OSTEOPOROZAprofilaktyka, diagnostyka,

pielęgnowanie.

Katedra i Klinika Zdrowia Matki i Dziecka

Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu

charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną

mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji

zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania

Wskazówki diagnostyczne i terminologia zagrożenia osteoporozą wg. WHO

Osteoporoza zaawansowana (jawna klinicznie), gęstośc mineralna kości (BMD)jest obniżona o więcej niż 2,5 odchylenia standardowego (SD)poniżej szczytowej masy kostnej u młodych, zdrowych kobiet i stwierdza się obecność złamań

Osteoporoza, BMD obniżona o więcej niż 2,5 SD poniżej szczytowej masy kostnej obserwowanej u młodych zdrowych kobiet (bez złamań)

Osteopenia (mała masa kostna) BMD obniżona o 1,0 – 2,5 SD poniżej szczytowej masy kostnej u młodych zdrowych kobiet

Norma, BMD nie obniżona o więcej niż 1 SD w stosunku do szczytowej masy kostnej u młodych zdrowych kobiet.

Objawy choroby:

Osteoporoza rozwija się skrycie i chory nie odczuwa żadnej dolegliwości. Często I objawem jest ostry ból kości wskutek złamania.

Czynniki ryzyka i przyczyny: Zaawansowany wiek Płeć żeńska Jasna karnacja skóry Przedwczesne klimakterium Wątła, niska masa ciała Przedłużona terapia pewnymi lekami, np.:

kortykosteroidami, preparatami tarczycy, lekami przeciwdrgawkowymi i lekami przeciwzakrzepowymi.

Mała aktywność fizyczna Niedostateczne spożycie wapnia Mała podaż witaminy D Alkohol, kawa, papierosy, białko zwierzęce

Podział osteoporoz:

Miejscowe Uogólnione (pod kątem etiologicznym

wyróżniamy postacie pierwotne i wtórne).Pierwotne dzieli się na idiopatyczne i inwolucyjne.

Nieinwazyjne metody diagnostyczne

Badania densytometryczne Ilościowa tomografia komputerowa Badanie USG Badania radiologiczne Biochemiczne markery przebudowy tkanki kostnej

Badania densytometryczne

Zasada ich działania polega na określeniu stopnia pochłaniania przez badaną strukturę kostną promieniowania -y wysyłanego przez izotop promieniotwórczy lub lampę rentgenowską.

Jednoenergetyczna densytometria fotonowa - stosowana jest w badaniach klinicznych od ponad 20 lat. Technika ta wykorzystuje strumień promieniowania wysyłanego przez izotop jodu 125I, który na drodze do detektora zostaje częściowo pochłonięty i rozproszony przez badany element szkieletu obwodowego, najczęściej kości przedramienia. Badaniu poddawany jest zwykle trzon kości promieniowej 1/3 swej

długości - licząc od wyrostka rylcowatego - oraz jej nasada dalsza. Pozwala to uzyskać informacje zarówno o gęstości kości korowej (dominującej w trzonie), jak i kości gąbczastej stanowiącej około 50% masy nasady kości promieniowej.

Jednoenergetyczna densytometria rentgenowska. Jest ona modyfikacją jednoenergetycznej densytometrii fotonowej, w której izotop promieniotwórczy zastąpiono lampą rentgenowską.

Dwuenergetyczna densytometria rentgenowska (DXA)

DXA stała się metodą z wyboru i „złotym standardem" w pomiarach gęstości kośćca. Możliwe stało się dokonywanie pomiarów gęstości mineralnej kości (BMD)

Ilościowa tomografia komputerowa

(QCT) Metoda ta jest modyfikacją konwencjonalnej tomografii komputerowej (CT). Obraz uzyskiwany w CT jest generowany przez analizę komputerową informacji uzyskanych w wyniku wielokrotnego prześwietlania pacjenta promieniowaniem rtg, pod różnymi kątami. Z tak uzyskanych skanów gęstość mineralna kości jest obliczana przez porównanie gęstości wybranych przez operatora rejonów szkieletu z gęstością specjalnego fantomu kalibracyjnego.

Badanie umożliwia ocenę rzeczywistej, przestrzennej gęstości tkanki kostnej, w tym wybiórczo kości beleczkowej bądź korowej. Może więc służyć do rozpoznawania ubytku tkanki kostnej gąbczastej we wczesnym okresie po menopauzie. Metoda odznacza się wysoką precyzją pomiarów. Jej istotne wady to wysoki koszt wykonywanych badań i duża dawka promieniowania jonizującego, sięgająca kilkuset miliremów.

Badania radiologiczne

Badanie rtg jest zwykle jednym z pierwszych badań wykonywanych u osoby z dolegliwościami ze strony układu kostnego. Nie pozwala ono na ilościową ocenę stopnia ubytku masy kostnej, lekarze radiolodzy zwykli jednak określać cechy niewielkiego zaniku kostnego mianem osteopenii, a bardziej zaawansowane stadia zmian kostnych deformacje i złamania mianem osteoporozy.

Diagnozowane radiologicznie złamania osteoporotyczne występują najczęściej w odcinku piersiowym i lędźwiowym kręgosłupa.

Profilaktyka osteoporozy

W profilaktyce osteoporozy zasadnicze znaczenie ma uświadomienie społeczeństwu, że wystąpienie złamania poprzedza długi okres choroby przebiegający bezobjawowo. Nieprzypadkowo określa się osteoporozę jako „cichego złodzieja tkanki kostnej". Wszystkie działania zapobiegające rozwojowi osteoporozy są niedoceniane i trudne ze względu na odległy, trwający dziesiątki lat, w stosunku do zalecanych kompleksowych działań profilaktycznych, czas do wystąpienia złamań osteoporotycznych.

Strategia skutecznych działań zapobiegających osteoporozie dotyczy: odpowiedniej podaży wapnia, ćwiczeń fizycznych, eliminacji upadków, stosowania estrogenów, kalcytoniny i bisfosfonianów. Zalecenia profilaktyczne powinny być ukierunkowane różnie, w zależności od grup wiekowych. W okresie dojrzewania i budowania maksymalnej masy kostnej najistotniejsze znaczenie ma odpowiednia dieta, zawierająca dostateczną ilość soli, zwłaszcza wapniowych, a także odpowiednie ćwiczenia fizyczne.

Wapń i czynniki żywieniowe Odpowiednia podaż wapnia w diecie jest niezbędna do właściwego wzrostu szkieletu i osiągnięcia maksymalnej masy kostnej. Supłementacja niedostatecznego spożycia wapnia u dzieci i dorastającej młodzieży powoduje wzrost masy kostnej, a w okresie starzenia się zmniejsza wielkość jej utraty. Duże spożycie wapnia nie może jednak zapobiec przyspieszonej resorpcji tkanki kostnej u kobiet bezpośrednio po menopauzie. Zalecane dzienne spożycie wapnia wynosi: 1000 mg dla osób dorosłych, 1500 mg dla kobiet w okresie pomenopauzalnym i u osób starych, i 1200 mg dla dorastającej młodzieży.

Ćwiczenia fizyczne

Pobudzają one wzrost kości, natomiast unieruchomienie (immobilizacja), np. w wyniku długotrwałego leżenia w łóżku, powoduje istotne zmniejszenie masy kostnej. Intensywne ćwiczenia fizyczne zwiększają masę kości u osób dorosłych przez cały okres ich stosowania

Do głównych korzyści płynących z ćwiczeń fizycznych prowadzonych u osób starszych należy zwiększenie ruchliwości, zwinności, masy mięśniowej i poprawa koordynacji ruchowej, co zmniejsza prawdopodobieństwo upadków. Osobom starszym należy zalecać głównie chodzenie oraz ćwiczenia intensyfikujące pracę mięśni, a także ćwiczenia czynne wzmacniające mięśnie grzbietu i przeciwdziałające zniekształceniu kręgosłupa. Korzystny efekt można osiągnąć przez chodzenie, spacery w lekkiej, odpowiednio ciepłej odzieży, w butach na niskim obcasie i miękkiej podeszwie wykonanej z mikrogumy, co najmniej 1 h dziennie.

W ciągu dnia zaleca się również odpoczynek, najlepiej w pozycji leżącej na brzuchu w celu odciążenia trzonów kręgowych. Łóżko powinno mieć twarde podłoże, pokryte niezbyt grubym, gąbkowym materacem. Należy też podkreślić, aby osoby, które muszą odpoczywać w ciągu dnia z powodu innych schorzeń, odpoczywały raczej w fotelach, a nie w łóżku ze względu na niekorzystne oddziaływanie sił grawitacji na masę kostną.

Zapobieganie upadkom

Złamania osteoporotyczne u ludzi starych są najczęściej następstwem upadków. Przyczynia się do nich mniejsza siła mięśni, towarzyszące choroby i stosowane leczenie, mogące nasilać zaburzenia równowagi. Dlatego w celu zmniejszenia ryzyka upadku należy podjąć działania zmierzające zarówno do modyfikacji leczenia, jak i stworzenia bezpiecznych warunków życia w bezpośrednim otoczeniu ludzi starych

Należy zadbać, aby osoby stare nie potykały się o chodniki, dywany, przedmioty lub zwierzęta leżące na podłodze. Ze względu na to, że największe ryzyko upadku istnieje po wstaniu od posiłku i przy wychodzeniu z łóżka w nocy, należy uświadomić ludziom starym, że zarówno wstawanie z krzesła, jak i z łóżka powinno odbywać się powoli, po adaptacji do pionowej pozycji ciała

Estrogeny

Stosowanie estrogenów zmniejsza częstość złamań osteoporotycznych i dlatego jest postępowaniem z wyboru. Estrogeny są również skuteczne w hamowaniu ubytku masy kostnej przez wiele lat po menopauzie. Wynika z tego, że jeśli nie ma przeciwwskazań, to podanie estrogenów należy rozważyć u wszystkich kobiet, u których istnieje ryzyko rozwoju osteoporozy.

Wskazania do leczenia estrogenami z(lub) progestagenami ustala najczęściej lekarz internista po uwzględnieniu przeciwwskazań do ich podania. Leczenie estrogenami powinno być prowadzone przy współ pracy z ginekologiem-endokrynologiem, przy pełnej świadomości kobiety, że korzystny wpływ estrogenów na kość utrzymuje się tylko w czasie ich podawania oraz że ten rodzaj terapii wymaga okresowych badań lekarskich narządu rodnego i piersi.

Zaprzestanie podawania estrogenów powoduje ponowną utratę kości. Stosowanie estrogenów przez 5 lat, rozpoczęte we wczesnym okresie menopauzy, zmniejsza występowanie złamań kości przedramienia i szyjki kości udowej u około 50%, a trzonów kręgowych u około 90% kobiet. Stosowanie równocześnie suplementacji wapnia w dawce 1000 mg na dobę pozwala zmniejszyć dawkę stosowanych estrogenów o połowę, co wiąże się z większym bezpieczeństwem tej terapii.

Kalcytonina

Jest ona lekiem, który ma uznane miejsce zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu wszystkich typów osteoporozy. Szczególnie korzystne działanie kalcytoniny (zmniejsza resorpcję kości) odnotowano w leczeniu osteoporozy charakteryzującej się wysokim obrotem kostnym i dotyczącej kości beleczkowatej.

Kalcytonina jest preparatem bezpiecznym, mającym również działanie przeciwbólowe. Stosuje się ją w zastrzykach - do mięśniowych i podskórnych oraz w postaci aerozolu donosowego (równa skuteczność przy mniejszej ilości objawów niepożądanych). Udowodniono, że kalcytonina zmniejsza częstość złamań osteoporotycznych Należy pamiętać o konieczności stosowania, wraz z kalcytonina, suplementacji wapniowej.

Witamina D

Właściwa podaż witaminy D jest istotna u ludzi starszych nie wychodzących z domu oraz spożywających dietą zawierającą zbyt mało witaminy D.Jej niedobór sprzyja powstaniu osteoporozy. Dlatego u osób starszych należy podawać profilaktycznie witaminę D w ilości 400-800 jm. Na dobę, co jest dawka bezpieczna i zmniejszającą utratę kości.