Organizacija Promotivnih Aktivnosti i Uloga NTO u Crnoj Gori

FAKULTET ZA TURIZAM, HOTELIJERSTVO I TRGOVINU

PRISTUPNI RADTema: Organizacija promotivnih aktivnosti i uloga NTO u Crnoj Gori

Predmet: Strateki marketing u turizmu

Bar, 2006

74949234.doc

SADRAJUVOD ..............................................................................................................................................................3 I PROMOCIJA I NACIONALNE TURISTIKE ORGANIZACIJE ...................................................4 1. PROMOCIJA POJAM I ULOGA.......................................................................................................................4 1.1 PROMOCIONI MIX .................................................................................................................................4 2. PROMOCIJA U TURIZMU .......................................................................................................................5 2.1 TURISTIKA PROPAGANDA .............................................................................................................6 3. ORGANIZACIJA MARKETINGA TURISTIKE DESTINACIJE .........................................................6 3.1 NACIONALNE TURISTIKE ORGANIZACIJE (NTO) .......................................................................6 II PROMOCIJA TURIZMA U CRNOJ GORI I ULOGA TOCG............................................................8 1. MAKRO ORGANIZACIJA TURIZMA U CRNOJ GORI .......................................................................8 2. NTO CRNE GORE OSNIVANJE, DJELATNOST I NAIN FINANSIRANJA..................................................................8 3. PROMOTIVNE AKTIVNOSTI TOCG U PREDHODNOM PERIODU.................................................10 3.1 PROMOTIVNE AKTIVNOSTI U 2005. GODINI .................................................................................15 3.1.1 Sajmovi i prezentacije 2005. ......................................................................................................16 3.1.2 Promotivne kampanje ................................................................................................................17 3.1.3 Promotivni materijal novi i reprint starog .............................................................................22 3.1.4 Studijske grupe novinara i tour operatera u Crnoj Gori ...........................................................23 3.1.5 Info punktovi TOCG ...................................................................................................................24 3.1.6 Turisticki telefoni .......................................................................................................................24 3.1.7 Manifestacije podrane od strane Ministarstva turizma i TOCG tokom 2005: .........................25 3.1.8 Internet prezentacije TOCG i partnera ....................................................................................26 III ANALIZA DOSADANJIH PROMOTIVNIH AKTIVNOSTI U CRNOJ GORI...........................27 1. REPOZICIONIRAJE IMIDA CRNE GORE ...................................................................................27 PROCES BRENDIRANJA CRNE GORE....................................................................................................................28 1.1.2 Logo.............................................................................................................................................28 1.1.3 Slogan Divlja ljepota...............................................................................................................30 2. PRIJEDLOG BUDUIH KORAKA .....................................................................................................31 ZAKLJUAK ..............................................................................................................................................33 LITERATURA ............................................................................................................................................34 IZVORI .........................................................................................................................................................34

74949234.doc

UVODPrema pokazateljima o ueu prihoda u ukupnom drutvenom proizvodu (preko 13%), turizam je krajem prolog vijeka postao vodea svjetska industrija. Prema procjeni Svjetske turistike organizacije (WTO) sa sadanjih 650 miliona posjetilaca (turista) u meunarodnom prometu, ovaj obim e narasti na oko 1,5 milijardi u 2020. godini. Istovremeno e ino-turistika potronja sa oko 500 milijardi dostii nivo od oko 2.000 milijardi US$. Kada se pokua sagledati smjer u kojem e se turizam razvijati u budunosti1 postoje dvije dimenzije koje treba uzeti u obzir. Prvo, preduzea koja se bave putovanjima i turizmom e prtrpjeti ogromne promjene uslijed novih trendova koje nameu novi korisnici usluga. Drugo, koje je logina posledica promjena u strukturi potroaa, je neizbjena promjena u strukturi same industrije i ispunjavanje novih zahtjeva na operativnom nivou. Samo okruenje, nain na koji se njime upravlja i planira e uticati na uspjenost razvoja turizma; uspjeh turizma, na makro i mikro nivou u mnogome e zavisiti od naina na koji se upravlja u turistikim preduzeima kao i od naina na koji se planira, upravlja i plasira destinacija. Turistika promotivna aktivnost je jedan od najvanijih, ako ne i najbitnijih elemenata kojom raspolae drava u sprovoenju turistike propagande jedne zemlje. Ona je instrument stvaranja adekvatnog imida, o zemlji i odreenog prostora sa ciljem da usmjeri tokove turistike tranje, prije svega inostrane, takoe da stvori sliku turistike zemlje u svjetskim razmjerama. Kroz elemente promotivne aktivnosti, opte propagande, unapreenja prodaje, odnosa sa javnou i line prodaje mogu se postii znaajni uspjesi u turistikom promovisanju zemlje, odnosno odreenog turistikog prostora.

1

Buhalis D., Costa C.; Tourism Features Framework, uvod, preuzeto sa www. amazon.com

3

74949234.doc

I PROMOCIJA I NACIONALNE TURISTIKE ORGANIZACIJE 1. PROMOCIJA pojam i ulogaPromocija2 kao instrument marketinga izraava sve oblike komuniciranja sa potencijalnim i stvarnim kupcima i predstavlja onaj instrument marketinga koji treba da informie o svim ostalim i dovede do prodaje proizvoda u duem roku. Pokazujui obiljeja ponude preduzea (ili destinacije), promocija ima karakter najvidljivijeg dijela cjelokupnog marketing procesa i izraz je irokog spektra komunikacije sa okruenjem. Ona je uvijek u funkciji cilja, jer iz njega proizilazi. Funkcija promocije je da informie, nagovori i utie na potroaevu odluku o kupovini. Oblici komuniciranja mogu biti razliiti pa se stoga govori o promocionom mix-u.

1.1 PROMOCIONI MIXPromocija nije homogena aktivnost preduzea u cilju podrke svojoj ponudi prema potroaima. Naprotiv, kao to je i sam marketing mix heterogen, tako je i promotivna aktivnost kompleksna i sastoji se od od razliitih elemenata. Pod promocionim mix-om3 podrazumijeva se razliita kombinacija promocionih sredstava upotrijebljenih da se ostvare planirani trini ciljevi, a preko njih i planirani opti ciljevi. Meu osnovne instrumente promocionog mix-a4 se ubrajaju: Oglaavanje Odnosi s javnou Lina prodaja Unaprijeenje prodaje.

2 3

Mihailovi B., Marketing u turizmu, Cetinje 2005, str. 251 Mihailovi B., Marketing u turizmu, Cetinje 2005, str. 342 4 Zeevi B., Turistika propaganda, predavanje na Ekonomskom Fakultetu Beograd, preuzeto sa: www. ekof.bg.ac. yu/nastava/ekonomika-turizma/ekonomika%20turizma%207.pdf

4

74949234.doc

2. PROMOCIJA U TURIZMUSpecifinosti turizma kao djelatnosti opredjeljuje karakter, sadraj i samu ulogu promocije. Osnovni principi komuniciranja se naravno primjenjuju i na ovu djelatnost sa tom razlikom to je kombinacija instrumenata u marketing mix-u u turizmu specifina. Glavne specifinosti5 promocije u turizmu se mogu svrstati u tri grupe: 1. 2. 3. Promocija na nivou destinacije i pojedinih ponuaa Razliitost promocije pojedinih preduzea Razliita uloga pojedinih instrumenata Temeljni je zadatak strategije promocije turistike destinacije da informie o uslovima boravka u destinaciji i da podstanke potranju prema destinaciji. Kako je ponaanje turistike potranje veoma nepredvidivo, od strategije promocije se zahtjeva da utvrdi metode kojim e uspjeno promovisati destinaciju uprkos toj nepredvidivosti. Te su metode brojne a koje e koristiti zavisi od sposobnosti i kreativnosti menadmenta da uoi zahtjeve potranje i da je podstakne uspjenom strategijom promocije. Promotivna strategija se treba zasnivati na nekoliko bitnih naela od kojih su najvanija: ~ promotivna strategija mora stvarati optu i specifinu sliku (imid) o turistikoj destinaciji na turistikom tritu, unapreivati je i stalno odravati konkurentnom ~ promotivna strategija mora osigurati, a zatim i sadrati brojne relevantne informacije o ponudi destinacije, i promotivnom strategijom ispravljaju se dosadanje greke u promociji i suprotstavlja se nekorektnoj i nelojalnoj promociji Preporuka WTO (Svjetske turistike organizacije) je da izdvajanja za promociju treba da iznose 1 % od ostvarenog deviznog priliva. Izvori ovih sredstava najee potiu iz : dravnog budeta, boravine takse, namjenskih sredstava zainteresovanih preduzea, marketing programa TO, ad hoc kampanja ireg spektra i raznih neprofitnih organizacija koje imaju interes od razvoja turizma.

5

Mihailovi B., Marketing u turizmu, Cetinje 2005, str. 344

5

74949234.doc

2.1 TURISTIKA PROPAGANDANajznaajniji instrument promocione politike je turistika propaganda. Nosioci aktivnosti u potpunosti vode i kontroliu ovu aktivnost (izborom i kvalitetom sredstava, nastupom u vremenu, i sl). Pet je glavnih oblika (grupa sredstava) propagande. To su: grafika sredstva (turistike publikacije, vodii, broure i sl), oglasna sredstva (pisani oglasi i audio-vizelni oglasi), projekciona sredstva (dijapozitivi, filmovi i sl.), promociono-plastina sredstva (suveniri, znake, i ostali predmeti sa oznakom destinacije) i lina propagandna sredstva (uee zaposlenih u instituciji na raznim predavanjima, gostovanjima, i sl.).

3. ORGANIZACIJA MARKETINGA TURISTIKE DESTINACIJETuristiko trite pokazuje nedostatak koji lei u tome to trine snage(najee) nisu u stanju da pokrenu pojedinane nosioce turistike ponude u aktivnosti marketinga, niti da generiu dovoljno finasijskih i drugih resursa za te aktivosti. Upravo stoga javni sektor preduzima napore na polju marketinga destinacije. Ove destinacijske organizacije pokrivaju svojim aktivnostima podruja u okviru odgovarajuih administrativih granica i u tom pogledu se djele na nacionalne, reginoalne i lokalne turistike organizacije.

3.1 NACIONALNE TURISTIKE ORGANIZACIJE (NTO)Najzanajnije funkcije NTO se mogu svrstati u sledee grupe funkcija6: informativna funkcija vezana za informisanje inostranih i domaih turistikih potroaa; legislativna funkcija koja bi trebalo da obuhvati irok spektar aktivnosti u domenu olakavanja ulazaka i izlazaka iz zemlje, carinske formalnosti, zatita okoline i sl;6

Baki O., Marketing menadment turistike destinacije, Beograd 1995, str 127

6

74949234.doc inovativna funkcija u smislu formiranja novih, parcijalnih turistikih proizvoda, otvaranje novih podruja za razvoj turizma, razvoj specifinih vidova turizma i sl; marketing funkcija koja obuhvata istraivanje trita, formiranje adekvatnog turistikog proizvoda, razvoj domaeg turizma, razvoj marketing programa kao vida komercijalnog poslovanja promotivna i koordinativna funkcija kao najvanija da se proizvod pozicionira u svijesti potroaa i ostvari cilj promocione strategije Da bi NTO efikasno fukcioisala mora imati7: Autoritet da inicira promjene neophodne za ekspanziju turizma u budunosti, Punu podrku vlade zajedno sa sposobnou da utie na razliita vladina odjeljenja koja utiu na turizam, Podrku privatnog biznisa iz domena turizma, Budet koji je dovoljno velik da dobro iznese dodeljene obaveze i koji je odgovarajui u odnosu na prihode generisane turizmom i Iskusno osoblje.

7

Mill,Robert Christie:Tourism:The international Busienss, Prentice Hall Interational, Englewood Cliffs 1990, str 140

7

74949234.doc

II PROMOCIJA TURIZMA U CRNOJ GORI I ULOGA TOCG1. MAKRO ORGANIZACIJA TURIZMA U CRNOJ GORIImajui u vidu injenicu da je Crna Gora ve tri decenije usmjerena na razvoj turizma kao jednog od stoera ukupnog privrednog razvoja, tokom poslijednjih godina oblikovana je skladno modernim konceptima8 sasvim koherentna i konzistentna makroorganizaciona struktura. Rije je u stvari o uspostavljanju etiri stuba organizacije koji ine: 1. 2. Ministarstvo turizma, kao neposredni dravni organ Vlade CG Turistika organizacija Crne Gore (TOCG) kao nacionalna turistika organizacija, odnosno posredni dravni organ na kojeg je preneena odreena nadlenost iz domena promocije turizma, istraivanja turistikog trita idr. 3. Udruenje turististike privrede u sastavu Privredne komore Crne Gore, u okviru kojeg se obezbijeuje odgovarajua koordinacija subjekata turistikougostiteljske privrede 4. Turistika drutvena organizacija (TDO), koja obuhvata razliite oblike organizovanja graana na lokalnom, destinacijskom podruju.

2. NTO CRNE GORE osnivanje, djelatnost i nain finansiranjaTuristika Organizacija Crne Gore je osnovana u maju 1995. i pravni je slijedbenik turistikog saveza Crne Gore. TOCG nastoji da na kompleksan i multidiscipliniran nain predstavi sve segmente i sve prednosti turistike ponude Crne Gore. Osnovne aktivnosti TOCG se baziraju na stvaranju i promociji identiteta i ugleda crnogorskog turizma, planiranja i realizacije strategije crnogorskog turizma, predlaganju i izvoenju promotivnih aktivnosti u zemlji i inostranstvu od zajednikog interesa za sve subjekte u turizmu i podizanje nivoa kvaliteta cjelokupne turistike ponude Crne Gore.

8

Uskokovi B., Marketing-menadment u turizmu Crne Gore, Podgorica 2000, str. 195

8

74949234.doc Nacionalna turistika organizacija obavlja sljedee zadatke:9 1) objedinjava crnogorsku turistiku ponudu; 2) radi na promociji, plasmanu i podrci realizacije turistikog proizvoda, kao i pojedinih njegovih djelova, vrijednosti i usluga, koji ine integralni turistiki proizvod; 3) vri promociju plansko-projektne, plansko-razvojne i investicione dokumentacije iz oblasti turizma i njima komplementarnih djelatnosti; 4) preduzima mjere i aktivnosti na kreiranju turistikog proizvoda i turistikog imida Crne Gore, kao i radnje na formiranju marke turistikog proizvoda destinacije; 5) prostora; 6) organizuje crnogorski turistiki informativni sistem, u skladu sa informativnim sistemom Republike i evropskim standardima; 7) sarauje u aktivnostima i poslovima vezanim za standardizaciju, kategorizaciju i klasifikaciju turistikog proizvoda, usluga i objekata; 8) radi na istraivanju turistikog trita u cilju pozicioniranja turistikog proizvoda na turistikom tritu; 9) prati stanje na turistikom tritu u cilju pravovremenog donoenja odgovarajuih odluka; 10) na osnovu izvjetaja lokalnih turistikih organizacija, prati, analizira i ocjenjuje izvravanje njihovih planova i programa, utvrenih zadataka i uloga, s posebnim naglaskom na svrsishodnost i urednost troenja sredstava; 11) utvruje smjernice buduih planova i programa lokalnih turistikih organizacija; 12) usklauje interese, prua podrku i koordinira naine izvrenja svih planskih i programskih zadataka svih turistikih organizacija; 13) preduzima mjere i aktivnosti za razvoj i promociju turizma u turistiki nerazvijenim dijelovima Republike; 14) sarauje sa organizatorima putovanja i prevoznicima; 15) sarauje u radu na dokumentaciji u cilju podsticanja investicija u turizam, ugostiteljstvu i njima komplementarnim djelatnostima;9

radi na inoviranju turistikog proizvoda i aktiviranju novih turistikih

Zakon o turistikim organizacijama, lan 30

9

74949234.doc 16) sarauje sa turistikim organizacijama zemalja u okruenju, Evropi i svijetu; 17) podstie, unapreuje, promovie i titi izvorne vrijednosti i stvara uslove za njihovo korienje u granicama odrivog razvoja turizma u Republici; 18) koordinira na poslovima razvoja turizma na lokalnom i republikom nivou; 19) radi na razvoju gostoprimstva, ouvanju prirodnih i kulturnih vrijednosti i unapreenju ekoloke zatite prostora na kome djeluje turistika organizacija; 20) finansira ili participira u finansiranju navedenih aktivnosti. Sredstva potrebna za obavljanje svojih aktivnosti, do donoenja novog zakona o turistikim organizacijama, TOCG je dobijala iskljuivo iz Budeta, i to u ogranienom obimu. Novim zakonom je definisano da e od naplaene boravine takse 80% biti namjenjeno lokalnim, a 20% nacionalnoj turistikoj organizaciji. Takoe da e se sredstva od naplaenih lanarina od subjekata u turizmu i ugostiteljstvu i njima komplementarnih grana, rasporeivati u odnosu 70% za lokalne, a 30% za nacionalnu TO. Takoe TOCG je znaajan izvor finansiranja obezbjedila javno-privatnim partnerstvom sa stratekim partnerima kojih je svake godine sve vie. Od 1999. godine TOCG zvanino obiljeava Svjetski dan turizma, koji Svjetska turistika organizacija (WTO) obiljeava vie od 20 godina. Saoptenja sa ovog skupa upuuju se WTO i UNESCO-u. U prvom saoptenju je ukazano na opte stanje nae turistike batine koja je pod zatitom UNESCO-a.

3. PROMOTIVNE AKTIVNOSTI TOCG U PREDHODNOM PERIODU

Prvi korak u okviru konkretizacije Master Plana, koji je usvojen 02.11.2001 godine, je bilo donoenje novog marketing-koncepta koji je podrazumijevao novi logo i slogan Crne Gore i niz novih principa i konkretnih mjera kada je u pitanju kreiranje imida Crne Gore kao turistike destinacije i promocija u zemlji i inostranstvu.

10

74949234.doc Najznaajnije prednosti koje Crna Gora kao turistika destinacija moe iskoristiti u promociji turistikog imida zemlje i kao osnovu za oblikovanje prepoznatljivog turistikog proizvoda su: ouvana prirodna bogatstva kulturno-istorijsko naslee blaga mediteranska klima blizina evropskih trita duga turistika tradicija

Na osnovu odrednica i ciljeva postavljenih u Master Planu, Ministarstvo turizma u saradnji sa ostalim nosiocima razvoja turizma u Crnoj Gori je identifikovala glavne projekte i donijela program rada. Projekti, koji se kontinuirano sprovode protekle etiri godine i iji su nosioci TOCG i partneri direktno utiu na konkurentnost turistikog proizvoda i na njegovo plasiranje u javnosti, kako na domaem tako i na meunarodnom tritu.

11

74949234.doc NOSIOCI PROJEKT A ROK ZA REALIZACIJ U

NAZIV 10 PROJEKTA

PROJEKTNE AKTIVNOSTI

Reorganizacija TOCG

VRELA ZIMA U BRDIMA

NOVOM LJETU U SUSRET

ROAD SHOWS

U cilju uspjenije prezentacije turistike privrede CG, projekat reorganizacije omoguie aktivnije TOCG, uee turistikih centara u Ministarstvo prezentaciji turistike ponude Turizma lokalnih zajednica CG, Stalni izvori finansiranja putem turistikoboravine takse i lanarine informativni Rasprostranjena mrea servisnocentri, informativnih punktova koji e lokalna omoguiti turisti laku dostupnost uprava i informacijama, mogunost ostale reklamacije na uslugu i mogunost vladine i neintervencije i ispravljanja iste, tj. vladine postavljanje turiste kao povlatene i organizacije zatiene kategorije to je i krajnji cilj marketinke prodaje turistikog proizvoda Crne Gore TOCG, Ministarstvo turizma CG, turistikoUpotpunjavanje vanpansionske informativni ponude u zimskim turistikim centri, skicentrima centri abljak, Promocija zimskog turizma Kolain, Plav, Roaje i Vuje, mediji TOCG, Ministarstvo Upotpunjavanje vanpansionske turizma CG, ponude u primorskim mjestima u turistikoperiodima pred i post- sezone informativni Predstavljanje primorske tradicije, centri, lokalnih feti NVO, mediji TOCG, Promotivne kampanje u okruenju u cilju podsticanja prodaje. Rade se po Ministarstvo potrebi u toku ljetnje sezone, turizma CG, ukljuuju nastupe folklornih drutava diplomatsko

Kontinuiran projekat u toku 4 godine

Kontinuiran projekat u toku 4 godine, u vrijeme zimske turistike sezone

Kontinuiran projekat u toku 4 godine, u vrijeme ljetnje turistike sezone Kontinuiran projekat u toku 4 godine

10

TOCG, Program rada 2002-2006, Januar 2002

12

74949234.doc na gradskim trgovima i najprometnijim lokacijama i degustaciju nacionalnih pia i jela. Prate ih press konferencije i prezentacije. Redizajn sajta i uvoenje dinamikih stranica (home page, news) radi uvoenja anketa, dinaminijeg sistema informisanja i lake dostupnosti propgandnom materijalu Sadrajna rekonstrukcija Kompletiranje prevoenja sajta na engleski, njemaki, ruski, talijanski i eki jezik Proirivanje domena sajta On-line booking Veliki Tour operatori su glavni komercijalni promoteri CG. Isticanje saradnje na godinjem nivou u periodu formiranja ponude, podsticanje dolaska promotera u CG, obostrano informisanje i saradnja sa njihovi handler-ima na domaem tritu Specijalizovane agencije za prodaju pojedinih segmenata turistike ponude. Ostvarivanje kontakata i slanje informacija Formiranje baze podataka o najvanijim novinskim kuama i specijalizovanim kuama koje se bave turizmom Dostavljanje redovnih informacija i press release Posjeta studijskih grupa Crnoj Gori sa najznaajnijih emitivnih trita Sklapanje ugovora sa PR agencijama radi intenzivnog kontakta sa medijima, press clipping-a i press monitoring-a (kvantitativna i kvalitativna analiza) Organizacija press konferencija, press koktela i prezentacija turistike privrede Turistiko-informativni punktovi na -konzularna predstavnit va, lokalna uprava, NVO

www.visit montenegro.com Aktivnosti vezane za velike Tour-operatore i male specijalizovane agencije iz inostranstva

TOCG, Internet CG, HTP-i, turistika privreda

6 mjeseci osim za stavku 5 za koju je rok 4 godine zbog limitiranosti turistike privrede

TOCG, Ministarstvo turizma CG i domae turistike agencije


PR aktivnosti

TOCG, Ministarstvo turizma CG, PR agencije, Turistika inspekcija


13

74949234.doc graninim prelazima, pruanje servisnih informacija Turistiki telefon za pritube i pohvale Promocioni set u cilju podrke kampanjama irenje kanala prodaje putem oglaavanja u tampanim i elektronskim medijima, specijalizovanim satelitskim turistikim kanalima. Ukljuivanje u internet tokove prodaje preko specijalizovanih pretraivaa za turistiku ponudu Prospekti Welcome 6 jezikih varijanti, 100.000 Prospekti Coast 6 jezikih varijanti, 100.000 Prospekti Mountines, 6 jezikih varijanti, 100.000 Posteri 10 motiva, 40.000 Katalog MAGAZIN 5 jezikih varijanti, 40.000 Turistika mapa, 6 jezikih varijanti 120.000 Fascikle, 15.000 Kese, 15.000 Turistiki leksikon, 4 jezike varijante, 20.000 Travellers handbook, 4 jezikih varijanti, 20.000 Video-materijal, 7 promotivnih filmova sinhr. na 6 jezika CD sa promotivnim filmovima Suveniri Vilin novi i More u boci 20.000 Letak za ljetnju turistiku sezonu sa generalnim informacijama u 6 jezikih varijanti, 400.000 Isticanje pojedinih segmenata turistike privrede CG - ACTIVE EXTREME 60.000 MONTENEGRO HERITAGE 60.000 - WINE/DINE 60.000 14

Oglaavanje u mass-medijima tamanje i reprint propagandnih sredstava Produkcija novih propagandnih sredstava

TOCG, Ministarstvo turizma CG, turistika privreda (HTP i TA) i internet CG


TOCG, Ministarstvo turizma CG, turistika privreda (HTP i TA), MAPA i druge specijalizov ane produkcijsk e kue


TOCG, Ministarstvo turizma CG, turistika privreda (HTP i TA),


74949234.doc SHOWS & EVENTS 60.000 Istorijska mapa, 60.000 YOUTH HOSTELS, 60.000 Turistika karta primorja, JP Morsko Dobro, 200.000 inostrane - Vodii saradnja sa inostranim izdavakim specijalizov ane kuama u cilju podrka za izdavanje optih i izdavake kue i specijalizovanih vodia za marketinke CG kue - Foto CD - Promotivni materija (kape, majce, blokovi, pekiri, olovke, itd) Holiday World Prag, ITB Berlin, Alpe Adria Ljubljana, MITT Moskva, BITTS Beograd, TOCG, METUBES Budva, LORIST Novi Ministarstvo Sad, WTM London, INTURS turizma CG, Sarajevo turistika Be, Austrija, CTM tutgart, BITT privreda Milano, Slovakia tour Bratislava, Poljska, Varava, Holandija, Skoplje, Banja Luka, Tirana, Tuzla -

Sajamske prezentacije i press konferencije u zemlji i inostranstvu


3.1 PROMOTIVNE AKTIVNOSTI U 2005. GODINIMinistarstvo turizma i Turisticka organizacija Crne Gore su u okviru

sveobuhvatnih aktivnosti na pozicioniranju i promociji Crne Gore posebnu panju usmjerili ka tritima Zapadne, Centralne i Istone Evrope i tritima zemalja regiona. Promotivne aktivnosti na emitvnim tritima su znacajno doprinijele boljim fizickim i finasijskim rezultatima sezone. Takoe, kampanje realizovane u Crnoj Gori doprinijele su prevazilaenju problema koji su optrecivali prethodnih sezona. Realizaciju promotivnih aktivnosti Ministarstva turizma i Turisticke organizacije Crne Gore u prethodnoj godini su, u znacajnoj mjeri, pomogli strateki partneri :

15

74949234.doc Montenegro airlines, Pivara Trebjesa, rivijera i kompanija Fresh&Co JP Morsko dobro, CKB, Hotelska grupa

Montenegro stars, Beppler&Jacobson, Plantae, HTP Boka, HTP Budvanska

3.1.1 Sajmovi i prezentacije 2005.

Turisticki sajmovi:- Bec januar 2005. - Prag-februar 2005. - Ninberg mart 2005. - Berlin mart 2005. - Moskva-mart 2005. - Ljubljana-mart 2005. - Beograd-april 2005. - Budva april 2005. - Moskva-maj 2005.

Prezentacije:- Biznis Forum Moskva decembar 2004. - Eurosong Kijev maj 2005. - Wild beauty experience Beograd maj 2005. - Wild beauty experience Novi Sad jun 2005. - Wild beauty experience Ni jun 2005. - Wild beauty experience Skoplje jun 2005. - Wild beauty experience Banja Luka-jun 2005. - Kandidatura Crne Gore za organizaciju Konvencije Evropskih karnevalskih gradova 2009. Malta jun 2005.

16

74949234.doc

3.1.2 Promotivne kampanje Elektronski medijiPromotivne kampanje na emitivnim tritima: I zimi medu prijateljima, Godina nacionalne kuhinje, Otkriti, doivjeti, uivati.- kampanja sezone 2005. Promotivne kampanje u Crnoj Gori: Najljepa je zima kod kuce, Vrela zima u brdima, Plava zastavica, Neka bude cisto, Registrujte smjetaj Za kampanje su produkovani slijedeci spotovi: 3 spota u reiji crnogorskog reisera Nikole Vukcevica, Ljeto za sjecanje, Ljeto u akciji, Ljeto za pravi odmor 3 verzije spota Pronadi blago, crnogorske reiserke Marije Perovic -Spot Najljepa je zima kod kuce u produkciji partnera MT i TOCG AMC

Raspored i broj emitovanja na tritu Srbije i Crne Gore se najbolje moe vidjeti iz sljedeih tabela:

17

74949234.doc

90,35% stanovnitva Crne Gore je vidjelo neki od spotova, 82,26% je vidjelo neki od spotova vie od 4 puta, a 65,08 vie od 11 puta, dok je 95,35% stanovnitva srbije jedan put vidjelo neki od spotova, 87,26% vie od 4 puta, a 70,08% vie od 11 puta. S obzirom da se kampanja smatra uspjenom ako je spot 4 puta vidjelo vie od 80% stanovnitva, mislim da ove brojke govore same za sebe.

Globalno pozicioniranje Crne Gore CNN i Euronews kampanjeKampanja Experience wild beauty poela je na CNN-u 8.jula 2005 godine i u kontitnuitetu e biti nastavljena do kraja tekue godine. U periodu od jula do novembra prole godine emitovan je spot koji je prije svega pokazivao geografsku poziciju Crne Gore i spoj razliitosti crnogorskoj juga, sjevera i sredinjeg dijela u pravcu vizibilnosti i izazivanja interesovanja za destinaciju Montenegro. Tokom decembra, januara i februara ove godine, akcenat je stavljen na crnogorske planine, ali i na primorski dio i promociju zimske turistike ponude, a tokom aprila i maja novi spot je emitovaan, u cilju promovisanja ljetnje sezone, 310 puta. U prethodnom periodu spotovi su emitovani ukupno 760 puta, spot je vien preko 33,5 miliona puta to ilustrativno pokazuje uticaj kampanje, imajui u vidu da CNN pokriva 95 zemalja Evrope, Afrike i Azije i prati ga 102 miliona gledalaca.

18

74949234.doc

Rezultati postignuti emitovanjem spota se mogu najbolje ilustrovati sledeim grafikonom koji pokazuje posjeenost zvaninog sajta TOCG: www.visit-montenegro.cg.yu tokom CNN kampanje.

-

Euronews se gleda u vie od 114 zemalja svijeta, primarno je okrenut Evropi i emituje se na sedam jezika. Spot Euronewsa je uraen u sedam jezikih varijanti i to na engleskom, njemakom, francuskom, ruskom, portugalskom , panskom i italijanskom jeziku. U periodu od poetka emitovanja u decembru prole godine do sredine maja tekue godine, spot je bio emitovan preko 460 puta. Pojedinim danima u toku sedmice emitovan je preko 20 puta, a do sada je vien preko 26 miliona puta. Od ukupnog broja gledalaca EuroNewsa 23% je vidjelo spot 3 puta

19

74949234.doc

tampani mediji Crna Gora- Specijalni dodatak o turizmu u dnevnom listu Vijesti srijedom - Specijalni dodatak o turizmu u dnevnom listu Pobjeda cetvrtkom

tampani mediji Srbija- Nagradna igra Ljetovanje u Crnoj Gori u Vecernjim novostima(10 ljetovanja po 7 dana za dvije osobe u Crnoj Gori) april 2005. - Specijalni dodatak o turizmu objavljen u dnevnom listu Vecernje novosti jun 2005. - Nagradna igra Leto na blic u Blic-u(33 ljetovanja po 7 dana za 2 osobe) jul 2005. - Reportaa o Tivtu i Boki kotorskoj u Gloriji jul 2005.g.

OutdoorPostavljeni su bilbordi kampanje Otkrijte, doivite, uivajte na 52 lokacije u Beogradu, Novom Sadu i Niu u periodu jun septembar.

20

74949234.doc

21

74949234.doc

3.1.3 Promotivni materijal novi i reprint starog Gori Active & Extreme vodic za

Novo:Novi info-letak Crne Gore WBE letak letak o svim

informacijama o aktivnom odmoru u Crnoj

aktivan odmor u Crnoj Gori -tira 20. 000 Montenegro Explorer -crnogorski magazin namijenjen stranim

turistima -. tira 20 000 Oko 20.000 komada promotivnog materijala je distribuirano stratekim partnerima, hotelima, turistickim agencijama, turoperatorima, turistickim organizacijama, medijima, ministarstvima, ambasadama i konzularnim predstavnitvima Crne Gore, poslanicima u Skuptini RCG, kao i medjunarodnim organizacijama. -

Reprint :

Katalog "Dobrodoli" u tirau od 17.500 primjeraka u 4 jezicke varijante (na naem, engleskom, njemackom i cekom)

-

Katalog "Obala" u tirau od 17.500 primjeraka u 4 jezicke varijante (na naem, engleskom, njemakom i ekom) Katalog "Planine" u tirau od 15.000 primjeraka u 3 jezicke varijante ( na naem, engleskom i njemackom) Turisticka mapa u tirau od 13.500 primjeraka u 4 jezicke varijante (na naem, engleskom, njemakom i ekom)

22

74949234.doc Izrada promotivnog materijala za nastupe na prezentacijama i press konferencijama za potrebe kampanje "Otkrijte, doivite, uivajte" Povodom organizovanja prezentacija Wild Beauty Experience uradjene su i majice WBE u dvije boje narandastoj i plavoj. Hotel directory 2 izdanja u est jezickih varijanti. Prvo izdanje na engleskom, njemackom i naem jeziku. Drugo izdanje na italijanskom, ruskom i ekom jeziku.

-

Bilten Ministarstva turizma i TOCG se mjesecno distribuira na preko 3000. mail i potanskih adresa u zemlji i inostranstvu. Do sada je produkovano ukupno 52 Biltena.

3.1.4 Studijske grupe novinara i tour operatera u Crnoj GoriEstonski turoperateri 5. -9. februar -2 tour operatora Studijska grupa novinara Inghams-a iz Velike Britanije, 10-13. maj 5 novinara Press grupa u okviru delegacije CAO Moskve na celu sa Prefektom Bajdakovom,11. 15. maj 12 novinara Studijska grupa njemackog turoperatora ITS, 21. 28. maj 6 novinara Press grupa njemackih novinara, 29. maj 3. jun 14 novinara Press grupa francuskih novinara, 1 3. jun 9 novinara Boravak ekih novinara TV Rubikon , 06-09. jun-Serijal Putevi vina 3 novinara Boravak novinara turistickog magazina GEO SAISON, 5. 15. jun 1 novinar, 1 fotograf Francuska filmska kompanija Films Concept Associes, 5. -11. jul 3 novinara Grupa francuskih novinara, 25. jun 30.jun 8 novinara Press grupa ukrajinskih novinara, 25.jun 2. jul 14 novinara Press grupa srbijanskih medija, 4. 7.avgust 15 novinara Press grupa njemacke televizije SAT 1, jul -4 novinara

23

74949234.doc

3.1.5 Info punktovi TOCGUvaavajuci potrebe turista za potpunijim informacijama prilikom njihovog dolaska u Crnu Goru kao turisticku destinaciju, akcionim planom Ministarstva turizma RCG, postavljeni su i otvoreni turistiko-informativni punktovi na graninim prelazima Debeli Brijeg, Sitnica, Sukobina, epan Polje i Boaj, kao i na aerodromima Tivat i Podgorica i na eljeznikoj stanici Bar.

3.1.6 Turisticki telefoniU saradnji sa Montenegro tourist centrom, stavljen je u funkciju turistiko-informativni telefon 9797, u cilju informisanja turista, posjetilaca i graana. Takoe, nastavljen je rad telefona za primjedbe i albe 9817 Ministarstva turizma , u okviru pomenutog Centra, koji je bio u fukciji 24 sata, tokom perioda ljetnje sezone 2005 godine, primljeno je 3363 poziva, od ega, naalost ak 2815 albi a 548 pohvala. Struktura primjedbi pristiglih na telefon 9817 je slijedea:

24

74949234.doc

3.1.7 Manifestacije podrane od strane Ministarstva turizma i TOCG tokom 2005:-Free style Snow-board Cup -abljak -Igrom protiv droge -Podgorica -Zimski karneval -Kotor -Karneval Proljecnja no pod maskama -Budva -4. Internacionalni ljetnji kotorski karneval -Kotor -Premijera filma Nikole Vukevia Pogled sa Ajfelovog tornja Herceg Novi -Biciklisticka trka Putevima Kralja Nikole kroz Crnu Goru -Feta Kamelija -Stoliv -Jeep relly Montenegro trophy -Muzicki hepening na plai Red Beach -II medunarodni susret old timer-a -Podgorica -Dan mladosti -Tivat -Festival klapa -Perast -Mediteranske pozorine svecanosti Purgatorije -Tivat -Festival tamburaa Bijelo Polje -Festival odrivog turizma abljak

25

74949234.doc

3.1.8 Internet prezentacije TOCG i partneraU okviru svojih promotivnih aktivnosti TOCG ima svoju prezentaciju na sajtu: www.visit-montenegro.cg.yu U saradnji sa partnerima, pripremljene su i sljedee prezentacije: www.turizamcg.com www.montenegro-cijene2005.cg.yu www.mtc.cg.yu www.montenegroextreme.cg.yu www.krstarica.com www.inmontenegro.com

74949234.doc

III

ANALIZA DOSADANJIH PROMOTIVNIH AKTIVNOSTI U CRNOJ GORI

1. REPOZICIONIRAJE IMIDA CRNE GORE

Poslednjih etrdeset godina turizam je predstavljao jednu od osnovnih privrednih grana Crne Gore. U tom periodu, uprkos periodinim padovima, imao je snaan i upeatljiv uticaj na njen razvoj. Ipak, i u to vrijeme uspona turizma kao prioritetne grane, Crna Gora nije uspjela da posebno profilie i uoblii svoj turistiki proizvod i da izgradi ime na irem trinom prostoru. U poslednjoj deceniji pred raspad SFRJ turistika ponuda Crne Gore je bila sve manje konkurentna. Raspad SFRJ je pogodio sve turistike destinacije u regionu, ali Crnu Goru je dodatno unazadio teret sankcija na koje je ova djelatnost posebno osjetljiva. Crna Gora je faktiki bila iskljuena iz trita zapadne Evrope kao dohodovno najinteresnatnijeg turistikog regiona. Zatim je nastupio niz politikih problema od kojih se crnogorski turizam ni do danas nije uspio u potpunosti oporaviti. S obzirom na injenicu da je proteklih deceniju i po Balkan bio crna taka na mapi Evrope i svijeta sve to je vezano za ove prostore je budilo negativne emocije. Ljudi u svijetu, na alost, kada pomisle na ovo podruje misle na rat, etniko ienje, kolone izbjeglica, bombardovanje i jo mnogo drugih, ne ba pohvalnih stvari. Proi e jo dosta vremena da prirodne ljepote koje imamo da ponudimo nadvladaju to ukorenjeno loe miljenje i da kada se kae Crna Gora to proizvede lijep osjeaj, a ne da se vezuje za takvu prolost. 27

74949234.doc Ovo pokazuje koliko je teak zadatak stavljen pred TOCG da promovie nau zemlju, inei je turistiki poeljnom u oima potencijalnih gostiju iz svijeta, da stvori njen sopstveni brend, izdvajajui je iz negativnog brenda Balkana i da je uini meunarodno prepoznatljivom turistikom destinacijom.

Proces brendiranja Crne GoreCrna Gora jo uvijek nema izgraen svoj brand name iako se na tome intenzivno radi. Da bi se kvalitetno pozicionirala u svijetu to je neophodan proces, ali zahtjevan kako finasijski tako i vremenski. Prednost Crne Gore u tom procesu je obilje prirodnih i kulturnih potencijala sabijenih na malom podruju, tako da se pod kiobranom brenda Montenegro moe promovisati sve ono po emu je Crna Gora posebna, to mnoge vee zemlje ne mogu. Brendovi su sve prisutni na otvorenom tritu i nemogue ih je izbjei. Kod brendiranja destinacija je bitno ne napraviti greku u promocionom miksu prema ciljnim grupama, jer regije nemaju luksuz koji pojedinani proizvod ima, da budu povuene sa trita ili zamjenjene. Stvaranje brenda destinacije Crna Gora istiem zato to je to jedan od zadataka TOCG, a usko povezan sa promocijom i zato to smatram da su do sada napravljeni dobri potezi u tom pravcu, iako je Crna Gora istovremeno morala, kako razvijati svoju dravu, tako je i promovisati, jer se nije imalo vremena da se zemlja prvo ojaa, pa tek onda pristupi njenom promovisanju, kako su to inile druge zemlje. Ti prvi i kvaliteti koraci su bili kreacija novog loga i slogana Divlja ljepota

1.1.2 LogoZa osvajanje zapadnoevropskog trita je bilo vano da se obezbjedi ponovna prepoznatljivost Crne Gore i stvori samostalan nastup koji e je uiniti razliitom od drugih destinacija. U tom kontekstu logo igra izuzetno vanu ulogu u ponovnom 28

74949234.doc prepoznavanju i vezuje se za pamenje potroaa. Izgled loga je vaan jer je to prvi dodir s Crnom Gorom, paso crnogorskog turizma, koji prateci marketing treba da podrzi. Stari logo Crne Gore Montenegro je rad poznatog dizajnera Edvarda ehovina, koji mu je 1993 godine ucescem na sajmu vizuelnih komunikacija u Tokiju, izborio mjesto u ediciji najpoznatijih logotipa svijeta. ("International corporate design", 1994).

Po donoenju Master plana razvoja turizma do 2020. godine jedna od prvih stvari koja je promjenjena, shodno novoj marketing koncepciji, je bio logo za koji se ispostavilo da je imao isuvie jednostrano uskjerenje na primorski turizam tako da nije prenosio poruku o cjelokupnom potencijalu Crne Gore koji postoji i u drugim interesantnim podrujima. Novi logo je nainjen tako da pretstavlja cijelu Crnu Goru kao zemlju ekstremne topografije i raznovrsnih ambijenata, sa sveprisutnim obeanjem divlje ljepote.

Promjena starog loga Crne Gore se moe dvojako posmatrati. S jedne strane se moe rei da je to bila greka uzimajui u obzir injenicu da je bio poznat i opte priznat dugi niz godina i znajui koliko je teko izgraditi ime na tritu da bi se to prokockalo totalnom promjenom vizuelno prepoznatljivog i dopadljivog znaka. Uzmimo za primjer zatitni znak CocaCole koji je u posljednjih 50 godina dozivio minimalne izmjene. S druge strane uzimajui u obzir kakve je konotacije budilo sve to je vezano za nae prostore, ispostavilo se da je uzimanje novog zatitnog znaka ipak bio dobar potez, s

29

74949234.doc obzirom na to da se pristupilo potpunom repozicioniranju Crne Gore na tritu i oslobaanju od njenog prethodnog imida.

1.1.3 Slogan Divlja ljepotaTuristiki proizvod je teak za prodaju jer ga udaljenost turisticke traznje od ponude, cini "neopipljivim". Turizam je prodaja snova, rizina kupovina jer se prodaje neto to se ne moe opipati i unaprijed sagledati, turisti kupuju viziju, iluziju, doivljaj koji oekuju, na osnovu onoga sto im je predstavljeno. Sve to tokom godine, radei teko, sanjaju, ele da ostvare u petnaestak dana, ili ak, po novim trendovima putovanja, i u manje. Kad se prodaju snovi i promovie destinacija, ona se mora malo uljepati, ali ne previe. Razlika izmeu imida i realnosti mora postojati, to je nemogue izbjei, ali bitan je stepen razlike. Ne smije se prei ta tanana granica koja bi znaila da e gost otii razoaran neispunjenim obeanjem. Slogan Divlja ljepota je savreno odabran s obzirom da komprimira posebnost Crne Gore u jednostavnom obeanju ponude, a istovremeno daje potroau dovoljno prostora za njegove line snove. Poto potencijal proizvoda Crne Gore u pogledu kvaliteta trenutno ne moe zadovoljiti zahtjeve srednjoevropskih trita, Crnu Goru je najpotenije i najvjerodostojnije predstaviti u njenoj izvornosti, ljepoti i jednostavnosti, pa tako slogan divlja ljepota postaje obeanje i adekvatan je kako danas tako i budunosti. Kada se odnosi na sadanjost divlju ljepotu Crne Gore treba otkriti, za nekoliko godina e se ove turistike usluge doivljavati kao unikat,a kasnije e se u Crnoj Gori uivati kao u destinaciji sa gotovo nenadmanim raznovrsnostima. Slogan Divlja ljepota se lako moe internacionalo prevoditi, zvui poteno i uvjerljivo i u svako doba moe ispuniti dato obeanje (to jest ve sada), ne upotrebljava se ni u jednoj od konkurentnih turistikih destinacija.

30

74949234.doc

2. PRIJEDLOG BUDUIH KORAKA

Idealno je da iza dobrog logotipa stoji dobar proizvod. Naa realnost je, naalost, drugaija. Svih ovih godina turisticko-propagandna infrastruktura bila je daleko ispred turistikog proizvoda. Po zvaniim podatcima, to zasada nije pretstavljalo vei problem, jer cifre pokazuju konstantan rast turistike potranje. Ipak, s obzirom da pretendujemo da osvojimo zahtjevnija trita, trebalo bi da osnaimo napore da poboljamo ono to, tako primamljivo, nudimo. Nije dovoljno da poudimo poteni zatitni znak ako emo ispuniti samo ono Divlja iz slogana bez da poradimo malo na ljepoti koju takoe obeavamo. Potrebno je osnaiti napore da se promjeni imid Crne Gore kao jeftine destinacije, jer imamo potencijal da promoviemo svoju ponudu ne na osnovu 3S (sun, sea, sand) nego na 3E (entertaintment, excitment, education), shodno tome da turizam moe da istrpi sve samo ne dosadu. Dobro je to su promotivni napori okrenuti ka inostranim gostima u nastojanju da ih privuemo u Crnu Goru, ali je jo pozitivnija injenica zakljuak da e domae trite doi samo. Veu panju treba posvetiti Internet promociji zato to se za bolju informisanost turista u svijetu sve vie koristi nova tehnologija, zahvaljujui kojoj se potencijalni turisti sami informiu i odluuju koju e destinaciju posjetiti. Kada se turista uvjeri u objektivnost promotivne poruke, putem Interneta, i dobije korist za uloeno on postaje stalni gost to je vrhunski uspjeh propagandnog sredstva i promotivne aktivnosti. Broj korisnika Interneta se u poslednjim godinama znaajno poveao i to ne samo radi dobijanja informacija nego sve vie i radi rezervisanja i kupovanja aranmana. Od Interneta veliku korist imaju kako destinacija, tako i potroai, jer isti potroau omoguava da dobije informacije prije odluke o kupovini, a destinaciji prua mogunost daleko jeftinijeg i efikasnijeg poslovanja. Bitno je da NTO zna kako primjeniti informacionu tehnologiju da bi korist od njenog korienja bila to vea. TOCG je na to u tom procesu nije zapostavljena promocija na domaem tritu, iako je u marketing konceptu iznesen

31

74949234.doc svom sajtu www.visit-montenegro.cg.yu korektno prezentovala Crnu Goru nudei sve relevantne injenice o njenoj istoriji, kulturi, smjetajnim kapacitetima, plaama i drugim prirodnim ljepotama. Ali najvei problem jo uvijek predstavlja nemogunost on-line bookinga, to je za savremenog turistu u svijetu bitan faktor da se opredjeli za destinaciju, a da destinaciji prui veu dostupnost.

32

74949234.doc

ZAKLJUAK

Kako su trendovi na svjetskom turistikom tritu sve naglaeniji, a zahtjevi sve sofisticiraniji, pred TOCG su postavljeni veoma zahtjevni zadaci i marketinki potezi kada je u pitanju pozicioniranje Crne Gore i brenda Montenegro na meunarodnom turistikom tritu. Crna Gora se ve prepoznaje kao interesantna turistika destinacija i trite pozitivno reaguje na ljepotu i raznovrsnost koju ona prua. Na turistiki proizvod se prepoznaje kroz tri faze otkrijte, doivite i uivajte. Faza otkrivanja je ve uveliko zapoela, a najbolje se oslikava kroz brojne lanke u vodeim svjetskim novinama. Ljudi dolaze u Crnu Goru da doive sve ono to im moemo pruiti, sada nam ostaje najbitniji dio da se potrudimo da u tome uivaju kako bi se zadovoljni vratili u svoje zemlje i tamo sproveli najbolju promociju mouth to mouth. Tu lei jedan od vanijih zadataka TOCG, koji mi se ini da je esto zapostavljen da edukuje kako turistike radnike, tako i sve graane Crne Gore da se posvete onome od ega svi ivimo, posredno ili neposredno i da ne dozvolimo da ijedan gost ode nezadovoljan, jer Crna Gora ima veliki potencijal samo ga treba ispravno iskoristiti.

33

74949234.doc

LITERATURA

1.

TOCG, Program rada 2002-2006, Podgorica,Januar 2002 Mihailovi B., Marketing u turizmu, Cetinje 2005 Baki O., Marketing menadment turistike destinacije, Beograd 1995 Mill,Robert Christie, Tourism:The international Busienss, Prentice Hall Interational, Englewood Cliffs 1990 Uskokovi B., Marketing-menadment u turizmu Crne Gore, Podgorica 2000 Zakon o turistikim organizacijama Prof. dr Boo Mihailovi, Marketing principi za menadment, Cetinje 2000. godina Prof. dr Slobodan Unkovi, Starteki menadment, Beljeke sa predavanja, Bar 2006. godine Masterplan, Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine efektima turistike privrede u 2005. godini

2. 3.4.

5. 6. 7. 8. 9.

10. Republika Crna Gora Ministarstvo Turizma, Izvjetaj kvantitativnim i kvalitativnim 11. Marketiting kocept za republiku Crnu Goru

IZVORI

1. www. ekof.bg.ac. yu/nastava/ekonomika-turizma/ekonomika%20turizma%207.pdf 2. www. amazon.com

34

Documents

Organizacija Promotivnih Aktivnosti i Uloga NTO u Crnoj Gori