Orkid Dendrobium

8/4/2019 Orkid Dendrobium

1/17

55

2.4 TANAMAN ORKID

2.4.1 Asal-Usul Orkid

Orkid tergolong dalam famili Orchidacea dan ditemui hampir di seluruh dunia

kecuali di tempat yang tandus dan terlalu sejuk. Habitat orkid meliputi kawasan

pergunungan, lembah dan gurun. Orkid terdiri daripada pelbagai jenis dan spesies yang

tumbuh di kawasan tertentu mengikut kesesuaian pertumbuhannya.

Di Malaysia sahaja terdapat lebih daripada 120 genus dan 800 spesies orkid

hutan/ liar. Di Sabah dan Sarawak terdapat lebih kurang 2000 spesies orkid liar.

Spesies orkid di Malaysia mempunyai pelbagai bentuk, malah ada yang tidak

menyerupai spesies asal.

Rajah 8.3 Paphiopedilum Barbatum

Rajah 8.4 Bulbophyllum Vaginatum. Rajah 8.5 Calanthe

Triplicata


2/17

56

Antara orkid Malaysia yang popular do pasaran antarabangsa terdiri darpada

genus Aranda, Aranthera, Arachnis, Dendrobium, Holtumura, Kawagara, Mokara,

Oncidium, Phalaenopsisdan Vanda. Genus yang paling popular untuk ditanam secara

komersial ialah Aranda, Dendrobium, Mokaradan Oncidium.

Keratan bunga orkid mempunyai ketahanan yang tinggi sekurang-kurangnya

seminggu dan sesuai digunakan sebagai hiasan dalaman atau gabungan susunan

bunga untuk hiasan meja atau ruang khas di rumah, pejabat dan hotel. Bunga orkid

juga digunakan sebagai hiasan gelas minuman di hotel-hotel besar. Selain keratin

batang, pokok orkid yang sedang berbunga dalam bekas juga boleh diletakkan di ruang

dalaman sebagai hiasan. Jenis-jenis orkid yang popular yang ditanam sebagai

gantungan ialah Dendrobium, Oncidium, Cattleya, Phalaenopsis, Vanda, Arandadan

jenis liar seperti orkid gajah.

Rajah 8.6 Orkid Dendrobium Rajah 8.7 Orkid Mokara

Rajah 8.8 Orkid digunakan untuk hiasan


3/17

57

2.4.1.1 Jenis-jenis Pokok Orkid

Orkid boleh dibahagikan kepada beberapa jenis pokok iaitu Orkid Simpodial dan Orkid

Monodial.

2.4.1.1.1Orkid Simpodial

Orkid Simpodial ini boleh tumbuh di atas pokok (epifit) atau di atas tanah

(terestrial). Pokok orkid jenis ini akan berbunga apabila pokoknya cukup matang.

Selepas bunga-bunganya layu, daun-daunnya menjadi kuning dan layu. Bebawang

semunya yang tua akan menggeluarkan tunas baru di pangkalnya sebelum mengecut.

Setelah tunas baru membesar, bebawang semu yang tua akan mati. Orkid jenis

simpodial ini juga dikenali sebagai orkid rumpun dan sesuai ditanam di kawasan teduh.

Antara orkid simpodial yang popular ialah Dendrobium, Oncidium dan Catteya.

Orkid simpodial mempunyai batang seakan-akan bebawang semu yang tumbuh

pada perdu atau rumpun. Bebawang semu ini terdapat dalam pelbagai bentuk, bujur

untuk Dendrobium, bulat dan gemuk untuk Spathoglotis dan bergurutu untuk Oncidium.

Bebawang semu ini membekak dan berfungsi sebagai pundi untuk menyimpan dan

membekalkan makanan bagi pokok-pokok orkid ini tumbuh sebagai tumbuhan epifit.

Bunga pokok orkid ini akan keluar dari celah daun atau batang dihujung batang.

Selepas berbunga, tunas-tunas vegetative atau bebawang semu ini akan

membesar. Di pangkal bebawang semu pula terdapat akar- akar baru yang tumbuh

sebagai sokongan. Batang yang lama tidak mengeluarkan akar lagi tetapi masih boleh

digunakan sebagai bahan pembiakan sekiranya ada tunas. Akar orkid seperti rizom

tumbuh melintang dan batangnya tumbuh daripada akar ini.

ORKID

SIMPODIAL

Rajah 8.9 Orkid

Cattleya

Rajah 9.0 Orkid

Oncidium

Rajah 9.1 Orkid

Dendrobium


4/17

58

2.4.1.1.2 Orkid Monopodial

Orkid jenis ini tumbuh sehala yang berakhir dengan pengeluaran bunga.

Walaupun hidupnya secara epifit, pokok jenis ini ditanam di dalam pasu atau di atas

tanah yang tidak lembap. Sesetengah orkid monopodial boleh hidup di tempat yangpanas dan sesetengahnya pula tidak tahan terhadap panas. Antara orkid monopodial

yang dikenali ialah Arachnis, Vanda, Aranthera, Renanthera, Phalaenopsis, Mokara,

Ascocenda dan Aranda.

Orkid jenis ini paling banyak ditanam di dunia. Pokoknya mempunyai satu batang

yang mengeluarkan daun-daun baru di bahagian pucuk dan akar. Pada batang yang

tumbuh menegak ke atas itu terdapat dua baris daun yang tersusun berselang-seli

melintang 180 darjah antarasatu sama lain. Daundaun ini tebal seperti kulit, tirus

seperti pensel dan tumbuh aksil daun, iaitu di antara batang dan daun. Tunas-tunas

batang yang baru akan tumbuh dari buku-buku di celah daun dan menjadi anak.

ORKID MONODIAL

Rajah 9.2 Orkid

Arachnis

Rajah 9.6 Orkid

Renanthera

Rajah 9.3 Orkid

Vanda

Rajah 9.5 Orkid

Phalaenopsis

Rajah 9.4 Orkid

Ascocenda


5/17

59

2.4.2 ORKID DENDROBIUM

2.4.2.1 Pengenalan

Dendrobiumspp. juga dikenali sebagai orkid buluh dan orkid Singapura

merupakan tumbuhan yang tumbuh secara epifit, (Norain Mohd Rejab:1999).

Tumbuhan ini juga tumbuh di atas batu. Nama dendrobium berasal daripada

perkataan Greek dendron" yang bermaksud pokok dan bios, yang bermaksud

hidup merujuk kepada habitat tempat tinggalnya yang hidup menumpang di pokok

lain[9].

Orkid dendrobium merupakan genus terbesar dalam famili orkid dan mempunyai

1500 spesies dan beribu lagi spesies yang dikacuk. Ia diperkenalkan oleh Olof Swartz

pada tahun 1799. Orkid ini begitu terkenal diseluruh bahagian dunia ini termasuk

Lautan Pasifik, Asia dan juga Australia. Ia merupakan perkara biasa jika terdapat orkid

dendrobium ditanam di India, Filipina, Malaysia, Papua New Guine dan juga

Newzealand.

[ 9].http://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdf

Rajah 9.7 Bunga Orkid
http://en.wikipedia.org/wiki/Olof_Swartzhttp://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdfhttp://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdfhttp://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdfhttp://en.wikipedia.org/wiki/Olof_Swartz


6/17

60

2.4.2.2 Ciri-ciri Botani

PENGELASAN SAINTIFIK

Alam : Plante

Divisi : Magnoliophyta(unranked) : Monocots

Order : Asparagales

Famili : Orchidaceae

Subfamili : Epidendroieae

Tribe : Podochilaeae

Sutribe : Dendrobiinae

Genus : Dendrobium


7/17

61

Di Malaysia orkid ini banyak diusahakan secara komersial. Kebanyakan orkid

Dendrobium yang ditanam di Malaysia ialah jenis kacukan yang boleh dibahagikan

kepada tiga jenis.

Pokok orkid ini mempunyai bebawang yang beruas-ruas dan mengandungi air.Daunnya pula lebat dan sebahagiannya melekat pada batang. Cara yang senang untuk

mengenali orkid Dendrobium ialah dengan melihat bunganya. Bunganya berjambak dan

mempunyai kolum yang pendek. Dendrobium boleh dijumpai dalam warna ungu, merah

jambu, putih, fuchsia (campuran warna merah jambu dan ungu), kuning, hijau dan

terdiri dari dua warna. Warna yang paling terkenal dan mudah dijumpai ialah ungu dan

putih.

Di bahagian kaki bawah kolum atau kaki kolum lebih panjang berbanding

dengan genus yang lain. Kaki kolum hanya dapat dilihat apabila bibir bunga ditarik ke

bawah. Kedua-dua sepal sisi melekat di kiri dan kanan bibir. Dari bahagian rusuk,

sambungan kaki kolum dan sepal berbentuk memanjang seperti dagu. Bentuk ini

dikenali sebagai mentum dan merupakan salah satu sifat yang ketara bagi genus ini.

Orkid Dendrobium ini mempunyai dua pasang polinia.

Rajah 9.8 Orkid ungu dan putih

Rajah 9.9 Orkid Dendrobium


8/17

62

Semua jenis orkid Dendrobium tumbuh berumpun. Orkid ini mempunyai akar

yang halus di pangkal batang dan berdaun sederhana. Orkid ini juga sesuai ditanam di

tempat teduh tetapi boleh juga terdedah kepada cahaya matahari jika pertumbuhannya

sejak kecil. Selain itu, pokok ini akan tumbuh subur jika terdapat sinaran cahaya yang

terang walauapapun persekitarannya.

2.4.2.3 Amalan Kultur[10 ]

2.4.2.3.1Cahaya

Orkid ini boleh dibiakkan dengan syarat mempunyai pencahayaan yang terang,

cahaya yang tidak terlampau terang adalah lebih baik. Pencahayaan yang kurang akan

menyebabkan batangnya berpusar dan mempunyai daun yang tebal dengan beberapa

atau tiada langsung bunga. Dalam musim panas dan luruh, di timur dan barat, dan

musim sejuk dan awal musim luruh, di selatan akan memberi pencahayaan yang

banyak untuk Dendrobiummembiak. Jika tumbuhan ini didedahkan kepada cahaya

terlalu lama dengan dibiarkan dalam suhu yang tinggi untuk masa yang lama ia akan

menyebabkan tumbuhan melecur (sunburn).

2.4.2.3.2 Air

Dendrobium memerlukan air untuk mengeluarkan bunga yang cantik serta

menarik. Penyiraman dilakukan apabila diperlukan. Biarkan tumbuhan ini kering

perlahan-lahan selepas siraman kerana boleh menyebabkan reput dibahagian akar.

Rajah 10.1 Batang Orkid Rajah 10.2 Akar Orkid


9/17

63

2.4.2.3.3 Suhu

Dendrobium adalh tumbuhan tropikal dan memerlukan keadaan yang panas.

Suhu perlu dikekalkan pada siang hari pada suhu 70F hingga 90F dan malam 60 F

hingga 65 F untuk hasil yang terbaik. Tumbuhan ini tidak sepatut didedahkan kepadasuhu yang kurang dari 55 F untuk masa yang panjang.

2.4.2.3.4Persekitaran

Memerlukan persekitaran yang tinggi. Persekitaran boleh ditingkatkan dengan

meletakkannya didalam dulang batu kerikil.

2.4.2.3.5 Pembajaan

Gunakan baja apabila terdapat pertumbuhan yang aktif setiap kali siraman. Jika

tiada pertumbuhan yang aktif, bajakan dengan minimum, kemudian biarkan air

semburan itu untuk kering sendiri.

2.4.2.3.6 Pemasuan

Jangan ubah tanaman sehinggalah tunas baru telah mula tumbuh ditepi pot dan

medium telah terkompos. Medium pemasuan boleh terdiri daripada campuran

beberapa batang, batu-batu, arang-arang kayu keras pelepah kelapa dan juga tanah

liat. Tekan medium rapat-rapat semasa pemasuan semula.

2.4.2.3.7 Perapian

Buang bunga yang tumbuh sekuntum. Jika warnanya bertukar kuning, bunga itu

boleh dibuang kerana tidak memberi kesan buruk kepada pokok asal.

[ 10].http://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdf
http://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdfhttp://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdfhttp://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdfhttp://www.superfloralretailing.com/pdf/BloomPlant0907.pdf


10/17

64

2.4.2.4Penyakit dan Perosak

2.4.2.4.1Penyakit

2.4.2.4.1.1 Virus

Penyakit bawaan virus agak sukar untuk kita kenal pasti secara teliti kerana

memerlukan ujian makmal. Bagaimanapun serangan virus hanya melemahkan pokok

orkid anda, tidak menyebabkan kehilangan pokok orkid kesayangan anda. Untuk

mengelakkan jangkitan virus anda perlu menjaga kebersihan kawasan penanaman.

2.4.2.4.1.2 Bakteria

Biasanya tanda penyakit orkid disebabkan bakteria bersamaan dengan penyakit

yang disebakan oleh kulat. Penyakit yang disebabkan oleh bakteria cepat merebak

berbanding dengan penyakit yang disebabkan oleh kulat. Tanda biasa penyakit yang

disebabkan oleh bakteria ialah reput pada mana-mana bahagian pokok dan berbau

busuk.Keadaan tempat penanaman yang terlalu lembap dan penguadaraan yang

kurang baik adalah antara faktor jangkitan.

Antara penyakit bawaan bakteria ialah :

Reput bakteria (Bacterial rot) satu bintik coklat berair pada daun, cepat

merebak. Biasa menyerang orkid famili Phalaenopsis.

Reput daun ( Brown Rot) bintik berair pada daun, daun kuning dan gugur.

Rajah 10.3 Penyakit Orkid


11/17

65

2.4.2.4.1.3Kulat (fungus)

Penyakit yang disebabkan oleh kulat lebih kurang sama dengan peyakit yang

disebabkan oleh bakteria tetapi kadar merebaknya agak perlahan dan tidak

mengeluarkan bau busuk. Keadaan tempat penanaman yang terlalu lembap danpenguadaraan yang kurang baik adalah punca utama jangkitan.Antara penyakit bawaan

kulat ialah :

Antraknose

Black leaf spot

Cercospora leaf spot

Reput hitam ( Black rot)

Reput pangkal ( Basal rot)

Reput pucuk ( Crown rot)

a) Rawatan terhadap bakteria dan kulat

Potong dan buang bahagian yang dijangkiti. Sapukan atau semburkan racun

kulat yang bersesuaian dengan penyakit kepada rumpun atau pokok yang telah

sihat untuk langkah berjaga megelakkan jangkitan.

Rajah 10.4 Penyakit disebabkan oleh bakteria


12/17

66

2.4.2.4.2Perosak

2.4.2.4.2.1Aphid

Dikenali sebgai lalat hijau, lalat hitam atau lintah tumbuhan, aphid ialah sejenis

serangga yang menjadikan tumbuhan sebagai makanannya. Serangga ini ialah musuh

kepada ladybugs/ ladybirds/ lady beetlesdan lacewings.

Serangga yang kecil berbentuk melonjong, serangga penghisap dan selalunya

muncul di dalam musim bunga untuk memakan daun-daun baru. Serangga ini

meninggalkan lendir selepas makan daun di mana lendir ini akan menarik semut dan

mnyebabkan tumbesaran kulat.

Serangga ini boleh dikawal dengan cara semulajadi iaitu cari tanda gigitan

serangga ini pada daun dan buangkannya. Gunakan sapu tangan dan buang aphid dari

tanaman. Boleh juga digunaka semburan air yang kuat untuk menolak aphid dari daun.

Letakkkan perangkap yang melekat berwarna kuning untuk menangkap aphid yang

terbang lair.

Rajah 10.5 Aphid


13/17

67

2.4.2.4.2.2Siput

Siput selalunya merosakkan daun di dengan memakannya di bahagian tengah

dan dibahagian hujung. Ini akan menyebabkan daun berlubang-lubang.

Siput boleh dikawal dengan menyiram air pada tanaman pada waktu pagi atau

menggunakan paip saluran bawah tanah. Ini akan menyebabkan tanah kering dan tidak

menarik perhatian siput. Letakkan limau kering atau kapur kering di sekeliling

tumbuhan. Campuran ini akan menyebabkan siput pergi ke tempat lain. Serangga yang

menyerang orkid ini boleh dikawal dengan mengunakan semburan dan basuhan sabun

serangga.

2.4.2.5 Kaedah Pembiakan

2.4.2.5.1 Kultur Tisu

Daun orkid akan dibuang daripada pucuk apeks tumbuhan orkid yang terpilih.

Pucuk ini direndam ke dalam larutan 10% natrium hipoklorit selama 10 minit untuk

membunuh sebarang microorganism yang hadir. Serpihan-serpihan tisu meristem

(eksplan) dipotong daripada pucuk dan direndamkan ke dalam larutan 1 % natrium

hipoklorit selama 5 minit.

Tisu dikultur di dalam medium steril yang mengadungi nutrient dan hormone

tumbuhan dengan pH yang sesuai. Kelalng dismpan di dalam incubator pada suhu 35-

40darjah selama beberapa minggu.

Rajah 10.6 Perosak siput


14/17

68

Mitosis berulang oleh sel-sel meristem akan menghasilkan tisu-tisu kalus. Tisu

ini akan dipindahkan ke dalam kelalang baru yang mengandungi medium nutrient yang

baru. Ini untuk memastikan bekalan nutrient dan hormone tumbuhan yang sesuai adalh

mencukupi bagi pertubuhan dan perkembangan.

Sel-sel akan terus membahagikan melalui mitosisdan kemudian terbezakan

menjadi anak-anak pokok. Selepas beberapa minggu, tumbuhan orkid dikeluarkan dan

ditanam di dalam pasu atau di atas tanah dimana ia tumbuh sehingga matang.

Klon orkid adalah seiras antara satu sama lain dan dengan tumbuhan orkid

induk dari segi fenotip dan genotip.

2.4.2.5.2 Faktor Kejayaan

Antara faktor mendorong kejayaan teknik ini ialah penghasilan bahan tanaman

bermutu tinggi, sihat, bebas penyakit dan seragam dalam jumlah yang besar. Selain itu,

cara ini sesuai untuk spesies tanaman yang sukar dibiakkan dan spesies yang hampir

pupus. Bahan tanaman yang bebas patogen serta disimpan di dalam keadaan in-vitro

membolehkan pertukaran sumber genetik organisme dengan cara yang selamat.

Rajah 10.7 Simpanan daun yang digunakan untuk tisu kultur


15/17

69

2.4.2.6 Varieti

Seperti juga tanaman lain orkid juga mempunyai variati yang tersendiri selain

terbahagi kepada keluarga yang berbeza. Orkid Dendrobium boleh terbahagi kepada

orkid asal dan juga yang telah dikacukkan.

Dendrobium aurantiroseum Dendrobium bracteosum

Dendrobium ceraula Dendrobium densiflorum

Jadual variati- variati orkid Dendrobium[11 ]


16/17

70

[ 11]http://www.orchidphotos.org/index.html

Dendrobium engae Dendrobium hasseltii

Dendrobium lindleyi Dendrobium hellwigianum

Dendrobium parishii Dendrobium rigidum 'Ramona'
http://www.orchidphotos.org/index.htmlhttp://www.orchidphotos.org/index.htmlhttp://www.orchidphotos.org/index.htmlhttp://www.orchidphotos.org/index.html


17/17

71

2.4.27 Kegunaan[ 12]

Orkid dendrobium yang sangat cantik ini mempunyai pelbagai kegunaan.

Disebabkan rupanya yang unik dan warnanya yang menawan orkid ini selalu digunakan

dalam penyusunan bunga. Orkid jenis ini yang exotik dan cantik selalunya pula akandigunakan sebagai hadiah untuk pelbagai majlis. Walaupun halus dan lembut, bunga

orkid dendrobium tahan lama, dalam lingkungan 10 hari hingga ke 2 minggu.

Orkid Dendrobium mewah kekal antara bunga yang paling popular untuk majlis

perkahwinan. Mereka melambangkan kesucian, kasih sayang, keindahan dan

kekayaan. Bunga orkid ini nampak cantik bersahaja atau boleh juga dicampur dengan

bunga lain. Orkid Dendrobium boleh digunakan sebagai gugusan bunga bagi pengantin

perempuan atau di letakkan di tengah tengah meja.

Orkid Dendrobium mewah mempunyai kelopak yang kukuh dan tahan dengan

pengendalian kasar. Orkid Dendrobium yang dramatik menjadikan tumbuh-

tumbuhan hiasan rumah yang hebat. Mereka mewujudkan suasana yang hebat di

mana-mana jua ditempatkan. Merekamembawa keanggunan dan kecanggihan ke

rumah dalam bentuk hiasan rumah. Mereka menambah kehidupan dan warna pada

ruang. Orkid Dendrobium boleh digunakan dalam hiasan dalaman tradisional

dan moden. Orkid Dendrobium memberikan kenikmatan dan membawa rasa tenang

dan santai.

[12].http://www.dendrobium-orchid.net/dendrobium-orchids-uses

Rajah 10.8 Kegunaan Orkid Dendrobium yang pelbagai
http://www.dendrobium-orchid.net/dendrobium-orchids-useshttp://www.dendrobium-orchid.net/dendrobium-orchids-uses

Documents

Orkid Dendrobium