen zarela, seriosa zare-la, garbia zarela... Alderantziz, aurreiritzietan,

«normalagoa» da alde artistikoa

emazte batek ukaitea.

Arrunt! Badut lagun tindatzailebat, eta zerbait proposatzen due-larik ez dute entzuten batzuetan.

Erraten du baduela lagun bat,neska bat, eta hor aldatzen da. Te-lebistak ere egiten du hala era-kusten dela. Orain heldu dira gaz-te batzuk... plazer egiten du, ze-ren badituzte proposamendesberdinak. Gazte berri horiekmodernoagoak dira, eta errazkia-go ari gara lanean horiekin. Aita tindatzailea, ama gizarte la-

guntzailea... Zu, bien arteko na-

hasketa?

Bai, pixka bat hori da, hibrido bat.Tinduan ari zarelarik ere, jendeenetxean sartzen zara, eta sozial pix-ka bat egiten duzu, zeren beharduzu atzeman zer maite duten.Marrazketa kurtsoan berdin da:konfiantza ematen diezu zurekontseiluen bidez. Azken finean,biak lotzen dira nonbait. Pixkabat abstraktua zen hasieran, bai-na pixkanaka oreka bat kausitu

dut bien artean. Jendeekin truka-keta horren sortzea, sartzen zarahaien bizian, lasaitzen dira... horibiziki polita da. Euskal Herriko etxeak, kanpo-

tik, usu berdinak dira. Etxeetara

sartzean zer ekartzen diezu?

Logelak berritzen ditugu, bainapertsonalizatzen ditut. Logelagarbituko dut, tindatuko, hauta-tuko dugu zer kolore maite du-ten... Ni ez naiz baitezpada modansartzen, zeren bakoitzak badubere gogoa eta behar da pentsatudenboran irauteko dela, ez sei hi-labeterako. Nire gauza hori da:praktikoa, polita, goxoa eta buka-eran egiten ahal duzu marrazkittipi bat horren gainean. Haur lo-gela anitz egiten ditut; joaten naiz,eta arratsalde batez marrazki batasmatzen dugu eta murru gaine-an egiten dugu. Behar da pentsatu

hamar urtez egoten dela, hobeduzu pentsaketa bat ukaitea aitzi-netik. Sorkuntza bat da barnean,baina ez beti modernoa; entsea-tzen naiz bakoitzaren gustuaulertzea. Badira hamar urte horretan ari

zarela. Etxe batzuetan egin du-

zunarekin harritua izatea gerta-

tu izan zaizu?

Bai. Batzuetan desafio batzukemanak izan zaizkit. Adibidez,Uhartehiriko gazteluan sartunintzen, eta sabaia dena liliz beteazen, biziki ederra, zahar-zaharra.Erran zidaten berritu behar nue-la, arranjatu, moldadurak erenola berriz egin behar izan nuenasmatu... Beti behar dut ideiaatzeman. Bukaeran, aitak erranzidan eroa nintzela halako xan-tier bat hartzeko. Pentsaketaegin, zerbait atzeman, eta egiten

duzu. Ikasleei, jendeei berenetxean, beti erraten diet: «Ez daproblemarik: beti bada soluziobat, atzemanen dugu zerbait!».Sorkuntzan ere ari zara.

Badira lau urte ez dudala soberadenborarik ene sorkuntza pertso-naletan aritzeko. Aldiz, jendeekgaldegin, eta, gai ezberdinen in-guruan, horiek bai egiten ditutnoiznahi. Nahi nuke denbora pix-ka bat gehiago, baina hala da, pa-zientziarekin denbora pasatukoda. Haurrak gazte dira; orduan,etxea, lana, enpresa... denboramurriztua da, baina berriz jinenda. Haurrak handitzen dira!Zure tailerreko kurtsoak nola

egiten dituzu?

Maite dut jendea nahastea. Ez dutegiten kurtso bat denek gauzabera egin dezaten, ez. Kasu bakoi-tzari egokitzen naiz. Zahar etxee-tan ibiltzen naizelarik batzuekparkinsona badute, besteakitsuagoak dira... Bakoitzarentzatatzeman behar dut zer egiten ahalduten eta nola. Hori oso interes-garria da. Arte terapia egitea be-zala da pixka bat. Aipatu duzu autista bat zure tai-

lerrera heldu dela. Artea adie-

razpen bide bat da.

Badira lau urte bat heldu dela. Bi-ziki itxia da, ez dugu biziki entzu-ten orain ere. Baina jendea pasa-tzen baita, usatzen da jendeek be-re lana ikustera, konplimenduakukaitera. Biziki ontsa marraztendu. Orain ohartzen gara ingururabegiratzen duela; lehengo egune-an eskuan min hartu nuen, etagaldetu zidan zer ukan nuen. Horierrateko bere burbuilatik aterada. Orain irriarekin heldu da,«egun on» erraten du. Bere hezi-tzaileekin ohartzen gara, hemenjende anitz pasatzen baita, usa-tzen dela inguruan jendea ukaite-ra. Hastapenean beti Fiat Pandabat marrazten zuen, beti ber ma-neran. Gero galdetu nion bere au-toa nora joaten den, eta mendiaegin zuen, hondartza... Lan luzebat da, eta ikusten dituzu hobe-kuntza ttipi horiek. Gero, badiragaraiak non jaisten diren eta horizailago da, baina hor gara entsea-tzeko elkarlanean haien egitura-ko jendeekin zerbait ekartzeahaien bizietan. Artearen bidez,maite dituzten gauzekin, lortzenahal duzu gauzen lantzea. Zaharetxeetan, batzuetan ez dute eskubat ontsa baliatzen; moldatzenahal duzu lan bat eginez pintzelbatekin manera batez. Ohartzenzara pixkanaka adreta bilakatzendela. Artearekin, burmuina osokilantzen da: pazientzia, jestu finak,koloreen hautatzea, ausartzea...

«Tinduan ari zarelarikere, sozial pixka bategiten duzu»

Celine Mirailh Arrosagarai b Margolaria

Tindatzailea da, margolaria, artista. Kurtsoak ematen ditu bere tailerreanbelaunaldi desberdinak nahasiz eta artea sozialarekin uztartuz. Duelahamar urte, Mila Kolore enpresa sortu zuen aktibitate horiekin guztiekin.

JOANES ETXEBARRIA

IPAR EUSKAL

HERRIKOHITZA

OSTIRALA, 2018ko urriaren 5a b0.50 €

Zuzendaria/Directeur de publication: Iñaki Etxeleku. Argitaratzailea/Editeur: SARL Euskal Komunikabideak.

Egoitza nagusia/Adresse: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona / 3, rue des Lisses, 64100 Bayonne.

Inprimategia/Imprimerie: Bidasoa Inprimatzeko Zentroa SA Sansinenea erreka, A1 sektorea, 20740 Zestoa (Gipuzkoa).

Lege gordailua/Depot legal: SS-1527-2010 / ISSN 2491-1666. Batzorde parekidea/Commission paritaire: 0623 C 90915.

Tel: 0559-25 62 20. Fax: 0559-25 43 03. Posta e.: ieh@hitza.info