Visoka poljoprivredna škola strukovnih studija

Šabac

ORGANSKA PROIZVODNJA

RATARSKIH KULTURA

dr Lana Đukanović

Prema definiciji FAO i Svetske zdravstvene

organizacije, organska poljopriveda

predstavlja sistem upravljanja

proizvodnjom, koji promoviše ozdravljenje

ekosistema uključujući biodiverzitet,

biološke cikluse i naglašava korišćenje

metoda koje u najvećoj meri isključuju

upotrebu inputa van farme.

Osnovni uslovi za zasnivanje organske

proizvodnje u ratarstvu su:

• prostorna izolacija zemljišnih parcela,

• poljoprivredno zemljište čiji je sadrţaj

štetnih materija ispod maksimalno propisanih

dozvoljenih količina,

• propisani kvalitet vode za navodnjavanje i

• usklađen razvoj biljne i stočarske

proizvodnje.

Nedostaci organske proizvodnje su:

• veće angaţovanje proizvođača,

• neinformisanost i nedostatak stručnog znanja,

• manji prinos,

• nedostatak inputa za organsku proizvodnju i

• loša infrastruktura i udaljenost od gradskog

trţišta.

Proizvod dobijen na tradicionalan način

NIJE proizvod iz organske poljoprivrede.

Proizvod iz organske poljoprivrede je:

- definisan,

- kontrolisan i

-sertifikovan.

-Zakon o organskoj proizvodnji Sl. Glasnik

RS, br. 30/10, 2010.

Formiranje izolacionog pojasa predstavlja

zakonsku obavezu („Sl. glasnik RS”, br. 30/10).

Ciljevi zasnivanja ovakvog pojasa bili su:

• da se spreči uticaj primene sintetičkih

sredstava,

• poboljšanje biodiverziteta,

• podsticanje biokontrole i

• da se ne povećaju troškovi organske

proizvodnje.

Eko-koridori se primenjuju kao

bioagrotehnička mera.

Predstavljaju pojaseve sačinjene od biološki

aktivnih biljaka koji okruţuju ili presecaju

poljoprivredne površine.

Grupa biljaka koja se najčešće koristi za

uspostavljanje eko-koridora su:

aromatične i začinske biljke,

medonosne biljke i dr.

Slike V. Ugrenovića

Za zasnivanje eko-koridora se koriste

kombinacije biljnih vrsta koje će stalno

cvetati i na taj način činiti povoljno stanište

za korisne insekte i ptice.

Eko-koridori se zasnivaju tako da ne

smetaju sprovođenju ostalih agrotehničkih

mera.

Organska demo-polja mogu posluţiti

za vršenje vrednovanja biljnih vrsta

koje ulaze u sastav eko-koridora i praćenje

njihove funkcije u procesu biokontrole

Otvoreni dani biodiverziteta Pančevo

Bogdanici, opstina Gornji Milanovac:

Bogdanica, opština Gornji Milanovac

Institut ZP

Kao organska đubriva koriste se:

• stajnjak, kompost, osoka, treset, glistenjak,

zelenišno đubrenje, drveni pepeo, biljni rastvori

i druge otpadne organske materije nastale kao

sporedni proizvodi u prehrambenoj tehnologiji i

industriji.

Spisak dozvoljenih đubriva nalazi se u prilogu

Pravilnika o metodama organske biljne

proizvodnje.

U strukturi plodoreda krmne i leguminozne

biljke zauzimaju 30-50% plodorednih

površina što doprinosi čvršćoj vezi između

ratarstva i stočarstva.

Primer plodoreda u ratarstvu:

I godina - okopavine-kukuruz, krompir…

II godina - strna žita

III godina - jednododišnje i višegodišnje

leguminoze

Organska proizvodnja zahteva zamenu

konvencionalnih sorti organskim sortama

Seme se smatra organskim ako je proizvedeno

metodama organske proizvodnje, odnosno

najmanje tri godine odrţavano i umnoţavano

metodama organske proizvodnje.

Materijal za reprodukciju koji nije proizveden

metodama organske proizvodnje može se

primenjivati ako nema na tržištu materijala

proizvedenog za reprodukciju

Tehnologija i tehnika proizvodnje organskog

semena je nedovoljno razrađena.

Zabrana korišćenja sintetičkih sredstava za

tretiranje semena organsko seme stavlja u

kategoriju koja često ne ispunjava norme

kvaliteta.

Uopšteno se moţe reći da ponuda

organskih sorti i organskog semena ne

prati u punoj meri ekspanziju organske

proizvodnje.

Novosadski Institut za ratarstvo i

povrtarstvo je među retkim ustanovama u

zemlji koja nudi širok izbor organskog i

konvencionalnog ali netretiranog

sertifikovanog sortnog semena

ratarskog, povrtarskog i krmnog bilja.

Zdruţivanje useva

-povećana produkcija biomase i prinosa,

-bolje korišćenje raspoloţivih resursa,

-manje štete od korova, bolesti i štetočina,

-sigurniji prihodi

kukuruza i pasulja,

jarog ječma i crvene deteline,

ovsa i grahorice,

kukuruza i tikava itd.

Za zaštitu bilja koriste se uglavnom biljni

preparati.

Suzbijanje korova:

• ručno (okopavanjem, košenjem pre nego

korovi proizvedu seme),

• gajenjem međuuseva,

• solarizacijom,

• navodnjavanjem pre sadnje (isprovociraće se

rast korova), a zatim obradom zemljišta.

Od praistorijskih vremena pa do danas ţita

predstavljaju osnovu ljudske ishrane.

U mnogim regionima od celokupnog unosa

hranljivih materija preko 50% potiče od ţita.

Sa porastom ţivotnog standarda učešće ţita

u ishrani opada.

Jedan od osnovnih principa pravilne

ishrane jeste svakodnevna upotreba

integralnih ţita.

U poslednje vreme je poraslo interesovanje

za proizvodima iz organske poljoprivredne

proizvodnje bez obzira što je cena tih

proizvoda viša.

To nameće potrebu za većom proizvodnjom

kao i za dobijanjem semena koje će se

koristiti za proizvodnju.

Ţita interesantna za program proizvodnje

organske hrane u našoj zemlji su pšenica i

kukuruz kao i ostala ţita objedinjena pod

zajedničkim nazivom alternativna ţita (spelta,

kamut, ječam, ovas, raţ, tritikale, proso,

pseudocerealije heljda, kvinoja i amarantus).

Organska poljoprivredna proizvodnja je u

Evropskoj uniji obavezna na preko 10% od

ukupnih setvenih površina.

Za sada se organska proizvodnja kod nas

zasniva na relativno malom posedu.

Ţita su najzastupljenije biljne vrste kako u

konvencionalnoj tako i u organskoj

proizvodnji u svetu.

Strna ţita

Triticum spelta - krupnik

•proizvodnja spelte se stalno povećava zbog

potraţnje za pekarskim i testeničarskim

proizvodima.

- ima veći sadrţaj proteina za 2-5%,

- ima povećan sadrţaj vitamina i selena zbog

čega proizvodi od spelte imaju antioksidativno

dejstvo,

-tolerantniji na nepovoljne agroekološke uslove

i prema patogenima i nije mu potrebna

intenzivna agrotehnika

-tvrde, koţaste plevice bolje štite plod od

vazdušnih zagađenja i napada štetočina, a

voštana prevlaka na stablima i listovima

sprečava pojavu patogenih gljiva

-usled bolje prilagođenosti nepovoljnim

biotičkim i abiotičkim uslovima podesan je za

gajenje u sistemu organske poljoprivrede

- Osnovnu obradu u skladu sa organskim

principima treba izvesti bez prevrtanja

oraničnog sloja.

- Dubina obrade u organskoj proizvodnji

najčešće iznosi 20 cm.

-Predsetvena priprema izvodi se na dubinu

od 6-7 cm.

-Zahteve biljaka u pogledu N, P i K treba

zadovoljiti korišćenjem organskih i u

organskoj proizvodnji dozvoljenih mineralnih

hraniva.

U organskoj proizvodnji naročito treba

insistirati na blagovremenosti i kvalitetu

setve.

Treba rokove setve prilagoditi određenim

agroekološkim uslovima.

Setva se izvodi ţitnim sejalicama na

rastojanju od 12 cm i dubinu od 3-4 cm.

Od mera nege vaţne su:

• valjanje posle setve kako bi nicanje bilo

brzo i ujednačeno, a koren se dobro

razvijao i

•drljanje radi bolje aeracije i podsticanja

bokorenja.

•suzbijanje bolesti i štetočina

Heljda

Oljušteni plod heljde odlikuje se visokom

hranljivom vrednošću i vrlo dobrim

ukusom.

Od heljdinog brašna se spravljaju brojni

proizvodi, a najpoznatiji su heljdini

rezanci i špageti.

Ima veliki agrotehnički značaj jer brzo raste i

guši korove, usvaja iz zemljišta teško

rastvorljiva jedinjenja fosfora.

Heljda nema naročitih zahteva prema

predusevu, ali joj najviše odgovaraju

jednogodišnje leguminoze, korenasto-

krtolaste biljke i ozima ţita.

Ne preporučuje se gajenje u monokulturi.

Dobar je predusev.

Setva se obavlja kada se zemljište na 10 cm

dubine zagreje do 15 °C, kada prođe opasnost

od mrazeva.

Seje se uskoredo ili širokoredo na dubinu od

4-6 cm.

Od mera nege primenjuje se valjanje posle

setve. Kod širokorede setve obavlja se i

međuredna kultivacija.

Poţeljno je obaviti i dopunsko oprašivanje

pomoću pčela ili pomoću zategnutog kanapa.

Najbolje vreme ţetve je kada oko 2/3 zrna

dobije mrku boju.

Kukuruz

Dominacija i superiorni poloţaj kukuruza

uslovljeni su izuzetno širokim, veoma

raznovrsnim i ogromnim mogućnostima

njegovog korišćenja.

Kukuruz tvrdunac

- ima veliku energetsku i hranljivu vrednosti

zrna

- od samlevenog zrna prave kukuruzni hleb i

palenta

- savremenom tehnologijom dobija se veliki

broj proizvoda koji se koriste u ishrani ljudi i

domaćih ţivotinja

- Zadrţao se izvestan broj sorti, naročito u

nerazvijenim i brdsko-planinskim krajevima.

- Sorte mogu biti izuzetno značajne za gajenje u

organskoj proizvodnji.

- Ima kraći vegetacioni period i bolje je

prilagođen na manje povoljne uslove spoljne

sredine i zemljišta.

- Brojni su primeri tradicionalnih sistema

gajenja kukuruza i pasulja, kukuruza i tikava.

Od tvrdunaca najviše su bili zastupljeni ţuti i

beli osmak.

Kukuruz šećerac

Kontrola korova je jedan od najvećih izazova u

proizvodnji šećerca.

Kontrola insekata i bolesti u proizvodnji

organskog šećerca se bazira na prevenciji.

Mnogi hibridi šećerca pokazuju sklonost ka

formiranju zaperaka koje ne treba uklanjati jer

ova mera ne povećava prinos, kvalitet ili

veličinu klipa ali dovodi do mehaničke povrede

biljnog tkiva što predstavlja otvorena vrata za

brojne patogene.

Kukuruz kokičar

Gaji se zbog ukusne i nutritivno visoko vredne

kokice.

Stres prouzrokovan nedostatkom vlage, moţe

značajno smanjiti prinos i kvalitet zrna.

Berba i skladištenje zrna kokičara predstavljaju

kritične operacije po pitanju tehnološkog

kvaliteta zrna.

Agrotehničke mere su od posebnog značaja

za dobijanje zdravih, dobro razvijenih biljaka

kukuruza, sposobnih da izdrţe napad

štetnih organizama.

Od agrotehničkih mera, rotacija useva se

ističe kao najefikasnija, često i najjeftinija

mera (primer kukuruzne zlatice).

Kontrola bolesti u organskoj proizvodnji

kukuruza se bazira na pravilnom

plodoredu, izbalansiranoj ishrani biljaka,

blagovremenoj primeni agrotehničkih

mera tokom vegetacije, upotrebi zdravog

semena za setvu i izboru tolerantnih

hibrida.

Obrada zemljišta je jedna od najznačajnijih

direktnih mera borbe protiv korova i vaţna

karika u stvaranju uslova za brz početni

porast useva i jačanje konkurentske

sposobnosti kukuruza prema korovima.

Ranom obradom zemljišta uništavaju se tek

ponikli korovi ali i provocira na nicanje novi

talas korova koji se efikasno moţe eliminisati

ili još jednom plitkom obradom ili termičkim

tretmanom.

Dobar efekat moţe se postići i plitkom

obradom cele površine, ili kultivacijom na

slepo.

-Spisak dozvoljenih sredstava za ishranu

biljaka i oplemenjivača zemljišta kao i

spisak dozvoljenih sredstava za zaštitu bilja

u organskoj proizvodnji u skladu sa

Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u

organskoj proizvodnji i metodama organske

proizvodnje

“Sluţbeni glasnik RS” br. 48/11

Poljoprivredna

proizvodnja u Srbiji

zahvaljujući

nazagađenom zemljištu,

klimatskim

pogodnostima i

mnogobrojnim

poljoprivrednim

proizvođačima moţe da

proizvede više organskih

sirovina i ostvari veće

ekonomske efekte nego

što to sada čini.

HVALA NA PAŢNJI